Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

modernizacije, koja sporo menja ustaljene obrasce društvenog ponašanja i političku kulturu.
Neki zapadni teoretičari modernizacije, od kojih je najpoznatiji S. Hantington (Huntington) čak
su izričito tvrdili da je diktatura conditio sine qua non procesa razvoja jer garantuje neophodnu
političku stabilnost i poredak u zemljama sa institucionalno labavom mrežom za rešavanje
političkih sukoba. Demokratija može biti cilj, pisao je Hantington, ali je kao razvojni činilac
kontraproduktivna (Cit. prema Lee, 1995, S. 245). Sporeći Hantingtonovu tezu o diktaturama
kao ubrzavaocima privrednog razvoja u Istočnoj Aziji (Singapur, Tajvan, Koreja) Li tvrdi da je
ovde osnova razvoja bila jeftina radna snaga, otvoreno severnoameričko tržište i povoljni
krediti. Svuda su zabranjeni štrajkovi, a obogaćeni srednji slojevi više nisu bili zainteresovani
za liberalizaciju režima. Ovde je važno uočiti da je svest o vaspitnoj i ekonomskoj moći
nepodeljene vlasti bila raširena i izvan kruga marksista, koji su držali da je nakon revolucije u
nerazvijenim sredinama najvažnije modernizovati zemlju, i da je u toj fazi ideja demokratskog
socijalizma izgledala većini kao luksuz.
Premda autoritarne mere mogu podsticati modernizaciju, ipak neprevladana tradicija autoritarne
političke kulture omogućava tek nepotpunu modernizaciju. Potencijal autoritarne političke
kulture je gotovo svuda u svetu prisutan, ali je ipak najupadljiviji u nerazvijenim zemljama.
Ovde bi trebalo pokazati neke raznolike idejne osnove autoritarne političke kulture u
savremenom svetu i granice njihovog modernizacijskog potencijala.
Ako se u najširem ekumenskom okviru izuzmu neke primitivne kulture (Polinezijska ostrva,
neke zajednice crne Afrike, neki brdski bu-distički narodi u jugoistočnoj Aziji, nepismena
amazonska plemena, Eskimi i sl.), ostaju široka područja Trećeg sveta koja do sada nisu razvila
političku kulturu iole uočljive podeljene vlasti. Prisutne su raznolike verzije autoritarne
političke kulture izrasle iz spoja nedemokratske državne tradicije i različitih obrazaca
iracionalnog ponašanja (Mansilla 1995, S. 19). Modernizacija, doduše nepotpuna, koja
nesumnjivo teče i u ovim društvima, nije lišena uticaja domaće tradicije, iako se autoritarni
režimi oslanjaju na različita evropska iskustva nepodeljene vlasti (jednopartijski socijalistički
režimi sa marksističkom vizijom razvoja, nestabilne vojne diktature u manje ili više vazalnom
odnosu prema metropolama, verskofundamentalistički autoritarni režimi i sl.). U tehnološkoekonomskom
pogledu modernizacija savremenog Trećeg sveta nalikuje iskustvu ranog
socijalizma (nadmoć kolektivističkih i neliberalnih sadržaja), dok u idejno-ideološkom pogledu
postoje krupne razlike između načina autoritarne mobilizacije stanovništva (prosvetiteljski
racionalistički marksizam i različiti oblici iracionalnog fundamentalizma). Nužnost
modernizacije nametala je hibridni spoj autohtone, premoderne političke kulture i uvezene nove
tehnologije, s jedne, i jednostrano prihvaćene i s njom skopčane organizacije rada, s druge
strane. Što je prisutniji uticaj religije to je ugroženija autonomija pojedinca, a država kao
otelovljenje božje volje ne trpi nikakvo ograničavanje vlasti. U islamskom svetu preindustrijska
antiindividualistička politička kultura usmerava razvoj utemeljen na naučno-tehnološkoj
revoluciji, odstupajući samo od načela koja se kose sa pravilima funkcionisanja tehnologije
(nema verskih prepreka korišćenju savremene tehnologije računara i naoružanja). Tehnološka
modernizacija sapostoji sa tradicionalnom autoritarnom političkom kulturom: religija je stožer
društvene integracije (premda je i u islamskom cezaropapizmu svetovni vladar starešina crkve),
nema podele vlasti ni slobodnog ispoljavanja mišljenja, emancipacije žena, zaštićenih prava
pojedinaca itd. Vlast jer u svakom pogledu nadmoćna nad pojedincem, jednopartijski sistem je
dinamički obrazac budućnosti, a verski harizmatski vođi su i politički čelnici (Saudijska
Arabija, Južni Jemen, Iran, Libija). Autoritarni iracionalni sadržaji islamske dogmatike
neizostavni su delovi kolektivne svesti ugrađeni u tekuće procese modernizacije i proglašeni
večnim. Aklamacija je i dalje uobičajeni obrazac političkog saučestvovanja, retke su slobodne
rasprave o ključnim problemima, a demokratija se svodi na uspešnu strategiju mobilizacije
(Mansilla 1995, S. 22). Oživljena tradicija u obliku reislamizacije (kao pojačanog traganja za
čvršćim grupnim identitetom, pretpostavkom otpora, između ostalog, i kolonijalnom pritisku
razvijenog kapitalizma) pokušava se spojiti sa savremenom tehnologijom. Odnos nerazvijenih
prema metropolskoj civilizaciji je dvoznačan: tehnološki sadržaji su privlačni, ali se
istovremeno žestoko osporava politička kultura i racionalizam Zapada. Apsolutizovanje
14