Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak

jugoslovenska osobenost. Lombardijska liga u italiji odbijala je da pomaže siromašni jug, a
Katalonci su u Španiji uvek tvrdili da su eksploatisani. U višenacioanlnim državama se
ekonomske razlike lako politizuju. Zbog velikih razlika u stupnju razvoja (tehničkoj kulturi,
produktivnosti i nacionalnom dohotku) neki strani analitičari su jugoslovensku ekonomiju
1950-ih nazivali «dvojnom»: dualizam bivših habzburških oblasti (i beogradskog regiona) i
bivših delova otomanskog carstva (Rusinow 1977, p. 100). Doduše, i pre Drugog svetskog rata
bilo je u Jugoslaviji rasprava o pasivnim krajevima, ali ekonomska strana nacionalnog pitanja
nije bila akutna jer se sukob vodio između nacionalnih političkih partija Srba, Hrvata i
Slovenaca iz razvijenih ili relativno razvijenih oblasti. Kada su komunisti došli na vlast,
problem nerazvijenih oblasti naglo je aktuelizovan jer se partizanska vojska uglavnom
regrutovala iz siromašnijih krajeva. Kapitalizam je optuživan za eksploataciju siromašnih
krajeva, a to je trebalo prevazići industrijalizacijom pasivnih oblasti i dodelom posebnih
sredstava nerazvijenima. Partija je odmah posle rata uočila neravnomernost privrednog razvoja
kao potencijalni izvor nacionalizma. Smatralo se da će centralistička privreda to prevazići, jer
su monopol države i partije bili najvažniji. B. Kidrič je na V kongresu KPJ govorio: «Jasno je
da se deo viška rada iz razvijenih republika sa viškom produktivnog rada mora nužno koristiti u
našoj socijalističkoj izgradnji i u manje razvijenim republikama kako bi smo tamo maksimalno
podigli proizvodne snage i to ne samo u korist njihovu nego i u korist celine i u korist onih
republika koje sada pomažu zaostale republike. To je zakon jedinstvene socijalističke privrede»
(Cit. prema Obradović 1995, str. 229). Slovenci nisu dugo isticali da su ekonomski
eksploatisani od Jugoslavije. Nisu osećali ni kulturnu ugroženost od jugoistoka zemlje, jer su
bili najmanje rasejani. U prvom petogodišnjem planu najviše je ulagano u jugoistočne delove
zemlje, ali već krajem 1940-ih, zbog straha od mogućeg sovjetskog napada, ekonomski razvoj
ovih oblasti gubi prioritet. Vojna industrija se delom premešta u BiH (i od tada se govorilo da
Bosanci treba da podignu spomenik Staljinu), a decentralizacijom ekonomije 1952. težište
ulaganja polako se pomera sa nerazvijenih ka oblastima gde se najbrže oplođavaju. Počinju
sporovi oko ulaganja koji postupno primaju nacionalnu boju. Društveni proizvod rastao je
između 1957. i 1960. po stopi od 12,7% godišnje, što je tada bila druga najviša stopa rasta u
svetu. Međutim u Sloveniji je 1957. društveni proizvod bio 180% od jugoslovenskog proseka,
u nerazvijenim oblastima južno od Save i Dunava 67%, a na Kosovu 42%. Sličan trend razlika
nastavljen je i u sledećoj deceniji uprkos investiranju na jug, što je jačalo otpor Slovenije i
Hrvatske (Rusinow 1977, p. 100). Da bi se u partijskim raspravama izbegle optužbe da se kroz
decentralizaciju brane lokalni interesi i slabi jugoslovenstvo, ovaj proces se nazivao
deetatizacijom i debirokratizacijom.
Već početkom 1960-ih rast je usporen, što se odražava na dohodak i produktivnost rada. U
recesiji oživljavaju nacionalne napetosti višestruko prisutne u ekonomskim teškoćama. Dugo su
zvanični ekonomisti kao B. Horvat bili uvereni da se privredni razvoj može ubrzati ako se
uklone oaze nedovoljno iskorišćenih ljudskih i prirodnih resursa, tj. ako se ubrza razvoj
nerazvijenih područja. Počinju sporovi oko fondova za nerazvijene i preraspodele saveznih
sredstava. Razvijene republike su isticale da su ulaganja u nerazvijene oblasti nerentabilna, a
nerazvijeni su se žalili da su kao proizvođači sirovina u neravnopravnom položaju. Svaka
republika bila je na neki način oštećena saveznim merama, spoljnotrgovinskim režimom ili
raspodelom ulaganja, ali je imala i velikih koristi. Ali koristi se uzimaju kao same po sebi
razumljive, a štete se pamte (što je nužno vodilo politizaciji rasprave oko saveznih fondova)
(Shoup 1968, p. 161-162). Prelivanja dohotka međusobno su se kompenzovala, a utisak o
izrabljivanju, manje ili više rasprostranjen kod svih, nije slabio. Iščezava samokritičnost,
nestaje vlastita krivica, krivi su samo drugi. Početkom 1960-ih nacionalnu boju primile su
rasprave oko prednosti rečnog ili morskog transporta (dunavska ili jadranska zamisao), sporovi
oko ulaganja u luke (Kopar, Rijeka, Bar) i velikih infrastrukturnih projekata koje je finansirala
federacija (jugoslovensko – rumunska hidroelektrana, kanal Dunav-Tisa-Dunav, pruga
Beograd-Bar itd.). U ovom periodu sukobi su se vodili između razvijenih i nerazvijenih,
liberala i centralista, lokalnih, republičkih i saveznih elita.
109