Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

Pošto se unutar komunističkog pokreta nije mogao nametnuti kao stožer, pre svega zbog snage
Moskve i Pekinga, u diplomatiji je učinjen zaokret ka okupljanju novooslobođenih kolonija
prijemčljivih, takođe, boračkoj harizmi lidera. Tito se među nesvrstanima i dalje mogao
predstavljati kao vođa podjarmljenih i obespravljenih, ali ne i ideološki jedinstvenih.
Nesrazmerno veliki svetski ugled i poplava idolatrije i van zemlje slabili su Titovu
samokritičnost, a u određnoj meri i osećanje konkretnog i mogućeg (npr. da se ugledom izvuče
nova ekonomska pomoć), ali ne i osećanje odnosa snaga u svetu. Đilas svedoči da je još 1951.
nepogrešivo procenjivao: «Ne možemo mi dobiti Trst». Nema, međutim, svedočanstva da je
Tito odmeravao vlastite greške kod različitih neuspeha spoljne i ekonomske politike, a još
manje da se protivio harizmatskom veličanju prestiža države i vlastite ličnosti. U spoljnoj, kao i
u unutrašnjoj politici preterana koncentracija ugleda i autoriteta u Titovoj ličnosti uslovila je
nakon njegove smrti, nagli i nefunkcionalni vakuum u legitimisanju i prepoznavanju zemlje u
svetu. Sa nestankom Tita u spoljnoj politici Jugoslavije nastala je praznina koja je, nezavisno od
aktivnosti države, uslovila pad njenog značaja jer je bila lišena nesvakidašnjeg, snažnog ugleda
ličnosti šefa države. Ima čak tvrdnji da je o promenjenoj ulozi Jugoslavije bilo reči još u Beču
februara 1980, dok se Tito nalazio u komi, u razgovoru sovjetskog i američkog šefa diplomatije
Gromika i Vensa, koji su se složili da Jugoslaviji pripada budućnost periferijske balkanske
države, a ne više ključne koja razdvaja dva bloka (Petranović 1993, str. 137). Titov značaj za
spoljnu politiku nije počivao samo na ličnom ugledu i prodornosti, već i na prilično vidljivoj
okolnosti da je njegova harizma bila važna komponenta državnog jedinstva, a stabilna
unutrašnja situacija bila je prvi uslov kredibilnosti i pouzdanosti u međunarodnim odnosima.
Snaga države ogleda se u širini prostora za samostalno odučivanje, nezavisnom političkom
stavu i sposobnosti da bez posledica izdrži rizik slobodne akcije. Jugoslavija pod Titom je
mogla da obara američke avione, otvoreno se usprotivi Staljinu, zameri Zapadu zbog
priznavanja sovjetske intervencije u Mađarskoj 1956, prihvati prekid diplomatskih odnosa sa
SR Nemačkom zbog priznavanja DR Nemačke, pokvari odnose sa Francuskom zbog podrške
Alžiru, izazove ozbiljnu ljutnju SAD zbog podrške Arapima u savezu sa SSSR-om, izdržava
trajnu podozrivost SSSR-a zbog približavanja Zapadu itd. Pored unutrašnje čvrstine države
važna je i veština diplomatije. U celini istorijskih procesa 1918-1992. moguće je porediti
diplomatski učinak obe Jugoslavije uprkos različitom odnosu velikih sila. Balkanske države
uvek su lavirale između velikih sila. Samostalnost spoljne politike Kraljevine Jugoslavije bila je
znatno niža od socijalističke naslednice. Monarhija nije vodila samostalnu politiku, već je dugo
zavisila od Francuske, a od 1937. napušta profrancusku politiku i okreće se silama osovine.
Antikomunistička ideološka opterećenost monarhije sužavala je njen manevarski prostor,
lišavajući je krupnog međunarodnog oslonca na istoku Evrope. Tito je znatno kraće bio vezan
za Staljina nego buržoaska Jugoslavija za Francusku, a i spoljna politika mu je bila manje
ideološki opterećena i elastičnija. Tito je veštije iskoristio ratni antifašistički i potonji
antistaljinistički učinak nego što je to pošlo za rukom Aleksandru sa srpskim moralnim
ratničkim kapitalom. Samostalnost kraljevske diplomatije između dva svetska rata najčešće se
svodila na odugovlačenje, odlaganje, odgovore, pritužbe i pozivanje na savezništvo u ratu.
Sklapane su uglavnom regionalne koalicije i vođena lokalna, uglavnom balkanska politika. Tito
je izborio znatno širi manevarski prostor i vodio aktivnu svetsku politiku, arbitrirajući u
mnogim sukobima snagom i ugledom vlastitog imena i države. Monarhijska Jugoslavija je po
diktatu Francuske prišla osnivanju Male antante i, na izričit zahtev Francuske, primila masovnu
belu emigraciju, trajno opterećujući svoje odnose sa Sovjetskim Savezom. Tito je sam prišao
osnivanju pokreta nesvrstanosti i, vešto menjajući međunarodni oslonac, znatno manje zavisio
od volje saveznika i manje bivao prinuđen na ustupke. Nesvrstana politika je modifikovala neke
duge istorijske procese na Balkanu, tj. tradicionalne nade malih naroda uprtih ka različitim
velikim silama. Dugo prisutni panslavizam južnoslovenskih naroda (čak i Hrvata), oslonac i
nada u Rusiju, s kojom ih je vezivalo slovensko poreklo, hrišćanska vera i pravoslavna
konfesija, ugroženost od Turske i Austrije, potiskivani su politikom ekvidistance zbog
izraženog sovjetskog hegemonizma. Kao što je carska Rusija težila da bude «zaštitnica
socijalizma»,tako je i SSSR težio da bude patron socijalizma. Ova težnja ispoljavala se direktno
153