Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak
Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak Todor Kuljić TITO -sociološkoistorijska studija- (Drugo ... - Početak
(velikosrpski burž. unitarist) (seljačko-buržoaski separatist) M. Nedić A. Pavelić (kvislinški profašistički (fašistički separatist) rasist) A. Ranković V. Bakarić (komunistički centralistički (federativni policentrični federalist) komunist) S. Milošević F. Tuđman (komunistički nacionalistički (konzervativno-buržoaski sefederalist) cesionistički šovinist) Tito (nadnacionalni komunistički federalist) Pomenute ličnosti su simboli oštrijeg ili mekšeg kursa nacionalne politike, tj. različite vizije ostvarenja nacionalnog interesa. Proučavanje nepredvidljivosti i nestruktuiranosti ličnog u procesima zahteva dodatnu diferenciranost i nijansiranje pristupa, što je bez biografskog metoda nemoguće. Osim toga, uvek treba voditi računa o ideološkom okviru ispoljavanja nacionalnih težnji. U tom pogledu vrlo uslovno može se porediti N. Pašić sa A. Rankovićem ili S. Radić sa V. Bakarićem. Mačekov slogan da lajbek nije dobro zakopčan može se porediti sa Bakarićevim nastojanjem na federiranju federacije samo ako se ima na umu različit udeo nacionalnog u ideologiji partije radničke klase SKJ i ideologiji nacionalne buržoasko seljačke stranke HSS. Britanski posmatrači su 1930-ih pisali da je otvoreno «hrvatsko pitanje» zapravo bilo zahtev ekonomski jače hrvatske buržoazije za podelu vlasti sa svojom srpskom suparnicom koja je branila centralizam (Petranović 1986, str. 114). U socijalističkoj Jugoslaviji nije bilo buržoazije, a «hrvatsko pitanje» pokrenuo je hrvatski komunistički vrh braneći ekonomske zahteve širih društvenih slojeva (pre svega, sitnih posednika). Dakle, slični nacionalni zahtevi samo su menjali klasni oslonac, a poredbena ocena da se zbog hrvatskog pitanja 1929. i 1971/72. odustalo od demokratskog kursa svedoči o trajnosti i snazi nacionalno-ekonomskih interesa koji se javljaju u oštrijem ili blažem obliku u različitim klasnim i ideološkim oblicima. Mogućnost poređenja ove vrste, odnosno uočavanja snage i stupnja potiskivanja i modifikovanja procesa dugog trajanja (uređenje međunacionalnih odnosa), kraćim ili snažnim ideološkim procesima, trebalo bi pokazati suočavanjem Titovog i Aleksandrovog jugoslovenstva. Izgleda da je Aleksandar više verovao u jugoslovenstvo od Pašića, ali manje od Tita. Kosmopolitski potencijal Aleksandrovog pijemontskog dinastičkog napora bio je svakako niži od Titovog komunističkog internacionalizma. Aleksandar se trudio da nacionalno izmešani deo Balkana spoji u državno jedinstvo unitarizmom (jedinstveni, ali troimeni narod), buržoaskim parlamentarizmom bez tradicije (koji je rađao parališuće neprogresivne sukobe) sa nadustavnom ulogom krune i dinastičkom krvnom harizmom. Isti zadatak Tito je, poučen neuspesima prethodnika, pokušavao da reši komunističkom internacionalističkom ideologijom (koja je neutralizovala versku podeljenost stanovništva), federacijom ravnopravnih nacija, jednopartijskim režimom i svetovnom nadnacionalnom harizmom razuma partije i njenog vođe. U pozadini Aleksandrovog unitarizma i trijalizma stajalo je etničko-genealoško shvatanje nacije, kod Tita pretežno političko (iznad nacija je stajao nadnacionalni suverenitet radničke klase). U oba slučaja oslobodilačka politička kultura sa izvornom harizmom vojskovođe izbavitelja bila je nužna sastavnica protivrečne balkanske kosmoplitizacije. Izgleda da je Tito pokazivao više elastičnosti, spretnosti i sposobnosti da ostvarenje zamišljenog zadatka prilagodi konkretnim situacijama i mogućnostima. Osim toga, politička kultura oba režima prilično se razlikovala po stupnju prosvećenosti i masovnom osloncu. Po britanskim izvorima monarhistička Jugoslavija bila je nestabilan parlamentarni sistem čiji je najjači činilac bio kralj 100
koji je rušio vlade, a to nije činio parlament. U čestom pregrupisavanju snaga (stranačkih blokova) najaktivniji su bili neodgovorni demagozi, koji su u moru seljačke neprosvećenosti širili jalove partijske intrige odlanjajući se na neefikasnu i korumpiranu administraciju. U neumerenoj težnji za vlašću i brzim bogaćenjem političari su se oslanjali na prazno seljačko politikanstvo i nepotizam («debeli bakšiš«), a sitne intrige bile su zanimljivije od velikih problema države. Zato su Britanci na Aleksandrovu diktaturu gledali kao na nužno sredstvo za uspostavljanje reda (Petranović 1986). Komunistička politička kultura nepodeljene vlasti oslanjala se na krutu kadrovsku upravu i nije bila lišena skrivene korupcije kadrova, ali se po modernizacijskim i prosvetiteljskim segmentima (koji su na nižim nivoima samoupravljanja uključivali širi krug ljudi u odlučivanje) egalitarna komunistička ideologija ipak razlikovala od dvorskih i palanačkih intriga i demagoškog seljačkog politikanstva. Jugoslovenska unitarna država postojala je do avgusta 1939, kada su Hrvati stekli banovinu. Građena je na romantičarskom gledištu o etničkoj srodnosti troimenog naroda i bezuspešnom pokušaju da se stvori jedinstvena nacija. Nacionalni unitarizam bio je osnova državnog centralizma (po načelu jedan narod – jedinstvena država), dok je nacionalni pluralizam osnova federalnog ili konfederalnog uređenja. Aleksandrova monarhodiktatura 1929. je, braneći unitarizam, ojačala nacionalističke i separatističke struje i slabila Jugoslaviju (Gligorijević 1986, str. 86). Uzalud je kralj, podstičući unitarizam, sklonio srpske ratne zastave u muzej, plašeći se najviše od toga kako će na ličnu vlast reagovati zaverenička Šumadija. Tito se takođe oslanjao na vojsku, ne strepeći od prevrata, jer je imao više autoriteta kod Srba nego Aleksandar kod Hrvata. Osnova Titovog državnog jedinstva nije bila jedinstvena nacija nego jedinstvena partija društveno-ekonomski, a ne rasno jednakih pojedinaca. Po M. Veberu nacija može biti i politička zajednica (bez verskog, običajnog ili jezičkog identiteta) kada postoji vezanost za organizaciju političke vlasti koja se želi kao vlastita. Titova federacija bila je savez istorijskih (etničkih) i političkih nacija (bez istorije), a počivala je na uverenju da se političkim nacijama (Makedoncima, Muslimanima i Jugoslovenima) može ublažiti napetost između istorijskih nacija. Prioritet klasnog interesa svakako je smanjivao etnički naboj nacije. Struktura stanovništva u obe Jugoslavije, premda u etničkom pogledu slična, u Titovom režimu je, zbog umnožavanja nacija, bila složenija, što je nametalo drugačije institucionalno – predstavničke okvire nacionalne politike. Prema popisu iz 1931. u Jugoslaviji je bilo 48,7% stanovništva srpskopravoslavne vere, 37,5% rimokatolika, a 11,2% muslimana (Božić 1972, str. 440). U SFRJ je 1970. bilo Srba 39,7%, Hrvata 22,1%, Muslimana 8,4%, Slovenaca 8,2%, Makedonaca 5,8%, Crnogoraca 2,5%, a ostalih 13,3%. Mlado stanovništvo do 35 godina je činilo 59% populacije (Mala enciklopedija Prosveta 1978, 2, str. 16). U Jugoslaviji je 1939. bilo oko 50% nepismenog stanovništva, a 1981. 9,5% nepismenog stanovništva iznad deset godina. Diferencirane društvene i nacionalne strukture iziskivale su složeniji obrazac državne integracije i raznovrsnije političko pregrupisavanje. U Kraljevini Jugoslaviji hrvatski separatizam često je suzbijan srpsko-slovenačkim savezom (Pašić je Slovencima nudio srpskoslovenački koridor, a A. Korošec je učestvovao u najvažnijim međuratnim vladama P. Živkovića, M. Stojadinovića i D. Cvetkovića). Uz podršku Korošca, Pašić i Aleksandar su federalni obrazac lakše odbacivali kao prevaziđenu nagodbenjačku formulu iz Austro-Ugarske, razmišljajući više o amputaciji Hrvatske. Tito je jedinstvo države jačao slabljenjem srpske hegemonije (stvaranjem autonomnih pokrajina), srpsko-hrvatsku napetost ublažavao prihvatanjem u osnovi austrougarske teritorijalne formacije B i H, a hrvatski corpus separatum slabio proglašenjem Srba za konstitutivni narod u SR Hrvatskoj. Proglašenjem makedonske nacije i republike trudio se da neutrališe probugarske snage u Makedoniji. Vreme je pokazalo da ni elastična i diferencirana Titova vizija federacije istorijskih i političkih nacija nije bila lišena rizika, jer je sa iščezavanjem stožerne vezivne nadnacionalne klasne komponente države stvorena eksplozivna praznina čiji je haos pojačavao (pored tradicionalne napetosti istorijskih nacija) i separatizam novostvorenih političkih nacija. Komunistička zamisao federacije ravnoteže, prihvaćena na zasedanjima AVNOJ-a, postupno je sazrevala u spoju uticaja sovjetskog federalizma i domaće prakse. U međuratnoj monarhiji rešenje je traženo između centralizma, koji nije odgovarao Hrvatima, i federalizma, koji je bio 101
- Page 50 and 51: ponovne centralističke snage (Đor
- Page 52 and 53: puta deluju razorno. Treba prelazit
- Page 54 and 55: prećutno. Nerado je gledao na meš
- Page 56 and 57: Titova samostalnost do zaposedanja
- Page 58 and 59: svetovnih prosvetiteljskih ideologi
- Page 60 and 61: aktuelnost ideologije i kulta vođe
- Page 62 and 63: Svaka partija insistira na discipli
- Page 64 and 65: ehabilitovani. Tito je oktobra 1949
- Page 66 and 67: mobilizacijama menjao društvenu st
- Page 68 and 69: itualno dodeljivana u opomeni član
- Page 70 and 71: predviđeno. Ranković se tog dogov
- Page 72 and 73: proračun. Posledice čistke u Hrva
- Page 74 and 75: Vuković 1989, str. 516). Posle Pra
- Page 76 and 77: Tuhačevskim na čelu, Hruščov je
- Page 78 and 79: ila njegova stvarna politička part
- Page 80 and 81: koalicije, raskidao ranije, ali uve
- Page 82 and 83: 76). Neslaganja sa Kočom i Nikezi
- Page 84 and 85: Začetak procesa nastanka harizme r
- Page 86 and 87: usklađivanje plana i tržišta itd
- Page 88 and 89: acionalnosti, koja se ispoljava u n
- Page 90 and 91: 1945. nacionalizovala inostrani kap
- Page 92 and 93: VI TITOVA NACIONALNA POLITIKA Najop
- Page 94 and 95: kultura, nešto kraći je boljševi
- Page 96 and 97: nešto pouzdaniji odgovor može pru
- Page 98 and 99: prirodna posledica okolnosti da su
- Page 102 and 103: nesiguran po rasejane Srbe. Federac
- Page 104 and 105: Slovenaca i Hrvata, a saradnja sa B
- Page 106 and 107: neetničkim sponama. Kod komunista
- Page 108 and 109: Titov odnos prema dominantnoj nacij
- Page 110 and 111: Nerazvijeni regioni bogati rudama i
- Page 112 and 113: ezbednost «prejašila partiju». N
- Page 114 and 115: Po dostupnoj literaturi i usmenim s
- Page 116 and 117: str. 74). Stambolić i Pečujlić s
- Page 118 and 119: SIV-a (Nenadović 1989, str. 155).
- Page 120 and 121: Perović je pisala: «Velikosrpski
- Page 122 and 123: *** Jugoslovenski socijalizam reša
- Page 124 and 125: trajanja. Ovi su izvirali iz potreb
- Page 126 and 127: 20.veka godina bila nezadrživ tren
- Page 128 and 129: io izdeljen na 10. država. Postoja
- Page 130 and 131: senka revizioniste i desničara, et
- Page 132 and 133: procenila da novom politikom treba
- Page 134 and 135: uzmičući pred domaćim staljinist
- Page 136 and 137: 1963, a krajem iste godine Tito je
- Page 138 and 139: Beogradu (Vukmanović 1985, II, str
- Page 140 and 141: odricanja težio je da postigne nez
- Page 142 and 143: Zapad je još uvek sumnjao da se ra
- Page 144 and 145: zapadnim interesima za očuvanje in
- Page 146 and 147: Jutte 1983, S. 86) do 1955. američ
- Page 148 and 149: Jugoslavija je preko nesvrstane pol
koji je rušio vlade, a to nije činio parlament. U čestom pregrupisavanju snaga (stranačkih<br />
blokova) najaktivniji su bili neodgovorni demagozi, koji su u moru seljačke neprosvećenosti<br />
širili jalove partijske intrige odlanjajući se na neefikasnu i korumpiranu administraciju. U<br />
neumerenoj težnji za vlašću i brzim bogaćenjem političari su se oslanjali na prazno seljačko<br />
politikanstvo i nepotizam («debeli bakšiš«), a sitne intrige bile su zanimljivije od velikih<br />
problema države. Zato su Britanci na Aleksandrovu diktaturu gledali kao na nužno sredstvo za<br />
uspostavljanje reda (Petranović 1986). Komunistička politička kultura nepodeljene vlasti<br />
oslanjala se na krutu kadrovsku upravu i nije bila lišena skrivene korupcije kadrova, ali se po<br />
modernizacijskim i prosvetiteljskim segmentima (koji su na nižim nivoima samoupravljanja<br />
uključivali širi krug ljudi u odlučivanje) egalitarna komunistička ideologija ipak razlikovala od<br />
dvorskih i palanačkih intriga i demagoškog seljačkog politikanstva.<br />
Jugoslovenska unitarna država postojala je do avgusta 1939, kada su Hrvati stekli banovinu.<br />
Građena je na romantičarskom gledištu o etničkoj srodnosti troimenog naroda i bezuspešnom<br />
pokušaju da se stvori jedinstvena nacija. Nacionalni unitarizam bio je osnova državnog<br />
centralizma (po načelu jedan narod – jedinstvena država), dok je nacionalni pluralizam osnova<br />
federalnog ili konfederalnog uređenja. Aleksandrova monarhodiktatura 1929. je, braneći<br />
unitarizam, ojačala nacionalističke i separatističke struje i slabila Jugoslaviju (Gligorijević<br />
1986, str. 86). Uzalud je kralj, podstičući unitarizam, sklonio srpske ratne zastave u muzej,<br />
plašeći se najviše od toga kako će na ličnu vlast reagovati zaverenička Šumadija. Tito se takođe<br />
oslanjao na vojsku, ne strepeći od prevrata, jer je imao više autoriteta kod Srba nego<br />
Aleksandar kod Hrvata. Osnova Titovog državnog jedinstva nije bila jedinstvena nacija nego<br />
jedinstvena partija društveno-ekonomski, a ne rasno jednakih pojedinaca. Po M. Veberu nacija<br />
može biti i politička zajednica (bez verskog, običajnog ili jezičkog identiteta) kada postoji<br />
vezanost za organizaciju političke vlasti koja se želi kao vlastita. Titova federacija bila je savez<br />
istorijskih (etničkih) i političkih nacija (bez istorije), a počivala je na uverenju da se političkim<br />
nacijama (Makedoncima, Muslimanima i Jugoslovenima) može ublažiti napetost između<br />
istorijskih nacija. Prioritet klasnog interesa svakako je smanjivao etnički naboj nacije. Struktura<br />
stanovništva u obe Jugoslavije, premda u etničkom pogledu slična, u Titovom režimu je, zbog<br />
umnožavanja nacija, bila složenija, što je nametalo drugačije institucionalno – predstavničke<br />
okvire nacionalne politike. Prema popisu iz 1931. u Jugoslaviji je bilo 48,7% stanovništva<br />
srpskopravoslavne vere, 37,5% rimokatolika, a 11,2% muslimana (Božić 1972, str. 440). U<br />
SFRJ je 1970. bilo Srba 39,7%, Hrvata 22,1%, Muslimana 8,4%, Slovenaca 8,2%, Makedonaca<br />
5,8%, Crnogoraca 2,5%, a ostalih 13,3%. Mlado stanovništvo do 35 godina je činilo 59%<br />
populacije (Mala enciklopedija Prosveta 1978, 2, str. 16). U Jugoslaviji je 1939. bilo oko 50%<br />
nepismenog stanovništva, a 1981. 9,5% nepismenog stanovništva iznad deset godina.<br />
Diferencirane društvene i nacionalne strukture iziskivale su složeniji obrazac državne<br />
integracije i raznovrsnije političko pregrupisavanje. U Kraljevini Jugoslaviji hrvatski<br />
separatizam često je suzbijan srpsko-slovenačkim savezom (Pašić je Slovencima nudio srpskoslovenački<br />
koridor, a A. Korošec je učestvovao u najvažnijim međuratnim vladama P.<br />
Živkovića, M. Stojadinovića i D. Cvetkovića). Uz podršku Korošca, Pašić i Aleksandar su<br />
federalni obrazac lakše odbacivali kao prevaziđenu nagodbenjačku formulu iz Austro-Ugarske,<br />
razmišljajući više o amputaciji Hrvatske. Tito je jedinstvo države jačao slabljenjem srpske<br />
hegemonije (stvaranjem autonomnih pokrajina), srpsko-hrvatsku napetost ublažavao<br />
prihvatanjem u osnovi austrougarske teritorijalne formacije B i H, a hrvatski corpus separatum<br />
slabio proglašenjem Srba za konstitutivni narod u SR Hrvatskoj. Proglašenjem makedonske<br />
nacije i republike trudio se da neutrališe probugarske snage u Makedoniji. Vreme je pokazalo<br />
da ni elastična i diferencirana Titova vizija federacije istorijskih i političkih nacija nije bila<br />
lišena rizika, jer je sa iščezavanjem stožerne vezivne nadnacionalne klasne komponente države<br />
stvorena eksplozivna praznina čiji je haos pojačavao (pored tradicionalne napetosti istorijskih<br />
nacija) i separatizam novostvorenih političkih nacija.<br />
Komunistička zamisao federacije ravnoteže, prihvaćena na zasedanjima AVNOJ-a, postupno je<br />
sazrevala u spoju uticaja sovjetskog federalizma i domaće prakse. U međuratnoj monarhiji<br />
rešenje je traženo između centralizma, koji nije odgovarao Hrvatima, i federalizma, koji je bio<br />
101
Change language