Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

Jugoslavija je preko nesvrstane politike «na buretu baruta» čuvala nezavisnost, izbegavajući
vezivanje za blokove. Sovjeti su vršili ekonomski pritisak na Jugoslaviju, ali su uvek bili
spremni da isporuče oružje i jugoslovensku armiju učine zavisnom od svoje opreme. Od
zavisnosti ove vrste štitio se velikim ulaganjem u samostalnu industriju naoružanja. Ne manje je
kod očuvanja nezavisnog kursa bila važna unutrašnja stabilnost zemlje. Tito je stalno
upozoravao republičke partijske vrhove da unutrašnji sukobi potkopavaju ugled države u svetu,
koji je ekonomski bio vrlo značajan. Suzbijanje nacionalizma i liberalizma 1971/72. bilo je
povezano, s jedne strane, sa potiskivanjem prozapadnih struja u partiji i diplomatiji, a s druge s
poboljšanjem odnosa sa SSSR-om posle češke krize.
Jednogodišnje hlađenje odnosa sa SAD 1973. bilo je uslovljeno izraelskom agresijom na
Egipat, ali i nekim unutrašnjim razlozima. Kritikujući SAD, Tito je isticao socijalizam i
nesvrstanost, a februara 1973. govorio je o neopravdanom izjednačavanju SAD i SSSR-a,
američkog imperijalizma i socijalističke države, koja ne vodi rat. U Kiparskoj krizi 1973.
Jugoslavija je bila razočarana zato što su arapske države podržale Tursku, a sve snažnije
sovjetsko prisustvo u Mediteranu uznemiravalo je SAD, koje sada podvlače vanblokovski status
Jugoslavije usled ugroženosti južnog krila NATO-a. Saradnja je obnovljena 1974, kada u
Beograd stiže H. Kisindžer, a marta 1975. predsednik jugoslovenske vlade Bijedić je u
Vašingtonu. Iz ovoga razdoblja treba pomenuti i američku Zonenfeldovu doktrinu iz 1975, po
kojoj su SAD prihvatile «organske veze» SSSR-a i Istočne Evrope, ne isključujući ni
Jugoslaviju. Ubrzo je, međutim, Dž. Karter korigovao ovu doktrinu, ističući tajni američki
interes za nezavisnom Jugoslavijom. Premda je trgovinski promet sa SAD i dalje zaostajao za
saradnjom sa SSSR-om, u ovom periodu jačaju isporuke američke tehnologije i naoružanja.
Jugoslovenska nezavisnost je sada za SAD bila važan elemenat regionalne strateške stabilnosti.
Za SAD je bilo naročito važno da se spreči prisustvo Sovjeta na Jadranu, ne ugrozi kretanje
američke mornarice u ovoj oblasti (VI flote) i time oslabi pritisak na Italiju. Jugoslovenska
spoljna politika je u novim uslovima rasta strateškog značaja Mediterana (usled arapskoizraelskog
sukoba i kiparske krize) stekla širi manevarski prostor. Osnovni pravac
jugoslovenske spoljne politike bio je odžavanje nezavisnog položaja uz napor da se različite
komponente strateškog cilja razvijaju u saradnji sa različitim spoljnopolitičkim partnerima
(ekvidistanca prema supersilama i jačanje veza sa nesvrstanima). Cilj je bio ravnoteža u
privrednim odnosima sa Istokom i Zapadom, a dezintegracija unutar nesvrstanih bila je opasna
jer je slabila ubedljivost jugoslovenskih vanblokovskih argumenata. U ovom periodu
zagrebačka INA sklapa ugovor sa SAD za izgradnju petrohemijskog kompleksa od 75 miliona
dolara, što je do tada bilo najveće američko ulaganje u jednoj evropskoj socijalističkoj državi.
Potom je usledio ugovor Westinghous-a i Slovenije o izgradnji nuklearne elektrane u Krškom
od oko 500 miliona dolara. Negativne posledice pojačanog ekonomskog okretanja Zapadu
ispoljile su se tek nakon Titove smrti u porastu kamata i dugova. Još od 1965. jugoslovensko
nastojanje za uključivanjem u međunarodnu podelu rada zahtevalo je obimnija ulaganja i
savremeniju tehnologiju. Cena uključivanja bio je rast spoljnopolitičkog deficita i pojačano
zaduživanje. Krajem 1970-ih nisu se mogli ublažiti spoljni udari svetske ekonomske i naftne
krize. Zbog kamata je narastao dug, a osećao se i udeo promašenih ulaganja. Republičke elite su
sve slobodnije ulazile u zaduženja i aranžmane (jer je zaduživanje od 1972. bilo
decentralizovano, stihijno i bez čvršće kontrole), uz potajnu nadu da će Zapad sve to, iz
političkih razloga, da nagradi. Uloga ostarelog predsednika, koji se bližio 90-oj godini i bio sve
više po uticajem grupa iz neformalnog okruženja, u ovim procesima još je neistražena.
Sa smrću Tita, uglednog vanblokovskog lidera i važnog činioca unutrašnje stabilnosti
Jugoslavije, postupno je slabio prestiž države u svetu. Nestanak Tita, jačanje sukoba u zemlji, a
zatim perestrojka u SSSR-u i erozija lagera smanjili su interesovanje Zapada za Jugoslaviju i
suzili manevarski prostor njene spoljne politike. Izdvajanje iz lagera ostalih socijalističkih
zemalja i urušavanje socijalizma još više su smanjili aktuelnost Jugoslavije i jasnije obelodanile
okolnost da je politička atraktivnost Balkana počivala na nerazgraničenim interesima velikih
sila. Nakon dezintegracije SSSR-a celovita Jugoslavija još više je izgubila strateški značaj,
prestajući da bude ključna balkanska «siva zona», koja razdvaja velike sile. Bezuslovnu
148