نولیبرالیس٠در بوته ي نقد

سرمایهداري و تولید رضایت 97
بود،‏ وجود دارد.‏ ایدئولوژي انگلیسی-آمریکایی،‏ که همیشه تا اندازهاي زهدفروشانه بود،‏ ‏«تهیدستان نابحق»‏ را که
خودشان سبب تهیدستیاند،‏ از ‏«تهیدستان بحق»‏ که مستحق خیریه میدانند،‏ جدا میکند.‏ در کنار یا به جاي
این توجیه اخلاقی،‏ اکنون توجیهی روشنفکرانه آمدهاست.‏ تهیدست دیگر تنها بیبند و بار،‏ دائم الخمر و تبهکار
نیست،‏ بلکه نادان است و هوشمندي ندارد.‏ بخش ییشتر رنج اجتماعی از تهیدستی ارتباط افراد با نظام آموزشی
بر میآورد.‏
نظام آموزشیي که نه تنها سرنوشت اجتماعی،‏ بلکه پنداري را که دربارهي سرنوشت دارند شکل
میدهد.(که بی شک کمک میکند که آنچه را که انفعال زیر سلطهها،‏ سختی تحرك آنها و غیره مینامند
توضیح دهد).‏
افلاتون نسبت به جهان اجتماع دیدگاهی دارد که به جهان تکنوکراتهاي به ترتیب فیلسوف،‏
نگهبان،‏ و آنگاه مردم عادي میماند.‏ این فلسفه به روشنترین شکل خود در سنگ نبشهي نظام آموزشی نگاشته
شدهاست.‏ این فسلفه بسیار توانمند در اذهان جا افتادهاست.»‏
پیر بوردیو ضمن بیان مفهوم
1
‏«خشونت نمادین»‏
.(4)
معتقد است آنچه باعث میشود طبقات تحت سلطه،‏ نظام
سلطهي موجود را پذیرا شوند و به تولید و بازتولید آن بپردازند،‏ درونی شدن ‏«ساختار اجتماعی»‏ از طریق درونی
کردن نمادهاي فرهنگیاي چون ارزشها،‏ منشها،‏ سلیقهها،‏ مدها و سبک زندگی نظام حاکم و جامعهپذیري این
طبقات از رهگذر ‏«نظام آموزشی»‏ موجود است.‏ آنچه که ‏«لوئی آلتوسر»‏ از آن به نام ‏«ساز و برگ ایدئولوژیک
دولت»‏ یاد میکند.‏
نظام آموزشی حاکم ضمن بازتولید نابرابري طبقاتی از طریق تبدیل تمایزات طبقهي اجتماعی به تمایزات
آموزشی،‏ این گونه تبلیغ میکند که ‏«موفقیت»‏ نشانگر تلاش و توانایی فرد و عدم توفیق در تحصیل به منزلهي
شکست فرد تلقی میشود و نه سیستم آموزشی طبقاتی،‏ و اینگونه به حفظ سلسله مراتب طبقاتی کمک میکند.‏
از این رو به تعبیر بوردیو نظام آموزشی را میتوان از مهمترین نظامها براي تولید و بازتولید روابط نابرابر قدرت،‏
ایجاد سلطه بر طبقات فرودست و همچنین تلاش در جهت تولید رضایت و مشروعسازي ِ روابط نابرابر طبقاتی
تلقی کرد.‏
تا چند سال پیش فقر و نابرابري محصول ساختار نابرابري تلقی میشد که ریشهي نابرابري بود و تقریبا تمامی
طیف هاي سیاسی چپ و راست،‏ کموبیش،‏ به این ساختار بیمار اذعان داشتند.‏ اما امروز به کوشش نولیبرالیسم،‏
دولت در تولید این نابرابريها چندان نقشی ندارد،‏ بلکه ‏«فقر»‏ پاداشی منصفانه براي ناتوانیها و ناکارآمديهاي
فردي تلقی میشود،‏ چرا که زندگی عرصهي مبارزهاي است که در این عرصه هر کس کالاي مرغوبتري براي
عرضه دارد قادر به رهایی از چنگال فقر و نداري است.‏
بیکاري آنگونه که میلتون فریدمن از مرشدان
1 Symbolic Violence