سا٠ان نو - ketab farsi

پس از علني شدن اولتيماتوم روسيه،‏ جنبش زنان فعال ايران در
شهرهاي اصفهان،‏ قزوين و تبريز به حركت درآمد و عليه قدرت-‏
هاي خارجي بسيج شدند.‏ در تهران،‏ زنان عضو انجمنها و شوراها
موفق شدند كه با بسيج نفر اعتصاب بزرگي را تدارك
ببينند.‏ دراين نمايش بزرگ هزاران زن كفنپوش،‏ خواست و
تعهد خود را براي جنگ عليه نيروهاي خارجي اعلام كردند.‏
‏"انجمن خواتين وطن"‏ با تظاهرات چشمگير خود در اول دسامبر
در مقابل مجلس شوراي ملي همراه با سخنرانيهاي مهيج
از نمايندگان مجلس خواست كه در مقابل اولتيماتوم مقاومت
كنند.‏ زينب امين از اعضاي بنيان گذار ‏"انجمن خواتين وطن"‏ و
معلم مدرسهي دخترانهي شاه آباد بعضي از اشعار خود را كه در
دفاع از حقوق مردم ايران در مقابل تجاوز نيروهاي خارجي
سروده بود براي شركت كنندگان قرائت كرد.‏ تظاهرات وسيع به
رهبري انجمنهاي زنان عليه دخالتهاي روسيه و انگلستان در
امور داخلي ايران و اعتصابات منظم و بايكوت هاي متوالي عليه
محصولات و كالاهاي خارجي در سراسر ماه دسامبر سال
ادامه يافت.‏
فعاليتهاي اعتراضي زنان فقط به تهران محدود نميشد،‏
دراواسط دسامبر ‏"هيأ ت نسوان قزوين"‏ و"هيأ ت نسوان
اصفهان"‏ از انجمن ها و از دولت خواستند كه زنان را براي
‏"مبارزه مسلحانه"‏ عليه قواي نظامي روسيه كه قزوين را اشغال
كرده بودند،‏ مسلح سازند.‏ رهبري ‏"هيأ ت نسوان اصفهان"‏ در
اعلاميهي خود خاطرنشان ساخت كه ‏"زنان نيز ميتوانند در
جهاد شركت كنند به ويژه زماني كه مردها به خاطر فقدان
شجاعت دچار بي عملي شده اند."‏
با اينكه مبارزات گستردهي زنان دورهي دوم مشروطيت،‏ در
واپسين روزهاي دسامبر در نتيجهي اولتيماتوم روس ها و
مداخلهي نظامي مشترك روسيه و انگلستان با شكست روبرو شد،‏
ولي فعاليت زنان در اين دوره به خاطر خصلت مردمي بودن آن
فراز جديدي را درتاريخ جنبش آزاديخواهي و برابري طلبي
كشورايران،‏ پس از جنگ جهاني اول و دههي خورشيدي
ميلادي)‏ گشود كه در فصل دوم به بررسي آن خواهيم
پرداخت.‏
___________________________
يادداشتها:‏
1911
1300
500
1911
،1911
1911
1920)
-1
-2
خسرو شاكري،‏ ‏"اسناد تاريخي جنبش كارگري،‏ سوسيال دمكراسي و كمونيستي
ايران"‏ در بيست جلد،‏ تهران،‏ 1364، جلد اول.‏
ميلادي)‏ زنان
خورشيدي شايان توجه است كه مدتي بعد در سال موفق شدند كه در اعتراض به كمبود نان اين بار راه را بر كالسكهي سلطنتي كه
خورشيدي)‏ زماني كه
ناصرالدين شاه را حمل ميكرد،‏ ببندند.‏ چند سال بعد ناصرالدين شاه كه در خانهي امام جمعه تهران ميهمان بود،‏ زنان در مقابل خانهي
امام جمعه اجتماع كرده و به گراني نان اعتراض كردند.‏ در شورش معروف مردم
خورشيدي عليه قحطي فراگير ناشي از احتكار گندم،‏ زنان نقش
تبريز در سال كشته دادند.‏ در آخر همان سال تعداي از زنان با تجمع در صحن
اصلي داشته و عبدالعظيم در تهران به گراني نان و گوشت اعتراض كردند.‏ تحت تأثير مبارزات زنان
و شركت آنان در شورش هاي شهري،‏ بي بي خانم استرآبادي يكي از زنان فعال
سالهاي آخر عهد ناصري كتاب معروف ‏"معايب الرجال"‏ را در نقد نقادانه از بينش
و اخلاقيات مردها به رشتهي تحرير درآورد.‏ تحت تأثير اين كتاب كه در اوايل سال
خورشيدي در دسترس مردم قرار گرفت،‏ گروهي از زنان آذربايجان تحت
رهبري زينب پاشا در پي يك روياروئي مسلحانه با والي آذربايجان در نزديكي تبريز
درب انبار غلهي والي را گشوده و گندم را كه به فراواني احتكار شده بود بين مردم
تقسيم كردند.‏ براي دسترسي به مĤخذ تاريخي در بارهي مطالب مذكور در پيش
نويش هاي و 21، رجوع كنيد به:‏
احمد كسروي،‏ ‏"تاريخ مشروطه ايران".‏
ناظم الاسلام كرماني،‏ ‏"تاريخ بيداري ايرانيان".‏
مهدي ملكزاده،‏ ‏"تاريخ انقلاب مشروطيت ايران".‏
عبدالحسين ناهيد،‏ ‏"زنان ايران در جنبش مشروطه".‏
ابراهيم تيموري،‏ ‏"تحريم تنباكو،‏ اولين مقامت منفي در ايران"‏
يحيي ارين پور،‏ ‏"از صبا تا نيما".‏
: معين
20
-
-
-
-
-
-
1275
-3
در بارهي زندگي كوتاه و پراز مبارزات طاهره قرةالعين،‏ رجوع كنيد به
الدين محرابي،‏ ‏"قرةالعين شاعرة آزاديخواه و ملي ايران،"‏ كلن،‏
براي نمونه،‏ رجوع كنيد به:‏
بدرالملوك بامداد،‏ ‏"زنان ايران از انقلاب مشروطيت تا انقلاب سفيد"،‏
تهران،‏
فخري قويمي،‏ " كارنامه زنان مشهور ايران"،‏ تهران،‏ و
عبدالحسين ناهيد،‏ ‏"زنان ايران در جنبش مشروطه"،‏ تهران،‏
شمس كسمائي در سال خورشيدي ميلادي)‏ در يك خانوادهي
گرجي ايراني ساكن يزد به دنيا آمد.‏ كسمائي با حمايت پدر و سپس شوهرش مدارج
تعليم و تربيت را يكي پس از ديگري پيمود و در بيست سالگي به يكي از رهبران
جنبش زنان ايران تبديل شد.‏ او زبانهاي تركي آذري و فارسي و روسي را به خوبي
ميدانست و در دههي ميلادي خورشيدي)‏ يكي از زنان روشنفكر و
دانشمند ايران محسوب ميشد.‏ كسمائي در سال همراه همسر و دو فرزندش
‏(صفا و اكبر)‏ پس از سالها دوري از كشور و تحصيل و كار از روسيه به ايران
بازگشتند.‏ وي هنگامي كه همراه خانواده وارد تبريز گشت چادر بر سر نداشت و شايد
نخستين زن مسلمان ايراني بود كه آزادانه در كوچه و بازار تبريز ظاهر شد و به خاطر
همين جسارت و آزادگي مورد لعن و نفرين بخشي از قشريون و ملاهاي متعصب
قرار گرفت.‏ ولي بعد از دو سال ‏(در خورشيدي برابر با ميلادي)‏ در زمان
حكومت نه ماههي شيخ محمد خياباني يكي از دستاندركاران اصلي مجلهي
فرهنگي و سياسي ‏"آذايستان"‏ گشت و در آن مجله با فمينا ‏(نام مستعار تقي
رفعت،‏ سردبير مجله)‏ و با فمينيست ‏(نام مستعاررفيع خان امين)‏ در بارهي حقوق
زن و برابري و آزادي مناظرات و مناقشات متعدد داشت.‏ در ضمن شمس كسمائي،‏
شاعري توانا و مورد محبوب بود و اشعار او مورد تمجيد و تحسين ديگر شاعران
معاصر خود از جمله ابوالقاسم لاهوتي قرار گرفت.‏ براي اطلاعات بيشتر رجوع
كنيد به آرين پور،‏ ‏"از صبا تا نيما،"‏ جلد دوم،‏ سال
در ديگر نقاط ايران نيز زنان در مبارزات مسلحانه عليه ‏"استبداد صغير"‏
شركت داشتند.‏ به طور نمونه،‏ در تصرف رشت در بهمن عذرا كردستاني
همراه دو زن مبارز ديگر – آستخيك و ليلا – ملبس به لباس مردانه در كنار
مجاهدين مشروطه طلب جنگيده و فداكارانه جان باختند.‏ براي مأخذ،‏ رجوع كنيد
به ملكزاده،‏ همانجا،‏ جلد سوم و شيخ الاسلامي،‏ همانجا،‏ صفحه
هر چند تعداد اين مدارس در اول انقلاب در سال خورشيدي كم بود،‏ اما
چهارسال بعد،‏ در اواخر سال ميلادي)‏ تعداد دانش آموز دختر به
نفر رسيد و پس از آن هر سال بر شمار دانش آموزان دختر افزوده شد و در آغاز سال
بيش از هزار نفر دختر دانش آموز در ايران تحصيل ميكرد.‏
براي اطلاعات بيشتر،‏ رجوع كنيد به
جمشيد ملك پور،‏ ‏"ادبيات نمايشي در ايران"،‏ در دو جلد،‏ تهران،‏
1362، جلد دوم،‏ صفحه
ژانت آفاري،‏ ‏"انقلاب مشروطيت ايران"،‏ صفحه
3500
1368.
1351
1360.
85.
1920
1287
.196
1355.
1285
1889)
1918
12
1290)
1299
1268
1911)1290
:
.48
1910
1347
17
-
-
-
-
-
:
- 4
-5
- 6
:
- 7
1301
-8
1887)
1271)
1366
1274
8
85
فصلنامه سامان نو – شماره سوم – مهرماه – 1386 اكتبر 2007