ش٠ار٠٢٨
ش٠ار٠٢٨
ش٠ار٠٢٨
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
نظری<br />
سوژگی تاریخ مند: نگاهی به کتاب اراده به دانسنت<br />
اثر میشل فوکو<br />
مهرداد امامی<br />
صفحه 16<br />
میشل فوکو فیلسوف و نظریه پرداز فرانسوی<br />
به راستی یکی از تأثیرگذارترین چهره های<br />
اندیشمند قرن بیستم بود. کتاب اراده به<br />
دانستن فوکو که جلد نخست یکی از پروژه<br />
های اصلی وی با عنوان تاریخ جنسیت<br />
است، حاوی مباحثی تاریخی-نظری در باب<br />
موضوع سکسوالیته، شکل گیری تاریخی<br />
آن و رد نظریة سرکوب جنسی در تاریخ<br />
مدرن غرب است. فوکو با استفاده از روش<br />
تبارشناسانة خود و تحلیل گفتمانی نظام های<br />
دانش-قدرت در پی آن است تا بنابر گفتة<br />
خود، سکسوالیته را به مثابة »سامانه ای<br />
تاریخی« در نظر آورد، نه »داده ای طبیعی<br />
که قدرت تالش دارد آن را مطیع و سرکوب<br />
کند«.<br />
فوکو در یکی از مقاالت خود که آن را به زبان<br />
انگلیسی نگاشت و ضمیمة کتاب معروف<br />
درایفوس و رابیناو با نام فوکو، فراسوی<br />
ساخت گرایی و هرمنوتیک )۱۹۸۲( بود،<br />
عنوان می کند که مسئلة اصلی وی در تمامی<br />
پروژه های تاریخی-نظری اش مسئلة سوژه<br />
و شکل گیری تاریخی آن است، نه مسئلة<br />
قدرت. اما در این میان، یکی از میانجی<br />
های پرداختن به سوژه به درستی از خالل<br />
تحلیل مناسبات قدرت و نظام های گفتمانی<br />
آن هاست. از این روست که در آثار فوکو<br />
همواره با شکل گیری و تکوین شخصیت<br />
ها مواجه هستیم، شخصیت هایی طردشده و<br />
داغ ننگ خورده )stigmatized( که در<br />
حاشیه های نظام های اجتماعی-سیاسی قرار<br />
گرفته اند. شخصیت هایی چون شخصیت<br />
مجله هفته شماره 28 مهر 1391<br />
دیوانه، مجرم، منحرف و غیره. وضعیت<br />
این شخصیت ها همواره در طول تاریخ بر<br />
اساس دوگانه های )dichotomy( عقل/<br />
جنون، قانون/ تخطی و سالمت/ ناهنجاری<br />
مورد قضاوت قرار گرفته است. یکی از<br />
نقاط حائز اهمیت آثار فوکو دقیقاً همین<br />
پرداختن به مطرودان و حذف شدگانی است<br />
که در طول تاریخ عالوه بر اِعمال خشونت<br />
های عریان بر آن ها، بعضاً مفعول خشونت<br />
های پنهان در قالب های هژمونیک نیز<br />
بوده اند. به طور مثال با پیدایش کلینیک و<br />
نهادهای مراقبتی مربوط به سازمان پزشکی<br />
در غرب، دیوانگان از سطح شهرها برچیده<br />
شدند و به همراه گدایان در دیوانه خانه ها<br />
استقرار یافتند. مثال دیگر وضعیت منحرفین<br />
جنسی است که پس از تثبیت روانشناسی و<br />
شکل گیری گفتمان روانکاوی تبدیل به ابژه<br />
هایی تحت مراقبت شدند و از نظر فوکو،<br />
ساختار سنت اعتراف گیری در غرب، این<br />
بار در قالب گفت وگوی روانکاو-منحرف<br />
و اجبار به سخن گفتن در مورد خاطرات<br />
جنسیِ گذشتة فرد منحرف، بازتولید شد.<br />
فوکو تاریخ جنسیت را که سه جلد دارد )جلد<br />
اول: اراده به دانستن، جلد دوم: کاربرد لذت،<br />
جلد سوم: مراقبت از خود( بین سال های<br />
۱۹۷۶ تا ۱۹۸۴ نگاشت. یک سال پیش از<br />
آن، مراقبت و تنبیه: پیدایش زندان را در<br />
۱۹۷۵ انتشار داده بود و در سال ۱۹۶۳<br />
پیدایش کلینیک را نوشت. همچنین در سال<br />
۱۹۶۱ تاریخ جنون در عصر کالسیک را<br />
منتشر کرد. از این رو می توان چنین گفت<br />
که پروژة تاریخ جنسیت فوکو چیزی جدای<br />
از سایر پروژه های او نیست، بلکه در واقع<br />
مکمل و آخرین حلقة مجموعه پژوهش های<br />
تاریخی-نظری فوکو در باب شکل گیری و<br />
تکوین سوژه در خالل تاریخ غرب از دوران<br />
کالسیک تا عصر کنونی است.<br />
بخش اول: ما ویکتوریایی هایی دیگر<br />
فوکو در بخش ابتدایی کتاب به ادعای<br />
طرفداران نظریة سرکوب جنسی می<br />
پردازد. اینکه تا پیش از قرن هفدهم گویا<br />
نوعی رُک گویی در رابطه با مسائل جنسی<br />
وجود داشته است و هیچ گونه ممنوعیتی در<br />
این مورد در کار نبوده است، اما به یک<br />
باره با ظهور دوران ویکتوریایی و اخالقیات<br />
متصلب خاص آن، روابط جنسی)س.ک.س(<br />
به درون خانه ها می خزد و محبوس می<br />
شود. طرفداران نظریة سرکوب بر این<br />
باوراند که از عصر ویکتوریایی به بعد،<br />
تمامیت روابط جنسی و نظام سکسوالیته<br />
دچار سازوکارهای طرد، منع، به زبان<br />
نیامدن و در نتیجه سرکوب شده است. در<br />
برابر، فوکو نشان می دهد که روابط جنسی<br />
نه تنها در جامعة غربی دچار این طرد و<br />
منع ها نشده است بلکه »تحریکی فزاینده«<br />
یافته است: »… از پایان سدة شانزدهم بدین<br />
سو، به گفتمان در آوردن روابط جنسی<br />
نه از فرایند محدودیت، بلکه بر عکس از<br />
سازوکار تحریک فزاینده تبعیت می کند؛<br />
نشان می دهد که تکنیک های قدرتی که بر<br />
روابط جنسی اعمال می شود، نه از اصل<br />
انتخاب سختگیرانه، بلکه از اصل انتشار و
Change language