سا٠ا٠ÙÙ - ketab farsi
سا٠ا٠ÙÙ - ketab farsi سا٠ا٠ÙÙ - ketab farsi
(بينا، 1985، فصل سوم). اين مراحل تاريخي دلبخواه نيستند بلكه هر كدام به عنوان پيامد منطقي، تكامل مناسبات اجتماعي سرمايهداري را در صنعت جهاني نفت نشان ميدهند. بررسي دقيق تمام دورهي 18701970 نشان ميدهد كه قيمتگذاري غالب و بوروكراتيك مابين چند كمپاني (به بيان ديگر، محاسبات حسابداري بيواسطه) و رويههاي كارتلي قاعده بوده است. اما با وجود طولاني بودن اين دوره، اين چارچوب از دست داد و اين و كارآيي خود را در دهههاي زماني بود كه بالاخره نيروهاي كثرتيافتهي بازار بر شبكههاي كارتل بينالمللي نفت موافقتنامهي آچناكري صفحه 8090؛ كميسيون فدرال تجارت چيره شدند (بِلر آچناكري عصر جديد موافقتنامهي سال آمريكا ايالات كارتليشدن را پس از برقراري قانون ضدتراست متحده، كه به متلاشيشدن تراست استاندارد اويل راكفلر منجر شد، باب كرد. اين امر واكنشي در مقابل جنگهاي آشتيناپذير بر سر قيمتهاي جهاني بود كه در آن زمان به اوج خود رسيده بود، يعني اين هنگامي بود كه هيچ نوع ساختار (سرمايهداري) 1911 1960 1950 (Achnacarry) ،1976 1928 3 .(1952 تكامليافتهاي در بخش جهاني نفت وجود نداشت كه بتواند به صورت عيني وساطت كند و تمامي اين اغتشاشات دروني دائمي را با سازشي اجباري و تحتكنترل اداره كند. در اين زمان، كنترل نفت به معناي كارتليشدن كل نفت در سراسر جهان بود. بِلر هفت اصل مقدس اين توافقنامهي ننگين را به طرز زيبايي جمعبندي ميكند: سران سه شركت عمدهي بينالمللي كه از سرعت گسترش جنگ قيمتها از هند به آمريكا و از آنجا به اروپا گوشبهزنگ شده بودند در قصر آچناكري در اسكاتلند ديدار كردند تا مانع از تكرار چنين تلاطماتي بشوند. يك روزنامهي تجاري از قول والتر سي. تيگ، رييس آن زمان اكسون [استاندارد اويل نيوجرسي] چنين گفت: ِ "سر جان كدمن، رييس شركت نفت آنگلوايرانين [BP] و خودم مهمان سر هنري دتردينگ [رييس رويال داچشل] و خانم دتردينگ در آچناكري براي شكار غاز وحشي آمده بوديم و در حالي كه شكار هدف اصلي اين ديدار بود، مسئلهي صنعت نفت جهان طبعاً بخش زيادي از گفتگوها را به خود اختصاص داد." نتيجهي اين بحث كه از آن عموماً به نام As Is Agreement يا موافقتنامهي آچناكري ياد ميشود، سندي به تاريخ دسامبر است كه مجموعهاي از هفت اصل را مطرح و بهطور كلي سياستها و رويههاي لازم براي اجراي اين اصول را ترسيم ميكند. اصول ارائهشده عبارت بودند از پذيرش و حفظ سهم بازار كنوني هر كدام از اعضا؛ در دسترس قرار دادن تسهيلات موجود براي رقبا بر پايهاي مطلوب اما نه كمتر از هزينهي بالفعل آن براي مالك؛ افزودن تسهيلات جديد فقط براي تامين ضروري نيازهاي فزايندهي مصرفكنندگان؛ (4) حفظ مزاياي مالي منطقهي جغرافيايي هر كدام از نواحي توليدكننده؛ توليد نفت از نزديكترين نواحي مراكز توليد؛ و (6) جلوگيري از هر نوع توليد مازاد در يك ناحيهي جغرافيايي بهمنظور بههمنخوردن ساختار قيمت در نواحي ديگر. آخرين نكته تاييد ميكرد كه رعايت اين اصول نه تنها به نفع صنعت نفت بلكه به نفع مصرفكنندگان آن نيز ميباشد. (1976، صفحه 55) نخستين مرحله در تكامل صنعت نفت خاورميانه مقارن با تكامل و رشد آهسته سرمايهداري و عدم وجود مناسبات جاافتاده و متكامل مالكيت ارضي مدرن با سرمايه بود. مالكيت خصوصي زمين در خاورميانه اندك بود و اگر هم بود شامل مالكيت تحتالارض، از جمله مالكيت ذخيرهي منابع زيرزميني، نبود. نمونهي بارزِ حق بهرهداري از نفت، شامل واگذاركردن حق اكتشاف، توسعه و توليد نفت، گاز طبيعي و مواد مربوطه به صاحب امتياز يعني به يك شركت بينالمللي نفتي بوده است. از نقطهنظر حقوقي و نيز از لحاظ تئوريك، تسليم حق اكتشاف، 17 (5) (1) (2) (3) 1928 1928 توسعه و توليد نبايد با عمل تسليم مالكيت خود اين منابع (يعني ذخائر موجود نفت در منطقه) به شركتهاي پيمانكار نفتي اشتباه گرفته شود. اصطلاح حق بهرهبرداري به جاي قرارداد اجاره به قراردادي اشاره دارد كه بين يك شخصيت حقوقي خصوصي (يعني يك شركت) و يك دولت (يعني يك نمود خودمختار غيرخصوصي) منعقد ميشود. حقوق بهرهبرداري از نفت در مرحلهي نخست (19011950) ويژگيهاي عام زير را داشت: 1. تقريباً تمامي تحتالارض ناحيهي موردبحث را در آن كشور يا منطقه در بر ميگرفتند. 2. مدت آنها طولاني و معمولاً بيش از پنجاه يا شصت سال بود. تنها تعداد محدودي صاحبان امتياز كارتلي در سراسر جهان وجود داشتند. 4. شرايط حق بهرهبرداري يكسان بود. 5. پرداخت يكسان حق امتياز تعهد اصلي مالي شمرده ميشد. (lease) 4 (concession) .3 فصلنامه سامان نو – شماره سوم – مهرماه 2007 اكتبر – 1386 6
6. شرايط مالي محدود و پرداخت سهم مالكيت كاملاً ناچيز بود. 7. تغييرات نامحسوس و اندكي در ضوابط و شرايط حقوق بهرهبرداري در اين دوره رخ داد. "قوانين مربوط به حقوق بهرهبرداري نفتي [يعني قراردادهاي استعماري] حاكم بر مناطق نفتي تحتسلطهي جهان، شامل خاورميانه، كاملاً متفاوت با قراردادهاي اجارهاي است كه در ايالات متحده حاكم است. بايد توجه داشت كه مشخصات اساسي قراردادهاي اجارهاي ايالات متحده شامل مالكيت بر منابع زيرزميني نيز ميباشد كه به عنوان بخشي از مالكيت زمين گسترش مناسبات سرمايهداري از طريق نفت نه تنها تناقضآميز بلكه سرايتدهنده نيز بوده است. با اين همه، از لحاظ تاريخي، پيروزي كارتليشدن بذر نابودي آن را نيز كاشت. ورود سرمايهي خارجي در اكتشاف، توسعه و توليد نفت، و جوانهزدن مناسبات توليدي سرمايهداري در بسياري از مناطق نفتي به ارزشيافتگي مالكيت ارضي و تحتالارضي در حيطهي سرمايهداري انجاميد گنجانده شده است. به دليل رعايت قانون تصرف ) of rule (capture در ايالات متحده، منابع زيرزميني به صاحب زمين تعلق دارد." (بينا، 1985، صفحه 22) بدين گونه، از همان آغاز، سرمايهگذاري در بخش اكتشاف، توسعه و توليد نفت با دو نظام مالكيت ارضي منابع زيرزميني در سراسر جهان در رابطه قرار گرفت. در همان حال، از نظر مرحلهي تكامل مناسبات سرمايه داري، در اين مناطق گرايش خفيف به سوي ارزشيافتگي (valorization) مالكيت تحتالارضي (و در نتيجه ذخائر نفتي) در مقابل ارزشيافتگي تمامعيار در ايالات متحده پديد آمد. (ارزشيافتگي يعني در قلمرو مناسبات اجتماعي اقتصادي سرمايه عامل توليد ارزش شدن، كه در رابطه با مالكيت ارضي چنين كيفيتّي لزوما به تشكيل رانت ميانجامد.) به همين دليل است كه صنعت نفت در كل تركيب نامنظم مناسبات گوناگون اجتماعي در جهان ميبايست از طريق مديريت مستقيم، محاسبات هزينه و قيمتگذاري ابتدايي و بيواسطه اداره شود. مرحلهي دوم تكامل صنعت نفت خاورميانه عينيتيافتن تدريجي نيروهاي بازار بود كه به واسطهي بحران 19731974 سرانجام به كارتلزدايي و رهاكردن قيمتگذاري بيواسطه و بوروكراتيك نفت منجر شد. در اين دوره ما شاهد همزيستي سازوكارها و رويههاي در حال زوال كارتلي، تكثير نيروهاي بازار هستيم كه به گسترش رقابت قمارگونه در مقابل توليد ازپيشتعيينشده، قراردادهاي استعماري نفت، «توافقهاي با قول شرافت مديران» agreements) ،(gentleman’s محاسبهي دلبخواه حق امتياز و بهرهي مالكانه بنا به قيمتگذاري ساختگي posted ) (royalties) از پيش اعلانشده (pricing بوديم. هر دورهي انتقالي، ضرورتاً، گرايش به آغشتگي گذشتهي در حال محو همراه با آيندهي در حال شكلگيري را دارد. فروپاشي نظام كارتلي نفت پيامد تغييرات معينِ تكاملي فراتر از تخصيص نيابتي كارتل و نظام حسابداري بود كه مدتهاي طولاني با مهارت در سراسر جغرافياي وسيع، دستنخورده و قاعدتاً منفعلِ توليد به كار بسته ميشد. تاريخ كارتليشدن نفت بينالمللي به يك معناي مهم، برخلاف همتاي آمريكايياش، داستان دلخراش و تكاندهندهي «انباشت اوليه» است. اين امر همچنين نشان ميدهد كه گسترش مناسبات سرمايهداري از طريق نفت نه تنها تناقضآميز بلكه سرايتدهنده نيز بوده است. با اين همه، از لحاظ تاريخي، پيروزي كارتليشدن بذر نابودي آن را نيز كاشت. ورود سرمايهي خارجي در اكتشاف، توسعه و توليد نفت، و جوانهزدن مناسبات توليدي سرمايهداري در بسياري از اين مناطق نفتي نهايتاً به ارزشيافتگي مالكيت ارضي و تحتالارضي در حيطهي سرمايهداري انجاميد. بنابراين، اين مرحلهي انتقالي آغازِ ازهمپاشيدن و برچيدهشدن طرحهاي حسابداري موقتي و بخشبخششدهاي بود كه نظام مبدا ثابت system) (basing-point نفت آمريكا، در خليج مكزيك، را به نظام جديد قيمتگذاري اعلانشده (يعني زيرقيمت خليج مكزيك) در خليج فارس وصل ميكرد. چنين وضعيتي اين فرصت را براي شركتهاي عضو كارتل فراهم آورد كه نه تنها سودهاي انحصاري نفتي بلكه سهم عظيمي از بهرهي مالكانه كشورهاي صادركننده نفت را به جيب بزنند. برخي از ويژگيهاي پايهاي مشخصكنندهي اين دوران عبارتند از: الف) تقسيم دلبخواه سودهاي نفتي و رانتهاي نفتي كه با تسهيم سود 5050 آغاز شد ب) حذف «هزينهي حمل و نقل خيالي نفت» از مبدأ خليج مكزيك عليرغم مكان توليد و تعيين دومين مبدا ثابت در خليج فارس پ. مليكردن و به دنبال آن مليزدايي نفت در ايران. ت) تشكيل سازمان كشورهاي صادركنندهي نفت (اوپك)، و ج) ظهور شركتهاي مستقل نفتي و فروپاشي موافقتنامهي آچناكري (آلفونسو 1966؛ 2135؛ مكداشي طّي اين دوره، با بينا توجه به تمايل به تثبيت قيمت نفت بر حسب مبدا ثابت در (1951) .(1972 ( 6 5 (1954) 1985، صفحات 7 فصلنامه سامان نو – شماره سوم – مهرماه – 1386 اكتبر 2007
- Page 1 and 2: 3 نشريهي پژوهشهاي س
- Page 3 and 4: جهانيشدن نفت: 1 پي
- Page 5: " جامعهي بورژوايي پ
- Page 9 and 10: اوپك برانگيزانيم...
- Page 11 and 12: نگاهي دوباره به تئ
- Page 13 and 14: ب( "بدين ترتيب،
- Page 15 and 16: رقابتي رانتهاي تفا
- Page 17 and 18: در رابطه با نفت، ت
- Page 19 and 20: البته در حالي است ك
- Page 21 and 22: 1973 .11 مقصود هرگونه ق
- Page 23 and 24: ... اجازه دهيد كه از
- Page 25 and 26: سرمايهي صنعتي به سر
- Page 27 and 28: درسال 1990 صنعتي هستي
- Page 29 and 30: عليه تروريسم به سرك
- Page 31 and 32: 4- پي آمدهاي تجديد س
- Page 33 and 34: خصوصي، قيمت كامپي
- Page 35 and 36: ميشوند، از اين بن
- Page 37 and 38: ارگانهاي متعدد دول
- Page 39 and 40: كشورها، اين كار ر
- Page 41 and 42: انقلاب اكتبر و ايرا
- Page 43 and 44: ويكتور سرژ: انسان
- Page 45 and 46: احتمال زياد با نماي
- Page 47 and 48: - Blum) ،(Leon اپوزيسيون
- Page 49 and 50: عظمت جديدي دست مييا
- Page 51 and 52: -5 -6 ) تروتسكيستها هم
- Page 53 and 54: با ما رقابت دارد؟ آ
- Page 55 and 56: به محض انديشيدن به
6. شرايط مالي محدود و پرداخت<br />
سهم مالكيت كاملاً ناچيز بود.<br />
7. تغييرات نامحسوس و اندكي در<br />
ضوابط و شرايط حقوق بهرهبرداري<br />
در اين دوره رخ داد.<br />
"قوانين مربوط به حقوق<br />
بهرهبرداري نفتي [يعني<br />
قراردادهاي استعماري] حاكم بر<br />
مناطق نفتي تحتسلطهي جهان،<br />
شامل خاورميانه، كاملاً متفاوت با<br />
قراردادهاي اجارهاي است كه در<br />
ايالات متحده حاكم است. بايد<br />
توجه داشت كه مشخصات اساسي<br />
قراردادهاي اجارهاي ايالات متحده شامل مالكيت بر منابع<br />
زيرزميني نيز ميباشد كه به عنوان بخشي از مالكيت زمين<br />
گسترش مناسبات سرمايهداري از طريق<br />
نفت نه تنها تناقضآميز بلكه سرايتدهنده<br />
نيز بوده است. با اين همه، از لحاظ<br />
تاريخي، پيروزي كارتليشدن بذر نابودي<br />
آن را نيز كاشت. ورود سرمايهي خارجي<br />
در اكتشاف، توسعه و توليد نفت، و<br />
جوانهزدن مناسبات توليدي سرمايهداري<br />
در بسياري از مناطق نفتي به ارزشيافتگي<br />
مالكيت ارضي و تحتالارضي در حيطهي<br />
سرمايهداري انجاميد<br />
گنجانده شده است. به دليل رعايت قانون تصرف ) of rule<br />
(capture در ايالات متحده، منابع زيرزميني به صاحب زمين<br />
تعلق دارد." (بينا، 1985، صفحه 22)<br />
بدين گونه، از همان آغاز، سرمايهگذاري در بخش اكتشاف،<br />
توسعه و توليد نفت با دو نظام مالكيت ارضي منابع زيرزميني در<br />
سراسر جهان در رابطه قرار گرفت. در همان حال، از نظر<br />
مرحلهي تكامل مناسبات سرمايه داري، در اين مناطق گرايش<br />
خفيف به سوي ارزشيافتگي (valorization) مالكيت<br />
تحتالارضي (و در نتيجه ذخائر نفتي) در مقابل ارزشيافتگي<br />
تمامعيار در ايالات متحده پديد آمد. (ارزشيافتگي يعني در<br />
قلمرو مناسبات اجتماعي اقتصادي سرمايه عامل توليد ارزش<br />
شدن، كه در رابطه با مالكيت ارضي چنين كيفيتّي لزوما به<br />
تشكيل رانت ميانجامد.) به همين دليل است كه صنعت نفت در<br />
كل تركيب نامنظم مناسبات گوناگون اجتماعي در جهان <br />
ميبايست از طريق مديريت مستقيم، محاسبات هزينه و<br />
قيمتگذاري ابتدايي و بيواسطه اداره شود.<br />
مرحلهي دوم تكامل صنعت نفت خاورميانه عينيتيافتن تدريجي<br />
نيروهاي بازار بود كه به واسطهي بحران 19731974 سرانجام<br />
به كارتلزدايي و رهاكردن قيمتگذاري بيواسطه و بوروكراتيك<br />
نفت منجر شد. در اين دوره ما شاهد همزيستي سازوكارها و<br />
رويههاي در حال زوال كارتلي، تكثير نيروهاي بازار هستيم كه به<br />
گسترش رقابت قمارگونه در مقابل توليد ازپيشتعيينشده،<br />
قراردادهاي استعماري نفت، «توافقهاي با قول شرافت مديران»<br />
agreements) ،(gentleman’s محاسبهي دلبخواه حق<br />
امتياز و بهرهي مالكانه بنا به قيمتگذاري ساختگي<br />
posted<br />
)<br />
(royalties)<br />
از پيش اعلانشده<br />
(pricing بوديم. هر دورهي انتقالي،<br />
ضرورتاً، گرايش به آغشتگي<br />
گذشتهي در حال محو همراه با<br />
آيندهي در حال شكلگيري را دارد.<br />
فروپاشي نظام كارتلي نفت پيامد<br />
تغييرات معينِ تكاملي فراتر از<br />
تخصيص نيابتي كارتل و نظام<br />
حسابداري بود كه مدتهاي طولاني<br />
با مهارت در سراسر جغرافياي وسيع،<br />
دستنخورده و قاعدتاً منفعلِ توليد<br />
به كار بسته ميشد. تاريخ<br />
كارتليشدن نفت بينالمللي به يك<br />
معناي مهم، برخلاف همتاي<br />
آمريكايياش، داستان دلخراش و تكاندهندهي «انباشت اوليه»<br />
است.<br />
اين امر همچنين نشان ميدهد كه گسترش مناسبات<br />
سرمايهداري از طريق نفت نه تنها تناقضآميز بلكه سرايتدهنده<br />
نيز بوده است. با اين همه، از لحاظ تاريخي، پيروزي كارتليشدن<br />
بذر نابودي آن را نيز كاشت. ورود سرمايهي خارجي در اكتشاف،<br />
توسعه و توليد نفت، و جوانهزدن مناسبات توليدي سرمايهداري<br />
در بسياري از اين مناطق نفتي نهايتاً به ارزشيافتگي مالكيت<br />
ارضي و تحتالارضي در حيطهي سرمايهداري انجاميد. بنابراين،<br />
اين مرحلهي انتقالي آغازِ ازهمپاشيدن و برچيدهشدن طرحهاي<br />
حسابداري موقتي و بخشبخششدهاي بود كه نظام مبدا ثابت<br />
system) (basing-point نفت آمريكا، در خليج مكزيك، را<br />
به نظام جديد قيمتگذاري اعلانشده (يعني زيرقيمت خليج<br />
مكزيك) در خليج فارس وصل ميكرد. چنين وضعيتي اين<br />
فرصت را براي شركتهاي عضو كارتل فراهم آورد كه نه تنها<br />
سودهاي انحصاري نفتي بلكه سهم عظيمي از بهرهي مالكانه<br />
كشورهاي صادركننده نفت را به جيب بزنند.<br />
برخي از ويژگيهاي پايهاي مشخصكنندهي اين دوران عبارتند<br />
از: الف) تقسيم دلبخواه سودهاي نفتي و رانتهاي نفتي كه با<br />
تسهيم سود 5050 آغاز شد ب) حذف «هزينهي حمل و نقل<br />
خيالي نفت» از مبدأ خليج مكزيك عليرغم مكان توليد و تعيين<br />
دومين مبدا ثابت در خليج فارس پ. مليكردن و به<br />
دنبال آن مليزدايي نفت در ايران. ت) تشكيل سازمان<br />
كشورهاي صادركنندهي نفت (اوپك)، و ج) ظهور شركتهاي<br />
مستقل نفتي و فروپاشي موافقتنامهي آچناكري (آلفونسو 1966؛<br />
2135؛ مكداشي طّي اين دوره، با<br />
بينا<br />
توجه به تمايل به تثبيت قيمت نفت بر حسب مبدا ثابت در<br />
(1951)<br />
.(1972<br />
(<br />
6<br />
5<br />
(1954)<br />
1985، صفحات<br />
7<br />
فصلنامه سامان نو – شماره سوم – مهرماه – 1386 اكتبر 2007
Change language