نولیبرالیس٠در بوته ي نقد

نظریهي دولت رانتی و تقلیلگرایی ساده انگارانه!‏ 155
-8
میگیرد نه تنها قادر نیست از اقتدارگرایی سیاسی بکاهد و راه حصول دموکراسی را آسان کند بلکه با حاکم
کردن مناسبات سودباورانهي خود علاوه بر اقتدارگرایی سیاسی،‏ اقتدارگرایی اقتصادي نیز را دامن خواهد زد.‏
از دیدگاه شما،‏ علت سخت جانی استبداد و خودکامگی در ایران چیست؟
همانطور که در پاسخهاي پیشین نیز اشاره کردم من قائل به یک علت مشخصی براي این امر نیستم و
مجموعهاي از عوامل را دخیل میدانم و باور دارم که در این زمینه باید از جبرگرایی پرهیز کرد.‏ از این رو در هر
مقطع تاریخیاي که تلاشی براي عقب راندن استبداد و تاسیس نظامی دموکراتیک صورت گرفته است،‏ هر یک
از این عوامل به سهم خود مانع از آن شدهاند.‏ ممکن است در هر دورانی یکی از این عوامل نقش تعیین کننده
داشته باشد و بیش از عوامل دیگر خلل ایجاد کند اما در مجموع این عامل در سلسله اي از عوامل گوناگون قابل
بررسی است.‏
براي نمونه در یک صد سال اخیر،‏ در مقاطعی در تاریخ ایران تلاش براي پس زدن استبداد شدت گرفت،‏
مهمترین این مقاطع عبارتاند از انقلاب مشروطه،‏ دوران ملی شدن صنعت نفت و انقلاب سال
که در هر 57
سهي آنها سلسله عوامل مذکور مانع از شکلگیري نظامی دموکراتیک گشت.‏ در تمامی این دورانها همان قدر
که نقش کشورهاي خارجی و نظریات مرتبط با امپریالیسم و استعمار قابل بررسی است،‏ نقش فرهنگ سنتی و
ارتجاعی و نیروهایی که میل به عقب نگهداشتن کشور داشتهاند و مانع ایجاد نهادهاي دموکراتیک به منظور
توزیع قدرت شده اند،‏ از اهمیت برخوردار است.‏
باید توجه داشته باشیم که تاریخ ایران محدود به این یکصد سال اخیر نمی باشد و همچنین تلاشها و مبارزات
اجتماعی مردم نیز تنها مسبوق به یک صد سال گذشته نمیباشد.‏ بنابراین سخت جانی استبداد در ایران
پدیدهاي مدرن نیست که فقط در ارتباط با نفت بررسی شود.‏ از این رو پرهیز از نزدیک بینی تاریخی و
تقلیلگرایی تئوریک و در نظر گرفتن نقش عوامل گوناگون در سخت جانی استبداد و عدم تکوین نظام
دموکراتیک و مردمی در ایران بایستی در برنامهي کاري هر پژوهشگر مستقلی قرار بگیرد که دغدغهي ‏«چراییِ‏
استبداد»‏ در ایران را دارد.‏
این مطلب *
در شماره 107 نشریهي آرش منتشر شده است.‏