Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

VIII
STRUKTURA I FUNKCIJA TITOVOG
AUTORITETA, HARIZME I KULTA
U proučavanja uloge i funkcije Titovog političkog autoriteta treba, u teorijskom pogledu,
razdvojiti nekoliko nivoa analize, formalnih i sadržinskih, koji nameću različite stupnjeve
uopštavanja i istorijske konkretizacije:
1. opšte veličanje političkog vođe koje je u institucionalnom pogledu nužno i prisutno ne samo
u raznolikim istorijskim režimima lične vlasti nego kod svih oblika političkih organizacija
uopšte (ugledni vođa kao simbol vrednosti i oličenje jedinstva organizacije);
2. nešto uži istorijski obrazac veličanja komunističkog vođe boljševičkog tipa (najvažniji
istorijski uzori i modifikovanje obrasca -odnos Staljina i Tita);
3. Konkretiniji jugoslovenski uslovi i oblici domećeg spontanog prihvatanja i smišljenog
jačanja Titovog autoriteta (uloga političke tradicije i kulture Balkana koja je pogodovala jačanju
harizme političkih vođa, podudaranje i prilagođavanje balkanske i boljševičke kulture, ali i
sukobljavanje, i, najzad, konkretni uslovi nametanja novog tipa komunističkog vođe u
Jugoslaviji).
I
Autoritet, harizma i kult su različiti stupnji racionalnog ili iracionalnog ugleda političkog vođe,
stečeni spontanim prihvatanjem osvedočenog pojedinca ili nametnuti manje ili više prinudnom
manipulacijom. Relativno trajni režim lične vlasti ne može funkcionisati bez osmišljene i
razvijene harizme vladara koji se istinski ili fiktivno osvedočava. Harizma socijalističkih
vladara svojevrsna je kombinacija autoriteta službe (ideologije i partije) i ličnosti (partijskog
vođe). Udeo lične i službene komponente je kod socijalističkih vladara različit i kreće se od
golog aparatčika (Rakoši, Honeker) do istinskog vođe i tvorca ideološkog učenja (Lenjin). U
strukturi Titove harizme neskriveno je prevladavala lična nad službenom komponentom, ali to
nije njeno osnovno obeležje. Kult Titove ličnosti, kao neobično aktivna sastavnica službene
harizme vođe države i partije, prilično je složen i osoben da bi se mogao razumeti prostim
poređenjem sa nekim ranijim i izrazitim istorijskim primerima lične vlasti. Ni poređenje Broza
sa njegovim ideološki srodnim savremenicima ne može mnogo pomoći u odgonetanju snage i
trajnosti njegovog kulta. Nije reč samo o veštom i uglednom boljševičkom vođi niti o nekoj
njegovoj «protestantskoj verziji». Još su površnije tvrdnje da je na delu bio u osnovi ideološki
nespecifični makijavelizam ili balkanski cezarizam. Bilo bi takođe uprošćeno tumačiti Titov
ugled kao eklektičku ad hoc kombinaciju pomenutih obrazaca. Bio je to prilično osobeni režim
lične vlasti u socijalizmu čija je harizma stvarana uzajamnim prožimanjem pomenutih
tradicionalnih i modernih komponenata iz koga je nastao relativno novi obrazac kulta sa
neobično aktivnim osvedočavanjem i masovnom podrškom.
Ovde bi trebalo nešto više reći o metodskoj i teorijskoj strani proučavanja kulta jednog prilično
samosvojnog i složenog oblika lične vlasti. Proces sazrevanja harizme neophodno je nijansirano
razložiti na uže faze i karakteristične sadržaje u određenim periodima. Trebalo bi voditi računa
kojim delovima stanovništva su sadržaji upućivani i kakav je bio mobilizatorski učinak
(radničkoj klasi, seljaštvu, radnom narodu, građanima, članovima partije, vanpartijcima,
mladima itd.). Jedino se pažljivim raščlanjavanjem samo naizgled lako razumljive Titove
popularnosti može uočiti srazmera između manipulativnog nametanja i spontanog prihvatanja
njegovog kulta, kao i uzroci i posledice ovih procesa. Time se može dospeti do relativno
diferencirane globalne ocene istorijske funkcije Titove vlasti, njenih progresivnih i
konzervativnih sastojaka, koji su manje ili više usklađeno sapostojali u različitim fazama. U
diferenciranoj i raščlanjenoj slici lakše se može uočiti granica kada je autoritet vođe prestao da
ima užu organizacionu, mobilizatorsku i integrativnu ulogu i postao konzervativno oruđe za
opravdanje raznovrsnih interesa vladajućih grupa. Istraživanje Titove uloge još uvek se ne
156