Gautam to taski tak.p65 - Dr. Harpal Singh Pannu

×½åî ×½åî 寺 寺 åÅÃÕÆ åÅÃÕÆ å¼Õ
å¼Õ
(çà (çà (çà òâ¶ÇðÁ» òâ¶ÇðÁ» çÆ çÆ ÜÆòé ÜÆòé ÕæÅ)
ÕæÅ)
ÇÜñç ÇÜñç êÇÔñÆ
êÇÔñÆ
1

2 3
×½åî ×½åî 寺 寺 åÅÃÕÆ åÅÃÕÆ å¼Õ
å¼Õ
(çà (çà (çà òâ¶ÇðÁ» òâ¶ÇðÁ» çÆ çÆ ÜÆòé ÜÆòé ÕæÅ)
ÕæÅ)
ÇÜñç ÇÜñç êÇÔñÆ êÇÔñÆ
êÇÔñÆ
ÔðêÅñ ÔðêÅñ ÇÃ³Ø ÇÃ³Ø ê³é±
ê³é±

Gautam Ton Taski Tak
by
Harpal Singh Pannu
Professor Department of Religious Studies
Punjabi University Patiala, Punjab India-147002
Ph. No. (R) 0175-2282832, (O) 0175-3046469
email: harpalsinghpannu@yahoo.com
êÇÔñÆ êÇÔñÆ ÁËâÆôé ÁËâÆôé : : B@@H
B@@H
çÈÜÆ çÈÜÆ ÁËâÆôé ÁËâÆôé : : B@A@
B@A@
Published by Lokgeet Parkashan
S.C.O. 26-27, Sector 34 A, Chandigarh-160022
India
Ph.0172-5077427, 5077428
Punjabi Bhawan Ludhiana, 98154-71219
Type Setting & Design PCIS
Printed & bound at Unistar Books (Printing Unit)
11-A, Industrial Area, Phase-2, Chandigarh (India)
98154-71219
© 2010 Harpal Singh Pannu
Produced and bound in India
All rights reserved
This book is sold subject to the condition that it shall not, by way of trade or otherwise, be lent,
resold, hired out, or otherwise circulated without the publisher's and writer’s prior written consent in
any form of binding or cover other than that in which it is published and without a similar condition
including this condition being imposed on the subsequent purchaser and without limiting the rights
under copyright reserved above, no part of this publication may be reproduced, stored in or introduced
into a retrieval system, or transmitted in any form or by any means(electronic, mechanical,
photocopying, recording or otherwise), without the prior written permission of both the copyright
4 5
Ãîðêä
ÁêäÆ î» ç¶ éÅî, ÇÜÃ ç¶ éËä éÕô ÇÕö
Á×ñÆ ÇÕåÅì ÇòÚ¯º Á³ÇôÕ å½ð å¶ Çç¼Ãä׶Í

ååÕðÅ
ååÕðÅ
h í±ÇîÕÅ H
h î¹¼Ö ì³è A@
h çÈÜÆ ÁËâÆôé AA
h ×½åî ì¹¼è AC
h ÕéÇëÀ°ÇôÁà DE
h éÅ×ÃËé GA
h îéÃÈð HI
h Õ¯ÇÔé±ð çÅ êÅðÖÈ, ðÅÇ ì¹ñÅð õÅé ÃÅÇÔì II
h íÅÂÆ îðçÅéÅ ÜÆ AAG
h ìÅìÅ ì³çÅ ÇÃ³Ø ìÔÅçð ABH
h îÔÅðÅÜÅ ðäÜÆå ÇÃ³Ø ADF
h ðÈà çÅ ÚðÇÚå ÃÅè ðÅÃê¹Çåé AGA
h åÅÃÕÆ AIF
h Á³ÇåÕÅ BCB
6 7

í±ÇîÕÅ
í±ÇîÕÅ
Ç÷³ç×Æ ç¶ Ãøð Áå¶ ÇÚ³åé ç¶ Ãøð ÇòÚ çÆ ñ§ØÇçÁ» ÃÅù
ìÔ°å ñ¯Õ Çîñç¶ é¶Í ìÔ°å ÃÅð¶ À°Ôé» ÇòÚ¯º î¹ó Õ¶ ïÅç òÆ éÔƺ
ðÇÔ³ç¶ å¶ ìÔ°å ÃÅÇðÁ» ù ïÅç ð¼Öä çÆ ñ¯ó òÆ éÔƺ Ô°³çÆÍ
ÁÇÜÔÆ ïÅåðÅ ò¶ñ¶ ê³é± Ã å¶ ÃæÅé 寺 êÅð ÇòÚðÇçÁ» òÕå çÆ
èÈó Ô¶á è¹³çñ¶ Ô¯ ðÔ¶ å¶ Þî¶ÇñÁ» íðÆ ÁÅè¹ÇéÕ Ç÷³ç×Æ ÇòÚ ×°³î
×°ÁÅÚ ðÔ¶ ÔÆð¶ î¯åÆÁ» ù ñ¼í-ñ¼í Õ¶ ÃÅⶠÇçzôàÆׯÚð ÕðçÅ ÔËÍ
ÕÂÆ òÅðÆ À°é·» ù éòƺ ÇçzôàÆ Áå¶ éò¶º ÇçzôàÆÕ¯ä 寺 òè¶ð¶
ÇêÁÅð¶ Áå¶ î¹¼ñòÅé ìäÅ Õ¶ ÃÅⶠîé-ì¹¼èÆ å¯º òÆ Á×»Ô è¹ð ÃÅâ¶
Ççñ å¼Õ êÔ°³ÚÅ Çç³çÅ ÔË, ÇÜÔó¶ Õ¯îñ íÅòÆ ñ¯Õ» çÆ å» ÕÅÇÂÁÅ
Õñê Õðé ç¶ òÆ Ãîð¼æ Ô°³ç¶ é¶Í
ÇÂà ó×zÇÔ çÅ êÇÔñÅ ÔÆ ñ¶Ö ×½åî ì¹¼è, À°Ã¶ ì¹¼è ìÅð¶ ÔË
ÇÜà çÅ éÅÀ°º Áé¶Õ» òÅðÆ ÁÃƺ ùÇäÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÔË, ÇÜà çÆ Ã³Ö¶ê
ÇÜÔÆ ÜÅäÕÅðÆ òÆ ÃÅù ÔË êð ê³é± çÅ ÇìÁÅé ÕÆåÅ Ô¯ÇÂÁÅ ì¹¼è
ÃÅⶠîé ÇòÚ¯º çÆ Ô°³çÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÃÅⶠÇçñ ÇòÚ ñÇÔ Ü»çÅ ÔË å¶
ÁÃƺ îé ÔÆ îé À°Ã ì¹¼è ç¶ éÅñ éÅñ ïÅåðÅ Õðç¶, À°Ã ì¹¼è ç¶
îÔ»òÅÕ Ã¹äç¶ ÃîÞç¶ À°é·» ù ÁÅêä¶ è¹ð Á³çð ÇÕå¶ Ã»íä ç¶
Ãîð¼æ Ô¯ Ü»ç¶ Ô»Í ÇÂÔ À°Ãç¶ ÇìÁÅé çÆ Ãîð¼æÅ ÔË ÇÕ ×ÈÔó
Ç×ÁÅé çÆÁ» ×¼ñ» òÆ À°Ô Ôé¶ð¶ Çò¼Ú Ü×ç¶ Ü°×ùÁ» ò»× ÃÅâ¶
ÁÅñ¶ ç¹ÁÅñ¶ ÇìÖ¶ð Õ¶ ñ°íÅÀ°äÆÁ» ìäÅ Çç³çÅ ÔËÍ
ðÅÜÅ ÇîÇñ§ç å¶ éÅ×ÃËé ç¶ ÃòÅñ ÜòÅì ÃÅèÅðé ÇçÃä òÅñ¶
Ô¯ä ç¶ ìÅòÜÈç ìóÆÁ» ÕÆîåÆ ×¼ñ» ìÅð¶ ÃÅù ïÞÆ ÕðòÅÀ°ºç¶ é¶,
À°Ô òÆ ð½ÚÕ íÅôÅ ÇòÚÍ
×°ðÈ éÅéÕ ìÅì¶ ìÅð¶ ÁÃƺ ê³ÜÅìÆ ñ¯Õ ìÚêé 寺 ÔÆ Ã¹äç¶
ÁŶ Ô» å¶ À°Ã ù Õç¶ Ô¼æ éÅñ êÔÅó ð¯Õä òÅñÅ, Õç¶ îðçÅé¶
ù í¶â± ìäÅÀ°ä òÅñÆÁ» ÜÅçÈ×ð ì³×Åñä» ù ÃìÕ ÇÃÖÅÀ°ä òÅñÅ,
Õç¶ Õ½â¶ ðÅÖôà ù ÇÃ¼è¶ ðÅÔ êÅÀ°ä òÅñÅ å¶ Õç¶ î¼Õ¶ ù ÚÅð¶
êÅö Ø°îÅ ç¶ä òÅñÅ îÔ»ê¹ðÖ ÜÅäç¶ Ô»Í ôðèÅòà ÇñÖÆÁ» ÇÂÔ
×¼ñ» ÇÕö ÖÅà À°îð å¼Õ ÔÆ íÅÀ°ºçÆÁ» é¶ êð ê³é± é¶ ðŶ ì¹ñÅð
ðÅÔƺ ܯ ìÅì¶ éÅéÕ çÅ ÃðÈê ÇÚåÇðÁÅ ÔË, À°Ô À°Ã êË׳ìð çÅ ðÈê
8 9
ÔË Ü¯ ì¹¼èÆ, åðÕ, çÅðôÇéÕåÅ, Ç×ÁÅé ÇèÁÅé ù Ç÷³ç×Æ Çò¼Ú Ãî¯
Õ¶ å°ðçÅ ÔËÍ ìÅì¶ çÆÁ» ïÅåðÅò» ù ñË Õ¶ ܯ Çìðå»å ê³é± é¶ ÇÂÃ
ÇòÇæÁÅ ÇòÚ Ü¯ÇóÁÅ ÔË, À°Ô ×°ðÈ éÅéÕ ìÅì¶ ù ÃÅⶠñÂÆ òè¶ð¶
Ú³×Å å¶ òè¶ð¶ ÇêÁÅðÅ ìäÅ Çç³çÅ ÔËÍ ÇÂÔ ê³é± çÆÁ» Çìðå»åÕ
ÇòèÆÁ» çÅ ÚîåÕÅð ÔËÍ
ìÅì¶ éÅéÕ ç¶ éÅñ îðçÅéÅ òÆ ÃÅâÆ ïÅç ÇòÚ ÁÅ Öñ¯ºçÅ
ÔË, ðìÅì òÜÅÀ°ºçÅÍ êð ê³é± é¶ À°Ã ù ìÅì¶ éÅéÕ çÅ ÃÖÅ, Çî¼åð,
ì³èÈ Ãí Õ°Û ÇçÖÅ Õ¶ ÇÂÔ êÇÔÚÅä ÕðòÅÂÆ ÔË ÇÕ ÇÂà Çî¼åðåÅ
ÇòÚ éÅ À°îð, éÅ ÜÅå, éÅ ÁîÆðÆ ×ðÆìÆ, éÅ ò¼âÅ Ç×ÁÅé ÇèÁÅé
Õ°Þ òÆ éÔƺ ðÅÔ Çò¼Ú Öñ¯ºçÅÍ îðçÅéÅ òÆ ìÅì¶ çÆ ðÈÔÅéÆÁå ÇòÚ
ðÈÔ å¼Õ Çí¼Ü Õ¶ À°Ôç¶ éÅñ å°ðçÅ ÇðÔÅ å¶ ÁÖÆð ò¶ñ¶ òÆ ÇÂÔÆ
î³Ç×ÁÅ, ÒÒî˺ îð Õ¶ òÆ å¶ð¶ éÅñ¯º éÅ ÇòÛó»U, å¶ Ü篺 ÁÃƺ
×°ðìÅäÆ ù ×°ðÈ î³é ÇñÁÅ å» îðçÅéÅ ÕÆðåé ìä Õ¶ À°Ôç¶ éÅñ
éÅñ å°ð ÇðÔÅ ÔËÍ
ê³é±, ì³çÅ ÇÃ³Ø ìÔÅçð òÅñ¶ ñ¶Ö ù êz¯. êÈðé ÇÃ³Ø çÆÁ»
àÈÕ» ç¶ Õ¶ ÃîÅêå ÕðçÅ ÔË ÇÕ, ÒÒï¯è¶ ù ÜñçÆ ÕÆÇåÁ» ×°¼ÃÅ
éÔƺ ÁÅÀ°ºçÅÍ À°Ãù ×°¼Ã¶ Õðé òÅÃå¶ ÃçÆÁ» ñ¼×çÆÁ» é¶Í ê³Üò¶º,
é½ò¶º êÅåôÅÔ Áå¶ ÃÅÇÔì÷ÅÇçÁ» Ãî¶å Ô÷Åð» îÅÃÈî» ç¶ Õåñ» é¶
ì³çÅ ÇÃ³Ø ù ×°¼Ã¶ Õð Çç¼åÅÍ ÇÂÔ¯ ÇÜÔ¶ ÜðéËñ Ü篺 ×°¼Ã¶ ÇòÚ ÁÅ
ÜÅä åç À°é» çÅ ×°¼ÃÅ À°åðé ÇòÚ òÆ ÕÂÆ ÃçÆÁ» ñ¼×çÆÁ»
ÔéU, ÇÂÔ Çüè ÕðçÅ ÔË ÇÕ ê³é± íñÆ í»å ÜÅäçÅ ÔË ÇÕ À°Ãé¶
ÁÅêäÆ ×¼ñ Ãêôà Õðé ñÂÆ ÇÕÔóÆ ×¼ñ, ÇÕà ÇòçòÅé çÆ, ÇÕ毺
ñËäÆ ÔËÍ ÇÂà ñÂÆ À°Ô ÇÂÇåÔÅÃ, ÇîÇæÔÅÃ, èðî, çðôé, ÃÅÇÔå å¶
ñ¯Õ ÃÅÇÔå ç¶ ÇòÚÅð» Áå¶ íÅôÅ ù ÃÇÔܶ ÔÆ òðå ñ˺çÅ ÔË å¶
ë¶ð À°Ô ×¼ñ ÃÅù ê³é± çÆ ÔÆ ñ¼×ä ñ¼× Ü»çÆ ÁËÍ
ê³é± çÅ ÇÂÔ ñ¶Ö ó×zÇÔ ê³ÜÅìÆ òÅðåÕ çÅ ÇÂÕ ò¼ÖðÅ å¶
Çòô¶ô ÔÃåÅÖð ÔËÍ
çñÆê Õ½ð ÇàòÅäÅ
ìÆ-AC, ê³ÜÅìÆ
ïÈéÆòðÇÃàÆ,

î¹¼Ö î¹¼Ö ì³è ì³è
ì³è
ÔæñÆ ÇÕåÅì ç¶ ñ¶Ö À°é·» òâ¶ÇðÁ» ìÅìå Ã Ã ÇñÖ¶ ׶
ÇÜé·» é¶ îËù ÕçÆ êzíÅÇòå ÕÆåÅÍ ÇÂÔé» ÇòÚ¯º Õ°Û ñ¶Ö ÇðÃÅÇñÁ»
ÇòÚ Ûê¶ å» êÅáÕ» êÅïº ÜÅäÕÅðÆ ÇîñÆ ÇÕ ÇÂÔ êó·éï¯× Ãî¼×ðÆ
ÔËÍ ÇÂà éÅñ î¶ðÆ Ô½ÃñÅ ÁøÜÅÂÆ Ô¯ÂÆÍ
ê³ÜÅìÆ ïÈéÆòðÇÃàÆ êÇàÁÅñÅ çÅ î˺ À°Ô Ö¹ôÇÕÃîå ÁÇèÁÅêÕ
Ô» ÇÜà ù ÁêäÆ ÇòçòåÅ Ü» Ö¯ÜÕÅðÜ» ìÅð¶ ×ñå-ëÇÔîÆ éÔƺ
Ô¯ÂÆÍ î¶ð¶ êÅà À°Ô êzÇåíÅ éÔƺ ÔË ÇÜÔóÆ î¶ðÆ ÇñÖå ù ñ§îÅ Ãî»
ÇÜÀ°ºÇçÁ» ð¼Ö ÃÕ¶Í ÇÂÔ Ã³íÅòéÅ ÷ðÈð ÔË ÇÕ ÇÜé·» ê¹ðÇÖÁ» ìÅìå
ÇÂÔ Ãî¼×ðÆ ÇåÁÅð ÕÆåÆ ×ÂÆ, À°Ôé» ÇòÚ Ö¹ç ÁÇÜÔÆ ôÕåÆ
î½ÜÈç ÔË ÇÕ Ü¯ À°é·» ÕîÅÂÆ ÕÆåÆ, À°Ô ç¶ð å¼Õ, ôÅÇÂç ÃçÅ ñÂÆ
êÅáÕ» ç¶ îé» ÇòÚ òÃä×¶Í îËù ñ×çÅ ÔË êÅáÕ Áå¶ Ãð¯åÅ î˺
áÆÕ Ô»Í ØàéÅò» çÆ Ú¯ä òÆ ÃÔÆ Ô¯ Ü»çÆ ÔËÍ
î˺ éÔƺ ÃîÞçÅ ÇÕ ÇÂé·» ñ¶Ö» ÇòÚ çðÜ Ãî¼×ðÆ ÔòÅÇñÁ»
òܯº òðåä ï¯× ÔË ÇÕÀ°ºÇÕ å¼æîÈñÕ Ö¯Ü Õðé çÆ æ» î¶ðÅ ÇéôÅéÅ
íÅòéÅîÈñÕ éÃð ÇñÖäÆ ÃÆÍ ÇÂà ÇòÚ î˺ ÇÕ³éÅ Õ° Ãëñ ÇðÔÅ Ô»,
ÇÂÔ êÅáÕ ç¼Ãä׶ å¶ À°ÕÅÂÆÁ» ìÅìå êåÅ ñ¼×¶×Å å» î˺ Á×ñÆ
òÅðÆ Ã¯è»×Å òÆ å¶ ÇÂö åð÷ À°êð ÇñÖÆ ÜÅ ðÔÆ çÈÜÆ ÇÕåÅì ù
öè òÆ Çîñ¶×ÆÍ
ç¯ Çî¼åð» çÅ è³éòÅç ÕðéÅ ÷ðÈðÆ ÔËÍ êÇÔñÅ ×°ðÇçÁÅñ ìñ
çÅ ô°Õð×°÷Åð Ô» ܯ îËù ñ¯óƺçÆ Ãî¼×ðÆ å» Çç³çÅ ÔÆ, éÅñ çÆ
éÅñ îË毺 êz×åÆ Çðê¯ðà òÆ î³×çÅÍ î¶ð¶ òñ¯º ç¶ð Ô¯ä çÆ ÃÈðå
ÇòÚ ñóçÅ òÆ éÅðÅ÷ òÆ Ô°³çÅÍ Õ³î êÈðÅ Ô¯ Ü»çÅ å» ôÅìÅô
ÇîñçÆÍ À°Ã ÇòÚñ¶ ×°ä» çÆ òèÆÕ ì³ÇçÁ» ù ÜÅäÕÅðÆ éÔÆºÍ î¶ð¶
Á³çð ìËᶠ×ñå Ü÷ìÅå ÇÜÔó¶ îËù ìó¶ ÇêÁÅð¶ ñ×ç¶, À°Ô ì¶ÇÕðÕ
Ô¯Õ¶ å¯óçÅÍ
çÈÜÅ è³éòÅç ðÅÇܳçð êÅñ ÇÃ³Ø ìðÅó çÅÍ î˺ ÇñÖÆ å» Ç×ÁÅ,
ÇÂÔ ÕçÆ ÇÖÁÅñ éÅ ÕÆåÅ ÇÕ ÇÕåÅì òÆ ÛêòÅÀ°äÆ ÔËÍ ìðÅó ç¶
À°µçî ÃçÕÅ î¶ðÆ ÇñÖå ïÈéÆÃàÅð ðÅÔƺ êzÕÅô ÇòÚ ÁŶ×Æ, ÇÂÔ
îËù Õ¯ÂÆ êåÅ éÔƺ ÃÆÍ
êÇàÁÅñÅ ÔðêÅñ ÇÃ³Ø ê³é±
AH.C.@H ê¿ÜÅìÆ ïÈéÆòðÇÃàÆ, êÇàÁÅñÅÍ
10 11
çÈÜÆ çÈÜÆ ÁËâÆôé
ÁËâÆôé
ÇÂà ÇÕåÅì çÆ éÅ ÇÕö é¶ Ø¹¿â Ú¹ÕÅÂÆ ÕÆåÆ éÅ ÇÂà À°êð ÇòÚÅð
ׯ¯ôàÆ ð¼ÖÆ ×ÂÆÍ Ø³¹â Õ¼ÇãÁÅ Ô¹¿çÅ åç ع¿â Ú¹ÕÅÂÆ Ô¹¿çÆÍ å» òÆ êÅáÕ
òð× å¼Õ õ¹ç ì õ¹ç ê¹¼ÜÆ, ÇÂà ù î¶ðÆ Ö¹ôÇÕÃîåÆ ÃîÞ¯Í êÇÔñÆ ÁËâÆôé
ÜñçÆ Öåî Ô¯ÂÆ êð î¶ð¶ ò¼ñ¯º ç¹ðÃåÆÁ» Õðé ÇòÚ Õ°Þ ç¶ð ÜðÈð Ô¯ÂÆÍ
ðÅÇÂì¹ñÅð ÖÅé ÃÅÇÔì ìÅìå êÅáÕ òð× é¶ Ô¯ð ÜÅäé çÆ î³× ÕÆåÆ,
ÖÅà ÕðÕ¶ ÇÜà î¹Õ¼çî¶ ÇòÚ í¼àÆÁ» é¶ Õ¶Ã òÅêà ñË ÇñÁÅ À¹Ã ìÅìåÍ
ÇÜ¿éÆ Õ° ÃÈÚéÅ ÔÅÃñ Ô¯ÂÆ Ã¯ çðÜ Õð Çç¼åÆÍ ÇÂò¶º ÔÆ î˺ ÇîǦç êÌôé çÅ
ê³ÜÅìÆ ÇòÚ Áé°òÅç Õðé ñ¼Ç×ÁÅ å» éÅ×ÃËé ìÅìå Ô¯ð Ãî¼×ðÆ êÌÅêå
Ô¯ ×ÂÆÍ À°Ô çðÜ Õð ÇçåÆÍ
ìÅìÅ ëÇåÔ ÇÃ¿Ø ç¶ ÜÅéôÆé ÇÂÔ ÇÕåÅì êó·Õ¶ Ö¹ç î¶ð¶ Õ¯ñ ê¹¼Ü ×¶Í
ÇÜà ï¯è¶ é¶ ò÷Æð ÖÅé çÆ ×ðçé À°âÅÂÆ ÃÆ À°Ã çÅ êÇðòÅð ç¶Ö ÃÕ»×Å,
ÇÂÔ ÕðÅîÅå ÇÕåÅì é¶ ÕÆåÆÍ
æ¯óÆÁ» Õ° ôìç ܯó» çÆÁ» ×ñåÆÁ» ðÇÔ ×ÂÆÁ» Ãé, À°Ô ïè
ÇçåÆÁ»Í êÅáÕ Ô¯ð ùÞÅÁ ç¶ä, î¶ðÆ À°é·» Á¼×¶ êÌÅðæéÅ ÔËÍ
A ÜéòðÆ, B@A@ ÔðêÅñ ÇÃ¿Ø ê³é±

12 13
×½åî ×½åî ì¹¼è
ì¹¼è
ãÅÂÆ Ô÷Åð ÃÅñ êÇÔñ» Ü篺 Çòôò íðî Áå¶ Çî¼æ ç¶ Ã³ÃÕÅð»
ÇòÚ ÇñêÇàÁÅ ÇêÁÅ ÃÆ, îÔÅåîÅ ì¹¼è ÇÜÔ¶ ÇòÇ×ÁÅéÕ Ã¯Ú òÅñ¶
ÇòÁÕåÆ çÅ Üéî ÇÂÕ ÚîåÕÅð ÃÆÍ À°Ã é¶ ôÕåÆôÅñÆ ì½ÇèÕåÅ
çÆ ð¯ôéÆ ðÅÔƺ Ôð ê¹ðÅä¶ ÇòôòÅà ù å¯ÇóÁÅÍ ò¶ç» çÆ êzí±Ã¼åÅ ù
ò³×ÅðéÅ Õ¯ÂÆ Ö¶â éÔƺ ÃÆ êð À°Ã é¶ ÁÇÜÔÅ Õð ÇçÖÅÇÂÁÅÍ À°Ã
é¶ Ôð êð³êðÅ À°å¶ òÅð ÕÆåÅ - óÃÇÕzå íÅôÅ çÆ Çç¼ìåÅ À°å¶,
òðä ÁÅôðî êzæÅ À°å¶, ìzÅÔîä» òñ¯º êzÚ¼ñå Õðîջ⻠À°å¶, ê¹ÜÅðÆ
òð× òñ¯º ÕÆåÆ Ü»çÆ ñ°¼à À°å¶ À°Ã é¶ Çå¼Ö¶ Ô¼ñ¶ ÕÆå¶Í ì¯è
êð³êðÅ òÆ ÜËé-êð³êðÅ ò»× ÁÅðÆÁé êð³êðŠ寺 ùå³åð ÁòËçÕ
ôð¼îä êð³êðÅ Õð Õ¶ ÜÅäÆ Ü»çÆ ÔËÍ ì¹¼è ç¶ À°êç¶ô ÇÂ³é¶ ôÕåÆôÅñÆ
Ãé ÇÕ À°é·» ù ÇóØéÅç, íÅò ô¶ð çÆ ×ðÜ ÇÕÔÅ Ü»çÅ ÔËÍ
ÃîðÅà Áô¯Õ ç¹ÁÅðÅ ñ¯Ô¶ ç¶ Ãå³í À°å¶ ìä¶ ÚÅð ÇçôÅò» ò¼ñ
çÔÅóç¶ ÚÅð ô¶ð, ì¹¼è çÆÁ» ×ðÜ» ç¶ êzåÆÕ ÔéÍ ÇÂÔ ÇéôÅé
ÁÅè¹ÇéÕ íÅðå çÅ ðÅôàðÆ ÇÚ³é· (National Emblem) ÔË Ü¯ é¯à»
Áå¶ ÇüÇÕÁ» ÁÅÇçÕ Ãî¶å Ôð ÃðÕÅðÆ ÕÅ×÷ ê¼åð À°êð À°ÕÇðÁÅ
ÇîñçÅ ÔËÍ ì¹¼è çÅ èðî-Ú¼Õð Õ½îÆ Þ³â¶ ç¶ ÇòÚÕÅð ùô¯Çíå ÔËÍ
×½åî çÅ Üéî EF@ êÈðì ÂÆÃÅ ÇòÚ ÇÔîÅÇñÁÅ êðìå ç¶
é÷çÆÕ çÆÁ» òÅçÆÁ» ÇòÚ ÕÇêñòÃå± çÆ ÇðÁÅÃå ÁèÆé ñ°³ÇìéÆ
é» ç¶ Ü³×ñ ÇòÚ Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆÍ Ô¹ä ÇÂÔ é¶êÅñ ÇòÚ ÔËÍ ÇêåÅ îÔÅðÅÜ
ùè¯èé Ãé å¶ îÅåÅ çÅ éÅî îÔ»îÅÇÂÁÅ ÃÆÍ Ã¹è¯èé ÃÅÕïò³ô çÆ
×äå³åð çÅ ðÅÜÅ ÃÆÍ ÃÅÕï Õ°ñ Ö¼åðÆÁ» ÇòÚ ÃÇåÕÅðï¯× ÖÅéçÅé
ÃÆÍ îÔÅðÅäÆ îÔ»îÅÇÂÁÅ çÅ ÇêåÅ Õ¯ñÆ ÇðÁÅÃå çÅ ðÅÜÅ ÃÆ å¶
ç¶òçÅÔ À°Ã çÆ ðÅÜèÅéÆ ÃÆÍ ÇðòÅÜ Áé°ÃÅð êÇÔñ¶ ì¼Ú¶ ç¶ Üéî
òÕå ÇÂÃåðÆÁ» ê¶Õ¶ ÜÅÇÂÁÅ ÕðçÆÁ» ÃéÍ ì¹¼è ç¶ Üéî 寺 êÇÔñ»
îÔ»îÅÇÂÁÅ é¶ Ã¹è¯èé êÅà ì¶éåÆ ÕÆåÆ ÇÕ îÅÇêÁ» êÅà ê¹ÚÅúÍ
ðæ ÇåÁÅð Õð Çç¼å¶ ×Â¶Í ÃËÇéÕ» çÆ ÇÂÕ à°ÕóÆ Áå¶ ì»çÆÁ»
À°é·» éÅñ å¯ð Çç¼åÆÁ» å¶ ÇÂÔ ÕÅëñÅ ç¶òçÅÔ ôÇÔð ò¼ñ å°ð
ÇêÁÅÍ
ôÅÇÂç Õ°çðå ù ÁÇÜÔÅ îé÷Èð ÃÆ ÇÕ ÇÜà ìÅñÕ é¶ ôÅÔÆ

îÇÔñ» çÆ æ» ìäòÅÃÆ ÜÆòé ù Ú¹äéÅ ÃÆ, À°Ã çÅ Üéî òÆ
ܳ×ñ ÇòÚ Ô¯ò¶Í Ãëð ç½ðÅé îÔÅðÅäÆ ðæ ÇòÚ ìËáÆ ìËáÆ æ¼Õ ×ÂÆ
å» À°Ã é¶ êËçñ å°ðé çÆ Ç¼ÛÅ êz×à ÕÆåÆÍ ðæ ç¶ éÅñ éÅñ
ì»çÆÁ» Ãî¶å å°ðÆ ÜÅ ðÔÆ ÃÆ ÇÕ ÞÅóÆ À°å¶ ùÔä¶ ë¹¼ñ» çÆ âÅñÆ
ñÇÔðÅÀ°ºçÆ Ô¯ÂÆ ç¶ÖÆÍ îÔ»îÅÇÂÁÅ é¶ ì»Ô À°ÚÆ À°ñÅð Õ¶ ë¹¼ñ»
ñ¼çÆ àÅÔäÆ å¯óéÆ ÚÅÔÆ å» Çå¼ÖÅ çðç ÁÅð³í Ô¯ Ç×ÁÅÍ ÇÂæ¶ ÔÆ
ܳ×ñ ÇòÚ ì¼Ú¶ çÅ Üéî Ô¯ÇÂÁÅÍ îÔÅðÅäÆ ì¼Ú¶ Ãî¶å òÅêÃ
ÕÇêñòÃå± ÁÅ ×ÂÆÍ Üéî 寺 üå Ççé ìÅÁç ôÇÔÜÅç¶ çÅ éÅî
ÇÃèÅðæ ð¼ÇÖÁÅ Ç×ÁÅ å¶ ÇÂà Ã îÅåÅ êzñ¯Õ ÇÃèÅð ×ÂÆÍ ÇÃèÅðæ
ù êÅñä ê¯ôä çÆ Ç÷³î¶òÅðÆ À°Ã çÆ îÅÃÆ êzÜÅêåÆ ×½åîÆ ù ýºêÆ
×ÂÆ ÇÜà ù ÇòÁÅÔ Õ¶ ÇêÛ¯º ùè¯èé é¶ ÁÅêäÆ ðÅäÆ ìäÅÇÂÁÅÍ
ÇÃèÅðæ ç¶ éÅîÕðä çÆ ðÃî òÆ ÇçñÚÃê ÔËÍ ÁÅêä¶ Ã çÅ
êzÇüè ܯåôÆ ÁÅÇÃå, ÕÇêñòÃå± ÇòÖ¶ ÁÅÇÂÁÅÍ îÇÔñ ÇòÚ ðÅÜÅ
ùè¯èé é¶ À°Ã çÅ ìóÅ ÃÇåÕÅð ÕÆåÅ êð ì¼Ú¶ çÅ î¹¼Ö ç¶Öä ÃÅð
ÃÅèÈ çÆÁ» Á¼Ö» ÇòÚ Ô³ÞÈ íð ÁÅÂ¶Í ðÅÜÅ À°çÅà ԯ Ç×ÁÅ ÇÕ
ôÅÇÂç Õ¯ÂÆ ç¹ðØàéÅ òÅêð¶×Æ, êð ÃÅèÈ é¶ ÇÕÔÅ- îÔÅðÅÜ ÇÂÔ
Ö¹ôÆ ç¶ ÁæðÈ ÔéÍ îé°¼ÖåÅ çÅ ðÖòÅñÅ å¶ ÇÃzôàÆ çŠüÚÅ Ôîçðç
êËçÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÔËÍ ç¹¼Ö Õ¶òñ ÇÂà ׼ñ çÅ ÔË ÇÕ î˺ Áå¶ å°Ãƺ À°Ô
Ççé ç¶Öä ñÂÆ ÇÜÀ°ºç¶ éÔƺ Ô¯ò»×¶ Ü篺 ÃÅð¶ óÃÅð ÇòÚ ÇÂà ðÅÜ
Õ°îÅð çÆ ÕÆðåÆ ëËñ¶×ÆÍ ÇÂö ÃÅèÈ ÁÅÇÃå é¶ ì¼Ú¶ çÅ éÅî ÇÃèÅðæ
ð¼ÇÖÁÅÍ ÇÃèÅðæ çÅ Áðæ ÔË À°Ô ÇòÁÕåÆ ÇÜÃ é¶ ÁÅêäÆ î³÷ñ
åËÁ Õð ñÂÆ Ô¯ò¶Í
îÅÃÆ ÇÂÔ Ã¯Ú-Ã¯Ú Õ¶ ì¼Ú¶ ò¼ñ òèÆÕ ÇèÁÅé ð¼ÖçÆ ÇÕ ç¯ô
éÅ ñ¼×¶, î» ÇòÔÈä¶ ìÅñ ù Áä×½ÇñÁ» ÕÆåÅ ÜÅ ÇðÔÅ ÔËÍ ÇêåÅ
ì¼Ú¶ çÆ ÇòÇçÁÅ Áå¶ Ã¹Ö-ÃÅèé çÅ êÈðÅ ÇèÁÅé ð¼ÖçÅÍ êð ìÅñÕ
ÇÃèÅðæ ÇÂÕ»å êóç ùíÅÁ çÅ ÃÆÍ ÇÂÕ¼ñÅ ìÅ×» ÇòÚ àÇÔñçÅ
Áå¶ ÇòÚÅð» ÇòÚ î×é ðÇÔ³çÅÍ ÒÒÕÆ ÇÂà ù î» ïÅç ÁÅÀ°ºçÆ ÔË?ÓÓ
ÇêåŠïÚçÅ, ÒÒêð î» çÅ å» ÇÂà ù ð³ÚÕ îÅåð ÇÖÁÅñ éÔƺ Ô¯
ÃÕçÅ ÇÕÀ°ºÇÕ î» å» À°ç¯º êzñ¯Õ ÇÃèÅð ×ÂÆ ÃÆ Ü篺 À°Ô üå
Ççé» çÅ ÃÆÍ Ãí ÇÂÔ¯ çÃç¶ Ãé ÇÕ êzÜÅêåÆ î» ÔËÍ Çëð ÇÕÃ
ÚÆ÷ çÆ åñÅô ÔË ÇÃèÅðæ ù?ÓÓ ÇêåÅ ÁÕÃð ïÚçÅ êð ÇÕ寺 Õ¯ÂÆ
ÜòÅì éÅ ÇîñçÅÍ
ÇÂÕ Ççé ìÅ×» ÇòÚ àÇÔñÇçÁ» ×½åî é¶ ÁÅÕÅô ò¼ñ é÷ð
14 15
îÅðÆ å» À°âçÆ Ü»çÆ Ô³Ã» çÆ ÕåÅð ÇòÚ¯º ÇÂÕ åóëçÅ Ô¯ÇÂÁÅ Ô³Ã
èðåÆ å¶ ÁÅ Çâ¼×ÅÍ ÇÃèÅðæ é¶ ÷ÖîÆ Ô³Ã ù ׯç ÇòÚ Ú¹¼Õ ÇñÁÅÍ
ÇÃèÅðæ ç¶ ÚÚ¶ð¶ íðÅ ç¶òç¼å é¶ Ô³Ã» çÆ À°âçÆ ÕåÅð ò¼ñ åÆð
ÚñÅÇÂÁÅ ÃÆ ÇÜà éÅñ ÇÂÔ Ô³Ã ÷ÖîÆ Ô¯ Õ¶ Çâ¼× ÇêÁÅÍ ç¶òç¼å
ÁÅÇÂÁÅ å¶ ÕÇÔä ñ¼×Å- ÇÂÔ Ô³Ã î¶ðÅ ÔË ÇÃèÅðæÍ îËù ç¶ÔÍ ÇÂÔ
î¶ðÅ åÆð ÖÅ Õ¶ Çâ¼×Å ÔËÍ ÇÃèÅðæ é¶ ÇÕÔÅ - ÒÒԳà î¶ðÅ ÔËÍ ÇÂÃ
ù î˺ ð¼Ö»×ÅÍÓÓ ÇôÕÅÇÂå ñË Õ¶ ç¶òç¼å îÔÅðÅÜ Ã¹è¯èé êÅà Ç×ÁÅÍ
ùè¯èé é¶ ê¹¼ÇÛÁÅ - ÒÒÇÃèÅðæ, ç¶òç¼å é¶ åÆð ÚñÅ Õ¶ ÇÂÔ Ô³Ã
ù¼à ÇñÁÅ ÔË ÇÂà ÕðÕ¶ ÇÂÔ À°Ã çÅ ÇôÕÅð ÔËÍ å°Ãƺ ÇÂÃ å¶ ÇÕò¶º
ÁÅêäÅ Ô¼Õ ÜåÅÀ°ºç¶ Ô¯?ÓÓ ÇÃèÅðæ é¶ ÇÕÔÅ- ÒÒÇÜÃ é¶ îÅÇðÁÅ
Ô¯ò¶, ÜÆò À°Ã çÅ éÔƺ Ô°³çÅ îÔÅðÅÜÍ À°Ã çÅ Ô°³çÅ ÔË ÇÜà é¶
À°Ã ù ìÚÅÇÂÁÅ Ô¯ò¶Í î˺ Գà ù ìÚÅ ÇñÁÅ ÔË, ÇÂà ÕðÕ¶ ÇÂÔ
î¶ðÅ ÔËÍÓÓ ÇêåÅ êzóé Ô¯ÇÂÁÅ å¶ Ô³Ã ÇÃèÅðæ ù ÇîÇñÁÅÍ ÇÃèÅðæ
é¶ ÷ÖîÆ Ô³Ã ðÅ÷Æ ÕÆåÅ å¶ ÇêÁÅð ç¶ Õ¶ À°Ã ù ÇòôÅñ ÁÅÕÅô
ÇòÚ À°âÅ Çç¼åÅÍ ÇÂà ØàéÅ é¶ îÇÔñ ÇòÚ ÇÔñÜ°ñ êËçÅ ÕÆåÆ ÇÕ
ìÅñÕ çÆÁ» ð°ÚÆÁ» ÃÅèÅðä éÔƺ, À°Ã çÆ ÇéÁÅÇ ôÕåÆ Çòñ¼Öä
ÔËÍ
ÇêåŠùè¯èé é¶ ÇÃèÅðæ ç¶ àÇÔñä ñÂÆ Çå³é åñÅì ìäŶÍ
ÇÂÕ ÇòÚ Õ¶òñ éÆñ¶ Õ³òñ ÇÖóé, ÇÂà çÅ éÅî éÆñ-Õîñ ð¼ÇÖÁÅ
Ç×ÁÅÍ çÈܶ ÇòÚ ñÅñ Õ³òñ ÇÖóé, ÇÂà çÅ éÅî ñÅñ-Õîñ
ð¼ÇÖÁÅ Áå¶ ÇÂÕ åñÅì ÇòÚ Õ¶òñ ÃëËç ð³× ç¶ ë¹¼ñ ÇÖóé, À°Ã
çÅ éÅî ôò¶å-Õîñ ð¼ÇÖÁÅ Ç×ÁÅÍ ðÅÜ Õ°îÅð ç¶ ÇéòÅà òÅÃå¶
Çå³é îÇÔñ ìäòŶ ×Â¶Í ÇÂÕ ÃðçÆÁ» òÅÃå¶, ÇÜÔóÅ Çé¼ØÅ ÃÆÍ
ÇÂÕ ×ðîÆÁ» òÅÃå¶, ÇÜÔóÅ Á³ç𯺠á§ãÅ ÃÆÍ ÇÂÕ Ú¹îÅö òÅÃå¶ ÇÕ
ìðÃÅå ç¶ Ççé» ÇòÚ ÜÇÔðÆñ¶ ÜÆò, üê, Çì¼ÛÈ, î¼Ûð, î¼ÖÆ ÁÅÇçÕ
ÇéÕñç¶ Ôé, ÇÂà ÕðÕ¶ ÚÅð îÔÆé¶ ÇÂà îÔ¼ñ ç¶ Á³çð ÔÆ éÅÚ
×ÅäÅ ×Æå ó×Æå ÚñçÅ ðÇÔ³çÅ ÃÆÍ ÇÂÀ°º À°Ã çÆ êÇðòðô êÈðé
ôÅÔÅéÅ áÅá ìÅá éÅñ ÕÆåÆ ×ÂÆÍ ÇÕö À°çÅÃ, ÇìîÅð Ü» ç¹ÖÆ
ì³ç¶ ù À°Ã ç¶ é¶ó¶ éÅ ÜÅä ÇçåÅ Ü»çÅÍ
ì¶ô¼Õ ðÅÜ Õ°îÅð ç¶ îé¯ð³Üé òÅÃå¶ Ôð ôËÁ î½ÜÈç Ô°³çÆ êð
ìÅñÕ Ö¹ô éÔƺ ÃÆÍ ÇÂÕ Ççé ÇÃèÅðæ é¶ ç¶ÇÖÁÅ ÇÕ ìÅ× ÇòÚ
ÇÛêÕñÆ ÇÂÕ ÕÆó¶ ù Çé×ñ ðÔÆ ÃÆ å» Ãê¯ñƶ é¶ ÇÛêÕñÆ ù
èð çì¯ÇÚÁÅÍ Áܶ ÇÛêÕñÆ Ãê¯ñƶ é¶ îÈ³Ô ÇòÚ ÔÆ ÃÆ ÇÕ À°âçÆ

Ǽñ ԶỠÁÅÂÆ å¶ Þê¼àÅ îÅð Õ¶ üê ù ñË À°µâÆÍ ÒÕÆ ÇÂÔ¯
Ç÷³ç×Æ ÔËÓ ÇÃèÅðæ ïÚä ñ¼×Å, ÒÇÔ³ÃÅ å¶ î½å - ÕÆ ÇÂÔÆ Ãí Õ°¼Þ
ÔË ì¼Ã? ÇÂà 寺 ìÚÅÁ éÔƺ Ô¯ ÃÕçÅ?Ó ðÅÜ Õ°îÅð ÇÂé·» ïڻ
ÇòÚ î×é ÃÆ ÇÕ ÇêåÅ é¶ ê¹¼ÇÛÁÅ, ÒÕÆ Ã¯Ú ðÔ¶ Ô¯ ÇÃèÅðæ? ÕÆ
Õðé çÅ ÇÂðÅçÅ ÔË?Ó ìÅñÕ é¶ ÜòÅì Çç¼åÅ - ÒÇêåÅ ÜÆ ôÇÔð
ç¶Öä çÆ Ç¼ÛÅ ÔËÍ ÁÅìÅçÆ ò¼ñ ÜÅäÅ ÚÅÔ°³çÅ Ô»ÍÓ
ôÅÔ÷Åç¶ ù îÇÔñ» ÇòÚ¯º ìÅÔð ÜÅä çÆ ÁÅÇ×ÁÅ éÔƺ ÃÆ êð³å±
ÇêåÅ é¶ ÁÇÔñÕÅð» ù ì¹ñÅÇÂÁÅ å¶ ÇÕÔÅ- ÒÔ°ÇôÁÅð ðÇÔäÅÍ Õ¯îñ
ÇÚ¼å ðÅÜ Õ°îÅð ôÇÔð ò¼ñ ÜÅ ÇðÔÅ ÔËÍ Õ¯ÂÆ ÁÇÜÔÆ òÃå± éÅ
Çç¼Ã¶ ÇÜà ù ç¶Öä éÅñ ôÇÔ÷ÅçÅ À°çÅà ԯò¶ Í Ü÷ìÅåÆ ìÅñÕ ÔËÍ
ÇèÁÅé ð¼ÖäÅÍÓ
Ú³éÅ ÇÃèÅðæ çÅ ðæòÅé ÃÆÍ ðÅÔ ÇòÚ ðÅÜ Õ°îÅð é¶ ÇÂÕ
ì¹¼ãÅ ÁÅçîÆ å¼ÇÕÁÅ ÇÜà çÆÁ» Á¼Ö» Õî÷¯ðÆ éÅñ Á³çð èÃÆÁ»
Ô¯ÂÆÁ» ÃéÍ ÇÃèÅðæ é¶ ê¹¼ÇÛÁÅ - Ú³é¶, ÇÂÔ ÁÅçîÆ ÇÂÔ¯ ÇÜÔÅ
ÇÕÀ°º ÔË? ðæòÅé é¶ ç¼ÇÃÁÅ - ÇÂÔ Çìðè ÁÅçîÆ ÔË å¶ ì¹ãÅêÅ Ãí
ù ÁÇÜÔÅ ÜðÜðÅ Õð Çç³çÅ ÔËÍ å°Ãƺ ÁÃƺ Ãí ÇÂÕ Ççé ì¹¼ã¶
Ô¯ò»×¶Í ÇÃèÅðæ ÇÂÔ Ã¹ä Õ¶ À°çÅà ԯ Ç×ÁÅÍ Á¼×¶ ׶ å» Õ°¼Þ
ì³ç¶ ÇÕö ÇîzåÕ çÆ ÁðæÆ Ú¹¼ÕÆ ÜÅ ðÔ¶ ÃéÍ ÇÃèÅðæ é¶ ÇÂà ìÅð¶
ê¹ÇÛÁÅ å» Ú³é¶ é¶ ç¼ÇÃÁÅ - Ôð ì³ç¶ é¶ ÇÂÕ Ççé îðéÅ ÔËÍ î½å
寺 Õ¯ÂÆ éÔƺ ìÚ ÃÇÕÁÅ - ÇÂÔ Ã¹ä Õ¶ ÇÃèÅðæ ù ç¹Ö Ô¯ÇÂÁÅ,
ÒÕÆ ÜÆòé ÇÂÔ¯ ÔË? dzéÅ Õ° ÔËÓ? Á¼×¶ å°ðç¶ ×¶ å» ÇÃèÅðæ é¶
ÇÂÕ ÃÅèÈ ç¶ÇÖÁÅÍ ðæòÅé ù Ü篺 À°Ã ìÅð¶ ê¹¼ÇÛÁÅ å» À°Ã é¶
ç¼ÇÃÁÅ ÇÕ ÇÂÔ åê¼ÃòÆ ÔË å¶ ç¹¼Ö» 寺 Û°àÕÅð» êzÅêå ÕðéÅ
ÚÅÔ°³çÅ ÔËÍ ÇÃèÅðæ é¶ Ú³é¶ ù òÅêà ڼñä ñÂÆ ÇÕÔÅÍ ÇÃèÅðæ é¶
ç¶ÇÖÁÅ ÇÕ ÃÅèÈ ç¶ ÇÚÔð¶ å¶ ÇéðîñåÅ ÃÆ, ô»åÆ ÃÆÍ ÇÂà ô»åîÂÆ
ÇÚÔð¶ ù ðÅÜ Õ°îÅð í°¼ñ éÅ ÃÇÕÁÅÍ ÇÂÔ À°Ã çÅ ÁÅçðô ìä
Ç×ÁÅÍ ÇÂà À°êð³å À°Ô òÅêà îÇÔñ» ÇòÚ ÁŠ׶Í
Ü°ÁÅé Ô¯ä åÕ ÇÃèÅðæ é¶ ôÃåð Áå¶ ôÅÃåð ç¯Ô» åð·» çÆ
ÇòÇçÁÅ ÇòÚ Çéê¹³éåÅ ÔÅÃñ ÕÆåÆÍ À°Ã é¶ ÃÅìå ÕÆåÅ ÇÕ À°Ô ܶ
׳íÆð ùíÅÁ çÅ ÔË å» ÇÂà çÅ ÇÂÔ íÅò éÔƺ ÇÕ ÇÜÃîÅéÆ
Õðå¼ì» ÇòÚ Çê¼Û¶ ðÇÔ Ç×ÁÅ ÔËÍ Ø¯ó ÃòÅðÆ, é¶Ü¶ìÅ÷Æ åÆð-
Á³çÅ÷Æ, åñòÅðìÅ÷Æ ÁÅÇçÕ î¹ÕÅìÇñÁ» ÇòÚ À°Ô ò¼è Úó· Õ¶
ÇÔ¼ÃÅ ñ˺çÅ êð òè¶ð¶ ÖÅî¯ô ðÇÔ³çÅÍ ÇÂÕ»åòÅà êóç ÕðçÅÍ îÅÇêÁ»
16 17
é¶ À°Ô¯ ïÇÚÁŠܯ ÁÇÜÔ¶ ì¼ÇÚÁ» ç¶ îÅê¶ Ã¯ÇÚÁÅ Õðç¶ Ôé ÇÕ
ÇÃèÅðæ çÅ ÇòÁÅÔ Õð ç¶ÂÆÂ¶Í ç¹éÆÁ»çÅðÆ ÇòÚ êË Õ¶ À°Ã çÅ
Ççñ ñ¼× ÜÅò¶×ÅÍ ÇêåÅ é¶ ×½åî êÅà ÇòÁÅÔ çÆ ×¼ñ ÕÆåÆ å»
À°Ã é¶ ÇÕÔÅ, ÇòÁÅÔ ÕðÅÀ°ä ÇòÚ Õ¯ÂÆ ÔðÜ éÔƺ êð ÇÜà ù î˺
ÜÅäçÅ éÔƺ- À°Ã éÅñ ÇÕò¶º ÇòÁÅÔ ÕðÅÀ°ä çÅ ëËÃñÅ Õð»?
À°é·» Ççé» ÇòÚ ÇÂÔ ×¼ñ Õ°¼Þ î¹ôÕñ êzåÆå å» Ô°³çÆ ÃÆ êð ÇêåÅ
é¶ ÇÂà çÅ ðÃåÅ Õ¼ã ÇñÁÅÍ ìÔ°å ÃÅð¶ ×ò»ãÆ ðÅÜ ØðÅÇäÁ»
ÇòÚ Ã¹é¶Ô¶ í¶Ü¶ ׶ ÇÕ ÕÇêñòÃå± ÇòÖ¶ ôÃåð» ôÅÃåð» ç¶ î¹ÕÅìñ¶
Ô¯ä×¶Í ÇÂé·» ÇòÚ íÅ× ñËä ñÂÆ Ã¼ç¶ í¶Ü¶ ×Â¶Í ÇÜé·» ðÅÜÕ°îÅðÆÁ»,
ðÅÜ Õ°îÅð» é¶ î¹ÕÅìñ¶ ÇòÚ íÅ× éÔƺ òÆ ñËäÅ, À°Ô òÆ ìå½ð
çðôÕ ÔÅ÷ð Ô¯äÍ Çí³é Çí³é ֶ⻠çÅ å¶ ÇôÕÅð çŠdzå÷Åî ÕÆåÅ
Ç×ÁÅÍ ÇÂÕ Ã¹ìÕ ÇÜÔÆ Õ¯îñ ùíÅÁ çÆ ðÅÜ Õ°îÅðÆ ò¼ÖðÆ ÃÆ Ãí
寺, À°Ô ÃÅÇðÁÅ çÅ ÇèÁÅé ÁÅêä¶ ò¼ñ ÇÖ¼Ú ðÔÆ ÃÆÍ À°Ã çÆ
ôÖÃÆÁå ÇòÚ ÃÇÔÜ íÅò ÃéÍ ÇÂÔ ïô¯èðÅ ÃÆÍ ÃîÅêåÆ Ô¯ÂÆ å¶
Á³åî Ççé ÁÅ Ç×ÁÅÍ ÃÅÇðÁ» îÇÔîÅéÅ ù 寯¯¯¯Ôø¶ Çç¼å¶ ×Â¶Í ÕÆîåÆ
ù×Åå», Ã¯é¶ çÆÁ», Ú»çÆ çÆÁ», ÔÆÇðÁ» ÜòÅÔðÅå» ÜóÆÁ» ù×Åå»,
ïô¯èðÅ Çê¼Û¶ Öñ¯åÆ ðÔÆÍ À°Ã ÇòÚ Õ¯ÂÆ ÕÅÔñÅêä éÔƺ ÃÆÍ À°Ã
ù í¶à Õðé ñÂÆ Õ°¼Þ éÔƺ ìÇÚÁÅÍ Ãí ù×Åå» Öåî Ô¯ ×ÂÆÁ»
ÃéÍ ÃÅð¶ À°çÅà ԯ¶ ÇÕ ÇÂÔ Ú³×Å ô×é éÔƺ Ô¯ÇÂÁÅÍ ïô¯èðÅ ù
×½åî é¶ ÁÅêä¶ Ú¯ñ¶ å¶ à³Ç×ÁÅ Ú³ì¶ çÅ ë¹¼ñ À°åÅð Õ¶ ÃÇåÕÅð
éÅñ í¶à ÕÆåÅÍ ÇÂÔ ÃîÇÞÁÅ Ç×ÁÅ ÇÕ ïô¯èðÅ ê³Ãç éÔƺ ÁÅÂÆÍ
êð ïô¯èðÅ êzóé ÃÆÍ À°Ã é¶ ÇÕÔÅ ÒÇÂà 빼ñ ÇòÚ ÕÂÆ ÃçÆÁ»
ðÇÔä òÅñÆ Áîð îÇÔÕ ÔËÍ î¶ð¶ ñÂÆ ÇÂÔ ÕÅëÆ ÔËÍÓ îÔÅðÅÜ
ùè¯èé é¶ ÇÃèÅðæ ù ê¹¼ÇÛÁÅ, ÒÒï°òðÅÜ, å°ÔÅâÅ ÇòÁÅÔ ÕðéÅ ÔË,
ÇÂæ¶ ÁÅêäÆÁ» îÇÔîÅé ï°òðÅäÆÁ» ÇòÚ¯º Õ¯ÂÆ êóç ÁÅÂÆ? ܶ
éÔƺ å» ÁÅê» Çëð ïåé Õð»×¶ÍÓÓ ÇÃèÅðæ é¶ ÇÕÔÅ, îÔÅðÅÜ ïô¯èðÅ
׳íÆð ùíÅÁ çÆ Ã¹³çð ðÅÜ Õ°îÅðÆ îËù êóç ÔËÍ Ã¹è¯èé é¶ ïô¯èðÅ
ç¶ ÇêåÅ êÅà ÇòÁÅÔ çÆ ê¶ôÕà ð¼ÖÆ å» À°Ôé» é¶ êzóéåÅ éÅñ
êzòÅé ÕÆåÆÍ ïô¯èðÅ é¶ ê¶ôÕô ÃòÆÕÅð ÕÆåÆÍ ÃÅð¶ îÇÔîÅé Áå¶
îÇÔñòÅÃÆ ÇÂà ׼ñ¯º ÔËðÅé Ãé ÇÕ ÇÕ³éÆ ÃÅç×Æ éÅñ ÇÂÕ ìÔ°å
ò¼âÅ ëËÃñÅ ÃÇÔÜ Ã¹íÅÁ ÇÃð¶ Úó· Ç×ÁÅÍ ÃÅðÆ À°îð ×½åî é¶
ìÔ°å ò¼â¶ ëËÃñ¶ ÃÇÔÜ Ã¹íÅÁ ÕÆå¶Í
ïô¯èðÅ ÁÅçðôÕ êåéÆ ÃÅìå Ô¯ÂÆÍ ï°òðÅÜ ÇÃèÅðæ ÇêÁÅðÅ
ÇÂéÃÅé ÃÆÍ À°Ô åÆÖä ì¹¼è, ÇòÇçÁÅ ÇòÚ êzìÆé Áå¶ Ö¶â» ÇòÚ

À°åôÅÔÆ é½ÜòÅé ÃÆÍ ÇÂÕ òÅð ÁÇÜÔÅ î¹ÕÅìñÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÇÕ ð°¼Ö»
çÆ êÅñ ÇòÚ¯º دó ÃòÅð é¶ åñòÅð éÅñ ÇÂÕ ð°¼Ö Õ¼à Õ¶ Á¼×¶
ñ§ØäÅ ÃÆÍ ÇÃèÅðæ òÆ ÇÂà ÇòÚ ôÅîñ Ô¯ÇÂÁÅÍ À°Ã é¶ Ø¯óÅ
Ãðêà ç¹óÅÇÂÁÅ å¶ åñòÅð éÅñ ð°¼Ö ç¶ åä¶ å¶ òÅð ÕÆåÅÍ åñòÅð
ÇÂÀ°º ñ§Ø ×ÂÆ ÇÜò¶º ÇØÀ° ÇòÚ¯º òÅñ ñ§Ø Ü»çÅ ÔËÍ Õ°Þ ç¶ð ð°¼Ö
À°ò¶º ÔÆ Öñ¯åÅ ÇðÔÅÍ ÃÅÇðÁ» é¶ ÇÂÔ¯ ÃîÇÞÁÅ ÇÕ ð°¼Ö Õ¼ÇàÁÅ éÔƺ
ÜÅ ÃÇÕÁÅÍ êð æ¯ó·Æ Õ° ç¶ð ìÅÁç ÔòÅ çÅ ì¹¼ñÅ ÁÅÇÂÁÅ å¶
Õ¼ÇàÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ð°¼Ö Çâ¼× ÇêÁÅÍ ÜË ÜË ÕÅð Ô¯ÂÆ å» ÇÃèÅðæ é¶
ÇÕÔÅ- ÇÂò¶º ÔÆ Ô¯ÇÂÁÅ Õð¶×ÅÍ ôÕåÆôÅñÆ ð°¼Ö ռචÜÅÇÂÁÅ Õðé׶,
î¶ðÆ åñòÅð ÃÇÔÜ éÅñ À°é·» ÇòÚ¯º çÆ ñ§Ø¶×ÆÍ ð°¼Ö» ù Ü» çðôÕ»
ù ç¶ð åÕ êåÅ éÔƺ ñ¼Ç×ÁÅ Õð¶×Å ÇÕ À°Ô ռචÜÅ Ú¹¼Õ¶ ÔéÍ
ÇÂò¶º Ô¯ÇÂÁÅ Õð¶×ÅÍ
Ççé ìÆåç¶ ×Â¶Í ÜÆòé ÁÅêäÆ ÚÅñ å°ÇðÁÅ ÜÅ ÇðÔÅ ÃÆÍ
ïô¯èðÅ é¶ ì¶à¶ ù Üéî Çç¼åÅ, ÇÜà çÅ éÅî ðÅÔ°ñ ð¼ÇÖÁÅ Ç×ÁÅÍ
ÇÃèÅðæ çÈð ÇÕèð¶ ÇÕö ò¼ÖðÆ òÃå± çÆ åñÅô ÇòÚ ÃÆÍ Ôð òÃå±,
Ôð ÇòÁÕåÆ ç¶ é¶ó¶ ðÇÔ³çÅ Ô¯ÇÂÁÅ òÆ À°Ô À°é·» 寺 çÈð ÃÆÍ À°Ô
ÁÅêä¶ ÁÅê ÇòÚ îÃå ðÇÔ³çÅ, ÁÅêäÆ è¹é ÇòÚ î×éÍ
ÇÂÕ ðÅå ÇÃèÅðæ é¶ Ã³ÇéÁÅà ñËä çÅ ëËÃñÅ Õð ÇñÁÅÍ À°Ã
ù éƺç éÅ ÁÅÂÆÍ À°Ô ÕçÆ ïô¯èðÅ ç¶ îÈ³Ô ò¼ñ ç¶ÖçÅ ÕçÆ ðÅÔ°ñ
ò¼ñÍ ÇÂÕ ÕôîÕô À°Ã ç¶ Á³çð ç¶ð åÕ ÚñçÆ ðÔÆÍ À°Ã ù êåÅ
éÔƺ ñ¼× ÇðÔÅ ÃÆ ÇÕ îÇÔñ ç¶ Ã¹Ö, êåéÆ Áå¶ ê¹¼åð Û¼â Õ¶
À°Ô ÇÕÀ°º ÜÅ ÇðÔÅ ÔË - ÜÅäÅ ÚÅÔÆçÅ ÔË ÇÕ éÔÆºÍ êð À°Ã é¶
ÜÅä çÅ ëËÃñÅ ÕÆåÅÍ Ú¹ê ÕðÕ¶ Á¼èÆ ðÅå À°Ã é¶ ÇéÕ¶ ðÅÔ°ñ çÅ
î¼æÅ Ú¹³ÇîÁÅ - Ô½ñÆ ÇÜÔÆ ïô¯èðÅ ç¶ êËð ù Ú¹³ÇîÁÅ - Çëð å¶÷Æ
éÅñ ìÅÔð ÇéÕñ Ç×ÁÅÍ ðæòÅé Ú³é¶ ù Ü×ÅÇÂÁÅ Áå¶ ÇÕÔÅ -
Õ³æÕ Ø¯óÅ Ö¯ñ· ÇñÁÅÍ ÇÕèð¶ ÚñäÅ ÔËÍ ÇÂÕ Ø¯ó¶ å¶ ×½åî çÈÃð¶
å¶ Ú³éÅ ÃòÅð Ô¯ Õ¶ ܳ×ñ ò¼ñ ÇéÕñ å°ð¶Í ÕÇêñòÃå± ÇÂà Á¼èÆ
ðÅå ò¶ñ¶ ØÈÕ éƺçð çÆ ñê¶à ÇòÚ ÃÆÍ Ü篺 ܳ×ñ ç¶ ÇÕéÅð¶
Á¼êó¶ å» ÃÈðÜ Úó·é òÅñÅ ÃÆÍ ×½åî é¶ ÕÆîåÆ ×ÇÔä¶ À°åÅð Õ¶
Ú³é¶ ù ù×Åå òܯº ç¶ Õ¶ ÇÕÔÅ - دó¶ òÅêà ñË ÜÅú å¶ ÇêåÅ
îÔÅðÅÜ Ã¹è¯èé ù ÁÅÖäÅ ÇÕ ×½åî î³×åÅ Ô¯ Ç×ÁÅ ÔËÍ ÇêåÅ ù
ç¼ÃäÅ ÇÕ áÆÕ ÔË Ãí, ÇÕ ×½åî áÆÕ ÔË êð À°Ô ìäòÅÃÆ Ô¯
Ç×ÁÅ ÔËÍ
18 19
Ú³éÅ ð¯ä ñ¼× ÇêÁÅÍ À°Ã é¶ ÇÃèÅðæ ç¶ Úðé ëó ñ¶ å¶
ÕÇÔä ñ¼×Å- ÇÂÔ å°Ãƺ ÕÆ Õð ðÔ¶ Ô¯ ï°òðÅÜ? î˺ îÇÔñ» ÇòÚ
ÇÂÔ õìð ÇÕò¶º ÇçÁÅ×»? Úñ¯ òÅêà ڼñƶ ï°òðÅÜ ×½åîÍ î˺
å°ÔÅâÅ Á³× ð¼ÇÖÁÕ òÆ Ô» ðÅÜÕ°îÅðÍ å°ÔÅù îÇÔñ å¼Õ ê¹ÚÅÀ°äÅ
î¶ðÅ ëð÷ ÔË, Çëð å°Ãƺ ܯ Ççñ ÁŶ ÕðéÅÍ ï°òðÅÜ é¶ ÇÕÔÅâ¯ñ
é»Ô Ú³é¶ å±³ Çî¼åð ÔËºÍ ÇÂÔ Ã¹é¶ÔÅ îÇÔñ åÕ ê¹ÚÅä ñÂÆ î˺
åËù Ú¹ÇäÁÅ ÔËÍ å±³ ÁÅî ì³çÅ éÔƺ ÔËÍ ÜÅÔÍ î¶ðÅ ëËÃñÅ Áà¼ñ ÔËÍ
×½åî é¶ Ú³é¶ ù ÇòçÅ ÕÆåÅ å¶ ÇÕðêÅé éÅñ ÁÅêä¶ ð¶ôî òð׶
նà ռà Õ¶ Çí¼ÖÈ Ô¯ Ç×ÁÅÍ
ÇÂà ðÅå ܯ Õ°¼Þ òÅêÇðÁÅ, ì¯èÆ ÃÅÇÔå ÇòÚ ÇÂà ù îÔ»-
ÇåÁÅ× (The Great Renunciation) ÇÕÔÅ Ü»çÅ ÔËÍ ÇÂÕ éò» ÃÈðÜ
óÃÅð ç¶ èðî» ÇòÚ À°çï Ô¯ä ñÂÆ Á³×óÅÂÆ ñË ÇðÔÅ ÃÆÍ
ÇÕö ÁÜéìÆ ù ÁÅêä¶ òÃåð À°åÅð Õ¶ Çç¼å¶ å¶ Õ¶òñ ÇÂÕ
Õ¼êóÅ ñ¼Õ ç¹ÁÅñ¶ ñê¶àä ñÂÆ ð¼Ö ÇñÁÅÍ À°Ô ܳ×ñ ÇòÚ ÇÂÕ¼ñÅ
å°ðçÅ Ç×ÁÅÍ çÈð-ç¹ðÅⶠÇ×ÁÅÍ ÇÜ毺 ÇÕ寺 Õ°Þ ÇîñçÅ, î³× Õ¶ ÖÅ
ñ˺çÅ å¶ éƺç ÁÅÀ°ä å¶ ð°¼Ö ԶỠý Ü»çÅÍ å°ðçÅ-å°ðçÅ ÕÂÆ
ÇçéÅ ìÅÁç À°Ô î×è çÆ ðÅÜèÅéÆ ðÅÜ×zÇÔ é¶ó¶ Á¼êó Ç×ÁÅÍ
ÇÂÔ ôÇÔð ðÅÜÅ Çì³ìÆÃÅð é¶ òÃÅÇÂÁÅ ÃÆÍ ôÇÔð 寺 ìÅÔð À°Ã é¶
ÁÅêäÅ ÁÅÃä ÜîÅÇÂÁÅ å¶ åê¼ÇÃÁÅ ÕðéÆ ô°ðÈ Õð Çç¼åÆÍ ðÅÜ×zÇÔ
ÇòÚ Øð¯-ØðÆ õìð ê¹¼Ü ×ÂÆ ÇÕ ÇÂÕ ÖÈìÃÈðå é½ÜòÅé Çí¼ÖÈ ìÇäÁÅ
åê Õð ÇðÔÅ ÔË ÇÜà ù ç¶Öä òÅÃå¶ ñ¯Õ ÁÅÀ°ä ñ¼× ×Â¶Í ÇÂÔ
Öìð ðÅܶ Çì³ìÆÃÅð åÕ òÆ ê¹¼ÜÆÍ À°Ô òÆ çðôé Õðé Ç×ÁÅ å¶
×½åî ù ç¶Ö Õ¶ ÕÇÔä ñ¼×Å, å°ÔÅⶠԼæ ÇÕö ò¼âÆ ÔÕÈîå çÆ
òÅ×â¯ð óíÅñä ñÂÆ ìä¶ Ô¯Â¶ Ôé, Ô¶ ÃÇéÁÅÃÆ, ÇíÖÅðÆÁ» çÅ
ñ¯àÅ å°ÔÅⶠԼæ ÇòÚ Ã¯íÅ éÔƺ Çç³çÅÍ ÇÃèÅðæ é¶ ÇÕÔÅ- Ãñåéå
éÅñ¯º ÇéðîñåÅ, êÇò¼åðåÅ ò¼âÆÁ» ôÕåÆÁ» ÔéÍ Ü¶ îÇÔñ» ÇòÚ
Ã¹Ö Ô°³çÅ å» ðÅܶ ÃÅèÈÁ» êÅà ÜÅ Õ¶ ëÇðÁÅç» éÅ Õðç¶Í î¶ðÆ ÁÅê
Á¼×¶ êzÅðæéÅ ÔË ÇÕ î¶ð¶ À°êð åðà éÅ ÖÅúÍ À°é·» À°å¶ åðà Õð¯
ÇÜé·» ù Ç÷³ç×Æ é¶ ñåÅó Çç¼åÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÔËÍ ìÅçôÅÔ é¶ ÃÇåÕÅð
éÅñ ÇÃð Þ°ÕÅÇÂÁÅ å¶ ÇÕÔÅ- ÒÒî¶ðÆ ÕÅîéÅ ÔË ÇÜà ÚÆÜ çÆ åñÅô
ÇòÚ å°Ãƺ ÇéÕñ¶ Ô¯ À°Ã ù êzÅêå Õð¯Í Ü篺 å°ÔÅù À°Ô ÔÅÃñ Ô¯
ÜÅò¶, î¶ðÆ ì¶éåÆ ÔË Çëð ÇÂèð ÁÅÀ°äÅÍ î˺ å°ÔÅâÅ ÇÃ¼Ö ìäéÅ
ÚÅÔ»×ÅÍÓÓ ÇÂÔ ØàéÅ EBB êÈðì ÂÆÃÅ çÆ ÔË Ü篺 Çì³ìÆÃÅð ×½åî
ù ÇîÇñÁÅÍ

À°Ô ܳ×ñ» ÇòÚ Ø°³îçÅ ÇëðçÅ ÇðÔÅÍ ÕÂÆ ÃÅèÈÁ» ù ÇîÇñÁÅ
å¶ Ú³×ÆÁ» ×¼ñ» ÇüÖÆÁ» êð À°Ã ù åüñÆ éÅ Ô¯ÂÆÍ À°Ã é¶ ëÅÕ¶
Õ¼àä¶ ô°ðÈ Õð Çç¼å¶Í ê³Ü Ô¯ð ÃÅèÈÁ» éÅñ ðñ Õ¶ Ôá åê ô°ðÈ
ÕÆåÅÍ Ç³éÆ ÃÖåÆ ÕÆåÆ ÇÕ ÕÂÆ òÅð ì¶Ô¯ô Ô¯ Ü»çÅÍ ÇÂÕ òÅð å»
ÃîÅèÆ Ç³éÆ ñ§îÆ Ô¯ ×ÂÆ ÇÕ éÅñ ç¶ ÃÅèÈÁ» é¶ À°Ã ù ÇîzåÕ
ÃîÞ ÇñÁÅ ÃÆÍ Û¶ ÃÅñ À°Ã é¶ ÕÇáé åê¼ÇÃÁÅ ÕÆåÆÍ éçÆ ç¶
ÇÕéÅð¶ ð°¼Ö Ô¶á ÇÂÕ ê¼æð À°µå¶ À°Ã é¶ ÁÅêäÅ ÁÅÃä ÜîÅ ÇñÁÅ
Áå¶ í×åÆ Õðé ñ¼×ÅÍ Ãò¶ð ÃÅð ÇéÕñçÅ å¶ ÁÅìÅçÆ ò¼ñ ÚÇñÁÅ
Ü»çÅÍ ÇÕö Øð ç¶ ìÈÔ¶ Á¼×¶ ÁÅêä¶ Ö¼ì¶ Ô¼æ çÆ Ôæ¶ñÆ ëËñÅ Õ¶
íÆÖ î³×çÅÍ Ü¯ òÆ ÇîñçÅ- ìÅÃÆ ð¯àÆ Ü» çÅä¶, ÚìÅ Õ¶ éçÆ çÅ
êÅäÆ êÆ ñ˺çÅ å¶ Á×ñÆ Ãò¶ð åÕ åê¼ÇÃÁÅ ÕðçÅÍ Ü¶ ÇÂÕ Øð¯º
ÇÂéÕÅð Ô¯ Ü»çÅ åç À°Ô Çìé» Õ°Þ ÖÅè¶ Á×ñ¶ Á¼á êÇÔð åê¼ÇÃÁÅ
ÕðçÅÍ ÇÂÀ°º ÕðÇçÁ» ÕðÇçÁ» ÕÂÆ ÃÅñ ìÆå ׶ å» À°Ô Ô¼âÆÁ»
çÅ Çê³Üð ìä Ç×ÁÅÍ
ÇÂÕ òÅð ×½åî é¶ ÁÅêä¶ Ú¶ÇñÁ» ù ÇÂé·» Ççé» ìÅð¶ ïÅç
ÕðÇçÁ» ç¼ÇÃÁÅ ÃÆ, ÒÒî˺ ìÔ°å ؼà Ö¹ðÅÕ À°å¶ ×°÷ÅðÅ ÕðçÅÍ ÇÂÀ°º
ÕðÇçÁ» Ôëå¶, îÔÆé¶ å¶ ÃÅñ ìÆåç¶ ×Â¶Í Ü篺 î˺ îÇÔñ ÇòÚ¯º
ÇéÕÇñÁŠû å» ÇÂà åð» çŠû ÇÜò¶º ÇîÔéåÆ ÇÕÃÅé é¶ À°êÜÅÀ±
÷îÆé ÇòÚ ÖÅç êÅ Õ¶ ׳éÅ êËçÅ ÕÆåÅ Ô¯ò¶ - ÁÇÜÔÅ ðÃçÅÇÂÕ
׳éÅ ÇÃÔåî³ç Ô¯ä ÕðÕ¶ ùÔäÅ ñ¼×çÅ ÔËÍ À°Ã ×³é¶ ù ܶá îÔÆé¶
çÆ ñ¯Á ÇòÚ ÕÂÆ Ççé òÅÃå¶ è¹¼ê¶ Ã¹¼à ÇçÀ° å» À°Ã çÆÁ» ê¯ðÆÁ»
ëà Ü»çÆÁ» Ôé, À°Ô Çò³×Å-à¶ãÅ Ô¯ Ü»çÅ ÔËÍ ÇÕ寺 ÔðÅ, ÇÕ寺
ÕÅñÅ, ÇÕ寺 êÆñÅ Ô¯ Ü»çÅ ÔËÍ î¶ðÆÁ» ñ¼åÅ ìÅÔ» çÆ ÔÅñå ÇÂÔ¯
ÇÜÔ¶ ù¼Õ¶ ×³é¶ òð×Æ Ô¯ ×ÂÆ ÃÆÍ ÇÂÕ Ççé î¶ð¶ ñÅÇ×À°º ïÅåðÈ
ñ§Ø¶Í ÇÂÕ ì³çÅ ÕÇÔäÅ ñ¼×Å, ÒÒÀ°Ô¯ ! ç¶Ö¯ ÇÕ³éÅ êÆñÅ ð³× ÔË ÇÂÃ
óÇéÁÅÃÆ çÅÍÓÓ Ççé ñ§Ø¶Í î¹ÃÅëð» çÆ ÇÂÕ Ô¯ð à¯ñÆ ÁÅÂÆ å»
ÇÂÕ Á½ðå î¶ð¶ ò¼ñ ç¶Ö Õ¶ âð ×ÂÆ å¶ ÁÅêä¶ éÅñ ç¶ Ôî ðÅÔÆÁ»
ù ÕÇÔä ñ¼×Æ - ç¶Ö¯ ç¯Ö¯ ÇÕ³éÅ ÕÅñÅ ð³× ÔË ÇÂà åê¼ÃòÆ çÅÍ
î¶ð¶ ð³× ìÅð¶ î¼åí¶ç ÃéÍ å°Ãƺ ÁÅêäÆ Çê¼á å¶ Ô¼æ ë¶ðç¶ Ô¯ å»
å°ÔÅù ðÆó· çÆ Ô¼âÆ îÇÔÃÈà ԰³çÆ ÔËÍ î˺ ê¶à À°êð Ô¼æ ë¶ðçŠû
å» ðÆó· çÆ Ô¼âÆ îÇÔÃÈà ԰³çÆ ÃÆÍ ê¶à ÇÕ¼æ¶ ðÇÔ Ç×ÁÅ ÃÆ? ÇÜÃ
ù î˺ ê¶à ÁÅÖçÅ Ô» À°æ¶ å» Ç×¼ñ¶ ð¶å À°êð À±á çÆ ÇÂÕ êËó
ìÚÆ ÃÆ Õ¶òñ - ê¶à éÔƺ ÇðÔÅ ÃÆÍ ÇÂÕ Ççé î˺ ìËÇáÁ» ìËÇáÁ»
ÁÅêäÆÁ» ìÅÔ» å¶ é÷ð îÅðÆ, ñ§î¶ ñ§î¶ òÅñ À°×¶ ԯ¶ ÃéÍ Ã¼ÜÅ
20 21
Ô¼æ î˺ ÁÅêäÆ Ö¼ìÆ ìÅÔ å¶ ë¶ÇðÁÅ åÅ ÃÅð¶ òÅñ Þó Õ¶ ÷îÆé å¶
Çâ¼× êÂ¶Í î¶ðÆ ÚîóÆ ÇòÚ Ã¼ÇåÁÅ éÔƺ ðÔÆ ÃÆ ÇÕ À°Ô òÅñ» ù
êÕó Õ¶ ð¼Ö ÃÕ¶Í ÃðÆð Çéðìñ Ô¯ Ç×ÁÅ ÃÆÍ ÇÜà ù î˺ ÃðÆð
ÁÅÖçÅ Ô» - ÃðÆð ÇÕæ¶ ÃÆ ÇÂÔ? ÇÜò¶º Þ¯ºêóÆ çÅ îÅñÕ À°Üó
ÜÅò¶ å¶ î¹¼çå åÕ òÅêà éÅ ÁÅò¶ å» Þ½ºêóÆ çÅ ØÅÔ ëÈà Ãí À°â
Ü»çÅ ÔË ç¶ Õ°¼Þ Çò³×¶ à¶ã¶, à°¼à¶-í¼Ü¶ ì»Ã ç¶ â³â¶ ÇçÖÅÂÆ Çç³ç¶
ÔéÍ ÇÂà ÃðÆð ÇòÚ¯º À°Üó Õ¶ ÇÂà çÅ îÅñÕ ÇÕå¶ ÚñÅ Ç×ÁÅ
ÃÆ- ñ¼å» ìÅÔ» ÇÕæ¶ Ãé? Çò³×¶ à¶ã¶ Õ°¼Þ â³â¶ ìÅÕÆ ìÚ¶ ÃéÍÓÓ
ÇÂÕ Ççé À°Ô ÇÂö åð·» ÇèÁÅé î×é ÃÆ ÇÕ ÇÂÕ Ü°ÁÅé
Á½ðå ÁÅÂÆ å¶ ÇÃèÅðæ Á¼×¶ ÃÇåÕÅð éÅñ ÇÂÕ Õà¯ðÅ ÇñÁÅ ð¼ÇÖÁÅ
ÇÜà ÇòÚ ÖÆð Çð³é· Õ¶ ÇñÁ»çÆ ÃÆÍ ÇÃèÅðæ é¶ æ¯ó·Æ Õ° ÖÆð ÖÅä
ñÂÆ Ôî¶ô» ò»× ÁÅêäÅ Ö¼ìÅ Ô¼æ Á¼×¶ ëËñÅÇÂÁÅ å» é¶ÇóÀ°º çÆ
×ò¼ÂÆÁ» çÆ ÇÂÕ à¯ñÆ ñ§ØÆÍ ðÃå¶-ðÃå¶ å°ð¶ Ü»ç¶ À°Ô ÇÜÔóÅ
×Æå ×Å ðÔ¶ Ãé À°Ã ç¶ ì¯ñ Ãé-
ÁÅêäÆ ÃÅð¿×Æ çÆÁ» åÅð» ù dzéÆÁ» éÅ ÕÃ
ÇÕ à°¼à ÔÆ ÜÅäÍ
ÁÅêäÆ ÃÅð¿×Æ çÆÁ» åÅð» ù dzéÆÁ» Çã¼ñÆÁ» éÅ Û¼â
ÇÕ Ã³×Æå êËçÅ ÔÆ éÅ Ô¯ò¶Í
ÇÃèÅðæ ù êzåÆå Ô¯ÇÂÁÅ - ÇÂÔÆ å» Ç÷³ç×Æ çÅ ðԼà ÔËÍ
ÁËôòðÜ ÇòÚ ÖÇÚå Ô¯ä éÅñ Ã¼Ú çÆ êzÅêåÆ éÔƺ Ô¯ò¶×ÆÍ éÅ
ÇÂÔ êzÅêåÆ ëÅÕ¶ Õ¼àä éÅñ Ô¯ò¶×ÆÍ ÇÂ¼æ¶ ÔÆ À°Ã ç¶ ÚñŶ èðî
çÅ î¼è îÅð× çÅ ÇÃè»å êËçÅ Ô°³çÅ ÔËÍ ÇÂÔ Á½ðå é¶ó¶ ç¶ Çê³â
ÇòÚ¯º ÁÅÂÆ ÃÆÍ ×½åî é¶ ÖÆð çÅ ÃÅðÅ Õà¯ðÅ ÖÅèÅÍ ÇÂà Á½ðå ù
ÁÃÆû Çç¼åÆÁ» å¶ ê¹¼ÇÛÁÅ ÇÕò¶º ÁÅÂÆ? ÕÆ Õ¯ÂÆ ç¹Ö åÕñÆë ÔË?
À°Ã é¶ ÇÕÔÅ ÒÜÆ î¶ðÅ éÅî ùÜÅåÅ ÔËÍ Øð ÇòÚ Ã¹Ö ô»åÆ ÔËÍ Õ¯ÂÆ
ç¹Ö åÕñÆë éÔÆºÍ î¶ðÆ ×» ÃÈÂÆ ÔËÍ ×» ç¶ ÃÈä 寺 êÇÔñ» î˺ ëËÃñÅ
Õð ÇñÁÅ ÃÆ ÇÕ Ü篺 êÇÔñÆ òÅð ÇÂà çÅ ç¹¼è Øð ÇòÚ ð¼Ö»×Æ
å» ÖÆð ìäÅ Õ¶ ÇÕö ÃÅèÈ ù Ö¹ÁÅò»×ÆÍ ÁÅê çÆ ÁÃÆà ñËä ÁÅÂÆ
Ô»ÍÓ ×½åî é¶ À°Ã ù ÃçŠùÖÆ ðÇÔä çÆÁ» ÁÃÆû Çç¼åÆÁ»Í À°Ã
ç¶ ÜÅä À°êð³å À°Ô À°ÇáÁÅ, Ô½ñÆ-Ô½ñÆ éçÆ åÕ Ç×ÁÅÍ Ô¼æ îȳÔ
è¯å¶, êÅäÆ êÆåÅ å¶ òÅêà ÁÅêä¶ Ú¹ä¶ ð°¼Ö ò¼ñ ÁÅä ñ¼×ÅÍ ÇÂèð
À°èð ù¼ÕÅ ØÅÔ ÃÆÍ À°Ã é¶ ÁÅêä¶ Õî÷¯ð Ô¼æ» éÅñ ØÅÔ ÇÂÕ¼áÅ
ÕÆåÅ å¶ À°Ã çÅ ÇÂÕ Çé¼ÕÅ ÇÜÔÅ ×¼çÅ ìäÅÇÂÁÅÍ ÇÂà ÁÅÃä å¶

ìËá Õ¶ À°Ã é¶ Çëð ì³ç×Æ ô°ðÈ Õð Çç¼åÆÍ ÁÚÅéÕ À°Ã çÅ Á³çð
ìÅÔð êzÕÅôòÅé Ô¯ Ç×ÁÅÍ ÇéðòÅä êzÅêå Ô¯ Ç×ÁÅ ÃÆÍ ÇÂÔ À°Úåî
Áé°íò ÇÂÕ å¯º ìÅÁç ÇÂÕ, À°Ã ù ñ×ÅåÅð êzÅêå ԯ¶ å¶ Ôð
òÅð À°Ô À°Ú¶ðÆ î³Ç÷ñ å¶ ê¹¼ÜçÅÍ ÇÜà òÃå çÆ À°Ã ù åñÅô ÃÆ
À°Ô êzÅêå Ô¯ ×ÂÆ ÃÆÍ Ô°ä ÇÂÃ ç¶ êzÚÅð çÆ ñ¯ó ÃÆÍ ì¹¼è çÅ
Ççñ ÕÆåÅ ÇÕ ÁÅêäÆ êzÅêåÆ çÅ ðԼà Ãí 寺 êÇÔñ» À°é·» ×°ðÈÁ»
ÃÅÔîä¶ Ö¯Çñ·ÁÅ ÜÅò¶, ÇÜé·» é¶ ô°ðÈ ÇòÚ À°Ã ù ÇüÇÖÁÅ Çç¼åÆ ÃÆ,
êð À°Ô ÃÅð¶ ÇÂà óÃÅð ÇòÚ¯º ÇòçÅ Ô¯ ׶ ÃéÍ
ì¹¼è éÅñ ÇÜÔó¶ ê³Ü Ô¯ð ÃÅæÆ åê Õðç¶ Ãé, Ü篺 À°é·» é¶
ç¶ÇÖÁÅ ÇÕ À°Ô ÖÅä êÆä ñ¼× Ç×ÁÅ ÔË å» À°Ã ù êÅêÆ ÁÅÖ Õ¶
Û¼â ׶ ÃéÍ ì¹¼è é¶ Ã¯ÇÚÁÅ, À°é·» ù ÇÂà éò¶º èðî çÅ À°êç¶ô
Çç¼åÅ ÜÅò¶Í êåÅ ñ¼×Å ÇÕ À°Ô ìéÅðà ñÅ׶ ÃÅðéÅæ ç¶ ÃæÅé ÇòÖ¶
ÃéÍ ×½åî À°æ¶ À°é·» êÅà Ç×ÁÅÍ ÇÂé·» ê³Ü åê¼ÃòÆÁ» ù À°Ã é¶
êÇÔñÅ ì¯è-À°êç¶ô Çç¼åÅÍ êÅñÆ ×z³æ» ÇòÚ ÇñÇÖÁÅ ÇîñçÅ ÔË -
ÒÒÇÂ¼æ¶ À°Ã é¶ èðî ðæ ç¶ êÔƶ ù êÇÔñŠ׶óÅ Çç¼åÅ (è¼î Ú¼Õ
êì¼å ù¼å)ÍÓÓ ÚÅð ÁÅðÆÁŠüÚ, Áôà»× îÅð× Áå¶ ÇéðòÅä À°êð
À°êç¶ô Çç¼å¶Í
ìÔ°å ÃÅð¶ ñ¯Õ ì¯èÃ³Ø ÇòÚ ôÅîñ Ô¯ä ñ¼×¶Í ðÅÜÅ Çì³ìÆÃÅð
ÇÃèÅðæ çÅ ôÅÇ×ðç ìÇäÁÅÍ ò¼âÆ Ç×äåÆ ÇòÚ ÁÖÅÀ°åÆ ÁÛÈå
Áå¶ ÇòçòÅé ìzÅÔîä ì¯èÆ ìä ׶ å¶ ç¶ð 寺 íÅðå ÇòÚ êzÚñå
òËÇçÕ ÕðîÕ»â ù íÅðÆ Ã¼à ò¼ÜÆÍ ì¹¼è é¶ îÅ×èÆ Áå¶ êÅñÆ ñ¯Õ
ì¯ñÆÁ» ÇòÚ À°êç¶ô Çç¼å¶Í òËÇçÕ Ã³ÃÇÕzå Õ¶òñ ìzÅÔîä» çÆ íÅôÅ
ìä Õ¶ ðÇÔ ×ÂÆ ÃÆ Ü¯ Üé ÃÅèÅðä çÆ êÔ°³Ú 寺 êð¶ ÃÆÍ íÅðÆ
Ç×äåÆ ÇòÚ ñ¯Õ ÁÅÕðÇôå Ô¯ä ñ¼×¶Í Ãõå ì³çô» éÔƺ ÃéÍ
ÇÜÔóÅ ÇòÁÕåÆ Ã³Ø ÇòÚ ðÇÔ³ÇçÁ» îÇÔÃÈà Õðé ñ×çÅ ÇÕ À°Ã
é¶ ôÅîñ Ô¯ Õ¶ ×ñåÆ ÕÆåÆ ÔË, À°Ã ù Ã³Ø Û¼âä çÆ ÁÅÇ×ÁÅ
ÃÆÍ
ÇéðòÅä êzÅêåÆ å¯º ìÅÁç ç¶ð åÕ ÇÃèÅðæ èðî çÅ çÈð-çÈð
åÕ êðÚÅð ÕðçÅ ÇðÔÅÍ ðÅÜŠùè¯èé Áå¶ ÕÇêñòÃå± çÆ êðÜÅ
ÁÅêä¶ Ü¯×Æ ðÅÜÕ°îÅð ù ç¶Öä ñÂÆ ÇòÁÅÕ°ñ ÃÆÍ ÇêåÅ ì¹¼ãÅ Ô¯
Ç×ÁÅ ÃÆÍ À°Ã é¶ ì¹¼è ù üçä ñÂÆ Çòô¶ô çÈå í¶Ü¶Í ðÅÜ çÈå é¶
ÇÕÔÅ, ÒÔ¶ ùÁÅîÆ, êðÜÅ ÁÅêç¶ êzòÚé ùäé Áå¶ çðôé Õðé çÆ
ÇÂÛ°Õ ÔËÍ îÔÅðÅÜ Ã¹è¯èé é¶ ÇÕÔÅ ÔË - ÇÂÕ Õ³òñ ë¹¼ñ î¹¼çå 寺
22 23
Á³èÕÅð ÇòÚ ì³ç ÇêÁÅ À°âÆÕ ÇðÔÅ ÔË ÇÕ Ç¼èð òÆ ÕçÆ ÃÈðÜ
Úó·¶ å¶ ÇÂÔ Õ³òñ ÇÖó¶ÍÓ ì¹¼è ÖÅî¯ô ÇðÔÅ å» ðÅÜ çÈå é¶ Çëð
ÇÕÔÅ, îÔÅðÅÜ Ã¹è¯èé é¶ ëðîÅÇÂÁÅ ÃÆ ÇÕ îÇÔñ» ÇòÚ¯º Õ¯ÂÆ òÃå±
ï°òðÅÜ å¯º Û°êÅÂÆ éÔƺ ÃÆÍ À°Ô Ö¹ç Û¼â Ç×ÁÅ, À°Ã çÆ îð÷ÆÍ
êð Ô°ä À°Ãù ÇÂÕ Ö÷ÅéÅ ÇîÇñÁÅ ÔË Ü¯ À°Ô ç¹éÆÁ» ÇòÚ ò³âçÅ
ÇëðçÅ ÔËÍ ÕÆ ÁÃƺ À°Ã Ö÷Åé¶ å¯º ÇÂà ÕðÕ¶ ò³ÇÚå ðԻ׶ ÇÕ
ÁÃƺ À°Ãç¶ Çðôå¶çÅð Ô»?
ì¹¼è é¶ Ã¼çÅ îéÜÈð Õð ÇñÁÅ å¶ Çí¼ÖÈÁ» Ãî¶å ÕÇêñòÃå±
ò¼ñ ÚÅñ¶ êÅ Çç¼å¶Í À°Ã é¶ ÕÇêñòÃå± ôÇÔð ç¶ ìÅÔðòÅð Á³ì» ç¶
ìÅ× ÇòÚ â¶ð¶ ñÅ ñÂ¶Í îÇÔñ ÇòÚ Ö¹ôÆÁ» çÆ ñÇÔð ç½ó ×ÂÆ
Ü篺 êåÅ ñ¼×Å ÇÕ ï°òðÅÜ ÁÅÇÂÁÅ ÔËÍ ÇêåÅ ÇåÁÅð Ô¯ä ñ¼×Å å»
ïô¯èðÅ ù ùé¶ÔÅ í¶ÇÜÁÅ ÇÕ ÇåÁÅð Ô¯ ÜÅú, ï°òðÅÜ êÅà ڼñ»×¶Í
ïô¯èðÅ é¶ À°µåð í¶ÇÜÁÅ ÇÕ À°Ô À°æ¶ ÜÅä çÆ ÇÂÛ°¼Õ éÔƺÍ
ÇêåÅ é¶ Çëð ùé¶ÔÅ í¶ÇÜÁÅ å» ïô¯èðÅ é¶ ÇÕÔÅ - Õ¶òñ î˺
ÔÆ éÔƺ, ðÅÔ°ñ ù òÆ À°æ¶ éÔƺ ÜÅä Çç¼åÅ ÜÅò¶×ÅÍ ðÅÜŠùè¯èé
ïô¯èðÅ ç¶ îÇÔñ ÇòÚ ÁÅê ÚñÅ Ç×ÁÅ å¶ ÕÇÔä ñ¼×Å - ê¹¼åðÆ,
Ç÷ç À°ÇÚå éÔÆºÍ êåÅ éÔƺ ÇÕò¶º À°Ô ÃÅⶠç¶Ã òñ ÁÅ Ç×ÁÅ ÔËÍ
êåÅ éÔƺ Çëð ÕçÆ ÁÅò¶ ÇÕ éÅÍ À°Ã é¶ ìÔ°å ç¹Ö Þ¼ñ¶ ÔéÍ ÃÅù
ÜÅäÅ ÚÅÔÆçÅ ÔËÍ ïô¯èðÅ é¶ ÇÕÔÅ - ÒÒîÇÔñ ÇòÚ¯º ìäòÅà ñËä çÅ
ëËÃñÅ À°Ã çÅ ÁÅêäÅ ÃÆ ÇêåÅ ÜÆÍ ÁÅêäÆ îðÜÆ éÅñ À°Ô òÅêÃ
ÁÅÇÂÁÅ ÔËÍ À°Ã çÅ ÁÅÀ°äÅ Ü» éÅ ÁÅÀ°äÅ î¶ð¶ ñÂÆ ÁðæÔÆä ÔË
ÇÕÀ°ºÇÕ ÇÂé·» ëËÃÇñÁ» ÇòÚ î˺ ÇԼöçÅð éÔƺ Ô»Í ðÔÆ ×¼ñ ç¹Ö
Þ¼ñä çÆÍ ÇÕö ÚÆ÷ çÆ Õ¯ÂÆ ØÅà éÔƺ ÃÆ, À°Ã é¶ ÁÅêäÆ îð÷Æ
éÅñ í°¼Ö» å¶Ô» Áå¶ Ô¯ð Õôà Þ¼ñ¶Í ÇÜÔóÅ Õ³î ÁÅêäÆ îð÷Æ éÅñ
ÕÆåÅ ÜÅò¶ À°Ã Õ³î ù Õðé ÇòÚ ÕÆ ç¹¼Ö? ÁÃƺ À°Ô ÁíÅ׶ Ô»
ÇÜé·» ù Õôà ÃÅâÆ îð÷Æ å¯º ì×Ëð Çîñ¶Í êåÅ ñ¼×Å ÔË ÇÕ À°Ô
ÁÅêä¶ êzòÚéÅ ÇòÚ ÕÇÔ³çÅ ÔË ...ǼÇÛå òÃå± éÅ Çîñ¶ å» ç¹¼ÖÍ
ܶ ÁäǼÇÛå òÃå± Çîñ¶ å» ç¹¼ÖÍ Ãí ç¹¼Ö ÔÆ ç¹¼Ö ÔËÍ ÇêåÅ ÜÆ
À°Ã ù ǼÇÛå òÃå» ÇîñÆÁ» Áå¶ ÃÅù ܯ ÇòÛ¯¯¯¯¯óÅ ÇîÇñÁÅ À°Ô
êzÅêå Õðé çÆ ÃÅâÆ Ç¼ÛÅ éÔƺ ÃÆÍÓÓ
îÔÅðÅÜ é¶ Çëð ÇÕÔÅ, êð ܶ À°Ã é¶ ê¹¼Û ÇñÁÅ ÇÕ ïô¯èðÅ
ÇÕÀ°º éÔƺ ÁÅÂÆ?
ïô¯èðÅ é¶ ÇÕÔÅ- ÁÇÜÔÅ ê¹¼Ûä çÆ À°Ã ù ñ¯ó éÔÆºÍ êð ܶ

ÇÕèð¶ ê¹¼Û ñò¶ å» ÁÅÖäÅ ÇÕ ïô¯èðÅ é¶ ÇÕÔÅ ÃÆ, ÒÒî¶ð¶ ÇòÚ
ôÅÔÅéÅ é¶ÕÆ çÅ Õ¯ÂÆ Õä ܶ ìÅÕÆ ÔË- å¶ ×½åî ù À°Ã é¶ÕÆ ÇòÚ
ÇòôòÅà ÔË å» À°Ô î³×åÅ î¶ð¶ çðòÅܶ À°å¶ íÆÖ î³×ä ïÕÆéé
ÁŶ×ÅÍÓÓ
ì¯è ÕæÅò» çÃçÆÁ» Ôé ÇÕ íð¶ îé éÅñ ÇêåÅ ÁÅêä¶
îÔ»î³åðÆ Áå¶ ÃËéÅêåÆ Ãî¶å ÇÃèÅðæ ç¶ çðôé Õðé å°ð ÇêÁÅÍ
ì¹¼è, Çí¼ÖÈÁ» ç¶ ÇòÚÕÅð ìËáÅ ÃÆÍ îÔ»î³åðÆ, ÃËéÅêåÆ Áå¶ îÔÅðÅÜ
ùè¯èé é¶ ÇÂà åê¼ÃòÆ ç¶ ÚðéÆ Ô¼æ ñÅÂ¶Í ìÅÕÆ ñ¯Õ ÇêÛ¶ Ôà
×Â¶Í ÇêåÅ ÁÅêä¶ ì¶à¶ ç¶ ÃÅÔîä¶ Ô¯ Õ¶ é÷çÆÕ ìËá Ç×ÁÅÍ ç¶ð
åÕ ÇêÀ° ê¹¼åð ÖÅî¯ô ìËᶠðÔ¶Í ÇÃèÅðæ Ú¹¼ê ÃÆ ÇÕÀ°ºÇÕ Ü°¼×» çÆ
Áé§å ô»åÆ À°Ã ç¶ Ççñ Á³çð ÃîÅÂÆ Ô¯ÂÆ ÃÆÍ ×¼ñ Õðé Ü»
×¼ñ ùäé çÆ À°Ã ù ÕÅÔñ éÔƺ ÃÆÍ ì÷°ð× ÇêåÅ îÔÅðÅÜ Ã¹è¯èé
ÇÂà ÕðÕ¶ Ú¹ê ÇðÔÅ ÇÕÀ°ºÇÕ ÇÂÔ ØóÅ êÈðÆ åð·» íð Ú¹¼ÇÕÁÅ
Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆ å¶ ÇÕö ò¶ñ¶ òÆ ÛñÕ ÃÕçÅ ÃÆÍ Ççñ ÕðóÅ ÕðÕ¶
ÁÅÇÖð À°Ô ì¯ÇñÁÅ, ÒÒÕÆ å¹Ãƺ ÃÅⶠ寺 ¶éÆ çÈð Úñ¶ ׶ Ô¯
ÇÃèÅðæ ÇÕ Ô°ä ÁÃƺ å¹ÔÅù ÕçÆ îÇÔñ» ÇòÚ òÅêà éÔƺ ì¹ñÅ
Ãջ׶?
ÇÃèÅðæ ÖÅî¯ô ÇðÔÅÍ
ÇêåÅ é¶ Çëð ÇÕÔÅ - ÇÂÕ Ãñåéå î˺ å¹ÔÅⶠÚðé» ÇòÚ
Áðêä ÕðéÆ ÚÅÔ°³çÅ Ô» ï°òðÅÜ ×½åîÍ ÃòÆÕÅð Õð¯×¶?
×½åî ÖÅî¯ô ÇðÔÅÍ
åÆÜÆ òÅð ÇêåÅ é¶ ÇÕÔÅ - î˺ å¹ÔÅù ÜÅäçÅ Ô» ÇÃèÅðæÍ î˺
å» å¹ÔÅù Çé¼Õ¶ Ô°³ç¶ 寺 ÔÆ ÜÅäçÅ Ô», Ã¼Ú ÇÂÔ ÔË ï°òðÅÜ ÇÕ î¶ð¶
òñ¯º í¶àÅ ÕÆåÆ Ô¯ÂÆ ÇÂà Ãñåéå ù å¹Ãƺ ùÁÅÔ çÆ ÇÂÕ Ú¹àÕÆ
寺 òèÆÕ Õ°¼Þ éÔƺ ÃîÞç¶Í ÕÆ î˺ ×ñå ÇÕÔÅ ÔË ×½åî?
ÃÅÕïî¹éÆ ×½åî é¶ ÇÕÔÅ- ÒÒå°ÔÅâÆ êðÜŠùÖÆ òö îÔÅðÅÜÍ
ÇéÁ» Õðé ñÂÆ å°Ãƺ Ôî¶ôÅ ååêð ðÔ¯Í å°ÔÅâÅ ç¶Ã Ö¹ôÔÅñ ðÔ¶Í
êðÜÅ ù å°Ãƺ úéÅ ÔÆ ÇêÁÅð Õð¯, ÇܳéÅ å°Ãƺ îËù Õðç¶ ðÔ¶ ÃÆ -
Ô°ä åÕ Õð ðÔ¶ Ô¯Í êðÜÅ ç¶ í³âÅð¶ Á³é éÅñ å¶ å°ÔÅⶠîÇÔñ
èé éÅñ íðêÈð ðÇÔäÍÓÓ ÇÂÔ ÁÅÖ Õ¶ ì¹¼è Ú¹¼ê Ô¯ Ç×ÁÅÍ Õ°¼Þ ç¶ð
ìÅÁç Çëð ì¯ÇñÁÅ, Òïô¯èðÅ Áå¶ ðÅÔ°ñ ÇÕò¶º Ôé? À°Ô ÇÕÀ°º éÔƺ
ÁŶ îÔÅðÅÜ?Ó
ÇêåÅ é¶ ÇÕÔÅ - î˺ ÁÅÀ°ä òÅÃå¶ ÇÕÔÅ ÃÆ êð ÇÂéÕÅð ÕðÕ¶
24 25
ïô¯èðÅ é¶ ÇÕÔÅ - ÒÒܶ î¶ð¶ ÇòÚ é¶ÕÆ çÆ ôÅé Ô¯ÂÆ å» À°Ô î³×åÅ
î¶ð¶ çðòÅܶ å¶ íÆÖ î³×ä ÷ðÈð ÁÅò¶×ÅÍÓÓ
ÇÃèÅðæ é¶ Çí¼ÖÈÁ» ù ÇÕÔÅ - ÒÒÃÅù À°æ¶ ÜÅäÅ êò¶×ÅÍÓÓ À°Ã
é¶ îÔÅðÅÜ ù ÇòçÅ Õð Çç¼åÅ å¶ ÇÕÔÅ ÇÕ Ã³Ø îÇÔñ ÇòÚ ÁÅ
ÇðÔÅ ÔËÍ ×½åî é¶ ÁÅé§ç Áå¶ î½ç×Çñé ù ÇÕÔÅ - Ô°ä îÇÔñ»
ÇòÚ ÜÅò»×¶Í ÇêåÅ îÔÅðÅÜ Ã¹è¯èé, ï°òðÅäÆ ïô¯èðÅ å¶ ï°òðÅÜ
ðÅÔ°ñ ÇÜà êzÕÅð ÃÅù ÇîñäÅ ÚÅÔ°ä - À°Ã¶ êzÕÅð Çîñä ç¶äÅÍ
ÇòØé éÔƺ êÅÀ°äÅÍ Ü¯ À°Ô Õðé, ܯ À°Ô ÕÇÔä - ÖÅî¯ô Ô¯ Õ¶
ùäéÅÍ ô»å ðÇÔäÅÍ Çí¼ÖÈÁ» ù ÕÇÔäÅ ô»å ðÇÔäÍ
îÇÔñ» ÇòÚ Ö¹ôÆÁ» çÆ ñÇÔð ç½ó ×ÂÆÍ ïô¯èðÅ é¶ ðÅÔ°ñ ù
ÕÆîåÆ ×ÇÔä¶ å¶ ì¶Á³å ù³çð òÃåð êÇÔéÅÂ¶Í ðÅÔ°ñ çÆ À°îð
À°µç¯º üå ÃÅñ ÃÆÍ ï°òðÅäÆ é¶ ê¹¼åð ù ÇÕÔÅ, å°ÔÅⶠÇêåÅ ÇÃèÅðæ
ÁÅ ðÔ¶ ÔéÍ À°é·» ç¶ ÚðéÆ Ô¼æ ñÅÀ°ä¶ ï°òðÅÜÍ
ðÅÔ°ñ é¶ ÇÕÔÅ - ðÅäÆ î», ÇêåŠùè¯èé 寺 ÇÂñÅòÅ Ô¯ð òÆ
Õ¯ÂÆ ÇêåÅ ÔË î¶ðÅ?
î» é¶ ÇÕÔÅ - îÔÅðÅÜ Ã¹è¯èé ÁÅêä¶ ÃÅÇðÁ» ç¶ ò¼â¶ ÇêåÅ
ÔéÍ å¶ð¶ ÇêåÅ ÇÃèÅðæ ç¶ð ìÅÁç Á¼Ü îÇÔñ» ÇòÚ ÁÅÀ°ä×¶Í Ü篺
À°Ô åËù ÁÃÆà ç¶ä å» ÕÔƺ - å°ÔÅâÅ ê¹¼åð Ô¯ä ç¶ éÅå¶ î˺
å°ÔÅâÆ ç½ñå çÅ òÅðà Ի ÇêåÅ ÜÆ, îËù î¶ðÅ Ô¼Õ ÇçÀ°Í î˺
å°ÔÅâÅ À°µåð ÁÇèÕÅðÆ Ô»Í ðÅÔ°ñ ê¹¼åð å±³ ÇÂÀ°º ÕÔƺÍÓÓ
ðÅÔ°ñ é¶ Çëð ê¹¼ÇÛÁÅ - êð î˺ À°é·» ù ÜÅäçÅ éÔƺ ðÅäÆ
î»Í ùÇäÁÅ ÔË ìÔ°å ÃÅð¶ Çí¼ÖÈ ÇÂռᶠÁÅ ðÔ¶ ÔéÍ î˺ ÇêåÅ ù
êÛÅä»×Å ÇÕò¶º? ÕÆ ÇÂÔ Ú³×Å ñ¼×¶×Å ÇÕ î˺ À°é·» 寺 ê¹¼Û», å°ÔÅâ¶
ÇòÚ¯º î¶ðÅ ÇêåÅ Õ½ä ÔË?
ï°òðÅäÆ é¶ ÇÕÔÅ - åËù ê¹¼Ûä çÆ ÷ðÈðå éÔƺ êò¶×ÆÍ Çܳé¶
Çí¼ÖÈ ÁÅ ðÔ¶ Ôé - Õ°¼Þ ñ¯Ô¶ ð³× ç¶ Ôé, Õ°¼Þ å»ì¶ ð³× ç¶Í À°é·»
ÃÅÇðÁ» ÇòÚ ÇÂÕ ÔË - Õ¶òñ ÇÂÕ, ÇÜà çÅ ÃÅðÅ ÇÜÃî Ã¯é¶ çÅ
ìÇäÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÔËÍ Ã¯é¶ ç¶ ð³× òÅñÅ î³×åÅ å¶ðÅ ÇêåÅ Ô¯ò¶×ÅÍ Ãí
ðÅÜÕ°îÅð» ÇòÚ¯º ܯ ÕçÆ ôz¯îäÆ ï°òðÅÜ ÃÆ, À°Ô¯ Ô°ä ôz¯îäÆ î³×åÅ
ÔËÍ
î¹¼Ö çðòÅܶ å¶ îÔÅðÅÜ Ã¹è¯èé ×½åî î¹éÆ çÆ À°âÆÕ ÇòÚ
î³åðÆ î³âñ Ãî¶å ùÁÅ×å ñÂÆ Öñ¯å¶ ÃéÍ Ô¼æ ÇòÚ Çí¼ÇÖÁÅ
êÅåð ñÂÆ Ü篺 ÇÃèÅðæ î¹¼Ö çðòÅܶ å¶ ê¹¼ÜÅ å» ÇÕÔÅ - ÇÂÃ

î³×å¶ ù çÅé ÇçÀ° ÜÜîÅéÍ Ã¹è¯èé é¶ ÇÕÔÅ - ÒÒÇÂÕ ìÅçôÅÔ
ÇêåÅ ç¶ çðòÅܶ À°å¶ À°Ã çÅ ï°òðÅÜ ê¹¼åð Ô¼æ ÇòÚ íÆÖ î³×ä
òÅñÅ Õà¯ðÅ ëóÆ Öñ¯åÅ Ô¯ò¶ - ÕÆ ÇÂÔ À°ÇÚå Ô°³çÅ ÔË ×½åî?
å¹ÔÅù áÆÕ ñ×çÅ ÔË ÇÂÔ? ÃÅâÆ Õ°ñ, ÃÅÕïò³ô ÇòÚ ÇÂÔ êð³êðÅ
éÔƺ ðÔÆ ï°òðÅÜÍ ÇÂà հñ ç¶ ðÅÜ Õ°îÅð» é¶ ÕçÆ íÆÖ éÔƺ î³×Æ
ÃÆÍÓÓ
×½åî é¶ ÇÕÔÅ- î¶ðÆ Õ°ñ ÇòÚ ÇÂö åð·» Ô°³çÅ ÁÅÇÂÁÅ ÔË
îÔÅðÅÜÍ
ÇêåÅ é¶ ê¹¼ÇÛÁÅ- ÕÆ å¹Ãƺ ÃÅÕïò³ô ç¶ ðÅÜ Õ°îÅð éÔƺ ×½åî?
×½åî é¶ ÇÕÔÅ - î˺ ì¹¼èò³ô ÇòÚ¯º Ô»Í î¶ð¶ ò³ô ç¶ ñ¯Õ ÇÂò¶º
ÔÆ ÕÇðÁÅ Õðç¶ Ôé ÇÕ À°Ô ܶ Þ½ºêóÆ ÇòÚ êËçÅ Ô¯ä å» À°æ¶
ÔÕÈîå» î¼æÅ à¶ÕçÆÁ» Ôé å¶ Ü¶ îÇÔñ» ÇòÚ êËçÅ Ô¯ä å» Ô¼æ
ÇòÚ á±áÅ ëó Õ¶ ×ñÆÁ» ÇòÚ î³×ç¶ Çëðç¶ ÔéÍ ÃÅâÆ Õ°ñ çÅ
ÇÂÔÆ ÇðòÅÜ ÔË îÔÅðÅÜÍ ÇÂæ¶ îÇÔñ Áå¶ Þ½ºêóÆ ÇòÚ Õ¯ÂÆ Á³åð
éÔƺÍ
Çëð À°Ô Á³çð çÅÖñ Ô¯ ×Â¶Í å°ðç¶-å°ðç¶ ïô¯èðÅ ç¶ îÇÔñ
ç¶ çð å¶ Á¼êó¶Í ïô¯èðÅ Áå¶ ÔÆÇðÁ» î¯åÆÁ» éÅñ ÜóÆÁ» ê¹ôÅÕ»
êÇÔéÆ ðÅÔ°ñ À°Ã ç¶ Ã¹ÁÅ×å ñÂÆ Öñ¯å¶ ÃéÍ ïô¯èðÅ ÚðéÆ Ô¼æ
ñÅÀ°ä ñÂÆ Þ°ÕÆ å» ÇÃèÅðæ çÆÁ» ñ¼å» ç¹ÁÅñ¶ ìÅÔ» òñ Õ¶
÷îÆé å¶ ìËá ×ÂÆ å¶ ç¶ð åÕ ìËáÆ ðÔÆÍ Ô³ÞÈÁ» éÅñ À°Ã é¶ ÃÅèÈ
ç¶ Úðé è¯Â¶Í
ì¹¼è é¶ ÇÕÔÅ - ÒÒÇÂà ÇíÖÅðÆ ù Ô°ä çÅé ÇçÀ° ÜÜîÅéÍÓÓ
ïô¯èðÅ À°µáÆ, ðÅÔ°ñ ù ìÅÔ» ÇòÚ Ú¹¼ÇÕÁÅ å¶ ÇÕÔÅ - ¶Ã
óÃÅð ÇòÚ Áå¶ Á×ñ¶ ÇêÛñ¶ Ãí óÃÅð» ÇòÚ î¶ð¶ êÅà Ãí 寺
ÕÆîåÆ òÃå± ÇÂÔ¯ ÔË ÃÅÕïî¹éÆÍ î˺ ÇÂÔ å°ÔÅù ýºêçÆ Ô»Í î¶ðÅ
Çç¼åÅ çÅé ÃòÆÕÅð Õð¯ ùÁÅîÆÍ
ðÅÔ°ñ é¶ Á¼×¶ òèÕ¶ ÇêåÅ ç¶ Úðé Û°Ô¶Í ì¹¼è é¶ ÁÃÆû
Çç¼åÆÁ»Í Çëð ðÅÔ°ñ é¶ ÇÕÔÅ, ÇêåÅ ÜÆ, ê¹¼åð Ô¯ä ÃçÕÅ î˺ å°ÔÅâÆ
ç½ñå çÅ òÅðÃ Ô»Í îËù î¶ðÅ Ô¼Õ ÇçÀ°Í î˺ å°ÔÅâÅ À°åð ÁÇèÕÅðÆ
Ô»Í
ì¹¼è é¶ ÇÕÔÅ - ï°òðÅÜ, å±³ îÔÅðÅÜ Ã¹è¯èé çÅ À°åð-ÁÇèÕÅðÆ
ìäÍ åËù ðÅÜ Çîñ¶×Å - åÅÜ åÖå Çîñä×¶Í î¶ð¶ êÅà åËù ç¶ä
ñÂÆ ÕÆ ÔË? ÇÂà ÇíÖÅðÆ êÅà ÇÂÕ Çî¼àÆ çÅ á±áÅ ÔË Õ¶òñÍ
26 27
ðÅÔ°ñ é¶ ÇÕÔÅ - ÇÂÔ ÕÆ ÔË, îËù éÔƺ êåÅÍ êð ܯ òÆ ÁÅê
êÅà ÔË, ê¹¼åð Ô¯ä ÃçÕÅ î˺ À°Ã çÅ Ô¼ÕçÅð Ô»Í î˺ å°ÔÅâÅ òÅðÃ
Ô» ÇêåÅ ÜÆÍ
ì¹¼è é¶ ÇÕÔÅ - ÇÜà îÇÔñ ÇòÚ å±³ ܳÇîÁÅ, À°æ¶ ÇÂÔÆ ÇðòÅÜ
ÔË ðÅÔ°ñ, ÇÕ Üéî ñËä ÃÅð å±³ À°Ã çÅ òÅðà ԯò¶º, êð î¶ð¶ óØ
ÇòÚ Õ¯ÂÆ Üéî ñËä éÅñ ÔÆ òÅðà ԯä çÅ Ô¼ÕçÅð éÔƺ ìäçÅÍ
À°Ã òÅÃå¶ À°Ã ù ÕîÅÂÆ ÕðéÆ êò¶×ÆÍ
ÇÂÕ êÅö Ú¹¼êÚÅê Öñ¯åÆ ïô¯èðÅ ò¼ñ ç¶Ö Õ¶ ÇÃèÅðæ é¶
ÇÕÔÅ, ÒÒå°Ãƺ Õî÷¯ð Ô¯ ׶ ï°òðÅäÆÍ å¹ÔÅâÆ ì¶ÇîÃÅñ ù³çðåÅ Ô°ä
éÔƺ ðÔÆÍ ÕÆ Ô¯ÇÂÁÅ?ÓÓ ïô¯èðÅ ÖÅî¯ô ðÔÆÍ ÇêåŠùè¯èé é¶ ÇÕÔÅ,
Ü篺 å¹Ãƺ îÇÔñ ÇåÁÅ× Õ¶ ìäòÅÃÆ Ô¯ ׶ å» ïô¯èðÅ ç¶ð å¼Õ
ðæòÅé Ú³é¶ ù ê¹¼ÛçÆ ðÔÆ ÇÕ å¹Ãƺ Ü»ç¶ Ô¯ÇÂÁÅ ÕÆ ÕÆ ÕÇÔ³ç¶
׶ ÃÆÍ Çëð ÇÂÃ é¶ Ú³é¶ ù ÇÕÔÅ - îËù À°Ã æ» ñË Ú¼ñ ÇÜæ¶
À°Ô ÇòÛÇóÁÅ ÃÆÍ Ú³é¶ é¶ ð¼æ ܯÇóÁÅ å¶ À°æ¶ ñË Ç×ÁÅ ÇÜæ¶ Õ¶Ã
Õ¼à Õ¶ ù¼à Çç¼å¶ ÃéÍ ïô¯èðÅ é¶ À°Ô նà óíÅñ Õ¶ ð°îÅñ ÇòÚ
ì³é·¶ Áå¶ ÁÅêä¶ éÅñ îÇÔñ ÇòÚ ñË ÁÅÂÆ å¶ Ö÷Åé¶ Çò¼Ú ð¼Ö
Çç¼å¶Í ï°òðÅäÆ é¶ Çëð ÁÅêä¶ Õ¶Ã Õåñ Õð Çç¼å¶Í ïô¯èðÅ ù
ÇÕö ÃÅèÈ é¶ ç¼Ã Çç¼åÅ ÇÕ ï°òðÅÜ Á¼á êÇÔð ÇêÛ¯º Õ°Þ Ö»çÅ ÔË-
ÇÂÃ é¶ Á¼á êÇÔð» ìÅÁç í¯Üé ñËäÅ ô°ðÈ Õð Çç¼åÅÍ Ü篺 ÇÂà ù
êåÅ ñ¼×Å ÇÕ ×½åî Çî¼àÆ ç¶ á±á¶ ÇòÚ Ö»çÅ ÔË å» ÇÂÃ é¶ Çî¼àÆ
ç¶ á±á¶ ÇòÚ í¯Üé ñËäÅ ô°ðÈ Õð Çç¼åÅ ÃÆÍ çÈÇÜÁ» ðÅÜ» ç¶
ðÅÜÕ°îÅð, ðÅÜÕ°îÅðÆÁ» ÁÅÀ°ºç¶ - Ô¯ð îÇÔîÅé ÁÅÀ°ºç¶, ÇÂà çÅ
Ççñ êðÚÅÀ°ä ñÂÆ ÁÅÖç¶ - ï°òðÅäÆ Ú¼ñ¯ ÃËð Õðé Ú¼ñƶ, Ú¼ñ¯
ÇôÕÅð Ö¶âä Ú¼ñƶ- ÇÂÕ¼ñ¶ éÅ ìËᯠï°òðÅäÆ - ÃÅⶠéÅñ Úñ¯Í
ÇÂÔ ÇÕÔÅ ÕðçÆ - å°Ãƺ Ãí ÇÂÕ¼ñ¶ ÇÂÕ¼ñ¶ Ô¯ ÃÕç¶ Ô¯Í î˺ ÇÂÕ¼ñÆ
éÔƺ Ô»Í Ü篺 ÕçÆ ÇÂÕ¼ñÆ Ô¯ÂÆ À°ç¯º ïÕÆéé å°ÔÅⶠéÅñ Ú¼ñ»×ÆÍ
êÇðòÅð ù Çîñä À°êð³å À°Ô ÇòçÅ Ô¯ä ñ¼×Å å» Çé¼ÕÅ ðÅÔ°ñ
À°Ãç¶ Çê¼Û¶-Çê¼Û¶ å°ð ÇêÁÅÍ À°Ô îÇÔñ ç¶ çðòÅܶ 寺 ìÅÔð ÁÅ
׶ å¶ ÃóÕ À°µå¶ å°ðé ñ¼×¶Í ðÅÔ°ñ é¶ ÇêåÅ ÇÃèÅðæ çÆ À°º×ñ
ëó ñÂÆÍ ÕÇêñòÃå± ç¶ ñ¯Õ íÅðÆ Ç×äåÆ ÇòÚ ÃóÕ» ÇÕéÅð¶, üܶ
Ö¼ì¶ Öñ¯å¶ Û¼å» å¶ ìËᶠ- ìÅðÆÁ» çðòÅÇÜÁ» ðÅÔƺ ç¶Ö ðÔ¶ Ãé -
ÇÂÕ êÈðÅ ÃÇÜÁÅ èÇÜÁÅ ôÅéÅî¼åÅ Çé¼ÕÅ ðÅÜÕ°îÅð ×ñÆÁ» ÇòÚ
ÁÅêä¶ î³×å¶ ÇêåÅ çÆ À°º×ñ ëóÆ ÜÅ ÇðÔÅ ÃÆÍ ðÅÔ°ñ ÕÇÔ³çÅ ÜÅ

ÇðÔÅ ÃÆ, ú ôð¼îä ÇêåÅ, å°ÔÅâÆ Û» ÇòÚ ðÇÔäÅ ÇÕ³é» Ã¹ÖçÅÂÆ
ÔËÍ î¶ðÅ ÇêÁÅðÅ ÇêåÅÍ î¶ðŠùÔäÅ ÇêåÅÍ Çí¼ÖÈ ÇêåÅÍ
ÇàÕÅä¶ À°µå¶ ê¹¼Ü Õ¶ ðÅÔ°ñ é¶ Çëð ÁÅêäÆ ì¶éåÆ ç¹ÔðÅÂÆ å»
ì¹¼è é¶ ÇÕÔÅ -ïéÅ Ú»çÆ, ÔÆð¶ ÜòÅÔðÅå, ÇÂÔ Ãí Öåî Ô¯ ÜÅä
òÅñÅ ÔËÍ î˺ åËù ÁÇÜÔÆ ç½ñå ÇçÁÅ×» ï°òðÅÜ Ü¯ Ö¹¼Ã¶×Æ éÔÆºÍ î˺
åËù èðî Çç³çÅ Ô»Í åç À°Ã é¶ ðÅÔ°ñ ù çÆÇÖÁÅ Çç¼åÆÍ
ÇêåŠùè¯èé é¶ ÇÂåðÅ÷ ÕÆåÅ- ÒÒéÅìÅñ× ì¼Ú¶ ù À°Ã ç¶
ÃðêzÃå» çÆ ÁÅÇ×ÁÅ ì×Ëð Ã³Ø ÇòÚ ôÅîñ ÕðéÅ Áé°ÇÚå ÔËÍÓ
ì¹¼è é¶ ÇÕÔÅ - Á¼×¯º 寺 ÁÇÜÔÅ éÔƺ Ô¯ò¶×ÅÍ Õ¶òñ îÅÇêÁ» Ü»
ÃðêzÃå» çÆ ÁÅÇ×ÁÅ éÅñ ì¼Ú¶ çÆÇÖÁÅ ñË ÃÕä×¶Í ì¹¼è çÅ ÇÂÔ
Ô°Õî ÇòéïÇêàÕ ÇòÚ çðÜ ÔËÍ
ðÅÔ°ñ ìÔ°å ò¼âÅ ÇòçòÅé Ô¯ÇÂÁÅ å¶ À°Ã é¶ ì¹¼èî¼å ç¶ êðÃÅð
ÇòÚ íÅðÆ ï¯×çÅé êÅÇÂÁÅÍ ÇÂæ¶ ÕÇêñòÃå± ÇòÚ ÔÆ Õ¯ôÅñ çÅ
ðÅÜÅ êzôéÜÆå À°Ã çÅ Ú¶ñÅ ìÇäÁÅÍ Çê¼Û¯¯¯¯¯ ðÅÜ×zÇÔ ÇòÖ¶ Ü篺 ì¹¼è
ÇìîÅð Ô¯ Ç×ÁÅ ÃÆ å» êzôéÜÆå é¶ ÔÆ ÁÅêä¶ ÇéÜÆ ÔÕÆî À°Ã ç¶
ÇÂñÅÜ ñÂÆ í¶Ü¶ ÃéÍ
íðîä ÕðÕ¶ À°Ô èðî çŠóç¶ô ò³âçÅ ÇðÔÅÍ êÈð¶ ê³åÅñÆ ÃÅñ
æ» æ» å°ð Çëð Õ¶ À°Ã é¶ èðî êðÚÅð ÕÆåÅÍ À°Ã ç¶ ÇÂé·» ç½ÇðÁ»
ÇòÚ ìÔ°å ÃÅðÆÁ» ÇçñÚÃê ØàéÅò» òÅêðÆÁ» ÇÜÔóÆÁ» ÕæÅò» ç¶
ðÈê ÇòÚ ì¯è ÃÅÇÔå çÅ Áäî¯ñ Ö÷ÅéÅ ÔéÍ Õ°Þ Õ° ÃÅÖÆÁ» ÇÂÃ
ÕðÕ¶ ç¶ ðÔ¶ Ô» å» ÇÕ ì¹¼è î¼å çÅ Ã¼Ú ÁÃÅéÆ éÅñ ÃîÞ ÇòÚ
ÁÅ ÃÕ¶Í
ìzÅÔîä ìzÅÔîä ìzÅÔîä íÅðçòÅÜ íÅðçòÅÜ
íÅðçòÅÜ
íÅðçòÅÜ Ö¶åÆ ÕðçÅ Ô°³çÅ ÃÆÍ ÇÂÕ ÃÅñ òÕå ÇÃð Ú³×ÆÁ»
ìðÃÅå» Ô¯ÂÆÁ» å¶ íðêÈð ëÃñ Ô¯ÂÆÍ À°Ã ç¶ Ãí í³âÅð¶ ÁéÅÜ
éÅñ íð ×Â¶Í À°Ã é¶ ï¼× Õðé çÅ ëËÃñÅ ÕÆåÅÍ ÇÃèÅðæ À°Ã
êÅö ÁÅÇÂÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆÍ À°Ô í¯Üé êzÅêå Õðé ñÂÆ Øð ê¹¼ÜÅ
å» íÅðçòÅÜ ìÔ°å Ö¹ô Ô¯ÇÂÁÅÍ ÃÇåÕÅð éÅñ À°Ã é¶ ÃÅÕïî¹éÆ ù
ÇìáÅÇÂÁÅ å¶ ÁÅêä¶ Ô¼æƺ æÅñ ÇòÚ í¯Üé êð¯Ã Õ¶ ñË Õ¶ ÁÅÇÂÁÅÍ
ÖÅäÅ ì¹¼è Á¼×¶ ð¼ÇÖÁÅ å¶ Ô¼æ ܯó Õ¶ ì¶éåÆ ÕÆåÆ- Ô¶ Ö¼åðÆî¹éÆ
ÇÃèÅðæ, ÇÂÔ ìzÅÔîä ê¹¼åð íÅðçòÅÜ å°ÔÅⶠ寺 ÇÂÕ êzôé ê¹¼ÛäÅ
ÚÅÔ°³çÅ ÔËÍ î¶ðÆ êzÅðæéÅ ÔË ÇÕ ÖÅäÅ ÖÅä 寺 êÇÔñ» êzôé çÅ
À°µåð ÇçÀ°Í ì¹¼è é¶ ìËáä çÅ ÇÂôÅðÅ ÕðÕ¶ ÇÕÔÅ- ÕÔ¯ ìzÅÔîäÍ
28 29
ÃÅÔîä¶ ìËá Õ¶ íÅðçòÅÜ é¶ ÇÕÔÅ- Ô¶ î¹éÆ, î¶ð¶ À°êÜÅÀ± Ö¶å ÔéÍ
î˺ Ôñ òÅÇÔÁÅÍ ìÆÜ ìÆÇÜÁÅÍ ëÃñ À°µ×Æ å» À°Ã çÆ ðÅÖÆ ÕÆåÆ,
ëÃñ ê¼ÕÆ å» À°Ã ù Õ¼à Õ¶ ÁéÅÜ Øð ÇñÁÅÇÂÁÅÍ î¶ðÆ ÇîÔéå
é¶ î¶ðÅ Øð Á³é éÅñ íð Çç¼åÅ å» ÇÂà ÁéÅÜ ù ÖÅä çÅ î˺
Ô¼ÕçÅð ìÇäÁÅÍ å°Ãƺ ç¼Ã¯, å°Ãƺ ÇÂÔ í¯Üé êzÅêå Õðé ç¶ ÁÇèÕÅðÆ
ÇÕò¶º ìä ׶Í
ì¹¼è é¶ ÇÕÔÅ - î˺ òÆ ÇÕÃÅé Ô» íÅðçòÅÜÍ î¶ðÅ Ö¶å òÆ
ìÔ°å ò¼âÅ ÔËÍ ì¶Á³å ÇòôÅñÍ ÇÂà çÅ éÅî ÔË îéÍ å¶ðÆ ÷îÆé
À°êÜÅÀ° ÔË å¶ ê¼èðÆ òÆÍ î¶ðÅ Ö¶å ì³Üð ÃÆÍ ÇÕå¶ ÇÂà ÇòÚ
ìÆÁÅìÅé À°Ç×ÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆ ÇÕå¶ ìóÆÁ» ÃÖå Ú¼àÅé» ÃéÍ î˺
ìóÆ ÇîÔéå éÅñ ÇÂà ܳ×ñ ù Õ¼ÇàÁÅ å¶ Ú¼àÅé» í³éÆÁ»Í î¶ðÆ
÷îÆé ÇéÕ³îÆ ÃÆ å¶ î¶ðÅ ëËÃñÅ ÃÆ ÇÕ î˺ ÇÂà ÇòÚ Ãí 寺 ÃÈÖî
ìÆÜ ìÆÜ»×ÅÍ
î˺ é¶ÕÆ çÅ ìÆÜ ìÆÇÜÁÅÍ ÁÕñ ç¶ Ö¹ðê¶ éÅñ ÇòÚÅð» çÅ
ØÅÔëÈà 깼ÇàÁÅÍ ÇÂà ëÃñ å¶ Ççé ðÅå Ô¼ñ¶ ԯ¶, ñ×ÅåÅð î˺
ÃÅòèÅé Ô¯ Õ¶ ðÅÖÆ ÕÆåÆÍ ÇÂà ëÃñ çÅ é» Ã³Ø ð¼ÇÖÁÅ å¶ Ü¯
ÇÂà 寺 Á³é êËçÅ Ô¯ÇÂÁÅ À°Ô èðî ÃÆÍ î¶ðÆ òÆ ìóÆ Ú³×Æ ëÃñ
Ô¯ÂÆ ÔË íÅðçòÅÜÍ î¶ð¶ òÆ í³âÅð¶ íð¶ ԯ¶ ÔéÍ íÅðçòÅÜ é¶ ÇÕÔÅ
- ÃÔÆ ÔË îÔÅðÅÜÍ êð î¶ð¶ ÁéÅÜ À°êð å°ÔÅâÅ Ô¼Õ ÇÕò¶º Ô¯ÇÂÁÅ?
ÃÅÕïî¹éÆ é¶ ÇÕÔÅ - ÇÜò¶º å±³ î¼ÕÆ ç¶ Õ¶ ÕäÕ ñË ÁÅÀ°ºçÅ Ô˺,
å¶ð¶ êÅà ÕêÅÔ éÔƺ å» ÚÅòñ» ç¶ ìçñ¶ ÕêÅÔ òàÅ ÇñÁÅÀ°ºçÅ Ô˺
ÇÂò¶º ÁÅê» ÃÅð¶ ÇÜäû çÅ òàÅçð» Õðç¶ Ô»Í å±³ ÁÅêä¶ ÁéÅÜ
ÇòÚ¯º îËù Õ°¼Þ ÇÔ¼ÃÅ Çç¼åÅ ÔË å» ÇÂÃ ç¶ ìçñ¶ î˺ ÁÅêäÆ ëÃñ
ÇòÚ¯º åËù å¶ðÅ ìäçÅ ÇÔ¼ÃÅ Áò¼ô ÇçÁ»×Å íÅðçòÅÜ- åËù å¶ðÅ
Ô¼Õ ïÕÆéé Çîñ¶×ÅÍ
ÁÇܼå
ÁÇܼå
׳íÆð ÇòçòÅé ÁÇܼå, ì¹¼è ç¶ Ã³êðÕ ÇòÚ ÁÅÇÂÁÅÍ À°Ô ò¼âÅ
ÔáÆ åê¼ÃòÆ ÃÆÍ À°Ã é¶ ì¹¼è ù ÇÕÔÅ - ùÁÅîÆ, î˺ ÃÅðŠóÃÅð
×ÅÇÔÁÅ ÔË å¶ ÃÅðÆÁ» ÇòÇçÁÅò» ÔÅÃñ ÕÆåÆÁ» ÔéÍ î˺ Ãí èðî
×z³æ» çÅ êÅá ÕÆåÅ ÔËÍ êð ÕÆ ÕÅðé ÔË ÇÕ î¶ðÅ îé Áô»å ÔË?
ÇÂà ù ÇÕò¶º ô»åÆ Çîñ¶?
ì¹¼è é¶ ÇÕÔÅ - Ô¶ ÇÃÁÅä¶ ÁÇܼå, å±³ åê¼ÃòÆ, ÇòçòÅé Áå¶
ç¶Ã»-êzç¶Ã» çÅ ðàä Õðé òÅñÅ å¶ÜòÅé ê¹ðÖ ÔËºÍ å±³ óÃÅð Ø°³î

Ú¹¼ÇÕÁÅ Ô˺- ÁÅêä¶ ÁÅê ç¶ ÁÅñ¶ ç¹ÁÅñ¶ êÇðÕðîÅ òÆ Õð, ÁÅêä¶
ÁÅê ù òÆ ÜÅäÍ îËù êåÅ ñ¼×Å ÔË ÇÕ å±³ èðî ×z³æ» éÅñ
Û¶óÛÅó ÕðçÅ ÔËºÍ ÁÇÜÔÅ éÅ ÕðÍ èðî ×z³æ ܳ×ñ ÇòÚñ¶ îÃå
ÁÜ×ð çÆ åð·» Ô°³çÅ ÔË Ü¯ ÁÅêäÆ î½Ü ÇòÚ å°ÇðÁÅ ÜÅ ÇðÔÅ Ô¯ò¶Í
ܶ å±³ ôðèÅñÈ Ô˺ å» î¼æÅ à¶Õ- ÇÂà ù å°ðÆ ÜÅä ç¶ÔÍ Ü¶ åËù
ÇÂÔ Ã¼ê Ú³×Å éÔƺ ñ¼×Å å» å°ð³å æŶº îÅð ç¶Ô å¶ Çëð Á¼×¶
òèÍ î˺ ÇÂÔÆ ÕÆåÅ ÃÆ Ô¶ ÇòçòÅé ÁÇܼåÍ èðî ×z³æ» éÅñ Û¶óÛÅó
éÅ ÕðÍ åËù ô»åÆ Çîñ¶×ÆÍ
ÇÕÃÅé ÇÕÃÅé çÆÁ» çÆÁ» ×ÅÔñ»
×ÅÔñ»
Çê³â ÇòÚ ì¹¼è Çí¼ÇÖÁÅ î³×ä Ç×ÁÅ å» Øð çÅ îÅñÕ ÇÕÃÅé
×°¼Ã¶ Ô¯ Ç×ÁÅ å¶ ÇéÕ³î¶ î³×ÇåÁ» ù ÇòÔñóÖ¯ð ÕÇÔÕ¶ ×Åñ·» Õ¼ãä
ñ¼×ÅÍ ì¹¼è ô»å Öñ¯åÅ ÇðÔÅÍ Ü篺 ×°ÃËñÅ ÇÕÃÅé ×Åÿ» ç¶ä¯ ÔÇàÁÅ
å» ì¹¼è é¶ ÇÕÔÅ, Çî¼åð ܶ å±³ îËù Çí¼ÇÖÁÅ ç¶ä çÅ ÇÂÛ°Õ Ô°³çÅ å¶
çÅé ñË Õ¶ ÁÅÀ°ºçÅ, êð å¶ðÆ Çç¼åÆ òÃå± î˺ ÕìÈñ éÅ ÕðçÅ å»
Çëð À°Ô òÃå± Ü¯ å±³ îËù ç¶äÆ ÃÆ ÇÕà çÆ Ô°³çÆ? ÇÕÃÅé é¶ ÇÕÔÅ
- ܯ òÃå± î¶ðÆ ÃÆ å¶ å°Ãƺ î¶ð¶ 寺 éÔƺ ñÂÆ À°Ô î¶ðÆ Ô°³çÆÍ ì¹¼è
é¶ ÇÕÔÅ - ܯ ×Åÿ» å±³ îËù Çç¼åÆÁ» - î˺ ÇÂÔ ñÂÆÁ» éÔÆºÍ Çëð
ÇÂÔ î¶ð¶ êÅÃ å» Ôé éÔƺ - ÇÕà çÆÁ» Ô¯ÂÆÁ» ÇÂÔ? å¶ ÇÕà ù
ñ¼×ÆÁ»? ÇÕÃÅé ôðÇî³çÅ Ô¯ÇÂÁÅ å¶ À°Ã é¶ ì¹¼è 寺 í°¼ñ çÆ ÇÖîÅ
î³×ÆÍ
ÁÛÈå ÁÛÈå Õ°óÆ Õ°óÆ
Õ°óÆ
ì¹¼è é¶ ÁÅé§ç ù çÈð ÇÕö Õ³î í¶ÇÜÁÅÍ ÁÅé§ç ù ÇêÁÅÃ
ñ¼×ÆÍ ç¶ð åÕ å°ðç¶-å°ðç¶ À°Ô ÇÂÕ Çê³â ç¶ ìÅÔð ÖÈÔ å¶ ê¹¼ÇÜÁÅ
ÇÜ¼æ¶ ÇÂÕ Õ°óÆ Õ¼êó¶ è¯ ðÔÆ ÃÆÍ ÁÅé§ç é¶ À°Ã ù êÅäÆ ÇêñÅÀ°ä
ñÂÆ ÇÕÔÅÍ ñóÕÆ é¶ ÃÇåÕÅð éÅñ êzäÅî ÕÆåÅ å¶ ì¯ñÆ - Ô¶
îÔÅåîÅ, å°Ãƺ À°ÚÆ Õ°ñ ç¶ Ô¯Í î˺ éÆòƺ ÜÅå çÆ Õ°óÆ êzÇÕzåÆ Ô»Í
ÇÕðêÅ ÕðÕ¶ ð°Õ¯Í î˺ ÇÕö À°ÚÆ Õ°ñ çÆ Õ°óÆ ù ì¹ñÅ Õ¶ ÇñÁÅÀ°ºçÆ
Ô» ܯ å°ÔÅé§ êÅäÆ ÇêñÅò¶ å¶ å°ÔÅâÅ èðî òÆ íÇðôà éÅ Ô¯ò¶Í
ÁÅé§ç é¶ ÇÕÔÅ - êzÇÕzåÆ, î˺ ÜÅå éÔƺ êÆäÆÍ ÇêÁÅà ñ¼×Æ Ô¯ä
ÕðÕ¶ î˺ å» êÅäÆ êÆäÅ ÔË ÇÃðëÍ å±³ êÅäÆ ÇêñÅÍ
Õ°óÆ é¶ êÅäÆ ÇêñÅÇÂÁÅ å¶ ìÔ°å Ö¹ô Ô¯ÂÆÍ ÁÃÆû ç¶ Õ¶
ÁÅé§ç ÚñÅ Ç×ÁÅÍ À°Ô Çê¼Û¶-Çê¼Û¶ å°ðçÆ ×ÂÆ å¶ êåÅ ñ¼×Å ÇÕ
ÁÅé§ç, ì¹¼è çÅ ÇÃ¼Ö ÔËÍ À°Ã é¶ ì¹¼è Á¼×¶ ì¶éåÆ ÕÆåÆ - Ô¶ î¹éÆ
30 31
- îËù ÁÅé§ç Ú³×Å ñ¼×Å ÔËÍ å°Ãƺ îËù ÇÂà êÅà ðÇÔä ÇçÀ°Í î˺
ÇÂà çÆ Ã¶òÅ Õð»×ÆÍ
ì¹¼è é¶ ÇÕÔÅ - ì¶àÆ ÇÂà Çí¼ÖÈ ÁÅé§ç ÇÜÔ¶ Ô¯ð Ã˺Õó¶ î³×å¶
å±³ ç¶Ö¶ Ô¯ä×¶Í Ü¯ åËù Ú³×Å ñ¼Ç×ÁÅ ÔË À°Ô ÁÅé§ç éÔƺ, ÇÂÃ
ÇòÚñÆ ÔîçðçÆ, é¶ÕÆ Áå¶ èðî ڳ׶ ñ¼×¶ ÔéÍ å±³ ÇÂÀ°º ÕðÍ ÇÂÃ
寺 ÔîçðçÆ, é¶ÕÆ Áå¶ èðî ñË ÜÅÔ å¶ ÁÅé§ç ù î¶ð¶ êÅà ðÇÔä
ç¶ÔÍ å±³ é¶ÕÆ Õð, ðÇÔî Ççñ ìä, ìzÅÔîä å¶ð¶ Úðé Û°Ôä׶Í
é¶ÕÆ Õð¶º×Æ å» ðÅÜ ×¼çÆÁ» å¶ ìËáÆÁ» îÔÅðÅäÆÁ» çÆ ÚîÕ çîÕ
å¶ð¶ ÃÅÔîä¶ Çë¼ÕÆ êË ÜÅò¶×ÆÍ å±³ ì¶ôÕ ÁÛÈå Ô˺ å±³ ò¼â¶ çÅéôòð»
òÅÃå¶ î³Ç÷ñ ìä¶×ÆÍ
ÃÅÇðê¹¼å ÃÅÇðê¹¼å çÆ çÆ ÃÅÖÆ
ÃÅÖÆ
ì¹¼è êzòÚé Õðç¶-Õðç¶ éÅñ§çÅ Úñ¶ ׶ ÇÜ¼æ¶ ÇòçòÅé ÃÅÇðê¹¼å
ðÇÔ³çÅ ÃÆÍ À°Ô ì¯è òÚé ùäé ñÂÆ Ã³×å ÇòÚ ÁÅ Ç×ÁÅ å¶
ì¯èòÅäÆ Ã¹ä Õ¶ ÇéÔÅñ Ô¯ÇÂÁÅÍ ÃíÅ ÃîÅêå Ô¯ÂÆ å» À°Ô ì¹¼è
êÅà ÚñÅ Ç×ÁÅ Áå¶ ÃÇåÕÅð éÅñ êzäÅî Õðé À°êð³å ÇÕÔÅ - Ô¶
îÔ»î¹éÆ î˺ ÃÅÇðê¹¼å Ô»Í Ü¯ å°ÔÅⶠìÅð¶ êåÅ ñ¼×Å ÃÆ - À°Ô¯ Ô¯
å°Ãƺ Í å°ÔÅⶠÇÜÔÅ éÅ Õ¯ÂÆ Ô¯ÇÂÁÅ, éÅ ÔË, éÅ Ô¯ò¶×ÅÍ å°ÔÅâ¶
ÇÜÔÆ îÔÅéåÅ ÇÕö Ô¯ð ç¶ ÇԼö éÔƺ ÁÅÂÆÍ
ì¹¼è é¶ ÇÕÔÅ - ÃÅÇðê¹¼å å¶ðÆ ìÅäÆ Ã¹³çð ÔËÍ î˺ ùÇäÁÅ ÔË
ÇÕ å±³ ÇòçòÅé ÔËºÍ Çî¼áÆ ìÅäÆ éÅñ - ÷ìÅé òÆ Çî¼áÆ Ô¯ Ü»çÆ ÔË
å¶ Ãð¯å¶ ç¶ Õ³éÅ ù òÆ ðà ÇîñçÅ ÔËÍ êð ÕÆ ÇÂà ÇòÚ Õ°¼Þ üÚ
òÆ ÔË ÃÅÇðê¹¼å ܯ å°Ãƺ ÇÕÔÅ?
ÃÅÇðê¹¼å é¶ ÇÕÔÅ - Ô» ÃÅÕïî¹éÆÍ Ã¼å ÇÂÔÆ ÔËÍ
ì¹¼è é¶ ÇÕÔÅ, Ô¶ ÇÃÁÅä¶ ÃÅÇðê¹¼å, ÇÂà çÅ íÅò ÔË ÇÕ å±³
í±åÕÅñ ç¶ Ãí ì¹¼è» ù ÜÅä Ç×ÁÅ Ô˺?
ÃÅÇðê¹¼å é¶ ÇÕÔÅ - éÔƺ ÜÆÍ î˺ í±åÕÅñ ç¶ ÃÅð¶ ì¹¼è» ù éÔƺ
ÜÅäçÅÍ
í×òÅé ì¹¼è Çëð ì¯ñ¶ - å» ÃÅÇðê¹¼å 屿 íÇò¼Ö Çò¼Ú êËçÅ Ô¯ä
òÅñ¶ Ãí ì¹¼è» å¯º òÅÕë Ô˺?
ÃÅÇðê¹¼å é¶ ÇÕÔÅ - ÁÇÜÔÅ òÆ éÔƺ îÔÅðÅÜÍ î˺ íÇò¼Ö ç¶ Ãí
ì¹¼è» ù ÇÕ¼æ¶ ÜÅä ÃÕçÅ Ô»?
ì¹¼è é¶ Çëð ê¹ÇÛÁÅ - Çëð òðåîÅé ÕÅñ ÇòÚ ÇòÚðç¶ Ãí
ì¹¼è» å¯º å» Áò¼ô ÜÅäÈ Ô¯ò¶º×Å?

ÃÅÇðê¹¼å é¶ ÇÕÔÅ - ÁÇÜÔÅ òÆ éÔƺ îÔ»î¹éÆÍ
ì¹¼è é¶ ÇÕÔÅ - Á¼ÛÅ, ÃÅÇðê¹¼å, ÁÅÖðÆ ÃòÅñÍ ÇÂÔ ç¼Ã ÇÕ
å¶ð¶ ÃÅÔîä¶ ×½åî éÅî çÅ ÇÜÔóÅ ì¹è ÇÂà ò¶ñ¶ Öñ¯åÅ ÔË, ÕÆ
ÇÂà ù å±³ ÜÅä Ç×ÁÅ Ô˺?
ÃÅÇðê¹¼å é¶ ÇÕÔÅ - Ô¶ ôð¼îä, î˺ êÈðÆ åð·» å°ÔÅù éÔƺ ÜÅä
ÃÇÕÁÅÍ î˺ ÇÂÔ çÅÁòÅ éÔƺ Õð ÃÕçÅ ÇÕ î˺ å°ÔÅù ÜÅä Ç×ÁÅ
Ô»Í
ì¹¼è é¶ ÇÕÔÅ - ÁÅî ñ¯Õ» ñÂÆ òÆ ÇîÇæÁÅ òÚé ì¯ñä¶
À°ÇÚå éÔƺ Ôé - ÇòçòÅé» ñÂÆ å» ÇÂÔ Çé§çäï¯× ÔéÍ Ô¶
ÇÃÁÅä¶ ÃÅÇðê¹¼å, å±³ ÞÈá ÇÕÀ°º ÁÅÇÖÁÅ?
ÃÅÇðê¹¼å é¶ ÇÕÔÅ - î˺ ܯ ÁÅÇÖÁŠï ôðèÅ ò¼Ã Ô¯ Õ¶ ÁÅÇÖÁÅÍ
ÁÅê ÇòÚ î¶ðÆ ôðèÅ êËçÅ Ô¯ ×ÂÆ ÔË îÔÅðÅÜÍ
ì¹¼è é¶ ÇÕÔÅ - ôðèÅ ÕÆîåÆ Áå¶ ÇêÁÅðÆ òÃå± ÔËÍ êð ÇÂÃ
çÆ Üó â±³ØÆ Ô¯äÆ ÚÅÔÆçÆ ÔË ÃÅÇðê¹¼åÍ Ã¹³çð ôìç» çÆ òð寺 ÜÆí
ù Áå¶ Õ³é» ù ðà ÷ðÈð Çç³çÆ ÔË êð ÇÂà çÆ À°îð òÆ ñ§îÆ Ô¯äÆ
ÚÅÔÆçÆ ÔË ÃÅÇðê¹¼åÍ ÇîÇæÁÅ òÅÕ ñ§îÆ À°îð òÅñ¶ éÔƺ Ô°³ç¶Í ôðèÅ
çÆ Üó Ç×ÁÅé ÇòÚ Ô¯äÆ ÚÅÔÆçÆ ÔËÍ
×°êå ×°êå í¶ç í¶ç ð¼Öä ð¼Öä òÅñ¶ òÅñ¶ ñ¯Õ ñ¯Õ
ñ¯Õ
ÃÅù ÁÕÃð òÇÔî Ô¯ Ü»çÅ ÔË ÇÕ ëñÅä¶ Ã³å Õ¯ñ öËìÆ
ôÕåÆ ÔË ÇÜÔóÆ ÇçÃçÆ éÔƺ ÇÕÀ°ºÇÕ À°Ô êð×à éÔƺ ÕðçÅÍ Çå³é
åð·» ç¶ ñ¯Õ ÇÂÔ¯ ÇÜÔ¶ Ô°³ç¶ Ôé ÇÜÔó¶ í¶ç éÔƺ Çç³ç¶ - Ãí Û°êÅ
Õ¶ ð¼Öç¶ ÔéÍ ì¹¼è é¶ ç¼ÇÃÁÅ - ÇÂé·» ÇòÚ¯º êÇÔñ¶ é§ìð å¶ ÜéÅéÆÁ»
Ôé ܯ Û°êÅÀ°ºçÆÁ» òèÆÕ Ôé, êð×à ؼà ÕðçÆÁ» ÔéÍ çÈܶ
ÃæÅé å¶ ê¹ÜÅðÆ ÁÅÀ°ºç¶ ÔéÍ À°Ô òÆ ñ°ÕÅÀ°ºç¶ òèÆÕ å¶ ÇçÖÅÀ°ºç¶
ؼà ÔéÍ åÆܶ é§ìð Òå¶ ÞÈáÅ ÇÃè»åÍ ÇÂÔ òÆ òè¶ð¶ ÕðÕ¶ ×°êå
ðÇÔ³çÅ ÔËÍ ÇçÖÅÂÆ Ø¼à Çç³çÅ ÔËÍ ì¹¼è é¶ ÇÕÔÅ ÒÒèðî ÃÈðÜ ò»×
óÃÅð ÇòÚ ÚîÕçÅ ÔËÍ À°Ã ÇòÚ Õ°¼Þ òÆ, ð³ÚÕ îÅåð òÆ ×°êå
éÔƺÍÓÓ
Çé§çÕ Çé§çÕ ìzÅÔîä ìzÅÔîä
ìzÅÔîä
Á³ì ñÇá¼ÕÅ é» ç¶ é×ð ÇòÚ ì¹¼è é¶ êzò¶ô ÕÆåÅ å» À°é·»
êÅÃ Õ°Þ Çí¼ÖÈ ÁŶ ܯ ìó¶ ×°¼Ã¶ ÇòÚ ÃéÍ ÕÇÔä ñ¼×¶ ÒÒÔ¶ éÅæ,
ÇÂÕ ìzÅÔîä å°ÔÅâÆ Çé§ÇçÁÅ Õð ÇðÔÅ ÃÆÍ À°Ô ÁÅÖçÅ ÃÆ ×½åî
32 33
×¼êÆ ÔË ÇÜà ù éÅ èðî çÅ êåÅ ÔË éŠó×å çÅÍ ÃÅù ìóÅ Õð¯è
ÁÅÇÂÁÅÍÓÓ ì¹¼è é¶ ÇÕÔÅ- íÅÂÆú ܶ Õ¯ÂÆ î¶ð¶ Çòð°¼è, èðî Çòð°¼è
Ü» Ã³Ø Çòð°¼è ì¯ñ¶ å» Ã¹ä Õ¶ Õð¯è ÇÕÀ°º Õðç¶ Ô¯? Õð¯è å°ÔÅâ¶
Á³çð î½ÜÈç ÃÈÖî ÇÚ¼å ù å» é°ÕÃÅé Õð¶×Å ÔÆ, ÇÂÔ å°ÔÅù ÇéÁ»
Õðé ç¶ Ãî¼ðæ òÆ éÔƺ Û¼â¶×Å ÇÕ å°ÔÅâÆ ÁÅñ¯ÚéÅ Õðé òÅñÅ
ì³çÅ áÆÕ ÕÇÔ³çÅ ÔË ÇÕ ×ñåÍ Õð¯è éÔƺ ÕðéÅÍ ÁÅñ¯ÚÕ ù
ÇèÁÅé éÅñ ùä¯Í ôÅÇÂç À°Ô áÆÕ ÕÇÔ³çÅ Ô¯ò¶Í ܶ À°Ô áÆÕ ÕÇÔ
ÇðÔÅ Ô¯ò¶ ÁÅêä¶ ÁÅê ù ùèÅð¯Í ܶ ×ñå ÕÇÔ ÇðÔÅ Ô¯ò¶ åç òÆ
Õð¯è éÅ Õð¯Í
ìzÅÔîä é¶ å°ÔÅⶠéÅñ ÇéÁ» éÔƺ ÕÆåÅ ÃÆÍ î˺ å°ÔÅù ÇÂÃ
ï¯× Õð»×Å ÇÕ å°ÔÅⶠԼ毺 ìzÅÔîä ù ÇÂéÃÅë Çîñ¶Í ×°¼ÃÅ Õðé
òÅñ¶ ì³ç¶ ÇÂéÃÅë éÔƺ Õð ÃÕç¶ À°êÅôÕ¯Í
ÇòçòÅé
ÇòçòÅé
ì¹¼è é¶ ÇÕÔÅ, ÇÜÔó¶ ÇòçòÅé ÇðôÆ ìzÔî ìÅð¶ òÇÖÁÅé Çç³ç¶
Ôé, À°êç¶ô Õðç¶ Ôé, À°é·» ù ìzÔî çÅ Õ¯ÂÆ êåÅ éÔÆºÍ À°Ô ÜÅé
òÅðé òÅñ¶ ÁÇÜÔ¶ ÁÅôÕ Ôé ÇÜé·» é¶ ÁÅêäÆ îÇÔìÈì ÕçÆ ç¶ÖÆ
éÔÆºÍ À°é·» é¶ Úó·é ñÂÆ ê½óÆ ìäÅ ñÂÆ Ô¯ÂÆ ÔË êð ÇÜà îÇÔñ
À°êð Úó·éÅ ÔË À°Ô îÇÔñ Áܶ À°é·» é¶ ç¶ÇÖÁÅ éÔÆºÍ À°Ô çÇðÁÅ
êÅð ÕðéÅ ÚÅÔ°³ç¶ Ôé êð À°é·» çÆ Ç¼ÛÅ ÔË ÇÕ çÇðÁÅ çÅ êðñÅ
ÇÕéÅðÅ À°é·» ò¼ñ Ú¼ñ Õ¶ ÁÅ ÜÅò¶Í å°Ãƺ ÇÂé·» ù ÇòçòÅé Õԯ׶?
êzôéÜÆå êzôéÜÆå
êzôéÜÆå
ðÅÜÅ êzôéÜÆå ì¹¼è êÅà ÁÅ Õ¶ ÕÇÔä ñ¼×Å - ÜÆ îé ô»å
ÇÕò¶º Ô¯ò¶? îÇÔñ» ÇòÚ Ãí Õ°¼Þ Ô¯ä ç¶ ìÅòÜÈç îé Á³çð ì¶ÚËéÆ
ÔËÍ ì¹¼è é¶ ÇÕÔÅ - ÇÜà ð°¼Ö ù Á¼× ñ×Æ Ô¯ò¶ êzôéÜÆå, ÕÆ ÕçÆ
ç¶ÇÖÁÅ ÔË ÇÕ ê³ÛÆ À°Ã À°å¶ ìËᶠ×Å ðÔ¶ Ô¯ä? ÇÜæ¶ òÅôéÅò» çÆ
íðîÅð Ô¯ò¶ À°æ¶ Ã¼Ú ç¶ ê³ÛÆÁ» çÅ ÁÅñ·äÅ éÔƺ ìä ÃÕçÅÍ íÅò¶º
ÁÅêä¶ ÁÅê ù Õ¯ÂÆ îÔÅåîÅ ÁÖòÅÀ°ºçÅ Çëð¶ - òÅôéÅò» ÕÅÇÂî
Ôé å» ô»åÆ éÃÆì éÔƺ Ô¯ò¶×ÆÍ Á¼× ì¹Þ ÜÅò¶×Æ å» Ôð¶ íð¶
çðÖå» À°µêð ê³ÛÆ ÚÇÔ ÚÔÅÀ°ä׶Í
îÅñ°³Õï-ê¹¼å
îÅñ°³Õï-ê¹¼å
îÅñ°³Õïê¹¼å ì¹¼è ç¶ â¶ð¶ ÇòÚ ÁÅÇÂÁÅ å¶ ÇÕÔÅ, ÒÒÔ¶ ÃÅÕïî¹éÆ,
å°Ãƺ êÅðìzÔî ìÅð¶ Õ°Þ éÔƺ ç¼ÇÃÁÅÍ Ã³ÃÅð Áîð ÔË ÇÕ éÅôòÅé,
ÃÆîå ÔË ÇÕ Áé§å?

ì¹¼è é¶ ÇÕÔÅ - ÒÒÇòÚÅð» çÆ ÇÂÕ ñóÆ ù Û¼â Õ¶ çÈÜÆ ù ëó
ñËäÅ, ÇÂÕ êð³êðÅ ÇåÁÅ× Õ¶ çÈÜÆ ÇòÚ Úñ¶ ÜÅäÅ ÇÂÔ èðî éÔƺ
îÅñ°³Õïê¹¼åÍ å±³ ÇÂÕ çðôé ôÅÃåð Çüֶº Ü» Õ¯ÂÆ çÈÜÅ Ü» Õ°¼Þ òÆ
éÅ Çüֶº, åç òÆ Üéî, ì¹ãÅêÅ, î½å, ç¹¼Ö, ÇòðñÅê, óåÅê å¶
À°çÅÃÆ ÕÅÇÂî ðÔ¶×ÆÍ ôìç» Áå¶ Ã³Õñê» çÆ òÇÚ¼åð çÅðôÇéÕåÅ
çÅ î˺ ÃÔÅðÅ éÔƺ ÇñÁÅ ÇÕÀ°ºÇÕ ç¹¼Ö çÈð Õðé ñÂÆ ÇÂÔ ÃÔÅÂÆ
éÔƺ Ô°³çÅÍ
Á³åñ¶ Á³åñ¶ Õ°Þ Õ°Þ Ççé
Ççé
DH@ êÈðì ÂÆÃòÆ Ãé ÇòÚ òËôÅñÆ, Ö¹ôÔÅñ ñ¯Õ» çÆÁ» ð½äÕ»
éÅñ Ø°¼× òÃçÅ ôÇÔð ÃÆÍ Çñ¼Ûòƺ ò³ô ç¶ Û¶ ðÅÇÜÁ» é¶ ÁÅêä¶-
ÁÅêä¶ ðÅÜ» ù ÇîñÅ Õ¶ ÇÂÕ Ã»ÞÆ ×äå³åð ÃæÅêå ÕÆåÆ ÇÜà ù
Çñ¼ÛòÆ ×äðÅÜ ÕÇÔ³ç¶ ÃéÍ ÇÂà ×äðÅÜ çÆ ðÅÜèÅéÆ òËôÅñÆ ÃÆÍ
ÇÂà ×äðÅÜ ç¶ î¹ÖÆ ù Çñ¼ÛòÆ ðÅÜ-êzî¹¼Ö ÇÕÔÅ Ü»çÅ ÃÆÍ ÇÂÔ
ðÅÜ-êzî¹¼Ö ìóÅ ôÕåÆôÅñÆ îÔÅðÅÜÅ ìä Ç×ÁÅ ÃÆÍ
ô¼Õ ò³Ã çÅ ï°òðÅÜ ×½åî ÇÜÔóÅ ÇÂÕ Ôé¶ðÆ Ã¹³éÃÅé ðÅå
ÇòÚ Ü°ÁÅé À°îð¶ ÕÇêñòÃå± ç¶ îÇÔñ Û¼â Õ¶ î³×åÅ Ô¯ Ç×ÁÅ
ÃÆ, ÇÂé·Æ ÇçéÆ ðÅÜ×zÇÔ é» ç¶ ôÇÔð ÇòÚ ÇàÇÕÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆÍ ñ¯Õ
À°Ã ù ô¼Õî¹éÆ, îÔÅî¹éÆ, åæÅ×å, îÔÅåîÅ Áå¶ ì¹¼è ÁÅÇçÕ éÅò»
éÅñ óì¯èé Õðç¶Í À°Ã ù êåÅ ÃÆ ÇÕ Ô°ä óÃÅð 寺 ÇòçÅ Ô¯ä çÅ
Ãî» ÁÅ Ç×ÁÅ ÔËÍ À°Ô ðÅÜ×zÇÔ çÆ æ» Õ°ôÆé×ð ÜÅ Õ¶ ÃðÆð
ÇåÁÅ×ä çÅ ÇÂ¼Û°Õ ÃÆ, ÇÜà ôÇÔð ù À°Ô ÇêÁÅð éÅñ Õ°ÃÆéÅð
ÇÕÔÅ ÕðçÅ ÃÆÍ ÇÂà ôÇÔð ù À°Ô ÇÕÀ°º ÇêÁÅð ÕðçÅ ÃÆ å¶ À°Ã
é¶ À°æ¶ ÃðÆð ÇåÁÅ×ä çÅ ÇÕÀ°º ëËÃñÅ ÕÆåÅ, ÇÕö ù êåÅ éÔƺÍ
À°Ã é¶ ÁÅé§ç ù ì¹ñÅÇÂÁÅ å¶ ÇÕÔÅ- ÒÒÕ°ÃÆéÅð ÜÅäÅ ÔË ÁÅé§çÍ
òËôÅñÆ ç¶ ðÃå¶ Ô¯ Õ¶ Ú¼ñ»×¶ÍÓÓ À°Ô å°ð¶ å¶ òËôÅñÆ é×ð Á¼êó
×Â¶Í ì¹¼è Õî÷¯ð Ô¯ Ç×ÁÅ ÃÆÍ òËôÅñÆ ê¹¼Ü Õ¶ ÁÅé§ç é¶ Õ°Þ Ççé
ÁÅðÅî Õðé çÆ ÃñÅÔ Çç¼åÆ å» À°Ô î³é Ç×ÁÅÍ
ÃÅò¼æÆ (óÃÇÕzå ôzÅòÃåÆ) ôÇÔð çÆ Ã¹³çðÆ, éðåÕÆ å¶ ×ÅÇÂÕÅ
ÁîðêÅñÆ, òËôÅñÆ ÇòÚ ðÇÔ ðÔÆ ÃÆÍ ÇÂæ¶ À°Ã çÅ ìÔ°å ò¼âÅ ìÅ×
ÃÆ ÇÜà ÇòÚ ÁÅñÆôÅé Ôò¶ñÆ ÃÆ å¶ Ôò¶ñÆ ÇòÚ ìÔ°å ÃÅðÅ èéÍ
ÇÂà éðåÕÆ ù üçÅ ç¶ä çÆ Ãî¼ðæÅ Õ¶òñ ðÅÇÜÁ» êÅà ðÇÔ ×ÂÆ
ÃÆÍ ñ¯Õ À°Ã ç¶ éÅÚ Áå¶ ×ÅÀ°ä ù êóç Õðç¶ êð ÇÂÔ ÇÕ¼åÅ
ÃÇåÕÅðï¯× éÔƺ ÃÆ, ÇÂà ñÂÆ çÈð ðÇÔ³ç¶Í À°Ô ì¹¼è êÅà ÁÅÂÆÍ
34 35
î¼æÅ à¶ÇÕÁÅ Áå¶ ì¶éåÆ ÕÆåÆ ÇÕ ì¹¼è ÁÅêä¶ Çí¼ÖÈÁ» Ãî¶å À°Ã çÆ
Ôò¶ñÆ ÁÅ Õ¶ í¯Üé ÛÕäÍ îÔ»ôð¼îä é¶ À°Ã çÆ ì¶éåÆ êzòÅé
ÕÆåÆ å» À°Ô êzóéåÅ éÅñ òÅêà ÚñÆ ×ÂÆÍ
ÇÂÔ Öìð Çñ¼ÛòÆ ÃîðÅà ù ÇîñÆ å» À°Ã ù ç¹¼Ö Ô¯ÇÂÁÅÍ
èé ç¶ Õ¶ ÇÜà հóÆ ù Õ¯ÂÆ òÆ é¼Úä ñÂÆ ì¹ñÅ ÃÕçÅ ÔË,
ÃÅÕïî¹éÆ ÇÃèÅðæ À°Ã ç¶ Øð ÜÅä׶? ÃÅè óå À°Ã êÅÇÃÀ° çÆ
éÔƺ ñ§Øç¶Í ðÅܶ å¶ ðÅÜ Õ°îÅð À°èð éÔƺ Ü»ç¶ - Ççñ Õð¶ å»
À°Ã ù ÁÅêä¶ êÅà üç ñËç¶ ÔéÍ êð ÇÂÔ ÃÅèÈ ÇÜÔóÅ ï°òðÅÜ òÆ
ÔË, ÁîðêÅñÆ çÆ Ôò¶ñÆ ÜŶ×Å? Çñ¼ÛòÆ ù ç¹¼Ö Ô¯ÇÂÁÅÍ À°Ã é¶
ëËÃñÅ ÕÆåÅ ÇÕ À°Ô ì¹¼è ù À°æ¶ éÔƺ ÜÅä ç¶×Å, êð À°Ã êÅÃ
ÇÂÔ ÕÇÔä çÆ ÇÔ³îå éÔƺ ÃÆ ÇÕ ÜŶ å¶ îéÅÔÆ Õð ç¶, êð À°Ô
ð¯Õ¶×ÅÍ À°Ô ì¹¼è êÅà Ç×ÁÅÍ ÚðéÆ Ô¼æ ñÅÂ¶Í ì¹¼è é¶ ìËáä çÅ
ÇÂôÅðÅ ÕÆåÅ å» èðåÆ À°å¶ ìËá Ç×ÁÅÍ æ¯ó·Æ ç¶ð ìÅÁç ÕÇÔä
ñ¼×Å, - ÒÒÔ¶ ÃÅÕïî¹éÆ, î¶ðÆ Ç¼ÛÅ ÔË ÁÅê ù êzôÅç ÛÕÅò» óØ
Ãî¶åÍ ÕÆ îé÷±ð Õð¯×¶?ÓÓ ì¹¼è é¶ Ô» ÇòÚ ÇÃð ÇÔñÅÇÂÁÅÍ ÇÃèÅðæ
é¶ Çëð ê¹¼ÇÛÁÅ, ÒÒÇÕà Ççé?ÓÓ Çñ¼ÛòÆ é¶ À°ÔÆ Ççé ÇÕÔÅ ÇÜÔóÅ
ÁîðêÅñÆ ñÂÆ ÇéôÇÚå Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆÍ
ì¹¼è é¶ ÇÕÔÅ - Çî¼åð, ÇÂà Ççé Á³ìÅêÅñÆ çÆ Ôò¶ñÆ ÜÅò»×ÅÍ
Õ¯ÂÆ Ô¯ð Ççé ç¼Ã¯Í
Çñ¼ÛòÆ é¶ ÇÕÔÅ - å» Á¼Ü Á³ìÅêÅñÆ ò¼âÆ ÔË, Ô¶ îÔÅðÅÜ?
ÁÃƺ Ãí À°Ã 寺 ۯචðÇÔ ×¶ Ô»?ÓÓ
ì¹¼è é¶ ÇÕÔÅ- ÁîðêÅñÆ ò¼âÆ éÔƺ ÔËÍ å°Ãƺ Áå¶ î˺ ò¼â¶
éÔƺ Ô»Í èðî ò¼âÅ ÔËÍ ÇÂÕðÅð, èðî çÆ Üó· ÔËÍ î˺ À°æ¶ ÇÂÕðÅð
Áé°ÃÅð ÜÅò»×ÅÍ å°Ãƺ òÆ î¶ð¶ éÅñ Ú¼ñäÅ Ã³Ø Ú¼ñ¶×ÅÍÓÓ
Çñ¼ÛòÆ ÁîðêÅñÆ êÅà Ç×ÁÅ å¶ ÕÇÔä ñ¼×Å - ÁîðêÅñÆ Ü¶
å±³ ì¹¼è ù í¯Üé ÛÕÅä çŠüçÅ òÅêà ñË ñò¶º å» î˺ îÇÔñ ÇòÚ
ÇÂÔ Ã¶òÅ Õð ÃÕçÅ Ô» å¶ ÇÂà ìçñ¶ åËù ÇÂÕ ñ¼Ö ð°ê¶ ç¶ä
ñÂÆ ÇåÁÅð Ô»Í
ÁîðêÅñÆ é¶ ÇÕÔÅ - ñ¼Ö ð°ê¶ å» ÕÆ ñ¼Ö ç¶ô òÆ À°Ã ÖÅä¶
ìçñ¶ éÔƺ ñò»×Æ îÔÅðÅÜÍ À°Ô ÇÂæ¶ î¶ð¶ Øð ÁÅÀ°ä×¶Í À°Ô
Áî¹¼ñ ù×Åå ÔéÍ
Ãí ÁîðêÅñÆ çÆ Ôò¶ñÆ ñ§×ð ÛÕä ×Â¶Í òÅêà ÁÅÀ°ä ñ¼×¶
å» ÁîðêÅñÆ é¶ Ô¼æ ܯó Õ¶ ÇÕÔÅ - ÒÒî¶ðÆ ÇÂÕ êzÅðæéÅ ÔË

ùÁÅîÆÍ î¯óéÆ é»ÔÍ ØäÅ ëËÇñÁÅ ÇÂÔ ÇòôÅñ ìÅ× î˺ ÁÅê ç¶
ÚðéÅ ÇòÚ í¶à ÕðçÆ Ô»Í î¶ðÅ Ô¯ð ÇàÕÅäÅ éÔƺ ÔËÍ ÇܳéÅ ÇÚð
ÃÅÔ Ôé ÇÂæ¶ Õ¯áÆ ÇòÚ ðÇÔä çÆ ÁÅÇ×ÁÅ ç¶ ÇçÀ°Í î¶ð¶ ÇêÛ¯º
Õ¯áÆ, ÃîÅé, èé, ÇÂÔ ÁÅêçÅ Ô¯ò¶ÍÓÓ ì¹¼è é¶ À°Ã çÆ ì¶éåÆ î³éÆ
å¶ ìÅ× Ã³Ø ù ç¶ Çç¼åÅÍ
Ô½ñÆ-Ô½ñÆ å°ðç¶ ×¶ å» òËôÅñÆ é×ð çÆ Ô¼ç êÅð Õð ׶Í
ì¹¼è ð°ÇÕÁÅÍ î¹ó Õ¶ òËôÅñÆ é×ð ò¼ñ ç¶Öä ñ¼×ÅÍ ÁÅé§ç é¶ ÇÕÔÅ
- ê³è î¹ÕÅäÅ ÔË îÔÅðÅÜ ÇÃèÅðæÍ Ú¼ñƶ? ì¹¼è é¶ ÇÕÔÅ - ÒÒíñ¶
ñ¯Õ» çÅ ôÇÔð òËôÅñÆÍ Ã¹³çð ìÅ×» çÅ ôÇÔðÍ î¶ðÆ èÆ Á³ìÅêÅñÆ çÅ
é×ðÍ î˺ ÇÂà é×ð ù î¹ó Õ¶ ÕçÆ éÔƺ ç¶Ö ÃÕ»×Å Á¼Ü 寺
ìÅÁçÍ æ¯óÆ Õ° ç¶ð Ô¯ð ç¶Öä çÆ ÁÅÇ×ÁÅ ç¶ ç¶ò¶º×Å ÁÅé§ç?ÓÓ
ÁÅé§ç çÆÁ» ÛñÕçÆÁ» Á¼Ö» ò¼ñ ÇèÁÅé ç¶ä çÆ æ» ì¹¼è é¶
òËôÅñÆ ù ùÖÆ òÃä çÆÁ» ÁÃÆû Çç¼åÆÁ» å¶ Çëð ðÃåÅ ëÇóÁÅÍ
Õ°ÃÆéÅð ç¶ ðÅÔ êË ×¶ å» ðÃå¶ ÇòÚ êÅòÅ é» çÅ Çê³â ÁÅÇÂÁÅ
ÇÜæ¶ Ú¹³â é» ç¶ À°êÅôÕ ÇÂÕ ñ°ÔÅð é¶ ÖÅäÅ ÖÅä çÆ ì¶éåÆ
ÕÆåÆÍ ì¹¼è çÆ ÖÅäÅ ÖÅä çÆ Ç¼ÛÅ éÔƺ ÃÆÍ ÃðÆð òÆ áÆÕ éÔƺ
ÃÆ êð Ú¹³â î¹ó-î¹ó êzÅðæéÅ Õðé ñ¼×Å ÇÕ Ã³Ø ç¶ Úðé Øð
ÇòÚ Áò¼ô ê¹ÁÅÀ°ä¶ ÔéÍ ÃÅð¶ Çí¼ÖÈ ÁÅÀ°äÍ ñ¯ó Áé°ÃÅð Ãí é¶
ÖÅäÅ ÖÅèÅÍ ì¹¼è é¶ æ¯ó·Å ÖÅèÅÍ ÖÅäÅ ÖÅä ÇêÛ¯º À°Ã ç¶ ê¶à ÇòÚ
Çå¼ÖÅ çðç À°ÇáÁÅÍ ÖÈé ç¶ çÃå ô°ðÈ Ô¯ ×Â¶Í Ãí é¶ ðñ Çîñ Õ¶
öòŠóíÅñ ÕÆåÆÍ ç¶ð ìÅÁç îÔÅåîÅ çÅ çðç ð°ÇÕÁÅ å» À°Ã é¶
ÇÕÔÅ - Ú¼ñƶ? ÁÅé§ç çÅ îé Õ°¼Þ Ççé ð°Õä çÅ ÃÆ ÇÕÀ°ºÇÕ
ÜÅä òÅñÆ ÔÅñå éÔƺ ÃÆÍ êð À°Ô Ú¹¼ê ÕðÕ¶ å°ð ÇêÁÅÍ éÅñ Ô¯ð
Õ½ä-Õ½ä Ãé êåÅ éÔƺÍ
ç¹êÇÔð ò¶ñ¶ À°Ô ÇÔðäÅòåÆ éçÆ ÇÕéÅð¶ ê¹¼Ü¶Í ì¹¼è æ¼Õ Ç×ÁÅ
ÃÆÍ ñ¶à Ç×ÁÅÍ ÁÅé§ç é¶ À°Ã çÅ ÇÃð ÁÅêäÆ ×¯çÆ ÇòÚ ð¼Ö
ÇñÁÅÍ ì¹¼è é¶ ÇÕÔÅ ÒÒí°¼ñƺ éÅ ÁÅé§çÍ ÇÂÕ Õ³î ÕðéÅ ÔËÍ ÇÂèð¯º
Õ°ÃÆéÅð òñ¯º Ü篺 ÇòÔñÅ Ô¯ò¶º å» òËôÅñÆ é×ð ÜÅÂÆºÍ ôÇÔð å¶ð¶
çðôéÅ ù À°îâ êò¶×ÅÍ ñ¯¯¯¯¯Õ å¶ð¶ 寺 ÜÅäéÅ ÚÅÔ°ä׶ ÇÕ ×½åî
Çí¼ÖÈ ÕÆ-ÕÆ ÕÇÔÕ¶ Ç×ÁÅ ÔË Ü»çÅ Ô¯ÇÂÁÅÍ êð å±³ Ú¹³â ñ°ÔÅð ç¶
Øð ÜÅÂÆºÍ À°Ã ù èðòÅà ç¶ÂÆºÍ À°Ã ù ÕÔƺº â¯ñ¶ éÅÔÍ À°Ã ù
ÕÔƺ ÇÕ åæÅ×å åËù ðÃå¶-ðÃå¶ ÁÃÆû Çç³çÅ Ç×ÁÅ ÃÆÍ Çí¼ÖÈÁ»
ù ÕÇÔäÅ ô¼Õ éÅ ÕðéÍ Ú¹³â ÃÅâÅ Çî¼åð ÔËÍ À°Ô ÃÇåÕÅðï¯×
36 37
À°êÅôÕ ÔËÍ ç¯ ÖÅä¶ Áîð ðÇÔä׶ Ôî¶ô»Í ܯ í¯Üé ùÜÅåÅ èÆ ñË
Õ¶ ÁÅÂÆ ÃÆ, ÇÜà Çê¼Û¯º åæÅ×å ù Ç×ÁÅé Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆ - À°Ô ÖÅäÅ
ÁÇåÁ³å êÇò¼åð ÃÆÍ Çëð À°Ô í¯Üé ÇÜà ù ×zÇÔä Õðé 寺 ìÅÁç
åæÅ×å ÇòçÅ Ô¯ò¶×Å ÃçÅ ñÂÆÍ ÇÂé·» ç¯ ÖÅÇäÁ» ù ܯ ÃÇåÕÅð
êzÅêå ÔË À°Ô ÇÕö èé, ÜÅÇÂçÅç Ü» ôÕåÆ ÇòÚ éÔÆºÍ Ã¹ÜÅåÅ Áå¶
Ú¹³â ù Áé§å Ã¹Ö Çîñ¶×ÅÍÓÓ À°Ô Çëð å°ð êÂ¶Í å°ðç¶ å°ðç¶ ôÅî
寺 êÇÔñ¯º Õ°ÃÆéÅð ÇçÖÅÂÆ ç¶ä ñ¼× ÇêÁÅÍ ì¹¼è é¶ ÇÕÔÅ - Õ°ôÆéÅð
ÁÅ Ç×ÁÅ ÔË ÁÅé§çÍ ÇÂæ¶ ÃÅÔîä¶ ÃÅÿ ç¶ ð°¼Ö» çÅ ÇÜÔóÅ Þ°³â ÔË,
ÇÂæ¶ ÇàÕÅäÅ Õð»×¶Í Ô¯ð Á¼×¶ éÔƺ ÜÅäÅÍ ÚÅð¶ êÅö ô»åÆ ÃÆÍ ì¹¼è
é¶ ÇÕÔÅ - ÚàÅÂÆ ÇòÛÅ ç¶Ô å¶ ÇÃð, À°µåð ò¼ñ ð¼ÖÆºÍ ÁÅé§ç é¶
ÔñÕ¶ ØÅÔëÈà çÆ ìäÆ Çé¼ÕÆ ÚàÅÂÆ èðåÆ å¶ ÇòÛÅ Çç¼åÆÍ ì¹¼è
À°Ã À°êð ñ¶à Ç×ÁÅÍ é×ð òÅÃÆÁ» ù å¶ Çí¼ÖÈÁ» ù ÇÂÕ çÈܶ 寺
êåÅ ñ×çÅ Ç×ÁÅ ÇÕ åæÅ×å Õ°ÃÆé×ð çÆ ÜÈÔ ÇòÚ ÁÅ Ç×ÁÅ ÔËÍ
ÇÂÔ òÆ êåÅ ñ×çÅ Ç×ÁÅ ÇÕ À°Ã çÆ åìÆÁå áÆÕ éÔÆºÍ ÁÅé§ç
é¶ ÕÇÔ Çç¼åÅ ÃÆ ÇÕ Ãí çÈ𯺠çðôé Õð¯Í Ôð êÅÇÃúº ñ¯Õ ÁÅ-ÁÅ
Õ¶ ìËáÆ ÜÅ ðÔ¶ ÃéÍ Ãí ÖÅî¯ô ÃéÍ
ÇÂÕ ôðèÅñÈ åæÅ×å ç¶ çðôé Õðé ÁÅÇÂÁÅÍ À°Ô ì¹¼è ç¶
ÚðéÆ Ô¼æ ñÅÀ°ä çÅ ÇÂ¼Û°Õ ÃÆÍ ÁÅé§ç é¶ ð¯Õ Çç¼åÅÍ À°Ã é¶
Çî³éå ÕðéÆ ô°ðÈ Õð Çç¼åÆ Ü¯ ì¹¼è é¶ Ã¹ä ñÂÆÍ ì¹¼è é¶ Ô½ñÆ ç¶
Õ¶ ÇÕÔÅ - ÁÅÀ°ä ç¶Ô ÁÅé§çÍ À°Ô Á¼×¶ òÇèÁÅÍ êzäÅî ÕðÕ¶
ÇÕÔÅ - ÜÆ î˺ ùí¼çð ìzÅÔîä Ô»Í Ô¶ î¹éÆ, ÇÕðêÅ ÕðÕ¶ ç¼Ã
ÇçÀ°×¶ ÇÕ ÁÃƺ ÇÕ毺 ÁŶ, ÇÕÀ°º ÁŶ å¶ ÇÕæ¶ ÜÅò»×¶? ÁÅé§ç çÆ
ǼÛÅ éÔƺ ÃÆ ÇÕ ÇÂà Ã êzôé ê¹¼Û¶ ÜÅäÍ ì¹¼è é¶ ÇÕÔÅ- ÇÂé·»
Ãí êzôé» ç¶ À°åð Ôé î¶ð¶ êÅà ùí¼çðÍ Ü¶ î˺ êð×à Õð ÇçÁ»
åç òÆ Ã³ÃÅð ÇòÚ ç¹¼Ö ðÇÔä×¶Í î¶ðÅ Ãð¯ÕÅð ç¹¼Ö éÅñ ÔË, À°Ã¶
çÅ ÇôÕÅð ÕðéÅ ÚÅÇÔÁÅÍ Ô¯ð Õ¯ÂÆ Ç¼ÛÅ ìÅÕÆ éÔÆºÍ çÅðôÇéÕ
Õðç¶ ðÇÔä׶ ÇÂÔ ×¼ñ»Í å°ÔÅù Ãî¹³çð ò¼âÅ ñ¼×çÅ ÔËÍ îËù ñ×çÅ
ÔË ÇÕ êôÈ-ê³ÛÆÁ» Áå¶ îé°¼Ö» é¶ Á¼Ü åÕ ÇÜ³é¶ Ô³ÞÈ òÔŶ Ôé,
À°Ô Ãî¹³çð 寺 òèÆÕ ÔéÍ ç¹¼Ö» çÆ ÃîÅêåÆ Õðé ñÂÆ åæÅ×å
èðåÆ À°å¶ ÁÅÇÂÁÅÍ
ì¹¼è é¶ ÁÅé§ç ò¼ñ Çé×ÅÔ î¯óÆÍ ÁÅé§ç é¶ ÇÕÔÅ - ùÁÅîÆ
Õ°¼Þ Ô¯ð ç¼Ã¯ ÃÅùÍ
ì¹¼è é¶ ÁÅñ¶ ç¹ÁÅñ¶ ìËᶠÇí¼ÖÈÁ» ù ÇÕÔÅ ÒÒÇîåð¯, Ü篺 Ü°ÁÅéÆ

ÇòÚ î˺ Ã¯Ú ÇðÔŠû ÇÕ îÇÔñ ÇåÁÅ× Õ¶ óÇéÁÅà ñò» ÇÕ éÅ,
îÅð ç¶òåÅ êz×à Ô¯ÇÂÁÅ (ì¯è ÃÅÇÔå ÇòÚ ïîðÅÜ ù îÅð ÇÕÔÅ
Ü»çÅ ÔË) å¶ ÕÇÔä ñ¼×Å- ÒÒÔ¶ ×½åî, å±³ åÆÖä ì¹¼è Áå¶ ÁÅåî
ÇòôòÅÃÆ Ü°ÁÅé ÔËºÍ î¶ðÆÁ» ×¼ñ» î³éÆ ÜÅò¶º å¶ Ã³ÇéÁÅÃÆ éÅ ìä¶
å» å±³ üå ç¶Ã» çÅ ÛåðêåÆ îÔÅðÅÜÅ ìä¶ÍÓÓ
î˺ îÅð çÆ ×¼ñ ùä Õ¶ ç¹ÇÚ¼åÆ Û¼â Çç¼åÆ å¶ å°ð³å óÇéÁÅÃ
ñËä çÅ ëËÃñÅ ÕðÕ¶ ܳ×ñ çÅ ðÃåÅ ëÇóÁÅÍ Ü³×ñ ÇòÚ òÇð·Á»
ì¼èÆ Â¶éÅ åê ÕÆåÅ ÇÕ îðé ÇÕéÅð¶ ê¹¼Ü Ç×ÁÅÍ åç îÅð Çëð
êð×à Ô¯ÇÂÁÅ å¶ ÕÇÔä ñ¼×Å- ÒÒÔ¶ î¹éÆ å°ÔÅâÆ ÃÖå ØÅñäÅ
Ãëñ Ô¯ÂÆÍ Úñ¯ Ô°ä èðåÆ Û¼â¯Í Ãå Ãòð× å°ÔÅù À°âÆÕ ðÔ¶
Ôé- ðÅÜ Õð¯ÍÓÓ
î˺ îÅð ù ÇÕÔÅ- ܶ ÇÂÔ ×¼ñ ÔË å» î˺ îð»×Å éÔÆºÍ î˺
ÜÆò»×ÅÍ èðåÆ À°å¶ ðÔ»×Å- Ü篺 åÆÕ Ãí ÜÆÁ» Ü³å» çÅ ÕÇñÁÅä
éÔƺ Ô°³çÅ î˺ ÇÂ¼æ¶ ðÔ»×ÅÍ åç î˺ ùÜÅåÅ ê¹¼åðÆ çÆ ÇñÁ»çÆ ÖÆð
ÖÅèÆ å¶ ÃÅÔ» çÆ à°¼àçÆ Ü»çÆ Ã³×ñÆ ç¹ìÅðÅ ÁÅêä¶ Ô¼æ ÇòÚ ëó
ñÂÆÍ Ã¼å Ãòð×» ç¶ ñÅñÚ ÃçÕÅ î˺ ÃðÆð éÔƺ ÇåÁÅÇ×ÁÅÍ
Ô°ä, Ô°ä Çëð îÅð ÁÅÇÂÁÅ ÔËÍ ÇÂÔ ç¶ò Ô°ä ÕÇÔ ÇðÔÅ ÔË
ÒÒ×½åî î¹éÆ, ÃðÆð éÅôòÅé ÔËÍ ÇÂÃ ç¶ Õä Ö³Çâå Ô¯ä×¶Í å°ÔÅù
ÃðÆð ÇåÁÅ× ç¶äÅ ÚÅÔÆçÅ ÔË Ô¶ ÃÅÕïî¹éÆÍÓÓ
Ô°ä î˺ ÇÂà çÆ ×¼ñ î³éÅ×ÅÍ Ô°ä ÇÂÃ é¶ éŠüå ç¶Ã» çÅ
ñÅñÚ Çç¼åÅ ÔË éŠüå ùð×» çÅÍ Ô°ä ÇÂÃ é¶ Áà¼ñ Ã¼Ú ì¯ÇñÁÅ
ÔËÍ Ã¼Ú Ã¼Ú ÔË- íÅò¶º ç¹ôîä é¶ ì¯ÇñÁÅ Ô¯ò¶Í Ô¶ Çî¼åð¯ Ô°ä îÅð
çÅ ÇÕÔÅ î³éÆÂ¶Í Ô°ä îËù ÇÂ毺 Úñ¶ ÜÅäÅ ÚÅÔÆçÅ ÔËÍ
ÁÅé§ç çÆÁ» Á¼Ö» ÇòÚ Ô³ÞÈ íð ׶- À°Ã é¶ ÃÅæÆ Çí¼ÖÈÁ» ù
Ô½ñÆ ç¶ Õ¶ ÇÕÔÅ- î˺ å» Áܶ ÇüÖäÅ ô°ðÈ ÕÆåÅ ÃÆ æ¯óÅ æ¯óÅ-
Áܶ óêÈðéåÅ ì¶Á³å çÈð ÔË å¶ ÃÅâŠùÁÅîÆ ÜÅ ÇðÔÅ ÔË ÃÅâ¶
êÅïº- ÃÅâÅ ÇçÁÅñÈ î¹éÆÍ
ì¹¼è é¶ ÇÕÔÅ- ÁÅé§ç! ÇÂèð ÃÅÔîä¶ ÁÅÍ À°çÅà ÇÕÀ°º Ô˺?
ÁÅé§ç é¶ ÇÕÔÅ- ÒÒùÁÅîÆ ÁÇ×ÁÅéåÅ çÅ Á³èÕÅð Ú¹ë¶ð¶ êÃÇðÁÅ
Ô¯ÇÂÁÅ ÔËÍ éÅôòÅé óÃÅð ç¶ êzÅäÆÁ» ù ÚÅéä çÆ Áܶ Ô¯ð ñ¯ó
ÔËÍ åæÅ×å ÇíÁÅéÕ å±ëÅé ÇòÚ ÃÅⶠñÂÆ çÆêÕ ìÇäÁÅ å¶ ÇÂÔ
çÆòÅ Ô°ä ì¹Þä ñ¼×Å ÔËÍ
ì¹¼è é¶ ÇÕÔÅ- ì¼Ã ÁÅé§ç ì¼ÃÍ Ççñ ù â°ñÅ éÅÍ åËù òÆ,
38 39
ÃíéÅ ù òÆ êåÅ ÔË ÁÅê» Ô°ä ÇòÛó»×¶Í î˺ ç¼ÃçÅ å» ÇðÔÅ Ô»
ÇÕ Ãí 寺 ÇêÁÅðÆÁ» òÃå»- Ãí 寺 ÇêÁÅð¶ Çî¼åð, ÇòÛóé׶Í
îÈðÖ ÕÇÔ³çÅ ÔË- ÒÒÇÂÔ î˺ Ô»- î˺ Ô» ÇÂæ¶ÍÓÓ ÇÃÁÅäÅ ÁÅçîÆ ÇÂèð
À°èð ç¶ÖçÅ ÔËÍ éÅ ÇÕèð¶ À°Ã ù î˺ ÇçÃçÆ ÔË- éÅ î˺ çÅ ÇàÕÅäÅÍ
å» ÁÅé§ç ÇÂÔ ÃðÆð ÇÕÀ°º óíÅñ Õ¶ ð¼Öƶ Ü篺 ÇÕ ì¶Á³å ôÅéçÅð
ÃðÆð, ê³æ, À°Ô ê³æ ÇÜà ÇòÚ èðî ÃîÅ Ç×ÁÅ ÔË, Ôî¶ô ðÔ¶×ÅÍ
èðî-ÕÅÇÂÁÅ Çæð ðÔ¶×ÆÍ ÇòôòÅà ð¼Ö¯Í î˺ óå°ôà Ô»Í Ü¯ Õ³î î¶ð¶
ÇÜ³î¶ ñ¼×Å ÃÆ À°Ô î˺ Õð Ú¼ÇñÁÅ Ô»Í ÇÂö çÆ ñ¯ó ÃÆÍ Ã³ÃÅð
ÇòÚ êËçÅ Ô¯ä òÅñÅ î˺ êÇÔñÅ ì¹¼è éÔƺ Ô»Í éÅ î˺ ÁÅÖðÆ ì¹¼è
Ô»Í Ã¼Ú êð×à Õðé ñÂÆ î˺ å°ÔÅⶠÇòÚ ÁÅ À°åÇðÁÅ Ã»Í ×½åî
éÔƺ ðÔ¶×ÅÍ ì¹¼è Ôî¶ô ðÔ¶×Å ÇÕÀ°ºÇÕ Ã¼Ú çÅ éÅî ì¹¼è ÔË å¶ Ã¼Ú
Õç¶ éÔƺ îðçÅÍ ÇÜÔóŠüڶ îÅð× å¶ å°ð¶×Å À°Ô î¶ðÅ ÇòÇçÁÅðæÆ
Ô¯ò¶×Å- î˺ À°Ã ù êó·Åò»×ÅÍ î˺, ÇÜÔóÅ ÇÕ ì¹¼è Ô», Ôî¶ôÅ å°ÔÅâ¶
Á³× Ã³× ðÔ»×ÅÍ
ÁÅé§ç é¶ ÇÕÔÅ- ÃÅù ÁÅÖðÆ òÕå Õ°Þ Ô¯ð òÆ ç¼Ã¯ îÔÅðÅÜÍ
ì¹¼è é¶ Ô½ñÆ-Ô½ñÆ ÇÕÔÅ- ÁÅé§ç, ÃÅðÆ À°îð ܯ òÆ ç¼ÇÃÁÅ,
ÇÂÕ ù Ü» Áé¶Õ ù, ÁÅêä¶ ç¯ò¶º Ô¼æ ëËñÅÁ Õ¶ ç¼ÇÃÁÅÍ ÇÂà ÃÅè
é¶ ÕçÆ î¹¼áÆ ì³ç ÕÆåÆ ÔÆ éÔÆºÍ Ü¯ ÇîÇñÁŠï ò³â Çç¼åÅÍ Õ¯ÂÆ
í¶ç éÔƺ ÔË ÇÂà òÕå î¶ð¶ Õ¯ñÍ Õ¯ÂÆ ÚÆ÷ ×°ê å éÔƺ
ð¼ÖÆ î˺ ÕçÆÍ
ÁÅé§ç é¶ ê¼ÇÛÁÅ- å°ÔÅⶠì×Ëð ÕÆ Õð»×¶ ùÁÅîÆ ÁÃƺ?
ì¹¼è é¶ ÇÕÔÅ- À°é·» ÇîôÇðå Õä» çÅ î¶ðÅ ÃðÆð ìÇäÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ
ÔË ÇÜÔÇóÁ» Õä» çÅ å°ÔÅâÅ ÃíçÅ ÃðÆð ÔËÍ ÇÂÔ Çòô¶ô éÔƺ ÔËÍ
ÇÂÔ Õä Áò¼ô Ö³Çâå Ô¯ä×¶Í Ô½ºÃñÅ éÔƺ ÔÅðéÅÍ
ÁÅé§ç é¶ Çëð ê¹ÇÛÁÅ- Ô¶ ÃÅÕ¼ï î¹éÆ, å°ÔÅⶠÇêÛ¯º Õ½ä
ÃÅâÆ Á×òÅÂÆ Õð¶×Å? ì¹¼è é¶ ÇÕÔÅ- èðîÍ èðî å°ÔÅâÅ ðæòÅé
ìä¶Í ÁÅêä¶ Á³èÕÅðîÂÆ ðÅÔ» ÇòÚ ÁÅêä¶ çÆêÕ ÁÅê ìäéÅÍ ÁÅêä¶
é¼Õ ÇòÚ é¼æ Áò¼ô êÅÀ°äÆ êð ð¼ÃÆ ÁÅêä¶ Ô¼æ ÇòÚ êÕó Õ¶
ð¼ÖäÆÍ Ø¯ó¶ çÅ ñ×Åî å¶ ÇÕôåÆ çÅ Ú¼êÈ ÁÅê ëóéÅÍ ÕçÆ ñ¼×¶
ÇÕ å°Ãƺ Çéðìñ Ô¯, ÕçÆ ÇÕö çÆ ôðä ÇòÚ ÜÅä çÅ îé Õð¶ å»
ôðä ÇòÚ Úñ¶ ÜÅäÅ êð Çì×Åé¶ çÆ ôðä ÇòÚ éÔÆºÍ ÁÅêä¶
ôðäçÅå¶ ÁÅê ìäéÅÍ
À°Ô ð°ÇÕÁÅÍ Çëð ÕÇÔä ñ¼×Å- ÇÜÔó¶ Çí¼ÖÈ î¶ð¶ éÅñ ðÔ¶ À°é·

ù Á¼Ü òð òÆ ç¶äÅ ÔË ÃðÅê òÆÍ òð ÇÂÔ ÇÕ î¶ð¶ ÃÅæÆ Çí¼ÖÈ Ü¯
Õðé, ܯ ÕÇÔä, Ã³Ø À°Ã çÆ é°ÕåÅÚÆéÆ éÅ Õð¶Í ÇÂÔ À°é·» ù
òð ÔËÍ êð ܯ À°Ô ÕÇÔä Ü» ܯ À°Ô Õðé, À°Ô î³éäï¯× Ü»
Õðéï¯× éÔƺ Ô¯ò¶×ÅÍ ÕðéÅ À°Ô ÔË Ü¯ Ã³Ø (ó×å) ÕÔ¶Í Ã³Ø ç¶
ëËÃñ¶ Ãðì¯åî Ô¯ä׶Í
ÃÅÕïî¹éÆ Õ°Þ ç¶ð Ú¹¼ê ÇðÔÅ, Çëð ì¯ÇñÁÅ, ÒÒç¶Ö¯ Çí¼ÖÈú, åæÅ×å
ÇÂ毺 ÜÅä òÅñÅ ÔËÍ î˺ ÚÅÔ°³çÅ Ô» å°Ãƺ ÁÅÖ¯-
ÒÒÃí å¼å ì¹¼ã¶, ÜðÜð¶ Ô¯ Ü»ç¶ ÔéÍ
Ãí å¼å Á³å Ú½Ç×ðç¶ ÇòÚ Ø°ñ Ü»ç¶ ÔéÍ
ܯ Áîð ÔË À°Ã çÆ åñÅô Õð¯Í
êÈðÆ åÅÕå éÅñ î¹ÕåÆ çÆ êzÅêåÆ òÅÃå¶ ÇîÔéå Õð¯ÍÓÓ
Ô½ñÆ Ô½ñÆ À°Ô èðåÆ å¯º ÜÅä ñ¼×ÅÍ À°Ã é¶ èðî çÆÁ» Ãí
ÃîÅèÆÁ» êÅð ÕÆåÆÁ»Í Çëð ÃçÅ ñÂÆ Á¼Ö» î¹³ç ñÂÆÁ»Í ÁÅé§ç é¶
ÇÕÔÅ- ÒÒÔ¶ ôð¼îä¯, Ô¶ Çí¼ÖÈú, Ô¶ À°êÅôÕ¯, ÃÅⶠêÅïº ÃÅâÅ Çî¼åð
ÚñÅ Ç×ÁÅ ÔËÍÓÓ Çí¼ÖÈ ÇòðñÅê Õðé ñ¼×¶Í òâ¶ÇðÁ» é¶ ÇçñÅö
Çç¼å¶Í êÅòÅ å¶ Õ°ôÆé×ð çÅ ðÅÜÅ î¼ñà 빼ñ» ç¶ ÔÅð, ù³çð òÃåð
Áå¶ Ã¹×³èÆÁ» ñË Õ¶ îÔ»ï¯×Æ ù ôðè»ÜñÆ ç¶ä ñÂÆ Ãí 寺 êÇÔñÅ
ÁÅÇÂÁÅÍ î¼ñÃ é¶ ÇÕÔÅ-åæÅ×å é¶ ÁÅÖðÆ òÅð ÃÅù ïÅç ÕÆåÅ,
ÇÂÔ Õð÷Å ÇÕò¶— À°åÅð»×¶ ÁÃƺ? Çëð À°Ô ì¯ÇñÁÅ ÃÅù ÇÕ³é¶
èéòÅé Õð Ç×ÁÅ ÔË À°ÔÍ ÃÅⶠòð×Å Õ½ä ÔË ÁîÆð ÁÜ ç¹éÆÁ»
ÇòÚ? ÇÜò¶º-ÇÜò¶º Öìð» ê¹¼ÜçÆÁ» ×ÂÆÁ» ñ¯Õ çðôé» ñÂÆ ÕåÅð»
ì³é·-ì³é· ÁÅÀ°ºç¶ ×Â¶Í À°Ã çÆ ÇîðåÕ ç¶Ô üå Ççé çðôéÅ òÅÃå¶
óíÅñÆ ×ÂÆÍ ÁîðêÅñÆ ÁÅêä¶ Ã³×Æå î³âñ Ãî¶å ÁÅÂÆÍ î¼æÅ
à¶ÇÕÁÅ Áå¶ é÷çÆÕ ìËá Õ¶ íÜé ×ÅÀ°ä ñ¼× êÂÆÍ À°Ã çÅ ÜæÅ
ÃÅðÅ ÔëåÅ À°æ¶ ÇðÔÅÍ ÁîðêÅñÆ ñ×ÅåÅð ×ÅÀ°ºçÆ ðÔÆÍ
Ü篺 ÁðæÆ ôîôÅéØÅà ò¼ñ ñË Õ¶ å°ð¶ å» ÁîðêÅñÆ ÕÅëñ¶
ç¶ Á¼×¶ Ô¯ ×ÂÆÍ À°Ã çÅ ÜæÅ À°Ã ç¶ éÅñ ÃÆÍ À°Ô ôîôÅéØÅà
åÕ é¼ÚçÆ ×ÂÆÍ À°Ã çÅ ÜæÅ ×ÅÀ°ºçÅ Ç×ÁÅÍ
ÁÃæÆÁ» ñËä î×è çÅ ðÅÜÅ Á÷Ååô¼åðÈ ÁÅÇÂÁÅÍ òËôÅñÆ
×äå³ååð ç¶ Û¶ ðÅܶ ÁŶ å¶ ÁÃæÆÁ» ñËä ñÂÆ êzÅðæéÅ ÕÆåÆÍ
ÕÇêñòÃå± ç¶ ôÅÕï ÁŶ, Á¼ñÕñê çÅ ìïÈñÆ, ðÅî×Åî çÅ ðÅÜÅ
Õ¯ÇñÁÃ, êÅòÅ çÅ ðÅÜÅ î¼ñÃ å¶ ÇêêñÆòä çÅ ðÅÜÅ î¯ðïÅ
ÁÅÇÂÁÅÍ
40 41
ë¹¼ñ Ú¹×ä ò¶ñ¶ À°êÅñÆ é¶ ÇÂÔ ôðè»ÜñÆ í¶à ÕÆåÆ - ÒÒÔ¶
ÇíÖÈú, ôð¼îä¯, ÃÅèÈú å¶ ×zÇÔÃæÆú, ÃÅâÅ ÇêÁÅðÅ ÃÅⶠ寺 ÇòÛ°ÇóÁÅ
éÔƺ ÔËÍ ñ¼Ö» Á¼Ö» ÇòÚ À°Ô ð¯ôéÆ ìä Õ¶ ÇàÕ Ç×ÁÅ ÔËÍ Á¼Ö»
òÅñ¶ À°Ã ù ç¶Ö ÇñÁÅ Õðé×¶Í ìÔ°å ÃÅð¶ ðÅܶ îÔÅðÅܶ ÁŶ Ôé
ܯ ÁÃæÆÁ» ñËä ñÂÆ êzÅðæéÅ Õð ðÔ¶ ÔéÍ ÁÃƺ À°é·» ù ÁÃæÆÁ»
ÇçÁ»×¶Í À°Ô ÕÇÔ ðÔ¶ Ôé ÇÕ ðÅÜèÅéÆÁ» ÇòÚ ÁÃæÆÁ» çÅ ÃéîÅé
ÕðÕ¶ À°Ô ì¯è Ãå±ê, î¼á À°ÃÅðé×¶Í êð ÃÅⶠÇêÁÅð¶ ÇÃèÅðæ ù ܶ
Ǽ໠Áå¶ ÚÈéÅ êóç Ô°³ç¶ å» À°Ô ÕÇêñòÃå± ç¶ îÇÔñ éÅ
ÇåÁÅ×çÅÍ ÃÅⶠÇçñ À°Ã ç¶ ÇéòÅà ÃæÅé ìäé׶Í
ÃÅⶠñÂÆ ÇÂÕ î¹ôÕñ êËçÅ Õð Ç×ÁÅ ÔË ÃÅÕïî¹éÆÍ êÇÔñ¯º
ÁÅêä¶ Ççñ» ÇòÚ ÁÃƺ ÁÅê òÃç¶ Ã» ÇÂà ñÂÆ ÇÜÔ¯ ÇÜÔ¶ òÆ ÇÂÔ
Øð Ãé, áÆÕ ÃéÍ êð Ô°ä ÇÂé·» æÅò» å¶ åæÅ×å çÅ ÇéòÅÃ
Ô¯ò¶×ÅÍ ÇÂà ñÂÆ Ççñ» ç¶ ÇÂÔ îÇÔñ ÃÅø ð¼Öä¶ êËä×¶Í ÇîÔéå
ÕðéÆ êò¶×ÆÍ ñ×ÅåÅð ÃÅòèÅé ðÇÔäÅ êò¶×ÅÍ
Ô¶ ÇíÖÈú, Ô¶ ×zÇÔÃæÆú ! Ô°ä å°Ãƺ ÁÅê¯ ÁÅêä¶ ÇàÕÅÇäÁ» ù
êðå ÜÅúÍ èðåÆ À°êð î³çÅð ç¶ ë¹¼ñ» çÆ íÅðÆ ìÅðô Ô¯ÂÆ ÔËÍ ×¯â¶
ׯⶠÇì¼Öð¶ ê¹ôê» çÆ î¯àÆ åÇÔ ÇòÚ¯º ñ§Ø Õ¶ ÜÅäÅ êò¶×ÅÍ ×zÇÔÃæÆ
Øðƺ ÜÅä å¶ Çí¼ÖÈ Ü³×ñ» çÅ ðÅÔ ëóéÍ å°Ãƺ Ãí, Ü篺 ÁÅêä¶
ÁÅêä¶ ÇàÕÅÇäÁ» å¶ ê¹Ü¯×¶ å» ð³×» Áå¶ Ã¹×³èÆÁ» éÅñ é°Úóç¶
ԯ¶ ê¹¼Ü¯×¶Í åæÅ×å ÃÔÅÂÆ Ô¯äÍÓÓ
À°êÅñÆ å¯º ÇêÛ¯º ì¹¼è ç¶ ÇÃ¼Ö Áå¶ À°é·» ç¶ Çî¼åð Áé°ð°¼è é¶
ÃÇåÕÅð òܯº ÇÂÔ ôìç ÕÔ¶ -
ÒÒÃÅðÆ Ô¯ºç çÅ À°çï, Á³å Áå¶ À°ç¶ô, Ã¼Ú ÔËÍ ÁÅêä¶ òöì¶
òÅÃå¶ À°Ô Áé¶Õ óÃÅð ÇÃðÜçÅ ÔËÍ Ã¼Ú ÕçÆ Çô³×Åð éÔƺ ÕðçÅÍ
À°Ô ÇÂ¼Õ ÔË Áå¶ ÁÖ³â ÔËÍ î½å çÆ ôÕåÆ å¯º ùå³åð, Ãðì ÇòÁÅêÕ
Áå¶ Áé§å ôÅé» éÅñ ñ¼ÇçÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÔË À°ÔÍ Çòôò ÇòÚ ìÔ°å
ÃÅð¶ ð³× ìð³×¶ Ã¼Ú éÔƺ ÔéÍ Ôð ÕÅñ ÇòÚ Ôð ÃæÅé À°å¶ À°Ô
ÇÂÕ¼ñÅ ÇðÔÅ Áå¶ ÁÕÅñÆ ÇðÔÅÍ À°Ã çÅ Õ¯ÂÆ ÇàÕÅäÅ éÔƺ ÃÆÍ
Çòôò-ðÚéÅ ç¶ î¹ãñ¶ ç½ð ÇòÚ ÃÈðÜ, èðåÆ Áå¶ Ú³é çÅ
î¹ÖóÅ Çç¼ÇÃÁÅÍ òÅïÈ-î³âñ çÆ èÈó ÇòÚ Çñ¼ìó Õ¶ Ã¼Ú é¶ ì¶Á³å
ð½ôéÆ êz×à ÕÆåÆÍ êð Áܶ À°Ã ù ç¶Öä òÅñÆ Õ¯ÂÆ Á¼Ö éÔƺ ÃÆ,
ùäé òÅñÅ Õ¯ÂÆ Õ³é éÔƺ ÃÆ, À°Ã ç¶ îÅÇÂé¶ ÃîÞä òÅñÅ Õ¯ÂÆ
îé éÔƺ ÃÆÍ Ô¯ºç ç¶ ÇÂà ÁÇî¼å êÃÅð ÇòÚ Ã¼Ú ù Õ¯ÂÆ æ»
ÁÇÜÔÆ éÅ ÇîñÆ ÇÜæ¶ À°Ô êÈð¶ Üñ½ éÅñ ÇéòÅà Õð ÃÕçÅÍ

ï°¼× ìÆå¶ å¶ ÇòÕÅÃ ç¶ Áé¶Õ ç½ð» ÇòÚ¯º Ú¶åéÅ êz×à Ô¯ÂÆÍ
ÜÆòé é¶ éò» óÃÅð ÇÃðÇÜÁÅ ÇÜà ÇòÚ ìñòÅé Ü÷ì¶ Ãé, ì¶Á³å
òÅÃéÅ ÃÆ Áå¶ ÇÂÕ ÁÇܼå ôÕåÆ ñÇÔðÅÀ°ä ñ¼×ÆÍ Çòôò Ü°¼à»
ÇòÚ ò³ÇâÁÅ Ç×ÁÅÍ Ã¹Ö éÅñ ç¹Ö, ÁÅåî éÅñ ÁéÅåî, ç¯ÃåÆ
éÅñ ç¹ôîäÆ, ÇêÁÅð éÅñ éëðå, ÃÅð¶ ìðÅìð òè¶ å¶ ëËñ¶Í íÅòéÅò»
ç¶ ÇÂà ç½ð ÇòÚ Ã¼Ú æðæ¼ðÅÇÂÁÅ Áå¶ ì¶Á³å ôÕåÆôÅñÆ Ô°³ç¶ ù³ç¶
À°Ã ù Çòôò ÇòÚ Õ¯ÂÆ æ» ÁÇÜÔÆ éÅ ÇîñÆ ÇÜæ¶ À°Ô ç¯ ØóÆ
ÚËé éÅñ ÇàÕ ÃÕçÅÍ
ÜÆòé ó×ðÅî ÇòÚ¯º Çëð çðôé é¶ Üéî ÇñÁÅÍ çðôé é¶
ÁÅåî ù ðÅÔ ÇçÖÅÀ°äÅ ô°ðÈ ÕÆåÅÍ ÃÅðÆ ðÚéÅ ç¶ ÇòÚÕÅð ìËá Õ¶
çðôé é¶ ÁÅêä¶ ÇÃð À°êð ÔÕÈîå çÅ åÅÜ ð¼Ö ÇñÁÅÍ ÜÅéòð»
À°å¶ Áå¶ ÃÅð¶ å¼å» À°å¶ çðôé é¶ ÇòÜË ÔÅÃñ ÕÆåÆÍ êð éÅñéÅñ
çðôé é¶ éøðå, Ôòà Áå¶ Ô³ÕÅð çÆ Á×éÆ ÇòÚ Ô¯ð ìÅñä
ù¼à Õ¶ í»ìó ìÅñ¶Í Ã¼Ú é¶ çðôé ç¶ ÇÕñ¶ çÆ ìóÆ òÅð î¹ð³îå
ÕÆåÆ êð ÇÂà ÇÕñ¶ ÇòÚ òÆ Õ¯ÂÆ æ» ÁÇÜÔÆ éÅ ÇîñÆ ÇÜæ¶ À°Ô
ÃæÅÂÆ ÇàÕÅäÅ ìäÅ ÃÕçÅÍ
Ã¼Ú é¶ çðôé ÇòÚ ÇàÕäÅ ÚÅÇÔÁÅ å» ç¶ÇÖÁÅ ÇÕ çðôé ç¯
èÅðÅ Ö³âÅ ÔË ÇÜÔóÅ êÇÔñ¯º ÇÃðÜçÅ ÔË Çëð òãçÅ ÔËÍ Ã¼Ú é¶ ÇÕÔÅ
- çðôé î¶ðÅ çÃåðõÅé ÔËÍ æ¯ó·Æ ç¶ð ÇÂÃ å¶ ÁÅðÅî Õð»×ÅÍ Çëð
ÚñÅ ÜÅò»×Å, ÇÕÀ°ºÇÕ ÇÂÔ î¶ðÅ Øð éÔƺ ÔËÍ íÅò¶º çðôé ðÅÔƺ
Ã¼Ú çÆ Õ°¼Þ æÅÔ ê˺çÆ ÔË êð Çéð¯ñ å¶ Çéð¯ñ çðôé ÖÅñÆ î³ÜÆ ÔË
ÇÜà À°å¶ Ü篺 Ã¼Ú ìËá ÜÅò¶ å» Áîð ñ½ÇÕÕ ÃðÕÅð ÜñòÅé°îÅ
Ô°³çÆ ÔËÍ
çðôé é¶ ìóÆ òÅð ïåé ÕÆå¶ ÇÕ ÁÅåî ù ìñòÅé ÕðÕ¶
Ãí ÜÆò» ÇòÚ¯º éëðå, òÅÃéÅ å¶ êÅê éôà Õð ÃÕ¶, êð ÇÂé·»
ïåé» ÇòÚ çðôé æ¼Õ Õ¶ à°¼à Ç×ÁÅ å¶ îé°¼Ö À°Ã ç¶ îñì¶ Ô¶á
ç¼ì ×Â¶Í åç üÚ, ì¹¼è ìä Õ¶ Çòôò ÇòÚ êzÕÅôòÅé Ô¯ÇÂÁÅ ÇÜæ¶
À°Ã ù êÈðé ÁÅðÅî ÇîÇñÁÅÍ À°Ã é¶ ëËÃñÅ ÕÆåÅ ÇÕ ÇÂÔÆ À°Ã çÅ
ÇàÕÅäÅ ìä¶Í
Ô¶ ì¹¼è ! Ã¼Ú çÅ ÇÕå¶ Ô¯ð ÇàÕÅäÅ Ô°³çÅ ÇÂÔ À°æ¶ Ü»çÅÍ êð
ÇÂÔ å¶ð¶ êÅà ÁÅÇÂÁÅ ÔËÍ ÕçÆ ÇÂÃ é¶ Ô¯ºç ç¶ Ü÷ÇìÁ» ÇòÚ
ð°ÕäÅ ÚÅÇÔÁÅ ÃÆ êð ÇÂÔ æ» ÇÂà ù ÜÚÆ éÔƺ ÃÆÍ ÇÂÔ ÇÂ毺
ÚñÅ Ç×ÁÅ ÃÆ êð ÇÂà çÆÁ» êËó» ç¶ ÇéôÅé ÇÂæ¶ ìÚ¶ ê¶ ÔéÍ
42 43
Ã¼Ú é¶ ì¹¼è ðÅÔƺ îé°¼Ö» Áå¶ ç¶òÇåÁ» ù ÇÕÔÅ, òÃå» ù
À°é·» ç¶ ÁÃñÆ ðÈê ÇòÚ ç¶Ö¯Í À°Ã é¶ çðôé ù ÇÕÔÅ - å±³ ÇêÁÅð
ìä ÜÅÍ Ü篺 î¶ð¶ ÃÅÔîä¶ ÁÅò¶º å» Õð°äÅ ìä Õ¶ ÁÅÂÆºÍ çðôé
å°ð³å çÇÂÁÅ Ô¯ Ç×ÁÅÍ Ã¼Ú Ö¹ô Ô¯¯¯¯¯ÇÂÁÅ - ï°¼×» ìÅÁç À°Ã ù,
ÇÂÕ õÅéÅìç¯ô ù, ðÇÔä ñÂÆ Ú³×Å Øð ÇîÇñÁÅ ÇÜà çÅ éÅî À°Ã
é¶ ì¹¼è ð¼ÇÖÁÅÍ
ì¹¼è ! Ô¶ ÇÕzêÅñÈ ì¹¼è, å¶ êÇò¼åð ì¹¼è, Ô¶ óêÈðé ì¹¼è, å¶ð¶
ðÅÔƺ êz×à ÕÆåÅ Ã¼Ú èðåÆ å¶ ëËÇñÁÅ Áå¶ ðÅÜ Õðé ñ¼×ÅÍ
ê¹ñÅó Áé§å ÔË ì¶ô¼Õ, êð Ô¶ ì¹¼è, Ã¼Ú å¶ðÆ ôðä ÇòÚ ÁÅÇÂÁÅ
ÔËÍ ÇÂà çÅ Ô¯ð Õ¯ÂÆ ÇàÕÅäÅ éÔÆºÍ ÇÂà õÅéÅìç¯ô À°å¶ ðÇÔî ÕðƺÍ
ÇÂÔ åæÅ×å ç¶ ìÚé ÔéÍ ÇÂÔ Ô°Ãéñ ÚðÅ× Áå¶ ÃÅÇÔì-
ÇçîÅö çÆ ìÅäÆ ÔËÍ ÃÅⶠéÅî ÇñÖÆ Ô¯ÂÆ ÇÂÔ ì¹¼è çÆ òÃÆÁå ÔËÍ
Ô¶ ì¹¼è, ÃÅù ÁÅêä¶ Çüֻ òܯº êzòÅé ÕðÍ Ô¶ ì¹¼è, Ø𯺠çÈð
׶ íàÕ¶ ԯ¶ î¹ÃÅëð» ù òÅêà ÇñÁÅÍÓÓ
ì¹¼è ç¶ ç¶Ô»å À°êð³å ÁîðêÅñÆ ÇÕö ðÅÜîÇÔñ ÇòÚ é¼Úä
×ÅÀ°ä éÔƺ ×ÂÆÍ À°Ô ì¯è×ÅæÅò» ×ÅÀ°ºçÆÍ ì¯è À°ÃåÇå ×ÅÀ°ºçÆÍ
ìçéÅî Ôò¶ñÆ À°åî ì¯è-ÁÅôðî ìä Ç×ÁÅÍ Çí¼ÖÈ, ×zÇÔÃæÆ îðç
Á½ðå» Ãí À°Ã ù ùäé ÁÅÀ°ºç¶Í À°Ô ÁÕÃð ÇÕÔÅ ÕðçÆ, ÒÒðÅÜ
Õ°îÅð, èéÆ Ã¶á, ðÅܶ îÔÅðÅܶ îËù üçç¶, ìóÅ èé Çç³ç¶, ÃÇåÕÅð
Çç³ç¶Í êð ڳ׶ éÅ ñ×ç¶Í ÇÕÔ¯ ÇÜÔÅ ÃÆ ÃÅâÅ ÇÂÔ ÇíÖî³×Å ÇÕ
ÁÃƺ ÃÅðÅ Õ°¼Þ À°Ã ç¶ ÚðéÅ ÇòÚ Áðêä Õðé ñ¼Ç×ÁÅ ìÅð-ìÅð
ïÚç¶ ÇÕ À°Ô êzòÅé Õð¶×Å ÇÕ éÔÆºÍ îÇÔñ ÇåÁÅ× Õ¶ À°Ã é¶
á±áÅ Ô¼æ ÇòÚ ëÇóÁÅ êð î³×åÅ Õ篺 ìä ÃÇÕÁÅ À°ÔÍ ÃÅⶠÇçñ
À°Ã çÆÁ» ðÅÜèÅéÆÁ» ìä¶Í ÇÂÕ ÕÇêñòÃå± Û¼â Õ¶ À°Ã é¶ ñ¼Ö»
Ççñ» ÇòÚ ÁÅêä¶ îÇÔñ À°ÃÅð¶ å¶ ðÅÜ Õðé ñ¼×ÅÍ ÚñÅÕ ÇéÕÇñÁÅ
×½åî éÅî çÅ î³×åÅÍ ì¹¼èî ôðäî ×¼ÛÅÇî¨ÓÓ
Õ°¼Þ Õ°¼Þ ì¯è ì¯è ì¯è òÅÕ òÅÕ
òÅÕ
- îÅéò» çÅ ÜÆòé óֶê ÔËÍ Õ¯ÂÆ ÁÇÜÔÅ éÔƺ ÇÜà êÅà î½å
éÅ ÁÅÂÆ Ô¯ò¶Í
- ÇÜà ìzÔî ìÅð¶ ÇÕÔÅ Ç×ÁÅ ÔË ÇÕ À°Ã çÅ ÇÂÕ Ççé ÇÂÕ
Ô÷Åð ÃÅñ ç¶ ìðÅìð ÔË, À°Ã é¶ òÆ ÇÂÔÆ ÇÕÔÅ ÃÆ ÇÕ À°ÃçÆ

Ç÷³ç×Æ æ¯ó· ÇÚðÆ ÔËÍ
- ÜÆòé åz¶ñ å°êÕ¶ çÆ ÇéÁÅÂƺ ÔË, êÅäÆ À°å¶ ì¹ñì¹ñ¶ ò»×Í
è¹¼ê¶ ØÅÔ çÆ ê¼åÆ À°êðñ¶ åz¶ñ å°êÕ¶ çÆ ÇܳéÆ Õ° À°îð ÔË, ǼâÅ
Õ° ÜÆòé ê³è ÔË îé°¼Ö çÅÍ î» îËù î¯ó é»ÔÍ
- ÇܼâÆ îé ç¶ ÇÂÕ ë¹ðé¶ çÆ ÁÀ°è ÔË, ÇܳéÅ Õ° ñ§îÅ ê³è
ðæ ç¶ êÔƶ çÅ ÇÂÕ ×¶óÅ åËÁ ÕðçÅ ÔË - ÜÆòé ê˺âŠǼâÅ Õ°
ÔÆ ÔË ì¼ÃÍ
- ÇêÛñ¶ ÇÛä ÇòÚ ÜÆòé çÆ ôÕåÆ ÃÆ, Á×ñÅ êñ î½å çÆ
ôÕåÆ Ô¯ ÜÅò¶×ÅÍ Ö¹ôÆ ×îÆ éÅñ íðêÈð ÜÆòé ÇÂÕ ÇÛä ÇòÚ
ÁÛ¯êñ¶ ÇÜÔ¶ ìÆå Ü»çÅ ÔËÍ
- ÜÆòé Áå¶ î½å, ïÅç» Ôé êñ íð çÆÁ» - Ô¯ð Õ°Þ éÔƺÍ
ÜÆòé ÇÂÕ Çé¼ÕÅ ÇÜÔÅ ë¹ðéÅ ÔÆ å» ÔË ìÃ, Ô¯ð ÕÆ ÔË?
- êðìå çÆ Ú¯àÆ å¯º ԶỠÇðó·çÅ ê¼æð ÜÆòé çÆ ÇéÁÅÂƺ ÔËÍ
ÔðÕå ÇòÚ ÁÅÀ°ä å¶ À°Ô ïÚä ñ×çÅ ÔË ÇÕ ÜÆòé èóÕ ÇêÁÅ
ÔËÍ òÅÃåò ÇòÚ å» À°Ã çÆ ðòÅé×Æ î½å ò¼ñ ðòÅé×Æ ÃÆÍ
- Ô¯ºç çÅ ÇòÃðÅî ÔÆ ÇéðòÅä ÔËÍ Çòôò êñ-êñ Ø°ñ ÇðÔÅ
ÔËÍ Çòôò êñ-êñ Çîà ÇðÔÅ ÔËÍ
- ÇÂÕ êñ Áå¶ ÇÂÕ ï°¼× ÇòÚ Õ¯ÂÆ ëðÕ éÔÆºÍ ÇÜà Õðî»
òÅñ¶ êñ é¶ ÇÂÔ í¶ç ÜÅä ÇñÁÅ À°Ô êñ ÁÅê ÇÂÕ ï°¼× Ô¯
Ç×ÁÅÍ ÇÜà ÁíÅ׶ ï°¼× ù ÇÂà ׼ñ çÆ ÃîÞ éÔƺ êÂÆ À°Ô êñ
ò»× éôà Ô¯ Ç×ÁÅÍ
- íÅ×» òÅñ¶ Ôé À°Ô ÇÜé·» é¶ ÁÅêäÅ ÇÛä êÛÅä Õ¶ À°Ã
ù ëó ÇñÁÅÍ ð¯ä׶ À°Ô ÇÜé·» ç¶ Ô¼æ¯ À°é·» çÅ êñ ÇÖÃÕ Ç×ÁÅÍ
- ÁÖ³â Çç¼Ã ðÔ¶ å¼å Ö³Çâå Ô¯ä׶ å¶ Ø°ñ ÜÅä×¶Í åñÅô
Õð¯ ܯ Áîð ÔË - èðî ÇìéÅ Ô¯ð Õ°Þ Áîð éÔÆºÍ Ã¼Ú ÇìéÅ Ô¯ð
Õ°Þ Çæð éÔƺÍ
44 45
ÕéÇëÀ°ÇôÁÃ
ÕéÇëÀ°ÇôÁÃ
ÜÆòé ÜÆòé Áå¶ Áå¶ À°êç¶ô
À°êç¶ô
ÂÆÃòÆ Ãé 寺 ÃÅ㶠ê³Ü ý ÃÅñ êÇÔñ¯º ÚÆé ç¶ åÆܶ ÃÅîðÅÜ
ì³Ã çÅ ÖÅåîÅ é÷çÆÕ ÁÅ ÇðÔÅ ÃÆÍ ÃîÅÇÜÕ ÔÅñÅå ô»å éÔƺ
ÃéÍ Õ¶ºçðÆ ÔÕÈîå à°¼à ðÔÆ ÃÆ å¶ ÜÅ×ÆðçÅðÆÁ» Çé¼ÕÆÁ» Çé¼ÕÆÁ»
ÇðÁÅÃå» ìäÅ ðÔÆÁ» ÃéÍ ÇÂà ÇðÁÅÃåÆ êzì³è ÇòÚ ñ¯Õ» çÆ ñ°¼à
Öù¼à Ô¯ä ñ¼×ÆÍ åÕÇóÁ» êÅà ì¶ÂÆîÅéÆ éÅñ ç½ñå ǼÕáÆ Ô¯ä
ñ×Æ Áå¶ ×ðÆì» çÆ ÔÅñå ì¹ðÆ Ô¯ ×ÂÆÍ ×ðÆì ÇÕÃÅé Áå¶ î÷çÈð
êæðÆñÆ ÷îÆé éÅñ à¼Õð» îÅð ðÔ¶ Ãé, ÇÃÁÅÃå çÅ êåé Ô¯ Ú¹¼ÕÅ
ÃÆ Áå¶ ÃçÅÚÅðÕ çÆòÅñƶêä çÆ ÃðçÅðÆ Ô¯ ×ÂÆ ÃÆÍ
ÕéÇëÀ°ÇôÁÃ é¶ éÅ å» ÇÕö éò¶º èðî çÆ éÆºÔ ð¼ÖÆ Áå¶ éÅ
ÇÕö ê¹ðÅä¶ èðî ù ùèÅÇðÁÅÍ À°Ã é¶ ç¶ô òÅÃÆÁ» ù ôÅéçÅð
í±åÕÅñ ïÅç ÕðÅÇÂÁÅ Ü篺 ñ¯Õ Çé¼ÕÆÁ» î¯àÆÁ» èÅðÇîÕ ðÃî»
ÇéíÅªç¶ Ãé Áå¶ Ã¹Ö çÆ éƺç ýºç¶Í À°Ã é¶ ÁÅêä¶ ÇòÇçÁÅðæÆÁ»
Áå¶ Ãð¯ÇåÁ» ù ïÕÆé ç¹ÁÅÇÂÁÅ ÇÕ ×°÷ð Ç×ÁŠùÔäÅ ÃîÅ Çëð
òÅêà ì¹ñÅÇÂÁÅ ÜÅ ÃÕçÅ ÔËÍ îÔÅåîÅ é¶ ê¹ðÅåé ÕñÅÃÆÕñ ×z³æ»
çŠóêÅçé ÕÆåÅÍ À°Ã çÅ ï°¼× ÚÆé çÆ ì½ÇèÕåÅ çÅ ôz¯îäÆ ÕÅñ
ÔËÍ À°Ã é¶ ÁÅêäÅ ÃçÅÚÅð ôÅÃåð ÇòÇ×ÁÅéÕ ñÆÔ» À°µå¶ À°ÃÅÇðÁÅÍ
îÔÅåîÅ ÕéÇëÀ°ÇôÁà ×ðÆì êÇðòÅð ÇòÚ EEA êÈðì ÂÆÃòÆ
ÇòÚ êËçÅ Ô¯ÇÂÁÅÍ ÇÂÔ êÇðòÅð ô»å°³× êËÇééñùñÅ ç¶ Ô¶á ñÈ
ÇðÁÅÃå ÇòÚ ÕçÆ ìóÅ ÁÃð ðÃÈÖ òÅñÅ ÖÅéçÅé ÃÆ Áå¶ ðÅÜÃÆ
Õ³î» ÇòÚ ÇԼöçÅð ÃÆ êð ÇðÁÅÃå ÇòÚ ì×Åòå Ô¯ ×ÂÆ å¶
ÕéÇëÀ°ÇôÁÃ ç¶ ì÷°ð× ÇÂ毺 ÜÅé ìÚÅ Õ¶ Úñ¶ ׶ Áå¶ ôðäÅðæÆ
ìä ×Â¶Í Üéî 寺 æ¯ó·Æ ç¶ð ìÅÁç ÇêåÅ çÆ î½å Ô¯ ×ÂÆ å¶ Ã³Õà»
çÅ ÃÅÔîäÅ ÕðÇçÁ» Ô¯ÇÂÁÅ î» é¶ ì¼Ú¶ çÆ êÅñäÅ ÕÆåÆÍ
ÕéÇëÀ°ÇôÁà çÆÁ» ÇñÖå» ÇòÚ çðÜ ÔË, ÒÒî˺ ×ðÆì Øð ÇòÚ
ܳÇîÁ» Áå¶ ò¼âÅ Ô¯ÇÂÁÅ, ÇÂà ÕðÕ¶ À°Ô ÃÅð¶ Õ³î Õð ñ˺çÅ Ô»
ÇÜÔó¶ ØàÆÁÅ ÃîÞ¶ Ü»ç¶ Ôé Áå¶ ÇÜé·» ù ÕðéÅ ÇÂ÷åçÅð ñ¯Õ
êóç éÔƺ Õðç¶Í ×ðÆìÆ é¶ îËù ðÈÔ å¼Õ ÇÛÇñÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÔË å¶
ÇÂÔ ÜÖî Áܶ ðÅ÷Æ éÔƺ ԯ¶ÍÓÓ
ÚÆéÆ íÅôÅ ÇòÚ À°ÃçÅ éÅî Õ¯¯-ëÈ-÷È ÔËÍ î» é¶ î¹ôÕñ ç¶

Ã ÇòÚ ì¼Ú¶ çÆ ÇòÇçÁÅ êÈðÆ ÕðòÅÀ°ä ÇòÚ Õ¯ÂÆ ÕÃð ìÅÕÆ
éÔƺ Û¼âÆÍ Çê³â ç¶ ÁÇèÁÅêÕ êÅïº ÇñÖäÅ êó·éÅ ÇüÇÖÁÅ å¶ Çëð
À°Ã çÅ Þ°ÕÅÁ ÕÇòåÅ Áå¶ êzÅÚÆé ÇÂÇåÔÅà ò¼ñ Ô¯ Ç×ÁÅÍ À°Ô
ÚÆé ç¶ ôÅÃåðÆ Ã³×Æå çÆÁ» ×ÇÔðÅÂÆÁ» å¼Õ ê¹¼ÜÅÍ À°Ô ìóÅ
Á¼ÛÅ òÆäÅ òÅçÕ ÃÆ å¶ ê¹ðÅåé ñ¯Õ-×Æå» çÆÁ» è¹é» ×Å Õ¶
êzóé Ô°³çÅÍ ê³çð» ÃÅñ» çÆ À°îð ÇòÚ À°Ã é¶ ÁÅêä¶ ÁÅê éÅñ
ÇÂÔ Ççzó· ëËÃñÅ ÕÆåÅ ÇÕ Õ¶òñ ÁÇèÁËé å¶ ÁÇèÁÅêé Õð¶×ÅÍ
ÇÂÔÆ Õ³î À°Ã é¶ ÃÅðÆ À°îð ÕÆåÅÍ À°Ã ù ÇôÕÅð Ö¶âä çÅ ô½Õ
ÃÆ êð À°Ô ÁÅêä¶ ÇòÇçÁÅðæÆÁ» ù ÇÕÔÅ ÕðçÅ ÃÆ ÇÕ ÇôÕÅð
Õðé ò¶ñ¶ Ü» Ö¶âä ò¶ñ¶ è¯ÖÅ éÔƺ ÕðéÅ Áå¶ ÇìêåÅ ÇòÚ òÆ
ôðÅøå çÅ ê¼ñÅ éÔƺ Û¼âäÅÍ
òÆÔ ÃÅñ çÆ À°îð ÇòÚ àËÕà հñËÕàð òܯº é½ÕðÆ ô°ðÈ ÕÆåÆ
å¶ ÇòÁÅÔ ÕÆåÅÍ ÇòÁÅÔ Ãëñ éÔƺ ÃÆ êz³å± À°Ô ÇÕÔÅ ÕðçÅ ÃÆ,
ÒÒÇÂà çÅ ÇÂÕ ñÅí òÆ Ô¯ÇÂÁÅÍ Øð ê¹¼åð êËçÅ Ô¯ Ç×ÁÅ å» îËù
ÇÂÔ åüñÆ Ô¯ ×ÂÆ ÇÕ Ô°ä Øð çÆÁ» Çܳî¶òÅðÆÁ» ÇÂÔ î¹³âÅ
óíÅñ ñ¶×Å å¶ î˺ Õ°Þ êó· ñò»×ÅÍÓÓ ê¼ÚÆ ÃÅñ çÆ À°îð ÇòÚ
ÁÅêäÆ î» ç¶ ç¶Ô»å Ã À°Ô ¶éÅ À°çÅà ԯÇÂÁÅ ÇÕ Çå³é ÃÅñ
ç¹¼Ö ÇòÚ â°¼ìÅ ÇðÔÅÍ éÅ êó· ÃÕçÅ éÅ êó·Å ÃÕçÅÍ ×ÅÀ°¶ä ñ×çÅ
å» òÆäÅ çÆ Ã¹ð ÁÅòÅ÷ éÅñ éÅ ðñçÆÍ
ÁÖÆð À°Ô óíÇñÁÅ å¶ ÁÇèÁÅêé çÅ ÇÕ¼åÅ ÁêäÅ ÇñÁÅÍ
ÇÂÇåÔÅÃ, ÕÅÇò, ðÅÜéÆåÆ, éËÇåÕ ôÅÃåð, ó×Æå Áå¶ èðî çÆ
ÇüÇÖÁÅ À°Ã ç¶ Çòô¶ ÃéÍ ÇòÇçÁÅðæÆ À°Ã ç¶ ÁÅñ¶-ç¹ÁÅñ¶ Ø°³îç¶
ðÇÔ³ç¶Í ÕÂÆ å» òÇð·ÁÅ ì¼èÆ À°Ã ç¶ éÅñ ÔÆ ðÔ¶Í ò¼â¶ ØðÅÇäÁ»
ç¶ ì¼Ú¶ À°Ã êÅïº ÇüÖä ÁÅÀ°ºç¶ êð îÔÅåîÅ ÇÕÔÅ ÕðçÅ, ÒÒÃîÅÜ
ÇÜà Õçð Ç×ð Ú¹¼ÕÅ ÔË, Õ¶òñ ÇòÇçÁÅ êzÅêå Õðé éÅñ ÇÂà çÅ
ÇÂñÅÜ éÔƺ Ô¯ò¶×ÅÍ ÃÅù ðÅÜ Ã³íñäÅ êò¶×Å, Ö¹ç ÔÕÈîå éÅ
Õð»×¶ åÅ ìðìÅç Ô¯ ÜÅò»×¶ÍÓÓ
ÇÂÕ î½ÕÅ ÁÇÜÔÅ òÆ ÁÅÇÂÁÅ Ü篺 À°Ã ù ÒñÈÓ éÅî çÆ ÇðÁÅÃå
ÇòÚ ñ¯Õ ÇéðîÅä ÇòíÅ× çÅ î³åðÆ Çéï°Õå ÕÆåÅ Ç×ÁÅÍ Çëð À°Ô
ÚÆë ÜÃÇàà ìÇäÁÅ å¶ Çëð êzèÅé î³åðÆÍ À°Ã é¶ Ç³éÆ ÃëñåÅ
éÅñ êzì³è ÚñÅÇÂÁÅ ÇÕ Çòð¯èÆÁ» é¶ ÂÆðÖÅ òà ԯ Õ¶ ìçéÅîÆ ô°ðÈ
Õð Çç¼åÆÍ ÃÅÜô» ØóÆÁ» ÜÅä ñ¼×ÆÁ», Á³å îÔÅåîÅ é¶ ÔÕÈîå
ÇåÁÅ× Çç¼åÆÍ
ÇêÛ ÇêÛ¯Õó ÇêÛ ¯Õó
46 47
ê¹ðÅåé ÚÆé, é×ð-ðÅÜ» çÅ ÇÂÕ ÃîÈÔ ÃÆÍ ÇÂÕ ôÇÔð çÅ
ÇÂÕ ðÅÜÅ Ô°³çÅ ÃÆ Áå¶ ÁÅñ¶ ç¹ÁÅñ¶ ç¶ Ö¶å Áå¶ Çê³â À°Ã çÆ
ÇðÁÅÃå çÅ ÇÔ¼ÃÅ Ô°³ç¶Í ôÇÔð» ÇòÚ èéÆ Áå¶ êó·¶ ÇñÖ¶ ñ¯Õ ðÇÔ³ç¶
Ãé Áå¶ Çê³â» ÇòÚ Áéêó· ×ðÆì î÷çÈðÍ ôÇÔð» ç¶ ç¹ÁÅñ¶ ò¼âÆÁ»ò¼âÆÁ»
Õ³è» À°ÃÅðÆÁ» Ü»çÆÁ» Ãé å¶ ôÅî êËä å¶ çðòÅ÷¶ ì³ç Ô¯
Ü»ç¶ å» ÇÕ èÅóòÆÁ» Áå¶ âÕËå» å¯º ìÇÚÁÅ ÜÅ ÃÕ¶Í âÅÕÈÁ» é¶
Çê³â» À°å¶ ÔîñÅ ÕðÕ¶ ÕÆ ñËäÅ ÃÆ, ÇÜæ¶ ñ¯Õ ð¯àÆ å¯º òÆ î¹æÅÜ
ÃéÍ ôÇÔð ù ðÅÜèÅéÆ Ü» ç½ñåÖÅéÅ ÇÕÔÅ Ü»çÅ ÃÆ å¶ ÇÂÔ ôìç
ÁÜ å¼Õ ÃÅâÆ ê³ÜÅìÆ ÃÇíÁåÅ ÇòÚ òÆ ÁÅî òðå¶ Ü»ç¶ ÔéÍ
Çüն ÁÅî ÚÅñÈ éÔƺ ԯ¶ ÃéÍ ñËä ç¶ä òÃå» ç¶ òà»çð¶
éÅñ Ô°³çÅ ÃÆÍ Õ½âÆÁ» Áå¶ ÇüêÆÁÅ Õ°Þ Û¯à¶ ÇüÇÕÁ» çÆ æ»
òðåÆÁ» Ü»çÆÁ» ÃéÍ ÕÆîåÆ ê¼æð, ïéÅ, Ú»çÆ, êôÈ Áå¶ ð¶ôî,
ðÕî çÆ ÁçÅÇÂ×Æ ç¶ ÃÅèé ÃéÍ ÂÆÃòÆ å¯º AB@@ ÃÅñ êÇÔñ¯º ç¶
Ú»çÆ ç¶ Ö¹ä¶ Ô¯Â¶ Çüն Çîñ¶ ÔéÍ ÇÜÔó¶ Çüն Øó¶ Ü»ç¶ Ãé, À°é·»
ÇòÚ ðÅÜ ÇÚ³é· Ö¹ÇäÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ Ô°³çÅ ÃÆÍ ÇÂÕ¯ ÕÆîå ç¶ AH Çüն
ÇÂÕ¯ èÅå ç¶ ìä¶ Ô¯Â¶ å¯ñ¶ ׶ åÅ À°é·» çÅ ò÷é ò¼Ö-ò¼Ö
ÇéÕÇñÁÅÍ ç¯ å¯º ÚÅð ×ðÅî åÕ ç¶ ò÷é çÆ òÅè ØÅà ÃÅìå
ÕðçÆ ÔË ÇÕ î¯àÅ ÇÜÔÅ ÇÔÃÅì ÇÕåÅì ÃÆÍ ÕÆîåÆ èÅå» çÆ ØÅà
Ô¯ä ÕÅðé ÕçÆ-ÕçÆ ÃëËç ÇÔðé çÆ Ö¼ñ ç¶ à¯ÇàÁ» À°å¶ î¯Ôð» ñÅ
Õ¶ òÆ Õð³ÃÆ çÅ Õ³î ÇñÁÅ Ü»çÅ ÃÆÍ Õð³ÃÆ Â¶éÆ íÅðÆ ÃÆ ÇÕ
ÇñÁÅÀ°ä ÇñÜÅä À°å¶ ÔÆ ìóÅ ÖðÚ Ô¯ Ü»çÅ ÃÆÍ Õð³ÃÆ À°å¶
ìÅçôÅÔ çÆ ÇÂÜÅð¶çÅðÆ ÃÆÍ
ðÅÜÅ ñ¯Õ» ñÂÆ ð¼ì ò»× ÃÆÍ À°Ã çÆ Ç¼ÛÅ Áé°ÃÅð ÃðÕÅð
ÚñçÆÍ ÇñÖåÆ ÕÅùé Õ¯ÂÆ éÔƺ ÃÆÍ çÇðÁÅò» ÇòÚ¯º Çé¼ÕÆÁ» Çé¼ÕÆÁ»
éÇÔð» Õ¼ã Õ¶ ÇóÜÅÂÆ ÕÆåÆ Ü»çÆÍ ÇÂÔ ðÅܶ çÆ îð÷Æ éÅñ Ô°³çÅÍ
ê¹ðÅä¶ ÚÆé ç¶ ñ¯Õ ×Æå» ÇòÚ ðÅܶ çÆ À°ÃåÇå ÕÆåÆ ÇîñçÆ ÔËÍ
ðÅÜ çÆ òÇâÁÅÂÆ ÇÔå íÜé ðÚ¶ Áå¶ ×Ŷ Ü»ç¶Í ðÅܶ ù óì¯Çèå
ÇÂÕ íÜé ÔË:å±³
ÃÅù ÜÆòé ç¶ä òÅñÅ Ô˺,
å±³ ÃÅâÅ Çð÷Õ çÅåÅ Ô˺,
å¶ðÆ Ö¹ôÆ Ô¯ò¶ å» ëÃñ» À°×çÆÁ» Ôé,
å¶ðÆ éÅðÅ÷×Æ ÃÅâÆ î½å ÔËÍ

ñ¯Õ» çÅ ðÈÔ» Áå¶ ç¶òÇåÁ» ÇòÚ ÇòôòÅà ÃÆÍ ÇÂÕ ð¼ì çÅ
ÇÖÁÅñ Áܶ êËçÅ éÔƺ Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆÍ Ú³×¶ íñ¶, ÃÅÀ± Áå¶ ÂÆîÅéçÅð
ñ¯Õ» ù ç¹¼Ö ÃÇÔ³ÇçÁ» ç¶Ö Õ¶ ÕéÇëÀ°ÇôÁÃ é¶ ÇÕÔÅ ÃÆ ÇÕ
ç¶òÇåÁ» çÆ Ç¼ÛŠóå°ñå éÔƺ ÔËÍ ÇÂÔ À°Ã çÅ Õ°çðåÆ ôÕåÆÁ»
ç¶ ÇÖñÅë ð¯Ã ÃÆÍ Ü¶ ç¶òå¶ ðÅÜ ç¶ Õ³î» ÕÅÜ» ÇòÚ ÃÔÅÂÆ Ô°³ç¶,
ÃëñåÅ Çç³ç¶, ëÃñ» Ú³×ÆÁ» À°×çÆÁ», åç ðÅÜÅ À°é·» çÆ êÈÜÅ
ÕðçÅ Áå¶ À°é·» çÅ ð°åìÅ òèÅ Çç³çÅÍ êð ܶ ç¶òå¶ ðÅÜÅ Áå¶
êðÜÅ çÅ é°ÕÃÅé Õðç¶ å» ðÅÜÅ À°é·» çÅ ÁÔ°çÅ ØàÅ (demotion)
Çç³çÅÍ ÇÂÕ ðÅܶ é¶ å» Õð¯èòÅé Ô¯ Õ¶ åÅÃÆ êÔÅóÆ ç¶òå¶ ù Õ¯ó¶
îÅð Çç¼å¶ (ÜìÅéÆ-ÜìÅéÆ... ÔòÅ ÇòÚ Õ¯óÅ À°ñÅð Õ¶)Í ÇÕö ðÅܶ
çÆ Çܼå ÔÅð çÅ ÕÅðé ç¶òå¶ ù î³ÇéÁÅ Ü»çÅ ÃÆÍ Ü¶å± ðÅܶ ç¶
ç¶òå¶ åÕó¶ î³é¶ ÜÅç¶ Ãé å¶ ÔÅð¶ ԯ¶ ç¶ ÕîÜ¯Í Ü¶ Ôó· ÁÅ Ü»ç¶
Ü» ïÕÅ êË Ü»çÅ å» ÇÂà çÅ íÅò ÇÂÔ ÇñÁÅ Ü»çÅ ÇÕ ç¶òå¶, ðÅܶ
çÅ ÁÅÖÅ î³é䯺 Ôà ׶ Ôé, íÅò ðÅܶ ÇòÚ ÕÇðôîÅ Õðé çÆÁ»
ôÕåÆÁ» éÔƺ ðÔÆÁ»Í ðÅÜÅ ñ¯Õ» ç¶ ÃÅÔîä¶ åê ÕðçÅ Áå¶ ÁÅêä¶
êÅê» çÆ ÇÖîÅ î³×çÅÍ ÇÂÔ ÇðòÅÜ ÁÅè¹ÇéÕ ÕÅñ ÇòÚ òÆ Úñç¶ ðÔ¶Í
ÇÂ毺 å¼Õ ÇÕ AHCB ÂÆÃòÆ ÇòÚ ÕÅñ êË Ç×ÁÅ ÃÆ, ðÅܶ é¶ ñ¯Õ»
ÃÅÔîä¶ ÜÅ Õ¶ ×°éÅÔ» çÅ ÇÂÕìÅñ ÕÆåÅ å» ìðÃÅå Ô¯ÂÆÍ ê¹ðÅä¶
ÃÇîÁ» ÇòÚ å» ÁÇÜÔ¶ î½Õ¶ òÆ ÁŶ ÇÕ ðÅܶ ù ÁÅåîØÅå Õðé
ñÂÆ îÜìÈð Ô¯äÅ ÇêÁÅÍ
îËÕÃòËìð ÇñÖçÅ ÔË ÇÕ ÚÆé çÆ ðÈÔÅéÆÁå ÇòÚ êË׳ìð» é¶
ÕçÆ Õ¯ÂÆ ÇÂéÕñÅì éÔƺ ÇñÁ»çÅÍ ÃÅèÅðä ñ¯Õ êÈÜÅ êÅá éÔƺ
Õðç¶ Ãé ÇÕÀ°ºÇÕ À°é·» ù ÕðéÅ ÔÆ éÔƺ ÁÅÀ°ºçÅ ÃÆÍ ê¹ÜÅðÆ Ü»
ìÅçôÅÔ ÔÆ ÁÇÜÔÆÁ» ðÃî» ÇéíÅÀ°ºç¶ ÃéÍ î¹ÕåÆ çÅ ÇÃè»å Ü»
ÇòôòÅà êzÚÇñå éÔƺ ÃÆÍ
ÕéÇëÀ°ÇôÁÃ é¶ êÇÔñÆ òÅð ÇÂÔ ÇÕÔÅ ÇÕ èðî Ãíé» ñ¯Õ»
ñÂÆ ìÔ°å ÷ðÈðÆ ÔËÍ Õ¶òñ ðÅܶ Ü» ê¹ÜÅðÆ ç¶ Ô¼æ ÇòÚ èðî ç¶äÅ
Áé°ÇÚå ÔËÍ ÇòôòÅà ÕÆÇåÁ» ì×Ëð óÃÅð çÅ ÇéïÇîå ÕÅðÜ éÔƺ
Úñ ÃÕçÅÍ ðÅܶ ñÂÆ ÷ðÈðÆ ÔË ÇÕ À°Ô ñ¯Õ» ù ð¯àÆ íÅò¶º éÅ
ç¶ò¶....èðî ç¶ò¶, ÇéÁ» ç¶ò¶....éÔƺ å» À°Ã çÅ ðÅÜ éÔƺ Úñ
ÃÕ¶×ÅÍ ç¶òÇåÁ» çÆ íÆó ÇòÚ ðÅÜÅ ôð¯îäÆ ç¶òåÅ Ô°³çÅ ÃÆÍ À°Ô
ÁÅÕÅô çÅ ê¹¼åð ÁÖòÅÀ°ºçÅ ÃÆÍ
ÚÆéÆ íÅôÅ ÇòÚ èðî ñÂÆ Õ¯ÂÆ ÃÔÆ ôìç éÔƺ ÇîñçÅÍ ÇÂÕ
48 49
ôìç ÔË ÒÇÃè»åÓ, À°Ô ÇÃè»å ÇÜÔó¶ ÇòçòÅé» é¶ ìäÅÂ¶Í çÈÜÅ ôìç
ÔË ÒðÃîÓÍ ÇÃè»å Áå¶ ðÃî» èÅðÇîÕ Ôé ÇÕ òËö ÔÆ ÁÅî ÃîÅÇÜÕ
êð³êðÅò» Ôé, Õ¯ÂÆ êåÅ éÔƺ ñ×çÅÍ ÕéÇëÀ°ÇôÁÃ é¶ òÆ Ü¯ î¼å
ê¶ô ÕÆåÅ À°Ã ù ÚÆé ÇòÚ ÇÕö èðî çÅ éÅî éÔƺ Çç¼åÅ Ç×ÁÅ,
Ãׯº ÇòçòÅé» ç¶ é¶î ÇÕÔÅ Ü»çÅ ÔËÍ
ܯ îðÜÆ ðÃî ÇðòÅÜ ðÔ¶, ÚÆéÆ ñ¯Õ» é¶ ÁÅêäÅ Ãì³è
ÇçzôàîÅé Ü×å éÅñ ð¼ÇÖÁÅÍ ñ§îÆÁ» À°îð» Áå¶ Ö¹ôÔÅñ ÜÆòé
çÆÁ» ÕÅîéÅò» ÕÆåÆÁ»Í ÇÜÔó¶ ì³ç¶ ÔÆð¯ ìäŶ ׶ À°Ô ÁÃÈñ» ç¶
ê¼Õ¶ ðÇÔ³ç¶ å¶ ÚÆéÆÁ» ç¶ ÇòôòÅà Áé°ÃÅð ÕçÆ îðç¶ ÔÆ é»ÔÍ î½å
À°å¶ Çܼå ò¼âÆ å¯º ò¼âÆ êzÅêåÆ ÃîÞÆ ×ÂÆÍ Ã³åÅé çÆ êzÅêåÆ, èé
çÆ Ç¼ÛÅ, å³çð°ÃåÆ Áå¶ Ú³×Å í¯Üé êzÅðæéÅò» ðÅÔƺ î³Ç×ÁÅ Ü»çÅÍ
ÇîÃð òÅÃÆÁ» éÅñ¯º ÇÂÔ ðÃî ÇðòÅÜ À°ñà ÃéÍ ÇîÃð ç¶ ñ¯Õ»
ç¹ÁÅðÅ î³îÆÁ» ìäÅ Õ¶ ñÅô» óíÅñä çÅ íÅò ÇÂÔ Ô°³çÅ ÃÆ ÇÕ
ÇÂé·» ÇòÚ Áܶ ÜÅé ÔË Áå¶ ÇÂé·» ù ç¹¼Ö-ù¼Ö çÅ ÁÇÔÃÅà ÔËÍ
ÇÂö ÕÅðé å» ñÅô» ç¶ é÷çÆÕ ÖÅä êÆä çÆÁ» òÃå» ð¼ÖÆÁ»
Ü»çÆÁ» ÃéÍ ÚÆéÆÁ» ñÂÆ î½å 寺 ÇêÛ¯º Ô¯ð Õ°Þ éÔƺ ÃÆÍ ÇÂö
ÕðÕ¶ À°Ô î½å ù ò¼è 寺 ò¼è çÈð ð¼ÖäÅ ÚÅÔ°³ç¶ ÃéÍ ÕéÇëÀ°ÇôÁÃ
çÅ ÇòÚÅð ÔË ÇÕ î½å 寺 ìÅÁç ÁÅåîÅ íÅë ò»× À°â Ü»çÆ ÔË,
×ðç ×°ìÅð ÓÚ Çîñ Ü»çÆ ÔË å¶ Öåî Ô¯ Ü»çÆ ÔËÍ
ÕéÇëÀ°ÇôÁà çÅ ê¹éð Üéî ÇòÚ Ü» ð¼ì ÇòÚ Õ¯ÂÆ ÇòôòÅÃ
éÔƺ ÃÆÍ ÇÂà ê¼Ö¯º À°Ã ù ô³ÕÅòÅçÆ Ü» éÅÃåÕ ÇÕÔÅ ÜÅ ÃÕçÅ ÔËÍ
Ãà¶à çÅ èðî ÇüèÅ ÃÅçÅ ÃÆÍ ìñÆ ç¶äÆ, êzÅðæéÅ ÕðéÆ, ó×Æå
Áå¶ éÅÚ, èðî ç¶ Á³× ÃéÍ ÕéÇëÀ°ÇôÁÃ ç¶ ÇÃè»å» ÇòÚ
ÇòÁÕåÆ×å êzÅðæéÅ çÅ Õ¯ÂÆ ÃæÅé éÔƺ ÔËÍ À°Ô Ü篺 ìÆîÅð
Ô¯ÇÂÁÅ å» ÁÅêäÆ å³çð°ÃåÆ òÅÃå¶ ôÅÇ×ðç» ù êzÅðæéÅ Õðé 寺
ð¯Õ Çç¼åÅÍ À°Ô ÁÅê ÕÂÆ ÕÂÆ ÃÅñ êzÅðæéÅ éÔƺ ÕðçÅ ÃÆÍ ÇÕÔÅ
Ü»çÅ ÔË ÇÕ À°Ã çÆ ìÆîÅðÆ ç½ðÅé ðÅÇÜÁ» Áå¶ ðÅÜ ç¶ À°Ú
ÁÇèÕÅðÆÁ» é¶ À°Ã ñÂÆ êzÅðæéÅò» ÕÆåÆÁ»Í
ÜÆòé çÅ Ã¹Ö ÕéÇëÀ°ÇôÁÃ é¶ èðî ÇòÚ éÔƺ ìñÇÕ ÃçÅÚÅðÕ
Çéïî» ÇòÚ¯º ñ¼íä çÅ ïåé ÕÆåÅÍ À°Ã ç¶ ÇÃè»å» ÇòÚ ð¼ìÆ
ìÖÇôô éÅî çÆ Õ¯ÂÆ ÕñêäÅ éÔƺ, êzÅðæéÅ ðÅÔƺ ×°éÅÔ ìÖô¶ ÜÅ
ÃÕä ÇòÚ ÕéÇëÀ°ÇôÁà çÅ ÇòôòÅà éÔƺ ÃÆÍ À°Ô ÁÅÖçÅ ÃÆ ÇÕ
îé°¼Ö ÚÅÔ°³çÅ ÔË À°Ã ù îðé 寺 ìÅÁç ïÅç ð¼ÇÖÁÅ ÜÅò¶Í é¶Õ

ì³ÇçÁ» ù ñ¯Õ ïÅç ð¼Öç¶ òÆ Ôé, êð³å± ÇÂà çÅ ÇÕö ÇÕÃî çÆ
î¹ÕåÆ éÅñ Õ¯ÂÆ Ã³ì³è éÔƺÍ
ÕéÇëÀ°ÇôÁà çÅ éËÇåÕ ôÅÃåð Áå¶ ì¹¼èî¼å çÅ éËÇåÕ ôÅÃåð
ÁÅêà ÇòÚ ÕÅëÆ ÇîñçÅ Ü°ñçÅ ÔËÍ ç¯Ô» çÅ ÂÆôòð éÅñ Õ¯ÂÆ
òÅÃåÅ éÔÆÍ ÚÆéÆ îÔÅåîÅ ÇÂà óÃÅð ç¶ Õ°çðåÆ Çéïî» éÅñ
ðÅÜÆéÅò» Õðé çÅ ÇÂÛ°¼Õ ÔË å¶ ÚÅÔ°³çÅ ÔË ÇÕ ÁÅçîÆ ÁÅêäÆ æ»
êÛÅä¶Í Ü篺 Õ°çðå çÆ îéôÅ çÅ Çòð¯è Õðƶ åç óÕà ÁÅÀ°ºç¶
ÔéÍ À°é·Æòƺ ÃçÆ ÇòÚ íÅðÆ òðÖÅ Ô¯ÂÆ åÅ ÇÂà çÅ ÕÅðé ÇÂÔ
ç¼ÇÃÁÅ Ç×ÁÅ ÇÕ ê¹ÇñÃ é¶ Ç÷ÁÅçåÆÁ» ÕÆåÆÁ» Ãé, ÇÂà ÕðÕ¶
Õ°çðå Õð¯èòÅé Ô¯ ×ÂÆÍ ðÅܶ çÅ Õ³î ÔË Áéêó· ×ðÆì êðÜÅ À°å¶
ì¼ÇÚÁ» ò»× ðÇÔî Õð¶ ÇÕÀ°ºÇÕ Õ°çðå çÆÁ» Õð¯êÆÁ» çÅ ÕÅðé
À°Ú ÁÇèÕÅðÆ Ô°³ç¶ Ôé êð³å± ÇÂà çÆ Ã÷Å ÁÅî êðÜÅ í°×åçÆ ÔËÍ
îÔÅåîÅ ÁÅÇÖÁÅ ÕðçÅ ÃÆ, ÇòÇçÁÅ êzÅêå Õðé çÅ ñÅí ÇÂÔÆ
ÔË ÇÕ ÇòçòÅé ÁÅçîÆ Õ°çðå ç¶ ÕÅùé» çÅ êåÅ ñ×ÅÀ°ºçÅ ÔË,
À°é·» Áé°ÃÅð ÁÅê ÚñçÅ ÔË Áå¶ Ô¯ð» ù Úñä çÆ êz¶ðéÅ Çç³çÅ
ÔËÍ Õ°çðå çÅ Çòð¯è ÕðéÅ ÔÆ ìçÆ ÔËÍ ÇÂÃ ç¶ éåÆܶ ڳ׶ éÔƺ
ÇéÕñç¶Í ï Ç×ÁÅé Ôð î¹ÃÆìå çÆ Üó· ÕàçÅ ÔËÍ ÇÜæ¶ ÁÇ×ÁÅéåÅ
ԯ¶×Æ, Õ°çðå çÅ ÇòèÅé À°æ¶ í³× Ô¯ò¶×Å å¶ Ã³Õà ÁÅÀ°ä׶,
åìÅÔÆ Ô¯ò¶×ÆÍ
îÔÅåîÅ çÅ î¼å ÃÆ ÇÕ é¶Õ ì³ÇçÁ» À°å¶ ÜÅçÈ çÅ Õ¯ÂÆ ÁÃð
éÔƺ Ô°³çÅÍ é¶ÕÆ ò¼âÆ ÔË, Áîð Áå¶ ôÕåÆôÅñÆ ÔËÍ ÇÜÔóÅ ì³çÅ
óÜîÆ ÜÆòé ÜÆ ÇðÔÅ ÔË À°Ã ù í±å» 寺 âðé çÆ ñ¯ó éÔÆºÍ Ü篺
À°Ú ÁÇèÕÅðÆÁ» êÅà é¶ÕÆ éÅ ðÔ¶ åç ðÈÔ» ìñòÅé Ô¯ Ü»çÆÁ»
Ôé å¶ ç¹ÖÆ ÕðçÆÁ» ÔéÍ ÕéÇëÀ°ÇôÁà ÇÂÕ»å ÇòÚ åê ÕðÕ¶
ÕðÅîÅå» ÔÅÃñ Õðé çÅ Çòð¯èÆ ÃÆ å¶ ÇÕÔÅ ÕðçÅ ÃÆ ÇÕ ÇÂÔ
ÃÃåÆ ô°Ôðå ÔËÍ Ô», ÕçÆ-ÕçÆ À°Ô ÇÕÔÅ ÕðçÅ ÃÆ ÇÕ ÃòË-îÅä
çÅ ÜÆòé ÇÜÀ°ä òÅñ¶ ñ¯Õ íÇò¼Ö çÆ æÅÔ êÅ ÃÕç¶ ÔéÍ
ÇÂà îÔÅåîÅ ç¶ ÇÃè»å, ì¹¼èîå éÅñ¯º ÇÂà ׼ñ¯º Çí³é Ôé ÇÕ
À°Ô ì¹¼è ò»× ÇÂÛÅò» çÅ ÇåÁÅ× Õðé ñÂÆ éÔƺ ÁÅÖçÅÍ Õ¶òñ
ëÜÈñ ÇÂÛÅò» çÅ ÇåÁÅ× Õðé ñÂÆ ÁÅÖçÅ ÔËÍ çÈÜÅ òÖð¶ò» ÇÂÔ
ÔË ÇÕ ÇéðòÅä (î¹ÕåÆ) çÆ Õ¯ÂÆ ÷ðÈðå éÔÆºÍ Ã³ÃÅð 寺 î¹Õå éÅ
Ô¯ò¯, ÇÂà ÇòÚ ôÅîñ Ô¯ò¯¯, ÇÂà ÇòÚ Ü÷ì Ô¯ò¯, é¶Õ ì³ÇçÁ» çÆ
óÃÅð ù ìÔ°å ñ¯ó ÔË å¶ À°é·» çÅ å» Õä-Õä ÇÂà èðåÆ ÇòÚ
50 51
ÃîÅ ÜÅäÅ ÚÅÔÆçÅ ÔËÍ ÕéÇëÀ°ÇôÁà ù éÅ ÁÅåîÅ ìÚÅÀ°ä çÆ
ÇÚ³åÅ ÔË éÅ ê¹éð Üéî çÆ êðòÅÔÍ ç¯ò¶º ÇÃè»å À°Ã ñÂÆ ÁÜéìÆ
ÔéÍ À°Ô ÁÅåî óÜî À°å¶ ìñ Çç³çÅ ÔËÍ À°Ã çÅ ÕÇÔäÅ ÔË ÇÕ
ìçÆ çÆ ÇÚ³åÅ éÔƺ ÔË, ÇÕÀ°ºÇÕ ÇÂÔ î¶ðÅ Õ°Þ éÔƺ Çò×Åó ÃÕçÆÍ
ÁÅçîÆ çÅ Õç¶ êåé éÔƺ Ô¯ ÃÕçŠܶ À°Ô Ö¹ç Ú¶å³é ðÔ¶Í
êÇò¼åð ÜÆòé ÇòÚ ÁÅÂÆ Ô¯ÂÆ Õ¯ÂÆ åð¶ó ìçÆ ÔË, Ô¯ð ÇÕèð¶ ìçÆ
éÔƺÍ
îÔÅåîÅ ÕéÇëÀ°ÇÃÁà À°Ã ì³ç¶ çÆ åÅðÆë ÕðçÅ ÔË ÇÜà ù
ÇÕ ÇêåÅ é¶ éŠùäéï¯× å¶ éÅ ÃÇÔäï¯× ×¼ñ» ÁÅÖ ÇçåÆÁ»
êð³å± ê¹¼åð é¶ ×°¼ÃÅ éÔƺ ÕÆåÅÍ ê¹¼åð çÇðÁÅ-Ççñ ÇéÕÇñÁÅ êð³å±
ÇêåÅ é¶ òÆ Õð¯è ÕÆåÅ ÃÆ å» ÁÅêäÆ Ç÷³î¶òÅðÆ ÇéíÅÀ°ºÇçÁÅ ÁÇÜÔÅ
ÕÆåÅ ÃÆÍ À°Ã çÆ ê¹¼åð éÅñ Õ¯ÂÆ ç¹ôîäÆ æ¯ó·Æ ÃÆÍ îÔÅåîÅ Ü篺
ðÅÜ çÅ î³åðÆ ÇðÔÅ å» ÕÅùé ù êÈðä óÜî éÅñ ñÅ×È ÕÆåÅÍ À°Ô
ÁÅÇÖÁÅ ÕðçÅ ÃÆ, Ô°Õî ÁçÈñÆ ÕðéÆ ØàÆÁÅ ÇÚ³åé éÅñ¯º òÆ
òèÆÕ ì¹ðÆ ÔË å¶ ëÜÈñ ÖðÚÆ ÕðéÆ Õ³ÜÈÃÆ Õðé 寺 òèÆÕ îÅóÅ
Õ³î ÔËÍ ÇÂÔ ×¼ñ éÔƺ ÇÕ Õ³ÜÈÃÆ ÕðéÆ Ú³×Æ ÚÆ÷ ÔË, ÇÂÔ å»
ÁÅçîÆ ù ÜÅéòð ìäÅ Çç³çÆ ÔË, êz³å± Á¼ïÅôÆ ÇÂà 寺 òÆ î³çÆ ÔËÍ
Ú³×Æ ÃðÕÅð À°Ô ÔË ÇÜÃ ç¶ éÅ×ÇðÕ ×ðÆì Ô¯ä ù ôðîéÅÕ Õ³î
ÃîÞä, êz³å± ÃðÕÅðÆ êzì³è ܶ ì¹ðÅ ÔË åÅ ÁîÆð Ô¯äÅ òè¶ð¶ ôðîéÅÕ
ÔËÍ
îÔÅåîÅ é¶ ÇÕÔÅ ÇÕ ÇÕö ÇÃ¼è¶ Ü» ÁÇÜÔ¶ ã³× ðÅÔƺ ÃðÕÅð
ç¶ ÕðîÚÅðÆ Ü¶ ñÅíçÅÇÂÕ Çé¼ÜÆ ÕÅð¯ìÅð Õðç¶ Ôé À°é·» ù å°ð³å
ð¯ÇÕÁÅ ÜÅò¶Í ÇÂÔ ÁéËÇåÕ Õ³î ÔËÍ î¹ñÅ÷î ÁÅêä¶ ð°åì¶ çÆ ç¹ðòð寺
Õð¶×ÅÍ îÔÅåîÅ ç¶ ñÅí ÔÅéÆ ç¶ ÇÃè»å, î³× Áå¶ ò³â ç¶ ÇÃè»å,
ÁÅè¹ÇéÕ Áðæ-ôÅÃåð ç¶ ÇÃè»å» éÅñ ìó¶ Çîñç¶-Ü°ñç¶ ÔéÍ
ÇòÁÅÜ ù îÈñèé çÅ ì¼ÚÅ ÇÕÔÅ Ü»çÅ ÃÆÍ
ÇÂÔ ÕéÇëÀ°ÇôÁÃ ç¶ ÇÕÇðÁÅåîÕ ëñÃë¶ çÅ ÔÆ ÁÃð ÃÆ ÇÕ
ÚÆé ÇòÚ ÕÂÆ òÅð ì¯èÆÁ» ç¶ î¼á ì³ç ÕðòŶ ׶ ÇÕÀ°ºÇÕ À°æ¶
ÇòÔñó êñ ðÔ¶ Ãé ܯ ÃîÅÜ À°å¶ íÅð ÃéÍ îÔÅåîÅ, ܶ ôÅÔÅéÅ
áÅá ìÅá Áå¶ Á¼ïÅôÆ ç¶ ÇÖñÅë ÃÆ å» À°Ô åê Áå¶ Ã³ÃÅð ç¶
ÇåÁÅ× òð׶¶ ÇÃè»å» ç¶ òÆ ÇÖñÅë ÃÆÍ Õðî ջ⻠ù À°Ô ÃÖå
ÇØðäÅ ÕðçÅ ÃÆÍ À°Ã çÅ Õæé ÔË, ÒÒìÅçôÅÔ èÅðÇîÕ ðÃî» Çéí»ç¶
Ôé å» ÇÕ À°é·» çÅ ðÅÜ ÃñÅîå ðÔ¶Í Ü¶ ðÃî» ðÅÔƺ ÃðÕÅð» ìä

ÃÕçÆÁ» å» ê¹ÜÅðÆ Ã³ÃÅð ç¶ ìÅçôÅÔ Ô°³ç¶, å¶ Ü¶ ðÃî» ÕðÇçÁ»
ÕðÇçÁ» ìÅçôÅÔå» ×ðÕ Ô¯ ×ÂÆÁ», îð Çîà ×ÂÆÁ» å» Çëð ÇÕÀ°º
Õðç¶ Ô¯ ÇÂÔ Ãí ÁÅâ³ìð?ÓÓ À°Ô ÚÆé ç¶ Ãíé» èðî» Áå¶ Ã³êðçÅò»
寺 êÇÔñ» Ô¯ÇÂÁÅ ÔË êð ¶éÆ ê¹ðÅåéåÅ ç¶ ìÅòÜÈç À°Ã ç¶ ÇòÚÅð»
ÇòÚ ÕîÅñ çÆ åÅ÷×Æ ÔËÍ
À°Ô ó×Æå çÅ ÃÇåÕÅð ÕðçÅ ÃÆÍ À°Ã é¶ ÇÕÔÅ ÇÕ ÇÜæ¶ ÇÕå¶
Çå³é ì³³ç¶ Ç¼Õᶠԯä, À°æ¶ î¶ðÅ îÅñÕ Ô°³çÅ ÔËÍ ÕéÇëÀ°ÇôÁà ç¶
êzíÅò ÃçÕÅ ÃðÕÅð î¹ñÅ÷î» çÆ íðåÆ ñÂÆ ÇÂîÇåÔÅé ñËä ñ×
êÂÆ ÃÆ å¶ é½ÕðÆ ñËä çÅ ÇÂÛ°Õ íÅò¶º I@ ÃÅñ çÅ ì÷°ð× Ô¯ò¶
À°Ã ñÂÆ àËÃà êÅà ÕðéÅ ÷ðÈðÆ ÃÆÍ À°Ô ÇÕÔÅ ÕðçÅ ÃÆ ÇÕ
êó·ÅÂÆ ÇñÖÅÂÆ å¯º ì×Ëð ÇòÁÕåÆ ì»Þ Ô¯ Ü»çÅ ÔËÍ À°Ô Ü篺 ×¼ñ»
ÕðçÅ å» ê¹ðÅåé ÇòçòÅéÅ ç¶ Õæé» ç¶ ÔòÅñ¶ Çç³çÅÍ ÇÂÕ òÅð
ÇÕö é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒîÅñÕ, ÁÃƺ ì×Ëð ÔòÅÇñÁ» ç¶ òÆ å°ÔÅâÆ ×¼ñ
î³éç¶ Ô» Çëð å°Ãƺ ÔòÅñ¶ ÇÕÀ°º Çç³ç¶ Ô¯?ÓÓ îÔÅåîÅ é¶ ÇÕÔÅ, î˺
å°ÔÅⶠØð ÖÅäÅ ÖÅä Ç×ÁÅ å» ÇÃðÕÅ å°Ãƺ ×ò»ãÆ ç¶ Ø𯺠î³×
Õ¶ ÇñÁ»çÅ, å» òÆ î¶ð¶ îé ÇòÚ å°ÔÅâÅ ÔÆ ÃÇåÕÅð Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆ,
×ò»ãÆ çÅ éÔƺÍ
ê³Ü ê³Ü î¹ãñ¶ î¹ãñ¶ Ãç×°ä
Ãç×°ä
ÕéÇëÀ°ÇôÁÃ ç¶ ÇÃè»å ÃçÅÚÅð ôÅÃåð ç¶ Çéïî ÔÆ Ôé
ÇÜÔó¶ ìÅð-ìÅð îé°¼Ö ù é¶Õ ìäé çÆ êz¶ðéÅ Çç³ç¶ ÔéÍ îÔÅåîÅ
ò¶ñ¶ çÅ ÚÆéÆ ÃîÅÜ ÇíÁÅéÕ Ô¼ç å¼Õ Çízôà Ô¯ Ú¹¼ÕÅ ÃÆ êz³å±
îÔÅåîÅ çÅ ÇòôòÅà ÃÆ ÇÕ ÁÅçîÆ ì¹ÇéÁÅçÆ å½ð å¶ é¶Õ ÔËÍ æ¯ó¶·
Ã 寺 îé°¼Ö ì¹ðÅ Ô¯ Ç×ÁÅ, ì¹ðÅÂÆ æ¯ó¶· ÇÚð ñÂÆ ÔË, À°Ã ç¶
ùèðé çÆ Ã³íÅòéÅ ÔËÍ ÁÅçîÆ ÃÅÔîä¶ ç¯ò¶º ðÃå¶ Ô°³ç¶ Ôé, é¶ÕÆ
çÅ òÆ Áå¶ ìçÆ çÅ òÆÍ À°Ô Õ¯ÂÆ ÇÂÕ ðÃåÅ Ú¹ä ñ˺çÅ ÔË, êð
Ú¹ÇäÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ðÃåÅ À°Ã é¶ ÕçÆ Û¼âäÅ ÔÆ éÔƺ, ÁÇÜÔÆ Õ¯ÂÆ
×¼ñ éÔÆºÍ À°Ô Çëð òÅêà êðå ÃÕçÅ ÔËÍ À°Ã ù ìçÆ òñ êðåä¯
ð¯ÕäÅ ÔËÍ À°Ã é¶ ÇÕÔÅ ÃÆ, ÒÒÇÜÔóÅ ÁÅçîÆ é¶ÕÆ ç¶ ðÃå¶ À°å¶
éÔƺ ÚñçÅ ÃÆ, ܶ î˺ À°ºÃ ù ì¹ðÅ Õðé¯ ð¯ÕçÅ å» ç¶ð å¼Õ î˺
ì¶ÚËé ÜðÈð ðÇÔ³çÅ, ÁÇÜÔÅ ÕðÇçÁ» ÕÂÆ òÅð î˺ êz¶ôÅéÆÁ» î¹ÃÆìå»
ÃÔ¶óÆÁ» êz³å± ÇÂÔ î¹ÃÆìå» ÚËé Çç³çÆÁ»Í î˺ Ã¹Ö çÆ éƺç ú½çÅ
ÇÕÀ°ºÇÕ î˺ é¶Õ ûÍÓÓ îÔÅåîÅ é¶ ê³Ü Ãç×°ä ÇéôÇÚå ÕÆå¶Í
À°Ã çÆÁ» ÇñÖå» ÇòÚ ÒñÆÓ ôìç çÆ òð寺 ìóÆ òÅð ÕÆåÆ
52 53
×ÂÆ ÇîñçÆ ÔËÍ ÚÆé ç¶ ìÔ°å ÃÅð¶ êzÅÚÆé ôìç ÁÇÜÔ¶ Ôé ÇÜé·»
çÅ ÃÔÆ åðÜîÅ ÕðéÅ å¶ À°Ã ç¶ ìðÅìð çÅ ôìç ñíäÅ Á½ÖÅ ÔËÍ
ÒñÆÓ ÇÂÔ¯ ÇÜÔÅ ÔÆ ôìç ÔËÍ ÇÂà çÅ Áðæ ÔË À°ÇÚååÅ, Ãz¶ôàåÅ,
ôðÅëåÍ èÅðÇîÕ ðÃî» ù òÆ ñÆ ÇÕÔÅ Ç×ÁÅ ÔË, ÇÂ毺 åÕ ÇÕ
ó×Æå òÅÃå¶ òÆ ÇÂà ôìç çÆ òð寺 Ô¯ÂÆ ÔËÍ Çñé ïÈ å»× ç¶
ôìç» ÇòÚ ñÆ ÁÅçðôÕ ÃîÅÇÜÕ Áé°ôÅÃé ÔË ÇÜà ÇòÚ Ôð ÚÆÜ
À°Ã çÆ ÃÔÆ æ» À°å¶ ÃÇæå Ô¯ò¶Í ÃîÅÜ, èðî Áå¶ ÃçÅÚÅð ç¶
ðÃå¶ À°å¶ Úñ¶Í
ÃÅî³å ÁÅÂÆ é¶ ÕéÇëÀ°ÇôÁà ù ê¹¼ÇÛÁÅ, ÒÒîÔÅåî ÜÆ ÒñÆÓ
ÇÕà ù ÇÕÔÅ Ü»çÅ ÔË? å°Ãƺ ÁÕÃð ÇÕÔÅ Õðç¶ Ô¯ ÇÂÔ ìóÆ ÁÇÔî
ÚÆ÷ ÔËÍÓÓ îÔÅåîÅ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒîËù êåÅ éÔƺ ñ×çÅ ÇÂÔ ÕÆ ÔËÍ î˺
Áܶ ÃîÞ éÔƺ ÃÇÕÁÅ ÇÂà ùÍÓÓ ÁÅÂÆ é¶ Çëð ÇÕÔÅ, ÒÒêð å°Ãƺ
ÇÂà ìÅð¶ ÁÅî ×¼ñ Õðç¶ Ô¯ Õ°Þ çïÍÓÓ îÔÅåîÅ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒî˺
Õ¶òñ ÇÂÔ ÜÅäçÅ Ô» ÇÕ ÇÜÀ°ä òÅÃå¶ ñ¯Õ» ù ÇÜé·» ÚÆ÷» çÆ
ñ¯ó ê˺çÆ ÔË, ñÆ À°é·» ÇòÚ¯º Ãí 寺 ÷ðÈðÆ ÔËÍ ÇÂà çÆ ÜÅäÕÅðÆ
ì×Ëð éÅ êÈÜÅ Ô¯ ÃÕçÆ ÔË, éÅ Çòôò çÆÁ» ôÕåÆÁ» ù ÃîÇÞÁÅ
ÜÅ ÃÕçÅ ÔËÍ ìÅçôÅÔ çÅ ò÷Æð» êzåÆ, Ô°ÕîðÅé» çÅ êðÜÅ êzåÆ,
îðç» çÅ Á½ðå» êzåÆ, îÅÇêÁ» çÅ ì¼ÇÚÁ» êzåÆ ÕÆ ëð÷ Ô¯ò¶ å¶
ÕÆ ÁÇèÕÅð, ÇÂÔ ñÆ åËÁ ÕðçÆ ÔËÍ ÇÂö ÕðÕ¶ Ôð ÃÇíÁÕ îé°¼Ö
ñÆ çÅ ÃÇåÕÅð ÕðçÅ ÔËÍÓÓ
ÃÈ ïÈ éÅñ ×¼ñìÅå ç½ðÅé ÕéÇëÀ°ÇôÁÃ é¶ ÁÅÇÖÁÅ, ÒÒñÆ
ÃîÅÜ ù ×Çáå ÕðçÆ ÔËÍ ÇÂà éÅñ Ã¹Ö ÇîñçÅ ÔËÍ ÇÂÔ ÃÅâÆ
ãÅñ ÔËÍ ÇÂà éÅñ ÃÅù îÅéÇÃÕ å¶ ÇÜÃîÅéÆ Ã¹ð¼ÇÖÁÅ êzÅêå Ô°³çÆ
ÔËUÍ ÃÈ ïÈ é¶ Çëð ê¹¼ÇÛÁÅ, ÒÒÕÆ ñÆ Ç³éÆ ÷ðÈðÆ ÔË?ÓÓ îÔÅåîÅ é¶
ÇÕÔÅ, ÒÒê¹ðÅåé ìÅçôÅÔ» é¶ îé°¼ÖÆ Ã¹íÅÁ Ãîåñ ð¼Öä òÅÃå¶ ñÆ
çÆ òð寺 ÕÆåÆ Áå¶ Çòôò ù ÜÅÇäÁÅÍ ÇÜÃ é¶ ñÆ ×zÇÔä ÕÆåÆ
À°Ô åð Ç×ÁÅ å¶ ÇÜÃ é¶ ÇåÁÅ× Çç¼åÆ À°Ô îð Ç×ÁÅÍU ñÆ çÅ
ÁÅèÅð ùð× ÇòÚ ÔË, ðÈê èðåÆ À°å¶ ØÇóÁÅ Ü»çÅ ÔË å¶ Á³Çåî
óÃÕÅð ò¶ñ¶, Çêåð êÈÜÅ ò¶ñ¶, åÆðÁ³çÅ÷Æ ò¶ñ¶, çÃåÅð-ì³çÆ ò¶ñ¶,
ÇéÁ», ÁçÅñå» Áå¶ ðÅÜéÆåÕ Ã³ì³è» ÇòÚ Ôð æ» ñÆ çÅ ÔÆ
ÁÅÃðÅ ÇñÁÅ Ü»çÅ ÔËÍ ÇÂö ÕðÕ¶ ÃÅèÈÁ» é¶ ñÆ ù À°åî ÇÕÔÅÍ
ñÆ éÅñ êÇðòÅð, ç¶ô Áå¶ Ã³ÃÅð áÆÕ áÅÕ ÚñçÅ ÔËÍ ê³Ü îé°¼ÖÆ
ÇðôÇåÁ» À°å¶ ñÆ çÅ ÁÇèÕÅð ÔËÍ îé°¼ÖÆ Çðôå¶ ÇÂÔ Ôé:-

ìÅçôÅÔ çÅ êðÜÅ éÅñ ÇðôåÅ
ÇêåÅ çÅ ê¹¼åð éÅñ ÇðôåÅ
êåÆ çÅ êåéÆ éÅñ ÇðôåÅ
íðÅò» çÅ ÁÅêà ÇòÚ Áå¶ ç¯Ãå» çÅ êzÃêð ÇðôåÅ
ò¼ÇâÁ» çÅ Û¯ÇàÁ» éÅñ ÇðôåÅ
íÅò¶º Ô¯ð òÆ ìÔ°å ÃÅð¶ Çðôå¶ îé°¼Ö» ÇòÚÕÅð ìä¶ Ô¯Â¶ Ôé,
êz³å± Õ¶ºçðÆ îÔ¼åò ð¼Öä òÅñ¶ ÇÂÔ ê³Ü Çðôå¶ ÔéÍ îé°¼ÖåÅ çÆ
î³Ç÷ñ Çòôò ÇòÁÅêÕ ÇÂÕùðåÅ ÔËÍ îé°¼Ö» çÅ èðåÆ éÅñ Áå¶
èðåÆ çÅ ÁÅÕÅô éÅñ ùð Çîñ¶ å» Çòôò çÆ îéôÅ çÅ ÃÔÆ êåÅ
ñ×çÅ ÔËÍ
îÔÅåîÅ Áé°ÃÅð ì÷°ð× Ã¹ÖÆ ðÇÔ³ç¶ Ãé ÇÕÀ°ºÇÕ À°é·» é¶
Õ°çðå éÅñ ÁÅêäÆ ÔËÃÆÁå Çîæ ð¼ÖÆ Ô¯ÂÆ ÃÆÍ ò¼â¶ ۯචܶ Ãí
ÁÅêäÆ-ÁÅêäÆ Á½ÕÅå 寺 ÜÅäÈ Ô¯ä Áå¶ ÇÂà ù ÃòÆÕÅð Õð ñËä
å» ×óìó çŠùÁÅñ ÔÆ êËçÅ éÔƺ Ô°³çÅÍ åÅúòÅçÆÁ» é¶ îÔÅåîÅ
çÆÁ» ÇÂé·» ×¼ñ» çÅ îÖ½ñ À°âÅÇÂÁÅ êz³å± À°Ã é¶ Ççzó·åÅ éÅñ
ÃÔÆ ù ÃÔÆ ÇÕÔÅÍ À°Ã é¶ ÇÕÔÅ, çÈÇÜÁ» éÅñ ÇÂÔ¯ ÇÜÔÅ ÇòÔÅð
Õð¯ ÇÜÔ¯ ÇÜÔÅ å°Ãƺ ÚÅÔ°³ç¶ Ô¯ ÇÕ À°Ô å°ÔÅⶠéÅñ ÕðéÍ
À°Ã é¶ ÇÕÔÅ- ÜÆòé ÇòÚ ÚÅð ×°ä ÇéíÅÀ°ä ï¯× Ôé ÇÜé·»
ÇòÚ¯º î˺ ÇÂÕ òÆ éÔƺ ÇéíÅ ÃÇÕÁÅÍ îËù ÁÅêäÆ îÅåÅ çÆ À°Ã
å𷻠öòÅ ÕðéÆ ÚÅÔÆçÆ ÃÆ ÇÜà åð·» î˺ ïÚçÅ Ô» î¶ð¶ ì¼Ú¶ î¶ðÆ
ÕðéÍ î˺ ÁÇÜÔÅ éÔƺ ÕÆåÅÍ îËù ÁÅêä¶ ìÅçôÅÔ çÅ ÃÇåÕÅð
ÕðéÅ ÚÅÔÆçÅ ÃÆ ÇÜò¶º ÇÕ î˺ ÁÅêä¶ ÁèÆé ÇÕö ò÷Æð 寺 Ö¹ç
ñÂÆ À°îÆç ð¼ÖçÅ ÃÆÍ ò¼â¶ íðÅ çÅ ÁÅçð ÕðéÅ ÚÅÔÆçÅ ÃÆÍ
ç¯Ãå» çÅ ÃÇåÕÅð ÕðéÅ ÚÅÔÆçÅ ÃÆ, êz³å± î˺ Õ°Þ éÔƺ Õð ÃÇÕÁÅÍ
À°Ã ù ê¹¼ÇÛÁÅ Ç×ÁÅ ÇÕ ÇÜÔó¶ ì¹ðÅÂÆ Õðç¶ Ôé À°é·» éÅñ ÕÆ
ÇòÔÅð Õðƶ? À°Ã é¶ ÇÕÔÅ, ÇÜÔó¶ é¶Õ Ôé À°é·» éÅñ é¶ÕÆ Õð¯
å¶ ì¹ÇðÁ» éÅñ ÇéÁ» Õð¯Í ì¹ðÅÂÆ ù ÇéÁ» éÅñ éÇÜᯠÇÕÀ°ºÇÕ Ü¶
ì¹ð¶ çÅ Ôî¶ô» íñÅ Õðç¶ ÜÅÀ°×¶ å» ôÅÇÂç À°Ã çÅ Ô½ºÃñÅ òè
ÜÅò¶ å¶ ìçåð Ô¯ ÜÅò¶Í
ê³Ü ê³Ü îÔÅé îÔÅé ëð÷
ëð÷
ñÅÂÆ ÚÆ é¶ ÕéÇëÀ°ÇôÁÃ ç¶ ÁÇèÁËé 寺 ìÅÁç Ô¶á ÇñÖ¶
ê³Ü ëð÷ ÇéôÇÚå ÕÆå¶:-
54 55
ÇêåÅ ÇòÚ ÇçÁÅñåÅ Áå¶ ê¹¼åð ÇòÚ Ã³åÅé òÅñÆ ô°èåÅÍ
ò¼â¶ íðÅ ÇòÚ Ã¹ÇÔðçåÅ Áå¶ Û¯à¶ ÇòÚ ÇéîðåÅÍ
êåÆ çÅ ÇéÁ»êÈðä òåÆðÅ Áå¶ êåéÆ ÇòÚ ÁÅÇ×ÁÅÕÅðåÅÍ
ò¼ÇâÁ» ÇòÚ îé°¼ÖÆ ÔîçðçÆ Áå¶ Çé¼ÇÕÁ» ÇòÚ ÁÅçðíÅòÍ
ôÅÃÕ» ÇòÚ À°çÅðåÅ Áå¶ êðÜÅ ÇòÚ òëÅçÅðÆÍ
ÇÜà ÃîÅÜ ÇòÚ ÇÂÔ çà êzÕÅð ç¶ ×°ä Ôé À°æ¶ ñÆ ÔË, À°æ¶
ù¼Ö ÔË, À°æ¶ ÃÇÔÜ ÔËÍ ÇÂÔ¯ ÇÜÔ¶ îÅÔ½ñ ÇòÚ ñ¯Õ» ç¶ Á³çðÈéÆ ÃÔÆ
×°ä êz×à Ô°³ç¶ ÔéÍ éÅ ñóÅÂÆ, éÅ ì¶ÚËéÆ, éÅ ì¶ÇÂéÃÅëÆ ÇçÖÅÂÆ
Çç³çÆ ÔËÍ ç¯Ãå» ÇòÚ Ö¹ôÆ Ô°³çÆ ÔËÍ Øð ÇòÚ Ö¹ôÔÅñÆ Ô°³çÆ ÔË å¶
ðÅÜ ÇòÚ ô»åÆÍ ÕéÇëÀ°ÇôÁÃ ç¶ ÕÅÇò ó×zÇÔ ÇòÚ çðÜ ÔË:-
Ü篺 êåéÆÁ», ê¹¼åð Áå¶ À°é·» ç¶ òâ¶ð¶ ÇÂ¼Õ Ô¯ä,
ÇÂÀ°º Ô°³çÅ ÔË ÇÜò¶º ÃÅ÷ ÇÂÕùð Ô¯äÍ
íðÅò» çÅ î¶ñ Ô¯ò¶ å¶ ô»åÆ Ô¯ò¶,
å» Ã³×Æå çÆÁ» åÅð» Çã¼ñÆÁ» éÔƺ Ô°³çÆÁ»Í
Ö¹ôÆ Áå¶ ÇîñÅê çÅ çÆòÅ Øð ÇòÚ Ü×çÅ ÔËÍ
ì¼ÇÚÁ» ç¶ Üéî éÅñ ð³×Æé Ççé ÁÅÀ°ºç¶ ÔéÍ
îÔÅåîÅ Ú¹³Þ-ÚðÚÅ çÅ ÔÅîÆ éÔƺ ÃÆÍ À°Ã é¶ ÁÇèÁÅåîòÅç
óì³èÆ ÕñêéÅ À°âÅðÆÁ» éÔƺ îÅðÆÁ»Í ܯ ÇÕÔÅ ÜÆòé ñÂÆ À°êï¯×Æ
ÇÕÔÅÍ Ôð ÃîÅÜ çÆ Û¯àÆ å¯º Û¯àÆ ÇÂÕÅÂÆ êÇðòÅð ÔË, å¶ êÇðòÅð
À°êð óÃÇÕzåÆ Çéðíð ÔËÍ êÇðòÅð áÆÕ Ô¯ò¶ å» î¹ñÕ áÆÕ Ô°³çÅ
ÔËÍ ÚÆé ÇòÚ êÇðòÅð êzåÆ òëÅçÅðÆ å¯º ò¼âÅ Ô¯ð Õ¯ÂÆ ×°ä éÔƺ
î³ÇéÁÅ Ü»çÅÍ Á¼Ü ç¶ Ã ò»× ÇÂÔ éÔƺ ÃÆ ÇÕ ìÅñ× Ô¯ä
ìÅÁç Õ¯ÂÆ îéîð÷Æ Õð ÃÕ¶, êÇðòÅð éÅñ ðÔ¶ Ü» éÅÍ î½å å¼Õ
êÇðòÅð çÆ Çܳî¶òÅðÆ ÇéíÅÀ°äÆ ê˺çÆ ÃÆÍ ÇêåÅ çÆ ÁÅÇ×ÁÅ î³éäÆ
ÔË, ÇêåÅ çÆ î½å 寺 ÇêÛ¯º ò¼â¶ íðÅ çÆ ÁÅÇ×ÁÅ î³éäÆ ÔËÍ ÇêåÅ
Áå¶ ò¼â¶ íðÅ ù òÆ ÇåÁÅ× ç¶ À°Ú¶ ÁÅçðô ÕÅÇÂî Õðé¶ ê˺ç¶
Ôé, åç ÔÆ Û¯à¶ Ô°Õî î³éä×¶Í Ü¶ óåÅé ÃÔÆ éÔƺ å» ÇÂà ñÂÆ
ÇêåÅ ÕÃÈðòÅð ÔË ÇÕÀ°ºÇÕ À°Ã é¶ êÇðòÅð òñ êÈðÅ ÇèÁÅé éÔƺ
ÇçåÅ, ÇÜ³é» ÇÚð ÇêåÅ ÜÆÇòÁÅ, ç¶Ö¯ ÇÕà ñÂÆ ÜÆÇòÁÅÍ Ü篺 å°ð
Ç×ÁÅ, ç¶Ö¯ ÇÕò¶º ÇòÛÇóÁÅÍ
Çî³× òÈ é¶ ê¹¼åð ç¶ ëð÷ ê¹¼Û¶ å» îÔÅåîÅ é¶ ÇÕÔÅ, îÅåÅ
ÇêåÅ ù Õ¶òñ À°ç¯º Ö¶Úñ ÇçÀ° Ü篺 å°Ãƺ ìÆîÅð Ô¯ò¯Í Ô¯ð ÕçÆ
éÔƺÍ

ÃÈ ïÈ é¶ ê¹¼åð ç¶ ëð÷ ìÅð¶ ê¹¼ÇÛÁÅ å» îÔÅåîÅ é¶ ÇÕÔÅ,
ÒÒÇÜÔóÅ ì³çÅ îÅÇêÁ» ù í¯Üé ç¶ò¶, Á¼Ü Õ¼ñ· À°Ô Ú³×Å ÃîÇÞÁÅ
Ü»çÅ ÔË, í¯Üé å» ÁÃƺ ÁÅêä¶ Õ°ÇåÁ» Áå¶ Ø¯ÇóÁ» ù òÆ Ö¹ÁÅÀ°ºç¶
Ô»Í Ü¶ îÅÇêÁ» çÅ ÁÅçð éÅ ÕÆåÅ, Õ¶òñ ð¯àÆ Çç¼åÆ, Çëð ÕÆ
ëðÕ Ô¯ÇÂÁÅ À°é·» ÇòÚ Áå¶ êôÈÁ» ÇòÚ?
îÔÅåîÅ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒÜ篺 îÅê¶ ÇÜÀ°ºç¶ Ô¯ä À°é·» çÆ ÁÅÇ×ÁÅ
ñË Õ¶ Ø𯺠ìÅÔð ÜÅÀ° Áå¶ ÜÅä ò¶ñ¶ À°æ¶ ÔÆ ÜÅÀ° ÇÜæ¶ çà ն
ÜÅ ðÔ¶ Ô¯Í
ÕéÇëÀ°ÇôÁà Áé°ÃÅð ÇÜÀ°ºç¶ ÜÆ îÅÇêÁ» çÅ ÃéîÅé ÕðéÅ
Áå¶ À°é·» çÆ î½å 寺 ÇêÛ¯º À°é·» ç¶ ç¼Ã¶ ðÃå¶ å¶ Ú¼ñäÅ ÚÅÔÆçÅ
ÔËÍ Á¼Ü òÆ ÚÆé ÇòÚ ê³ØÈó¶ 寺 ñË Õ¶ î½å ç¶ ÇìÃåð åÕ îÅåÅ
ÇêåÅ Áå¶ Ã³åÅé çÅ ÇðôåÅ Áà°¼à Áå¶ ÃÇåÕÅðï¯× ÃîÇÞÁÅ Ü»çÅ
ÔËÍ ÇÂà Çðôå¶ é¶ ç¹éÆÁ» ù êÇòå¼ð ìäÅÇÂÁÅ å¶ Ã³ÃÅð ÇòÚ
î¹ÃÆìå» Øà ×ÂÆÁ»Í
ÃÅë ÔË ÇÕ À°Ô ÁÇèÁÅåîòÅçÆ éÔƺ ÃÆÍ ÚÆé ÇòÚ ÂÆôòðòÅçÆ,
ðÔ¼ÃòÅçÆ ÜÅ ðÈÔÅéÆ ð°ÞÅä ؼà ÔÆ ç¶Öä ù ÇîÇñÁÅ ÔËÍ
ÕéÇëÀ°ÇôÁà çÅ ÇÃè»å ÚÅñÈ Ô¯ÇÂÁÅ, Çëð ì¹¼è î¼å çÅ êzÕÅô
Ô¯ÇÂÁÅ å¶ ÁÅÖð îÅðÕÃòÅç ù ÃòÆÕÅÇðÁÅ Ç×ÁÅÍ...ÇÂé·» ÃÅð¶ î¼å»
çÅ ÂÆôòð éÅñ Õ¯ÂÆ Ã³ì³è éÔÆºÍ ÕéÇëÀ°ÇôÁà 寺 êÇÔñ» òÆ
ÃçÅÚÅðÕ ÇéïîòÅñÆ çÅ ÃÇåÕÅð òè¶ð¶ ÃÆ å¶ èÅðÇîÕ ðÃî» çÈܶ
çðܶ å¶ ÁÅÀ°ºçÆÁ» ÃéÍ îÔÅåîÅ é¶ ÇòôêÇòÁÅêÆ Çéïî ù åÅÀ°
ÇÕÔÅÍ åÅÀ° îé°¼ÖÆ ÜÆòé ù À°Ã¶ êzÕÅð êzíÅÇòå ÕðçÅ ÔË, ÇÜò¶º ÃÈðÜ
ð°¼å» ùÍ Õæé ÔË, éËÇåÕ Çéïî îðç» Á½ðå» òÅÃå¶ êzÕÅôå Ô¯ÇÂÁÅ
Áå¶ èðåÆ ÁÅÃîÅé À°å¶ ÛÅ Ç×ÁÅÍ ÃÅðÆ Õ°çðå ÕÅùé ÇòÚ êÅì³ç
ÔËÍ éÅ Õ¯ÂÆ ÇÕzôîÅ ÔË éÅ ÁéÔ¯äÆÍ Øàé»ò» Áé°ôÅÃé ÇòÚ Øà
ðÔÆÁ» ÔéÍ Ü¶ Õ°çðå ÇòÚ å°ÔÅù ÕÅðé-ÕÅðÜ çÆ Ãêôà ÇòèÆ éÔƺ
Ççà ðÔÆ å» å°Ãƺ Á³é¶· Ô¯Í Õ°çðå ÇòÚ Õ¯ÂÆ ×°³Þñ» éÔƺ, Õ¯ÂÆ
Þî¶ñ¶ éÔÆºÍ Çòôò çÅ ÇÂÕ ÇéôÇÚå Çéïî ÔË, Ô¯ð Õ°Þ éÔƺÍ
DGI êÈðì ÂÆÃòÆ Ãé ÇòÚ ÇÂà îÔÅé çÅðôÇéÕ çÅ ç¶Ô»å Ô¯
Ç×ÁÅÍ À°Ã ç¶ ÁèÈð¶ Õ³î ù À°Ã ç¶ ÇòÇçÁÅðæÆÁ» é¶ êÈðÅ ÕÆåÅÍ
îÔÅåîÅ çÆÁ» ÇÃÇÖÁÅò», ïÅç» Áå¶ à¯àÇÕÁ» ù óêÅçå ÕÆåÅ
Ç×ÁÅÍ ÕéÇëÀ°ÇôÁà ç¹ÁÅðÅ ðÇÚÁÅ Áå¶ ÕéÇëÀ°ÇôÁà ìÅð¶ ðÇÚÁÅ
ÃÅÇÔå ÚÆé çÅ îÔÅé ì½ÇèÕ ÇòðÃÅ ÔË ÇÜà À°å¶ óÃÅð ù ëõð ÔËÍ
ÕéÇëÀ±ÇôÁà éÇëÀ±ÇôÁà çÆÁ» çÆÁ» ÇñÖå» ÇñÖå» çÆ çÆ Ã³Ö¶ê óֶê ÜÅäÕÅðÆ
ÜÅäÕÅðÆ
56 57
êÚò³ÜÅ ÃÅñ çÆ À°îð ÇòÚ ÕéÇëÀ±ÇôÁà Çå³é ôÅÇ×ðç» ù
éÅñ ñË Õ¶ å¶ð» ÃÅñ æ»-æ» é½ÕðÆ çÆ åñÅô ÇòÚ Ø°³îçÅ ÇðÔÅÍ
ÚÆéÆ ÇðÁÅÃå» ç¶ ðÅܶ À°Ã çÆ ÇòçòåÅ Áå¶ ÂÆîÅéçÅðÆ å¯º òÅÕë
Ãé, êð³å± ÇÂÔ ÚÆ÷» ðÅÇÜÁ» ç¶ ÇÕà ճî? ÃéîÅé Õðé çÆ æ»
Ãׯº À°Ã ù ô¼Õ çÆÁ» Çé×ÅÔ» éÅñ ç¶ÇÖÁÅ ÜÅä ñ¼×ÅÍ íÇðôà
ÁøÃð À°Ã ù ñÅ׶ éÅ ëàÕä Çç³ç¶, Õ°Þ æÅò» À°å¶ À°Ã À°å¶
Ôîñ¶ ԯ¶ å¶ À°Ã ù ÜÅé ìÚÅ Õ¶ ç½óéÅ ÇêÁÅÍ ìÚÅÀ° òÅÃå¶ Á³×
ð¼ÇÖÁÕ ðÖçÅ ÇðÔÅÍ ÇÂÔ çôÅ ç¶Ö Õ¶ ÇÂÕ ì³ç¶ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒîÔÅåîÅ,
ÃðìÇ×ÁÅåÅ Ô¯ä ç¶ ìÅòÜÈç ÕÆ ÇîÇñÁÅ å¹ÔÅù?ÓÓ îÔÅåîÅ é¶ À°µåð
Çç¼åÅ, ÒÒå±³ çà Çëð ÕÆ Õð»? ÇÕö èéÆ ç¶ ð¼æ çÅ ðæòÅé ñ¼×
ÜÅò» ÇÕ åÆðÁ³çÅ÷Æ ÇüÖäÆ ô°ðÈ Õð»?U
À°Ã çÅ ÇÂÕ ÇòÇçÁÅðæÆ ÃÅî³å ÁÅÂÆ ç¶ çðìÅð ÇòÚ ò¼â¶
ð°åì¶ å¶ Çéï°Õå Ô¯ÇÂÁÅ å» ÇòÇçÁÅðæÆ é¶ ÁÅêä¶ ÁÇèÁÅêÕ çÅ
ìóÅ ÃéîÅé ÕÆåÅÍ ÃÅî³å é¶ îÔÅåîÅ ù çðìÅð ÇòÚ Ã¼ç ÇñÁÅ
Áå¶ ÷ðÈðÆ îÃÇñÁ» À°å¶ ÁÕÃð ÃñÅÔ îôòðÅ ÕðçÅÍ ÇÂÔ DHD
êÈðì ÂÆÃòÆ çÆ ×¼ñ ÔË Ü篺 À°Ã çÆ À°îð FG ÃÅñ çÆ ÃÆÍ òè¶ð¶
Ãî» Ô°ä òÆ À°Ô ÁÇèÁÅêé çÅ Õ³î ÕðçÅÍ À°Ã é¶ ê¹ðÅåé ÚÆéÆ
×z³æ» ù óêÅÇçå Õðé çÅ îÔÅé ÕÅðÜ ÇÃð¶ ÚÅÇó·ÁÅÍ À°Ã é¶ Ãí
ÇñÖå» ù ò¼Ö-ò¼Ö ó×zÇÔÁ» ÇòÚ ÇÂÕ¼áÅ ÕÆåÅÍ ÇÂé·» ×z³æ» ù
ÕéÇëÀ±ÇôÁà ÕñÅÇÃÕà ÇÕÔÅ Ü»çÅ ÔËÍ ×z³æ ÇÂÔ Ôé:-
A. ôÈÇÚ³× (ÇÂÇåÔÅÃ)
B. ôÆÇÚ³× (ÕÅÇò ó×zÇÔ)
C. ñÆ ÕÅÂÆ (èðî ê¯æÆ)
D. ÁÅÂÆ ÇÚ³× (êÇðòðåé» çÆ ê¯æÆ)
E. Ú¹é ÇÚÀ± (ìóå-êåÞó ç¶ Çìðå»å)
A. A. ôÈÇÚ³×
ôÈÇÚ³×
ÇÂÇåÔÅà çÆ ê¯æÆ ÔË ÇÜà ÇòÚ BD@@ êÈðì ÂÆÃòÆ, íÅò Á¼Ü
寺 Õ¯ÂÆ ÃÅ㶠ÚÅð Ô÷Åð ÃÅñ êÇÔñ¯º 寺 ñË Õ¶ ÕéÇëÀ±ÇôÁà ç¶
Ã åÕ ç¶ Çìðå»å çðÜ ÔéÍ çÃåÅò¶÷Æ ÇðÕÅðâ êÈð¶ å¼æ» Ãî¶å
ÇçåÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÔËÍ ÇÂà ÇÕåÅì ÇòÚ Ã¹êéÅ ÇñÁÅ Ç×ÁÅ ÔË ÇÕ ÃÅð¶
óÃÅð ÇòÚ Õ¶òñ ÇÂÕ ìÅçôÅÔå Ô¯ò¶ å¶ ìÅçôÅÔ é¶Õ Ô¯ò¶Í

B. B. ôÆÇÚ³×
ôÆÇÚ³×
ÇÂà ÇÕåÅì ÇòÚ ÕÇòåÅò» ÔéÍ ÇÂÔ ÕÇòåÅò» èÅðÇîÕ Ø¼à
Áå¶ ÃîÅÜ Ã¹èÅðÕ òè¶ð¶ ÔéÍ
C. C. ñÆ ñÆ ÕÅÂÆ
ÕÅÂÆ
ÇÂà ÇÕåÅì ÇòÚ èÅðÇîÕ ðÃî» ðÆå» çÅ òðäé ÔËÍ ç¼ÇÃÁÅ
Ç×ÁÅ ÔË ÇÕ ÕÆ Õ°Þ Õðé éÅñ ÕìÆñçÅðÆ áÆÕ ã³× éÅñ ÚñçÆ
ÔËÍ é¶Õ ìäé ç¶ ÕÅÇÂç¶ ÕÅùé ÇñÖ¶ ׶ ÔéÍ
D. D. D. ÁÅÂÆ ÁÅÂÆ ÁÅÂÆ ÇÚ³× ÇÚ³×
ÇÚ³×
ÇÂà ×z³æ ÇòÚ Õ°çðå çÆÁ» åìçÆñÆÁ» çÅ ñ¶ÖŠܯÖÅ ÔËÍ
ð°å» ÇÕò¶º ìçñçÆÁ» Ôé, Ççé ðÅå ÇÕò¶º ÁÅÀ°ºç¶ Ôé, ÁÅÇçÕ
ÇòÇôÁ» À°å¶ ÇñÇÖÁÅ Ç×ÁÅ ÔËÍ ÇÕåÅì ç¶ éÅî 寺 ñ×çÅ ÔË ÇÜò¶º
ÇÂà ÇòÚ ÇòÇ×ÁÅé ç¶ Õ¯ÂÆ é¶î ùñÞŶ ׶ Ô¯ä êð³å± ÁÇÜÔÆ
×¼ñ éÔÆºÍ òè¶ðÆÁ» ×¼ñ» ÃîÞ ÇòÚ éÔƺ ÁÅÀ°ºçÆÁ»Í
ÇÂà ÇòÚ ðÅÜéÆåÆ çÅ òÆ ò¶ðòÅ ÔËÍ ÒñÈÓ éÅî çÆ ÇðÁÅÃå,
ÇÜà ÇòÚ ÕéÇëÀ±ÇôÁà ðÇÔ³çÅ ÃÆ, À°Ã ç¶ êzì³è ìÅð¶ ÇñÇÖÁÅ ÔËÍ
òè¶ð¶ ÷¯ð ÇÂà ê¼Ö À°å¶ Çç¼åÅ Ç×ÁÅ ÔË ÇÕ ðÅܶ é¶Õ Ô¯ä å¶ Ã³ÃÅð
ÇòÚ éËÇåÕ ÔÕÈîå ԯ¶ å¶ ÁÅÕÅô ÇÂà ù Õ³àð¯ñ Õð¶Í
E. E. Ú¹é Ú¹é Ú¹é ÇÚÀ ÇÚÀ° ÇÚÀ
Ú¹é ÇÚÀ° Ãî¶å ÇÂé·» ê³Ü ×z³æ» ù ê³Ü-êÅåôÅÔ (The Five
Kings) òÆ ÇÕÔÅ Ü»çÅ ÔËÍ ÇÂÔ ÚÆé ÇòÚ ìó¶ ÃÇåÕÅð¶ Ü»ç¶ ×z³æ
ÔéÍ
ÇÂé·» ê³Ü ÕñÅÇÃÕ ×z³æ» 寺 ÇÂñÅòÅ ÚÅð Ô¯ð ÇÕåÅì»,
ÕéÇëÀ±ÇôÁÃ ç¶ ï°¼× éÅñ Ü°óÆÁ» Ô¯ÂÆÁ» ÔéÍ ÇÂé·» ÇÕåÅì» ù
ÒÚÅð ôÈÓ (The Four Shu) ÇÕÔÅ Ü»çÅ ÔËÍ ÇÂé·» ç¶ éÅî ÇÂÔ Ôé-
F. ñÈ ïÈ (The Lue-Yu)
G. åÅ ôÈ (The Ta Hseuth)
H. Ú¹³× ï°³× (The Chung-Yung)
I. Çî³× ÷È (The Meng-tzu)
ÇÂÔ ÚÅð ×z³æ îÔÅåîÅ ÕéÇëÀ±ÇôÁà çÆÁ» ÇñÖå» éÔÆºÍ ÇÂÔ
À°Ã ç¶ ÇòÇçÁÅðæÆÁ» ðÅÔƺ ÇåÁÅð ÕÆåÆÁ» ÇÕåÅì» ÔéÍ Ü¯ Õ°Þ
À°Ô êó·ÅÇÂÁÅ ÕðçÅ ÃÆ, ÇÜÔ¯ ÇÜÔ¶ À°Ã ç¶ ÇòÚÅð Ãé å¶ Ã³ìÅç
58 59
Ãé, À°é·» ù ó×zÇÔå ÕÆåÅ Ç×ÁÅÍ ÇÂà êzÕÅð êÇÔñ¶ ê³Ü ×z³æ,
îÈñ ×z³æ (Original Sources) ԯ¶ Áå¶ ÇêÛñ¶ ÚÅð ×z³æ çÈÜËñÅ
ÃÅÇÔå (Secondary Literature) Ô¯ÇÂÁÅÍ
ÚÆé ç¶ ñ¯Õ ÕçÆ òÆ òÅñ çÆ Ö¼ñ À°åÅðé òÅñÆ ð°ÚÆ ç¶
éÔƺ ðÔ¶Í À°Ô Õ³î éÅñ îåñì ðÖç¶ Ôé å¶ Áîé êóç ñ¯Õ ÔéÍ
ê¹ðÅä¶ Ã 寺 ñË Õ¶ Ô°ä åÕ À°é·» çÅ ÇÂÔ¯ ùíÅÁ ÇðÔÅ ÔËÍ
ÕéÇëÀ±ÇôÁà ù ÃçÆÁ» åÕ ÇÂö ñÂÆ êóç ÕÆåÅ Ç×ÁÅ ÇÕÀ°ÇÕ
À°Ô Áîñ À°å¶ ÷¯ð Çç³çÅ ÃÆÍ ì¹¼è î¼å å¶÷Æ éÅñ ÚÆé ÇòÚ
ëËÇñÁÅ Áå¶ Á¼Ü åÕ ñ¯Õ îé ÇòÚ òÇÃÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÔËÍ ÇÂÔ òÆ
ÇÂö ÕðÕ¶ ÇÕ ì¹¼è é¶ ÁÇèÁÅåîòÅçÆ Õ¯ÂÆ ðÔ¼ÃîÂÆ çðôé ê¶ô
éÔƺ ÕÆåÅ ÃÆ Ãׯº é¶Õ ìäé çÅ ðÅÔ ç¼ÇÃÁÅ ÃÆÍ ÇÂÔÆ ÕÅðä ÔË
ÇÕ ÚÆé ç¶ ÃÅèÈÁ» Ã³å» é¶ íÅðåÆ À°êÇéôçÕÅð» Ü» ÁçòËåòÅçÆÁ»
òð×Å ×Èó· Ç×ÁÅé éÔƺ Çç¼åÅÍ
À°êð çðÜ ê³Ü ÕñÅÃÕÆ ×z³æ» Áå¶ ÚÅð óêÅÇçå ×z³æ» ÇòÚ¯º
Õ°Þ ÔòÅñ¶ ç¶ä¶ À°ÇÚå Ô¯ä׶ å» ÇÕ éîÈé¶ îÅåð êåÅ ñ× ÃÕ¶ ÇÕ
ÇÂÔé» ÇÕåÅì» ÇòÚñÆ ÁÇèÁËé Ãî¼×ðÆ ÇÕà êzÕÅð çÆ ÔËÍ
A. A. ôÈÇÚ³× ôÈÇÚ³× ôÈÇÚ³× ×z³æ ×z³æ ×z³æ ÇòÚ¯º ÇòÚ¯º Õ°Þ Õ°Þ ì³ç
ì³ç
å¶ð·ò¶º ÃÅñ çÆ ìóå ð°¼å ÇòÚ íÅðÆ ÃíÅ Ô¯ÂÆ ÇÜà ÇòÚ ÇÂÕ
ìÅçôÅÔ î»× ÇÚ³× ÁÅêä¶ ÜÅ×ÆðçÅð» Áå¶ Çî¼åð» ç¶ îÔÅé ÇÂÕ¼á
ù óì¯èé ÕðçÅ ÔËÍ À°Ô ÇÂÕ Ü³× ñóéÆ ÚÅÔ°³çÅ ÔË ÇÕÀ°ºÇÕ À°Ã
çÅ ÇÖÁÅñ ÔË ÇÕ ÇÂà ì×Ëð Ô°ä Õ¯ÂÆ ÚÅðÅ éÔÆºÍ À°Ô Ô¶á ÇñÖ¶
ôìç ì¯ñçÅ ÔË:
Òú î¶ðÆÁ» ÇðÁÅÃå» À°å¶ ê¹ôå çð ê¹ôå ðÅÜ Õðé òÅñ¶
Çîåð¯, î¶ð¶ Ãí ÁëÃð¯ Áå¶ î¶ð¶ êzì³è ÇòÚ Ô¼æ òàÅÀ°ä òÅñ¶
çÅéôòð¯, î¶ðÅ ÁËñÅé ÇèÁÅé êÈðòÕ Ã¹ä¯Í
ÒÒÁÅÕÅô Áå¶ èðåÆ ÜÆò» ç¶ îÅê¶ ÔéÍ Ãí ÜÆò» çÅ ÇÃðåÅÜ
îé°¼Ö ÔËÍ îé°¼Ö» ÇòÚ¯º Ãí 寺 ï¯× ÁÅçîÆ îÔÅé ÃîðÅà ìäçÅ ÔË
Áå¶ À°ÔÆ ñ¯Õ» çÅ ÇêåÅ ÔËÍ êð Ô°ä ÕÆ Ô¯ÇÂÁÅ ÇÕ ô»× ç¶ô çÅ
ðÅÜÅ ôÅÀ± ÁÅÕÅô çÅ ÃÇåÕÅð éÔƺ ÕðçÅ å¶ ñ¯Õ» À°êð ÷°ñî Õð
ÇðÔÅ ÔËÍ À°Ô ôðÅì ç¶ éô¶ ÇòÚ â°¼ìÅ ðÇÔ³çÅ ÔË Áå¶ ÕÅî òÅôéÅò»
ÇòÚ î×é ÔËÍ À°Ã é¶ ñ¯Õ» À°å¶ Ç÷ÁÅçåÆ ÕðéÆ ÁÅð³í Õð Çç¼åÆ
ÔËÍ ÕÃÈðòÅð» ù Ã÷Å ç¶ä çÆ æ» À°Ô À°é·» ç¶ Çðôå¶çÅð» ù,
óì³èÆÁ» ù ç³â ç¶ ÇðÔÅ ÔËÍ À°Ã çÆ ÔÕÈîå ÇòÚ Ãí ÁÔ°ÇçÁ»

À°å¶ ÇêåÅê¹ðÖÆ ÕÅÇÂç¶ Áé°ÃÅð ñ¯Õ ÇìðÅÜîÅé Ô°³ç¶ Ôé (íÅò ï¯×åÅ
çÅ Õ¯ÂÆ î¹¼ñ éÔƺ)Í îÇÔñ ìäòÅÀ°ä¶, ì¹ðÜ ÇÚäòÅÀ°ä¶ ÃÅÇÂÁÅìÅé
ñ°ÁÅÀ°ä¶, ôÅÔðÅÔ ìäòÅÀ°ä¶, ÞÆñ» Ö¹çòÅÀ°äÆÁ», ìÅ× ñ°ÁÅÀ°ä¶,
Á¼ïÅôÆ çÅ ÇÂÔ ÃÅ÷¯-ÃîÅé ÇåÁÅð ÕðòÅÀ°äÅ, À°Ã çÅ ìà ÇÂÕ¯
ÇÂÕ Õ³î ðÇÔ Ç×ÁÅ ÔËÍ ÇÂÔ å°ÔÅⶠñÂÆ ìóÆ ç¹ÖçÅÂÆ ÔÅñå ÔË
ÇÕÀ°ºÇÕ å°Ãƺ êðÜÅ ç¶ ÇÔå» ç¶ ðÖòÅñ¶ Ô¯Í íñ¶ Áå¶ Ú³×¶ ñ¯Õ» ù
À°Ã é¶ Á¼× ÇòÚ ÃÅó Çç¼åÅ ÔËÍ ×ðíòåÆÁ» Á½ðå» ç¶ ê¶à ÚÆð
Ççå¶ Ôé, ÁÇÜÔ¶ Õ³î ÕÆå¶ Ôé ÇÕ ÁÅÃîÅé Õ³ì Ç×ÁÅ ÔËÍ À°Ã é¶
î¶ð¶ ÃÇåÕÅðï¯× Çêåð» À°å¶ ÷°ñî ãÅÔ°äÅ ÚÅÇÔÁÅ ÃÆ êð³å± À°Ã
÷Åñî ðÅܶ çÆ îéôÅ êÈðÆ éÔƺ Ô¯ ÃÕÆÍ
ÒÒÇÂé·» ÕÅðé» ÕðÕ¶ î˺ å°ÔÅâÅ ì¼ÚÅ, ܼçÆ ðÅÜÅ Ô» Áå¶ ÁÃƺ
ô»× ù ÕÂÆ ò¶ð ÃîÞÅÇÂÁÅ ÇÕ ÁÇÜÔÅ éÅ Õð¶ êð³å± À°Ã ù Õ¯ÂÆ
êÛåÅòÅ ÁÅêä¶ ÕÆå¶ çÅ éÔÆºÍ À°Ô ê¼æð Ççñ ìä Ú¹ÕÅ ÔËÍ À°Ô
Ú½ÕóÆ îÅð Õ¶ ìËáÅ ðÇÔ³çÅ ÔË, éÅ ÕçÆ èðî ù ïÅç ÕÆåÅ éÅ
î³çð Ç×ÁÅÍ À°Ã é¶ ÕçÆ êzÅðæéÅ éÔƺ ÕÆåÆ, ÕçÆ ìñÆ éÔƺ
Çç¼åÆÍ À°Ã çÆ ÇðÁÅÃå âÅÕÈÁ» çÆ Ú³âÅñ Ú½ÕóÆ ìä Ú¹¼ÕÆ ÔË å¶
Çëð òÆ À°Ô ÁÅÖçÅ ÔË, ÒÒêðÜÅ î¶ðÆ ÔË, ÔÕÈîå î¶ðÆ ÔËÓÓÍ ÕçÆ é¶Õ
ìäé ìÅð¶ À°Ã é¶ Ã¯ÇÚÁÅ ÔÆ éÔƺÍ
ÒÒð¼ì é¶ ñ¯Õ» çÆ Ã¶òÅ Õðé òÅÃå¶ À°Ã ù Ç÷³î¶òÅðÆ Çç¼åÆ
êð³å± î÷ñÈî» çÅ Õ¯ÂÆ ÇÖÁÅñ À°Ã é¶ éÅ ð¼ÇÖÁÅÍ Õ½ä ÁêðÅèÆ ÔË,
ÇÕ³éÅ ÁêðÅèÆ ÔË, å°Ãƺ Ö¹ç ÇÔÃÅì ñÅ ñò¯, î˺ ÕÆ ÁÅÖäÅ ÔËÍ
ÒÒܶ ç¯ ðÅÜ» çÆ åÅÕå ÇÂÕ¯ ÇÜÔÆ Ô¯ò¶, å» ÇÂÔ ç¶ÖäÅ Ô°³çÅ
ÔË ÇÕ ç¯ò» ÇòÚ¯º ÃÔÆ Õ½ä ÔËÍ ô»× êÅà ñ¼Ö» ÁøÃð Ôé, íÅò ÇÕ
À°Ã êÅà ñ¼Ö» ÇçîÅ× ÔéÍ î¶ð¶ êÅà նòñ Çå³é Ô÷Åð ÁøÃð Ôé
êð³å± ÇÂé·» çÅ îé ÇÂ¼Õ ÔË ÇÕÀ°ºÇÕ ô°¼è ÔËÍ ô»× ç¶ êzôÅÃé çÆ
êÈðÆ êóåÅñ ÕÆåÆ ÜÅ Ú¹ÕÆ ÔËÍ Õ°çðå é¶ ÇÂà ÔÕÈîå ù õåî
Õðé çÆ ÁÅÇ×ÁÅ ç¶ Çç¼åÆ ÔËÍ Ü¶ î˺ Õ°çðå çÆ ÁÅÇ×ÁÅ çÅ
êÅñä éÅ Õð» å» î˺ òÆ ô»× ò»× ÁêðÅèÆ ÁÖòÅò»×ÅÍ
î˺ å°ÔÅâÅ ì¼ÚÅ Ôð òÕå ÇÚ³åÅ ÇòÚ ×zÃå ðÇÔ³çÅ Ô»Í îËù
ÁÅêä¶ Ãòð×òÅÃÆ Çêåð» çÅ Ô°Õî êzÅêå Ô¯ Ç×ÁÅ ÔËÍ î˺ ð¼ì Á¼×¶
ÖÅà ìñÆ ç¶ Çç¼åÆ ÔËÍ î˺ îÔÅé èðåÆ çÆ Ã¶òÅ Õðé òÅñÆÁ» Ãí
ðÃî» êÈðÆÁ» Õð ñÂÆÁ» ÔéÍ î˺ å°ÔÅâÆ ÃÅÇðÁ» çÆ Á×òÅÂÆ
ÕðçÅ Ô» å» ÇÕ Õ°çðå ç¶ Ô°Õî Áé°ÃÅð ÁêðÅèÆÁ» ù ç³â ç¶ÂƶÍ
60 61
Õ°çðå ÃÅâÆ ðÅÖÆ Õð¶×ÆÍ ñ¯Õ ܯ ÚÅÔ°³ç¶ Ôé, Õ°çðå À°Ô¯ Õ°Þ ç¶
Çç³çÆ ÔËÍ î¶ðÆ ÃÔÅÇÂåÅ Õð¯Í ÚÅð ÃÅ×ð» ÇòÚÕÅð ܯ òÆ îñÆé ÔË,
Áô¹¼è ÔË ÁÅÀ° À°Ã ù ô°¼è Õðƶ, Ãò¼Û Õðƶ.... Ôî¶ô» ñÂÆ
êÇò¼åð ÕðÆÂ¶Í Ô°ä ëËÃñ¶ çÆ ØóÆ ÁÅ Ú¹¼ÕÆ ÔËÍ ÇÂÔ ñ§Ø éÅ
ÜŶÍÓÓ
À°êð Çç¼åÅ íÅôä ïÃÈ îÃÆÔ ç¶ Üéî 寺 Ô÷Åð ÃÅñ êÇÔñ¯º
çÅ ÔËÍ
B. B. ôÆ ôÆ ôÆ ÇÚ³×:
ÇÚ³×:
ÇÂÔ ÕÅÇò ó×zÇÔ ÔËÍ ìÔ°å ÇòÇôÁ» À°å¶ ôÅÇÂðÆ ÕÆåÆ ×ÂÆ
ÔËÍ ÜÆòé ç¶ Ãí ê¼Ö ôÅîñ Õð ñ¶ ׶ ÔéÍ
ÇÂÕ ì³ç éîÈé¶ òܯº ç¶ ðÔ¶ Ô»Í ÇÂÔ ÕÇòåÅ À°ç¯º ×ÅÂÆ Ü»çÆ
ÃÆ Ü篺 ì³ç¶ ù Ü» ÇÕö ÃæÅé ù êÇòåð ÕðéÅ Ô¯ò¶ :
ÁÃƺ ÃÇåÕÅð éÅñ ÁÅÕÅô 寺 ÁÃÆà î³×ç¶ Ô»Í
ç¶Ö¯ ÇÕò¶º ôÅé» î¼åÅ ÚîÕ ÇðÔÅ ÔË ÁÃîÅé!
ÚÅð¶ ÃÅ×ð» ÇòÚÕÅð ÇØðÆ èðåÆ À°å¶ ñ¯Õ ¶ÕåÅ ÇòÚ
ÔéÍ
ç¶ô ñ§î¶ Ã 寺 ÇÂö ÕðÕ¶ Áîé ÇòÚ ÔËÍ
ôðèÅ êÈðä ÁÃƺ ìñÆ ç¶ºç¶ Ô»Í
Õ°çðå ç¶ ÕÅùé çÆ êÅñäÅ Õðé éÅñ ÔòÅò» ò×äÆÁ»
ô°ðÈ Ô¯ Ü»çÆÁ» ÔéÍ
ÁÅÕÅô çÅ ðÔ¼ÃîÂÆ ÕÅùé ÃÅù ìõô ñò¶Í
î¶ðÅ Çé¼ÕÅ ÁÅêÅ ÕçÆ é¶Õ ìä¶×Å å¶ ò¼âÅ Ô¯ò¶×ÅÍ
Õ°çðå ç¶ ÕÅðÜ ÁÃƺ ÇÃð¶ ÚÅó·»×¶Í
C. C. ñÆ ñÆ ÕÅÂÆ
ÕÅÂÆ
ÇÂÔ ê¯æÆ èðî ×z³æ òܯº ÃÇåÕÅðÆ Ü»çÆ ÔË ÇÜà ÇòÚ
ÕéÇëÀ±ÇôÁÃ é¶ À°Ã ò¶ñ¶ ç¶ Áå¶ À°Ã 寺 êÇÔñ¯º ç¶ èÅðÇîÕ
ÕðîÕ»â çðÜ ÕÆå¶ ÔéÍ îé°¼Ö ç¶ èÅðÇîÕ ëð÷» çÆ ÜÅäÕÅðÆ
ÕðòÅÂÆ ×ÂÆ ÔËÍ êÇðòÅð êzåÆ À°Ã çÆÁ» ÕÆ Çܳî¶òÅðÆÁ» Ôé, ÇÂÔ
çÇÃÁÅ Ç×ÁÅ ÔË, ÃÅð¶ Õðîջ⻠çÅ ÔòÅñÅ Çç³ÇçÁ» îÔÅåîÅ ÁÅêä¶

ÇòÚÅð òÆ éÅñ éÅñ çðÜ ÕðÆ Ü»çÅ ÔËÍ À°Ô ÕÂÆ òÅð ÁÅÖçÅ ÔË
ÇÕ Ã³ÃÕÅð» ÇòÚ Õ°¼Þ éÔƺ ÇêÁÅÍ îé°¼Ö ù ðÃî» ÇêÛ¶ ñ°ÕÆ íÅòéÅ
ÃîÞäÆ ÚÅÔÆçÆ ÔËÍ
ê¹¼åð» ù ÚÅÔÆçÅ ÔË ÇÕ îÅÇêÁÅ çÆ Ã¶òÅ ÕðéÍ î¹ð׶ çÆ
êÇÔñÆ ì»× ò¶ñ¶ ÁÅêä¶ Ô¼æ è¯ä Áå¶ Õ°ðñÆÁ» Õðé, òÅñ» ÇòÚ
Õ³ØÆ Õðé, ÇÃð ð¶ôîÆ Õ¼êó¶ éÅñ ãÕäÍ Çëð ÕÅñÆÁ» ÜÅÕà»
êÇÔéä, ׯⶠãÕ ñËä, ñ¼Õ ç¹ÁÅñ¶ Õ¼êóÅ ì³é·äÍ ñ¼Õ ç¹ÁÅñ¶
òñ¶ Õ¼êó¶ éÅñ òð寺 ÇòÚ ÁÅÀ°ä òÅñ¶ Û°ðÆ Õ»à¶ ñàÕÅ ñËäÍ
Ü°ÇåÁ» ç¶ åÃî¶ ì³é·¶ Ô¯äÍ ÁÇÜÔÆ ðÃî îÅÇêÁÅ ù Ã¹Ö êzçÅé
ÕðçÆ ÔËÍ
-À°Ã é¶ ÇÕÔÅ, À°åð Áå¶ êÈðì ç¶ ÜÅÔñ ñ¯Õ» é¶ ÁÅêä¶
ðÅÜÕ°îÅð» Áå¶ ðÅÇÜÁ» ù ìÚÅ Õ¶ ð¼ÇÖÁÅ ÔËÍ ÇÂà ê¼Ö¯º À°Ô ÚÆé
ò»× ìðìÅç éÔƺ ԯ¶Í
-ÇÕö é¶ ê¹¼ÇÛÁÅ, ÒÜÆ ìñÆ ç¶ä çÅ ÕÆ Áðæ ÔË? À°Ã é¶
ÇÕÔÅ, ÒÒîËù êåÅ éÔÆºÍ ÇÜà ù êåÅ ÔË À°Ô ÁÕÅô Ô¶á ÃíéÅ
òÃå» À°å¶ ÁÅðÅî éÅñ ÇÂà åð·» ÁÇèÕÅð ÜîÅ ÃÕçÅ ÔË,ÓÓ ÇÂÔ
ÁÅÖ Õ¶ îÔÅåîÅ é¶ ÁÅêäÆ Ôæ¶ñÆ À°å¶ À°º×ñ ð¼Ö ÇçåÆÍ
-ôÈ Õ°³× é¶ ÇÕÔÅ, ÒîÔÅåîÅ Ôð îÔÆé¶ ç¶ éò¶º Ú³ç îËù ÇÂÕ
í¶â çÆ ìñÆ ç¶äÆ ê˺çÆ ÔËÍ î˺ ÇÂà ØÅචÕÅðé ç¹ÖÆ Ô»ÍÓ îÅñÕ
é¶ ÇÕÔÅ - å±³ í¶â» ç¶ ØÅචÕÅðé ð¯ºçÅ ÔËÍ î˺ ìÕòÅÃÆ ðÃî» å¶
ð¯ºçÅ Ô»Í
À°Ã é¶ ÇÕÔÅ- ðÅÜ çðìÅð ÇòÚ ÇÜà åð·» çÆÁ» èÅðÇîÕ
ðÃî» ÇéíÅÂÆÁ» Ü»çÆÁ» Ôé À°é·» ù ç¶Ö Õ¶ îËù Ôî¶ôÅ ÇÂÔ
ñ×çÅ ÔË ÇÜò¶º ÇÂÔ ÃÅð¶ ñ¯Õ ÇÃð¶ ç¶ êÅ×ñ ÔéÍ
-îÔÅåîÅ é¶ ÇÕÔÅ, åÅÜê¯ôÆ ç¶ î½Õ¶ ×Æå ó×Æå êÈðé ù³çðåÅ
ÔË Áå¶ êÈðé Ú³Ç×ÁÅÂÆ òÆÍ Ü³× ÇòÚ ÕÈÚ Õðé ò¶ñ¶ çÅ Çì×ñ
ï¯ÔäÅ å» ñ×çÅ ÔË Ú³×Å éÔƺÍ
ÇÂà ×z³æ çÅ ò¼âÅ íÅ× éôà Ô¯ Ç×ÁÅÍ
DGI êÈ. ÂÆ. ÇòÚ Ü篺 À°Ã çÅ ç¶Ô»å Ô¯ÇÂÁÅ å» ÁÅêä¶ Õ³î
ÕÅÜ Áå¶ êzÅêåÆÁ» 寺 À°Ô óå°ôà éÔƺ ÃÆÍ Ô» î½å À°êð³å À°Ã
ç¶ ÇòÇçÁÅðæÆÁ» é¶ ìó¶ òⶠÁÅåî ÇòôòÅà éÅñ ÚÆé ç¶ ì½ÇèÕ
Áå¶ ðÅÜéÆåÕ ÇéðîÅä çÅ ÕÅðÜ ÁÅð³ÇíÁÅÍ À°Ã ç¶ ÇÖÁÅñ» çÆ
62 63
ÛÅê Ô÷Åð» ÃÅñ ìÆå ÜÅä À°êð³å Á¼Ü å¼Õ ÚÆé ç¶ ÃîÅÜ À°å¶
À°ÕðÆ êÂÆ ÔËÍ
îÅñÕ é¶ ÇÕÔÅ - À°Ú¶ À°Ú¶ ð°åÇìÁ» À°å¶ ìËᶠå³× Ççñ
ÁÅçîÆ, ôðèÅ ì×Ëð ÕÆåÆÁ» Ü»çÆÁ» èÅðÇîÕ ðÃî», Ççñ ÇòÚ ç¹Ö
éÅ Ô¯ä ç¶ ìÅòÜÈç îéÅÇÂÁÅ ÜÅ ÇðÔÅ Ã¯× ... ìà ÇÂÔ ÔË À°Ô Ãí
Õ°Þ Ü¯ éÅ î˺ ç¶Ö ÃÕçÅ Ô» é» ìðçÅôå Õð ÃÕçÅ Ô»Í
D. D. ÁÅÂÆ ÁÅÂÆ ÇÚ³× ÇÚ³× ÇòÚñ¶ ÇòÚñ¶ êzó×
êzó×
ÕéÇëÀ±ÇôÁà çÅ ÇÂÔ ×z³æ òÆ ÕÅÇò ó×zÇÔ ÔËÍ ðÚéÅò» ÇòÚ
éËÇåÕ, ðÈÔÅéÆ Áå¶ ÇÃÁÅÃÆ ÇòÚÅð Á³ÇÕå ÔéÍ ÇÂà ó×zÇÔ ÇòÚ
AB@@ êÈðì ÂÆÃÅ åÕ çÆÁÅ ðÚéÅò» é¼æÆ ÕÆåÆÁ» ÇîñçÆÁ» ÔéÍ
òè¶ð¶ ðÚéÅò» îÔÅåîÅ çÆÁ» Ö¹ç ÇñÖÆÁ» Ô¯ÂÆÁ» ÔéÍ Õ°Þ ÇԼö
ԶỠåðÜîÅ ÕðÕ¶ Çç¼å¶ ÜÅ ðÔ¶ ÔéÍ
(À) (À) ÁÇèÁÅÇ ÁÇèÁÅÇ ۶ò»: Û¶ò»:
Û¶ò»:
ڳ׶ îé°¼Ö ç¶ ×°ä - îÔÅé îé°¼Ö À°Ô ÔË ÇÜÔóÅ Õ°çðå éÅñ
ÇÂÕ-ùð ÔËÍ À°Ã ç¶ ×°ä èðåÆ å¶ ÁÅÕÅô òð׶ Ô¯äÍ ÚîÕ çîÕ
Ú³ç ÃÈðÜ ÇÜÔÆ Ô¯ò¶, Áé°ôÅÃé ÚÅð ð°¼å» òð×Å Ô¯ò¶, Ú³Ç×ÁÅÂÆ å¶
ì¹ðÅÂÆ ÇòÚ Ü¯ ùð× éðÕ ò»× ëðÕ ç¶ÖçÅ Ô¯ò¶, À°Ô Õ°çðå çÆ
Á×òÅÂÆ òÆ Õð ÃÕçÅ ÔË å¶ Õ°çðå À°Ã çÆ ÇÕö ×¼ñ çÅ ì¹ðÅ
éÔƺ îéÅÀ°ºçÆÍ
(Á) (Á) ìzÇÔî³â ìzÇÔî³â ìzÇÔî³â ç¶ ç¶ ÇÃè»å
ÇÃè»å
ÇÂà ÁÇèÁÅÇ ÇòÚ ÕÂÆ æÅò» å¶ ñÆ ôìç çÆ òð寺 ÕÆåÆ
×ÂÆ ÔËÍ ÇñÇÖÁÅ ÔË, ÒÒñÆ Õ°çðå ÇòÚ Õ³î Õð ðÔÆ ÔËÍ À°Ã é¶
ÃÈðÜ ù ôÕåÆ Çç¼åÆ, ÃÈðÜ é¶ ð°¼å» ìäÅÂÆÁ»ÍÓÓ
Ãí ÃÕåÆÁ» êÈðì ÇòÚ¯º À°çË Ô°³çÆÁ» ÔéÍ ÃÈðÜ ÇÃðÜäÔÅð
ÔËÍ Ãí òÃå» çÅ ÃÔÆ Õ³àð¯ñ ÕðéÅ ÔÆ ÇÃÁÅäê ÔËÍ ÒÒñÅÂÆÓÓ À°Ô
ôÕåÆ ÔË Ü¯ ÚîÕ çîÕ Çç³çÆ ÔË, Ü篺 ÃÅèÈÁ» é¶ Õ°çðå çÅ Ô°Õî
ùäéÅ Ô¯ò¶ À°Ô ç¼Öä ÇçôÅ ò¼ñ îÈ³Ô Õð ñËºç¶ ÔéÍ Üó· Áå¶
Ú¶åé òÃå» ÁÅêà ÇòÚ àÕðÅÀ°ºçÆÁ» ðÇÔ³çÆÁ» ÔéÍ
-é¶Õ ÁÅçîÆ é¶ÕÆ ÕðÕ¶ óå°ôà ÔË, êð Úå°ð ÁÅçîÆ À°Ô ÔË
ÇÜÔóÅ ÇÂà ÕðÕ¶ é¶ÕÆ ÕðçÅ ÔË ÇÕÀ°ºÇÕ ÇÂÔ ñÅíçÅÇÂÕ ÔËÍ
-ÇÕö é¶ ê¹¼ÇÛÁÅ, ÒîÅñÕ ÕÆ ÇÂÔ ×ñ ÃÔÆ ÔË ÇÕ é¶Õ ÁÅçîÆ
ù êåÅ ÔË ÇÕ ÇÕà ù ÇêÁÅð ÕðéÅ ÔË Áå¶ ÇÕà ù éøðå ÕðéÆ

ÔË?U îÔÅåîÅ é¶ ÇÕÔÅ, ÇÜà îé°Ö ÇòÚ ðåÅ ÇܳéÆ òÆ é¶ÕÆ ÔË,
À°Ô éøðå éÔƺ ÕðçÅÍ
-Ôð îé°Ö ÇòÚ ÁäÇ×äå ÕîÆÁ» ÔéÍ À°é·» ÕîÆÁ» òñ
é÷ð îÅðé ù ÔÆ é¶ÕÆ ÇÕÔÅ Ü»çÅ ÔËÍ ÇÂÔÆ ê³æ ÔËÍ
-Ü篺 ðÅܶ ÁÅêä¶ Ççñ» À°å¶ ÃçÅÚÅð çÅ ×ÇÔäÅ êÇÔé ñ˺ç¶
Ôé å» ÁÅî ñ¯Õ À°é·» ç¶ Õçî» ÇòÚ ÁÅêä¶ Ççñ ÇòÛÅ Çç³ç¶
ÔéÍ Ü篺 ðÅܶ ÇÃðë Ã÷Åò» ç¶ä ìÅð¶ ïÚä ñ× êËºç¶ Ôé, À°ç¯º
ñ¯Õ ÇðÁÅÇÂå» î³×ä òÅñ¶ ÇíÖÅðÆ Ô¯ Ü»ç¶ ÔéÍ
-ܶ èÅðÇîÕ ðÃî» Õðé éÅñ ÔÆ ìÅçôÅÔÆÁ» ÚñçÆÁ» Ôé å»
î¶ð¶ Õ¯ñ ÇÂà ìÅð¶ Õ°Þ ÕÇÔä òÅÃå¶ ôìç éÔƺ ÔéÍ å¶ Ü¶ å°ÔÅù
êåÅ ÔË ÇÕ ðÃî» ç¶ Ô°³ÇçÁ» ù³ÇçÁ» Ãñåéå» ìðìÅç Ô¯ ×ÂÆÁ»
å» Çëð ÇÕÀ° Õðç¶ Ô¯ ÇÂÔ êÖ³â?
-î˺ ðÅÜ×¼çÆ À°å¶ éÔƺ Ô» ÇÂà ׼ñ çÆ îËù ÇÚ³åÅ éÔÆºÍ îËù
ÇÚ³åÅ åç Ô°³çÆ Ü¶ î˺ ðÅÜ×¼çÆ ç¶ ï¯× é» Ô°³çÅÍ î˺ êzÇüè éÔƺ
Ô¯ÇÂÁÅÍ îËù ÇÂÃçÅ ÇøÕð éÔÆºÍ î˺ ÁÅêä¶ ÁÅê ù ×°äòÅé ìäÅÀ°ä
ñÂÆ ÇëÕðò³ç Ô»Í
-ò¼âÅ îé°Ö ïÚçÅ ÔË ÇÕ ÃÔÆ ÕÆ ÔËÍ ØàÆÁÅ ÁÅçîÆ Ã¯ÚçÅ
ÔË ëÅÇÂç¶î³ç ÕÆ ÔËÍ
-×°¼ÃÅ ÁÅÀ°ä ÕÅðé ìçñÅ ñËä ìÅð¶ ïÚäŠùíÅòÕ ÔËÍ ÕîÅñ
Ãé À°Ô ñ¯Õ ÇÜÔó¶ ìçñÅ ñË ÃÕç¶ Ãé êð ìçñÅ ñËäÅ í°ñ ׶Í
-îÅñÕ é¶ ÇÕÔÅ, é¶ÕÆ å°ÔÅù ÇÂÕ¼ÇñÁ» éÔƺ ðÇÔä Çç³çÆÍ Ü¶
å°Ãƺ ڳ׶ Ô¯ å» À°ÜÅó ìÆÁÅìÅéÅ ÇòÚ Úñ¶ ÜÅäÅ - å°ÔÅⶠÁÅñ¶
ç¹ÁÅñ¶ î¶ñ¶ ñ× ÜÅä׶, íÆó» Ü°ó ÜÅä×ÆÁ»Í Á÷îÅ Õ¶ ç¶ÖäÅÍ
E. E. Ú¹é Ú¹é ÇÚÀ± ÇÚÀ±
ÇÚÀ±
ÇÂÔ ×z³æ òÆ îÔÅåîÅ çÅ ÁÅêäÅ ÇñÇÖÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÔËÍ ÇÂÃ
ÇòÚ À°Ã çÆ Ü¼çÆ ÇðÁÅÃå ñÈ çÅ å¶ À°Ã ç¶ ÜÅ×ÆðçÅð» çÅ
Çìðå»å çðÜ ÔËÍ ÁÅî ì³ç¶ ñÂÆ ÇÂà ÇòÚ ØàéÅò» çÆ ñóÆ ÔË
êð³å± ÇÃÁÅäÅ ì³çÅ ÇÂà ÇòÚ¯º Ô¯ð ìóÅ Õ°Þ ñ¼í ñ˺çÅ ÔËÍ îÔÅåîÅ
ÁÅê ÇÂà ×z³æ ÇòÚ ÇÂÕ æ» ÇñÖçÅ ÔË, ÒÒôÇÔ÷Åç¶ ÔÈÁÅé ò¶ñ¶ 寺
ñË Õ¶ î˺ å¼æ çðÜ ÕÆå¶ Ôé, ôËñÆ ÇÂÇåÔÅÃÕ ð¼ÖÆ ÔË êð³å± À°Ã ç¶
Áðæ» çÅ øËÃñÅ ÕðéÅ î˺ ÁÅêä¶ Ô¼æ ÇòÚ ð¼ÇÖÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÔËÍÓÓ
ì¹¼èÆîÅé ì³çÅ ÃÅèÅðä ÔòÅÇñÁ» ÇòÚ¯º ìóÆ òèÆÁÅ ÃÅî¼×ðÆ êzÅêå
64 65
ÕðçÅ ÔËÍ ÇÂÕ æ» îÔÅåîÅ ÇñÖçÅ ÔË, ÒÒòÆ ÇðÁÅÃå ç¶ ñ¯Õ» é¶
ÚïÈ ðÅÜÕ°îÅð ù îÅð Çç¼åÅÍÓÓ çÈÜÆ æ» ÇñÇÖÁÅ ÔË, ÒÒÚïÈ ðÅÜÕ°îÅð
é¶ ÁÅåî Ô¼ÇåÁÅ ÕÆåÆÍÓÓ ÇÂà çÅ íÅò ÔË ÇÕ ÇÂà ðÅÜÕ°îÅð é¶
õ°ç ÁÇÜÔ¶ îÅó¶ Õ³î ÕÆå¶ ÇÜÔó¶ ÁÅåîØÅåÆ Ãé å¶ À°Ã é¶ îðéÅ
ÔÆ ÃÆÍ À°Ã ù áÆÕ Ã÷Å ÇîñÆÍ ÇÂÀ°º ÇÔìðÈ èðî ×z³æ ÒÇÕ³×÷Ó
ò»× ÇÂÔ êzåÆÕîÂÆ ÇÂÇåÔÅà ÔË ÇÜà ÇòÚ ÇÂÔ ÇòôòÅà Ççzó· ÔË
ÇÕ ÒÒÃðì ôÕåÆîÅé êðî¶ôð îé°¼ÖÆ ÕÅðÜ» ÇòÚ çÖñ 綺çÅ ÔËÓÓÍ
À°µêð çðÜ ê³Ü ×z³æ îÔÅåîÅ é¶ å¶ ìÅÕÆ ÚÅð ê¯æÆÁ»
ÇòÇçÁÅðæÆÁ» é¶ À°òº¶ ðÚÆÁ» ÇÜò¶º ÁðÃå± ç¶ Ã³òÅç êñË௠é¶
ÇñÖ¶Í ÇÂÔ òÆ îÔÅåîÅ çÆÁ» ÔÆ Ôé êð³å± À°é·» çÆ î½å 寺 ìÅç
ðÚÆÁ» ×ÂÆÁ»Í íÅò¶º êÇÔñ¶ ê³Ü ×z³æ òè¶ð¶ íð¯Ã¶ï¯× Ôé, ÇêÛñ¶
ÚÅð ×z³æ» çÆ êzîÅÇäÕåÅ À°å¶ êzôé À°áç¶ ðÔ¶ ÔéÍ Õ°¼Þ òÆ ÔË,
ÇÜé·» ñ¯Õ» é¶ îÔÅåîÅ ç¶ Úðé» ÇòÚ ìËá Õ¶ ÇòÇçÁÅ êzÅêå ÕÆåÆ,
À°é·» é¶ ÁÅêä¶ ×°ðÈ çÆ î½å 寺 ìÅÁç À°Ã ç¶ ÇÚ³åé ÃÅ×ð ù
óíÅñä çÅ ïåé ÕÆåÅÍ ÁÇÜÔ¶ ïåé ÕðÇçÁ» Ôî¶ô» ÔÆ Õ°Þ
À±äåÅÂÆÁ» ðÇÔ ÜÅäÆÁ» ùíÅòÕ Ô°³çÆÁ» Ôé êð³å± ÇÂé·» ÚÅð
ðÚéÅò» ÇòÚ¯º òÆ ÃÅù ÕéÇëÀ±ÇôÁà çÆ ô°¼è ÁÅåîÅ ç¶ çðôé Ô°³ç¶
ÔéÍ
ÒñÈ ïÈÓ ×z³æ ÚÆé ÇòÚ ìóÅ Ôðîé ÇêÁÅðÅ Ô¯ÇÂÁÅÍ ÇÂà ÇòÚ
ÁÖÅä Áå¶ î¹ÔÅòð¶ òè¶ð¶ Ôé ÇÜà ÕðÕ¶ Áé°òÅçÕ» ù çÈÜÆÁ»
íÅôÅò» ÇòÚ åðÜîÅ Õðé ò¶ñ¶ î¹ôÕñ» ÁÅÂÆÁ» Ôé ÇÕÀ°ÇÕ ÃÔÆ
íÅòéÅ À°ñæÅÂÆ ÜÅ ÃÕäÆ Á½ÖÅ Õ³î ÔËÍ êz¯ëËÃð ÁËâòðâ é¶ ÇÂÕ
Õæé çÅ Áé°òÅç ÇÂÔ ÕÆåÅ ÔË, ÒÒܶ å°ÔÅù Ãò¶ð¶ Ã¼Ú çÅ êåÅ
ñ¼× ÜÅò¶ å» ôÅî ù å°Ãƺ Çìé» êÛåŶ îð ÃÕç¶ Ô¯ÍÓÓ êð³å± Ôø
(Hughes) ÁÅÖçÅ ÔË ÇÕ ÇÂÔ îÔÅåîÅ çÆ ôìçòÅñÆ éÔÆºÍ À°Ã çÅ
×¼ñ Õðé çÅ ã³× Õ°Þ ÇÂà åð·» ÃÆ, ÒÒÃò¶ð¶ èðî ù ÜÅäéÅ, ôÅî
ù î½å çÆ ×¯ç ÇòÚ Ã½ ÜÅäÅ, ÇÂà ÇòÚ ì¹ðÅ ÕÆ ÔË?ÓÓ
Õ°Þ ÇÂÕ Ô¯ð Õæé Ôé:
-À°µÚÆ éÃñ çÅ îé°¼Ö ÁÅêäÆ ÁÅåîÅ À°å¶ ÇèÁÅé Õ¶ºçÇðå
ÕðçÅ ÔËÍ ÁÅî ì³çÅ ÷îÆé À°å¶ ÇèÁÅé ÇàÕÅ Õ¶ ð¼ÖçÅ ÔËÍ
-ÇÜà ÁÅçîÆ é¶ Ã¶òÅ ÕðéÆ ÔË À°Ô ÁÅêäÆ ÇÂéÃÅéÆÁå ÕçÆ
éÔƺ Û¼âçÅÍ ÇÕö ÔÅñå ÇòÚ À°Ô ÷îÆð çŠýçÅ éÔƺ ÕðçÅÍ À°Ô
îðéÅ êóç ÕðçÅ ÔË Ã½ç¶ìÅ÷Æ éÔƺÍ

ò»× óéôÆÁÅ é¶ ê¹¼ÇÛÁÅ, îÅñÕ ÇÂà çÅ ÕÆ Áðæ ÔË— î³çð
òñ ÇèÁÅé ç¶ä çÆ æ» Ú¹ñ·¶ òñ ÇèÁÅé ÇçÀ°? À°Ã é¶ ÇÕÔÅ—
ÇÂÔ Õæé ÃÔÆ éÔƺ ÔËÍ ÇÜà ì³ç¶ é¶ ÁÅÃîÅé çÆ Û» Ô¶á êÅê
ÕÆå¶ Ô¯ä, À°Ô, Çëð êzÅðæéÅ ÇÕæ¶ Õð¶?
Ú¹³× é¶ ê¹¼ÇÛÁÅ, ÇÂéÃÅéÆÁå ÇÕà ù ÕÇÔ³ç¶ Ôé? À°Ã é¶
ÇÕÔÅ— ñ¯Õ» ÇòÚ ÇÂà åð·» ðÔ¯ ÇÜò¶º å°Ãƺ ò¼â¶ îÇÔîÅé ç¶ ÃÅÔîä¶
Ô¯ò¶Í ñ¯Õ» ù À°é·» çÆÁ» Ç÷³î¶òÅðÆÁ» ÇÂà åð·» ÃîÞÅÀ° ÇÜò¶º å°Ãƺ
ìñÆçÅé ç¶ ðÔ¶ Ô¯ò¯¯Í åç éÅ ðÅÜ ÇòÚ å°ÔÅⶠìÅð¶ ÇÕö ù Ç×ñÅ
Ô¯ò¶×Å éÅ å°ÔÅⶠíÅÂÆÚÅð¶ ÇòÚÍ
— ÇÃÁÅÇäÁ» ì³ÇçÁ» ÇòÚ éÅ À±Ú éÆÚ Ô°³çÆ ÔË éÅ ÷ÅåêÅåÍ
— å°Ãƺ ÁÅêäÆ ôÕåÆ éÅñ åÕó¶ ÜðéËñ ù Áå¶ À°Ã çÆ
ÃËéÅ ù ÔðÅ ÃÕç¶ Ô¯, ÇéÔ¼æ¶ Õð ÃÕç¶ Ô¯, êð³å± ÇÂÕ ÃÅèÅðä
ÁÅçîÆ ç¶ Ççñ ÇòÚ ìËᶠòÇÔî ù ê¹¼àäÅ Á½ÖÅ Õ³î ÔË, ÇÕå¶ Á½ÖÅÍ
— ò¼âÅ ÁÅçîÆ ÁÅêä¶ ÁÅê 寺 ÃòÅñ ê¹¼ÛçÅ ÔË, ÁÅêä¶ ÁÅê
ù ÕÃÈðòÅð áÇÔðÅÀ°ºçÅ ÔËÍ ÁÅî ñ¯Õ çÈÇÜÁ» å¶ ÇÕ³å± ÕðÕ¶ çÈÇÜÁ»
ù ç¯ôÆ ×ðçÅéç¶ ÔéÍ
— ܶ é¶Õ ìäé ç¶ ðÃå¶ ÇòÚ ×ðÆìÆ ð°ÕÅòà ìä¶ ×ðÆìÆ ù
ñÅÔéåÍ Ü¶ é¶Õ ìäé ç¶ ðÃå¶ ÇòÚ ç½ñå ð°ÕÅòà ìä¶ å» ÁîÆðÆ
ù ñÅÔéåÍ êð ܶ ç¯ò» ç¶ Ô°³ÇçÁ» Ü» ç¯ò» ç¶ ì×Ëð òÆ é¶ÕÆ
ÕÆåÆ ÜÅ ÃÕçÆ ÔË å» ÁîÆðÆ ×ðÆìÆ ù ç¯ô ç¶ä òÅñ¶ å¶ ñÅÔéåÍ
ÕéÇëÀ±ÇôÁÃ ç¶ Õæé ÇÃè¶ ÃÅç¶ Ôé êð³å± À°Ô Ççñ çÆÁ»
åËÔ» Á³çð òÃç¶ Ü»ç¶ ÔéÍ ÇÕå¶-ÇÕå¶ À°Ô çÅðôÇéÕ ñ×çÅ ÔË,
Ãî¹³çð ÇܳéÅ â±³ØÅ Áå¶ ô»åÍ ÇÕå¶-ÇÕå¶ À°Ô îÔ»ÕòÆ ñ×çÅ ÔË
å¶÷ åðÅð Áå¶ ÁÅÕÅô å¼Õ À°µÚÅÍ ÕçÆ À°Ô ÃÅù ì÷¹ð× ÇêåÅ
ñ×çÅ ÔË ÇÜÔóÅ ÃÅâÅ íñÅ Õðé ÇÔå ÃÅù ÕçÆ ÇêÁÅð éÅñ
ÃîÞÅÀ°ºçÅ ÔË ÕçÆ ×°¼Ã¶ Ô°³çÅ ÔËÍ êð³å± À°Ô ÃÅù éøðå éÔƺ
ÕðçÅ, ÃÅù ÇåÁÅ×çÅ éÔÆºÍ À°Ã é¶ ÁÅêäÆ À°º×ñ ÃÅⶠÇé¼Õ¶ Ô¼æ
ÇòÚ ëóÅÂÆ Ô¯ÂÆ ÔËÍ ÃÅù ìÔ°åÆ òÅðÆ êåÅ éÔƺ ñ×çÅ À°Ô ÇÕèð
ñËÕ¶ ÜŶ×ÅÍ êð³å± ÃÅù À°Ã éÅñ å°ðé ÇòÚ ÁÅé§ç ÁÅÀ°ºçÅ ÔËÍ
ÁÃƺ À°Ã éÅñ å°ðç¶-å°ðç¶ çÈð ñ§Ø ÁŶ Ô» êð³å± æ¼Õ¶ éÔƺÍ
-ÒÒé¶ÕÆ å°ÔÅù ÇÂÕ¼ÇñÁ» éÔƺ ðÇÔä Çç³çÆÍ Ü¶ å°Ãƺ é§× îñ§×
Ô¯, å» À°ÜÅó æ» À°å¶ ÜÅ Õ¶ ìËá ÜÅÀ°, å°ÔÅⶠç¹ÁÅñ¶ íÆó» Ü°ó
ÜÅä×ÆÁ», î¶ñ¶ ñ× ÜÅä׶Í
66 67
À°Ã é¶ ÇÂÕ Ççé ÇÕÔÅ, ÒÒèðî çÅ Õ¯ÂÆ ñÅí éÔÆºÍ î˺ å»
Ãî¹³çð êÅð ÕðÕ¶ çÈܶ êÅö ÜÅò»×ÅÍ îËù À°îÆç ÔË å°Ãƺ î¶ð¶ éÅñ
Úñ¯×¶ÍU ÜÈ ñÈ ÇÂÕçî ÇåÁÅð Ô¯ Ç×ÁÅÍ À°Ã é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒÇÂÔ¯ ÇÜÔ¶
Ô¯ å°Ãƺ ÃíÍ ÃðÆðÕ åÅÕå Áå¶ Ô½ºÃñÅ ÇçÖÅÀ°ä ñÂÆ Ôî¶ô» ÇåÁÅðÍ
îËù ñ×çÅ ÔË ÇÕ ÇÃÁÅä¶ ì³ÇçÁ» ç¶ çðôé îËù ÕçÆ éÔƺ Ô¯ä׶ÍÓÓ
ÒÒîËù Çî³× ÚÆÔ Ú³×Å ñ×çÅ ÔË ÇÕÀ°ºÇÕ À°Ô ô¶ÖÆÖ¯ð éÔƺÍ
Ü篺 À°é·» ç¶ Çê³â À°å¶ ÔîñÅ Ô¯ÇÂÁÅ å» À°Ô Ãí 寺 ÇêÛ¯º Çê³â
ÇòÚ¯º ÇéÕÇñÁÅÍ î˺ À°Ã ç¶ Ô½ºÃñ¶ çÆ çÅç Çç³ÇçÁ» ÇÕÔÅ ÇÕ å±³
ì¹÷Ççñ» ò»× òÅÔ¯çÅÔÆ éÔƺ ç½ÇóÁÅÍ å±³ ç¹ôîä 寺 âÇðÁÅ éÔƺÍ
Çî³× é¶ ÜòÅì Çç¼åÅ, ÒÒîÅÇñÕ î˺ ÇÂà ÕðÕ¶ ÇêÛ¶ éÔƺ ÇðÔÅ ÇÕ î˺
ìÔÅçð ÃÆÍ î˺ ÇìîÅð ÃÆ å¶ î¶ðŠدóÅ ì¹¼ãÅ ÃÆÍ ÁÃƺ ç½ó ÔÆ éÔƺ
ÃÕ¶ÍÓÓ
÷È Õ°³× é¶ ê¹¼ÇÛÁÅ, ÒÒëð÷ Õð¯ ÇÕö Õ¯ñ ÕÆîåÆ ÔÆðÅ ÔËÍ À°Ã
ì³ç¶ ù ÔÆðÅ Õ¼êó¶ ÇòÚ ñê¶à Õ¶ óçÈÕ ÇòÚ ñ°ÕÅ ç¶äÅ ÚÅÔÆçÅ ÔË
ÇÕ Ü½ÔðÆ ù ÇçÖÅ Õ¶ òÅÜì ÕÆîå ò¼à ñËäÆ ÚÅÔÆçÆ ÔË?ÓÓ îÔÅåîÅ
é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒÕ¼êÇóÁ» ÇòÚ éÅ ñê¶à¯Í ×°äòÅé» ù ÇçÖÅÀ° å¶ ÕÆîå
òÃÈñ¯Í ç¶Ö¯ î˺ é§× îñ§× ç¶ð 寺 À°âÆÕ ÇðÔÅ Ô» Õ¯ÂÆ ×°äòÅé
êÅðÖÈ ÁÅò¶ å¶ î¶ðÅ î¹¼ñ êÅò¶ÍÓÓ
Ã¼Ú ÇÂÔ ÔË ÇÕ ÇÂà îÔÅé ëÕÆð çÅ î¹¼ñ êÅÀ°äŠýÖÅ ÕÅðÜ
éÔÆºÍ Õ¯ÂÆ À°Ã ÇܼâÅ Ô¯ò¶ å» À°Ã ù ÃîÞ¶Í À°Ã ç¶ ì¯ñ Áå¶
ÇñÖå» Ôé¶ð¶ ÇòÚ Ü×ç¶ çÆêÕ Ôé ÇÜÔó¶ ÃÅù â×-î×ÅÀ°ä éÔƺ
Çç³ç¶Í
-ÇÕÔÅ, Õ°³× Ú»× ù íÅò¶º ÕËç ÇòÚ Ã¹¼à Çç¼åÅ Ç×ÁÅ ÃÆ êð
À°Ô Ú³×Å ì³çÅ ÔËÍ î˺ ÁÅêäÆ ì¶àÆ çÆ ôÅçÆ À°Ã¶ éÅñ Õð»×ÅÍ
-éÅé Ü°³× ìÅð¶ ÇÕÔÅ ÇÕ ÇÜà ç¶Ã ÇòÚ ÇéÁ» ÔË À°Ã ç¶Ã
ÇòÚ ÇÂà çÆ åÅÕå ù é÷ð Á³çÅ÷ éÔƺ ÕÆåÅ ÜÅ ÃÕçÅÍ ÇÜÃ
ç¶Ã ÇòÚ ÁÇéÁ» ÔË, éÅéÜ°³× Õð¯ê 寺 ìÚä ç¶ Ãîð¼æ ÔËÍ ÇÂÃ
ÕðÕ¶ î˺ ÁÅêäÆ íåÆÜÆ çÅ ÇÂö éÅñ ÇòÁÅÔ Õð»×ÅÍ
-÷È Õ°³× é¶ ÇÕÔÅ, îÅñÕ î¶ð¶ ìÅð¶ å°ÔÅâÅ ÕÆ ÇòÚÅð ÔË?
îÔÅåîÅ é¶ ÇÕÔÅ - å±³ ØóÅ ÔºËÍ ÷È Õ°³× é¶ ê¹¼ÇÛÁÅ - ÇÕà ճî
ÁÅÀ°ä òÅñÅ ØóÅ? îÅñÕ é¶ ÇÕÔÅ - À°Ô, ÇÜÔóÅ îó·ÆÁ» ÇòÚ
ÜÅ Õ¶ í³éÆçÅ ÔËÍ
-ÇÕö é¶ ÇÕÔÅ, ÜÅé ï°³× Ú³×Å ÇÂéÃÅé ÔË êð ì¹ñÅðÅ Ú³×Å

éÔÆºÍ îÅñÕ é¶ ÇÕÔÅ - À°Ã ù Ú³×Å ì¹ñÅðÅ Ô¯ä çÆ ÕÆ ñ¯ó ÔËÍ
Úêð Úêð ÕðÕ¶ çÈÇÜÁ» ù éƺòÅ ÇçÖÅÀ°ä ÇòÚ ÕÆ òÇâÁÅÂÆ?
ÜÅé ï°³× Ú³×Å ÔË ÇÕ ì¹ðÅ îËù êåÅ éÔƺ ÇÕÀ°ºÇÕ î˺ À°Ã ù
ÜÅäçÅ éÔƺ êð À°Ã ù ÜÅÕ¶ ç¼Ã¯ ÇÕ ÇÜÔó¶ ڳ׶ Ôé À°é·» ù ڳ׶
ì¹ñÅð¶ ìäé çÆ ñ¯ó éÔƺ Ô°³çÆÍ
-÷È Õ°³× é¶ îÔÅåîÅ ù ê¹¼ÇÛÁÅ - ÜÆ, Ô°ÂÆ ìÅð¶ å°ÔÅâÅ ÕÆ
ÇÖÁÅñ ÔË?
-îÅñÕ é¶ ÇÕÔÅ - î˺ çà ׼ñ» ÕðçÅ Ô» À°Ô ÇÂÕ ÃîÞçÅ
ÔËÍ ÇÂÕ ç¶ ÃÔÅð¶ Çëð À°Ô ìÅÕÆ ×ñ» ìÅð¶ Á³çÅܶ ñÅÀ°ä ñ×çÅ
ÔËÍ Ü篺 À°Ô çà ÇòÚ¯º ÇÂÕ ÃîÞ ÃÇÕÁÅ ÔË å» ÇÂÕ çÆ ÃÔÅÇÂåÅ
éÅñ çà ÇÕò¶º ÃîÞ ñ¶×Å?
-ÃÅÂÆ ïÈ ÃÅðÅ Ççé ù¼åÅ ðÇÔ³çÅÍ À°Ã ìÅð¶ îÔÅåîÅ é¶ ÇÕÔÅ,
î˺ ×ñÆ Ô¯ÂÆ ñÕóÆ À°å¶ Ö¹äÅÂÆ ÇÕò¶º Õð»? ù¼Õ¶ ×°ÔÅð¶ À°µêð
ÕðéÆ ë¶ð ë¶ð Õ¶ Õ¯ÂÆ Ãîåñ éÔƺ Õð ÃÕçÅÍ
-÷È ñÈ Ü篺 îÔÅåîÅ çÆ Õ¯ÂÆ Ú³×Æ ×¼ñ ùäçÅ å» À°Ãù
ÜÆòé ç¶ Áîñ ÇòÚ ÇñÁÅÀ°ä çÅ ÁÃëñ ïåé ÕðçÅ êð éÅñ
ÔÆ âðçÅ ðÇÔ³çÅ ÇÕ ÇÕå¶ îÔÅåîÅ Ô°ä Ô¯ð Õ¯ÂÆ Ú³×Æ ×¼ñ ÜñçÆ
éÅ ç¼Ã ç¶ò¶ å¶ Çëð Ô¯ð Á½ÖÅ Ô¯äÅ êò¶Í
-ÚÅÂÆ ò¶é ÷È ×¼ñ Õðé 寺 êÇÔñ» Çå³é òÅð ïÚçÅÍ îÔÅåîÅ
é¶ ÇÕÔÅ, ç¯ òÅðÆ Ã¯ÚäÅ ìÔ°å Ô°³çÅ ÔËÍ
-Ü篺 îÔÅåîÅ ÇÚ³é ôÇÔð ÇòÚ ÃÆ À°Ô ÕÇÔä ñ×Å, Úñ¯
ÚñÆÂ¶Í Úñ¯ òÅêà ÚñÆÂ¶Í Øð ìÚ¶ ì¶êzòÅÔ Áå¶ î¯àÆ ì¹¼èÆ òÅñ¶ Ô¯
׶ ÔéÍ À°Ô ÃÇíÁåÅ çÆ ôÅé ô½Õå éÅñ ÁÅêä¶ ÁÅê ù ÃÜÅ
ðÔ¶ Ôé êð ÃÇíÁåÅ ÔË ÕÆ, ÇÂà çÅ À°é·» ù êåÅ éÔƺÍ
-îÅñÕ é¶ ÇÕÔÅ, î˺ ÁÇÜÔ¶ ÁÅçîÆ çÆ åñÅô ÇòÚ Çëð ÇðÔÅ
Ô» ÇÜÔóÅ ÁÅêä¶ ×°éÅÔ» ù êÛÅäÕ¶ ÁÅêäÆ ÁçÅñå ÇòÚ ÁÅêä¶
À°å¶ î¹Õ¼çîÅ ÚñÅò¶ å¶ ÁÅêä¶ ÁÅê ù ç¯ôÆ ×ðçÅé Õ¶ Ã÷Å ç¶ò¶Í
ÇÕåÅì ÇÕåÅì ÇÕåÅì Û¶òÆ Û¶òƺ Û¶òÆ
-å°ÔÅù Ãí ù êåÅ ÔË ÇÕ Ø𯺠ìÅÔð ÜÅÂƶ å» çðòÅܶ ÇòÚ¯º
çÆ ÔÆ ÜÅÂÆçÅ ÔËÍ ÇÂö å𷻠óÃÅð çÅ Õ¶òñ ÇÂÕ¯ ìÈÔÅ ÔË - À°Ô
ÔË ê³æÍ
68 69
ÇÕÔÅ - Õ°Þ é¶ÕÆ ìÅð¶ ÜÅäç¶ ÔéÍ Õ°Þ é¶ÕÆ Õðç¶ ÔéÍ Õ°Þ
é¶ÕÆ ÕðÇçÁ» êzóé òÆ Ô°³ç¶ ÔéÍ
-ÃÅù ÃÅⶠòâ¶ÇðÁ» é¶ ÇÕÔÅ ÃÆ, ìçÆ çÅ ìçñÅ é¶ÕÆ ÕðÕ¶
Ú¹ÕÅäÅÍ áÆÕ ÇÕÔÅÍ ÇÂö åð» Õð»×¶¶ ÁÃÆºÍ êð ÁË çÅéôòð ìÅÇìú,
ÇÜé·» é¶ ÃÅⶠéÅñ é¶ÕÆ ÕÆåÆ ÃÆ, À°é·» çÅ ìçñÅ ÇÕò¶º Ú¹ÕÅÂƶ?
ÇÕåÅì ÇÕåÅì üåòÆ Ã¼åòƺ üåòÆ
ÇÕÔÅ- î˺ À°ÔÆ å°ÔÅù ç¼ÇÃÁŠܯ î˺ ÇÃÇÖÁÅÍ îË ÁÅêä¶ Õ¯ñ¯º
Õ°Þ éÔƺ ðñÅÇÂÁÅÍ î˺ êÈðé òëÅçÅðÆ éÅñ ê¹ðÅåé ì÷°ð×» ÇòçòÅéÅ
çÅ ÃÇåÕÅð ÕÆåÅÍ Ü¯ Õ°Þ ÕÇÔäï¯× ÃÆ, î˺ ìÔÅçðÆ éÅñ ÇÕÔÅÍ î˺
ÖÅî¯ô ìËáÅ ðÇÔ³çÅ å¶ é¯à ÕðçÅ ÇÕ îËù ÕÆ çÇÃÁÅ ÜÅ ÇðÔÅ ÔËÍ
éÅ î˺ êó·é¯ æÕçŠû é» êóÅÀ°ä¯Í î˺ ëõð éÅñ ÕÇÔ ÃÕçÅ Ô»
ÇÕ î¶ð¶ ÇòÚ ÇÂÔ ×°ä ÔéÍ êð ÕçÆ ÕçÆ Ü篺 îËù ñ×çÅ ÔË î˺
ÃçÅÚÅð 寺 À°ð¶ êð¶ ÜÅ ÇðÔÅ Ô», Ü» ÇÕ î˺ ÇòÇçÁÅ ÇòÚ Çéê¹³é
éÔƺ Ô» Ü» ëñÅäÅ ÇòçòÅé ëñÅäÆ æ» ÔË, î˺ À°Ã ù Çîñä éÔƺ
Ü»çÅ å¶ ëñÅäÅ ì³çÅ Ú³×Å éÔƺ êð î˺ À°Ã ù áÆÕ Õðé çÅ
ïåé éÔƺ ÕÆåÅ, ÇÂÔ ÇòÚÅð îËù ç¶ð å¼Õ ì¶ÚËé Õðç¶ ðÇÔ³ç¶ ÔéÍ
-î˺ À°Ã ù êó·ÅÀ°ºçÅ Ô» ÇÜà çÅ Ççñ ÇòÇçÁÅ ñÂÆ ÃÇÔÕ
ÇðÔÅ Ô¯ò¶, À°Ã ù êó·ÅÀ°ºçÅ Ô» ÇÜÃ ç¶ Ççñ ÇòÚ À°å¶ÜéÅ ç¶
ì¹ñì¹ñ¶ À°â ðÔ¶ Ô¯äÍ Ü篺 î˺ ÚÅçð çÆ ÇÂÕ Õ³éÆ ëó» å»
ÇòÇçÁÅðæÆ ìÅÕÆ çÆÁ» Çå³é Õ³éÆÁ» ÁÅê¶ Ú¹Õ ñò¶...... å» î˺
êó·ÅÀ°äÅ ÜÅðÆ ðÖçÅ Ô», éÔƺ å» Ú¹ê ÕðÕ¶ å°ð ÜÅéÅÍ
-îËù ÇÜÀ°ä ñÂÆ Ô¯ð Ãî» Çîñ ÜÅò¶ å» î˺ ê³ÜÅÔ ÃÅñ Ô¯ð
êó·»Í Çëð î¶Ëº ×ñåÆÁ» Õðé 寺 î¹Õå Ô¯ ÃÕçÅ Ô»Í
-Ü篺 À°Ô ÇìîÅð ÃÆ å» ÷È ñÈ é¶ ê¹ÇÛÁÅ - ÜÆ î˺ å°ÔÅâ¶
ñÂÆ êôÚÅåÅê çÆ ðÃî ÁçÅ Õð ÁÅò»? îÅñÕ é¶ ÇÕÔÅ-ÒÒÕÆ
ÁÇÜÔÆ Õ¯ÂÆ ðÃî òÆ Ô°³çÆ ÔË? ÷È ñÈ é¶ ÇÕÔÅ—Ô» ÜÆ, ÁÅÕÅô
çÆÁ» ðÈÔ» Áå¶ èðåÆ çÆÁ» ðÈÔ» ù ÃÅÖÆ î³é Õ¶ êôÚÅåÅê çÆ
ðÃî Õðé éÅñ ñÅí Ô°³çÅ ÔËÍ îÔÅåîÅ é¶ ÇÕÔÅ - åç ðÇÔä ç¶Í
èðåÆ ÁÅÕÅô ù ÃÅÖÆ î³é Õ¶ î¹¼çå 寺 î˺ êôÚÅåÅê Õð ÇðÔÅ Ô»Í
ðÃî ÕÆ ÕðéÆ, êôÚÅåÅê ÕðÆçÅ ÔËÍ
-ñ¼Ö» çÆ Ç×äåÆ ÇòÚ ñ¯Õ» ù î˺ ÁÅêä¶ î×ð ñÅ ÃÕçÅ Ô»Í

êð ܶ å°Ãƺ ÕÔ¯ ÇÕ ÇÂé·» ù ×¼ñ ÃîÞÅ òÆ ÇçÁ» ÇÂÔ éÔƺ Ô¯
ÃÕçÅÍ
-À°Ã é¶ ÇÕÔÅ - ÇÂà åð·» ÇüÇÖÁÅ êzÅêå Õð¯ ÇÜò¶º å°Ãƺ ÇÕö
ç¶ ÇêÛ¶-ÇêÛ¶ å°ð ðÔ¶ Ô¯ò¯ êð À°Ã å¼Õ êÔ°³Ú éÔƺ ÃÕ¶Í å°ÔÅù
À°Ã ç¶ ×°ÁÅÚ ÜÅä çÅ Ôî¶ô» âð ðÔ¶Í
-ÇÕö é¶ ê¹¼ÇÛÁÅ, ÜÆ å°Ãƺ ÇòÇçÁÅ ÇÕò¶º ÔÅÃñ ÕÆåÆ? À°Ã
é¶ ÇÕÔÅ, - éÅ Õ¯ÂÆ êðÆ ÇÕåÅì ç¶ä ÁÅÂÆ ÃÆ éÅ Õ¯ÂÆ ç¶òåÅ
ÁÃÆÃ ç¶ Õ¶ Ç×ÁÅÍ Ô» çÇðÁÅò» Õ¯ñ Ãî¹³çð åÕ ê¹Üä çÅ éÕôÅ
éÔƺ Ô°³çÅ êð À°Ô Áêó Ü»ç¶ ÔéÍ
-À°Ã é¶ êÈðì ç¶ Ü»×ñÆ ÕìÆÇñÁ» ÇòÚ ÜÅä çÅ øËÃñÅ ÕÆåÅ
å» ÇÕö é¶ ÇÕÔÅ - îÅñÕ À°Ô ÜÅÔñ ÔéÍ éÅ À°é·» ÇòÚ ì¹èÆ ÔË
éÅ Õ¯îñåÅÍ å°ÔÅⶠñÂÆ î¹ôÕñ» êËçÅ Õðé×¶Í îÔÅåîÅ é¶ ÇÕÔÅ -
ç¶ÖäÅÍ î˺ ÜÅò»×Å... éÅ ì¹¼èÆ çÆ ØÅà Çîñ¶×Æ éÅ Õ¯îñåÅ çÆÍ
ÃÈÖîåÅ ÇòÚ å°Ãƺ À°é·» çÅ î¹ÕÅìñÅ éÔƺ Õð Ãկ׶Í
-À°Ã é¶ ÇÕÔÅ, ÁÇÜÔÆÁ» àÅÔäÆÁ» ìæ¶ðÆÁ» Ôé ÇÜé·» ù ë¹ñ
éÔƺ ñ׶, å» ÕÆ Ô¯ÇÂÁÅÍ ç¹¼Ö å» À°é·» àÅÔäÆÁ» çÅ ÔË ÇÜÔóÆÁ»
ë¹ñ» éÅñ ñ¼çÆÁ» ×ÂÆÁ» êð ëñ éÔƺ ñ¼×¶Í
-À°Ã é¶ ÇÕÔÅ ì¼ÇÚÁÅ çÅ ÃÇåÕÅð Õð¯Í ÕÆ êåÅ Õ¼ñ· ù À°Ô
ÕÆ ìä ÜÅä? î¶ð¶ êÅà Ü篺 Õ¯ÂÆ ê³ÜÅÔ ÃÅñ 寺 òâÆ À°îð çÅ
ÕðÈê ì³çÅ ÁÅÀ°ºçÅ ÔË, îËù À°Ô Ú³×Å éÔƺ ñ×çÅÍ ê³ÜÅÔ ÃÅñ î˺
À°Ã ù ÖÅÃÅ ñ§î» Ãî» Çç¼åÅ ÃÆ, À°Ô ڳ׶ Õ³î» éÅñ ÁÅêäÆ
ÕðÈêåÅ çÈð ÕðÕ¶ ùÔäÅ Ô¯ ÃÕçÅ ÃÆÍ
-îÔÅåîÅ é¶ ×Æå ùäÅÇÂÁÅ -
Áû ëóÆ ÚËðÆ çÆ ë¹¼ñ» ñ¼çÆ àÅÔäÆ
êð ÇéÕñ ×ÂÆ Ô¼æ¯º, ÜÅ êÂÆ ÁÔ° çÈðÍ
ÇÂÔ ×ñ éÔƺ ÇÕ î˺ åËù ÇêÁÅð éÔƺ ÕðçÅ,
Õð» ÕÆ, å±³ çÈð ÔÆ ìóÆ Ô˺Í
×ÅÀ°°ä ÇêÛ¯º ÕÇÔä ñ¼×Å — î˺ À°Ã ù ÇêÁÅð éÔƺ ÕðçÅ
Ô¯äÅÍ ÇêÁÅð Ô°³çÅ å» çÈðÆÁ» çÅ ÇëÕð Õç ÕðçÅ? Çëð ÇÕÔóÆ
çÈðÆ, çÈðÆ Ô°³çÆ?
70 71
éÅ×ÃËé
éÅ×ÃËé
ÂÆÃòÆ Ãé ô°ðÈ Ô¯ä å¯ æ¯ó·Å Ãî» êÇÔñ» Ü» æ¯ó·Å Ãî» ìÅç
éÅ×ÃËé ç¶ Çòôò-êzÇüè ×z³æ ÇÃǦç-êÌôé çÆ ðÚéÅ ÇÃÁÅñÕ¯à
ôÇÔð ÇòÚ Ô¯ÂÆ ÇÜà ôÇÔð çÅ éÅî À°ç¯º ÃÅÕñ ÃÆÍ ÇÂà ÇÔÃÅì
ÇÂÔ ðÚéÅ ç¯ Ô÷Åð ÃÅñ ç¶ ÕðÆì ê¹ðÅäÆ ÔËÍ ê¹ðÅä¶ ò¶ÇñÁ» 寺,
ìÅÕÆ Õ½î» å¯º ÇÂñÅòÅ ïÈéÅéÆÁ» é¶ òÆ ê¹ðÅåé ê³ÜÅì À°êð Ôîñ¶
ÕÆå¶, ÕçÆ ñ°à çÅ îÅñ ÇñÜ»ç¶, ÕçÆ ÃæÅÂÆ ðÅÜ ÃæÅêå Õðç¶Í
ÇîÇñ§ç, ÁñË×÷˺âðÆÁÅ çÅ ôÅÃÕ ÃÆ ÇÜÃçÅ êÈðÅ éÅî îÆé»çð ÃÆ
êð êÅñÆ ÇòÚ À°Ãù ÇîÇñ§ç ÇñÇÖÁÅ ÇîñçÅ ÔËÍ ×z³æ çÅ îÈñ éÅî
ÇîÇñ§ç-êéÔ ÔË, êÅñÆ ÇòÚ êéÔ îÅÇÂé¶ êzôé ÔËÍ
À°ÃçÅ ðÅÜ Áîé ô»åÆ Áå¶ ÇéÁ»êÈðé ÃÆ, ñ¯Õ Ö¹ôÔÅñ Ãé,
ÇÂà çÅ ÃìÈå Ö¹ç éÅ×ÃËé ÔÆ ç¶ Çç³çÅ ÔËÍ À°ç¯º çÅ ÇÂÔ ê¹ðÅåé
ê³ÜÅì êÈð¶ çÅ êÈðÅ ì¯è ê³ÜÅì ÃÆÍ ÔËðÅéÆÜéÕ å¼æ ÇÂÔ ÔË ÇÕ ÇÜÃ
èðåÆ À°êð ÇîÇñ§ç-êzôé ×z³æ ðÇÚÁÅ Ç×ÁÅ À°æ¯º ÇÂÔ ÃçÅ ñÂÆ
ñ¯ê Ô¯ Ç×ÁÅÍ éÅ ñ¯Õ ÇÂà ×z³æ ù ÜÅäé éÅ ÇÂÃ ç¶ ÕðåÅ ùÍ
ÁËî.¶. ÇòÚ êó·ÇçÁ» êÇÔñÆ òÅð î˺ ÇÂà çÅ éÅî ùÇäÁÅ å¶
AIGE ÇòÚ êÅá ÕÆåÅÍ À°ç¯º çÅ î¶ð¶ îé ÇòÚ Ã¹ëéÅ ÃÆ ÇÕ ÇÂÃçÅ
ê³ÜÅìÆ íÅôÅ ÇòÚ Áé°òÅç ÇéÔÅÇÂå ÷ðÈðÆ ÔËÍ ê³ÜÅì ÇòÚ¯º ÃðÕÇçÁ»
ÃðÕÇçÁ» ÇÂÔ ç¼ÖäÆ íÅðå ÇòÚ ê¹¼ÇÜÁÅ å¶ À°æ¯º ÃzÆ ñ§ÕÅ Ç×ÁÅÍ
ç¼ÖäÆ íÅðåÆÁ» é¶ Áå¶ ñ§ÕÅ ÇéòÅÃÆÁ» é¶ ÇÂà ù ÁÅêäÆ ÇóØñÆ
íÅôÅ ÇòÚ Áé°òÅç òÆ ÕÆåÅ å¶ Ãà˺âðâ àËÕÃà òÆ ìäÅÂÆÍ ç¹éÆÁ»
çÆ òð寺 ÇòÚ ÇÜÔóÆ Ã˺ÚÆ ÁÜ ÁÅÀ°ºçÆ ÔË, À°Ô ñ§ÕÅ òÅñÆ àËÕÃà
ÔËÍ ðÅÂÆà â¶Çòâ÷ Áå¶ îËÕÃîÈñð é¶ Ü篺 Á³×ð¶÷Æ çÆÁ» ç¯ ÇÜñç»
ÇòÚ ÇÂà ×z³æ çŠóêÅçé Áå¶ Áé°òÅç ÕÆåÅ, À°é·» é¶ ñ§Õ» çÆÁ»
Ã˺ÚÆÁ» çÅ ÃÔÅðÅ ÇñÁÅ ÇÕÀ°ºÇÕ Ô¯ð ì¯ñÆÁ» ÇòÚ êzÅêå ÇîÇñ§ç
êzôé çÅ ÁÅèÅð òÆ ÇóØñÆ ×z³æ ÔÆ ÔéÍ ñ§ÕÅ ÇòÚ î¹ó ÇÂà çÅ
êÅñÆ Áé°òÅç ÕðÕ¶ ìðîÅ Áå¶ ÇÃÁÅî ÇòÚ Ã˺ÚÆÁ» í¶ÜÆÁ» ×ÂÆÁ»Í
ÇîÇñ§ç êéÔ çÅ ð°åìÅ êÅñÆ ÇåzÇêÇàÕ (ì¯è èðî ×z³æ, ùå
ÇêÇàÕ, Çòéï ÇêÇàÕ, è¼î ÇêÇàÕ) 寺 ìÅç ìÅÕÆ ÃÅð¶ ì¯è ÃÅÇÔå
寺 ôz¯îäÆ ÔËÍ éÅ×ÃËé, îÔÅåîÅ ì¹¼è 寺 ê³Ü ÃçÆÁ» ìÅç Ô¯ÇÂÁÅ å¶

éÅ×ÃËé 寺 ê³Ü ý ÃÅñ ìÅç ÃðìêðòÅäå ì¯è ÇòçòÅé ì¹¼èدô
Ô¯ÇÂÁÅ ÇÜà çÆ Á¼áÕæÅ ðÚéÅ êÈðé ÃÇåÕÅðï¯× ÔËÍ ÇòçòåÅ ÇòÚ
ì¹¼èدô ìÅìå ÇÕå¶ ÇòòÅç éÔƺ, êð ÁÅêä¶ ×z³æ ÇòÚ æ» æ» À°Ô
éÅ×ÃËé çÅ Ç÷Õð ÕðÇçÁ» ÇñÖçÅ ÔË ÇÕ À°ÃçÅ Õ¯ÂÆ î¹ÕÅìñÅ
éÔƺ, À°Ô ÃÅâÆ Ã¹êðÆî Õ¯ðà ÔËÍ Ü篺 ì¹èدô (E@@ ¶.âÆ.) ÇÕö
ÃîÕÅñÆ ÇòòÅç çÅ Ô¼ñ Õðé ñÂÆ çñÆñ Û°³ÔçÅ ÔË, ܶÕð À°Ã
îÃñ¶ ìÅð¶ À°Ãù éÅ×ÃËé çÆ Õ¯ÂÆ ê³ÕåÆ Çîñ ÜÅò¶ åç À°Ô Á׶
óòÅç å¯ðçÅ ÔÆ éÔƺ, ÇñÖ Çç³çÅ ÔË -ÒÒÃÅⶠòâ¶ð¶ éÅ×ÃËé é¶ ÇÂÃ
ìÅð¶ ëËÃñÅ Õð ÇçåÅ ÔË å» ÁÃƺ Â¶é¶ îÈðÖ éÔƺ ÇÕ ÁÅêä¶ ÁÅêä¶
Ô¯ð ÇòÚÅð òÆ ç¶ÂƶÍÓÓ î³ÇéÁÅ Ç×ÁÅ ÔË ÇÕ Õ°¼ñ ì¯è ÃÅÇÔå çÆ
òÅðåÕ ÇòÚ Áå¶ çÅðôÇéÕ çñÆñ ï°ÕåÆ ÇòÚ À°Ã çÆ ÕñÅ ÇÃÖðñÅ
î¹ÕÅî Û°³ÔçÆ ÔËÍ
ÇóØñÆ íÅôÅ ÇòÚ êÇÔñÆ òÅð AHGG ÂÆÃòÆ ÇòÚ ÇîÇñ§ç
êzôé Á¼á ÇÜñç» ÇòÚ ÛÇêÁÅÍ ÇÜé·» ê³Ü çÅéÆÁ» é¶ ÇÂÔ Õ³î
ÇÃð¶ ÚÅÇó·ÁÅ, À°Ô Ôé Õð¯ñÆ êÆðÆ, ÁìðÅÔî Çñò¶ðÅ, ñÈÂÆ î¶ºçÆ,
Çòܶðåé, é§çÆîçÆ ÁîðöÖð Áå¶ ÚÅðñÆ Áðé½ñÆÍ ÇÂà ÛÅê çÅ
Õ¼ÚÅ ÖðóÅ êÅñÆ å¯º ÇóØñÆ ÇòÚ ñ§ÕÅ ç¶ ðÅܶ ÕÆðåÆ ÃzÆðÅ× ÇóØ
çÆ ÃðêzÃåÆ ÁèÆé AGDG ÂÆÃòÆ ÇòÚ ÇåÁÅð Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆ å¶ ÃîÕÅñÆ
ì¯è ÇòçòÅé» é¶ ÇÂà ÇòÚ êÈðÆ åéç¶ÔÆ éÅñ ÁÅêäÅ ÁÅêäÅ ÇÔ¼ÃÅ
êÅÇÂÁÅÍ ÒÒÇÂÔ ×z³æ ÇÜÃçÅ Õ¯ÂÆ ÃÅéÆ éÔƺ, ܯ ì¯è ÇÃè»å ÃîÞä
ÇòÚ Ç×ÁÅéòÅéÅ ñÂÆ ÃçÅ ÃÔÅÂÆ Ô¯ò¶×Å, ÇÜÃ ç¶ êÅá Õðé À°êð³å
ç¹ÇòèÅ Öåî ԯ¶×Æ å¶ Ç×ÁÅé çÅ êzÕÅô, ÇÂà ÇòÚ Ã Ã
À°åÅð¶ ÕðÇçÁ» ܯ À±äåÅÂÆÁ» ôÅîñ Ô¯ ×ÂÆÁ», À°Ô çÈð ÕðÕ¶
éòêzÕÅôé çÅ ÕÅðÜ ÇòçòÅé îÔ¯åÆ ò¼å ×°äÅé§ç Õðé׶ÍÓÓ ÇÂÔ
ÁËñÅé ì¯è ÇÃ³Ø ç¶ êzî¹¼Ö Çí¼ÖÈ Ã³ØðÅ× ÇòñÆÇò¼å ÃðéÕð é¶
ÕÆåÅÍ
êÇÔñÆ ÃçÆ ÂÆÃòÆ å¯º ñË Õ¶ AGDG ÂÆÃòÆ å¼Õ ÇÂà ×z³æ
çÅ Õ¯ÂÆ ÇÂÇåÔÅà éÔƺ ÇîñçÅ, ïÅéÆ ÇÕ ÇÕà ÇÕà ÇòçòÅé ðÅÔƺ
ÇÂÔ ÇÕà ÇÕà ç¶Ã Áå¶ ÇÕÔóÆ ÇÕÔóÆ ì¯ñÆ ÇòÚ À°ñæÅÇÂÁÅ Ç×ÁÅ,
ìÅð¶ Õ¯ÂÆ Ã³Õ¶å êzÅêå éÔÆºÍ ÇÜÃ æ» å¶ ×z³æ çÅ Üéî Ô¯ÇÂÁÅ À°æ¯º
ç¶ òÃéÆÕ ×z³æ Áå¶ ×z³æÕÅð ç¯Ô» ù éÔƺ ÜÅäç¶Í ÃzÆ ñ§ÕÅ ÇòÚ
ÇÂÔ ñ¯Õ ÃÅÇÔå ìä Õ¶ ÃÅÖÆÁ» ç¶ ðÈê ÇòÚ Á¼Ü å¼Õ ùäÅÇÂÁÅ
Ü»çÅ ÔËÍ ê³ÜÅìÆÁ» ñÂÆ ÔðÆ ÇÃ³Ø éñȶ À°êð øÖð ÕðéÅ ô¯íéÆÕ
72 73
ÔË áÆÕ, êð éÅ×ÃËé çÅ éÅî å¼Õ À°â ÜÅäÅ ôðîéÅÕ å¼æ ÔËÍ
ì¹èدô Ü篺 ÁÅêä¶ ×z³æ ðÚ ÇðÔÅ ÃÆ, À°Ãç¶ ÃÅÔîä¶ éÅ×ÃËé çÅ
×z³æ ÇêÁÅ ÃÆ ÇÜà ÇòÚ¯º À°Ô ÔòÅñ¶ å» Çç³çÅ ÔË êð ×z³æ çÅ
ÇêÛñÅ ê³Ü ÃçÆÁ» çÅ ÇÂÇåÔÅà À°Ô òÆ éÔƺ ç¼ÃçÅ ÇÕ ÇÕ毺 ÇÕ毺
ÇÂÔ À°Ã å¼Õ ê¹ÜçÅ Ô¯ÇÂÁÅÍ ï¯ðê ÇòÚ ÇÂà çÆÁ» üå êzîÅÇäÕ
Ôæ ÇñÖå» êÂÆÁ» Ôé ܯ ÃÅðÆÁ» ñ§Õ» ðÅÔƺ À°µæ¶ ê¹¼ÜÆÁ»Í
ÇÂà ×z³æ çÆ Áñ¯ÚéÅ ÇÂÔ ÕÇÔÕ¶ òÆ ÕÆåÆ ×ÂÆ ÇÕ éÅ Õ¯ÂÆ
óòÅç ÇîÇñ§ç Áå¶ éÅ×ÃËé ÇòÚ Ô¯ÇÂÁÅ, éÅ ÇÂà åð·» çÆ Õ¯ÂÆ
ÇÂÇåÔÅÃÕ ØàéÅ ØàÆÍ Çé§çÕ» é¶ ÇÕÔÅ Áêä¶ î¼å ù çÅðôÇéÕ ÇòèÆ
ðÅÔƺ Ô¯ð ÃÅø Õðé ÇÔå ÕñÇêå îÆÇà³× ÇòÚ ÕñÇêå êzôé Áå¶
ÕñÇêå À°µåð Øó ñ¶ ×Â¶Í ÇÂà åð·» çÅ ÃÅÇÔåÕ ð°î»Ã Ôð¶Õ
èðî ÇòÚ ÇÕå¶ òè ÇÕå¶ Ø¼à ÚñçÅ ÔÆ ðÇÔ³çÅ ÔËÍ ÇÂà ô¼Õ ç¶
Ô¼Õ ÇòÚ ÇÂÔ ×òÅÔÆ òÆ ÇçåÆ Ü»çÆ ÔË ÇÕ ×z³æ ÇòÚ ÇîÇñ§ç çÆ
æ» éÅ×ÃËé ôÕåÆôÅñÆ éÅÇÂÕ ò¼Ü¯º À°íðçÅ ÔËÍ ÇÂÔ å» Ô¯äÅ ÔÆ
ÃÆÍ êÇÔñÆ ×¼ñ å» ÇÂÔ ÇÕ ÇîÇñ§ç çÅðôÇéÕ ÔË ÂÆ éÔƺ ÃÆ, ÇÂÔ
×¼ñ À°Ô éÅ×ÃËé ç¶ ÃÅÔîä¶ Çéð°¼åð Ô°³ÇçÁ» Ö¹ç ÃòÆÕÅð ÕðçÅ
ÔËÍ çÈÜÅ, ì¯èÅÚÅðÆÁÅ é¶ ÁÅêä¶ ×z³æ ÇòÚ Ü¶ éÅ×ÃËé ù îÔ»éÅÇÂÕ
ÇçÖÅÇÂÁÅ ÔË, ÇîÇñ§ç ù éÔƺ å» ÇÂà çÆ îÔ¼ååÅ Øà ÇÕò¶º ×ÂÆ?
Ãׯº î˺ ÇÂà ù ìÔÅçðÆ î³éçÅ Ô» ÇÕ éÅ×ÃËé Ãî¶å ìÅÕÆ Çí¼ÖÈ
ÇîÇñ§ç çÆ êðÜÅ ÔéÍ Áܯն ÇòçòÅéÅ òð׶ Ô°³ç¶ åç À°Ô îÔÅðÅܶ
çÅ ×°ä×ÅÇÂé ð¼Ü Õ¶ Õðç¶Í À°Ô éÅ×ÃËé ù ÃñÅî Õðç¶ Ôé,
ÇîÇñ§ç çÅ ÃæÅé ÁÕñ ÇÂñî ÇòÚ çÈܶ æ» å¶ ð¼ÇÖÁÅ ÔËÍ
ÇÂà ÇòÚ Õ¯ÂÆ ô¼Õ éÔƺ ÇÕ ÇÜé·» Ççé» ÇòÚ ×z³æ çÆ ðÚéÅ
Ô¯ÂÆ, À°ç¯º ïÈéÅéÆ îÆé»çð À°åð ê¼ÛîÆ íÅðå çÅ îÅñÕ ÃÆÍ À°ÃçÅ
éÅî ÇîÇñ§ç ÇñÖ ç¶äÅ ÇÂ毺 ç¶ íÅôÅÂÆ ð°ÞÅäÅ çÅ éåÆÜÅ ÔËÍ
óÃÇÕzå ç¶ Ú³çz ù Ú³ç, dzçz ù dzç (Õ¶å¶ Ç³ç Ú³ç ÃÈð Õ¶å¶ -
Üê¹ÜÆ) ÇñÖä çÅ ÇðòÅÜ ÔËÍ ÇÂæ¶ å» ÇçÇîåzÆúà ìçñ Õ¶ ç¶òî³åÆ
éÅî Ô¯ Ç×ÁÅ ÃÆÍ êñÈàÅðÕ é¶ ÇîÇñ§ç çÅ Ç÷Õð ìÔ°å ÃÇåÕÅð
éÅñ ÕÆåÅ ÔË å¶ ÇñÇÖÁÅ ÔË ÇÕ ë¹ñ Ú¹×ä çÆ ðÃî ò¶ñ¶ ÇîÇñ§ç
Ãî¶å ìÔ°å ÃÅð¶ ðÅÇÜÁ» é¶ ÁÃæÆÁ» ÇòÚ¯º ÇÔ¼ÃÅ î³Ç×ÁÅ å» ÇÕ
À°Ô À°é·» À°êð ì¯èÃå±ê À°ÃÅð ÃÕäÍ ÇÂÔ îÅä ÇÂà 寺 êÇÔñ»
Õ¶òñ ÇÃèÅðæ çÆÁ» ÁÃæÆÁ» ù ÇîÇñÁÅ ÃÆÍ ÇÂà å¼æ 寺 ÇÂÔ
óնå òÆ ÇîñçÅ ÔË ÇÕ éÅ×ÃËé ç¶ êzíÅò ÁèÆé ÇîÇñ§ç ì¯èÆ Ô¯

Ç×ÁÅ Ô¯ò¶ ÇÕÀ°ºÇÕ ÁÃæÆÁ» ÇñÜÅä çÅ À°ç¶ô èÅðÇîÕ ÔË ÇÃÁÅÃÆ
éÔƺÍ
Ô°ä å¼Õ ÇîÇñ§ç ç¶ BB Çüն Çîñ¶ Ôé ܯ ÕÅìñ, îæðÅ,
ÕôîÆð Áå¶ ×°ÜðÅå å¼Õ ç¶ ÇÂñÅÇÕÁ» å¼Õ ëËñ¶ ԯ¶ ÃéÍ Á¼á
ÇüÇÕÁ» À°êð ÇîÇñ§ç çÆ ÁðæÆ À°ÕðÆ Ô¯ÂÆ ÔË ÇÜÃçÅ Áðæ Ô¯ÇÂÁÅ
ÇÕ î½å À°êð³å òÆ À°ÃçÅ ÃÇåÕÅð Ô¯ÇÂÁÅ å¶ ÇüÕÅ Ú¼ÇñÁÅÍ Ü°ÁÅé
ÇîÇñ§ç 寺 ñËÕ¶ ì÷°ð× ÇîÇñ§ç ç¶ ÇÚÔð¶ ÔéÍ ÇüÇÕÁ» ç¶ ÇÂÕ êÅö
ïÈéÅéÆ å¶ çÈܶ êÅö êÅñÆ ÇñÖå ÔËÍ ÛÅñ îÅðçŠدóÅ, âÅñÇëé
î¼ÛÆ, ç¶òåÅ, ç¯ Øî³â» òÅñÅ À±á, ÇÚ³ØÅóçÅ ÔÅæÆ, Çð¼Û, êÔÆÁÅ
Áå¶ ð°¼Ö çÅ ê¼åÅ ÁÅÇçÕ ÇÚ³é· òÖ òÖ ÇüÇÕÁ» À°êð ÔéÍ À°µñÈ
Áå¶ ìñç çÅ ÇÃð òÆ ÔËÍ êÔƶ ù Û¼â Õ¶ Õ¯ÂÆ ÇÚ³é· ì¯èÆ éÔƺ,
ñ¯Õ-ò¶ÇçÕ ÔéÍ
éÅ×ÃËé é¶ ÇÜé·» çÇðÁÅò» çÅ Ç÷Õð ÕÆåÅ ÔË, À°Ô Ôé ׳×Å,
ÜîéÅ, ðÅòÆ, ÇìÁÅÃ, ÞéÅ, ÃðÃòåÆÍ îËÕÃîÈñð çÅ ê¼ÕÅ çÅÁòÅ ÔË
ÇÕ À°Ô ê³ÜÅì çÅ òÅÃÆ ÃÆÍ À°ÃçÆ ÃÔÆ Üéî í±îÆ, ïÅéÆ ÇÕ ÇÕÃ
ôÇÔð ÇÕà Çê³â çÅ ÃÆ ìÅìå Õ¯ÂÆ êåÅ éÔƺ êð ê³ÜÅìÆ Ô¯ä ìÅìå
ô¼Õ éÔÆºÍ îËÕÃîÈñð À°Ãù ô»å ÃÅ×ð ÇòÚ åËðçÅ Ô¯ÇÂÁÅ ò¼âÅ å¶
íÅðÅ ÜÔÅ÷ ÁÅÖçÅ ÔË ÇÜÔóÅ â¯ñçÅ éÔƺ, ÇÜà ù ÇçôÅ çÅ í°ñ¶ÖÅ
éÔƺ å¶ ÇÜà ÇòÚ ÃòÅð î¹ÃÅøð Áå¶ À°é·» çÅ ÃÅîÅé ùð¼ÇÖÁå ÔËÍ
ÇÂÔ ÕÅëñÅ î¹ÕåÆç¹ÁÅð å¼Õ ê¹¼Üä òÅÃå¶ Ççzó· ÔËÍ
ÇÕåÅì ç¶ êÇÔñ¶ ÁÇèÁÅÇ çÅ éÅî ÔË ìÅÇÔð ÕæÅ, íÅò îÈñ
êÅá éÅñ ÇÜà çÅ ÇüèÅ Ãì³è éÔƺ, ÇÂÔ ÁÅñ¶ ç¹ÁÅñ¶ çÆ ÜÅä
êÛÅä ÔË ÇÜÔóÆ ÃÇÔܶ ÃÇÔܶ Çòô¶ ò¼ñ òè¶×ÆÍ ìÅÇÔð, íÅò ìÅÔðñÆÍ
òÃå± ç¶ ç¹ÁÅñ¶ êÇðÕðîÅ Õð»×¶, òÃå± ç¶ Á³çð êzò¶ô ÕðéÅ Áܶ
çÈð ÔËÍ Ã¹ÔäÆ èðåÆ, ùÔäÆÁ» òÅçÆÁ», ìÅ×, êÅäÆ çÆ Õ¯ÂÆ ØÅà
éÔƺ, Úð»ç», ÞÆñ», åñÅì», çÇðÁÅò», êÔÅóÆÁ» Áå¶ Ü³×ñ» ÇòÚÕÅð
ÇØÇðÁÅ Ô¯ÇÂÁŠùð× ÔË ÇÂÔÍ ÇÃÁÅä¶ é¼ÕÅô» é¶ ÇÂÃç¶ Çâ÷ÅÂÆé
óòÅð¶ ÔéÍ ñ¯Õ» ù êåÅ éÔƺ ÇÕ Ç÷ÁÅçåÆ ÕÆ Ô°³çÆ ÔË, Õ¯ÂÆ
ç¹ôîä éÔƺ, åÕñÆë éÔÆºÍ Ã¹ð¼ÇÖÁÅ ÇÔå çÆòÅð ÔË, À°Ú¶ îÆéÅð
Áå¶ ì¹ñ§ç çðòÅܶ ÔéÍ ÇòÚÕÅð ÃëËç ð³× çÅ ôÅÔÆ îÔ¼ñ ÔË,
ÇÂÕçî ô»åÍ
×ñÆÁ», Ú½Õ Áå¶ ìÅ÷Åð Ãò¼Û ÇòÀ°ºåì³çÆ çÅ éåÆÜÅ ÔéÍ
ÕÆîåÆ ÃÅîÅé éÅñ ç¹ÕÅéÅ íðÆÁ» íÕ°³éÆÁ» ÔéÍ ÇÔîÅñÅ êðìå
74 75
ò»× ÁÅÕÅô Û°³ÔçÆÁ» ÇÂîÅðå» ÔéÍ ×ñÆÁ» ÇòÚ¯º çÆ ÔÅæÆ, دó¶,
ðæ, êËçñ îðç, ùä¼ÖÆÁ» Á½ðå» ç¶ ÕÅëñ¶ Úñç¶ ÇçÃä×¶Í ìzÅÔîä,
ÁîÆð÷Åç¶, ÕÅðÆ×ð å¶ é½Õð, Ôð åð·» ç¶ ñ¯ÕÍ ÇÜÔó¶ îð÷Æ èðî
çÅ ÇòçòÅé ÇÂæ¶ ê¹¼Ü¶, ÇÖó¶ ԯỠéÅñ îè¹ð ì¯ñ» éÅñ, À°ÃçÅ
ùÁÅ×å Ô°³çÅ ÔËÍ ìéÅðà çÆ îÖîñ 寺 ñËÕ¶ Ôð åð·» çÅ Õ¼êóÅ,
ÇÂåð, ë¹¼ñ Ãܶ ÇçÃä×¶Í Ôð¶Õ åð·» ç¶ ×ÇÔÇäÁ» Áå¶ ÃÜÅòà»
éÅñ íðÆÁ» ç¹ÕÅé» Ôé, Õ°ôñ òêÅðÆ ÔéÍ å»ì¶, ê¼æð, Ú»çÆ Áå¶
Ã¯é¶ ç¶ ÇñôÕÅð¶ ÁÃîÅé ù Ú¹³ÇèÁÅ ðÔ¶ Ôé, õ÷Åé¶ ÔÆ Ö÷Åé¶Í
ÖÅä êÆä çÆÁ» ÚÆ÷» ç¶ í¿âÅð é¼Õ¯ é¼Õ íð¶ ԯ¶ Ôé, ÇîáÅÂÆÁ»
Áå¶ ôðìå» çÆ íðîÅðÍ î¹ÕÅìñÅ ÕðéÅ Ô¯ò¶ å» èéòÅé ÇÂÔ
À°µåðÅÕ°ðÈ òð×Å å¶ ôÅé, ç¶òÇåÁ» ç¶ ôÇÔð ÁñÕî³â ÇÜÔÆ ÔËÍ
ÇÃÁÅñÕ¯à ìÅìå À°Õå Õæé 寺 ìÅç éÅ×ÃËé ÇñÖçÅ ÔË - Û¶
ֳ⻠ÇòÚ ÁÃƺ ÁêäÅ ×z³æ ò³â»×¶:
A. êÇÔñÅ íÅ× ê¹¼ì-ÕæÅ (ê¹¼ì-Ü¯× ôìç òÆ òðÇåÁÅ ÔË, íÅò
ÇêÛñ¶ Üéî çÆ ÕÔÅäÆ)
B. ÇîÇñ§ç ç¶ ÁÅî êzôé
C. êzî¹¼Ö ÔÃåÆÁ» ìÅìå êzôé
D. ÁÅêÅÇòð¯èÆ ÕæéÅ ìÅìå êzôé
E. ÁÃêôà Ãî¼ÇÃÁÅò» ìÅìå óòÅç
F. À°Ô êzôé ÇÜÔó¶ ðÈêÕ» éÅñ Ãì³èå ÔéÍ
ÇêÛñÆ ÕæÅ (íÅò éÅ×ÃËé ç¶ ÇêÛñ¶ Üéî çÆ ÕÔÅäÆ) ÇÂ毺
ô°ðÈ Ô°³çÆ ÔË:
ÒìÔ°å ñ§îÅ Ãî» êÇÔñ» ׳×Å çÇðÁÅ ÇÕéÅð¶ ì¯è ÁÅôðî Ô¯ÇÂÁÅ
ÕðçÅ ÃÆ ÇÜæ¶ Çí¼ÖÈ èðî Áå¶ ÇòÇçÁÅ ×zÇÔä ÕÇðÁÅ Õðç¶Í ÁÅôðî
çÆ ÃøÅÂÆ Õðé ÇÔå ÇÂÕ À°êÅôÕ Çé¼åé¶î Áé°ÃÅð Ô¼æ ÇòÚ ÞÅóÈ
ñËÕ¶ Ãò¶ðÃÅð ÁÅÀ°ºçÅÍ À°Ãç¶ Ô¯á» À°êð ì¹¼è çÅ ÇÃîðé Ô°³çÅ å¶
Ô¼æ Õ³î ÇòÚ î×é Ô°³ç¶Í ÕÈ°ó¶ çÅ ã¶ð ÁÅôðî òñ òèçÅ ÁÅ ÇðÔÅ
ÃÆÍ ÇÂà Áéêó· ÃëÅÂÆ Ã¶òÕ ù ÇÕéÆ òÅð ÇÕÔÅ ÇÕ ÕÈóÅ êð¶ ù¼à¶
å¶ òÇèÁÅ ã¶ð ÇêÛ¶ ÔàÅ ç¶ êð À°Ãé¶ ×¼ñ ×½ñÆ é»Í ç¯ Çå³é
òÅð ÕÇÔä å¶ òÆ ÁÃð éÅ Ô¯ÇÂÁÅ å» îÔ»ÃËé (éÅ×ÃËé çÅ êÈðìñÅ
éÅî) é¶ À°Ãç¶ îÈ³Ô å¶ ÞÅóÈ îÅÇðÁÅÍ ÇÂÔ ÜÅÔñ ì³çÅ ã¶ð êð¶ òÆ
ÔàÅÂÆ Ç×ÁÅ, éÅñ¶ ð¯ºçÅ ð¯ºçÅ ÇÂÀ°º ÕÔÆ Ü»çÅ ÃÆ - ÒÒÔð¶Õ Üéî
ÇòÚ ìÅð ìÅð ÃëÅÂÆ ÕðçÅ ÇðÔÅ å» îËù ÇéðòÅä Çîñ¶×Å, î˺ ÃÈðÜ
ò»× ÚîÕ»×Å ÇÂÕ ÇçéÍÓÓ

Õ³î î¹ÕÅ Õ¶ À°Ô ׳×Å ÇòÚ ÇÂôéÅé Õðé Ç×ÁÅÍ êÈðÆ åÅÕå
éÅñ ×ðÜçÅ Ô¯ÇÂÁÅ çÇðÁÅ íÇðÁÅ òÇ×ÁÅ Ü»çÅ ç¶ÖÕ¶ À°Ãé¶
ÇÕÔÅ, ÒÒÔ¶ ÃÅÕïî¹éÆ ÇêåÅ, Ôð Üéî ÇòÚ Ã¶òÅ Õð»×Å, ÃÔÆ ×¼ñ
ù ÃÔÆ ÕÔ»×Å, Ã ÇÃð ÕԻ׊ܯ îðÜÆ î¶ð¶ éÅñ ìÆå¶, ÕÆ å±³
îËù ÇÂà çÇðÁÅ ÇܳéÆ åÅÕå 綺×Å ë¶ð?ÓÓ
ÇÜà îÔ»ÃËé Çí¼ÖÈ é¶ ÃëÅÂÆ Ã¶òÕ ù Õ°¼ÇàÁÅ, À°Ãé¶ À°Ãç¶
ÇÂÔ ì¯ñ Ã¹ä¶ å» ÔËðÅé Ô¯ Ç×ÁÅ ÇÕ ÇÂÔ ë÷Èñ ÇÜÔÅ ÜÅÔñ ì³çÅ
ÕÆ ÕÆ î³× ÇðÔÅ ÔËÍ À°Ãç¶ îé ÇòÚ ÁÅÇÂÁÅ ÇÕ î˺ òÆ ÇÂö ò»×
ÁðçÅà Õð», ÇÂÔç¶ ì¯ñ ìðÕå òÅñ¶ ÔéÍ ÇÂôéÅé ÕðÕ¶ Çí¼ÖÈ é¶
ÁðçÅà ÕÆåÆ - Ô¶ ÇÃèÅðæ ÇêåÅ, Ôð Üéî ÇòÚ îËù ÇÂÔ åÅÕå
ç¶Ô ÇÕ î˺ ⱳض ðԼà êz×à Õð ÃÕ», î¹ôÕñ 寺 î¹ôÕñ ÃòÅñ çÅ
À°µåð î¶ð¶ Õ¯ñ Ô¯ò¶Í çÇðÁÅ ÇÜò¶º Ôð¶Õ òÃå± ù ð¯ó· ÇñÜ»çÅ ÔË,
î¶ð¶ òÔÅÁ ÇòÚ Ãí òÇÔ ÜÅäÍÓÓ
ç¯ò» çÆÁ» êzÅðæéÅò» éÅñ ì¹¼è êzóé Ô¯ÇÂÁÅ, ÇÕÔÅ - ÇÂÔ
ç¹éÆÁ» Çò¼Ú ë¶ð ÜÅä×¶Í ÃÈÖî ì¯è-ÕÅùé Áå¶ çðôé çÆÁ»
ÁäÖ¹¼ñ·ÆÁ» ׳㻠֯ñ·ä׶, ÇÂé·» ç¯Ô» ç¶ ÃòÅñ Áå¶ ÜòÅì ðÈêÕ»
Áå¶ Áñ§ÕÅð» çÆ ìÅðô Õðé×¶Í Ãî» ìÆåä éÅñ èðî ÇòÚ ÇÜÔóÅ
Ôé¶ðÅ Ô¯ ÜŶ×Å, ÇÂÔ ç¯ò¶º ë¶ð À°æ¶ ÚÅéä Õðé׶Í
ì¹¼è çÆ ÁÃÆà éÅñ ÜÅÔñ ÃëÅÂÆ Ã¶òÕ î¹ó Üéî ñËÕ¶
ÇÃÁÅñÕ¯à çÅ ìÅçôÅÔ Ô¯ÇÂÁÅ ÇÜÃçÅ éÅî ÇîÇñ§ç ÃÆÍ ò¼âÅ êÅðÖÈ,
ÇòçòÅé ê¹ðÖ, í±å íÇò¼Ö ìÅìå Ô¯ð òÆ ÜÅäé ñÂÆ À°åÅòñÅ,
Öàçðôé, ×Çäå, ó×Æå, ÇÔÕîå, ò¶ç, ê¹ðÅä Áå¶ ÇÂÇåÔÅà çÅ
Ç×ÁÅåÅ ÃÆÍ ï°¼è éÆåÆ Áå¶ ðÅÜéÆåÆ å» À°ÃçÅ ÇÕ¼åÅ ÔÆ ÃÆ, À°Ã
ù ôÅÇÂðÆ, ÜÅçÈ Áå¶ éÛ¼åð» çÅ Ç×ÁÅé ÃÆÍ À°Ã éÅñ ÇòÚÅð
òà»çðÅ ÕðéÅ ç¹ð×î ÕÅðÜ ÃÆÍ íÅðå ç¶Ã ÇòÚ À°Ã òð×Æ ÇÜÃîÅéÆ
åÅÕå, ë¹ðåÆ Áå¶ èé òÆ Ô¯ð ÇÕö êÅà éÔƺ ÃÆÍ ÃËéÅò» çÆ
Ç×äåÆ éÔƺ ÃÆ Õ¯ÂÆÍ
ÇÂÕ Ççé ÁÅñ¶ ç¹ÁÅñ¶ ìËᶠðÅÜçðìÅðÆÁ» ù À°Ãé¶ ÇÕÔÅ -
î¶ðÆ ÜÇ×ÁÅÃÅ Ãå°³ôà Õðé òÅñÅ Õ¯ÂÆ ÇòçòÅé éÔƺ ÇçÃçÅÍ
ðÅÜî³åðÆ é¶ ÔÀ°ÕÅ ñË Õ¶ ÇÕÔÅ - Ô» îÔÅðÅÜÍ ÇÃÁÅñÕ¯à ÇòçòÅé»
寺 üÖäÅ Ô¯ Ç×ÁÅ ÔËÍ
ÇÔîÅñÅ ÇòÚ åê¼ÇÃÁÅ Õðç¶ ì¯è ÃÅèÈÁ» êÅà ÇÂÔ Öìð ê¹¼ÜÆÍ
ÇÂÔ À°Ô Çí¼ÖÈ Ãé ÇÜÔó¶ ÜÆòé î¹Õå Ô¯ Ú¹Õ¶ ÃéÍ Ü°×³èð êðìå
76 77
À°êð Áüװå é¶ ÃíÅ ì¹ñÅÂÆ å¶ ÇÕÔÅ - íÅÂÆú, Õ¯ÂÆ ÔË ÁÇÜÔÅ
ÇÜÔóÅ ÇîÇñ§ç ç¶ ô³Õ¶ éÇòðå Õð ÃÕ¶?
Ãí êÅö ÖÅî¯ôÆ ÛÅ ×ÂÆÍ çÈÜÆ Çøð åÆÜÆ òÅð Áüװå é¶
ÃòÅñ ÕÆåÅ êð Çéð°¼åðÍ Çëð À°Ãé¶ Ã³Ø ù óì¯èé ÕðÇçÁ» ÇÕÔÅ
- Ãòð× ÇòÚ ÇòÇ×Á»å îÔñ ç¶ êÈðìñÆ Ôò¶ñÆ Õ¶åîåÆ ÇòÚ
î¹Õå Ô¯ÇÂÁÅ ç¶ò ðÇÔ³çÅ ÔË ÇÜÃçÅ éÅî îÔ»ÃËé ÔËÍ ÇÃðø À°ÔÆ
ÁÇÜÔÅ Ãîð¼æÅòÅé ÔËÍ
ìzÔî Ç×ÁÅéÆÁ» çÆ ÇÂÔ ÃíÅ À°âÆ å» Õ¶ ùð× ÇòÚ îÔ»ÃËé
ç¶ çðìÅð Çò¼Ú ÔÅ÷ð Ô¯ò¶Í ç¶ò» ç¶ ðÅܶ Ã¼Õ é¶ ê¹¼ÇÛÁÅ - îÅåñ¯Õ
ç¶ ÃÅèÈÁ» çÆ î³âñÆ ÇÂèð ÁÅÕÅô ñ¯Õ òñ ÕÆ Õðé ÁÅ ðÔÆ ÔË
Áüװå?
Áüװå é¶ ÇÕÔÅ - èðåÆ À°êð òâêðåÅêÆ ðÅÜÅ ÇîÇñ§ç Ö¹ç
ÇòçòÅé ÔË Áå¶ Ô¯ð ÜÅäé çÅ ÇÂÛ°Õ ÔË îÔÅðÅÜÍ Õ¯ÂÆ À°Ã çÆ
ÇêÁÅà ì¹ÞÅÀ°ä òÅñÅ À°æ¶ éÔÆºÍ Ã¼Õ é¶ ÇÕÔÅ - ÇÂæ¶ îÔ»ÃËé éÅî
çÅ ç¶ò ÇÂà ÕÅìñ ÔËÍ êð ÇîÇñ§ç çÆ ÜÇ×ÁÅÃÅ êÈðåÆ ñÂÆ À°Ã
ù Çëð îé°¼ÖÅ Üéî èÅðé ÕðéÅ êò¶×ÅÍ
ÇÂà î³âñÆ Ãî¶å Ã¼Õ îÔÅÃËé êÅà Ç×ÁÅ, ×ñòÕóÆ êÅÕ¶
ÇîÇñÁÅ å¶ ÇÕÔÅ, ÇÂé·» ÃÅèÈÁ» çÆ ì¶éåÆ ÔË ÇÕ ÇÂÕ òÅð ë¶ð
èðåÆ À°êð ÜÅú îÔÅÃËéÍ îÔÅÃËé é¶ ÇÕÔÅ - éÅ íðÅúÍ ÕðîŠ寺
îû Û°àÕÅðÅ ÇîÇñÁÅ ÔËÍ ÇÕÀ°º À°Ã¶ Ö¼êÖÅé¶ ÇòÚ î¹óƶ ÇÜ毺
ÇîÔéå ÕðÕ¶ ìÅÔð ÇéÕñ¶?
Ã¼Õ Áå¶ Áüװå é¶ ÇÕÔÅ - ÇÕðêÅñÈ Ô¯ò¯ îÔ»ÃËéÍ ÃÅù éÔƺ,
Ã³Ø ù, èðî ù å°ÔÅâÆ ñ¯ó ÔËÍ å°ÔÅⶠÇÜÔÅ Õ¯ÂÆ Ô¯ð Ô°³çÅ ÁÃƺ
À°Ã êÅà Úñ¶ Ü»ç¶Í åæÅ×å ç¶ èðî ù î¹ó 寺 ùðÜÆå Õðé ñÂÆ
îÅåñ¯Õ ÇòÚ êèÅð¯ îÔ»ÃËéÍ
ÇçÁÅñÈ îÔ»ÃËé ÇÂà ñÂÆ î³é Ç×ÁÅ ÇÕÀ°ºÇÕ Ã³Ø ù À°Ã çÆ
öòÅ ÚÅÔÆçÆ ÃÆÍ Áüװå é¶ ð¯Ôä ù ÇÕÔÅ - Õܳ×ñ éÅî ç¶ Çê³â
ÇòÚ ÇÂÕ ìzÅÔîä ðÇÔ³çÅ ÔË ÇÜÃçÅ éÅî ï鰼åð ÔËÍ À°Ãç¶ Øð
ì¶àÅ êËçÅ Ô¯ò¶×Å ÇÜÃçÅ éÅî À°Ô éÅ×ÃËé ð¼Öä×¶Í Ã¼å ÃÅñ çÃ
îÔÆé¶ À°Ãç¶ Øð ÇíÇÖÁÅ î³×ä ÜÅÂƺ Ôð ð¯÷Í ÇÂà åð·» çÅ Ãì¼ì
ìä¶×Å ÇÕ å¶ð¶ ðÅÔƺ À°Ô ì¼ÚÅ Ã³Ø ÇòÚ çÅõñ Ô¯ò¶Í Ü篺 À°Ô
óØêzò¶ô Õð ñò¶ åç å¶ðÆ Ç÷³î¶òÅðÆ õåî Ô¯ò¶×ÆÍ
ï鰼åð ìzÅÔîä çÆ Á½ðå ç¶ ê¹¼åð ܳÇîÁÅ å» Çå³é ÕðÅîÅå»

Ô¯ÂÆÁ»Í ÔÇæÁÅð Á¼× çÆÁ» ñêà» ÇòÚ Üñ ׶, ÕÅñ ÇêÁÅ
Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆ, Üî Õ¶ ìÅðô Ô¯ÂÆ å¶ íðêÈð Á³é Ô¯ÇÂÁÅÍ ð¯Ôä Ôð ð¯÷
ìzÅÔîä ç¶ çð À°êð Ü»çÅ, ÇíÇÖÁÅ å» ÕÆ ÇîñäÆ ÃÆ, Õ¯ÂÆ À°Ã
ò¼ñ ç¶ÖçÅ òÆ é», Ô¼æ ܯóé¶ Ü» ÇÃð Þ°ÕÅÀ°äÅ å» çÈð çÆ ×¼ñ
ÔËÍ Ãׯº ñ¼×¶òÅÔ À°ÃçÆ ì¶ÇÂ÷åÆ ÕÆåÆ Ü»çÆÍ
ÇÂÕ Ççé ðÃå¶ ÇòÚ òÅêÃ Ü»ç¶ ð¯Ôä ù ìzÅÔîä ÇîÇñÁÅ å»
ê¹¼ÇÛÁÅ - Çí¼ÖÈ ÃÅⶠØ𯺠ÇîÇñÁÅ Õ°¼Þ? ÒÒÔ», ÇîÇñÁÅ ÜÜîÅéÍÓÓ
ìzÅÔîä Õz¯èòÅé Ô¯Õ¶ Øð ÁÅÇÂÁÅ å¶ êÇðòÅð ù ê¹¼ÇÛÁÅ ÇÕ ð¯Ôä
ù ÕÆ Çç¼åÅ? Ãí é¶ ÇÕÔÅ - Õ°Þ ç¶ä çÅ ÃòÅñ ÂÆ éÆÍ áÆÕ ÔË,
Õ¼ñ· ù î³×åÅ ÁÅò¶×Å å» ÷ñÆñ Õð»×Å ÇÕ ÞÈá ÇÕÀ°º ì¯ÇñÁÅÍ
Á×ñÆ Ãò¶ð ð¯Ôä ÁÅÇÂÁÅ å» ìzÅÔîä é¶ ð¯Õ Õ¶ ÇÕÔÅ -
ÞÈá ì¯ñäÅ Çí¼ÖÈÁ» ñÂÆ ÃÔÆ ÔË ð¯Ôä? ð¯Ôä é¶ ÇÕÔÅ - ÔðÇ×÷
éÔƺ ÜÆÍ Çøð å±³ ÇÂÔ ÇÕÀ°º ÇÕÔÅ ÇÕ î¶ð¶ Ø𯺠ռñ· åËù Õ°¼Þ
ÇîÇñÁÅ Ü篺 ÇÕ ÇÂÔ Ã¼Ú éÔÆºÍ ð¯Ôä é¶ ÇÕÔÅ - îËù ¶à Øð¯º
òÃå± å» ÕÆ ÕçÆ Ú³×Å ôìç òÆ éÔƺ ÇîÇñÁÅ ÃÆÍ Õ¼ñ· îÅñÕä
é¶ ÇîáÅà éÅñ ÇÕÔÅ - Á×ñ¶ Øð ÜÅÔ íðÅÍ ÇÂÔ Ã¹Ôä¶ ôìç î¶ð¶
ñÂÆ ìÔ°å òèÆÁÅ ÇíÇÖÁÅ Ãé îÔÅðÅÜÍ êÇÔñÆ òÅð å°Ã» ç¶ Øð¯º
Çîñ¶ Ãé ÇÂÔ Çî¼á¶ ì¯ñÍ
ìzÅÔîä ÔËðÅé Ô¯ Ç×ÁÅÍ ÇÕà Çî¼àÆ ç¶ ìä¶ Ô¯Â¶ Ôé ÇÂÔ
Çí¼ÖÈ? îÅóÆ ÇÜÔÆ ÷ìÅéÆ ÕÆåÆ ×ÂÆ ×¼ñ ç¶ òÆ ÇÕ³é¶ ô°Õð×°÷Åð
ÔéÍ ÇÂé·» ù ܶ çÅé ç¶ ÔÆ Çç¼åÅ ÜÅò¶, ë¶ð ÇÂÔ ÇÕ³éÆÁ» ÁÃÆû
ç¶ä ! ÖÅä ñÂÆ ìzÅÔîä é¶ ð¯Ôä ù À°Ô Õó·Æ ÚÅòñ í¶à ÕÆå¶ Ü¯
À°Ãé¶ Ö¹ç ÖÅä¶ Ãé å¶ ÇÕÔÅ - Ôð ð¯÷ ÁÅÇÂÁÅ ÕðéÅ í³å¶Í
Ôð ð¯÷ ð¯Ôä ÁÅÀ°ºçÅ, ÖÅäÅ Ö»çÅ, ÁÃÆû Çç³çÅ å¶ Õ¯ÂÆ éÅ
Õ¯ÂÆ ì¯èòÅÕ Ã¹äÅ Õ¶ Ü»çÅÍ Ü篺 ê¹¼åð éÅ×ÃËé üå ÃÅñ çÅ
Ô¯ÇÂÁÅ, ÇêåÅ é¶ ê¹¼ÇÛÁÅ - éÅ×ÃËé ê¹¼åð, Ô°ä À°Ô ÇòÇçÁÅ ÇÜÔóÆ
êð³êðŠ寺 ÃÅⶠØð å°ðÆ ÁÅÂÆ ÔË, åËù ÇÃÖÅäÆ ô°ðÈ Õðƶ?
- ÇêåÅ ÜÆ À°Ô ÇÕÔóÆ ÇòÇçÁÅ ÔË ? éÅ×ÃËé é¶ ê¹¼ÇÛÁÅÍ
- ò¶ç Ç×ÁÅé ê¹¼åðÍ ìÅÕÆ ÇòÇçÁÅ å» ÁËò¶º Ô°éðî³çÆ ÔËÍ
- áÆÕ ÔË ÇêåÅ ÜÆ, Çüֻ×ÅÍ ê¹¼åð é¶ ÇÕÔÅÍ
éÅ×ÃËé ù ÇòçòÅé ìzÅÔîä êÅà í¶ÇÜÁÅ Ç×ÁÅ, éÅ×ÃËé ×÷ì
çÅ ÇîÔéåÆ ÃÆ å¶ å¶÷Æ éÅñ ò¶ç ìÅäÆ éÅ Õ¶òñ Õ³á Õð Ç×ÁÅ,
ÇÂÃ ç¶ Áðæ, ÇòÁÅÕðä Áå¶ ôìç ç¶ ×°ÔÞ í¶ç êÅ Ç×ÁÅÍ
78 79
ÁÇèÁÅêÕ Áå¶ ÇêåÅ î³é ׶ ÇÕ À°é·» Õ¯ñ ÇÃÖÅÀ°ä òÅÃå¶ Ô¯ð
Õ¯ÂÆ ÇòÇçÁÅ éÔƺÍ
ÁÅÇ×ÁÅ ñË Õ¶ À°Ô ܳ×ñ ÇòÚ Ç×ÁÅ å¶ Á³åð ÇèÁÅé Ô¯
Ç×ÁÅÍ À°Ô Ô¯ð ÇòÇçÁÅ êzÅêå Õðé çÅ ÁÇíñÅÖÆ ÃÆÍ ð¯Ôä Áêä¶
ò¼åäÆ é» ç¶ ÁÅôðî ÇòÚ ÃîÅèÆ ÃÇæå ÃÆ å» éÅ×ÃËé çÆ
ÜÇ×ÁÅÃÅ À°Ã å¼Õ ê¹¼ÜÆÍ ð¯Ôä À°ÇáÁÅ Áå¶ éÅ×ÃËé ù Çîñä å°ð
ÇêÁÅÍ éÅ×ÃËé é¶ ÃÇåÕÅð ÃÇÔå ð¯Ôä Á׶ ì¶éåÆ ÕÆåÆ ÇÕ îËù
À°Ô ÇòÇçÁÅ ÇçÀ° ܯ å°ÔÅⶠêÅà ÔËÍ ð¯Ôä é¶ ÇÕÔÅ - ܯ óØ
ÇòÚ çÅÖñ éÔƺ Ô°³çÅ, À°Ã ù ÁÃƺ ÁêäÆ ÇòÇçÁÅ éÔƺ Çç³ç¶Í
Ã³Ø ÇòÚ çÅÖñ Ô¯ä ñÂÆ îÅÇêÁ» çÆ ÁÅÇ×ÁÅ ñË Õ¶ ÁÅÀ°Í îÅÇêÁ»
é¶ ê¹¼åð ù ÁÅÇ×ÁÅ Çç¼åÆ åç À°Ô Ã³Ø ÇòÚ çÅÖñ Ô¯ÇÂÁÅÍ ÇÂæ¶
À°Ãé¶ ìÔ°å ÜñçÆ ÜñçÆ ÃÅð¶ ì¯è ×z³æ Õ³á ÕÆå¶ Áå¶ À°é·» ç¶
ÃíéÅ í¶ç» çÅ Ç×ÁÅåÅ Ô¯ Ç×ÁÅÍ ÁÇíè¼î ç¶ Ã¼å¶ ×z³æ Ü篺 À°Ãé¶
÷ìÅéÆ À°ÚÅð¶ åç èðåÆ Õ³ìÆ, ç¶òÇåÁ» é¶ ÜË ÜËÕÅð ÕÆåÆ, ÁÅÕÅô
ÇòÚ¯º î³çÅð ç¶ ë¹¼ñ» Áå¶ Ã³çñ ç¶ èÈó¶ çÆ ìÅðô Ô¯ÂÆÍ
éÅ×ÃËé ù óêÈðé Çí¼ÖÈ òܯº Ü篺 Ú¯ñÅ êÇÔéÅÇÂÁÅ Ç×ÁÅ À°ç¯º
À°Ã çÆ À°îð òÆÔ ÃÅñ ÃÆÍ À°Ã é¶ îé ÇòÚ ÇÕÔÅ - î¶ðÅ ×°ðÈ
ð¯Ôä Õ¶ÔÅ îÈðÖ ÔËÍ ìÅÕÆ ì¯èòÅäÆ Û¼â Õ¶ Ãí 寺 êÇÔñ» ÁÇí¼èî
çÆ ÇòÇçÁÅ Çç¼åÆÍ
Á³åðÜÅîÆ ð¯Ôä é¶ éÅ×ÃËé ù ì¹ñÅÇÂÁÅ Áå¶ ÇÞóÇÕÁÅÍ éÅ×ÃËé
é¶ îÅøÆ î³×ÇçÁ» ÇÕÔÅ - Áׯº 寺 ÁÇÜÔÅ Õ¯ÂÆ ë¹ðéÅ îé ÇòÚ
éÔƺ ÁÅÀ°ä ÇçÁ»×Å ×°ðÈ ÜÆÍ ÇÂà òÅð ÇÖîÅ Õð ÇçÀ°Í
ð¯Ôä é¶ ÇÕÔÅ - î¹øå ÇòÚ ÇÖîÅ éÔƺ Çç¼åÆ ÜÅò¶×ÆÍ åËù
ÇÂÕ Õ³î ýºêäÅ ÔËÍ À°Ô êÈðÅ Õð¶º×Å å» î¹ÁÅø ԯ¶º×ÅÍ ÇÃÁÅñÕ¯à
ÜÅÔÍ À°Õ¶ ÜÅ Õ¶ ìÅçôÅÔ ÇîÇñ§ç ù Çîñ å¶ ç¼Ã ÇÕ å±³ À°ÃçÆ
ÜÇ×ÁÅÃÅ êÈðåÆ ÇÔå ÁÅÇÂÁÅ Ô˺Í
ÒÒå°ÔÅâÆ ÁÃÆà ÃçÕÅ Õ¶òñ îÇñ§ç çÆ éÔƺ óÃÅð ç¶ ÃÅð¶
îÔÅðÅÇÜÁ» çÆ ÜÇ×ÁÅÊóå°ôà Õð ÃÕ»×ÅÍ ÁôÆðòÅç ÇÕÀ° ×°ðÈ
ÜÆÍÓÓ
ð¯Ôä é¶ ÇÃðéÅò» ç¼Ã Õ¶ ÇÕÔÅ - Áüװå ò¼â¶ ÔéÍ À°é·» çÆ
ÁÃÆà ñË Õ¶ ÜÅÔÍ Ü篺 Úðé Û°Ô Õ¶ î¼æÅ à¶Õ¶º å» å¶ð¶ 寺 À°Ô å¶ð¶
×°ðÈ çÅ éÅ ê¹¼Ûä×¶Í å±³ î¶ðÅ éÅî ñòÆºÍ ë¶ð À°Ô å¶ð¶ 寺 ê¹¼Ûä׶,
ÒÒÇÂÔ ç¼Ã ÇÕ î˺ Õ½ä Ô»?ÓÓ å±³ ÕÔƺ - î¶ð¶ ×°ðÈ ÜÆ ÜÅäç¶ Ôé
å°Ãƺ Õ½ä Ô¯Í

éÅ×ÃËé Áüװå Õ¯ñ Ç×ÁÅ å¶ ç¼Ã¶ Áé°ÃÅð ÇòÔÅð ÕÆåÅÍ
À°Ãù À°æ¶ áÇÔðé çÅ Ô°Õî Ô¯ÇÂÁÅÍ Ôð Ãò¶ð éÅ×ÃËé Áüװå çÆ
Õ°àÆÁÅ ì¹ÔÅðçÅ, êÅäÆ çÅ ØóÅ íðçÅ å¶ çÅåä ðÖçÅÍ Ôð ð¯÷
Áüװå êÅäÆ â¯Ôñ Çç³çÅ, çÅåä ù¼à Çç³çÅ å¶ î¹ó ÞÅóÈ Ö¹ç
îÅðçÅÍ Ã¼å Ççé ìÅç ÇÂÕ Á½ðå ÔÅ÷ð Ô¯ÂÆ å¶ ç¹êÇÔð çÅ ÖÅäÅ
êÌòÅé Õðé çÆ Áð÷ ×°÷ÅðÆÍ Áüװå é¶ îé÷±ðÆ ç¶ ÇçåÆ å¶
ç¹êÇÔð òÕå éÅ×ÃËé Ãî¶å À°Ãç¶ Øð ê¹¼Ü¶Í ÖÅäÅ ÖÅèÅ å» Áüװå
é¶ ÇÕÔÅ - ÇÂÔ Çìðè ìÆìÆ åÆÔ ÃÅñ 寺 ÁÅôðî çÆ Ã¶òÅ ÕðçÆ
ÁÅ ðÔÆ ÔËÍ ÖÅä¶ çÅ ô°ÕðÅé» Áå¶ ÁÃÆà ç¶ä çÅ Õ³î å±³ ÕðƺÍ
ÇÂÔ ÕÇÔ Õ¶ ÃÅèÈ å°ð ÁÅÇÂÁÅÍ éÅ×ÃËé é¶ ÁÃÆà ç¶ä òÕå
ÁÇíèî ç¶ ì¶Á³å ìðÆÕ í¶ç Ö¯Ôñ¶ ÇÜà éÅñ Á½ðå ÇòÃîÅç ÇòÚ
ÁÅ ×ÂÆ å¶ ì¯è Ç×ÁÅé çÅ ÚÅéä Ô¯ÇÂÁÅÍ òÇÚåð ×¼ñ ÇÂÔ ÇÕ
Ö¹ç éÅ×ÃËé ù êzåÆå Ô¯ÇÂÁÅ ÇÕ À°Ô ÇÕö ò¼Öð¶ ç¶Ã ÇòÚ ÚñÅ
Ç×ÁÅ ÔË ÇÜÔóÅ ÇòÇçÁŠ寺 êÅð ÔËÍ À°ÃçÅ Á³çð ìÅÔð é±ð¯ é±ð
Ô¯ÇÂÁÅÍ Ô¼æ ÇòÚ á±áÅ ëóÆ Ü篺 À°Ô ÁÅôðî ê¹¼ÜÅ å» Áüװå é¶
ÇÕÔÅ - ÇÂÕ åÆð éÅñ ç¯ ÇéôÅé¶ ë¹³ÇâÁÅ Õð¶º×Å éÅ×ÃËéÍ ç¶òÇåÁ»
é¶ ÜË ÜËÕÅð ÕÆåÆ ÔË Á¼ÜÍ
ç¶òî³åÆ é¶ ìÅçôÅÔ ÇîÇñ§ç ù éÅ×ÃËé ìÅìå ܯ ܯ ç¼ÇÃÁÅ
À°Ã 寺 À°Ô óֶê ÇòÚ ÃÅðÆÁ» ÇòÔÅðÕ Áå¶ ðÈÔÅéÆ ìðÕå» çÅ
îÅñÕ ÃÅìå Ô°³çÅ ÔËÍ ÕÂÆ ê³ÇéÁ» ÇòÚ À°Ãç¶ ×°ä» çÅ Çìðå»å
Çç¼åÅ Ç×ÁÅ ÔËÍ ìÅçôÅÔ é¶ éÅ×ÃËé çÅ ÇàÕÅäÅ ê¹¼ÇÛÁÅ å¶ ÇÕÔÅ -
ÁÃƺ ÇÜÃù ÚÅÔƶ, ì¹ñÅ ÃÕç¶ Ô», êð ÇÂà åð» ç¶ ÇòçòÅé Õ¯ñ
ÃÅù Ö¹ç ÜÅäÅ ÚÅÔÆçÅ ÔËÍ ìÅçôÅÔ ÁÅêä¶ çðìÅðÆÁ» Ãî¶å óֶ
ÁÅôðî ê¹¼ÜÅÍ
ï¯× ôìç» éÅñ À°Ãé¶ éÅ×ÃËé ù óì¯èé ÕÆåÅ å¶ À°ò¶º ÔÆ
ÁÅçðï¯× ã³× éÅñ éÅ×ÃËé é¶ ÜÆ ÁÅÇÂÁÅ ÁÅÇÖÁÅÍ ÁÅÃäÅ À°êð
ÇìðÅÜîÅé Ô¯ä ÇêÛ¯º ìÅçôÅÔ é¶ ÇÕÔÅ- ÕÆ î˺ Õ°Þ îÃÇñÁ» ìÅìå
å°ÔÅⶠéÅñ ÇòÚÅð òà»çðÅ Õð ÃÕçÅ Ô» êÈÜéÆÕ éÅ×ÃËé? éÅ×ÃËé
é¶ ÇÕÔÅ - ܶ ÇòçòÅéÅ ò»× ÇòÚÅð òà»çðÅ Õðé çÅ ÇÂðÅçÅ ÔË
å» Ã¹ÁÅ×å ÔË îÔÅðÅÜÍ Ü¶ ìÅçôÅÔ» ò»× ×¼ñ» ÕðéÆÁ» Ôé Çëð
ÁÅÇ×ÁÅ éÔƺ ÔËÍ ìÅçôÅÔ é¶ êzóéÇÚå ÇÕÔÅ- ÇòçòÅéÅ ò»×,
ïÕÆéé ÇòçòÅé» ò»× éÅ×ÃËéÍ ìÅçôÅÔ» ò»× ÔðÇ×÷ éÔÆºÍ ÇÂÃ
ÇêÛ¯º ÃòÅñ» Áå¶ ÜòÅì» çÅ ÇÃñÇÃñÅ ô°ðÈ Ô°³çÅ ÔË å¶ éîÈé¶ òÅÃå¶
Õ°Þ Õ° ÇԼö ÇÂæ¶ Ççå¶ ×¶ ÔéÍ
80 81
ÇÜò¶º Õ°¼Þ ÇÃ¼Ö ÜÇ×ÁÅÃÈ ìÇÚåz éÅàÕ ù ×°ðÈ ×¯Çì³ç ÇÃ³Ø ÜÆ
çÆ ðÚéÅ ÇÂà ÕðÕ¶ éÔƺ î³éç¶ ÇÕ ÇÂà ÇòÚ À°é·» é¶ ÇêÛñ¶ Üéî
ìÅìå ÇñÇÖÁÅ å¶ ÇÂÔ êzó×ðÇÔå ÔË, êÇÔñÆ òÅð éÅ×ÃËé çÅ ×z³æ
êÇó·ÁÅ å» îËù òÆ ç¶ð åÕ ÇÂà ׼ñ çÆ ÃîÞ éÔƺ ñ¼×Æ ÃÆ ÇÕ
Â¶é¶ òⶠð½ôé ÇçîÅ× ÇòçòÅé é¶ ÇêÛñ¶ Üéî çÆ ÕñÇêå ÃÅÖÆ
ÕÅÔù ØóéÆ ÃÆ? À°Ã ù Çî¼æ ÇÃðÜä çÆ ñ¯ó ÇÕÀ°º êÂÆ? òÅÃåò
ÇòÚ ÃÅð¶ íÅðåÆ ê¹ðÅä ÃÅÇÔå ÇòÚ ÇÂÔ ÇðòÅÜ ÇðÔÅ ÇÕ êÈðìñÆ
ÕæŠ寺 ×¼ñ ô°ðÈ ÕðÆÂ¶Í ÁÇÜÔÅ ÇÂà ÕðÕ¶ ÕÆåÅ Ü»çÅ ÃÆ ÇÕÀ°ºÇÕ
ÇÂö êÈðìñÆ ÕæŠ寺 ×z³æ ðÚä çÅ îé¯ðæ êz×à Ô°³çÅ ÔËÍ ÇêÛñ¶
Üéî ÇòÚ éÅ×ÃËé Ü篺 îÔ»ÃËé ÃÆ, À°ç¯º À°Ô ÇòçòÅé ÃÆ êð
èðî 寺 üÖäÅ å¶ Õð¯èÆÍ ÃøÅÂÆ Ã¶òÕ çÆ ÁðçÅà ùäÕ¶ À°Ô ç³×
ðÇÔ Ü»çÅ ÔË å¶ ÇÃèÅðæ 寺 À°ò¶º ÔÆ î¹ðÅç» î³×çÅ ÔË Ü¯ À°Ãé¶
öòÅçÅð 寺 ùäÆÁ»Í òⶠ寺 òâÅ ÇòçòÅé Ü篺 ÜÅÔñ 寺 ÜÅÔñ
ÁÖ½åÆ ô°Èçð 寺 ÇÃÇÖÁÅ ñËä ñÂÆ ÇåÁÅð Ô¯ ÜÅò¶ À°ç¯º À°Ô èðîÆ
Ô¯ Ü»çÅ ÔËÍ çÈÜŠóç¶ô éÅ×ÃËé ÇÂÔ ç¶ ÇðÔÅ ÔË ÇÕ éÆòƺ 寺
éƺòƺ öòÅ Õð¯×¶ å» ðÅÜ ÇóØÅÃé Çîñä×¶Í åÆÜŠóնå ÇÂÔ ÔË
ÇÕ Çí¼ÖÈ, ÇîÇñ§ç çÆ ôÅé 寺 òèÆÕ êzíÅÇòå éÅ Ô¯äÍ ÇêÛñ¶ Üéî
ÇòÚ À°Ô ì¯èÅôðî çÅ ÞÅóÈ ìðçÅð ÃÆÍ
Ü篺 ×°ðÈ ×¯Çì³ç ÇÃ³Ø ÇÂÔ ç¼Ã ðÔ¶ Ôé ÇÕ ÇêÛñ¶ Üéî ÇòÚ
À°é·» é¶ ÃêåÇôz³× À°êð åê¼ÇÃÁÅ ÕÆåÆ ÃÆ åç À°é·» çÅ îé¯ðæ
ÇÂÔ ÔË ÇÕ ê¹ðÅåé íÅðåÆ ðÈÔÅéÆÁå ç¶ ÃÔÆ òÅðà À°Ô Ö¹ç Ôé
ÇÜÃù ÇÔ³çÈ í°¼ñ Ú¹Õ¶ ÔéÍ Ã¼Ú ÇÂ¼Õ ÔË å» Çð×ò¶ç ç¶ ðÈê ÇòÚ
ÇðôÆÁ» é¶ Ü¯ À°åÅÇðÁÅ ÃÆ À°Ã Ã¼Ú ù ÇÔ³ç¹ÃåÅé í°¼ñ Ç×ÁÅÍ
×°ðî¹ÖÆ Á¼Öð» Áå¶ ç¶ÃÆ Ü°ìÅé ÇòÚ ÁÅÇç Ã¼Ú î¹óÕ¶ êz×à Õðé
ç¶ îé¯ðæ éÅñ çÃî ìÅäÆ êzÕÅôòÅé Ô¯ÂÆ Áå¶ ÃéÅåéÆ ÇÔ³çÈ èðî
×z³æ» çÆ ×°ðîÇå ç¶ ÇçzôàÆÕ¯ä 寺 êÇÔñÆ òÅð àÕÃÅñÆ ÇòÁÅÇÖÁÅ
çÃî×z³æ ÇòÚ Ô¯ÂÆÍ
êÅáÕ» ù ÇÂæ¶ ÇÂÔ ç¼ÃäÅ ï¯× Ô¯ò¶×Å ÇÕ îÔÅåîÅ ì¹¼è ù
ÇÜÔó¶ òËÇçÕ ç¶òå¶ Ú³×¶ éÔƺ ñ¼×¶ À°Ô À°Ãé¶ îÅð Ççå¶, ÇÜÔó¶
îð¶ é», À°Ôé» çÆÁ» ôÕåÆÁ» ØàÅ Çç¼åÆÁ» (Demoted) å¶ Ç³çð
òð׶ ÇÜÔó¶ ç¶òå¶ ìÔ°å òèÆÕ Ôðîé ÇêÁÅð¶ Ãé, À°é·Å ç¶ Ã¹íÅÁ
ìçñ Ççå¶Í Çð×ò¶ç ÇòÚñŠdzçð ÇÔ³ÃÕ ÔË êð ÇåzÇêÇàÕ ÇòÚñÅ
ÃÖÆ å¶ ÇçÁÅñÈÍ ì¯è ÕæÅ ÇòÚ ÇñÇÖÁÅ ÔË - dzçð ù ìçéÅî

Õðé ñÂÆ ìzÅÔîä» é¶ À°Ãù ÇÔ³ÃÕ ÇñÇÖÁÅ Ü篺 ÇÕ À°Ãé¶ ÇÕö
ç¶Ã å¶ ÔîñÅ éÔƺ ÕÆåÅ ÃÆ å¶ Õ¯ÂÆ Ô¼ÇåÁÅ éÔƺ ÕÆåÆ ÃÆ, Ô»
Õ¯ÂÆ À°Ã ç¶ ç¶Ã å¶ ÔîñÅ ÕðçÅ å» ìÚÅÀ° ñÂÆ ñóçÅ ÃÆÍ ÇÂÕ
òÅð ìÚÅÀ° ÇÔå ÃËéÅ çÆ Á×òÅÂÆ ÕðÇçÁ» À°Ô ÜÅ ÇðÔÅ ÃÆ å»
Á׶ éðî¶ ç¶ Ö¶å ÇòÚ¯º ñ§ØäÅ ÇêÁÅÍ Ç³çð é¶ ç¶ÇÖÁÅ ÇÕ ÇÂÕ
ÛàÆ À°êð ÇÚóÆ çÅ ÁÅÔñäÅ ÔË ÇÜà ÇòÚ À°Ãç¶ ì¯à ÔéÍ Ç³çð
é¶ å°ð³å ÃËéÅ ð¯ÕÆ Áå¶ Ô°Õî ÇçåÅ ÇÕ éðî¶ ç¶ Ö¶å ç¹ÁÅñ¶ òñ
êÅ Õ¶ ñ§Ø¯ ÇÕÀ°ºÇÕ ì¯à ìÚä¶ ÚÅÔÆç¶ ÔéÍ
ÇÚóÆ çÆ ÇÂÔ ÃÅÖÆ ÇÕö òËÇçÕ ×z³æ ÇòÚ çðÜ éÔƺ ÔËÍ ÇÂÔ
Õ¶òñ ì¯èÕæÅ ÔËÍ ç¹éÆÁ» ÇòÚ Á¼Ü òÆ Ü¶ ÇÃÖ éÅò» ç¶ ÇêÛ¶åð
çÆ Ç×äåÆ Õðƶ å» Ç³çð çÆ êzåÆôååÅ ÇÂÕ é§ìð å¶ ðÔ¶×Æ
(dzçð ÇóØ, ðÅÇܳçð ÇóØ, òÇð³çð ÇÃ³Ø ÁÅÇç) çÃî ×z³æ ÇòÚñ¶
ç¶òå¶ Áå¶ ÁòåÅð òËÇçÕ ç¶òÇåÁ» ÁòåÅð» 寺 Çí³é ÔéÍ Ãí 寺
ñ§îÅ ÇÕzôéÅòåÅð êó¯· å» ÔËðÅé Ô¯ò¯×¶ ÇÕ Öó× ÇÃ³Ø ÇÕzôé ÜÆ
Çòð°¼è Ü³× ñó Õ¶ ÇÕzôé ù ÔðÅ ÇðÔÅ ÔËÍ ÇÕzôé ÜÆ î¹ÃñîÅé» çÆ
ÃÔÅÇÂåÅ ñË ðÔ¶ ÔéÍ ç¹ÁÅêð ï°¼× ÇòÚ À°ç¯º éÅ î¹ÃñîÅé Ãé éÅ
ÇüÖÍ Áܶ å» ÇÂÔ èðî êËçÅ éÔƺ ԯ¶ Ãé ! Çøð ÇÂÔ ÕÆ Ô¯ÇÂÁÅ?
ÇÂÔ¯ å» éÅàÕ ÔË Ü¯ ìÇÚåz ÔËÍ Õ°Þ ì³ÇçÁ» é¶ ÇÂÃù Poetry of
Politics ÇÕÔÅ ÔËÍ ÇÕzôé í×å êÔÅóÆ ðÅÇÜÁ» é¶ î¹×ñ» éÅñ ðñ
Õ¶ Çóػ Çòð°¼è Ü³× ñóéÅ ÔË, ÇÜà ÇòÚ ê³æ ÇòܶåÅ Ô¯ò¶×Å, ÇÂÔ¯
çÃî ×z³æ çÆ ÇÃÁÅÃå ÔË, ÇÂÔ¯ Ã¼Ú ÃÅìå Ô¯ÇÂÁÅÍ
éÅ×ÃËé çÆ ê¹¼ì ÕæÅ Áå¶ ìÇÚåz éÅàÕ çÆ Çê¼áí±îÆ ç¶ îé¯ðæ
×Èó· ÔéÍ
ÇîÇñ§ç Áå¶ éÅ×ÃËé ÇÂÕ çÈܶ ù ÃÇåÕÅð éÅñ Çîñ¶Í ÁÅÔî¯
ÃÅÔîä¶ ìËá Õ¶ ÇÂÀ°º ×¼ñ» Ô¯ÂÆÁ»—
ÇîÇñ§ç- å°Ãƺ ÇÃèÅðæ ù ç¶ÇÖÁÅ éÔƺ éÅ×ÃËéÍ Çëð ÇÕò¶º
çÅÁòÅ Õðç¶ Ô¯ ÇÕ À°Ô ò¼âÅ ÃÆ?
éÅ×ÃËé- Ãî¹³çð ò¼âÅ ÔË éÅ îÔÅðÅÜ ÇîÇñ§ç?
ÇîÇñ§ç- Ô» éÅ×ÃËé, Ãî¹³çð ïÕÆéé ò¼âÅ ÔËÍ
éÅ×ÃËé- ÇÕò¶º ÃÅìå Õð¯×¶ ÇÕ Ãî¹³çð ò¼âÅ ÔË?
ÇîÇñ§ç- î˺ çÅðôÇéÕ éÔƺ Ô» éÅ×ÃËéÍ ÇÕðêÅ ÕðÕ¶ å°Ãƺ ÔÆ
ç¼Ã¯ ÇÕ Ãî¹³çð ò¼âÅ ÇÕò¶º ÔËÍ
éÅ×ÃËé- ×ðîÆ çÆ ð°¼å¶ ñÈÁ» ò×çÆÁ» Ôé å» Ãí éçÆÁ»
82 83
éÅñ¶ ÞÆñ» åñÅì ù¼Õ Ü»ç¶ ÔéÍ ×ðîÆÁ» ÇòÚ ÕçÆ Ãî¹³çð òÆ
ù¼ÇÕÁÅ ÔË?
ÇîÇñ§ç- éÔƺ éÅ×ÃËé, ÁÇÜÔÅ éÔƺ Ô°³çÅÍ
éÅ×ÃËé- ìðÃÅå çÆ ð°¼å¶ Ãí éçÆÁ» éÅñ¶ ÞÆñ» åñÅì é¼Õ¯
é¼Õ íð Õ¶ À°Û¼ñ Ü»ç¶ ÔéÍ Ãî¹³çð À°å¶ òÆ ìÅðô Ô°³çÆ ÔËÍ Ã˺Õó¶
éçÆÁ» òÆ À°Ã ÇòÚ Çâ×çÆÁ» ÔéÍ êð ÕçÆ Ãî¹³çð ÇÕéÅÇðÁ» 寺
ìÅÔð éÔƺ À°ÛñçÅÍ ÇÂà ñÂÆ ÃÅìå Ô¯ÇÂÁÅ ÇÕ Ãî¹³çð ò¼âÅ ÔËÍ
Çé§çÕ ìzÅÔîä» é¶ ÇÃèÅðæ ç¶ ÇÖñÅë Ô÷Åð» ×z³æ ÇñÖ¶Í êð ÇܼâÅ
À°Ô ÃÆ, ÇÂÔ ×z³æ À°Ã çÅ Õ¼ç ØàÅ éÔƺ ÃÕ¶Í ì¯èÆ ÇòçòÅé» é¶
À°Ã çÆ À°ÃåÇå ÇòÚ ñ¼Ö» ×z³æ ðÚ¶ êð ÇܼâÅ À°Ã çÅ Õ¼ç ÃÆ,
ÇÂÔ ×z³æ À°Ã ù Ô¯ð éÔƺ òèÅ êÅÂ¶Í ÇÂà ÕðÕ¶ î˺ ÁÅÖçÅ Ô»
îÔÅðÅÜ ÇÕ ÇÃèÅðæ ò¼âÅ ÃÆÍ
-@-
ÇîÇñ§ç- êð éÅ×ÃËé, Ô°ä å» À°Ô éÔƺ ÇðÔÅÍ Çëð À°Ã ù
ïÅç Õðé çÅ ÕÆ ñÅí?
éÅ×ÃËé- ÇÜà ñ¼Õó çÆ Á¼× öÕç¶ ðÔ¶, å°ÔÅù ñ¼Ç×ÁÅ À°Ô
Á¼× ì¹Þ ×ÂÆ ÔËÍ êð Á¼× ñ¼Õó ÇòÚ Áܶ òÆ ÔËÍ Á¼× å» Ôð¶Õ
ð°¼Ö ÇòÚ î½ÜÈç ÔË, ìà ۰êÆ Ô¯ÂÆ ÔË å¶ ÇÕö òÕå òÆ îØ ÃÕçÆ
ÔË, ÇÕö ð°¼Ö ÇòÚ òÆÍ Á¼× çÅ ì¹ÞäÅ Á¼× çÆ ÃîÅêåÆ éÔƺ
îÔÅðÅÜÍ åæÅ×å Çòôò ç¶ ÇÔðç¶ ÇòÚ Û°ÇêÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÔËÍ
ÇîÇñ§ç- ÇÜà ì¼Ú¶ é¶ Üéî ÇñÁÅ, À°Ô ò¼âÅ Ô¯ÇÂÁÅÍ éÅ×ÃËé,
ÇÜÔóÅ ò¼âÅ Ô¯ Ç×ÁÅ ÔË, ÇÂÔ À°ÔÆ ì¼ÚÅ ÔË ÇÕ Õ¯ÂÆ Ô¯ð ÔË?
éÅ×ÃËé- À°ÔÆ òÆ ÔË îÔÅðÅÜ Áå¶ À°Ô éÔƺ òÆ ÔËÍ
ÇîÇñ§ç- ÇÕò¶º éÅ×ÃËé? À°ÔÆ òÆ Áå¶ À°Ô éÔƺ òÆ, ç¯ò¶º
ÇÕò¶º?
éÅ×ÃËé- ìÚêé ÇòÚ å°Ãƺ îÅÇêÁ» çÆ ×¯ç ÇòÚ Ö¶â¶Í Çëð
ÃÕÈñ ÇòÚ ÇòÇçÁÅ êzÅêå ÕÆåÆÍ Çëð å°Ãƺ ÔÕÈîå óíÅñÆÍ Ü¶ å°Ãƺ
ÇìñÕ°ñ Õ¯ÂÆ Ô¯ð Ô¯ å» Çëð À°Ô Õ½ä ÃÆ ÇÜÔóÅ ê³ØÈó¶ ÇòÚ
Ö¶ÇâÁÅ ÃÆ? À°Ô Õ½ä ÃÆ ÇÜÃ é¶ ÃÕÈñ ÇòÚ ÇòÇçÁÅ êzÅêå ÕÆåÆ
ÃÆ? ܶ À°Ô Õ¯ÂÆ Ô¯ð ÃÆ å» À°ÔÆ ÇòÇçÁÅ Çëð å°ÔÅⶠճî ÇÕò¶º
ÁÅ ðÔÆ ÔË? ê³ØÈó¶ ÇòÚ ê¶ ì¼Ú¶ çÆ î» À°ÔÆ ÔË Ü¯ Á¼Ü ÇÂÃ
ìÅçôÅÔ çÆ î» ÔËÍ ÇÂà ñÂÆ ÇîÇñ§ç, ì¼ÚÅ À°ÔÆ òÆ ÔË å¶ Ô¯ð òÆÍ

ÇÜÃ é¶ Ú¯ðÆ ÕÆåÆ, À°ÔÆ ÃÆ ÇÜÃ ç¶ Ô¼æ ռච×Â¶Í ðÅå íð ÇÂÕ
çÆòÅ ìÇñÁÅÍ êÇÔñ¶ êÇÔð ñÅà Ô¯ð ÃÆ, Á¼èÆ ðÅå Ô¯ð å¶ Ãò¶ðÅ
Ô¯ðÍ çÆòÅ À°ÔÆ ÔË îÔÅðÅÜ ÇÜÔóÅ ðÅå íð ìñçÅ ÇðÔÅÍ ÜÆòé,
ðÈê ìçñçÅ ÔË êð À°ÔÆ ÔËÍ
-@-
ÇîÇñ§ç- ÕÆ ÇòÚÅð òà»çð¶ éÅñ Ç×ÁÅé êzÅêå Ô¯ Ü»çÅ ÔË
éÅ×ÃËé?
éÅ×ÃËé- ÇÂà çÆ Ã³íÅòéÅ ÔË îÔÅðÅÜÍ Ô¯ ÃÕçÅ ÔËÍ
ÇîÇñ§ç- î˺ å°ÔÅⶠéÅñ ÇòÚÅð òà»çðÅ Õð ÇðÔÅ Ô»Í êð
æ¯ó·Æ ç¶ð ìÅÁç ÃÅâŠóòÅç õåî Ô¯ ÜÅò¶×ÅÍ ÕÆ Çëð Ç×ÁÅé òÆ
éÅñ ÔÆ Öåî éÔƺ Ô¯ ÜÅò¶×Å êÈÜéÆÕ éÅ×ÃËé?
éÅ×ÃËé- ÁÇÜÔÅ éÔƺ Ô°³çÅ îÔÅðÅÜÍ î˺ ðÅå ù À°Çá¼ÁÅÍ çÆòÅ
ìÅÇñÁÅ Áå¶ ÇÂÕ ÜðÈðÆ Ã¹é¶ÔÅ õå ÇòÚ ÇñÖ Õ¶ Çí¼ÖÈ ù ÇçåÅ å¶
õÅÃ æ» À°å¶ ê¹ÚÅä ñÂÆ ÕÇÔ Õ¶ çÆòÅ ì¹ÞÅ Õ¶ î˺ Çëð Ã½Ò Ç×ÁÅÍ
ê¼åð ÇñÇÖÁÅ ÜÅ Ú¹¼ÕÅ ÃÆ îÔÅðÅÜ, çÆòÅ ì¹ÞÅÀ°ä éÅñ À°Ã çÆ
ÇñÖå Çîà¶×Æ éÔƺÍ
-@-
ÇîÇñ§ç- ùÔäÆÁ» ñ¼×ä òÅñÆÁ» òÃå» Ú³×ÆÁ» Ôé ÇÕ ì¹ðÆÁ»
éÅ×ÃËé?
éÅ×ÃËé- Ú³×ÆÁ» òÆ Ôé, ì¹ðÆÁ» òÆ Ôé, Ú³Ç×ÁÅÂÆ ì¹ðÅÂÆ
寺 êð¶ òÆ ÔéÍ
ÇîÇñ§ç- À°Ô ÇÕò¶º éÅ×ÃËé?
éÅ×ÃËé- ×ðîÆ ÇòÚ Ççñ ÕðçÅ ÔË á§ãÆ ÔòÅ ò×¶Í ÃðçÆÁ»
ÇòÚ Çé¼Ø Ú³×Æ ñ×çÆ ÔËÍ ç¯ò¶º Ú³×ÆÁ» òÆ ñ×çÆÁ» Ôé å¶
ì¹ðÆÁ» òÆÍ
ÇîÇñ§ç- áÆÕ ÔË éÅ×ÃËéÍ êð ܶ ÃðçÆ Áå¶ ×ðîÆ ÇÂÕ¼áÆ Ô¯
ÜÅò¶ ÕÆ Çëð Ú³×ÆÁ» ñ¼×ä×ÆÁ»?
éÅ×ÃËé- ÁÇÜÔÆ ×¼ñ òÆ éÔƺ îÔÅðÅÜÍ ÇÂ¼Õ ì³ç¶ ù ÕÔ¯ ç¯ò¶º
Ô¼æ Á¼×¶ ëËñÅÂ¶Í ÇÂ¼Õ Ô¼æ À°êð ×ðî ñ¯Ô¶ çÅ à°¼ÕóÅ ð¼Ö ÇçÀ° å¶
çÈܶ À°êð ìðë çŠׯñÅÍ ÇÂÕ¯ òÕå ×ðî Áå¶ Ãðç òÃå± éÅñ
ç¯Ô» Ô¼æ» ù ç¹¼Ö ê¹Ü¶×ÅÍ çðç çÆ ÇÕÃî Çí³é-Çí³é ÔË, êð ç¹¼Ö
å» ç¹¼Ö ÔÆ ÔË îÔÅðÅÜÍ ç¹¼Ö Õðòà» ìçñçÅ ÔË ñ×ÅåÅðÍ
-@-
84 85
ÇîÇñ§ç- å°ÔÅⶠ×z³æ» ÇòÚ ÇñÇÖÁÅ ÔË ÇÕ ì¹ð¶ Õ³î Õðé òÅñ¶
ñ¯Õ» ù Ã˺Õó¶ ÃÅñ ç¯÷õ çÆ Á¼× ÇòÚ ÃóéÅ êò¶×ÅÍ ÇÂÔ òÆ
ÇñÇÖÁÅ ÔË ÇÕ ç¯÷Ö çÆ Á¼× èðåÆ çÆ Á¼× 寺 ÇÕå¶ òèÆÕ å¶÷
ÔËÍ ÇÂÔ ÇÕò¶º Ô¯ ÃÕçÅ ÔË éÅ×ÃËé? ÇÂà Á¼× ÇòÚ ñÅô Õ°¼Þ
سÇàÁ» ÇòÚ íÃî Ô¯ Ü»çÆ ÔËÍ Çëð ç¯÷Ö» çÆ Á¼×, ÇÜÔóÆ ÇÕ ò¼è
å¶÷ ÔË ÇòÚ ÃËÕó¶ ÃÅñ ÇÕò¶º?
éÅ×ÃËé- ç¶òñ¯Õ ç¶ å» òÇÚåð òðåÅð¶ Ôé ÔÆ, èðåÆ À°êð
òÆ ÇÂÔ¯ ÇÜÔ¶ Õ½åÕ ç¶Öä ù Çîñ Ü»ç¶ ÔéÍ ô¶ðéÆ ÁÅêäÅ ÇôÕÅð
îÅðçÆ ÔËÍ îÅà Áå¶ Ô¼âÆÁ» ÚìÅ Ü»çÆ ÔËÍ ÇÂÔ îÅà Áå¶ Ô¼âÆÁ»
Õ°Þ Ø³ÇàÁ» ÇòÚ ×ñ Ü»çÆÁ» Ôé, Ô÷î Ô¯ Ü»çÆÁ» ÔéÍ ÇÜà ê¶à
ÇòÚ ÜÅ Õ¶ Ô¼âÆÁ» òÆ ×ñ ×ÂÆÁ» ÇÂö ê¶à çÆ Á×éÆ ÇòÚ ô¶ðéÆ
çÅ ì¼ÚÅ ×ñçÅ éÔƺ Ã×¯Ò êñ ÇðÔÅ ÔËÍ ÇÂæ¶ òÆ ÇÂÔ¯ ÇÜÔ¶ ÇçñÚÃê
Õ½åÕ Ôé îÔÅðÅÜÍ
-@-
ÇîÇñ§ç- Ã çÆ Üó· ÇÕæ¶ ÔË éÅ×ÃËé? í±å, òðåîÅé å¶
íÇòÖ ÇÕ毺 ÁŶ?
éÅ×ÃËé- ÕÅñ çÆ Üó· ÁÇ×ÁÅéåÅ ÇòÚ ÔË îÔÅðÅÜÍ ÁÇ×ÁÅéåÅ
ÕÅðé òÅÃéÅò» êËçÅ Ô¯ÂÆÁ»Í òÅÃéÅò» ÕÅðé Õðî ÕÆå¶Í Õðî»
ÕðÕ¶ éÅî å¶ ðÈê ÇîÇñÁÅ, Ç×ÁÅé dzçðÆÁ» ÇîñÆÁ»Í í°¼Ö ÇêÁÅÃ
ÇîñÆÍ Üéî î½å Çîñ¶Í ÇÂÔ Ãí ç¹¼Ö ÔËÍ ÇÂÕ ç¹¼Ö ÇòÚ¯º ÇéÕÇñÁÅ
çÈÜÅ ç¹¼ÖÍ ìà ÕÅñ Áå¶ ç¹¼Ö ÇÂÕ çÈܶ ÇòÚ Ôé å¶ ç¯Ô» çÆ Üó·
ÁÇ×ÁÅéåÅ ÇòÚ ÔËÍ
-@-
ÇîÇñ§ç- ÕÅñ 寺 î¹Õå ÇÕò¶º Ô¯Âƶ éÅ×ÃËé?
éÅ×ÃËé- ç¶Ö¯ îÔÅðÅÜ î˺ èðåÆ À°êð ÇÂÔ ×¯ñ Ú¼Õð òÅÔ
Çç¼åÅ ÔËÍ ç¼Ã¯ ÇÂÔ Ú¼Õð ÇÕ毺 ô°ðÈ Ô¯ÇÂÁÅ ÔË å¶ ÇÕæ¶ Öåî Ô°³çÅ
ÔËÍ ÇÂà çÅ Õ¯ÂÆ ÇÃðÅ éÔÆºÍ Üç å¼Õ ÇÂÔ Ú¼Õð ÔË, î¹ÕåÆ éÔƺÍ
ÕÅñ çÅ ÇÂÔ Ú¼Õð å¯óéÅ êò¶×ÅÍ Üç¯ Üéî Áå¶ î½å çÅ Ú¼Õð
à°¼à¶×Å å» îé°¼Ö ÁÕÅñÆ Ô¯ ÜÅò¶×ÅÍ
-@-
ÇîÇñ§ç- Ççz¼ô êÇÔñ» ÔË ÇÕ ÇòÚÅð éÅ×ÃËé? å¶ ÇÕÀ°º?
éÅ×ÃËé- êÇÔñ» Ççz¼ô ÔËÍ ÇòÚÅð ìÅÁç ÇòÚ êËçÅ Ô°³çÅ ÔËÍ

ÇÕÀ°º çÅ À°å¼ð ÇÂÔ ÔË ÇÕ Ççz¼ô À°ÚÅ ÔËÍ ÇòÚÅð À°Ã 寺 ԶỠÔËÍ
ÇÂÔ ÇòèÅé ÔË ÇÕ êÅäÆ é¶ À°ê𯺠ԶỠÁÅÀ°äÅ ÔËÍ êðïº îƺÔ
ÇêÁÅÍ êÅäÆ éÆòÅä» ò¼ñ ÚñÅ Ç×ÁÅÍ Õ¼ñ· Çëð îÆÔ ÇêÁÅÍ À°Ã¶
ðÃå¶ êÅäÆ Çëð ÚñÅ Ç×ÁÅÍ êðïº òÅñ¶ êÅäÆ é¶ Õ¼ñ· òÅñ¶ êÅäÆ
ù ðÃåÅ éÔƺ ç¼ÇÃÁÅ ÃÆÍ Õ¼ñ· òÅñ¶ êÅäÆ é¶ òÆ êðïº òÅñ¶ êÅäÆ
ù ÇÂÔ éÔƺ ÇÕÔÅ ÇÕ íðÅ î˺ å¶ð¶ êŶ êÈðÇéÁ» å¶ Ú¼ñ»×ÅÍ ç¯Ô»
çÆ Õ¯ÂÆ ×¼ñ ÁÅêà ÇòÚ éÔƺ Ô¯ÂÆ êð ÇÂÕ¯ ðÃå¶ ×Â¶Í Çéïî
ÇÂÔÆ ÔËÍ ÇòèÅ ÇÂÔÆ ÔËÍ
-@-
ÇîÇñ§ç- ÜÅäÕÅðÆ Áå¶ Ç×ÁÅé ÇòÚ ÕÆ ëðÕ ÔË éÅ×ÃËé
Çî¼åð?
éÅ×ÃËé- ìÅÜð¶ çÆ òÅãÆ Õðç¶ ÇÕÃÅé ç¶Ö¯Í Ö¼ì¶ Ô¼æ éÅñ
À°Ô Õ°¼Þ ìÈÇàÁ» çÅ ç¼æÅ ëóç¶ Ôé å¶ Ã¼Ü¶ Ô¼æ éÅñ çÅåÆ ÚñÅ
Õ¶ Õ¼àç¶ ÔéÍ ÇÂÀ°º ç¼æÅ ëóéÅ å¶ Õ¼àäÅ À°é·» çÆ ÜÅäÕÅðÆ ÔË å¶
ÁéÅÜ ÇÂÕ¼áÅ ÕðéÅ Ç×ÁÅéÍ
-@-
ÇîÇñ§ç- Ç×ÁÅé Áå¶ ÁÇ×ÁÅéåÅ ò¼Ö ò¼Ö Ôé ÇÕ ÇÂÕ¼á¶?
éÅ×ÃËé- ò¼Ö-ò¼Ö òÆ Ôé ÇÂռᶠòÆ ÔéÍ áá¶ÇðÁ» ù å»ì¶
ç¶ ìðåé ìäÅÀ°ºç¶ ç¶Ö¯Í å»ì¶ çÆ ÚÅçð Õ°¼à-Õ°¼à À°Ô ׯñ Õðç¶
Ü»ç¶ Ôé å» ÃÇÔܶ-ÃÇÔܶ ×Å×ð ìä Ü»çÆ ÔËÍ ×Å×ð ìäÅÀ°ä ò¶ñ¶
ÇÜÔóÆ áÕ-áÕ çÆ ÁÅòÅ÷ Ô¯ÂÆ À°Ã ì×Ëð Ãð ÃÕçÅ ÃÆ êð ÁÅòÅ÷
êËçÅ Ô¯ò¶×Æ ÔÆ Ô¯ò¶×ÆÍ ÁÃƺ ô¯ð æ¯óÅ ñËäÅ ÃÆ, ÃÅù å» ×Å×ð
ÚÅÔÆçÆ ÃÆÍ êð ô¯ð òÆ êËçÅ Ô¯ò¶×ÅÍ ÇÂà ì¶ÕÅð ô¯ð ù ÁÇ×ÁÅéåÅ
ÃîÞ¯ å¶ ×Å×ð ù Ç×ÁÅéÍ ç¯ò¶º ÇÂռᶠòÆ Ôé ò¼Ö òÆÍ
ÇîÇñ§ç- ÇÕåÅì» ÇòÚ Áå¶ Ç×ÁÅé ÇòÚ ÕÆ ëðÕ ÔË éÅ×ÃËé?
éÅ×ÃËé- ñÈä çŠùÁÅç ÜÆí ÚÖçÆ ÔËÍ êð ñÈä ù Á¼Ö òÆ
ç¶Ö ÃÕçÆ ÔËÍ Á¼Ö, ç¶Ö ÃÕçÆ ÔË Ú¼Ö éÔƺ ÃÕçÆÍ ñÈä ÇòÚ íÅð
ÔË, ìñç ñÈä çÅ íÇðÁÅ ×¼âÅ ÇÖÚç¶ ÔéÍ ñÈä ù ÁÃƺ å¯ñç¶ Ô»,
ç¯ îä, ê³Ü îäÍ ÇÂÔ ç¯ îä Ü» ê³Ü îä ÇÂÔ ñÈä éÔƺ, ÇÂÔ å»
ñÈä çÅ íÅð ÔËÍ ñÈä å» éîÕÆé ÚÆ÷ ÔË ÇÜà çŠùÁÅç Õ¶òñ
ÜÆí êðÖ¶×ÆÍ ÇÕåÅì» ÇòÚ å¶ Ç×ÁÅé ÇòÚ À°ÔÆ ëðÕ ÔË ÇܳéÅ íÅð
ÇòÚ å¶ Ã¹ÁÅç ÇòÚ ÔËÍ
-@-
86 87
ÇîÇñ§ç- ÕÆ å°Ãƺ Çí¼ÖÈ ÃðÆð ù ÇêÁÅð Õðç¶ Ô¯ éÅ×ÃËé?
éÅ×ÃËé- éÔƺ îÔÅðÅÜ ÁÇÜÔÆ Õ¯ÂÆ ×¼ñ éÔƺÍ
ÇîÇñ§ç- Çëð å°Ãƺ ÇÂôéÅé ÇÕÀ°º Õðç¶ Ô¯? Ö»ç¶-êÆºç¶ ÇÕÀ°º
Ô¯?
éÅ×ÃËé- ÕÆ å°ÔÅⶠÃðÆð À°å¶ åÆð Ü» åñòÅð çÅ ÕçÆ ÷Öî
Ô¯ÇÂÁÅ ÔË?
ÇîÇñ§ç- Ô» ÇÂ¼Õ òÅð éÔƺ Áé¶Õ òÅðÍ
éÅ×ÃËé- åç å°Ãƺ ÷Öî ù ÃÅë Õðç¶ Ô¯Í Çëð î¼ñ·î ñÅÀ°ºç¶
Ô¯Í Çëð ê¼àÆ ì³é·ç¶ Ô¯Í Çëð ÇÖÁÅñ ð¼Öç¶ Ô¯ ÇÕ ÇÂÃ ç¶ Ô¯ð üà
éÅ ñ¼×¶Í ÕÆ å°Ãƺ ÷Öî» ù ÇêÁÅð Õðç¶ Ô¯ îÔÅðÅÜ, ܯ dzéÅ
ÇÖÁÅñ ð¼Öç¶ Ô¯?
ÇîÇñ§ç- éÔƺ éÅ×ÃËé ò¼â¶ íðÅÍ î˺ ÷Öî» å¯º î¹Õå Ô¯ä ñÂÆ
ÁÇÜÔÅ ÕðçÅ Ô»Í
éÅ×ÃËé- ÁÃƺ òÆ ÃðÆð ù ÇêÁÅð éÔƺ Õðç¶Í î¹Õå Ô¯ä å¼Õ
ÇÂà çÆ Ã³íÅñ Õðç¶ Ô»Í Áé§å ÃçËòÆ ÁîðÅêç À°êð ÃÅⶠÃðÆð
ÇéÕ¶ ÇéÕ¶ ÷Öî ÔéÍ
-@-
ÇîÇñ§ç- ÃÇåÕÅðï¯× éÅ×ÃËé, ÇÂÕ òÅð ÇÃèÅðæ é¶ ÇÕÔÅ ÃÆ,
ÒÒÇçñ çÆ ×¼ñ Õð¯×¶ å» ð°¼Ö òÆ Ô°³×ÅðÅ íðé×¶Í ð°¼Ö òÆ ÜòÅì
ç¶ä׶ÍÓÓ
ÇÂÔ Õæé áÆÕ éÔƺ ñ×çÅ éÅ×ÃËéÍ ð°¼Ö» é¶ ÇÕÔóÆ ×¼ñ
ÕðéÆ ÔË? Çëð åæÅ×å é¶ ÇÂÔ Õæé ÇÕÀ°º ÕÆåÅ?
éÅ×ÃËé- åæÅ×å íÅôÅ çÅ ÕÅîñ À°ÃåÅç ÃÆ îÔÅðÅÜÍ íÅôÅ
ç¶ Áðæ ÇÜò¶º å°Ãƺ ÃîÞ ðÔ¶ Ô¯, Ôî¶ô À°Ã êzÕÅð éÔƺ Ô°³ç¶Í ÁÃƺ
ÁÕÃð ÁÅÖ Çç³ç¶ Ô», ÒÒ×°ó çÅ ×¼âÅ ÜÅ ÇðÔÅ ÔËÍÓÓ ×¼âÅ ×°ó çÅ
ìÇäÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ éÔƺ Ô°³çÅÍ ñ¼Õó çÅ ÔËÍ ×°ó À°Ã ÇòÚ íÇðÁÅ
Ô¯ÇÂÁÅ ÔËÍ ÇÂò¶º ÔÆ ÁÅÖç¶ Ô», ÒÒÀ°Ô ÁÅàÅ êÆÔ ðÔÆ ÔËÍ À°Ô ç¹¼è
ÇðóÕ ðÔÆ ÔËÍÓÓ ÁÅàÅ éÔƺ êÆà ðÔÆ, Á½ðå çÅä¶ êÆÃçÆ ÔË å¶ ç¹¼è
Õ¯ÂÆ éÔƺ ÇðóÕçÅ Ô°³çÅ, çÔƺ ÇðóÕƺçÆ ÔËÍ ÇÂÔ ÕÂÆ êzÕÅð ç¶
íÅôÅÂÆ Áñ§ÕÅð Ôé îÔÅðÅÜ, ÇÂé·» ù ÃÅç¶ Áðæ» ÇòÚ éÔƺ ÃîÇÞÁÅ
ÜÅ ÃÕçÅÍ íÅôÅ ç¶ Áðæ Áé¶Õ ÇçzôàÆÕ¯ä» å¯º Ô°³ç¶ ÔéÍ åæÅ×å
éòÆé Áñ§ÕÅð» çÅ ÇÃðÜäÔÅð ÃÆ îÔÅðÅÜÍ

ÇÂÕ Ãò¶ð óòÅç ðÚÅÀ°ä òÅÃå¶ ç¯ò¶º ÁÅêà ÇòÚ Çîñ¶ å»
ÇÂÀ°º ×¼ñ Ô¯ÂÆ:
ÇîÇñ§ç- ÕÂÆ òÅð ç¶ð å¼Õ éƺç éÔƺ ÁÅÀ°ºçÆ éÅ×ÃËéÍ ç¶ð
å¼Õ ïÚçÅ ðÇÔ³çÅ Ô» ÇÕ îÔÅé ÃÅèÈ éÅ×ÃËé ò¼âÅ ÇòçòÅé ÔËÍ
ÇÕå¶ î˺ ÁÇ×ÁÅéåÅ òà կÂÆ ÁÇÜÔÅ êzôé å» éÔƺ ê¹¼Û ìËáÅ
ÇÜÔóÅ À°Ã çÆ ôÅé ç¶ Áé°ÕÈñ éÅ Ô¯ò¶? ÇÕå¶ Õ¯ÂÆ Áò¼Ç×ÁÅ,
Õ¯ÂÆ ì¶ÁçìÆ å» éÔƺ Ô¯ÂÆ?
éÅ×ÃËé- ç¶ð å¼Õ î¶ð¶ éÅñ òÆ ÁÇÜÔÅ òÅêðçÅ ÔË îÔÅðÅÜÍ
î˺ ÁÕÃð ÇÂà ׼ñ¯º ÇÚ³Çåå Ô¯ Ü»çÅ Ô» ÇÕ å°ÔÅⶠêzôé» ç¶ À°µåð
Çç³ÇçÁ» ÇÕå¶ î˺ Õ¯ÂÆ ÁÇÜÔÆ ×¼ñ å» éÔƺ Õð Çç¼åÆ ÇÜà éÅñ
ÃÅÕïî¹éÆ çÆ ì¶ÁçìÆ Ô¯ÂÆ Ô¯ò¶? î¶ð¶ Çç¼å¶ À°µåð ÇÃèÅðæ çÆ
ôÖôÆÁå Áå¶ èðî ç¶ Áé°ÃÅð òÆ Ãé ÇÕ éÔÆºÍ À°Ã çÅ ð°åìÅ
ìÔ°å ò¼âÅ ÔË éÅ îÔÅðÅÜ ÇîÇñ§çÍ ìóÅ ÇèÁÅé ð¼ÖäÅ êò¶×ÅÍ êð
À°Ô å°ÔÅâÅ ÁÃÅâÅ Ãí çÅ ÇÔåËôÆ, Ãí çÅ ÕÇñÁÅäÕÅðÆ ÔËÍ À°Ô
ÁÅê¶ ÃÅâÅ ÃÔÅÂÆ Ô¯ò¶×ÅÍ ÁÅê» À°Ã çÆ ôðä ÇòÚ Ã¹ð¼ÇÖÁå Ô»Í
88 89
îéÃÈð
îéÃÈð
Áé-Áñ-Ô¼Õ ôìç ùäÇçÁ» ÔÆ ÃÈøÆ øÕÆð îéÃÈð çÅ éÅî
ÇÔðç¶ ÇòÚ ÁÅ Ü»çÅ ÔË ÇÕÀ°ºÇÕ ÇÂÔ¯ ôìç À°Ã çÅ ëñÃøÅ ÃÆ,
ÇÂÔ¯ ôìç À°Ã ñÂÆ ÜÆòé ÃÆ å¶ ÇÂÔ¯ ôìç À°Ã ñÂÆ Ô¯äÆ å¶ î½å
ìä Õ¶ À°Ã ù ÇîÇñÁÅÍ ÒÁé Áñ Ô¼ÕÓ çÅ Áðæ ÔË î˺ Ã¼Ú Ô»Í
Ô¼Õ çÅ Áðæ Ã¼Ú òÆ ÔË å¶ ð¼ì òÆÍ îéÃÈð ñÂÆ Ô¼Õ Áå¶ ð¼ì
ÇòÚ Õ¯ÂÆ ëðÕ éÔƺ ÇÕÀ°ºÇÕ À°Ô øÖð éÅñ ÁÅÖçÅ Ô°³çÅ ÃÆ ÇÕ î˺
ð¼ì Ô»Í ÇÂÔ ÁÅÖäÅ ×°éÅÔ éÔƺ ÔËÍ Õ°ðÅé ÇòÚ ð¼ì ç¶ II éÅò»
çÅ Ç÷Õð ÁÅÇÂÁÅ ÔË å¶ ÇÂé·» éÅò» ÇòÚ ÒÔ¼ÕÓ ÇÂÕ éÅî ÔËÍ ÃÈøÆ
ÃÅèÈ Á¼ñÅÔ éÅñ¯º Ô¼Õ ôìç çÅ ð¼ì òÅÃå¶ òèÆÕ êzï¯× Õðç¶ ðÔ¶
ÔéÍ Á¼Ü ç¶ Ã ÇòÚ Ü篺 ÁÃƺ ÁÅÖç¶ Ô» ÇÕ Õä-Õä ÇòÚ
Á¼ñÅÔ ÔË å¶ À°Ô î¶ð¶ ÇòÚ òÆ ÔË, ×°éÅÔ éÔƺ ÔËÍ êð îéÃÈð ç¶
÷îÅé¶ Õ°Þ Ô¯ð ÃéÍ ÇÂÃñÅî ç¶ ôðèÅòÅé» ñÂÆ îéÃÈð çÅ Õæé
Áé Áñ Ô¼Õ ò¼âÅ Õ°ëð ìä Ç×ÁÅÍ Áé-Áñ-Ô¼Õ çÅ ôìç À°ÚÅðä
ÕðéÅ À°Ã çÅ ÇÂÕ¯ ÇÂÕ ×°éÅÔ éÔƺ ÃÆÍ À°Ã ç¶ ÁÅñ¯ÚÕ» é¶ ÇÕÔÅ
ÇÕ À°Ô ÁòåÅðòÅç ç¶ ÇÃè»å ÇòÚ ÇòôòÅô ÕðçÅ ÔË Áå¶ ê¹éðÜéî
ù î³éçÅ ÔËÍ À°Ô Ãí îé°¼Ö» ù ð¼ì ç¶ êË׳ìð ÁÅÖçÅ ÃÆÍ ÇÕö ù
À°Ô ÁÅÖçÅ ÃÆ- å±³ Ô÷ðå é±Ô Ô˺, ÇÕö ù îÈÃÅ Áå¶ ÇÕö ù
î¹Ô³îç ÁÅÖçÅÍ ÒÒî˺ ÇÂé·» êË׳ìð» çÆÁ» ðÈÔ» å°ÔÅⶠÇòÚ ÇàÕÅ
Çç¼åÆÁ» ÔéU, ÁÇÜÔ¶ ìÚé î¹ÃÇñî íÅÂÆÚÅðÅ ÇÕò¶º ìðçÅôå Õð
ÃÕçÅ ÃÆ? ܶ ÇÂÔ¯ ÇÜÔ¶ Õæé Õðé òÅñÅ ÇÂÕ ê¹¼ÇÜÁÅ ëÕÆð ÃÆ,
ÇòçòÅé ôÅÇÂð ÃÆ å¶ ÕðÅîÅå» çÅ îÅñÕ ÃÆ å» ÕÆ Ô¯ÇÂÁÅ? Õ°ëð
å» ÁÅÖð Õ°ëð ÔË å¶ ÇÂÔ ð°ÕäÅ ÚÅÔÆçÅ ÔË Í
ì×çÅç ç¶ ÖñÆë¶ ç¶ Ô°Õî À°êð³å À°Ã ù Ç×zëåÅð Õð ÇñÁÅ
Ç×ÁÅ å¶ Ü¶ñ· ÇòÚ ì³ç ÕÆåÅ Ç×ÁÅÍ ÕÂÆ-ÕÂÆ Ôøå¶ À°Ã ù í°¼ÖÅ
ÇåÔÅÇÂÁÅ ð¼ÇÖÁÅ Ü»çÅÍ àÅÂÆ×Çðà çÇðÁÅ ç¶ ÇÕéÅð¶ À°å¶ À°Ã ù
ñ¼ÕóÆ ç¶ ÕðÅà À°µå¶ ñàÕÅÇÂÁÅ Ç×ÁÅÍ À°Ã çÅ îÅà é¯ÇÚÁÅ Ü»çÅ
å¶ ôÅî ù Çëð À°Ã ù ÕÅñ Õ¯áóÆ Çò¼Ú ì³ç Õð Çç¼åÅ Ü»çÅÍ
ÁÇÜÔÅ Õ°¼Þ À°Ã éÅñ é½ îÔÆÇéÁ» å¼Õ Ô°³çÅ ÇðÔÅ å¶ ÁÇÜÔ¶
Áäîé°¼ÖÆ ÷°ñî ãÅÔ Õ¶ À°Ã ù îÅÇðÁÅ Ç×ÁÅ ÇÜé·» Çìðå»å» ù

ùäÕ¶ ðÈÔ Õ³ì Ü»çÆ ÔËÍ ÇÂ¼Õ Ô÷Åð Õ¯ÇóÁ» çÆ îÅð é¶ ÔÆ À°Ã ç¶
ÇÜÃî ÇòÚ¯º ÃÅðÅ ñÔÈ Ú¼à ÇñÁÅ ÃÆ êð Çëð À°Ã ç¶ Ô¼æ ռච׶Í
Çëð À°Ãç¶ êËð ռච×Â¶Í Á¼Ö» çÆÁ» ê¹åñÆÁ» Õ¼à Çç¼åÆÁ» ×ÂÆÁ»
å¶ ÜÆí Õ¼à Çç¼åÆ ×ÂÆ ÇÕÀ°ºÇÕ ÇÂÔÆ ÜÆí Õ°ëð ç¶ ì¯ñ ì¯ñçÆ ÃÆÍ
Çëð À°Ã çÅ ÇÃð Õ¼à Õ¶ èó 寺 ò¼Ö ÕÆåÅ Ç×ÁÅÍ ÇÂ¼æ¶ ÔÆ ì¼Ã
éÔƺ Ô¯ÂÆ, ÇÕå¶ ÇÂÔ ÕÅëð ÇÕÁÅîå ç¶ Ççé Çëð éÅ ÜÅ× êò¶,
À°Ã çÅ î¹ðçÅ ÇÜÃî Á¼× Çò¼Ú ÃÅÇóÁÅ Ç×ÁÅ å¶ Ã¹ÁÅÔ, Á¼èÆ
çÇðÁÅ Çò¼Ú òÔÅÂÆ ×ÂÆ, Á¼èÆ ÔòÅ Çò¼Ú À°âÅÂÆ ×ÂÆÍ ÃîÕÅñÆ
ÚôîçÆç ×òÅÔ çÃç¶ Ôé ÇÕ À°Ã ç¶ ÖÈé ç¶ Ç¼Õ-ÇÂ¼Õ Õåð¶ ÇòÚ¯º
ÁéñÔ¼Õ çÆ è¹éÆ Ã¹äÅÂÆ ç¶ºçÆ ÃÆÍ
À°Ô ôÔÆç Ô¯ Ç×ÁÅÍ Ã³ÃÅð Çò¼Ú ðԼà Áé°íò ù êz×à Õðé
ç¶ ÇÂñ÷Åî ÕÅðé ôÔÆç Ô¯ä òÅñÅ À°Ô Áîð îé°¼Ö ÔË Ü¯ Õ¶òñ
À°Ã ç¶ î¹ðÆç» ñÂÆ éÔƺ, óÃÅð ç¶ Ãí ÃÅèÈÁ» Ã³å» ñÂÆ ÚðÅ× ç¶
å°¼ñ ìä Ç×ÁÅÍ Áñ×÷ÅñÆ, ܯ ÇÂÃñÅîÆ ôðÅÁ ù ê¼ÕÆÁ» ñÆÔ»
À°å¶ êÅÀ°ä òÅñÅ ò¼âÅ ÇòçòÅé ÃÆ, òÆ îéÃÈð çÆ êzô³ÃÅ Õðé
ñÂÆ îÜìÈð Ô¯ÇÂÁÅÍ À°Ô ÇñÖçÅ ÔË, ÒÒîéÃÈð é¶ Ü¯ Õ°¼Þ ÇÕÔÅ À°Ô
Á¼ñÅÔ çÆ ì¶êéÅÔ î¹Ô¼ìå ÕÅðé ÇÕÔÅÍÓÓ Õ°ðÅé ÇòÚ çðÜ ÔË, ÒÒî˺
À°Ô Ô» ÇÜà ù î˺ ÇêÁÅð ÕðçÅ Ô» å¶ ÇÜà ù î˺ ÇêÁÅð ÕðçÅ
Ô», À°ÔÆ Ô» îËºÍ ÒÒÇÂ¼Õ ÇÜÃî Çò¼Ú ÁÃƺ ç¯ ðÈÔ» Ô»Í Ü篺 À°Ã ù
å°Ãƺ ç¶Öç¶ Ô¯ îËù ç¶Öç¶ Ô¯Í Ü篺 å°Ãƺ îËù ç¶Öç¶ Ô¯ À°ç¯º À°Ã ù
ç¶Öç¶ Ô¯ÍÓÓ ëðÆçÀ°çÆé Á¼åÅð ÇñÖç¶ Ôé, ÒÒÁ¼ñÅÔ ç¶ ðÅÔ À°å¶
å°ðé òÅñÅ À°Ô Á¼ñÅÔ çÅ ÕÅîñ ôÔÆç ÃÆÍ Ã³Øä¶ Ôé¶ð¶ ܳ×ñ»
Çò¼Ú òÃçÅ ÇÂÔ ô¶ð Ã¼Ú çÆÁ» Õ°¼Þ ÇÕðé» çÆ åñÅô Çò¼Ú Ø°³îçÅ
ÇëðçÅ ÃÆ Üç À°Ã ù êÈðÅ ÃÈðÜ Çîñ Ç×ÁÅÍ À°Ô ⱳض Ãî¹³çð»
Çò¼Ú ×¯å¶ ñÅÀ°ä òÅñŠׯåÅÖ¯ð ÃÆ ÇÜÃ é¶ ÔÆÇðÁ» ç¶ Ö÷Åé¶ ñ¼í
ñ¶ å¶ èðåÆ À°å¶ ÇñÁÅ Õ¶ ÖñÅð Çç¼å¶ÍÓÓ ÜñÅñÀ°ççÆé ðÈîÆ é¶
À°Ã çÆ ôÔÅçå ç¶ Ô°Õî À°å¶ ÇÂé·» ôìç» éÅñ ÇÂåðÅ÷ ÕÆåÅ:
Ü篺 ÁÇéÁ»ÕÅðÆ Ü¼Ü Ô¼æ Çò¼Ú Õñî ëóçÅ ÔË
åç ÃÈñÆ À°å¶ Õ¯ÂÆ îéÃÈð ôÔÆç Ô¯ Ü»çÅ ÔËÍ
ôÇìÃåÅðÆ ÁÅêäÆ ÇÕåÅì ×°ñôé-ÇÂ-ðÅ÷ Çò¼Ú ÇñÖçÅ ÔË:
ÒÒÁéñÔ¼Õ çÅ ëñ ÇÕà ð°¼Ö ù ñ¼×Å? î˺ ð¼ì Ô», Áé§å ðÔ¼Ã
çÅ êz×àÅÁ ÔË ÇÂÔ ôìçÍ î˺ ð¼ì Ô», ð¼ì 寺 ÇÂñÅòÅ Ô¯ð Õ½ä ÕÇÔ
ÃÕçÅ ÔË ÇÂÔ Ãí? ÇÂÕ¼ñÅ îéÃÈð éÔƺ, èðåÆ çÅ Õä-Õä ÇÂÔ¯
90 91
ÕÇÔ ÇðÔÅ ÔË - ÒÒî˺ Ô¼Õ Ô», î˺ Ã¼Ú Ô», î˺ ð¼ì Ô»Í ÇÂÕ ÞÅóÆ é¶
êË׿ìð îÈÃÅ ù ÇÕÔÅ ÃÆ, ÒÒî˺ Á¼ñÅÔ Ô»ÍÓÓ åç À°Ô ÞÅóÆ êÈÜÅ
ÃæÅé ìä ×ÂÆ ÃÆÍ ÇÂ¼Õ îé°¼Ö ÇÜà çÅ éÅî îéÃÈð ÃÆ, Üç À°Ã
é¶ ÇÂÔ ôìç ÁÅÖ¶ À°Ã ëÕÆð ù ÷ñÆñ ÕðÕ¶ îÅÇðÁÅ Ç×ÁÅÍ
Á¼ñÅÔ ù Çîñä ñÂÆ ÇÕÁÅîå ç¶ Ççé çÆ À°âÆÕ êÅ×ñ Õðç¶
ÔéÍ ëÕÆð» çÆ ïÅåðÅ, ïÅåðÆ å¶ î³÷ñ ÇÂ¼Õ Ô¯ ׶ ÔéÍ À°Ô
ÇÂö êñ Çîñ ׶ ԯ¶ ÔéÍ ÕÅëð å» À°Ô Ôé ܯ ÇÂÔ ÁÅÖç¶ Ôé
ÇÕ ÁÃƺ Õ¯ÂÆ Ô¯ð Ô» å¶ Á¼ñÅÔ Õ¯ÂÆ Ô¯ð ÔËÍÓÓ
ÜñÅñÀ°çÆé ðÈîÆ, îéÃÈð çÆ ÁÅòÅ÷ çÆÁ» ×ȳܻ ÇÂé·» ôìç»
ðÅÔƺ êz×àÅÀ°ºçÅ ÔË:
î˺ ôìç Ô», î˺ èðî ×z³æ Ô»,
î˺ Ô» dzÜÆñ Áå¶ Õ°ðÅé,
Á¼× êÅäÆ ÔòÅ Áå¶ Çî¼àÆ, ÕÆ Ôé ÇÂÔ î¶ð¶ 寺 ÇÂñÅòÅ?
ÞÈá å¶ Ã¼Ú, é¶ÕÆ ìçÆ, éðîÅÂÆ ÃõåÅÂÆ,
Ç×ÁÅé, ÇÂÕ»å, ÇÂåìÅð» çÆ ð½ôéÆ î˺ Ô»Í
ⱳض ç¯ÜÖ» ç¶ Ôé¶ð¶ å¶ À°é·» Çò¼Ú ìñçÆÁ» Á¼×»
À°µåî ùð× å¶ Áçé ç¶ ìÅ×,
ç¶òå¶ å¶ ç˺å, ðÈÔ Áå¶ ÇÜÃî, î˺ Ô» ÇÂÔ Ãí, î˺Í
î¶ð¶ Ô¯á» ç¶ ôìç» ç¶ ÕÆ Áðæ Ôé, å±³ ç¼Ã ô¼îà åìð¶÷
å±³ ÔÆ çà ÃÕçÅ Ô˺, ÇòôòÁÅåîÅ î˺ Ô», î˺ Ô» ÇÂÔ Ãí,
ÇÃðë î˺Í
ÁìÈ Ã¼ïç é¶ îéÃÈð ù ÇÂé·» ôìç» éÅñ ôðè»ÜñÆ Çç¼åÆ:
î¶ð¶ Ççñ Çò¼Ú Ô˺ å±³,
ìÅÕÆ æÅò» ÇÜæ¶ ÇÜæ¶ î¶ðÅ ÖÈé â°¼ñ· ÃÇÕÁÅ
å¶ð¶ Çò¼Ú Çí¼Ü ÜÅä×ÆÁ»
î¶ðÆÁ» Á¼Ö» çÆ ð½ôéÆ Ô˺ å±³, ÇÜæ¶ ÇÕèð¶ î¶ð¶
Ô³ÞÈ Çâ¼×¶, À°æ¶ À°æ¶ å¶ðÆ Ô¯ºç çÅ ÚÅéäÅ Ô¯ò¶×ÅÍ
ÇòçòÅé» é¶ ÃÈëÆ ÇÃè»å» ù ÕçÆ ïÈéÅéÆ ëñÃë¶ éÅñ ܯÇóÁÅ
ÕçÆ êÅðÃÆÁ» éÅñ, ì¹èîÇå, ÂÆÃÅÂÆî¼å Áå¶ ò¶ç»å Çò¼Ú ÇÂÃ
çÆÁ» Üó·» ñ¼íÆÁ» ×ÂÆÁ», êð îéÃÈð çÆ ôÔÅçå 寺 ìÅÁç Ãí
ÃÈëÆÁ» é¶ ÇÂÔ¯ ÇÕÔÅ ÇÕ ÃÈëÆ î¼å çÆ Üó· Õ°ðÅé Áå¶ ÔçÆà Çò¼Ú
ÔËÍ Õ°ðÅé Çò¼Ú çðÜ ÔË:

À°Ô, ܯ ÁÇçzôà Çò¼Ú ÇòôòÅô ð¼Öç¶ Ôé, éîÅ÷ êó·ç¶
Ôé, î¯Çîé ÔéÍ î˺ ôÅÔð× å¯º òÆ é¶ó¶ Ô» îé°¼Ö ç¶Í
ðì, èðåÆ Áå¶ ÁÅÕÅô çÆ ð¯ôéÆ ÔËÍ
ÃÈëÆ î¼å çÅ ÁÅð³í ëÕÆð ìË÷Æç éÅñ Ô¯ÇÂÁÅ î³ÇéÁÅ Ü»çÅ ÔË
ÇÜà çÆ î½å I@I ÂÆÃòÆ Ãé Çò¼Ú Ô¯ÂÆÍ À°Ã ÇêÛ¯º ì×çÅç çÅ
òÅÃÆ Ü°éËç ò¼âÅ åê¼ÃòÆ ëÕÆð Ô¯ÇÂÁÅÍ ÇÂà ëÕÆð êÅà ìÔ°å ÃÅð¶
ÇòÇçÁÅðæÆ ÇòÇçÁÅ êzÅêå Õðç¶ ÃéÍ À°Ã ç¶ ÁÅôðî Çò¼Ú ÔÆ
îéÃÈð ìÅÂÆ ÃÅñ çÆ À°îð Çò¼Ú çÅÖñ Ô¯ÇÂÁÅÍ ÇÂÔ HH@ ÂÆÃòÆ
çÆ ×¼ñ ÔËÍ îéÃÈð ùä¼ÖÅ Ü°ÁÅé ÃÆ å¶ À°Ã çÆÁ» Á¼Ö» ÇòÚ¯º
ùëé¶ ÞñÕç¶ ÃéÍ À°Ã é¶ Ü篺 êÇÔñÆ ò¶ð Ü°éËç Á¼×¶ ÃñÅî ÕÆåÅ
å» Ü°éËç é¶ ÇÕÔÅ ÃÆ, ÒÒÇÂà çÅ ÖÈé ë»ÃÆ ç¶ ð¼Ã¯¶ ù êÇò¼åð
Õð¶×ÅÍÓÓ ÇÂà ù³çð î¹Öó¶ òÅñ¶ Ü°ÁÅé çÅ éÅî Ô¹ÃËé Çìé îéÃÈð
Çìé î¹Ô³îç ÁñìËçÅòÆ Áñ Ô¼ñÅÜ ÃÆ ÇÜà çÅ Üéî HEH ÂÆÃòÆ
Çò¼Ú Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆÍ À°Ã çÅ çÅçÅ êÅðÃÆ ÃÆ ÇÜÃçÅ éÅî ÃÅÔÅìÆ ÁìÈ
ÁïÈì ÃÆ å¶ ÇêåÅ, Ô°ÃËé Çìé ÁñÔ¼ñÅÜ Ü°ñÅÔÅ ÃÆÍ ëÅðÃÆ Çò¼Ú
Ô¼ñÅÜ Ü°ñÅÔ¶ ù ÁÅÖç¶ ÔéÍ ëÅðà ÇòÚ Áñå±ð é» ç¶ Çê³â ÇòÚ
îéÃÈð çÅ Üéî Ô¯ÇÂÁÅÍ Ü°éËç êÅà ۶ ÃÅñ å¼Õ îéÃÈð é¶ ÇòÇçÁÅ
êzÅêå ÕÆåÆ å¶ ÕÅì¶ Çò¼Ú ìËá Õ¶ Û¶ ÃÅñ åê ÕÆåÅÍ ÇÂÔé» Û¶
ÃÅñ» ÇòÚ ÇÃòÅÇ ì³ç×Æ Õðé ç¶ À°Ã é¶ Ô¯ð Õ°Þ éÔƺ ÕÆåÅÍ
Áðì ç¶ îÅðÈ î½Ãî» çÅ é§×¶ èó À°Ã é¶ àÅÕðÅ ÕÆåÅ, éÅ è¹¼ê» çÆ
êzòÅÔ ÕÆåÆ éÅ ÃðçÆÁ» çÆÍ Çëð À°Ã é¶ ì³ç×Æ Ã³êÈðä Ô¯ä Çê¼Û¯¯º
ç¶Ã» Çòç¶ô» çÆ ïÅåðÅ ÁÅð³í Õð Çç¼åÆ å¶ ÇÂðÅÕ, êðôÆÁÅ, ×°ÜðÅå
Áå¶ ÕôîÆð ðÅÔƺ Ô°³çÅ Ô¯ÇÂÁÅ íÅðå ÇòÚ¯º ÚÆé ÇòÚ Ç×ÁÅ å¶
ÁÕÃÅÂÆ ÇÚé åÕ ê¹¼ÇÜÁÅÍ íÅðå ÇòÚ Ü¯×ÆÁ» êÅïº À°Ã é¶ ï¯×
Áå¶ å³åð ÇòÇçÁÅ ÇüÖÆÍ À°Ã çÆÁ» ÕðÅîÅåÆ ôÕåÆÁ» ìÅð¶ ìóÆÁ»
ÕÔÅäÆÁ» êðÚ¼ñå ÔéÍ
À°Ã ç¶ ôÅÇ×ðç» é¶ ÇÂÕ Ççé ç¶ÇÖÁÅ ÇÕ À°Ã é¶ ÁÃîÅé ò¼ñ
Ô¼æ ëËñÅÇÂÁÅ å» À°Ã ç¶ Ô¼æ ÇòÚ Ã¶ì ÁÅ Ç×ÁÅ ÇÜà ìÅð¶ À°Ã é¶
ç¼ÇÃÁÅ ÇÕ ÇÂÔ Áçé ç¶ ìÅ× çÅ ëñ ÔËÍ À°Ã çÅ ÇÂÕ ôÅÇ×ðç
ÇñÖçÅ ÔË, ÇÕ ì×çÅç çÆÁ» ×ñÆÁ» ÇòÚ Çëðç¶-Çëðç¶ ÇÂÕ Ççé
À°Ô ÇòÃîÅç ÇòÚ ÁÅ Ç×ÁÅ å¶ À°Ã çÆÁ» Á¼Ö» ÇòÚ¯º Ô³ÞÈ ò×ä
ñ¼×¶Í ôÇÔð ç¶ ÁËé ÇòÚÕÅð Öñ¯åÅ À°Ô ÕÇÔä ñ¼×Å, ÒÒú ìÚÅ
ñÀ îËù ð¼ì ç¶ ÇÚÔð¶ çÆ ð½ôéÆ å¯ºÍ ð¼ì é¶ î¶ðÆ Ô¯ºç î¶ð¶ 寺 Ö¯Ô
92 93
ñÂÆ ÔË å¶ òÅêà éÔƺ ÕðçÅÍ î˺ À°Ã çÆ À°ÃåÇå òÆ éÔƺ Õð
ÃÕçÅ ÇÕÀ°ºÇÕ î˺, î˺ ÇðÔÅ ÔÆ éÔÆºÍ ÕçÆ ÕçÆ À°Ô ÇÕö-ÇÕö Á¼×¶
êz×à Ô°³çÅ ÔË å» ÇÕ ñ¯Õ» ù À°ÃçÆ Ô¯ºç êåÅ ñ×çÆ ðÔ¶ å¶
îé°¼ÖåÅ î¹éÇÕð éÅ Ô¯ ÜÅò¶Í ÁÕÃð À°Ô êðçÅ ÕðÕ¶ ð¼ÖçÅ ÔË å»
ÇÕ À°Ã çÆ ð¯ôéÆ ÇòÚ ÃÅð¶ ÔÆ Á³é·¶ éÅ Ô¯ ÜÅä, ÃÅð¶ ÔÆ Ô¯ô
ÔòÅà éÅ ×°ÁÅ ìËáä å¶ êÅ×ñ éÅ Ô¯ ÜÅäÍ î¶ðÅ Áå¶ À°Ã çÅ
ëÅÃñÅ Á¼Ö Áå¶ Á¼Ö çÆ êñÕ ÇܳéÅ òÆ éÔÆºÍ À°Ô îËù Öåî Õð
ç¶×Å ÜñçÆ, å¶ èðåÆ À°å¶ î¶ðÅ éÅî ÇéôÅé éÔƺ Û¼â¶×ÅÍU
ê³ÜÅÔ ÃÅñ çÆ À°îð ÇòÚ À°Ô ÇôìñÆ ù ÇîÇñÁÅ å¶ êÇÔñÆ
òÅð À°Ã êÅà ÜÅ Õ¶ ÁéñÔ¼Õ ÇÕÔÅ å¶ îÅðëå ç¶ í¶ç Ö¯ñ·¶Í
ÇôìñÆ å°ðÕÆ çÅ ò¼âÅ ÇòçòÅé Áå¶ ôÅÇÂð ÃÆÍ ìöçÅç ÇòÚ À°Ã
çÆ ÇòçòåÅ çÆ ìóÆ êzÇüèÆ ÃÆÍ ÇÂÔ À°ÔÆ ÇôìñÆ ÃÆ ÇÜà ìÅð¶
ê³ÜÅìÆ å» ÕÆ ìóÆÁ» ÷ìÅé» ÇòÚ À°ñ»ÇíÁ» íð¶ ñ¯Õ×Æå êzÚ¼ñå
ԯ¶ ÇÕ À°Ã é¶ îéÃÈð ù À°ç¯º ë¹¼ñ îÅÇðÁÅ Ü篺 ñ¯Õ À°Ã ù ê¼æð
îÅð ðÔ¶ ÃéÍ îéÃÈð ù ÕÅëð ÜÅä Õ¶ Ç×zëåÅð ÕðÕ¶ ì×çÅç
çÆÁ» ×ñÆÁ» ÇòÚ Ø°îÅÇÂÁÅ ÜÅ ÇðÔÅ ÃÆ å» ÃðÕÅð çÅ Ô°Õî ÃÆ
ÇÕ ÇÜÔóÅ À°Ã ù ç¶Ö¶ ê¼æð îÅð Õ¶ ñ§Ø¶Í ðÅÔ ÇòÚ ÇôìñÆ ÁÅ
Ç×ÁÅÍ ê¼æð çÆ æ» À°Ã é¶ îéÃÈð ç¶ ë¹¼ñ îÅÇðÁÅÍ ÇôìñÆ Õ°¼Þ òÆ
éÅ îÅðçÅ å» À°Ã ù âð ÃÆ ÇÕ ÇÕå¶ ÖñÆëÅ Ô°Õî ÁçÈñÆ çÆ ÃÜÅ
éÅ ç¶ ç¶ò¶ å¶ ê¼æð ÇÂà ÕðÕ¶ éÔƺ îÅÇðÁÅ ÇÕÀ°ºÇÕ À°Ã ù êåÅ
ÃÆ îéÃÈð ÕÅîñ ëÕÆð ÔËÍ À°Ã é¶ ë¹¼ñ îÅÇðÁÅ å» îéÃÈð ÷Åð
÷Åð ð¯ÇÂÁÅ å¶ ÇÕÔÅ - ÇÂÔ å±³ ÕÆ ÕÆåÅ? å±³ Ü» ÔÕÈîå çÅ
ÇÖçîå×Åð ìäçÅ Ü» î¶ðÅ Çî¼åðÍ Ü¶ ÔÕÈîå çÆ ×¼ñ î³éäÆ ÃÆ å»
ê¼æð îÅðçÅÍ Ü¶ î¶ðÅ Çî¼åð Ô°³çÅ ÔÕÈîå 寺 éÅ âðçÅÍ ë¹¼ñ îÅð Õ¶
å±³ ç¯ ì¶óÆÁ» Çò¼Ú êËð ð¼ÇÖÁÅ ÔËÍ å¶ð¶ òð׶ ÇòçòÅé 寺 ÁÇÜÔÆ
îËù À°îÆç éÔƺ ÃÆ ÇÕÀ°ºÇÕ îËù ñ¼×çÅ Ô°³çÅ ÃÆ å±³ îÅÁðëå ç¶
í¶ç ÜÅä Ç×ÁÅ Ô˺ å¶ î¶ðÅ Çî¼åð ÔËºÍ ì×çÅç çÅ ÖñÆëÅ
Áñî¹ÕåÅÇçð ÃÆ ÇÜà çÆ îÅåÅ îÔÅðÅäÆ ô×Åì îéÃÈð çÆ î¹ðÆç
ÃÆÍ ò÷Æð ÔîÆç òÆ îéÃÈð çÅ ôÅÇ×ðç ÃÆÍ ÇÂö ÕðÕ¶ ñ§îÅ Ãî»
À°Ã Çòð°¼è Õ°ëð çÅ î¹Õ¼çîŠùÇäÁÅ Ç×ÁÅÍ êð ÕÅ÷Æ ÁìÈ À°îð
ëåò¶ å¶ ëåòÅ ÜÅðÆ Õð ÇðÔÅ ÃÆ å¶ îéÃÈð ÁÅêä¶ Ô¼Õ ÇòÚ Õ°Þ
éÔƺ ÃÆ ÁÅÖçÅÍ À°Ã é¶ ÁÅêä¶ ìÚÅÀ° çÆ æ» ôÔÅçå ù åðÜÆÔ
Çç¼åÆÍ À°Ã é¶ ì×çÅç ç¶ ñ¯Õ» ù ÇÕÔÅ, ÒÒî¶ðÅ Õåñ ÇéÁ» Áé°ÃÅð

ÔË ÇÂà ñÂÆ ÇéÁ» Õð¯ Áå¶ ÜñçÆ îËù î½å ç¶ ØÅà À°åÅð¯ÍÓÓ ÇÂÕ
ðÅÔ×°÷ð é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒÁÃƺ å°ÔÅù ÇÕÀ°º îÅðƶ?ÓÓ å» îéÃÈð é¶
ÇÕÔÅ, ÒÒÇÂà ÕðÕ¶ ÇÕ ÇÂà éÅñ å°Ãƺ ÇÂÇåÔÅà ÇòÚ ×Å÷Æ ÁÖòÅÀ°×¶
ÇÜé·» é¶ ÇÂÕ ÕÅøð ù îÅðé çÅ ê¹³é ÕÅðÜ ÕÆåÅ å¶ î˺ ôÔÆç
ÁÖòÅò»×ÅÍ ç¯Ô» çÅ íñÅ Ô¯ò¶×ÅÍÓÓ
êð ì×çÅç ÇéòÅÃÆ À°Ã ù ÇêÁÅð Õðç¶ Ãé å¶ îÅðéÅ å» ÕÆ
À°Ã ñÂÆ ì¹ðŠïÚç¶ å¼Õ éÔƺ ÃéÍ ÁÇÔîç ÇÂìé Ô³ìñ î¹ÃñîÅé»
çÅ ìóÅ Õ¼àó-ê³æÆ é¶åÅ ÃÆ ÇÜÃ é¶ ÔçÆà ÇåÁÅð ÕÆåÆ ÃÆ ÇÜÃ
Çò¼Ú êË׳ìð î¹Ô³îç ç¶ Õ°ðÅé 寺 ìÅÔðñ¶ Õæé Áå¶ ÕÅðéÅî¶ Ã³íÅñ¶
ԯ¶ ÔéÍ î¹ÃñîÅé ÇÂà ÔçÆà çÅ ìóÅ ÃÇåÕÅð Õðç¶ ÔéÍ Ô³ìñ
é¶ îéÃÈð Çòð°¼è նà ÇåÁÅð ÕðÕ¶ ÇÜà êðÕÅð ê¶ô ÕÆåÅ À°Ã åð·»
Õ¯ÂÆ òÆ ÇÂÃñÅîÆ ÔÕÈîå Ô°³çÆ, îéÃÈð Çòð°¼è ëËÃñÅ Ô¯äÅ ÔÆ Ô¯äÅ
ÃÆ ÇÕÀ°ºÇÕ ÇÂÃñÅîÆ ôðÅÁ Áé°ÃÅð, ÒÒî˺ ð¼ì Ô»ÓÓ çÅ ÇÃè»å Õ°ðÅé
çÆ ÇüÇÖÁÅ çÅ Çòð¯èÆ ÔË ÇÜæ¶ ð¼ì ÔÆ Ãí Õ°¼Þ ÔË å¶ À°Ã çÅ Õ¯ÂÆ
ôðÆÕ éÔƺÍ
ìÚÅÁ ç¶ ã³×» åðÆÇÕÁ» ù ñ¼íä çÆ æ» îéÃÈð éò¶º-éò¶º
Õ°ëð çÅ ÁËñÅé ÕðçÅÍ À°Ã é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒÁ¼× êÇò¼åð ÔË ÇÕÀ°ºÇÕ
ÇÂö ÇòÚ å» ðÈÔ» éÅÚ ÕðçÆÁ» ÇçÃçÆÁ» ÔéÍÓÓ ÁÅêäÆ Þ½êóÆ
ÇòÚ À°Ã é¶ ÇÂÕ ê¼æð ð¼Ö ÇñÁÅ ÇÜà ù À°Ã é¶ ÕÅÁìÅ ÇÕÔÅ å¶
ÇÂà ç¹ÁÅñ¶ Ç÷ÁÅðå ÕðéÆ ô°ðÈ Õð Çç¼åÆÍ À°Ã é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒî˺ Ú³é
åÅÇðÁ» Áå¶ ÕÇÔÕô» çÅ îÅñÕ Ô» å¶ îð÷Æ éÅñ ÇÂé·» ù Ø°îÅ
ÇðÔÅ Ô»ÍÓÓ À°Ã é¶ ÇÂÔ òÆ ÁÅÇÖÁÅ, ÒÒÜñçÆ ÔÆ î¶ð¶ îÇÔìÈì çÆ
À°º×ñ î˺ ÁÅêä¶ ÖÈé éÅñ êÇò¼åð Õð»×ÅÍ À°Ô ô×é» çÆ ØóÆ
ÁÅÀ°ä ÔÆ òÅñÆ ÔËÍÓÓ À°Ã çÆ ÕÇòåÅ ç¶ ÇÂÔ ì³ç Ôé:
å¶ð¶ éÅñ ÇîñäÅ ñ¼Ö ùð×» 寺 Ú³×Å ÔË
ç¯÷õ Ô¯ð ÕÆ ÔË, ÇÃòÅÇ å¶ð¶ ÇòÜ¯× ç¶
ÃÅð¶ ÜÔÅé ç¶ ×°éÅÔ î¹ÁÅë Õð
î¶ð¶ éÅ ÕðƺÍ
î˺ åËù î¹Ô¼ìå ÕÆåÆ Ü¯ éÅÕÅìÇñ î¹ÁÅëÆ Ü°ðî ÔËÍ
å±³ îËù ÇÂôÕ çÆ Á¼× ÇòÚ Ã½ òÅð ÃÅÇóÁÅ
Ô÷Åð òÅð ÃÅó, ÇÕ ÃÅâÅ ÇÂôÕ Ô÷Åð ×°äÅ ÔË Ã½ ×°äÅ
éÔƺÍ
À°Ã é¶ ÇñÇÖÁÅ:
94 95
Õåñ Õð Çî¼åð, ÜñçÆ Õð
Ô°ä å¶ð¶ éÅñ ÇîñÅê çÅ ÇÂÔ¯ ðÅÔ ìÇÚÁÅ ÔËÍ
î½å î¶ðÅ ÜÆòé Ô¯ò¶×ÆÍ
å¶ î½å çÆ éƺç ýäÅ î¶ðÅ ÜÅ×äÅ Ô¯ò¶×ÅÍ
êÈðÆ åð·» ÜÔÅé 寺 Çîà ÜÅäÅ î¶ðÅ ò¼âÅ ð°åìÅ ÔË
ì¶Á³å òâÅ îðÅåìÅÍ
îËù ÔòÅ êÅäÆ Á¼× Áå¶ Çî¼àÆ ÇòÚ Çîñ ÜÅä ÇçÀ°
åç èðåÆ ÇòÚ ç¼ì¶ î¹Ô¼ìå ç¶ ìÆÜ» À°å¶ ܯìé-ò³åÆÁ»
ôðÅì òð׶ êÅäÆÁ» çÆ ìÅðô Õðé×ÆÁ»Í
ç¶Ö ñËäÅ, ÇÂà ÜÔÅé ÇòÚ Ã¼å¶ Ççé ÇÕ³Ü ë¹¼ñ» ç¶ Ôó·
ÁÅÀ°ä׶Í
Ü篺 À°Ã ù Ã÷Åò» Çç¼åÆÁ» ÜÅ ðÔÆÁ» Ãé å» ñ¯Õ À°Ã ç¶
ÁÅñ¶ ç¹ÁÅñ¶ Öñ¯å¶ Ô°³ç¶ ÃéÍ Ü¼ñÅç é¶ îéÃÈð ç¶ ÇÃð ÇòÚ ñ¯Ô¶
çÆ ÃñÅÖ îÅðÆ å» íÆó Çò¼Ú ÃéÃéÆ ëËñ ×ÂÆÍ ñ¯Õ ç¹ÁÅò» Õðé
ñ¼×¶Í îéÃÈð é¶ ÇÕÔÅ:
ÁË ì×çÅç ç¶ ñ¯Õ¯
å°Ãƺ Ô÷Åð» ì¶×°éÅÔ» å¶ îÅôÈî» ù îÅÇðÁÅÍ
Çëð ÇÂà װéÅÔ×Åð ù îÅðé òÕå å°Ãƺ Õ³ì¶ ÇÕÀ°º, âð
ÇÕÀ°º ׶?
À°Ã é¶ ÇÕÔÅ :
Ô¶ îÅñÕ Ü¯ å±³ îËù Çç¼åÅ, ܶ ÇÂé·» ñ¯Õ» ù òÆ Çç¼åÅ
Ô°³çÅ
î¶ð¶ éÅñ ÇÂÔ éÔƺ Ô¯äÅ ÃÆ Ü¯ Ô¯ä ñ¼×Å ÔËÍ Ü» ÇÜÃ
òÃå 寺
å±³ ÇÂé·» ñ¯Õ» ù ò³ÇÚå ð¼ÇÖÁÅ ÔË Ü¶ îËù òÆ ò³ÇÚå
ð¼ÇÖÁÅ
Ô°³çÅ åç òÆ ÇÂÔ éÔƺ Ô¯äÅ ÃÆ Ü¯ Ô¯ ÇðÔÅ ÔËÍ êð ܯ å±³
Õ𶺠ï íñÅ, ÇÜò¶º å±³ ð¼Ö¶º ï íñÅÍ ÁÅîÆé !
À°Ã ù êåÅ ÃÆ ÇÕ À°Ã çÆ ç¶Ô ù ÃÅó Õ¶ ùÁÅÔ Õð ç¶äÅ
ÔËÍ Ü¶ñ· çÆ ÕÅñÕ¯áóÆ ÇòÚ¯º êzÅêå Ô¯ÂÆ À°Ã çÆ ÁÅÖðÆ ÕÇòåÅ
ÇÂÔ ÔË:

íñÕ çÆ ðÅå î¶ðÆ Ã¹ÁÅÔ î¶ðÅ ÇòÛ½äÅ ìä¶×ÆÍ
íñÕ çÆ ðÅå À°Ô ÁíÅ×Æ ðÅå Ô¯ÇÂ×Æ,
Üç î˺ ÁÅêäÅ ÇòÛ½äÅ ÁÅêä¶ Ô³ÞÈÁ» éÅñ éÔƺ ÇíÀ°º
ÃÕ»×ÅÍ
Ôð òÕå, å±³ ÁÅÖçÅ Ã˺ å¶ð¶ êÅà ԯò»×Å,
ÇÂæ¶ ÔÆ ðÔƺ, é¶ó¶-å¶ó¶ Áå¶ ÇÂôÕ ç¶ ð³× å¼ÕƺÍ
ÂÆÃòƺ IAA ÇòÚ îéÃÈð ç¶ î¹Õ¼çî¶ çŠնà ò÷Æð ÁñÆ ÇÂìé
îÈÃÅ ç¶ Ãê¹ðç Õð Çç¼åÅ Ç×ÁÅÍ ò÷Æð é¶ Õ¶Ã çÆ êóåÅñ À°êð³å
ëËÃñÅ Çç³ÇçÁ» ÇÕÔÅ ÇÕ ÇÂÃñÅî Çòð°¼è Õ°ëð çŠնà ÃÅìå éÔƺ
Ô°³çÅ ÇÕÀ°ºÇÕ îéÃÈð é¶ ÁÇÜÔÆ Áò¼Ç×ÁÅ éÔƺ ÕÆåÆÍ êð Õ°¼Þ Õæé
À°Ã ç¶ ÇÂåðÅ÷ï¯× ÔéÍ ò÷Æð é¶ ÇÕÔÅ ÇÕ ÇÂà çÆ çÅÔóÆ î¹³é
ÇçÀ°, Õ¯ó¶ îÅð¯, ÚÅð Ççé å¼Õ Ãò¶ð 寺 ôÅî ð°¼Ö éÅñ ñàÕÅ Õ¶
ð¼Ö¯Í ÇÂà ÇêÛ¯º Ôð ôÅî ܳ÷Æð» ÇòÚ ÜÕó Õ¶ ܶñ· Çò¼Ú ù¼à¯Í ÇÂÔ
ÃÜÅò» ç¶ Õ¶ À°Ã ù ܶñ· ÇòÚ ì³ç Õð Çç¼åÅ Ü»çÅÍ Ü¶ñ· ÇòÚ
Õ¶òñ ÕËçÆÁ» é¶ ÔÆ éÔƺ ܶñ· ç¶ î¹ñÅ÷î» Áå¶ ÁëÃð» é¶ òÆ À°Ã
çÅ êÈðÅ ÃÇåÕÅð ÕÆåÅÍ À°Ã ñÂÆ ÇÂ¼Õ ò¼ÖðÅ ÕîðÅ À°ÃÅÇðÁÅ Ç×ÁÅ
Áå¶ ×ñÆÚ¶ ÇòÛÅ Çç¼å¶ ×Â¶Í À°Ã ù é½Õð ð¼Öä çÆ ÁÅÇ×ÁÅ ÃÆ
Áå¶ î¹ñÅÕÅåÆÁ» éÅñ Çîñ ÃÕçÅ ÃÆÍ îÔÅðÅäÆ ÁÕÃð À°Ã ç¶
À°êç¶ô ùäé ܶñ· ÇòÚ ÁÅÀ°ºçÆ Áå¶ Áð÷¯ÂÆÁ» ÕðçÆ ÇÕ ì×çÅç
ù ìçç¹ÁÅ éÅ ç¶äÆÍ îéÃÈð ÁÅÖçÅ, ÒÒëÕÆð ÕçÆ ìçç¹ÁÅò» éÔƺ
Çç³ç¶ Ô°³ç¶ êð ÞÈá òÆ éÔƺ ì¯ñç¶Í î˺ ìçç¹ÁÅ éÔƺ Çç³çÅ, üÚ
ÕÇÔ³çÅ Ô» îËù ì×çÅç ìðìÅç Ô¯ ÇðÔÅ Çç¼Ã ÇðÔÅ ÔËÍ ëðÕ Â¶éÅ ÔË
ÇÕ êÇÔñ¯º î¶ðÆ ìðìÅçÆ Ô¯ò¶×Æ, À°Ã ÇêÛ¯º ì×çÅç çÆ åìÅÔÆ ïÕÆéÆ
ÔËÍÓÓ
À°Ã çÆ êzÇÃèÆ çÈð-çÈð ëËñ ðÔÆ ÃÆ êð éÅñ-éÅñ Ô³ìñ» çÆ
åÅÕå òÆ òè ðÔÆ ÃÆ å¶ À°é·» é¶ ìÅçôÅÔ ù èîÕÆÁ» ç¶äÆÁ» ô°ðÈ
Õð Çç¼åÆÁ» Ãé ÇÕ ÇÂà éÅÃåÕ éÅñ ÇñÔÅÜ ÕÆåÅ ÜÅ ÇðÔÅ ÔËÍ
Ô³ìñ» 寺 ìÅçôÅÔ ù ÖåðÅ Çç¼Ã ÇðÔÅ ÃÆ ÇÕÀ°ºÇÕ À°é·» é¶ ì×çÅç
ù ÚÅð¶ êÅÇÃÀ°º ضð ÇñÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆ å¶ ññÕÅð ðÔ¶ ÃéÍ ÖñÆëÅ
ôðÅì ç¶ éô¶ ÇòÚ è¹¼å ÃÆ Ü篺 Á¼èÆ ðÅå ù À°Ã êÅïº îéÃÈð çÆ
î½å ç¶ òÅð³à À°å¶ çÃåõå ÕðòŶ ×Â¶Í Ãò¶ð ÃÅð îéÃÈð ù î½å
çÆ Ã÷Å çÅ Ô°Õî êó· Õ¶ ùäÅÇÂÁÅ Ç×ÁÅÍ ÇÂÔ î³×ñòÅð çÅ Ççé
ÃÆÍ Ô°Õî ÃÆ ÇÕ Õ¼ñ· ù ë»ÃÆ Çç¼åÆ ÜŶ×Æ, Á×ñ¶ Ççé Á¼× ÇòÚ
96 97
ÇÜÃî ÃÅÇóÁÅ ÜÅò¶×Å å¶ Çëð ùÁÅÔ ÔòÅ ÇòÚ À°âÅ Çç¼åÆ ÜÅò¶×ÆÍ
À°Ã é¶ Ô°Õî ùÇäÁÅ, Á¼ñÅÔ çÅ ô°Õð ÕÆåÅ Áå¶ ì³ç×Æ ÇòÚ ñÆé
Ô¯ Ç×ÁÅÍ î¹ðÆç» çÆ íÆó ÁÅñ¶ ç¹ÁÅñ¶ Ü°óäÆ ô°ðÈ Ô¯ ×ÂÆÍ ñ¯Õ
Áé¶Õ» êzôé Õðé ñ¼×¶Í ÇÂ¼Õ Ü°ÁÅé é¶ ê¹¼ÇÛÁÅ, ÒÒÔ÷Èð ÇÂôÕ ÕÆ
Ô°³çÅ ÔË?ÓÓ îéÃÈð é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒÇÂôÕ? å±³ Á¼Ü ç¶ÖÆºÍ Çëð Õ¼ñ· ç¶Öƺ,
Çëð êðïº ç¶ÖƺÍÓÓ
ÕÅ÷Æ é¶ îéÃÈð ù ê¹¼ÇÛÁÅ, ÒÒå±³ ÁÅêä¶ ÁÅê ù ð¼ì ÁÅÖçÅ
Ô˺ êð éîÅ÷ òÆ êó·çÅ ÔËºÍ Õ°ðÅé ÇòÚ å» Á¼ñÅÔ çÆÁ» ÇÃëå»
ÕÆåÆÁ» Ô¯ÂÆÁ» Ôé Çëð å±³ ÇÂà çÅ êÅá ÇÕÀ°º ÕðçÅ Ô˺?ÓÓ îéÃÈð
é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒÁÅêäÆ ÇÃøå ÁÅêä¶ îÈÔ¯º ùäé ÇòÚ Ü¯ é÷ÅðÅ ÁÅÀ°ºçÅ
ÔË À°Ô çÈÇÜÁ» êÅïº ùäé ÇòÚ éÔƺ íÅò¶º ÇÕ çÈܶ òÆ î¶ðÆÁ»
ÇÃëå» Õð ðÔ¶ ÔéÍÓÓ
À°Ã ç¶ Ô¼æ Õ¼à Çç¼å¶ ׶ åç À°Ã é¶ ÕÅ÷Æ ù ÇÕÔÅ, ÒÒÇÂÔ
Ô¼æ î¶ð¶ Õ¼à Çç¼å¶ ׶ Ôé ܯ åËù ÇçÃç¶ ÃéÍ å±³ À°é·» Ô¼æ» ù
ÇÕò¶º ռය×Å ÇÜÔó¶ ÕÇÔÕô» å¼Õ Á¼êó¶ ԯ¶ Ôé?ÓÓ Çëð À°Ã ç¶ êËð
Õ¼à Çç¼å¶ ×Â¶Í îéÃÈð é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒå°Ãƺ î¶ð¶ ÇÂÔ êËð Õ¼à Çç¼å¶ Ôé
ï íñÅ Ô¯ÇÂÁÅÍ êð À°Ô êËð ÇÕò¶º Õ¼à êÅÀ°×¶ ÇÜÔó¶ ÚðÖ ç¶
ÁÅÖðÆ åìÕ (Ã¼å» ÁÅÕÅô» 寺 êÅð) åÆÕ Á¼êó Ü»ç¶ Ôé?ÓÓ Çëð
À°Ã é¶ Õ¼à¶ Ô¯Â¶ Ô¼æ» ÇòÚ¯º ò×çÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÖÈé ÁÅêä¶ ÇÚÔð¶ À°å¶
îñ ÇñÁÅÍ ÕÅ÷Æ é¶ ê¹¼ÇÛÁÅ, ÒÒÁÇÜÔÅ ÇÕÀ°º ÕÆåÅ ÔË?ÓÓ îéÃÈð é¶
ÇÕÔÅ, ÒÒÁÅôÕ» çÅ ò°÷È (ê³Ü ÇÂôéÅéÅ) êÅäÆ éÅñ éÔƺ ÖÈé éÅñ
Ô°³çÅ ÔËÍÓÓ
ÇÂìðÅÔÆî À°Ã çÅ Çé¼ÜÆ é½Õð ÃÆ Ü¯ ìó¶ ñ§î¶ Ã 寺 îéÃÈð
ÁñÔ¼ñÅÜ çÆ Ã¶òÅ ÕðçÅ ÁÅ ÇðÔÅ ÃÆÍ ë»ÃÆ ñ¼×ä òÅñ¶ ðÅÔ ò¼ñ
Ü»ÇçÁ» Ô¼æ ܯó Õ¶ ÇÂìðÅÔÆî é¶ Áð÷ ÕÆåÆ, ÒÒîÅñÕ îËù òÆ Õ°¼Þ
ç¶ Õ¶ ÜÅÀ°ÍÓÓ îéÃÈð é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒåËù î˺ å¶ðÅ ÁÅêÅ Çç³çÅ Ô»Í åËù
î˺ å¶ð¶ ÔòÅñ¶ ýºêçÅ Ô»Í ÜÅÔ Áå¶ ì³ç×Æ ÕðÍÓÓ
Ü篺 À°Ã ù ë»ÃÆ ç¶ åÖå¶ å¼Õ ÇñÜÅÇÂÁÅ Ç×ÁÅ å» ñ¯Õ» ç¶
Ôó· ÇòÚ¯º ÇôìñÆ ç½ó Õ¶ Á¼×¶ ÁÅ Ç×ÁÅÍ îéÃÈð é¶ À°Ã 寺 ÇÂÕ
Õ¼êóÅ î³Ç×ÁÅ ÇÜà ù ×ñ ÇòÚ êÅ Õ¶ À°Ã é¶ Á³Çåî ÁðçÅÃ
ÕÆåÆ å¶ Çëð î¹ÃÕðÅ Õ¶ ÇÕÔÅ - îÇÔìÈì çÆ ÷°ñë ÇÂà òÅð ë»ÃÆ
çÅ ë³çÅ ìä Õ¶ ÃÅÔîä¶ ÁÅÂÆ ÔËÍ ÇÂà çŠùÁÅ×å ÔËÍ
ÜñÅç é¶ îéÃÈð ç¶ ÇÃð ÇòÚ ñ¯Ô¶ çÆ ÃñÅÖ îÅðÆ å» ÇôìñÆ

é¶ ÚÆÕ îÅð Õ¶ ÁÅêä¶ åé ç¶ ìÃåð ëÅó ù¼à¶ å¶ ì¶Ô¯ô Ô¯ Õ¶
èðåÆ À°µå¶ Çâ¼× ÇêÁÅÍ îéÃÈð çÅ ÇÃð Õ¼à Çç¼åÅ Ç×ÁÅ Áå¶ ëåò¶
Áé°ÃÅð ìÅÕÆ Ã÷Åò» Çç¼åÆÁ» ×ÂÆÁ»Í ì×çÅç ç¶ ÖÅî¯ô çðôÕ
÷Åð-÷Åð ð¯Â¶Í ÇÂÔ ØàéÅ BF îÅðÚ IBB ÂÆÃòÆ é°È³ ØàÆÍ
À°ÔÆ Ô¯ÇÂÁŠܯ Ô¯äÅ ÃÆÍ îéÃÈð çÅ Á³å ì×çÅç çÆ ìðìÅçÆ
ñË Õ¶ ÁÅÇÂÁÅÍ Ã³ÃÅð êzÇüè ÇÂÔ Ã¹³çð ôÇÔð ñ°¼à»-îÅð» Áå¶
Õåñ» çÅ ôÇÔð ìä Ç×ÁÅÍ ÔÕÈîå» éôà Ô¯ ×ÂÆÁ» å¶ îÅðÈ Ô¼ñ¶
Çé¼å çÅ Õ³î Ô¯ ×Â¶Í îéÃÈð é¶ Ö¹ç ÇñÇÖÁÅ ÃÆ, ÒÒÃÈðÜ Ôð ð¯Ü
Úó·çÅ Áå¶ Ôð ð¯÷ ÇÛê Ü»çÅ ÔË êð Ççñ» Á³çð ÇÜÔó¶ ÃÈðÜ
Úó·ç¶ Ôé À°Ô ÕçÆ éÔƺ ÇÛêç¶ÍU
ÇÜà ÇÕÃî çÆ ì³ç×Æ å°Ãƺ Õðç¶ Ô¯ Ö¹ç À°Ô¯ Õ°Þ Ô°³ç¶ Ô¯Í
ì¹¼å êÈÜÅ Õðé òÅñÅ ÁÅê ê¼æð Ô°³çÅ ÔË, ܶ îé°¼Ö çÆ êÈÜÅ Õð¯×¶
å» îé°¼Ö Ô¯ò¯×¶ å¶ Ü¶ ð¼ì çÆ ì³ç×Æ Õð¯×¶ å» å°Ãƺ ÕÆ ìä
ÜÅÀ°×¶, ÇÂÔ Õ¯ÂÆ îéÃÈð ÔÆ ç¼Ã ÃÕçÅ ÔË¢
íÅÂÆ é§ç ñÅñ çÅ ÇôÁð ÔË- îéÃÈð çÅ éÅî ÇñÁÅ ÔË å»
ð¼ÃÅ Áêä¶ î¯ã¶ À°êð ð¼ÖÆºÍ ÜñÅç ìÔÅéÅ Õð ÃÕçÅ ÔË ÇÕ ð¼ÃÅ
À°Ô Øð í°¼ñ ÁÅÇÂÁÅ ÔËÍ îéÃÈð çÅ Ç÷Õð Õðé 寺 êÇÔñ» ð¼Ã¶ çÅ
ÇëÕð ÕðƺÍ
98 99
Õ¯ÇÔé±ð Õ¯ÇÔé±ð çÅ çÅ êÅðÖÈ, êÅðÖÈ, ðÅÇ ðÅÇ ì¹ñÅð
ì¹ñÅð
õÅé õÅé ÃÅÇÔì
ÃÅÇÔì
Üéî-ÃÅÖÆÁ» ìÅð¶ ùäé ù ÇîñçÅ ÔË ÇÕ ÇÂé·» ÇòÚ ê½ðÅÇäÕ
å¼å òèÆÕ Ôé, ÇÕ ÇÂÔ ÇÂÇåÔÅà 寺 çÈð Ôé, ÇÕ Õ°Þ ÃÅÖÆÁ»
×°ðìÅäÆ ç¶ ÁÅô¶ éÅñ î¶ñ éÔƺ Ö»çÆÁ»Í ÇÂÔ ÃÅðÆÁ» ×¼ñ» ÃÔÆ
Ôé å¶ ÃÔÆ Ô¯ä ç¶ ìÅòÜÈÈç ÃÅÖÆÁ» ÇéðÅçð Õðé ï¯× ÃÅÇÔå
éÔƺ ÔéÍ íÅðå ç¶ ê½ðÅä-ÃÅÇÔå ÇòÚ ÇîÇæÔÅà ÔÆ ÇîÇæÔÅà ÔË êð
ê½ðÅä-×z³æ» ÇòÚ éËÇåÕ, çÅðôÇéÕ Áå¶ èðî ç¶ Ã¹ÔÜíÅòÆ î¹¼ñòÅé
å¼å òÆ î½ÜÈç ÔéÍ Ü¯ ÃÔÆ ñ¼×¶ ÇÜ³é» ÃÔÆ ñ¼×¶, ÇÜ³é» Õ°
ÕÇñÁÅäÕÅðÆ Ô¯ò¶ ð¼Ö¯, ìÅÕÆ Û¼â ÇçÀ°Í ÃÅÇÔå ðÚéÅ ÕðÇçÁ»
îÔ»ÇðôÆ ç¼Ã ׶ Ôé, ÒÒÜ篺 å°Ãƺ ÕäÕ Ö»ç¶ Ô¯, ÕäÕ éÅñ À°Ã
çÆ å±óÆ éÔƺ Ö»ç¶Í Ü篺 å°Ãƺ êôÈÁ» Á¼×¶ å±óÆ Ã¹àç¶ Ô¯ å» å±óÆ
éÅñ À°Ã çÆ ÕäÕ éÔƺ ùàç¶ÍÓÓ îé°¼Ö ÇòÚ ç¶òåÅ ÔË, çÅéò ÔË
å¶ êôÈ ÔËÍ êôÈ å±óÆ ÖŶ×Å, îé°°¼Ö ñÂÆ ÕäÕ À°êï¯×Æ ÔË å¶
ç¶òå¶ ñÂÆ ðÈÔÅéÆÁåÍ ÁÇíñÅÖÆ ÁÅêäÆ-ÁÅêäÆ Ö¹ðÅÕ ÕñÅÃÕÆ
ÃÅÇÔå ÇòÚ¯º Çòå Áå¶ ñ¯ó Áé°ÃÅð êzÅêå Õðé׶Í
ìÅÕÆ Ã³ÃÅð ÇÜà 寺 ò³ÇÚå ÃÆ, ì¶ì¶ éÅéÕÆ ÜÆ, íÅÂÆ îðçÅéÅ
ÜÆ Áå¶ ðÅÇ ì¹ñÅð õÅé ÃÅÇÔì ù ð¼ì é¶ À°Ô é÷ð Çç¼åÆÍ ÁÃƺ
íÅÂÆ ñÇÔäÅ ÜÆ çÅ éÅî ÜÅä Õ¶ éÔƺ ÇñÁÅ ÇÕÀ°ºÇÕ ÇÂà óֶê
Çéì³è ÇòÚ ×°ðÈ ÜÆ çÆ éÔƺ, ÇÃ¼Ö çÆ åÃòÆð ç¶Öä çÅ ïåé
Õð»×¶Í ×°ðÈ ìÅìÅ ÜÆ ç¶ ìÚêé çÆ ÃÅç×Æ Áå¶ îÅÃÈîÆÁå ÇòÚ¯º
Áé§å ðÈÔÅéÆÁå çÅ ÃÈðÜ À°çË Ô°³ÇçÁ» ÇÂé·» Çå³é Çüֻ é¶ êzå¼Ö
ç¶ÇÖÁÅÍ ì¶ì¶ éÅéÕÆ ìÅìÅ ÜÆ å¯º ÚÅð ÃÅñ ò¼â¶ Ãé, íÅÂÆ îðçÅéÅ
ÜÆ çà ÃÅñ Áå¶ ðÅÇ ì¹ñÅð ÃÅÇÔì ê¼ÚÆ ÃÅñ ç¶ ÕðÆì ò¼â¶ ÃéÍ
Çå³é¶ ×°ðÈ ìÅì¶ çÆ ôõÃÆÁå À°êð ÇøçÅ ÃéÍ ÃÅÖÆ ç¼ÃçÆ ÔË ÇÕ
ìÅìÅ ÜÆ è¹ð Ççñ çÆÁ» â°³ØÅä» ÇòÚ¯º ÇÂé·» ù ÇêÁÅð Õðç¶ ÃéÍ
ÇìÖó¶ ê³è ÇòÚ íÅÂÆ îðçÅéÅ Ü篺 ÇÕö ñ¯óƺçÆ òÃå± çÆ î³×
Õðç¶ å» îÔÅðÅÜ éÅðÅ÷ éÔƺ Ô°³ç¶ ÃéÍ
Ãøð ç½ðÅé å¶÷Æ éÅñ Á¼×¶ òèç¶ Ü»ç¶ ÁÚÅéÕ ÁÅÖ Çç³ç¶,

ÒÒÚñ¯ íÅÂÆ òÅêà ùñåÅéê¹ð Ú¼ñƶÍÓÓ íÅÂÆ îðçÅéÅ ê¹¼Ûç¶, ÒÒìÅìÅ
ÜÆ Õ¼ñ· å» ÁÅÖç¶ ÃÆ Ô¯ð Á¼×¶ ÜÅäÅ ÔËÍÓÓ ìÅìÅ ÜÆ ÁÅÖç¶ ÒÒé»Ô
íÅÂÆÍ Ã¹ñåÅéê¹ð Ú¼ñÆÂ¶Í ì¶ì¶ éÅéÕÆ Ô°ä èÆð éÔƺ èðçÆÍ À°Ô å»
ìËðÅ×Çä ԯǠ×ÂÆ ÔËÍ À°Ô ÁûçÆ íËä ÁÅÔÆÍ Ü°¼×» çÆ íËä ÁÅÔÆÍ
ÁÃÅâÅ î¶ñ Ô°³çÅ ÁÅÇÂÁÅ ÔËÍ Ü°¼×» 寺 Ô°³çÅ ÁÅÇÂÁÅ ÔËÍ Ã¹ñåÅéê¹ð
Ú¼ñƶ¶ÍÓÓ
ÇÂé·» ùð» ÇòÚ ðÅÇ ì¹ñÅð ÃÅÇÔì ù ïÅåðÅ ç½ðÅé ïÅç
ÕðÇçÁ» ÁÅÖç¶, ÒÒíÅÂÆ ÜÆ åñò³âÆ Ú¼ñÆÂ¶Í ðÅÇ ÜÆ çÆ î¹Ô¼ìå çÅ
íÅð Áû ç¶ î¯ÇãÁ» À°êð ÁÇèÕ òè Ç×ÁÅ ÔËÍ Á×Ë å°ÇðÁÅ éÔƺ
Ü»òçÅ Ô¯ðÍ åñò³âÆ Ú¼ñ¯ÍÓÓ
ò¶Âƺ éçÆ ÇòÚ êzò¶ô çÆ ÃÅÖÆ Ãí é¶ Ã¹äÆ ÔËÍ Ã¹ñåÅéê¹ð çÅ
éòÅì ç½ñå ÖÅé À°çÅà ԯÇÂÁÅÍ ×¯åÅÖ¯ð î³×òÅÂ¶Í ÜÅñ ùà¶Í çÇðÁÅ
ÔÈ³Þ ÇçåÅ, ÒÒìÅìÅ éÔƺ ÇîñçÅ, ÇÕ寺 ÕñìÈå å» Çîñ¶ÍÓÓ öî×Æé
íÅÂÆ ÜËðÅî (ì¶ì¶ éÅéÕÆ çÅ êåÆ) çÆ ì»Ô ëó Õ¶ éòÅì é¶ ÇÕÔÅ,
ÒÒéÅéÕ íñÅ ò÷Æð æÅÍ êð Ö¹çÅ Á×Ë ÇÕà çŠܯðÍÓÓ Á½ðå îðç
èðòÅà ç¶ä ì¶ì¶ éÅéÕÆ ÜÆ êÅà ׶ å» ì¶ì¶ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒÔ½ÃñÅ
ð¼Ö¯Í À°Ô â°¼ì éÔƺ ÃÕçÅÍ ÇÜà çÆ ìç½ñå óÃÅð é¶ åðéÅ ÔË, À°Ô
ÔðÇ×÷ éÔƺ â°¼ÇìÁÅÍ èÆðÜ å¯º Õ³î ñò¯ÍÓÓ
ìÃåð» é÷çÆÕ éÆòƺ êÅÂÆ ìËᶠîðçÅéÅ ÜÆ ù é×ð òÅÃÆÁ»
é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒÃìð Õð¯ íÅÂÆÍ Øð Ú¼ñ¯ÍÓÓ íÅÂÆ ÜÆ ì¯ñ¶, ÒÒìÅì¶ ÕÇÔÁÅ
ÇÂæË ìËáÍ î˺ ÁÅÇÂÁÅÍ ÇÕÀ°º ÜÅò» ÇÂ毺 ? ìÃåð» êÅà ÇìáÅ Õ¶
׶ Ôé õ°çÍ ÁÅÀ°ä׶ îÔÅðÅÜÍ å°Ãƺ Ú¼ñ¯ÍÓÓ Çå³é Ççé ìÅìÅ ÜÆ
ç¶ òÅêà ÁÅÀ°ä å¼Õ À°Ô ò¶Âƺ éçÆ ç¶ ÇÕéÅð¶ íð¯Ã¶ éÅñ ìËá¶
ðÔ¶Í
ÒÃÅÖÆÓ ôìç çÅ Áðæ ÕÔÅäÆ éÔÆºÍ À°Ã ØàéÅ ù ÃÅÖÆ ÁÅÖç¶
Ô», ܯ òÅêðÆ Ô¯ò¶ å¶ òÅêðÇçÁ» ÇÕö é¶ Á¼Öƺ ç¶ÖÆ Ô¯ò¶Í ÁÃƺ
ÁÅî ÁÅÖç¶ Ô»- ð¼ì ÃÅÖÆ ÔËÍ ÃÅÇÖÁÅå îÅÇÂé¶ êðå¼Ö, êð×àÍ
×°ðÈ ÜÆ ç¶ òðåÅð¶ ù ÇÜé·» î¹ðÆç» é¶ Á¼Öƺ ç¶ÇÖÁÅ, ÇÃÖ ÃÅÇÔå
À°é·» ç¶ ÇìÁÅé ù Üéî ÃÅÖÆÁ» ÁÅÖçÅ ÔËÍ Á¼Ü ðÅÇ ì¹ñÅð ÜÆ
çÆ ÃÅÖÆ çÅ êÅá ÕðÆÂ¶Í ê¹ðÅåé Üéî ÃÅÖÆ, íÅÂÆ ÇîÔðìÅé òÅñÆ
Üéî ÃÅÖÆ å¶ íÅÂÆ ìÅñ¶ òÅñÆ Üéî ÃÅÖÆ ÇòÚ¯º ØàéÅò» Ú¹äÆÁ»
ÔéÍ íÅÂÆ îéÆ ÇÃ³Ø òÅñÆ Üéî ÃÅÖÆ ðÅÇ ÜÆ ìÅìå òèÆÕ éÔƺ
ç¼ÃçÆÍ å¼æîÈñÕ Ãî¼×ðÆ çÆ æ» ÁÃƺ íÅòéÅ À°êð Õñî Õ¶ºçÇðå
100 101
ÕÆåÆ ÔËÍ íÅòéÅ çÅ çðÜÅ À°å¼î ÔË å¶ Ãî¼×ðÆ çÅ ç¯îÍ ÃÅÔîä¶
Á¼òñ í¯Üé ÇêÁÅ Ô¯ò¶ å» ç¯î òñ ç¶Öä çÆ ÕÆ ñ¯óÍ
ðÅÇ ÃÅÇÔì é¶ ìÅìÅ ÜÆ çÅ ìÚêé ç¶ÇÖÁÅÍ íñÆ ÃÈðå Áå¶
Çî¼á¶ ùíÅÁ çÆ îÇÔÕ Ú¹êÅö ÇòÚ Ø°ñ-Çîñ ðÔÆ ÇéÔÅðç¶ ðÔ¶, êð
ÇÂà ì¼Ú¶ ÇòÚ öËìÆ ×°ä Ôé, ÇÂà çÆ êÇÔñÆ ÞñÕ À°ç¯º ÇçÃÆ
Ü篺 ÇêåÅ é¶ ÇÂÔ ç¶Ö Õ¶ ÇÕ êó·é ÇòÚ ð°ÚÆ éÔƺ, êôÈ ÚÅðé í¶Ü
Ççå¶Í ìÅì¶ Ã½º ׶ å¶ î¼Þ» é¶ Ö¶å À°ÜÅó Çç¼åÅÍ ÇÕÃÅé é¶ ÇêåÅ ù
À°ñ»íÅ Çç¼åÅ Áå¶ ðÅÇ ÃÅÇÔì Õ¯ñ ÜÅ Õ¶ ÔðÜÅé¶ çÆ î³× ÕÆåÆÍ
ìÅìÅ ÜÆ ù ì¹ñÅ Õ¶ ê¹¼ÇÛÁÅ å» À°é·» ÇÕÔÅ- Õ¯ÂÆ Ö¶å éÔƺ
À°ÜÅÇóÁÅÍ ÇÕÃÅé ÁËò¶º ð½ñÅ êÅÀ°ºçÅ ÔËÍ ÔðÜÅéÅ ÇéôÚå Õðé
ñÂÆ ðÅÇ ÜÆ é¶ ÇÕÃÅé éÅñ ì³ç¶ í¶Ü¶Í ÜÅ Õ¶ ç¶ÇÖÁÅ, Ö¶å ÔðÅíðÅ
ÃÆÍ ðÅÇÂ é¶ ÇÕÃÅé ù ÇÞóÇÕÁÅÍ À°Ô ÁÅÖ¶- ÜÆ À°ÜÅÇóÁÅ
ÃÆÍ î˺ ÞÈá éÔƺ îÅÇðÁÅÍ ðÅÇ ÃÅÇÔì é¶ ìÅñÕ ù ÇêÁÅð Çç¼åÅ å¶
ÇÕÃÅé ù Úñ¶ ÜÅä ñÂÆ ÇÕÔÅÍ À°é·» ù ÁÚ³íÅ À°ç¯º Ô¯ÇÂÁÅ Ü篺
ÇÂÕ Ççé ÇôÕÅð 寺 òÅêÃÆ ò¶ñ¶ ç¶ÇÖÁÅ ÇÕ ìÅÕÆ ð°¼Ö» çÆÁ» ÛÅò»
êð¶ ÃðÕ ×ÂÆÁ» Ôé êð ÇÂà ù¼å¶ ìÅñÕ À°ê¼ð Û» ÇÜÀ°º çÆ ÇåÀ°º
Öñ¯åÆ ÔËÍ À°é·» ç¶ ÇçîÅ× ÇòÚ Ö¶å À°Üóé çÆ Øàé» òÆ Ø°³î
×ÂÆ......ÇÕÃÅé é¶ ÞÈá éÔƺ îÅÇðÁÅ ÃÆ......À°ÜÇóÁÅ Ö¶å ç¹ìÅðÅ
ÔðÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÔËÍ ÃÅæÆÁ» ù ÇÕÔÅ- ïÅð¯ Ö¶å À°ÜÅóé òÅñÆ ×¼ñ íÆ
Çâ¼áÆ ÔË, Áð ¶԰ íÆ ç¶ÖÔ°Í Â¶Ô ÖÅñÆ éÔÆºÍ òÅêà Ôò¶ñÆ ÇòÚ ÁÅ
Õ¶ ÇêåÅ îÇÔåÅ ÜÆ ù ì¹ñÅ Õ¶ ÇÕÔÅ, ÒÒîå° ÇÂà ê¹åð é¯ ÇëàÕÅð
綺çÅ Ô¯ò¶ºÍ ÇÂÔ îÔ»ê¹ðÖ ÔËÍ ÇÂà çÅ ÃçÕÅ î¶ðÅ ÃÇÔð òÃçÅ ÔËÍ
å±³ ÇéÔÅñ Ô¯ÁÅÍ î˺ íÆ ÇéÔÅñ Ô» ÇÜÃ ç¶ ÃÇÔð ÇòÚ ÇÂÔ êËçÅ
Ô¯ÁÅÍÓÓ ÇêåÅ é¶ ÇÕÔÅ- ÜÆ Ö¹çÅÇ çÆÁ» Ö¹çÅÇ ÜÅäËÍ
î¹ð¼ÇìÁ» çÅ ç½ðÅ Õðé ñÂÆ ÇÂÕ Ççé ðÅÇ ì¹ñÅð ÃÅÇÔì
Ôò¶ñÆÀ°º ÇéÕñ¶Í ìÅìÅ î¼Þ» ÚÅð ÇðÔÅ ÃÆÍ ðÅÇÂ é¶ Ø¯óÅ é½Õð ù
ëóÅÇÂÁÅ, ܯó¶ À°åÅð¶ Áå¶ é÷çÆÕ ÜÅ Õ¶ ìÅìÅ ÜÆ ù ÃñÅî Áð÷
ÕÆåÆ, Ô¼æ ܯó Õ¶ ì¯ñ¶, ÒÒìÅìÅ î¶ðÆ î¹ðÅç êÈðÆ ÕðÍ î˺ ÜÅäçÅ Ô»
òÇâÁÅÂÆ Ö¹çÅÇÂ é¶ å°èé¯ ÇçåÆ ÁÅÔÅÍÓÓ ìÅì¶ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒðÅÇ ÜÆ,
ÕÆ ØÅà ÔËÍ å¶ðÆ ÇÜ îéÃÅ ÔË Çà 屳 î³×ÍÓÓ ðÅÇ ÃÅÇÔì ì¯ñ¶, ÒÒå±³
ÜÅäÆ ÜÅä Ô˺ ìÅìÅÍ çÆé Áð° ç¹éÆÁ» çÅ îÅñÕÍ î¹ðÅç êÈðÆ ÕðÍÓÓ
ÇÂÔ ÁÅÖ ðÅÇÂ é¶ ìÅìÅ ÜÆ ç¶ Úðé Û°Ô¶Í ìÅìÅ ÜÆ é¶ ÁÃÆÃ
綺ÇçÁ» ÇÕÔÅ, ÒÒî¹ðÅç êÈðÆ Ô¯ÂÆÍ Ö¹çÅÇ å¶ðÆ Ãðî çÆé îÇÔ íÆ

ðÖË×Å Áð ç¹éÆÁ» îÇÔ íÆÍ Ô°ä ÜÅÔÍ å¶ðÅ îÕÃç êÈðÅ Ô¯ÁÅÍÓÓ
ðÅÇ ì¹ñÅð Õ°ðéà (ÃñÅî, éîÃÕÅð) ÕÇð ÇòçÅ Ô¯ÁÅÍ Á×Ë çÈð
ÜÅÇ ÕÇð Õ°ðéÇà ñ×Å Õðä¶Í ÚñËÍ ÚÇñ ÕÇð Õ°ðéÇà ÕðËÍ êËçñ
Øð ÁÅÇÂÁÅÍ ÇÂÔ ì¯ñ ÇîÔðìÅé òÅñÆ ÃÅÖÆ ç¶ ÔéÍ ðÅÇÂ é¶ ÕÆ
î³Ç×ÁÅ ÃÆ, ÃÅÖÆ ÇòÚ¯º êåÅ éÔƺ ñ×çÅÍ ÇÂà çÅ êåÅ ÇòÃÅÖÆ
AIIB ÇòÚ êÅÇÕÃåÅé ÜÅ Õ¶ ééÕÅäÅ ÃÅÇÔì ñ¼×Šܯ ÇêÛ¯º çðÜ
Õð»×ÅÍ
ÇêåÅ ù À°çÅÃÆ Ô¯ÂÆ ÇÕ êó·éÅ-ÇñÖäÅ å» çðÇÕéÅð, êôÈ
ÚÅðé òñ òÆ Õ¯ÂÆ ÇèÁÅé éÔÆºÍ ëËÃñÅ ÕÆåÅ ÇÕ Ô¼àÆ Ö¹ñòÅ Çç³ç¶
Ô»Í Ã½çÅ ÖðÆçä ñÂÆ Ççå¶ òÆÔ ð°ÇêÁ» çÅ ìÅì¶ é¶ í°¼Ö¶ ÃÅèÈÁ» ù
ÖÅäÅ Ö¹ÁÅÇÂÁÅ, ÇÂà çÅ êÅáÕ» ù êåÅ ÔËÍ ÇêåÅ é¶ Õz¯èòÅé Ô¯
Õ¶ ê¹¼ÇÛÁÅ- éÅéÕ ÔË ÇÕæ¶ ? Ø𯺠çÇÃÁÅ Ç×ÁÅ ÇÕ Û¼êó ÇÕéÅð¶
ìËáÅ ð¼ì çÅ éÅî ñË ÇðÔÅ ÔËÍ ÇêåÅ å¶÷ ÕçîÆ ìÅÔð ÇéÕÇñÁÅÍ
ì¶ì¶ éÅéÕÆ ×°ÃËñ¶ ÇêåÅ ç¶ Çê¼Û¶-Çê¼Û¶ å¶÷ ÕçîÆ å°ðÆÍ ÇêåÅ ù
ÁÅÀ°ºÇçÁ» ç¶Ö ìÅìÅ Öó·Å Ô¯ Ç×ÁÅÍ Ã¼Ü¶ Ô¼æ éÅñ Ö¼ìÆ ×¼ñ· À°å¶,
Ö¼ì¶ Ô¼æ éÅñ üÜÆ ×¼ñ· À°êð ÇêåÅ òñ¯º ç¯ æ¼êó ðÃÆç ÕÆå¶ ×¶Í
Ô³ÞÈÁ» çÆÁ» Õ°¼Þ ìÈ³ç» Û¼êó ÇÕéÅð¶ Çâ¼×ÆÁ»Í ì¶ì¶ éÅéÕÆ é¶ ÇêåÅ
çÅ Ô¼æ ëó Õ¶ ÇÕÔÅ- ÇêåÅ ÜÆ Øð Úñ¯Í ÃÇÔܶ-ÃÇÔܶ Õçî ê¹àç¶
Çå³é¶ Üä¶ Øð ÁŠ׶Í
ðÅÇ ì¹ñÅð ÃÅÇÔì å¼Õ ÇÂÔ õìð ê¹¼ÜÆ å» ÇòÁÅÕ°ñ ԯ¶Í
Á¼×¶ Õç¶ Â¶é¶ ì¶ÚËé éÔƺ ԯ¶ ÃéÍ éøð ì¹ñÅÇÂÁÅ å¶ ÇÕÔÅ,
îÇÔåÅ ù ì¹ñÅ ÇñÁÅÀ°Í ÇêåÅ ÜÆ àñ Õ¶ ÇÕö ×ò»ãÆ ç¶ Øð Úñ¶
׶- ÜÅäç¶ Ãé ÇÕ ðÅÇ ÜÆ ÖøÅ Ô¯ä×¶Í Ô¯ð ÁÅçîÆ í¶Ü¶, ÇÕÔÅ-
ÇÜæ¶ òÆ Ô¯ä ã±³â ÇñÁÅÀ°Í éÅéÕ ÜÆ ù éÅñ ÇñÁÅòäÅÍ ÇêåÅ
ê¹¼åð Ôò¶ñÆ ê¹¼Ü¶ å» ðÅÇ ì¹ñÅð À°á¶ Áå¶ ìÅì¶ ù ܼëÆ ÇòÚ ñË
ÇñÁÅÍ ÇÕÔÅ- îÇÔåÅ ÜÆ å°Ã» ù åÅÕÆç Ãõå ÕÆåÆ ÃÆ ÇÕ ÇÂÃ
ì¼Ú¶ ù À°ÚÅ éÔƺ ì¯ñäÅ- Á¼Ü å» å°Ãƺ íÅðÆ ö°ÃåÅõÆ ÕÆåÆÍ ÃÅù
ò¼âÅ ç¹¼Ö ê¹¼ÜÅÍ ÇêåÅ é¶ ÇÕÔÅ- ÜÆ Õð» ÕÆ? ÇÕö Õ³î çÅ éÔƺÍ
Ôî¶ô» À°ÜÅóÅ ÇÕò¶º ìðçÅôå Õð»? òÆÔ ð°ê¶ À°ÜÅó Çç¼å¶Í ðÅÇ é¶
é½Õð ù ÇÕÔÅ- Á³çð Ôò¶ñÆ ÇòÚ ì¶×î ÃÅÇÔìÅ êÅïº òÆÔ ð°êÂƶ
ñË Õ¶ ÁÅÍ é½Õð êËö ñË ÁÅÇÂÁÅÍ ÇÕÔÅ, îÇÔåÅ ÜÆ ù ç¶ ÇçÀ°Í
ÇêåÅ é¶ ð°ê¶ ñËä 寺 ÇÂéÕÅð ÕðÇçÁ» ÇÕÔÅ, ÒÒðÅÇ ÜÆ ð°êÂƶ
Áû ç¶ ÔÆ Ôé ÇÕÀ°ºÜ° å°Ãƺ Áû ç¶ Ô¯ Áð ÁÃƺ å°Ã» ç¶Í ×¼ñ
òÆÔ ð°êÂÆÁ» çÆ éÅÔƺÍÓÓ
102 103
ðÅÇÂ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒ×¼ñ ð°êÂÆÁ» çÆ éÔƺ å» Ü°ñî ÇÕÀ°º ÕÆåÅ
ù ëÇðôå¶ À°êðÍÓÓ îÇÔåÅ é¶ ÇÕÔÅ- ÇêåÅ Ô¯ä ç¶ éÅå¶ ÜÆ ÁÅêäÆ
Á½ñÅç ù Ç÷î¶òÅðÆ ÇÃÖÅä çÅ òÆ î¶ðÅ Ô¼Õ éÔƺ? Á¼Ü ÇÂÔ é°ÕÃÅé
ÕÆåÅ ÔË Õ¼ñ· Ô¯ð é°ÕÃÅé Õð¶×ÅÍ ðÅÇÂ é¶ ÇÕÔÅ- å°Ã» ù ÇçÃçÅ
éÔÆ Áð° Áû ù ÃÅë ÇçÃçÅ ÔË, Õ°¼ñ ç¹éÆÁ» çÆ çÀ°ñå çÅ
çÇðÁŠ¶à ìÅñÕ ÇçÁ» Ô¼æ» æÅäÆ ò×çÅ ÁÅÀ°ºçÅ ÃÅë ÇçÃçÅÍ
Ú³×Å, å°Ã» ù éÔƺ Çç³çÅÍ éÅéÕ ÜÆ ù 綺çÅ Ô»Í ç¶ä¶ Ãé î˺Í
ÇêåÅ é¶ ÇÕÔÅ- Õ篺 ñ¶ Ãé å°Ã»? ðÅÇ ÜÆ é¶ ÇÕÔÅ- ìóÅ Õð÷Å
ÇñÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÔË ÁÃ»Í êåÅ éÔƺ À°åÅð êÅò»×¶ ÇÕ éÍ ÕÅñÈ õ°çÅ
çÅ ðåÅ ÖÀ°ë éÔƺ åËùÍ ÇÕö òÆ ×¼ñ çÅ êåÅ éÔÆºÍ îÇÔåÅ å±³
ÇÔ³çÈ Ô˺ Áð î˺ î¹ÃñîÅéÍ å¶ðÅ íÅÂÆÚÅðÅ ÚðÚÅ Õð¶×Å ÇÂà ÕðÕ¶
Ú¹¼ê Ô» éÔƺ å» ÕÂÆ òÅð ïÇÚÁÅ ÔË Ü° ÇÂà ìÅñÕ ù å¶ð¶ Øð¯º
Ôò¶ñÆ ÁÅêäÆ ñË ÁÅò»Í ÃîÞ ÕðÍ
ùñåÅéê¹ð ç¶ éòÅì ç½ñå ÖÅé çÅ îÅñ ÁëÃð íÅÂÆ ÜËðÅî
ÃÅñ ÇòÚ ç¯ òÅð Ç÷îÆçÅð» 寺 îÅñÆÁÅ À°×ðÅÔ°ä ÁÅÇÂÁÅ ÕðçÅ
ÃÆÍ ç¯ò¶º ðÅÇ ÃÅÇÔì çÆ Ôò¶ñÆ ç¶ Ú¹ìÅð¶ ÇòÚ ìËᶠ׼ñ» Õð ðÔ¶
ÃéÍ Ôò¶ñÆ ç¶ ÁËé éÅñ ÖÈÔ ÃÆ ÇÜæ¶ îðç Á½ðå» êÅäÆ íðé
ÁÅÀ°ºç¶Í íÅÂÆ ÜËðÅî é¶ êÅäÆ íðé ÁÅÂÆ ì¶ì¶ éÅéÕÆ ç¶ÖÆÍ ê¹¼ÇÛÁÅ-
ÇÕà çÆ ñóÕÆ ÔË ÇÂÔ ðÅÇ ÜÆ? ìóÆ Ã¹³çð ÔËÍ ðÅÇÂ é¶ ÇÕÔÅ-
Áû çÆ ì¶àÆ ÃîÞ¯Í ì¶çÆ êàòÅðÆ çÆ é¶Õ èÆ ÔËÍ íñÅ õÅéçÅé ÔËÍ
ÇÂÔ òð å°Ã» ç¶ ñÅÇÂÕ ÔËÍ Á׶ òÆ Ççñ ÇòÚ ÇÂÔ ìÅå ÁÅÂÆ
ÃÆÍ Ú³×Å Ô¯ÇÂÁÅ Á¼Ü ÁÅê¶ ×¼ñ å°ðÆÍ ÁÅêä¶ ê¹ð¯Ôå ù ÃÅⶠêÅÃ
í¶ÜäÅÍ ÇÂè𯺠ì¶çÆÁ» ç¶ ê¹ð¯Ôå ù ÁÃƺ üç ñ»×¶Í Ã³Ü¯× Çîñç¶
Ô¯ä å» íñÅ Ô¯ò¶Í ù¼ÚÅ õÅéçÅé ÔËÍ Öð¶ Ôé ÁËéÍ
ì¶ì¶ éÅéÕÆ çÆ î³×äÆ çÅ ëËÃñÅ ðÅÇ ì¹ñÅð ÃÅÇÔì çÆ Ôò¶ñÆ
ÇòÚ Ô¯ÇÂÁÅÍ íÅÂÆ ìÅñ¶ òÅñÆ ÃÅÖÆ ÇòÚ ÇÂÔ ôìç çðÜ Ôé-
Ú¶å òÃÅÖ ç¶ Ççé ÁÅÔ¶Í òÅð ÛÇéÛð ÇçéÍ ÜËðÅî Áå¶ éÅéÕÆ çÆ
Õ°óîÅÂÆ Ô¯ÂÆÍ î¼Øð ÇòÚ ÇòÁÅÔ Ô¯ÇÂÁÅÍ
îÅÇêÁ» ù ÇîñÅä ñÂÆ íÅÂÆ ÜËðÅî åñò³âÆ Çê³â ì¶ì¶ éÅéÕÆ
ÜÆ ù ñË Õ¶ ÁŶ å» îÅÇêÁ» ç¶ Øð À°é·» ù Û¼â, ÁÅê ðÅÇÂ
ÃÅÇÔì ù Çîñä ×Â¶Í ÃÇåÕÅð Ô¯ÇÂÁÅÍ ðÅÇ ÜÆ ìÔ°å Ö¹ô ԯ¶Í
×¼ñ» ÕðÇçÁ» íÅÂÆ ÜËðÅî é¶ ÇÕÔÅ ÜÆ î˺º êÈðÅ Ö¹ô Ô»Í Ü¯ ÇÖçîå
å°ÔÅâÆ Õð ÃÕçÅ Ô¯ò» ï ç¼ÃäÆ Í ÜÆÁ ÜÅé ñÅ Õ¶ Õð»×ÅÍ ðÅÇÂ

ÃÅÇÔì é¶ ÇÕÔÅ- ÇÂÕ Õ³î ÕðéÅ êò¶×ÅÍ íÅÂÆÁÅ ÜÆ, å°Ã» çÅ
ÃÔ°ðÅ ÃÖå ùíÅÀ° çÅ ÔËÍ éÅéÕ êÈðé ëÕÆð ÔËÍ ÇêåÅ ÁÅêä¶
øÕÆð ì¶à¶ ù ç¹ðìÚé ì¯ñçÅ ÔËÍ éÅéÕ ÜÆ ù ÁÅêä¶ êÅà ðÖ¯ å»
íñÅ Ô¯ò¶Í ÜËðÅî é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒÔ°ä¶ ñË Ü»çÅ Ô» ÁÅêä¶ éÅñÍÓÓ ðÅÇÂ
ÜÆ ì¯ñ¶- ÒÒéÔƺ, Ô°ä éÔÆºÍ ç¯ Çå³é îÔÆé¶ ÇêÛ¯º ؼñ»×ÅÍ éÅéÕ
ÜÆ çÆ ôÅçÆ Õ°óîÅÂÆ òÆ À°èð ÁÅêä¶ òñ ÁÅê ÔÆ ÕðéÆÍ ÇêåÅ
çÅ ðò¼ÂÆÁÅ çð°Ãå éÔƺÍÓÓ
Ççé îÔÆé¶ ìÆå¶Í ìÅìÅ Ãò¶ð¶ Ö¶å òñ¯º Øð ÁÅ ÇðÔÅ ÃÆÍ ðÃå¶
ÇòÚ ÃÇéÁÅÃÆ ìËáÅ ÃÆ ÇÜÃ é¶ ìÅì¶ çÆ À°º×ñ ÇòÚ î¹³çðÆ Áå¶
Ô¼æ ÇòÚ ×óòÅ ç¶Ö Õ¶ ê¹ÇÛÁÅ- Õ½ä Ô˺ å±³? ìÅì¶ é¶ ÇÕÔÅéÅéÕ
Ô» Çéð³ÕÅð çÅ î¹ðÆçÍ ÃÇéÁÅÃÆ é¶ ÇÕÔÅ- î˺ òÆ Çéð³ÕÅðÆ
Ô» å±³ òÆÍ ÃÅⶠÇòÚ Õ¯ÂÆ í¶ç éÔÆºÍ ÁÅêäÆ î¹³çðÆ Áå¶ ×óòÅ
îËù ç¶ÔÍ ìÅì¶ é¶ î¹³çðÆ À°åÅðÆ Áå¶ ç¯ò¶º òÃå» Á¼×¶ ð¼Ö ÇçåÆÁ»Í
ÃÇéÁÅÃÆ é¶ ÇÕÔÅ- î˺ éÕñÆ Çéð³ÕÅðÆ Ô», å±³ ÁÃñÆ ÔËºÍ ÁÅêäÆÁ»
òÃå» Ú¹¼ÕÍ î˺ ÇÂé·» çÅ Ô¼ÕçÅð éÔÆºÍ ìÅì¶ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒù¼àÆ òÃå±
òñ ç¶òåÅ ç¹ìÅðÅ éÔƺ ç¶ÖçÅÍÓÓ ìÅìÅ ÖÅñÆ Ô¼æ Øð ÁÅÇÂÁÅ,
ÇêåÅ é¶ Õð¯è ÕÆåÅÍ ê¹¼åð ù Õ°¼Þ ÁÅÖä çÆ æ» Ôò¶ñÆ ÜÅ Õ¶
ðÅÇ ÃÅÇÔì éÅñ ÇÂà ØàéÅ çÅ Ç÷Õð ÕÆåÅ å» À°Ô ì¯ñ¶, ÒÒéÅéÕ
ù íÅÂÆÁÅ ÜËðÅî æ¶ ØÇñ ç¶Âƶ¶Í ÇÂæ¶ å±³ íÆ ÖêçÅ ÔËºÍ Â¶Ô° íÆ
ð³Ü Ô¯ºçÅ ÔËÍ À°æË áÆÕ ÔËÍÓÓ íÅÂÆ ìÅñ¶ òÅñÆ ÃÅÖÆ ÇòÚ ÇñÇÖÁÅ
ÔË- ðÅÇÂ é¶ ÜËðÅî ù ÇÚáÆ ÇñÖÆÍ ÕÇÔÁÅ- íÅÂÆÁÅ ÜÆ Áû éÅéÕ
åËù ÃÀ°ºÇêÁÅÍ Ü¯ ÇÕÛ° å¶ð¶ å¶ Ô¯Ç ï Çãñ éÔƺ ÕðéÆÍ Ã³îå
AEDD î¼Øð ùçÆ Çå³é, éÅéÕ ÜËðÅî êÅà ùñåÅéê¹ð ×ÇÂÁÅÍ
ðÅÇ ÃÅÇÔì é¶ éòÅì ç½ñå ÖÅé ù ò¼ÖðÅ õå ÇñÖ Õ¶ Áð÷
ÕÆåÆ ÇÕ ÇÜà ܰÁÅé ù ÁÅê êÅà íÅÂÆ ÜËðÅî ñË Õ¶ ÁÅÀ°ä׶,
À°Ã ù ìÔ°å ÁÅçð éÅñ Ú³×Æ é½ÕðÆ ç¶äÆÍ
ðÅÇ ÃÅÇÔì ù ÇêåÅ ç¶ Ã¹íÅÁ çÅ ç¹Ö ÃÆ êð ÁÅêä¶ ÇÂÃ
î¹ñÅ÷î çÅ êÈðÅ ÁÅçð ÇÂà ÕðÕ¶ Õðç¶ Ãé ÇÕÀ°ºÜ° ÇÂÔ ìÅì¶ çÅ
ÇêåÅ ÃÆÍ çðÜä Çê³â» çÅ îÅñÕ ÇÂÔ ðÂÆà À°ç¯º ÇòÚÕÅð ÁÅ Õ¶
Öñ¯ Ü»çÅ ÃÆ Ü篺 ÇêåÅ ç¶ Õz¯è ìÅä ×°ðÈ éÅéÕ ÃÅÇÔì ò¼ñ öè¶
Ô°³ç¶Í
íÅÂÆ ÜËðÅî ìÅìÅ ÜÆ ù éòÅì ç½ñå ÖÅé êÅà ñË ×Â¶Í éòÅì
é¶ Ç³àðÇòÀ± ñ˺ÇçÁ» ê¹¼ÇÛÁÅ- êó·ÅÂÆ ÇñÖÅÂÆ ÕÆ Õ°¼Û ÕÆåÆ?
104 105
ìÅìÅ ÜÆ é¶ ç¼ÇÃÁÅ- ÜÆ ÇÔ³çÕÆ ÜÅäçÅ Ô»Í å¯ðÕÆ (ëÅðÃÆ) ÜÅäçÅ
Ô»Í òÔÆÖÅå¶ (ÁËÕ»À±ºà˺ÃÆ) çÅ êÈðÅ ÇÂñî ÔËÍ éòÅì é¶ î¯çÆÖÅé¶ çÆ
ùå³åð Ç÷¿î¶òÅðÆ Ã½ºê Çç¼åÆÍ íËä é¶ õìð ùäÆ, Ö¹ô Ô¯ÂÆÍ
îÔÆé¶ ìÆåç¶ ×Â¶Í îÅÇêÁ» é¶ øËÃñÅ ÕÆåÅ ÇÕ èÆ-ê¹¼åð ù
ùñåÅéê¹ð Çîñ Õ¶ ÁÅÂƶ¶Í ì¶ì¶ Øð ÇòÚ ÃÆ å¶ ìÅìÅ é½ÕðÆ
À°êðÍ ÖËð ù¼Ö ê¹¼ÛÆ ç¼ÃÆÍ ÇêåÅ é¶ ì¶àÆ ù ê¹¼ÇÛÁÅ- éÅéÕ Õ°Þ
ܯóçÅ òÆ ÔË ÇÕ ÃÅðÅ À°ÜÅó Çç³çÅ ÔË? ì¶ì¶ éÅéÕÆ é¶ ÇÕÔÅ-
Õî»òçÅ ÔË å» À°ÜÅóçÅ ÔËÍ å°Ã» çÅ Õ°Þ éÔƺ À°ÜÅóçÅÍ ÇêåÅ ÜÆ
å°Ã» çÆÁ» ¶ԯ ×¼ñ» Áûù íñÆÁ» éÔƺ ñ×çÆÁ»Í õìð ÇîñÆ å»
ìÅìÅ ÜÆ ì¶ì¶ ç¶ Øð ÁÅÂ¶Í îÅÇêÁ» ç¶ Úðéƺ Ô¼æ ñÅÂ¶Í ÇÕö ìÅð¶
Ô¯ð ×¼ñ éÔƺ ÕÆåÆ êð ìÅìÅ ÜÆ é¶ ÇêåÅ ù ê¹¼ÇÛÁÅ, ÒÒÜÆ ðÅÇÂ
ÜÆ çÅ ÕÆ ÔÅñ ÔË?ÓÓ ÇêåÅ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒÀ°Ô¯ ç¼ÃäÅ í°¼ñ Ç×ÁÅÍ ðÅÇÂ
ÜÆ ù êåÅ ñ¼×Å ÇÕ å°Ã» ù Çîñä Úñ¶ Ô» å» Øð ÁŶ å¶
ÇÕÔÅ- ÃÅâÅ éÅî ñË Õ¶ éÅéÕ ÜÆ ç¶ Õçî Û°Ô䶶¶¶ÍÓÓ ÃÅÖÆ ç¶ ì¯ñ
ÇÂÔ Ôé- éÅéÕ ÜÆ é¯ õìÇð Ô¯ÂÆ (ÇÕ îÅåÅ ÇêåÅ ÁŶ Ôé) ùäç¶
ÔÆ çÀ°ÇóÁÅÍ Ü»ç¯ ÔÆ ÇêåÅ ç¶ êËð» å¶ ÇâÇ× êÇÂÁÅÍ ÇêåÅ î¼æÅ
Ú¹³ÇîÁ»Í éÅéÕ ÜÆ ÁÅÇÖÁÅ- ÇêåÅ ÜÆ ðÅÇ ì¹ñÅð ڳ׶ æ¶ éÍ
ÇêåÅ ÕÇÔÁÅ- ê¹åz íñÅ ïÅç ÇçòÅÇÂÀ°Í ðÅÇ å¶ðÅ î¼æÅ Ú¹³îä
ÁÅÖçÅ ÃÆ Áð êËð» å¶ Ôæ¹ ð¼ÖäÅ ÕÇÔÁÅ ÃÆÍ ÁÃÅé± å» ÇòÃÇð
×ÇÂÁÅ ÃÆÍ
íÅÂÆ ÜËðÅî é¶ ÇòÚ¯ñ×Æ çÅ ëð÷ ÇéíÅ Õ¶ ìàÅñ¶ ç¶ Ú³×¶
õÅéçÅé ÇòÚ ìÅìÅ ÜÆ çÆ î³×äÆ ÕðòÅÂÆÍ êzóé îÅê¶ åñò³âÆ
êðå¶ å¶ ÇòÁÅÔ çÆÁ» ÇåÁÅðÆÁ» ÁÅð³íÆÁ»Í ÃÅÖÆÕÅð ç¶ ì¯ñ ùä¯ðÅÇÂ
ì¹ñÅð êÅà ÕÅñÈ ×ÇÂÁÅÍ ðÅÇ ÜÆ î¹ìÅðÕ»Í ðÅÇ 깼ÇÛÁÅ-
Õ¶ÔÆ î¹ìÅðÕÍ ÇÕÔÅ- ÜÆ éÅéÕ å°ÃÅⶠװñÅî çÅ ÃÅÔÅ ÇñÇÖÁÅ
ÁÅÇÂÁÅÍ ðÅÇ ÕÇÔÁÅ- å±³ éÅéÕ ù ×°ñÅî é ÁÅÖÍ Çëð ÃÅù ð³Ü
Ô¯òË×ÅÍ ÇêåÅ ÕÇÔÁÅ- ÜÆ ÁÃÅù Áçì ÕðéÅ ñ¯óƶ éÅÍ ðÅÇÂ
ÇÕÔÅ- Ô¯ð ×¼ñ» æ¯óÆÁ» Ôé Áçì Õðé çÆÁ»? å¶ðÅ íñÅ Ô¯òËÍ å±
éÅéÕ ù ì¶àÅ ÕðÕ¶ ÜÅäçÅ ÔËºÍ î˺ ÜÅäçÅ Ô» Ö¹çÅÇ À°Ã ÇòÚ
ì¯ñçÅ ÔËÍ
ìÅìÅ ÜÆ çÆÁ» ïÅåðÅò» çÅ ç½ð ÁÅð³í Ô¯ÇÂÁÅÍ ÇÂÕ å¯º ìÅÁç
çÈÜÅ, çÈܶ å¯ ìÅÁç åÆÜÅ ç¶ÃÍ íÅÂÆ îðçÅéÅ ÜÆ çŠó×Í òÇð·Á»
ìÅÁç êðå¶ å» ÁËîéÅìÅç íÅÂÆ ñÅñ¯ ç¶ Øð ÇìÃðÅî ÕÆåÅÍ øËÃñÅ

ÕÆåÅ ÇÕ Ö¹ç íÅÂÆ ñÅñ¯ ÜÆ êÅà ÇàÕä׶ å¶ îðçÅéÅ ÜÆ åñò³âÆ
ÜÅ Õ¶ êÇðòÅð» çÆ õËð-Ã¹Ö çÅ êåÅ ñËä Úñ¶ ÜÅäÍ íÅÂÆ îðçÅéÅ
ÜÆ Çê³â ìÅìÅ ÜÆ ç¶ Øð ×Â¶Í îÅÇêÁ» é¶ ê¹¼åð çÆ ÖËð ê¹¼ÛÆ å»
À°åð ÇçåÅ ÇÕ Ãí áÆÕ ÔËÍ ÃÅÖÆ ç¶ ôìç Ôé- ÇêåÅ é¶ ÇÕÔÅç¶Ô°
îðçÅÇéÁÅ éÅéÕ çÆÁ» Öìð»Í íÅÂÆ îðçÅéÅ é¶ ÇÕÔÅ- ÜÆ
Ç×äåÆ Õ¯ÂÆ éÔƺ ÇÃëå» çÆÍ å°Ã» Øð Ú³ç ÃÈðÜ Áð ÇÕzôé é¶
Üéî ÇñÁÅ ÔË, îÔåÅ ÜÆ å°Ãƺ î³×ñ ×Åò¯Í ÇêåÅ ì¯ñ¶- ùä ñÀ°
ÇÂà çÆÁ» ×¼ñ»Í ÁÅÖçÅ ÔË Ú³ç¹ ÃÈðÜ ÜéÇîÁÅ ÔËÍ ÇÜÃ é¶ î¶ðÅ
éÅî â¯ì Çç¼åÅ À°Ã ù ÇÂÔ Ú³ç ÃÈðÜ ÁÅÖçÅ ÔËÍ îðçÅéÅ é¶
ÇÕÔÅ- ÜÜîÅé å°Ã»ù ¶ԯ ÖìðÍ À°Ã ù ÃÅðÆ êËçÅÇÂà çÆ ÖìðÍ
ðÅÇ ì¹ñÅð ù íÅÂÆ îðçÅéÅ ç¶ ÁÅÀ°ä çÆ Öìð ÇîñÆ å»
üçÅ í¶ÇÜÁÅÍ ÜÅ ÃñÅî ÕÆåÅÍ ðÅÇ ÁÅÇÖÁÅ- ÁÅÖ îðçÅéÅ éÅéÕ
ÜÆ çÆÁ» Öìð»Í îðçÅéÅ ÜÆ ì¯ñ¶- ÜÆ éÅéÕ êÅÇåÃÅÔ» çÅ êÅÇåÃÅÔ,
êÆð» çÅ êÆð, éÅéÕ ëÕÆð» ÇÃÇð ëÕÆðÍ À°ÃçË å°¼ñ Ô¯ð Õ¯ÂÆ
éÅÔÆºÍ éÅéÕ ç¶ À±êð ÇÂÕ Ö¹çÅÇ ÔËÍ éÅéÕ ÜÆ ù Ö¹çÅÇ òâÅ
îðÅåìÅ ÇçåÅÍ ðÅÇ ÕÇÔÁÅ- îðçÅÇéÁ» ÁÃƺ Çìðè ԯǠÁÅÔ¶¶Í
ÇÕî˺ éÅéÕ ÜÆ ù ìÆ ÇÂæË ÇñÁÅò¶ºÍ çÆçÅð ÕðƶÍ
ìÅìÅ ÜÆ ù ì¹ñÅÀ°ä ñÂÆ îðçÅéÅ ÜÆ åñò³âÆúº ÁËîéÅìÅç
òñ å°ð ê¶¶Í ÜÅ Õ¶ Çê³â Ú¼ñä çÆ ì¶éåÆ ÕÆåÆÍ ìÅÇìÁ» ÇÕÔÅ-
ÕÆ Õð»×¶ íÅÂÆ åñò³âÆ ÜÅ Õ¶Í ÇêåÅ ð³Ü Ô¯ºç¶ ÔéÍ À°é·» çÅ Õð¯è
ç¶Öä ÕÆ ÜÅäÅÍ ÇêåÅ ù ÁÃƺ üà ò»× ñ×ç¶ Ô»Í ç¶Ö¯ ÇÕÃîåÍ
À°Ô¯ éÅéÕ ÔË- ÇÂÕ, Á¼òñ 寺 ÁÅÖð, ÷ÅÔð 寺 ìÅåé (ìÅÔð,
Á³çð), ÇÂÕ ÔË éÅéÕ, ÇÂÕ¶ ðÔ¶×ÅÍ Ü¶ÔÅ ðÅÀ° éÅñ å¶ÔÅ ð³Õ éÅñÍ
ÇÂÕ¯ ÇðÔÅÍ ÇÕö ù üà ò»× ñ¼×Å ÇÕö ù üà À°êð çÅðÈ ò»×Í
ÃÅâÅ ÕÆ ÕÃÈð íÅÂÆÍ ð÷Å ÕðåÅð çÆÍ
íÅÂÆ îðçÅé¶ é¶ ÇÕÔÅ- ìÅìÅ ÜÆ ðÅÇ ÃÅÇÔì ìÔ°å ïÅç Õðç¶
ÔéÍ À°°é·» ØÇñÁÅ ÔË îËùÍ çÆçÅð ñÂÆ Áð÷ ×°÷ÅðÆ ÔËÍ ìÅìÅ ÜÆ
Ú¹ê Õð ×Â¶Í Çëð ÇÕÔÅ, ÒÒáÆÕ ÔËÍ Úñç¶ Ô»ÍÓÓ íÅÂÆ ñÅñ¯ é¶
ÇÕÔÅ- ìÅìÅ å°Ãƺ ÇÂÕ îÔÆéÅ Áû êÅà ðÇÔä çÅ ìÚé ÕÆåÅ ÃÆÍ
Áܶ ê¼ÚÆ Ççé ԯ¶ ÔéÍ ìÅìÅ ÜÆ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒê³Ü Ççé ìÕŶ ç¶
ðÔ¶ Áû ÇÃðÍ ë¶ð ðÔ»×¶Í Ô°ä ÜÅäÅ êòË×ÅÍÓÓ íÅÂÆ ñÅñ¯ é¶ ÇÕÔÅ,
ÒÒÜÆ åÕÇóÁ» Á×Ë ÕÆ Ü¯ðÍ Ü¯ ðÜÅÇÂÍÓÓ ìÅìÅ ÜÆ é¶ ÇòçÅÇÂ×Æ
î³×Æ å¶ ÁÃÆû ç¶ Õ¶ Çê³â çÅ ð°Ö ÕÆåÅÍ
106 107
ÁÅêä¶ Øð éÔƺ ×Â¶Í ðÅÇ çÆ Ôò¶ñÆ ê¹¼Ü¶Í ðÅÇ î³ÜÆ À°êð
ìËᶠÃéÍ À°îð òèÆÕ Ô¯ ×ÂÆ ÃÆÍ îÔÅðÅÜ ù ç¶ÖÇçÁ» î³ÜÆ å¯º
À°áä çÅ ïåé Õðé ñ¼×¶ êð À°ÇáÁÅ éÅ Ç×ÁÅÍ ìÅìÅ ÜÆ å¶÷
ÕçîÆ Á׶ ÁŶ å¶ ðÅÇ ì¹ñÅð ÜÆ ç¶ ×¯ÇâÁ» À°êð ç¯ò¶º Ô¼æ ð¼Ö¶Í
ðÅÇÂ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒìÅìÅ ò¼âÅ Ü°ñî ÕÆå¯ î˺ À°êðÍ å°Ã» ù üÇçÁÅ
ÃÆ, ܯ Õçî Ú¹³î»Í ÃÅâÆ ç¶Ô ù Ô¼æ ÇÕÀ°º ñÅÇÂÁÅ ìÅìÅÍ ÃÅù îÅð
é»ÔÍÓÓ
îÔÅðÅÜ é¶ ë¹ðîÅÇÂÁÅ, ÒÒðÅÇ ÜÆ å°Ãƺ ò¼â¶ Ô¯Í ÁÃƺ å°ÔÅâÆ
êðÜÅ Ô»ÍÓÓ ðÅÇ ì¯ñ¶, ÒÒìÅìÅ îËù 屿 ìÖôÍ Áð ÕðåÅð 寺 ìÆ
ìÖôÅÍÓÓ ×°ðÈ ìÅì¶ ì¯ñ¶, ÒÒå°Ãƺ è¹ð¯º ìÖö ԯ¶ Ô¯ÍÓÓ ðÅÇÂ é¶ Çëð
ÇÕÔÅ, ÒÒî˺ À°êð ÁÅêäÆ ìÆ Õ°Û ÇîÔðìÅéÆ Õð ìÅìÅ Ü» Çëð ÇÂÔ
çà î˺ ÇîÔðìÅéÆ çÅ Ô¼ÕçÅð éÔƺÍÓÓ ìÅì¶ ëðîÅÇÂÁÅ, ÒÒðÅÇ ÜÆ
ÇÜæË ÁÃƺ ÇåæË å°ÃƺÍÓÓ ðÅÇÂ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒðÆÞ êÈðÆ, å» Ô¯òË ìÅìŠܶ
î¼æÅ Õçî» À°êð ð¼Öä çÆ ÇÂÜÅ÷å Çîñ¶ÍÓÓ ðÅÇ ìÔ°å ÁèÆð Ô¯ÇÂÁÅ
å» ìÅì¶ çÆ ÁÅÇ×ÁÅ éÅñ ÇÃð Õçî» å¶ ð¼ÇÖÁÅ Áð ìÔ°å Çì×ÇÃÁÅÍ
ìÅì¶ é¶ ÁÃÆû Çç¼åÆÁ»Í
Çëð ðŶ é¶ ÔîÆç¶ é½Õð ù ì¹ñÅÇÂÁÅ å¶ ÇÕÔÅ, ÒÒÃ¹è¶ ù ì¹ñÅ
ÇñÁÅÍ ÕîÅñ ÖÅäÅ À°Ô¯ ìäÅ ÃÕçÅ ÔËÍÓÓ ÔîÆçÅ Ç×ÁÅ å» ê¹¼ÇÛÁÅ,
ÒÒçï ìÅìÅ ÜÆ ÕÆ ÛÕäÅ ÔËÍÓÓ ìÅìÅ ÜÆ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒÕðåÅð ܯ
í¶ÜçÅ ÔË ÖÅ ñËºç¶ Ô»ÍÓÓ ðÅÇÂ é¶ ê¹¼ÇÛÁÅ, ÒÒÁÅÇ×ÁÅ Ô¯ò¶ å» ì¼ÕðÅ
ìäÅ ñÂƶ?ÓÓ ìÅìÅ ÜÆ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒê¹¼Ûä ç¼Ãä ëðîÅÇÂô» çÆ ÕÆ
ñ¯ó ÇÂæ¶Í Ö¹ô Ô¯ Õ¶ ܯ Ö¹ÁÅú׶ ÖÅò»×¶Í ܯ å°Ã» ù íÅò¶ ïÂÆ
Áû ñÂÆ Á¼ÛÅ ÔËÍÓÓ ðÅÇÂ é¶ ðïÂƶ ù ÇÕÔÅ, ÒÒêÇÔñ¯º Çî¼áÅ
ìäÅÀ°Í ÃñÈäÅ ìÅÁç ÇòÚ Ûջ׶ÍÓÓ ÇÂÔ êzÃ³× íÅÂÆ ìÅñ¶ ÜÆ çÆ
ÃÅÖÆ ÇòÚ¯º ÔËÍ îÅåÅ-ÇêåÅ ÇÂà Ôò¶ñÆ ÇòÚ Çîñ Õ¶ Úñ¶ ׶Í
ðÅÇ ì¹ñÅð é¶ ÃÅðÆ À°îð ìÅÇìÁ» ç¶ éÅî çÅ ÇÃîðé ÕÆåÅÍ
ÁÅêä¶ î¶ñÆÁ»-ܯñÆÁ», Ãì³èÆÁ» éÅñ ×¼ñ»-ìÅå» ÕðÇçÁ» ÁÅÖ
Çç³ç¶¶, ÒÒïÅð¯! Õ½ä ÔË Ö¹ôÇÕÃîå ÁÅñî ÇòÚ ÃÅⶠÇÜÔÅ? Áû À°Ô
Õ°¼Þ ç¶Ö ÇñÁŠܯ ç¶Öä ñÂÆ Ü³×ñ» ÇòÚ åê ÕðÇçÁ» À°îð»
ìÆåçÆÁ» Ôé, Çëð òÆ éÃÆì éÔƺ Ô°³çÅÍ ìËᶠìáŶ ÁÃƺ Õ¶Ô¶ èéÆ
Ô¯ ׶ ÇìéÅ Õ°¼Þ ÕÆÇåÁ» ÕðÅÇÂÁ»Í ÁÅêäÆ îð÷Æ éÅñ ÇîÔðìÅé
Ô¯ Õ¶ ç¯Ãå» ò»× Ö¹çÅò³ç ÇÂà ÃÅÔîäÆ â¼áÆ î³ÜÆ À°êð ìËá
ÜÅÇÂÁÅ ÕðçÅ ÃÆÍ ðôÕ Õðé׶ ÷îÅé¶Í ÕÆ ÃÆ ÃÅⶠêÅà À°Ã

òÅÃå¶? ÇÖçîå ÃÆ ÇÂÕ, ܯ Áû Ççñ¯º ÕÆåÆÍ ÇÂà ×ðÆì ÃÅÇçÕ
(ÇÃçÕòÅé) êÅà ԯð Õ¼Ö éÔƺ ÃÆÍ À°Ã êÅà Ãí Õ°¼ÞÍ À°Ô Ú³ç
åÅÇðÁ» çÅ îÅñÕÍÓÓ
ÇÂÕ Ççé ðÅÇ ÜÆ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒìÅìÅ, å°Ã» ç¶ îÅê¶ Çìðè Ô¯
׶ ÔéÍ êåÅ éÔƺ ÇÕ³é» Õ° ÇÚð Ô¯ð ÔéÍ å°Ãƺ î¹¼çå» ìÅÁç
êðåç¶ Ô¯Í îÅÇêÁ» ù Çîñä ñÂÆ ÁÅÀ°ºç¶ ÃÀ° å» Áû ù íÆ
çÆçÅð éÃÆì Ô¯ Ü»ç¶Í îÅåÅ-ÇêåÅ éÅ ðÔ¶ å» ÇÕà òÅÃå¶ ÇéîÅäÆ
åñò³âÆ ÇòÚ ÁÅÀ°äÅ ÔË å°ÃÆºÍ ë¶ð ÁÃƺ ÕÆ Õð»×¶¶ÍÓÓ ìÅìÅ ÜÆ Ô¼Ã
êÂ¶Í ÇÕÔÅ, ÒÒÁéÜÅä éÅ ìä¯ ðÅÇ ÜÆÍ Ô¯ð ÇÕö ù êåÅ Ô¯ò¶ éÅ
Ô¯ò¶Í å°Ã» ù êåÅ ÔË ÃíÍ å°Ã» ù Çîñä Á»òçÅ îÅÇêÁ» ù íÆ
Çîñ Ü»çÅÍ ÇêåÅ î¹åÅìÕ å» À°é·» çÅ éÅî ð¯ñä ñÂÆ Ü³ÇîÁ» ÃÆ
éÅéÕÍÓÓ
ðÅÇÂ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒÜÆ Ô°ä ÕÂÆ îÔÆé¶ éÔƺ ÜÅä ç¶äÅ å°Ã» ùÍ
ÃÅâÆ Áð÷ î¯óéÆ é»ÔÍÓÓ ìÅìÅ ÜÆ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒÕÆ Õð»×¶ ðÇÔ Õ¶Í
ÇÂÃéÅé Õðé òÅÃå¶ êÅäÆ éÔƺ ñíçÅ ÇÂæ¶Í Û¼êó òÆ Ã¹¼ÇÕÁÅ
ÇêÁÅ ÔËÍ çÇðÁÅò»-Ãî¹³çð» ç¶ ç¯Ãå ÇÂæ¶ éÔƺ ðÇÔä×¶Í åñò³âÆ
å°Ã» ù î¹ìÅðÕÍÓÓ ðÅÇÂ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒÚÅð Õ°³à» ÇòÚ ìÅìÅ ÚÅð ÖÈÔ
Ö¹çòÅÇ ç¶Ã»Í Áð ÚñòÅÇ ç¶Ã» ÃçÅìðå ñ§×ð å°Ã» ç¶ î¹ìÅðÕ
Ô¼æ» çÆ Û°Ô éÅñÍ ÇàÕÅäÅ Õðé ñÂÆ Ô» å» Õð¯ ÇÂÕ ìÅðÍÓÓ ìÅìÅ
ÜÆ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒñ§×ð å» Úñ¶×Å ðÅÇ ÜÆ êð ÇÕö Ô¯ð Çìè éÅñÍÓÓ
×°ðÈ ÜÆ é¶ øËÃñÅ ÕÆåÅ ÇÕ Á×ñÆ ïÅåðÅ À°å¶ ÜÅä 寺 êÇÔñ¯º
ðÅÇ ÜÆ ù ÇòçÅ ÕðÕ¶ ÜÅò»×¶Í óé AEAE ÂÆÃòÆ Çò¼Ú ÁÅêä¶
Ô¼æƺ îÔÅðÅÜ é¶ ÁÃÆû ç¶ Õ¶ óÃÅð ÇòÚ¯º ðÅÇ ì¹ñÅð ÖÅé ù
å¯ÇðÁÅÍ
ÃÅÖÆÕÅð ÇÂæ¶ ÃÅÖÆ õåî Õð Çç³çÅ ÔËÍ À°Ô ÇÕÔóÆ ÇòèÆ ÔË
ÇÜà éÅñ ñ§×ð Úñ¶×Å, éÔƺ ç¼ÃÆÍ êð ÁÖÆð ÇòÚ ÇÂà í¶ç çÅ
êåÅ ñ×çÅ ÔËÍ Ü篺 íÅÂÆ îðçÅéÅ ÜÆ çÅ Áø×ÅÇéÃåÅé ç¶ çÇðÁÅ
ÒÕ°¼ðîÓ ÇÕéÅð¶ ç¶Ô»å Ô¯ Ç×ÁÅ å» îÔÅðÅÜ òÅêà åñò³âÆ Çê³â
êðå¶Í Çëð ïÅåðÅò» å¶ éÔƺ ×Â¶Í ÕðåÅðê¹ð òÃÅ Õ¶ Ôñ òÅÇÔÁÅÍ
Ö¶åÆ ÕÆåÆÍ À°ç¯º åÕ îÅê¶ å¶ ðÅÇ ì¹ñÅð ÃÅÇÔì óÃÅð 寺 ÇòçÅ Ô¯
Ú¹Õ¶ ÃéÍ ÇÜÔóÆ øÃñ Ô¯ÂÆ, À°Ô ÃÅðÆ ñ§×ð ÇòÚ êÅ Õ¶ ÁðçÅÃ
ÕÆåÆÍ ÇÃÖ» ù ÒçÃò³èÓ Õ¼ãä çÅ Ô°Õî ÔËÍ ìÅìÅ ÜÆ é¶ ÃÅðÆ øÃñ
éÅñ ñ§×ð ÁÅð³ÇíÁÅÍ ç¼ÃäÅ ÃÆ ÇÕ ÇÕðå Ãðì¯åî ÔËÍ ç¼ÃäÅ ÃÆ
ÇÕ ìÅìÅ ÜÆ çÆ ÃÅðÆ ÕîÅÂÆ ÃÅðÆ ÕÅÇÂéÅå òÅÃå¶ ÔËÍ Õ¶òñ ìÅäÆ
108 109
éÔƺ- Çð÷Õ òÆÍ ñ¯Õ ÃÅðÆ À°îð ÇÕðå Õðç¶ ÔéÍ ÁÖÆð ì¹ã¶ê¶
ÇòÚ ð¼ì çÅ éÅî Üêç¶ ÔéÍ ×°ðÈ ìÅì¶ é¶ ç¹éÆÁ» 寺 À°ñà ÕÆåÅÍ
Ü°ÁÅé À°îð éÅî ÜÇêÁÅÍ ì¹ã¶òÅð¶ Ö¶å òÅÔ¶, ìÆܶ, ò¼ã¶Í ÃÅðÆ
À°îð ÇòÚ ÇÂÕ òÆ ÇîÃÅñ ÁÇÜÔÆ éÔƺ ÇîñçÆ ÇÕ ìÅìÅ ÜÆ é¶ Ü¶ì
ÇòÚ êËö óíÅñ¶ Ô¯äÍ çÈܶ êÅö, ÇÂôÅÇðÁ» ðÅÔƺ ç¼Ã Çç¼åÅ ÇÕ êȳÜÆ
Üî·Å ÕðéÆ áÆÕ éÔÆºÍ íÅÂÆ îðçÅéÅ ÜÆ ù ÇÕ寺 ÁôðëÆ ÇîñÆÍ
ðÅå êÂÆ å» ÕÇÔä ñ׶, ÒÒìÅìÅ, âð ñ×çÅ ÔËÍÓÓ ÇÕÀ°º ñ×çÅ ÔË,
ÇÕà 寺 âð ñ×çÅ ÔË, ìÅìÅ ÜÆ é¶ Õ°¼Þ éÔƺ ê¹¼ÇÛÁÅÍ ìà ¶éÅ
ÇÕÔÅ, ÒÒíÅÂÆ ÇÜà ÚÆÜ ÕðÕ¶ âð ñ×çÅ ÔË À°Ô ù¼à ç¶ÔÍ âð Ôà
ÜÅò¶×ÅÍÓÓ ÇÂÔ ×ñ Õ¶òñ èé-ç½ñå À°êð ñÅ×È éÔÆºÍ Õ¯ÂÆ òÆ
òÅÃéÅ ÁÅÂÆ, å» âð éÅñ çÆ éÅñ ÁÅ Ç×ÁÅÍ òÅÃéŠ寺 î¹Õå
îé°¼Ö ôÅÔ» å¶ éìÆÁ» çÅ ÃðçÅð Ô°³çÅ ÔËÍ
ÃÅÖÆÕÅð ÕñÜ°× çÅ ìóÅ ÇíÁÅéÕ ðÈê ÇÚ¼åðçÅ ÔËÍ ÕóÕçÆÁ»
ÇìÜñÆÁ», Ö½ðÈ êÅÀ°ºçÆÁ» ØàÅò», À°ìÅñ ÖÅ ðÔ¶ Ãî¹³çð, ܳ×ñ» ù
ÃÅóçÆÁ» ÁÅÕÅô Û°³ÔçÆÁ» ñÅà» ç¶ ìÃåð êÇÔé Õ¶ ÕñÜ°× ìÅì¶
ù Çîñä ÁÅÇÂÁÅÍ òä Çåzä Ôð¶Õ êzÅäÆ Õ³ìä ñ¼×ÅÍ ìÅìÅ ÜÆ
ô»å ÇÚå À°Ã ù ÇéÔÅðç¶ ðÔ¶Í Õñï°× ù ô»å Ô¯ä ñÂÆ ÇÕÔÅ å¶
ê¹¼ÇÛÁÅ- çà ÇÕò¶º ÁÅÇÂÁÅÍ Õñï°× é¶ ÇÕÔÅ -å°Ã» çÆ ÖìðÃÅð
ñËä ÁÅÇÂÁÅ Ô» ìÅìÅÍ éîÃÕÅð ÕÆåÆÍ ìÅì¶ é¶ ÇÕÔÅ- å¶ðÆú òÅóÆ
çÅ å» Á³×Èð Ô» îËºÍ å±³ éÔƺ õìð ñ¶º×Å Ô¯ð Õ½ä ñ¶×Å? Õñï°×
é¶ ÇÕÔÅ ç¼Ã¯ ÕÆ ÇÖçîå Õð» å°Ã» çÆÍ ìÅìÅ ÜÆ é¶ ÇÕÔÅ- ¶éÅ
Õðƺ ÇÕ Ü¯ ÃÅâÆ î³é¶ À°Ã ù ç¹ÖÆ éÅ ÕðÆºÍ Õñï°× é¶ ÇÕÔÅ- ÇÂÔ
øËÃñÅ Ô¯ Ú¹¼ÕÅ ÔË ìÅìÅÍ Ü¯ å¶ðÆ î³é¶×Å, ÇÕö Ü°¼× ÇòÚ À°Ã ù
Ã¶Õ éÔƺ ñ׶×ÅÍ éîÃÕÅð ÕðÕ¶ ô»å ÇÚå Õñï°× êðÇåÁÅÍ
ðÅÇ ì¹ñÅð ÜÆ éÅñ ìÅìÅ ÜÆ çÆ ÇÂÕ Ô¯ð Ã»Þ çÅ Ç÷Õð
ÃÅâÆÁ» ÃÅÖÆÁ» ÇòÚ éÔƺ ÁÅÀ°ºçÅÍ ìÔ°å ò¼âÆ ÇÂÕ ØàéÅ ØàÆ
êð ÔËðÅé Ô» ÇÕ ÃÅÖÆÁ» ÇòÚ ÇÕÀ°º éÔƺ çðÜ ÕÆåÆ ×ÂÆÍ ÇÂÔ
ÃÅÖÆ ééÕÅäÅ ÃÅÇÔì ÇòÚ îËù ÇÂÕ é¶Õ-ìõå î¹ÃñîÅé é¶ Ã¹äÅÂÆÍ
ééÕÅäÅ ÃÅÇÔì î¼æÅ à¶ÇÕÁÅ, ÕÆðåé ùÇäÁÅ, ñ§×ð ÛÇÕÁÅÍ
ïÇÚÁÅ, î¹ÃñîÅé» ù Çîñ», ×¼ñ» Õð»Í ÕÅñÜ å» Ô¯äÅ éÔƺ Ǽæ¶,
ÃÕÈñ Ô¯ÇÂ×ÅÍ ÇÕö îÅÃàð ù Çîñƶ¶Í ê¹ñà ÁëÃð ù çÇÃÁÅ ÇÕ
î˺ êz¯ëËÃð Ô»Í ÇÕö êz¯ëËÃð Ü» îÅÃàð ù ÇîñäÅ ÚÅÔ°³çÅ Ô»Í
âÆ.ÁËÃ.êÆ. é¶ ç¼ÇÃÁÅ- ÁÇÔ ÇÂèð ç¯ Õ° ëðñ»× å¶ ÕÅñÜ ÔË, Úñ¶
ÜÅúÍ å°ðçÅ Ç×ÁÅÍ Á׶ ׶à ÁÅ Ç×ÁÅÍ Á³×ð¶÷Æ Áå¶ À°ðçÈ Á¼Öð»

ÇòÚ ÇñÇÖÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆ- ×°ðÈ éÅéÕ ×½ðÇî³à Çâ×ðÆ ÕÅñÜ ééÕÅäÅ
ÃÅÇÔìÍ Á³çð ñ§ÇØÁÅÍ Õ¯ÂÆ Çç¼ÇÃÁÅ éÔÆºÍ Ú½ÕÆçÅð é¶ ÃñÅîÅñ¶Õî
ÁÅÇÖÁÅ å¶ ÇÕÔÅ- ÜÆ ÇÖçîå? î˺ ÇÕÔÅ, Õ¯ÂÆ êz¯ëËÃð éÔƺ? À°Ã
é¶ ÇÕÔÅ- ÔéÍ ÇÂîÇåÔÅé Ô¯ ðÔ¶ ÔéÍ ÇâÀ±àÆÁ» å¶ ÔéÍ Õ³î ÔË
å» ÇÜà ù ÕÔ¯ ì¹ñÅ ÇñÁÅÀ°ºçÅ Ô»Í î˺ ÇÕÔÅ- Õ³î å» Õ¯ÂÆ éÔƺÍ
سචù ë¶ð ÁÅ ÜÅò»×Å ê³Ü òÜ¶Í òÅêà å°ð ÇêÁÅÍ ÇÂÕ ÃÅ㶠۶
ë¹¼à ñ§îÅ FE-G@ ÃÅñ çÅ ìÜ°ð× ÃñòÅð ÕîÆÜ çÃåÅð êÇÔéÆ
î¶ð¶ òñ å¶÷Æ éÅñ ÁÅÇÂÁÅÍ ÃðçÅð ÜÆ Ã¼å ÃzÆ ÁÕÅñÍ êðå ÇÕÀ°º
Úñ¶? î˺ å°ÔÅù ç¶ÇÖÁÅ å» ñ¶ìð çÆ Û°¼àÆ Õð Çç¼åÆÍ î˺ á¶Õ¶çÅð
Ô»Í î¹³ÇâÁ» ñÂÆ Ô¯Ãàñ ìäÅ ÇðÔÅ Ô»Í ÁÅÀ° ÇÂèð ìËáÆÂ¶Í ×¼ñ»
Õð»×¶Í ç¯-Çå³é Õ°ðÃÆÁ» î³×òÅ ñÂÆÁ»Í Õ¯ÂÆ î÷çÈð Û°¼àÆ ÕðÕ¶
Øð éÔƺ Ç×ÁÅ, ÃÅð¶ ÃÅⶠÇÂðç-Ç×ðç ÷îÆé À°êð ìËá ׶Í
×¼ñ» ç½ðÅé î˺ ê¹¼ÇÛÁÅ- ×°ðç¹ÁÅðÅ ÃÅÇÔì ç¶ éÅî ÇÕ³éÆ ÷îÆé ÔË
ÇÂæ¶? À°Ã é¶ ÇÕÔÅ- ÜÆ ÇÕÀ°º ê¹¼ÛÆ ÇÂÔ ×¼ñ? ðÇÔä-ÃÇÔä ÖÅäêÆä
ÇòÚ Õ¯ÂÆ Çç¼Õå ÁÅÂÆ? î˺ ÇÕÔÅ- éÔÆºÍ Õ¯ÂÆ ÕîÆ éÔƺ ðÔÆÍ
ÇÂÔ î¶ð¶ ìÅì¶ çÅ Üéî ÃæÅé ÔË éÅÍ ÇÂà òÅÃå¶ ÕÆ î¶ðÅ ÇëÕðî³ç
Ô¯ä çÅ Ô¼Õ éÔƺ? À°Ã é¶ ÇÕÔÅ- ÇìñÕ°ñ éÔÆºÍ ÇëÕð Õðé çÅ
Ô¼Õ ò¼ÇâÁ» çÅ ÔËÍ ÃÅâÅ å°ÔÅâÅ Ô¼Õ ì³ç×Æ Õðé çÅ ÔËÍ Ô÷ðå
ìÅìÅ éÅéÕ ÁñÇÔ ÃñÅî ÃÅâÅ ÇëÕð ÕðçÅ ÔËÍ
î˺ ÇÕÔÅ- çð°ÃåÍ Á¼ÛÅ ÇÂÔ ç¼Ã¯ ÇÕ ÜÅäé çÅ Ô¼Õ å» ÔË?
À°Ã é¶ ÇÕÔÅ, Ô»Í ÜÅäé çÅ Ô¼Õ ÔËÍ ÃÅ㶠üå ý î¹ð¼ìÅ ÷îÆé
×°ðç¹ÁÅð¶ ç¶ éÅî ÔËÍ Çëð î˺º ê¹¼ÇÛÁÅ- ÕÆ îÔÅðÅÜÅ ðäÜÆå ÇóØ
é¶ ñ°ÁÅÂÆ ÃÆ ÇÂÔ ÷îÆé? á¶Õ¶çÅð é¶ ÇÕÔÅ- ÇìñÕ°ñ éÔÆºÍ Ç³éÆ
÷îÆé ÇÕö ×°ðç¹ÁÅð¶ ç¶ éÅî îÔÅðÅܶ é¶ éÔƺ ñ°ÁÅÂÆÍ ÇÂÔ ÃÅâ¶
í¼àÆÁ» ç¶ ÃðçÅð é¶ ñ°ÁÅÂÆ ÃÆÍ î˺ Çëð ê¹¼ÇÛÁÅ- í¼àÆÁ» çÅ
ÃðçÅð Õ½ä? À°Ã é¶ ÇÕÔÅ í¼àÆÁ» ç¶ ÃðçÅð ù éÔƺ ÜÅäç¶? ÇÂæ¶
ê³ÜÅÔ Çê³â» ÇòÚ ì¼Ú¶-ì¼Ú¶ ù À°Ã çÅ å¶ ìÅì¶ ç¶ éÅî çÅ êåÅ ÔËÍ
À°Ã çÅ éÅî ÃÆ ðÅÇ ì¹ñÅð õÅé ÃÅÇÔìÍ ÇÂæ¶ ìó¶ Çê³â Ôé ÜÆ
í¼àÆÁ» ç¶Í å°Ã» éÔƺ ÃðçÅð çÅ éÅî ùÇäÁÅ? î˺ ÇÕÔÅ- ÇÂÃ
ÃðçÅð çÅ éÅî å» ÃÅⶠÕä-Õä ÇòÚ ðÇÃÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÔË íðÅ, êð
îËù ÇÂÔ éÔƺ ÃÆ êåÅ ÇÕ ðÅÇ ÃÅÇÔì í¼àÆ ÃéÍ
á¶Õ¶çÅð é¶ ÇÕÔÅ- ÜÆ ÁÃƺ í¼àÆ, ÁÅî éÔƺ Ô»Í î˺ òÆ í¼àÆ
Á»Í ÃÅÇðÁ» ÜÔÅé» ç¶ îÅñÕ ×°ðÈ ìÅì¶ ù Ãí 寺 êÇÔñ» ÃÅâ¶
ÃðçÅð é¶ êÛÅÇäÁÅ ÃÆÍ ÇÂÕ Õ¯ÇÔé±ð çÆ ôéÅÖå Õð ñÂÆ ÃÆ í¼àÆ
110 111
ÃðçÅð é¶, À°ç¯º ÔÆ, Ü篺 À°Ô ìÚêé ÇòÚ ÃÆÍ Ô°ä Ã¹ä¯ ÷îÆé ç¶ä
çÆ ×¼ñÍ ðÅÇ ì¹ñÅð ÖÅé ê³çð» ý î¹ð¼ÇìÁ» çÅ åÕóÅ ðÂÆà Áå¶
Ö¹¼ççÅð ÇÂéÃÅé ÃÆ, êð ÃÆ é¶ÕÆ çÅ î¹ÜÃîÅÍ ìÅìÅ ÜÆ çÅ ÕçðçÅé
ÃÆ êÈðÅÍ À°Ã çÆ À°îð ÚÅñÆÁ» 寺 à¼ê ÚñÆ êð Á½ñÅç éÔƺ ÃÆÍ
ç¼Ãç¶ é¶ êÂÆ Ø¯ó¶ å¶ ÃòÅð Ô¯ Õ¶ î¹ð¼ÇìÁ» çÅ ç½ðÅ Õðé Ç×ÁÅÍ
×°ðÈ ìÅì¶ çÆ À°îð AB-AC ÃÅñ Ô¯¯Â¶×ÆÍ ìÅìÅ î¼Þ» ÚÅð ÇðÔÅ ÃÆÍ
ðÅÇ ÃÅÇÔì دó¶ 寺 À°åð¶Í ܯó¶ À°åÅð¶Í ìÅìÅ ÜÆ ç¶ é÷çÆÕ Ô¼æ
ܯó Õ¶ Öñ¯ ׶ å¶ ÇÕÔÅ- ìÅìÅ î¶ðÆ î¹ðÅç êÈðÆ ÕðÍ
ñÀ° ÜÆ î¶ðÆÁ» Á¼Ö» ÃÅÔîä¶ Üéî ÃÅÖÆ çÅ ÇÂÔ Ççzô êÈðÅ
Ø°³î Ç×ÁÅÍ î˺ ÜÅäçŠû ÇÕ ÇÂÔ ØàéÅ òÅêðÆ ÃÆÍ á¶Õ¶çÅð é¶
Á¼×¶ ç¼ÇÃÁÅ- ÜÆ ÕçÆ ìÅñ Øð ÇòÚ Ö¶â¶, ÇÂÔ î¹ðÅç îé ÇòÚ ñË
Õ¶ Áð÷ ×°÷Åðé ׶ ÃéÍ ìÅìÅ ÜÆ é¶ ÁÃÆû Çç¼åÆÁ» Áå¶ ÇÕÔÅðÅÇÂ
å°Ã» çÆ î¹ðÅç êÈðÆ Ô¯ÂÆ, ô¼Õ é» ÕðéÅÍ
ÃÅñ ìÅÁç ðÅÇ ÃÅÇÔì ç¶ Øð ì¶à¶ çÅ Üéî Ô¯ÇÂÁÅÍ ÃðçÅð
¶éÅ Ö¹ô ÇÕ çÅÁòå Çç¼åÆ ìóÆ ò¼âÆÍ ÜÆ éòÅì ÃÅÇÔì Ö¹ç ÁŶ
Ãé ç½ñå ÖÅé ÃÅÇÔì, ÇÂà Üôé ÇòÚ ÇôðÕå ÕðéÍ Çê³â» ç¶ Çê³â
ÁÅä À°åð¶ ÃéÍ ÇÂà íÅðÆ ÇÂÕ¼á ÇòÚ ô°ÕðÅéÅ Õðé î×𯺠ðÅÇÂ
ÃÅÇÔì é¶ ÁÅêäÆ Á¼èÆ ÷îÆé Ô÷ðå ìÅìÅ éÅéÕ ç¶ éÅî dzåÕÅñ
åìçÆñ Õð ç¶ä çÅ ÁËñÅé ÕÆåÅÍ Ã¯ À°ç¯º ÃÅ㶠üå ý î¹ð¼ì¶ ìÅìÅ
ÜÆ ç¶ éÅî ԯ¶ ܯ Ô°ä åÕ å°ð¶ Á»òç¶ ÔéÍ ê³çð» Õ° ÃÅñ êÇÔñ»
ÃÅⶠÇÖÁÅñ ÇòÚ ÇÂÔ ×¼ñ ÁÅÂÆ êÂÆ îÅñÕ ÁÃƺ, ÕÅì÷ ÁÃƺ,
ÕÅôåÕÅð ÁÃƺ êð éÅî ÃÅâÅ îÅñ ÇðÕÅðâ ÇòÚ ì¯ñçÅ éÔÆºÍ ÁÃƺ
ÇÂà ÷îÆé À°êð é÷ÅÇÂÜ Õìܶ ê¹ôå» å¯º ÕÆå¶ Ô¯Â¶ ÔéÍ ç¯ Õ° ý
ÇÕ¼ñ¶ ÷îÆé ìÚÆ Ô¯ÂÆ ÔË ×°ðçòÅð¶ ç¶ Õì÷¶ ÇòÚÍ ìÅÕÆ çÆ í¼àÆ
òÅÔ°³ç¶ ìÆÜç¶ ÔéÍ ÁÃƺ ô¶Öê¹ð¶ ÁçÅñå ÇòÚ î¹Õ¼çîÅ çÅÇÂð Õð
Çç¼åÅ ÇÕ ÇêÛñÆ À°îð¶ ÃÅⶠì÷°ð×» ç¶ ì÷°ð× ðÅÇÂì¹ñÅð ÃÅÇÔì
çÅ ÇçîÅ× ÇÔ¼ñ Ç×ÁÅ ÃÆÍ À°Ã é¶ Á¼èÆ ÷îÆé ÇÂÕ ëÕÆð éÅéÕ
ç¶ éÅî ÕðòÅ Çç¼åÆ êð À°Ã ç¶ Ô¼ÕçÅð ÁÃƺ Ô»Í ÕÅì÷ ÕÅôåÕÅð
òÆ Ö¹ç Ô»Í ÃÅⶠéÅî dzåÕÅñ åìçÆñ Ô¯ò¶Í ñÀ° ÜÆ åñìÆÁ»
ÇÂåñÅÔ», ÇðÕÅðâ, ìÇÔû Ãí Ô¯ ×ÂÆÁ»Í ÚÅð ÃÅñ î¹Õ¼çî¶ çÆ
ÕÅðòÅÂÆ Ú¼ñÆÍ ëËÃñ¶ çÆ åðÆÕ ÁÅÂÆ å» øËÃñÅ ÃÅⶠÇÖñÅëÍ
dzåÕÅñ åìçÆñ éÔƺ Ô¯ ÃÕçÅÍ ÁÃƺ ñÅÔ½ð ÔÅÂÆÕ¯ðà ÇòÚ ÁêÆñ
çÅÇÂð Õð Çç¼åÆÍ Çå³é ÚÅð ÃÅñ À°æ¶ ùäòÅÂÆ Ô°³çÆ ðÔÆÍ Ü¼Üî˺à
Ô¯ÂÆ, dzåÕÅñ åìçÆñ éÔƺ Ô¯ ÃÕçÅÍ ÁêÆñ ÖÅðÜ, çÅõñ çëåðÍ

ÁÃƺ ÜÆ Ã¹êðÆî Õ¯ðà ÇÂÃñÅîÅìÅç ÁêÆñ çÅÇÂð ÕÆåÆÍ Çå³é ÃÅñ
ùäòÅÂÆ Ô¯ÂÆÍ ÁÖÆð Ü篺 øËÃñŠùäÅÀ°ä çÅ òÕå ÁÅÇÂÁÅ å»
ìËºÚ é¶ ÇÕÔÅ- ÁÅêä¶ ê³Ü ÚÅð î¹Ôåìð ì³ç¶ ñË Õ¶ ÁÅÀ°äÅÍ òÕÆñ»
ù éÔƺ ÇñÁÅÀ°äÅÍ Õ¯ÂÆ ÜðÈðÆ ×¼ñ ÕðéÆ ÔËÍ ÁÃƺ ê¹¼ÇÛÁÅ ÜÆ ÕÆ
×¼ñ ÕðéÆ ÔË, ðåÅ ç¼Ã¯ å» ÇÕ ÇåÁÅðÆ ÕðÕ¶ ÁÅÂÆÂ¶Í ÁÅêà ÇòÚ
ÃñÅÔ Ü¯ ÕðéÆ Ô¯ÂÆÍ Ã»ÞÅ Õ³î ÔËÍ Ü¼Ü» é¶ ÇÕÔÅ- å°Ãƺ ÇÂÔ
î¹Õ¼çîÅ çÅÇÂð ÕðÕ¶ Ú³×Å Õ³î éÔƺ ÕÆåÅÍ ÇÂÔ ç¼ÃäÅ ÔËÍ îÔÆéÅ
åÅðÆÕ êÅ Çç¼åÆÍ
Çê³â» ç¶ ÁÅêä¶-ÁÅêä¶ ÇÂÕ¼á Ô¯Â¶Í Çëð û޶ ÇÂÕ¼á Ô¯Â¶Í Á¼á
ì³ç¶ Ú¹ä¶ ×¶ ÇÜÔó¶ ìËºÚ éÅñ ×¼ñ Õðé ÁçÅñå ÜÅä×¶Í åðÆÕ
ÁÅ ×ÂÆÍ Ã˺Õó¶ ì³ç¶ ÁçÅñå ç¶ ìÅÔð ê¹¼Ü ×Â¶Í ÃÅâÆ òÅðÆ ÁÅÂÆ
å» Á³çð çÅÖñ Ô¯Â¶Í ÇÂÕ î˺ òÆ Ã»Í Ü¼Ü» é¶ ÇÂ¼Õ Ø³à¶ ñÂÆ
ÁçÅñå î¹ñåòÆ Õð Çç¼åÆÍ ÃÅù ÇêÛñ¶ Õîð¶ ÇòÚ ñË ×Â¶Í ÚÅÔ
êÅäÆ î³×òÅ ÇñÁÅÍ Çëð ×¼ñ å¯ðÆÍ Ü¼Ü ÃÅÇÔìÅé é¶ ÇÕÔÅ- ÁÃƺ
ìóÆ ìÅðÆÕÆ éÅñ ÇÂÔ Õ¶Ã ç¶ÇÖÁÅ ÔËÍ å°Ãƺ ×ñå Õ³î Û¶ó ìËá¶Í
ÇÜé·» ëÕÆð» À°êð î¹Õ¼çî¶ çÅÇÂð ÕÆå¶ À°é·» 寺 î¹ðÅç» î³×ç¶ å»
áÆÕ ÃÆÍ À°Ô é¶Õìõå ÇÂéÃÅé ÇÜé·» çÆ ìç½ñå å°Ãƺ ç¹éÆÁ» çÆ
ð¯ôéÆ ç¶ÖÆ, å°Ãƺ À°é·» À°êð î¹Õ¼çî¶ ÕÆå¶Í ÇçîÅ× ÇÔ¼ñ ÜÅä òð׶
ìç ÇÂñ÷Åî ñÅÂ¶Í ÃðçÅð ðÅÇ ì¹ñÅð ÖÅé ÃÅÇÔì çÅ ÇçîÅ× Á¼èÅ
å» ÕÅÇÂî ÇðÔŠܯ Á¼èÆ ÷îÆé ìÚÅ ñÂÆÍ ÇÜà ëÕÆð ç¶ éÅî Á¼èÆ
÷îÆé çŠdzåÕÅñ ÕðòÅÇÂÁÅ À°Ã çÅ ÇçîÅ× å» êÈðÅ ÇÔ¼ñ Ç×ÁÅ
ÃÆ ÇÕÀ°ºÇÕ À°Ã é¶ Õç¶ ÇÂà ÷îÆé òñ ç¶ÇÖÁÅ íÆ éÔÆºÍ À°Ã çÆ
Á½ñÅç é¶ ÇÂà À°êð Ô¼Õ éÔƺ ÜîÅÇÂÁÅÍ Çüֻ é¶ ÕçÆ éÅ ÇÂÔ
÷îÆé ð¯ÕÆ, éÅ çÅÁò¶ ÁçÅñå» ÇòÚ ÕÆå¶Í å°Ãƺ ÇÂà À°êð ê¹ôå»
寺 éÜÅÇÂ÷ Õì÷¶ ÕÆå¶ Ô¯Â¶ Ôé, Ô°ä ÁçÅñå» ÇòÚ çÅÁò¶ ÕÆå¶Í
çà ìÅð» ÃÅñ» 寺 å°Ãƺ ò¼ÇâÁ» çÆ ì¶ÁçìÆ Õðç¶ ÁŶ Ô¯, ÇÕö é¶
ÁÕñ éÔƺ Çç¼åÆ ÇÕ ×°éÅÔ éÅ Õð¯? ÷îÆé 寺 òèÆÕ À°Ô å°ÔÅù
ÇêÁÅð Õðç¶ ÃéÍ å°Ãƺ À°é·» çðò¶Ã» ù éøðå Õðç¶ Ô¯ å¶ ÷îÆé
éÅñ ÇêÁÅð êÅ ÇñÁÅÍ å°ÔÅⶠկñ ÔÆ ðÔ¶×Æ ÷îÆéÍ î¹Õ¼çîÅ éÅ
Õðç¶ å» áÆÕ Ô°³çÅÍ
ÁÃƺ ÇÕÔÅ, ÜÆ ÷îÆé ÃÅⶠÂÆ Õì÷¶ ÇòÚ ÔË êð ÇðÕÅðâ îÅñ
ÇòÚ ÃÅâÅ éÅî éÔÆºÍ Ü¼Ü» é¶ ÇÕÔÅ- éÅî éÔƺ ðÔ¶×ÅÍ éÅ å°ÔÅâÅ
éÅ ÃÅâÅÍ éÅî ðÔ¶×Å Á¼ñÅÔ êðòðç×Åð çÅÍ éÅî ðÔ¶×Å À°Ã çÆ
ì³ç×Æ Õðé òÅÇñÁÅ çðò¶Ã» çÅÍ À°Ô ÇÜÔó¶ Ú³ç åÅÇðÁ» ç¶ îÅñÕ
112 113
Ôé À°ÔÆ ðÇÔä׶, Ô¯ð éÔƺ ðÔ¶×Å Õ¯ÂÆÍ ÃÅâÆ å°ÔÅù ÇÂÔ ÃñÅÔ ÔË
ÇÕ î¹Õ¼çîÅ òÅêà ñË ñÀ°Í ÁÃƺ ÇÕÔÅ, ÜÆ ìÅÔð ÃÅâÅ íÅÂÆÚÅðÅ
Öñ¯åÅ ÔËÍ À°Ã éÅñ ÃñÅÔ Õð ñÂÆÂ¶Í Ü¼Ü» é¶ ÇÕÔÅ- ÷ðÈð Õð¯Í
Ô°ä ÃÅ㶠Ç×ÁÅð» ò¼Ü¶ ÔéÍ ô»îÆ ÚÅð òܶ åÕ ÃñÅÔ Õð ñÀ°Í ܶ
î¹Õ¼çîÅ òÅêà éÅ ÇñÁÅ å» Çëð ÁÃƺ øËÃñŠùäÅ ÇçÁ»×¶Í ÁçÅñå
寺 ìÅÔð å°ÔÅù ÁÃƺ ÇÂÔ ÇÂÕ ÃñÅÔ Çç¼åÆ ÔËÍ ÇÂÔ ÃñÅÔ î³éä
ç¶ å°Ãƺ êÅì³ç éÔÆºÍ øËÃñÅ ôÅîÆ Ã¹äÅò»×¶Í
ÁÃƺ ìÅÔð ÁŠ׶¶Í íÅÂÆÚÅðÅ À°âÆÕ ÇðÔÅ ÃÆÍ ÃÅðÆ ×¼ñ
ç¼ÃÆÍ Ã¯Úä ÇòÚÅðé ñ¼×¶Í ÇçîÅ× ÇðóÕ¶Í ÁÖÆð ÇòÚ øËÃñÅ Ô¯ÇÂÁÅ
ÇÕ ç¯Ô» ÇòÚ¯º ÇÂÕ çÆ Ú¯ä ÕðéÆ ÔËÍ ÁêÆñ òÅêà ñËäÆ ÔË ÇÕ
î¹Õ¼çîÅ ÔÅðé çÆ Ü¼Üî˺à ñËäÆ ÔËÍ Ü¼Ü» çÆÁ» ×¼ñ» 寺 Çç¼Ã Ç×ÁÅ
ÃÆ ÇÕ Çܼåä çÅ ÃòÅñ ÂÆ éÔƺ êËçÅ Ô°³çÅÍ Áû ÃÅÇðÁ» é¶
î¹Õ¼çîÅ òÅêà ñËä çÅ øËÃñÅ ÕÆåÅÍ ôÅîÆ ÚÅð òܶ òÕÆñ» Ãä¶
ÔÅ÷ð Ô¯ Õ¶ ÁêÆñ òÅêà ñË ñÂÆÍ ÁÃƺ ìÚ ×¶ ÃðçÅð ÜÆÍ
ÁêÆñ òÅêà éÅ ñËºç¶ å» ÔÅðéÅ ÃÆÍ ç¹éÆÁ» òÆ ÜÅäÆ ÃÆ çÆé
òÆÍ Ô°ä ç¯ò¶º ìÚ ×Â¶Í Á×ñÆ çð×ÅÔ ÇòÚ ÇÂé·» çðò¶Ã» ÃÅÔîä¶
Öñ¯ Õ¶ ×°éÅÔ» çÆ î¹ÁÅëÆ î³×ä ܯ׶ ðÇÔ ×Â¶Í À°Ô ìó¶ ðÇÔîÇçñ
Ôé ÜÆÍ ÁÅêäÆ Á½ñÅç çÆÁ» ×ñåÆÁ» îÅê¶ ìÖô ÇçÁÅ Õðç¶ ÔéÍ
ç¯Ö¯ íðÅ ÜÆ ÇÕ³éÆÁ» åÅÕå» ç¶ îÅñÕ Ôé Ô÷ðå ìÅìÅ éÅéÕÍ
ÃçÆÁ» ìÆå ×ÂÆÁ» êð é¶ÕÆ Õðé çÅ Ô°Õî Áܶ ÇÕö éÅ ÇÕö
÷ðƶ ê¹ÚÅ ðÔ¶ ÔéÍ Ã¹êðÆî Õ¯ðà ù ÇÕÔÅ ÇÕ ÇÂé·» ù ×ñå ðÃå¶
íàÕä 寺 ð¯ÕÍ Ã¹êðÆî Õ¯ðà é¶ ð¯ÇÕÁÅÍ ìÅìÅ ÜÆ é¶ Ã¹êðÆî Õ¯ðà
寺 ÃÅâÆ Ô¼åÕ éÔƺ ÕðòÅÂÆÍ òðÇÜÁÅ òÆÍ Ç¼÷å òÆ ð¼ÖÆÍ À°Ã ç¶
éÅî ù ñ¼Ö ÃñÅîÍ Á¼Ü òÆ îÅñ ÇðÕÅðâ Áé°ÃÅð ÇÂÔé» î¹ð¼ÇìÁ»
ÇòÚ ×°ðÈ ìÅìÅ éÅéÕ Ö¶åÆ ÕðçÅ ÔËÍc hî˺ ÇÂà î¹Õ¼çî¶ ìÅìå ÜÅäÕÅðÆ Ç¼Õåð Õðé òÅÃå¶ Õ¯Çôô ÕðçÅ ÇðÔÅÍ ç¯ çÿìð B@@H ù
ÜÅäÕÅðÆ ÇîñÆ ÇÕ åñò¿âÆ ééÕÅäÅ ÃÅÇÔì ç¶ òÃéÆÕ ÒÒÃðòð í¼àÆ Áå¶ Ô¯ð......òñ¯º î¹Õ¼çîÅ
çÅÇÂð ÕÆåÅ Ç×ÁÅ ÃÆÍ ÇÂà ÁÅçîÆ çÆ B@@D Çò¼Ú î½å Ô¯ÂÆÍ êÅÇÕÃåÅé çÆ êÅðñÆî˺à çÅ î˺ìð
ðÅÇÂìôÆð í¼àÆ òÆ ÇÂà î¹Õ¼çî¶ ÇòÚ ôÅîñ Ô¯ÇÂÁÅ, À°Ô òÆ Ô¹ä éÔƺ ðÔ¶Í À°é·» çÅ ê¼åð ðÅÇÂ
ÜÔÅéÖÅé ÇÂà òÕå ê³ÜÅì ÇòèÅé ÃíÅ çÅ î˺ìð ÔËÍ Ãðòð í¼àÆ ç¶ ç¯ ì¶à¶ Ôé, ò¼âŠüïç À°µñÅ í¼àÆ
Áå¶ ë¯àÅ ê¼êÆ í¼àÆÍ ìôÆð çÅ åð·» ðôÆç Ô¹ÃËé ÖÅé í¼àÆ Áܶ ÕÅÇÂî ÔËÍ À°Ã 寺 êåÅ ñ¼×Å ÇÕ
ÔÅÂÆÕ¯ðà ñÅÔ½ð ÇòÖ¶ ÇÜÃ Ü¼Ü é¶ ëËÃñŠùäÅÇÂÁÅ À°Ã çÅ éÅî ÜÃÇàà ÜéÅì ô½Õå Ô¹ÃËé ÖÅé ÔË å¶
ÇÃðéÅò» ÔË- îÕÅé é§: A@D ¶, ÕËéÅñ ÇòÀ±, ñÅÔ½ð êÅÇÕÃåÅé Ô¯ð ÜÅäÕÅðÆ Ç¼Õåð Õð ÇðÔÅ Ô»Í
Õ°¼Þ î¹ôÕñ» ÁŪçÆÁ» ÔéÍ í¼àÆÁ» Ãî¶å ìÅÕÆ ñ¯Õ òÆ ÜÅäÕÅðÆ ç¶ä 寺 ÕåðÅªç¶ ÔéÍ À°é·» çÅ
ÇÖÁÅñ ÔË ÇÃ¼Ö î¹Õ¼çîÅ Õðé òÅÃå¶, ÃÅðÆ ÷îÆé çÅ Õì÷Å ÔÅÃñ Õðé ñÂÆ ÃÈÚéŠǼÕáÆ Õð ðÔ¶
Ôé-ñ¶ÖÕÍ

ÇÂÔ ÇéÕÆ ÇÜÔÆ Ã³×å ìÔ°å ÇêÁÅð éÅñ ×°ðÈ ìÅì¶ ç¶ ÜÃ
×ÅÀ°ºçÆ À°áÆÍ î˺ òÅêà װðç¹ÁÅð¶ ê¹¼ÜÅÍ ê³Üòƺ ÇòÚ êó·çÅ Û¯àÅ
ì¶àŠùÖéìÆð ÕÇÔä ñ¼×Å- ÇÕæ¶ Úñ¶ ׶ ÃÆ? Ø³à¶ ç¶ À°âÆÕÆ
Ü»ç¶ Ô»Í ç¼ÇÃÁÅ éƺ ÃÆ ÇÕ Ü¯ó¶ ÖðÆçä Ú¼ñ»×¶? ìÔ°å ùÔä¶ Áå¶
Ô³ãäÃÅð Ôé ÇÂ毺 ç¶ Ü¯ó¶Í î˺ ÇÕÔÅ- Ú³×ÆÁ» ×¼ñ» ùä Õ¶ ÁÅÇÂÁÅ
Ô»Í ò¼â¶ Ãåòƺ ç¶ ÇòÇçÁÅðæÆ Ô°ÃéìÆð é¶ ÇÕÔÅ- ÇÜæ¶ ÇÜæ¶ ÜÅò»×¶
Ú³×ÆÁ» ×¼ñ» ùäé ù Çîñä×ÆÁ»Í ÇÂÔ ìÅì¶ çÅ ç¶Ã ÔË éÅÍ Úñ¯
ìÜÅð Ú¼ñƶÍ
ò¼âÆ ÃÅðÆ ç¹ÕÅé Á³çð çÅÖñ Ô¯Â¶Í ì¼Ú¶ Ü°¼åÆÁ» êóç Õðé
ñ×¶Í î˺ î¯ÚÆ éÅñ ×¼ñƺ ñ¼× Ç×ÁÅÍ ê¹¼ÇÛÁÅ- ÇÔ³ç¹ÃåÅé ÇòÚ¯º
ÚÅð Õ° òÅðÆ Üæ¶ ÃÅñ ÇòÚ ÁÅÀ°ºç¶ ÔéÍ Áׯº ÇêÛ¯º å°ÔÅâÅ ÕÅð¯ìÅð
ÇÕò¶º Ú¼ñçÅ ÔË? À°Ô ì¯ÇñÁÅ- ÜÆ òèÆÕ ð½äÕ å» å°ÔÅⶠÁÅÀ°ä
éÅñ ÔÆ Ô°³çÆ ÔË êð ÃÅðÆ ç¹éÆÁ» ÇòÚ¯º Çüֻ ç¶ ÕÅëñ¶ ÁÅÀ°ºç¶ ÂÆ
ðÇÔ³ç¶ ÔéÍ ìó¶ èéÅã ÁÅÀ°ºç¶ Ôé ÜÆÍ ÕÂÆ å» ÁÅêäÅ ÜÔÅ÷ ÔÆ
ñË ÁÅÀ°ºç¶ é¶Í ñ§îÆÁ» ñ§îÆÁ» ÇñôÕÅð¶ îÅðçÆÁ» ÕÅð» ç¶ ÕÅëñ¶
À°åðç¶ ÔéÍ êÇðòÅð» ç¶ êÇðòÅð ÁÅÀ°ºç¶ ÔéÍ Õ¯ÂÆ îÔÆéÅ îÔÆéÅ
Õ¯ÂÆ ç¯-ç¯ îÔÆé¶ íÆ ðÇÔ³ç¶ ÔéÍ î˺ ê¹¼ÇÛÁÅ, å°Ãƺ å» ÃÅÇðÁ» ç¶Ã»
ç¶ ÕÅëñ¶ ç¶Ö¶ Ôé, ÃÅⶠÇÔ³ç¹ÃåÅéÆ Çüֻ òð׶ ÇÃçÕòÅé Ôé À°Ô
òÆ ÇÕ Õ¯ÂÆ ëðÕ ñ¼×ÅÍ î¯ÚÆ ì¯ÇñÁÅ- ëðÕ ÔËÍ ÇÂæ¶ ÇܳéÅ Ãî»
ðÇÔ³ç¶ Ôé À°Ô êËðƺ Ü°¼åÆ éÔƺ êÅÀ°ºç¶Í é§×¶ êËðƺ Ø°³îç¶ ÔéÍ
ÁÅÖç¶ Ôé-ÃÅⶠìÅì¶ çÆ èðåÆ ÔËÍ ñ¼Ö ùð×» 寺 À°åîÍ å°Ãƺ ܯó¶
êÇÔé¶ Ô¯Â¶ Ôé, Ô¯ð ܯó¶ ñËä¶ ÔéÍ À°Ô é§×¶ êËðƺ Çëðç¶ Ôé
ééÕÅäÅ ÃÅÇÔì ÇòÚÍ ÁÅêä¶ ÕÅð¯ìÅð ÇÖñÅø ×¼ñ» Õð ÇðÔÅ Ô»
ÃðçÅð ÜÆ êð êÆð» ç¶ êÆð çÆ ðÇÔîå ì¶Á³å ÔËÍ ÚÅð êËÇÃÁ»
ÕðÕ¶ ÞÈá ÇÕÀ°º ì¯ñ»Í ×°ðÈ éÅéÕ ÃÅÇÔì ìÅìÅ-ÇÂ-ÁÅñî ì¹¼Õ» íð-
íð ÁÅê ç¶ÂÆ Ü»çÅ ÔË ÃÅù ÁôðëÆÁ»Í
Õñî-çòÅå ñË Õ¶ Á¼Ü î¶ðÆ æ» Ü¶ ê¹ðÅäÅ ÃÅÖÆÕÅð ìËáÅ Ô°³çÅ
åç ÁÅÖðÆ ôìç ÇÂÀ°º ÇñÖçÅ: ðÅÇ ì¹ñÅð ÜÆ ÕÆ ÃÅÖÆ Ã³êÈðé
Ô¯ÂÆ ×°ðêzÃÅÇç éÅñÍ ìÆå¶ ÃÇîÁ» ÇòÚ îÔ»ê¹ðÖ» ÕÆ ÕîÅÂÆ ò³âÆ
Ü»çÆÍ Øð ÜîÆé Õà°³ì ÕË Í ê¹³é öòÕ» Õ¶Í êÅê Çé§çÕ» Õ¶Í ÇðçË
ÕÅ Ç×ÁÅé ܼÇ×ÁÅÃÈÁ» ÕÅÍ ×°ðÈ ìÅì¶ ÕÅ ÃÅðÅ ÇÕÛ° À°åî, Ãì
ÇÕé° Øð Ã×ñ óÃÅð» Õ¶ éÅîÍ ÇÜà îÔñ îÇÔ ×°ðÈ ìÅì¶ ÕÅ
114 115
ÇàÕÅäÅ ÇåæË ÇîÔðìÅéÆ ú ÇîÔðìÅéÆÍ Ô¯ð ÇÕÛ° éÔÆºÍ Ãí î³×ñ
×ÅòÔ° ÜÆ:
ÔðÖ Áé§å Ã¯× éÔƺ ìÆÁŨ
ï ØÇð ×°Çð éÅéÕ ÕÀ° çÆÁŨ î.E ×À°óÆ, Á³× AHF
ì¯ñÔ° ÜÆ òÅÇÔ×°ðÈ òÅÇÔ×°ðÈÍ Ççé ÛÇéÛðÍ åðÆÕ ÃåÅÂÆÍ îÔÆéÅ
Ãå³ìðÍ ÃÅñ ç¯ ÔÜÅð Çå³éÍ è³é ìÅìÅ ×°ðÈ éÅéÕ ç¶ò îÔÅðÅÜÍ
è³é À°ÃÕ¶ ÇÃÖÍ

116 117
íÅÂÆ íÅÂÆ îðçÅéÅ îðçÅéÅ ÜÆ
ÜÆ
ÇÜà ó×ÆåÕÅð çÆ å°Ãƺ åÃòÆð ç¶Ö ðÔ¶ Ô¯, ÇÂÔ íÅÂÆ îðçÅéÅ
ÜÆ çÆ éÔƺ ÔËÍ ÃÅÇ÷³ç¶ ç¶ Ô¼æ» ÇòÚ ëÇóÁÅ ÃÅ÷ ðìÅì éÔƺ
ÃÅð³×Æ ÔËÍ î¶ðÅ ïÕÆé ÔË ÇÕ Ãð ÜÆ.ÁËÃ. áÅÕð ÇÃ³Ø é¶ AIFD
ÇòÚ Ü篺 ÇÂÔ ê¶ºÇà³× ÇåÁÅð ÕÆåÆ ÃÆ, åç ì¹ðô ÚñÅÀ°ºÇçÁ» À°é·»
ù íÅÂÆ îðçÅéÅ ÜÆ çÆ ðìÅì çÆÁ» Õ°Þ îÔÆé è¹é» ÇÂéÅî òܯº
ùäé ù ÇîñÆÁ»Í êÅáÕ Ü篺 ÁÃñ 궺Çà³× (B@ÓÓ&BHÓÓ) ç¶Öä׶
åç À°Ô î¶ð¶ éÅñ ÃÇÔîå Ô¯ ÜÅä×¶Í ê¶ºÇà³× ԶỠÇñÇÖÁÅ ÔË-
ÒÒÇÂñÅÔÆ è¹éÓÓÍ Á¼×¶ ÇñÇÖÁÅ ÔË... ÒÒܯ íÆó» ñÂÆ éÔƺ, ÁÅêä¶
ÁÅê ñÂÆ ×ÅÀ°ºçÅ ÔËÍÓÓ çÈð Çê¼Û¶ ÇÂÕ ×°³ìç ÔËÍ ÇÜà ÷îÆé À°êð
ÃÅð³×Æ òÅçÕ Öñ¯åÅ ÔË, êæðÆñÆ ÔËÍ êð Ú¼àÅé» Ôé ÇÕ ê³Øð Õ¶
êÅäÆ Ô¯ ðÔÆÁ» ÇçÃçÆÁ» ÔéÍ çðÜ» Áå¶ çðÅó» ñÇÔð» ÇòÚ òà
ðÔÆÁ» ÔéÍ
ÃÕÈñ ÇòÚ êó·ç¶ ôÅÃåðÆ ×ÅÇÂé ÇüÖä òÅñ¶ Õ°¼Þ ì¼ÇÚÁ» ù
î˺ ÇîÇñÁÅ å¶ ê¹¼ÇÛÁÅ, ÒÒÜ篺 î˺ å°ÔÅⶠÇܼâŠû, Ççñ ÕðçÅ ÃÆ
ñ¶ÖÕ ìä»Í ÇÂò¶º å°ÔÅⶠհ¼Þ ÜîÅåÆ ì¼Ú¶ ÇÚ¼åðÕÅðÆ ÇÃ¼Ö ðÔ¶ ÔéÍ
å°Ãƺ ó×Æå ÇüÖä çÆ ×¼ñ ÇÕÀ°º ïÚÆ? ÇÂ¼Õ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒñ¶ÖÕ Áå¶
ÇÚåðÕÅð, ܶ ÚÅÔ°ä å» ÁÅêä¶ Ô°éð çÆ ÃÔÅÇÂåÅ éÅñ ÇÕö çÅ
Ççñ ç¹ÖÅ ÃÕç¶ Ôé, î÷ÅÕ À°âÅ ÃÕç¶ Ôé, ÞÈá ì¯ñ ÃÕç¶ ÔéÍ
ÃÅ÷ ÁÇÜÔÅ éÔƺ Õðç¶Í ó×ÆåÕÅð ÚÅÔ¶ å» òÆ éÔÆºÍ Õ¯ÂÆ ÃÅÇ÷³çÅ
ò¼âÅ ÔË Õ¯ÂÆ Û¯àÅ...áÆÕ, êð ó×Æå üà éÔƺ îÅðçÅ, Ô¼åÕ éÔƺ
ÕðçÅ, ÞÈá éÔƺ ì¯ñçÅÍ ÇÂÔ Ãí ù ÇêÁÅðÆÁ» åüñÆÁ» Çç³çÅ ÔËÍÓÓ
î˺ ÕñÅà ðÈî ÇòÚ Ã³×Æå ÁÇèÁÅêÕ ù ÇÕÔÅ, ÒÒÁ¼Ü Õ¼ñ· ì¼Ú¶
åÕó¶ ×¼êÆ Ô¯ ׶ ÔéÍ é§ìð ò¼è ñËä çÆ ñÅñÃÅ éÅñ ó×Æå
êó·ç¶ Ôé êð ×¼ñ» ò¼âÆÁ»-ò¼âÆÁ» ùäÅÀ°ºç¶ ÔéÍÓÓ ÁÇèÁÅêÕ é¶
ÇÕÔÅ, ÒÒÇÜà ì¼Ú¶ éÅñ å°Ãƺ ×¼ñ ÕÆåÆ À°Ô ÇòÇ×ÁÅé çÅ ÇòÇçÁÅðæÆ
ÔË Áå¶ À°Ã é¶ øËÃñÅ ÕÆåÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÔË ÇÕ Ã³×Æå ù ÕçÆ Ãñ¶ìÃ
ç¶ Çòô¶ òܯº éÔƺ ñò¶×ÅÍÓÓ

îÔÅé ÇÃåÅðòÅçÕ À°ÃåÅç ðÅî éÅðÅÇÂä ÜÆ çÆ Ç³àðÇòÀ±
êó·ÆÍ ÃÅð³×Æ ç¶ ô½Õ ìÅð¶ ê¹¼Ûä å¶ À°é·» ÇÕÔÅ, ÒÒÁÅçîÆ ù Ô³ÕÅð
Ô¯ Ç×ÁÅ ÃÆ ÇÕ À°Ã çÆ ÁÅòÅ÷ 寺 îè¹ð Ô¯ð Õ¯ÂÆ ÁÅòÅ÷ éÔÆºÍ î˺
ÚÅÇÔÁÅ ÇÕ ñ¼Õó çÆ ÇéÕÆ ÇÜÔÆ ÇÂÕ ÇéðÇܳç óçÈÕóÆ ÁÅçîÆ çÅ
Ô³ÕÅð å¯ó¶Í ÁÇÜÔÅ Õðé ñÂÆ ÇÂÕ Üéî å» ñ¶Ö¶ ñ¼× Ç×ÁÅ êð
óå¯Ö ÇîÇñÁÅÍÓÓ ê³ÜÅìÆ êÅáÕ, éÅðÅÇÂä ÜÆ çÆ ÕËÃà ÖðÆç Õ¶
Ü篺 íËðòÆ ÇòÚ ÃÅð³×Æ çÆÁ» è¹é» ùäé׶ å» î³é ÜÅä׶ ÇÕ ÕÂÆ
Üéî» çÅ Õ³î ÇÂÕ Üéî ÇòÚ Çéì¶ÇóÁÅ Ç×ÁÅÍ
×¼ñ íÅÂÆ îðçÅéÅ ÜÆ ìÅð¶ ÕðéÆ ÔË êð Ô¯ð ×¼ñ» ÇÂèð¯º
À°è𯺠À°â Õ¶ ÇòÚÕÅð ÁÅ ×ÂÆÁ»Í ÇÂò¶º ÔÆ Ô¯äÅ ÃÆÍ À°é·» ìÅð¶
ÁÚÅéÕ ×¼ñ ô°ðÈ éÔƺ Ô¯ ÃÕçÆÍ ÇÂÀ°º ÕðéÅ ì¶-ÁçìÆ Ô¯ò¶×ÆÍ
êÇÔñ» Õñî ùð Õð ñÂƶÍ
íÅÂÆ ×°ðçÅà ÜÆ é¶ ÃÔÆ ÇñÇÖÁÅ ÇÕ ìÅÇìÁ» é¶ èðåÆ Ã¯èä
ÇÔå Úó·ÅÂÆ ÕÆåÆÍ À°é·» çÆ Ç¼ÛÅ ÃÆ ÇÕ èðåÆ ç¶ à¯Â¶ Çà¼ì¶ ê¼èð
ÕðÕ¶ ÇÂà ù ï¯ÔäÆ Ãîåñ ìäÅÂÆÂ¶Í ÇÂà îÕÃç ñÂÆ Ôñ ùÔÅ׶
çÆ æ» ìÅäÆ Áå¶ ðìÅì çÆ òð寺 ÕÆåÆÍ
íÅÂÆ îðçÅéÅ ÜÆ ìÅð¶ ÇñÖä ñÂÆ ÃÅðÆÁ» Üéî-ÃÅÖÆÁ»
çÅ ç¹ìÅðÅ êÅá ÕÆåÅÍ Üéî-ÃÅÖÆÕÅð» é¶ ò¼Ö-ò¼Ö åðÆÇÕÁ» éÅñ
ÇÂà øÕÆð ç¶ Á³çð çÆ ÞÅå ê¹ÁÅÂÆ ÔËÍ ×°ðÈ ÜÆ éÅñ êzÆå Áå¶
ç¯Ô» çÆ ñ¯Õ» éÅñ êzÆå ç¶ í¶ç, ÃÅÖÆÕÅð Çìé» ÇÕö ÖÅà åð¼çç
ç¶ ÃÇÔÜ Ã¹íÅÁ Ö¯ñ·çÅ Ü»çÅ ÔËÍ
×°ðÈ ìÅìÅ ÜÆ Ü篺 ÕçÆ ì³ç×Æ ÕðÇçÁ» ÃîÅèÆ ÇòÚ ñÆé Ô¯
Ü»ç¶ å» íÅÂÆ îðçÅéÅ ê³Ü Õðî» çÈð Öñ¯ Õ¶ ñ×ÅåÅð êÇÔðÅ Çç³ç¶
ÇÕ ÃîÅèÆ ÇòÚ Õ¯ÂÆ ÇòØé éÅ êò¶Í ÇÕö ù é¶ó¶ éÅ ÜÅä Çç³ç¶Í
êð Ü篺 ìÅìÅ ÜÆ ×ÅÀ°ä ñ×ç¶ å» ðìÅì ñË Õ¶ ÇÂ³é» é¶ó¶ ìËáç¶
ÇÕ ×¯â¶ éÅñ ׯâÅ ÖÇÔ³çÅÍ Õ°çðå À°é·» ç¶ Ã¹ð» éÅñ ðñÕ¶ ×ÅÀ°ä
ñ×çÆÍ éÅæ», ܯ×ÆÁ», ìzÅÔîä», ÕÅ÷ÆÁ», î½ñòÆÁ» éÅñ ÇòÚÅð
òà»çðÅ ÕðÇçÁ» Ü篺 Ç×ÁÅé çÆ Ôé¶ðÆ ò×çÆ å» ìÅìÅ ÜÆ ÁÅÖç¶,
ÒÒîðçÅÇéÁÅ ðìÅì À°áÅÇÂÍ ìÅäÆ ÁÅÂÆ ÔËÍÓÓ ÕÆðåé çÆ ìÅðô Ô°³çÆ
å» ÃÅðÆ ×ðç ö¹ìÅð è¹ñ Ü»çÆ å¶ ÁÅÕÅô Çéðîñ Ô¯ Ü»çÅÍ ÇÔ³çÈ
ÁÅÖç¶, ÒÒÇÂé·» ÇòÚ ìzÔî çŠóêÈðä êzÕÅô ÔËÍ êzå¼Ö Ççà ðÇÔÁÅ
ÔËÍÓÓ ÕÅîñ øÕÆð» éÅñ î¶ñ Ô°³çÅ å» À°Ô ÕÇÔ³ç¶, ÒÒÃñÅîÅñ¶Õ³
éÅéÕ ôÅÔ øÕÆð, ÃÅÇÔì ç¶ ðÃÆçÍ å±³ ò¼âÅ ì÷°ð×òÅð ÔÅÂÆÍ Áû
118 119
ÕÈ ç¹ÁÅ ç¶Ô ÇÕ ÃÅâÆ íÆ ÃÅÇÔì éÅñ À°ò¶º ìä ÁŶ ÇÜò¶º å˺â¶
éÅñ ìä ÁÅÂÆ ÔËÍÓÓ Õ¯ÂÆ Ô¯ð ÁÅÀ°ºçÅ å» ÁÅÖçÅ, ÒÒîðç Ôé êÈð¶Í
íñ¶ Ôé Õ¯ÂÆÍ Ö¹çÅÇÂ ç¶ ÃÅÇçÕ ÔËé ò¼â¶ÍÓÓ
íÅÂÆ îðçÅéÅ ÜÆ îÔÅðÅÜ å¯º çà ÃÅñ ò¼â¶ ÃéÍ ìÚêé ÇòÚ
ç¯ò» ù ÁÕÃð ÇÂÕ¼ÇáÁ» ç¶ÇÖÁÅ Ü»çÅÍ ÇêåÅ, îÅåÅ Ü» íËä éÅéÕÆ
é¶ Ü篺 ×°ðÈ ÜÆ ù ç¹éÆÁ»çÅðÆ çÆ Õ¯ÂÆ ×¼ñ ÃîÞÅÀ°äÆ Ô°³çÆ å»
À°Ô íÅÂÆ îðçÅéÅ ÜÆ ù ì¹ñÅ Õ¶ ÁÅÖç¶ ÇÕ À°é·» ù îéÅÀ°Í íÅÂÆ
ÜÆ Úñ¶ å» Ü»ç¶ êð À°é·» ù ÃîÞÅÀ°ä çÆ æ» ÃîÞ Õ¶ ÁÅ Ü»ç¶Í
ÇÂÔ ×¼ñ» êó·ÇçÁ» î˺ ïÚçÅ ÇÕ íÅÂÆ îðçÅéÅ ÜÆ çÆ ×¼ñ Ü篺
îÔÅðÅÜ î³éç¶ éÔƺ Ãé, Çëð òÆ êÇðòÅð ç¶ ÜÆÁ À°é·» ù ÔÆ ÇÕÀ°º
ç¹ìÅðÅ í¶Üç¶? êåÅ ñ¼Ç×ÁÅ ÇÕ ìÅìÅ ÜÆ, íÅÂÆ çÆ ×¼ñ ùä å»
ñËºç¶ Ãé, Ô¯ð» çÆÁ» éÃÆÔå» À°Ô ÕÂÆ òÅð ùäé ñÂÆ òÆ ÇåÁÅð
éÔƺ ÃéÍ
ìÅìÅ ÜÆ åñò³âÆ å¯º ùñåÅéê¹ð ñ¯èÆ é½ÕðÆ Õðé Úñ¶ ׶Í
îÔÆé¶ ñ§Ø ׶ å» îÅÇêÁ» é¶ íÅÂÆ îðçÅéÅ ù À°é·» çÆ õìð ÃÅð
ñËä ñÂÆ í¶ÜÇçÁ» ÇÕÔÅ- ÇÂÕ òÅð ÁÅ Õ¶ Çîñ ÜÅäÍ íÅÂÆ ÜÆ
å°ð êÂ¶Í Ã¹ñåÅéê¹ð ê¹¼Ü¶Í õËð ù¼Ö ê¹¼ÛÆ, ç¼ÃÆ å¶ ÇÕÔÅ, ÒÒî» å¶
ÇêåÅ ïÅç Õðç¶ ÔéÍ êÇðòÅð ù Çîñ ÁÅúÍÓÓ ìÅì¶ é¶ ÇÕÔÅ, Ú³×Å
Ô¯ÇÂÁÅ íÅÂÆ å°Ãƺ ÁÅ ×Â¶Í ÁÅêäÅ êÇðòÅð ìóÅ ò¼âÅ ÔËÍ çÈð-çÈð
ÁÅêä¶ ÜÆÁ» ù Çîñä ÜÅäÅ ÔËÍ å°Ãƺ éÅñ Úñ¯Í ÇÂռᶠڼñ»×¶ å»
ÖðÆ Ö¹ôÆ Çîñ¶×ÆÍ
íÅÂÆ ÜÆ é¶ ÇÕÔÅ- ÒÒêð ÖÅò»×¶ ÕÆ? Öðڻ׶ ÕÆ?ÓÓ
ìÅì¶ é¶ ÇÕÔÅ- ÒÒܯ å°Ã» êÅà ÔË, À°Ô ç½ñå Ô¯ð ÇÕö êÅÃ
éÔÆºÍ å°ÃÅⶠÃçÕÅ ÕÂÆÁ» Ô¯ðé» ù Çð÷Õ Çîñ¶×ÅÍÓÓ íÅÂÆ Ú¹¼ê
ðÔ¶Í Çëð ÇÂÕ Ççé ìÅì¶ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒîðçÅÇéÁÅ ðìÅì ÖðÆçÓÓÍ íÅÂÆ
ÜÆ é¶ ÇÕÔÅ- áÆÕ ÔË ÜÆÍ ÇçÀ° êËÃ¶Í ìÅÇìÁ» ÇÕÔÅ- ÁÅêä¶ êÅÃ
êËö éÔÆºÍ íÅÂÆ ÜÆ ì¯ñ¶- ÜÆ ÁÅê» ù Ô°çÅð Õ¯ÂÆ éƺ 綺òçÅÍ Çëð
ìÅìÅ ÜÆ é¶ ÇÕÔÅ, ì¶ì¶ éÅéÕÆ ÜÆ êÅà ÜÅÔÍ ÃòÅñÆ ìäéÅ Ú³×Å
å» éÔƺ êð ÕÆ ÕðÆÂ¶Í ×ðÜ ÕÅð¶ Õð»òçÆ ÔËÍ íÅÂÆ îðçÅéÅ ÜÆ
ìÆìÆ êÅà ׶ å¶ ÇÕÔÅ, ÒÒì¶ì¶ ÇÂÕ Áð÷ ×°÷ÅðéÆ ÔËÍ ÃÅù ðìÅì
ñË ÇçÀ°ÍÓÓ ìÆìÆ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒÇÂÕ ÇÕÀ°º íÅÂÆÍ Ã½ ðìÅì» å°Ã» 寺
òÅð»Í êð éÅéÕ ù ÕÔ¯ ÇÂÕ òÅð îÈ³Ô å» ÇçÖŶ ÁÅ Õ¶Í ÇÕ³éÆ-
ÇÕ³éÆ ç¶ð Á»òçÅ ÔÆ éÔƺÍÓÓ

ÇÂÔ ×¼ñ íÅÂÆ ÃÅÇÔì é¶ ìÅì¶ ù ç¼ÃÆ å» ìÅìÅ ÜÆ ì¯ñ¶, ÒÒÕÆ
Õðƶ íÅÂÆ ÜÆÍ ÁÃÅ毺 ì¶ì¶ éÅéÕÆ çÅ ÁÅÖÅ ø¶ÇðÁÅ (î¯ÇóÁÅ) éÔƺ
Ü»çÅÍ À°Ô ÕÂÆÁ» Üéî» å¯º ÃÅâÆ íËä ÁÅÔÆÍ Ú¼ñ¯ ÚñƶÍÓÓ
Øð 깼ܶ ìÆìÆ Ö¹ô Ô¯ Õ¶ ì¯ñÆ, ÒÒíÅÂÆ ø°ðîÅÇÂô» Õð¯Í ï
ÇéÃ³× Õð¯Í êð ÃÅⶠêÅà ðÔò¯ÍÓÓ ìÅì¶ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒå°Ã» ç¶ êÅÃ
ÁÅÔ¶Í ÇÜå ò¶ñ¶ ïÅç Õð¯ ÇååË ÔÅÜð ÁÅÔ¶ÍÓÓ
ìÆìÆ é¶ íÅÂÆ îðçÅéÅ ÜÆ ù êËö ëóÅÀ°ºÇçÁ» ÇÕÔÅ, ÒÒíÅÂÆ,
ÃðøÅ éÔƺ ÕðéÅÍ Ü¶ÔÆ Ö¹ÃÆ ÁÅòË å¶ÔÆ ðìÅì ñËäÆÍÓÓ íÅÂÆ îðçÅéÅ
ÜÆ ÕÂÆ Ççé ðìÅì çÆ åñÅô Õðç¶ ÇÂèð À°èð Çëðç¶ ðÔ¶ êð
À°é·» ù ÁÅêäÆ êóç çÆ ðìÅì éÔƺ ÇîñÆÍ ìÅì¶ êÅà ÁŶ å» ×°ðÈ
ÜÆ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒíÅÂÆ ç¹³Ô éçÆÁ» ç¶ ÇòÚÕÅð ܼ໠çÅ ÇÂÕ Çê³â ÔË
ÇåÃçÅ éÅî ÔË ÁÅÃÕê¹ðÍ À°Ã Çê³â ÇòÚ ÇÂÕ ðìÅìÆ ðÇÔ³çÅ ÔËÍ
Çëð³çÅ ÔË Çåà çÅ éÅîÍ ë¶ðÈ íÆ ÕÇÔ³ç¶ ÔéÍ ÇÔ³çÈ ÔË, À°æË ÜÅÇÂÕË
ÃÅâÅ éÅî ñòƺÍÓÓ
íÅÂÆ îðçÅéÅ ÜÆ é¶ ÁÅôÕê¹ð Çê³â ñ¼í ÇñÁÅ å¶ Çëð³ç¶ ù
Øð ÇîÇñÁÅÍ ðìÅì çÅ ÃòÅñ êÅÇÂÁÅ å» Çëð³çÅ ì¯ÇñÁÅ, ÒÒÁܶ
ÇåÁÅð éÔƺÍÓÓ íÅÂÆ îðçÅéÅ ÜÆ é¶ ÇÂôÅðÅ ÕðÕ¶ ÇÕÔÅ- ÒÒÁÔ° êÂÆ
å» ÔË íÅÂÆ ÜÆÍÓÓ Çëð³çÅ ì¯ÇñÁÅ, ÒÒÀ°Ô éÔƺ ç¶ ÃÕçÅÍ À°Ô å°Ã»
ç¶ Õ³î çÆ éÔƺÍÓÓ íÅÂÆ îðçÅéÅ ì¯ñ¶- ÕÆ é°Õà ÔË ÇÂà ÇòÚ?
íÅÂÆ Çëð³ç¶ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒÇÂÕ øÕÆð çÅ éÅî ÔË éÅéÕÍ Ã¹ÇäÁÅ ÔË
ÇÂÔ éÅî ÕçÆ? ìóÆ îüÕå éÅñ ÇÂÔ ðìÅì Çåé·» ñÂÆ ìäÅÂÆ
ÔË?ÓÓ
íÅÂÆ îðçÅéÅ ÜÆ ì¯ñ¶, ÒÒÇÕ³é¶ Õ° çÆ Ô¯ò¶×Æ ÇÂÔ ðìÅì íÅÂÆ?ÓÓ
íÅÂÆ Çëð³çÅ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒçÆçÅðÍ ÇÂà çÆ ÕÆîå Çåé·» ç¶ çÆçÅð
ÇܳéÆ ÔËÍ Õç¶ î¶ñ éÃÆì Ô¯ò¶, Ô÷Èð ç¶ ÚðéÅ ÇòÚ ð¼Ö»ÍÓÓ
íÅÂÆ îðçÅéÅ ÜÆ é¶ ê¹¼ÇÛÁÅ, ÒÒÜÆ ÇÂÕ òÅð òÜÅ Õ¶ ìÆ
ç¶Ö»?ÓÓ
íÅÂÆ Çëð³ç¶ ÕÇÔÁÅ, ÒÒé»Ô íÅÂÆÍ Û°ÔäÆ íÆ éÔÆºÍ ÇÕö Ô¯ð
Á×Ë éÔƺ òÜÅÀ°äÆ ÇÂÔÍ áÅä ð¼ÖÆ ÔË Ççñ ÇòÚ ÁÃ»Í Ô¯ò×° î¶ñÅ
ÕçÆ ÃÅâÅ íÆÍÓÓ
åç íÅÂÆ îðçÅéÅ ÜÆ é¶ ÁÅêä¶ ìÅìå ç¼ÇÃÁÅÍ Çëð³çÅ Ö¹ô Ô¯
Õ¶ ÕÇÔä ñ¼×Å, ÒÒÇëð ìËáäÅ ÕÅà ñÂÆ? ÃÅù Þìç¶ Çåé·» êÅà ñË
Ú¼ñÍÓÓ
120 121
ç¯ò¶º ìÅìÅ ÜÆ êÅà ÁÅÂ¶Í êzóé-ÇÚ¼å Ô¯, ìÅì¶ é¶ íÅÂÆ ÜÆ ù
ðìÅì òÜÅÀ°ä ñÂÆ ÇÕÔÅÍ íÅÂÆ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒÜÆ æżà ìäÅ ñò»ÍÓÓ
ìÅì¶ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒÁÅê¶ ìäç¶ ðÇÔä׶ æżàÍ ô°ðÈ å» Õð¯ÍÓÓ îðçÅé¶ é¶
Á¼ñÅÔ çÅ éÅî ñË Õ¶ ðìÅì çÅ òÅçé ô°ðÈ ÕÆåÅ å» ÔÅ÷ð Ãí
ñ¯Õ» À°êð ÇòÃîÅç åÅðÆ Ô¯ÇÂÁÅÍ ìÅìÅ ÜÆ é¶ êzóé Ô¯ Õ¶ íÅÂÆ
îðçÅéÅ ÜÆ ù ÁÃÆà Çç¼åÆ, ÒÒå°Ã» ù íÅÂÆ åÅð çÅ ×°ä ìÖÇÃÁÅÍ
ÇÂÔ Á¼×Ë ò¶ÚäÅ éÅÔÆºÍ Õ¶Ã» çÆ ì¶ÁçìÆ éÔƺ ÕðéÆÍ Á³Çîzå ò¶ñ¶
À°á Õ¶ ì³ç×Æ ÕðéÆ å¶ çð ÁŶ ÃòÅñÆ ù ÇéðÅà éÔƺ î¯óéÅÍÓÓ
Á×ñ¶ Ççé ìÅì¶ é¶ íÅÂÆ îðçÅéÅ ÜÆ ù êðç¶Ã Ú¼ñä ñÂÆ
ÇÕÔÅ å» À°Ô ÇêÛÇñÁ» çÅ ÇøÕð î¹ó Õðé ñ¼×¶Í ìÅì¶ ÕÇÔÁÅ,
ÒÒáÆÕ ÔË íÅÂÆ ÜÆÍ åñò³âÆ ÇòÚ Ö¹ÃÆÁ» ÔéÍ Ö¶ó¶ Ôé, î½Ü» ÔéÍ
ÃÅⶠêÅà é§× í°¼Ö ÔÅÂÆÍ ÜÅú íÅÂÆÍ å°Ãƺ åñò³âÆ ÜÅÀ°Í ì¶ì¶ ù
ç¼Ã ÜÅòäÅÍÓÓ
íÅÂÆ îðçÅéÅ ìÆìÆ éÅéÕÆ ÜÆ ç¶ Øð ×Â¶Í ç¼ÇÃÁÅ ÇÕ ìÅìÅ
çÈð ç¶Ãƺ Ú¼ÇñÁÅ ÔË å¶ òÇð·Á» ìÅÁç êðå¶×ÅÍ Çëð ç¼ÇÃÁÅ ÇÕ î˺
òÅêà åñò³âÆ Ú¼ÇñÁÅ Ô»Í ìÆìÆ çÆÁ» Á¼Ö» ÇòÚ¯º Ô³ÞÈÁ» çÆÁ»
èÅð» ò× êÂÆÁ»Í À°é·» çÅ ÁÅêä¶ ÁÅê À°êð ÕÅìÈ éÅ ÇðÔÅÍ êåÆ
íÅÂÆ ÜËðÅî ÜÆ ù êåÅ ñ¼×Å å» À°Ô ÕÚÇÔðÆ ÇòÚ¯º Øð ÁŠ׶Í
ÇÂà êzÕÅð çÆ ÔÅñå ç¶Ö Õ¶ ì¯ñ¶, ÒÒÂ¶Ô ÕÆ Ô¯ÇÂÁÅ éÅéÕÆ ÜÆ?
ÁÃƺ Ü篺 ÕçÆ íàÕç¶, å°Ãƺ ÃÅù À°êç¶Ãç¶Í Ô°ä å°Ãƺ Ü° â¯ñ¶ Ô¯
å» ÃÅâÅ ÕÆ ìä¶? ÇÂ³Ü éÅ Õð¯ ÜÆÍÓÓ
ìÆìÆ é¶ ÁÅÇÖÁÅ, ÒÒíÅÂÆ îðçÅéÅ éÅñ Ô°³ç¶ ÃÅù ÇëÕð ÕçÆ
ðÅÂÆ çÅ é»Ô ÃÆÍ Ô°ä Ççñ éÔƺ æ³îçÅÍÓÓ
íÅÂÆ ÜË ðÅî ÕÇÔä ñ׶, ÒÒíÅÂÆ îðçÅéÅ éÅñ ÜÅä×¶Í íÅÂÆ
ÜÆ å°Ãƺ éÅñ ðÔ¯ ÜÆÍ å°Ã» çŠܯó ÇòÛóéÅ ô¯íçÅ éÔÆºÍ ÇêÛ¶ çÅ
ÇëÕð é»Ô ÕðéÅÍ å°Ã» ç¶ ìÅñ ÃÅⶠìÅñ ì¼Ú¶ Ô¯Â¶Í ÇÃðÆ Ú³ç íÆ
å» Áû ÁÅêä¶ êÅà ð¼Ö ÇñÁÅ ÔËÍ åñò³âÆ ÁÃƺ ÜÅò»×¶Í å°Ã»
éÅéÕ ÜÆ éÅñ ÜÅòäÅÍÓÓ
íÅÂÆ îðçÅéÅ ÜÆ î³é ×Â¶Í ðìÅì À°áÅÂÆ å¶ ìÅìÅ ÜÆ êÅÃ
Çê³â¯º ìÅÔð ÜÅ ê¹¼Ü¶Í ÕÇÔÁÅ, ÒÒî˺ å°Ã» ç¶ éÅñ Ú¼ñ»×Å ìÅìÅÍÓÓ ×°ðÈ
ÜÆ ù ìóÆ Ö¹ôÆ Ô¯ÂÆÍ å°ðé 寺 êÇÔñ» íÅÂÆ îðçÅéÅ ÜÆ ÕÇÔä
ñ¼×¶, ÒÒì¶ì¶ ù Çîñ Õ¶ ë¶ð Ú¼ñäÅ ÔËÍÓÓ ìÅì¶ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒå¶ðÅ ÁÅÖÅ
î¯óéÅ éÅÔƺ íÅÂÆÍ å¶ð¶ å¼Õ ÃÅù ò¼âÅ Õ³î ÔËÍÓÓ

Øð 깼ܶ å» Þ°Õ Õ¶ ìÆìÆ é¶ ìÅì¶ ç¶ Úðéƺ Ô¼æ ñÅÀ°ä¶
ÚÅÔ¶Í ç¹Ô» Ô¼æ» ÇòÚ ìÆìÆ çÅ î¼æÅ æ³î· ÇñÁÅÍ ÕÇÔä ñ¼×¶, ÒÒî˺
¶à ÕðÕ¶ å°Ã» ç¶ êÅà Á»òçÅ Ô» Ü° î¼æÅ ÇàÕÅò»? ì¶ì¶ å±³ Áû毺
ò¼âÆ Ô˺ Áð° êðî¶Ãð çÆ ÇêÁÅðÆ ìÆÍ å¶ðÅ î¶ðÅ Ãì³è Ü°¼×» çÅ ÔËÍ
Ô°³çÅ ÁÅÇÂÁÅ ÔËÍ å±³ ܯ êËð» ò¼ñ ç¶ÖçÆ ÔË— å» ÃÅù ò¼âÅ ÁÀ°×ä
ñ×çÅ ÔËÍÓÓ
ìÆìÆ ÇÕÔÅ, ÒÒíñÅ ÔË íÅÂÆÍ ÇÜÀ°º å°Ãƺ ðÅÜÆ ÇåÀ°º ÁÃƺ ðÅÜÆÍ
êð Ã¼Ú ÇÂÔ ÔË Ü¯ å°Ã» ù íðÅÀ° ÕðÕ¶ éÔƺ ÜÅäçÆÍ êðî¶Ãð ÕðÕË
ÜÅäçÆ Ô»Í íÅÂÆ îðçÅé¶ ù Ãøð òÅÃå¶ êËö Áû ÁÅê Çç¼å¶ ÃéÍ
Ö¹ÃÆ éÅñÍ ÇÂÔ î¯ó¶ ÇÕÀ°º Ôé?ÓÓ
ìÅì¶ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒå±³ êðî¶Ãð ÕÆ í×åäÆ ÔË Áð ÃÅⶠ寺 ò¼âÆÍ
ò¼ÇâÁ» çÅ ÁÅÖÅ êðî¶Ãð ùäçÅ ÔË Áð î³éçÅ ÔËÍ êËö éÅ ÇçÀ°Í
Áû ù ÁÅêä¶ î¹ÖÀ°º ÕðåÅð êÅà ÃÀ°ºê Û¯âÀ°Í ÜÅäÅ ÔË ÁûÍ
ÁÅê í¶ÜÀ°ÍÓÓ
ìÆìÆ é¶ ÁÅÇÖÁÅ, ÒÒÂ¶æ¶ ÃÀ° å» èÆðÜ ÃÅÂÆÍ ÖðÅ èðòÅÃ
ÃÅÂÆÍ Çîñ ÜÅÇÂÁÅ Õð¯×¶, À°çÅà éÅ Ô¯ò»×ÆÍ ÁÇð ܶ å±³ ç¶ð
Õð˺×Å íÅÂÆ å» ÔÀ°º å°è¹ Çìä ÖðÆ úçð ÜÅò»×ÆÍ êð ÃÅâÅ òÃ
ÇÕÁÅ ÔËÍ Ã¯ Ô¯òË׊ܯ å°Ã» ù íÅòË×ÅÍ íÅÂÆ ðÜÅÇ å°ÃÅâÆ ÚñË×ÆÍ
ÃÅâÅ ÇÕÁŠܯðÍÓÓ
êÇÔñ¯º ìÅì¶ é¶ Çëð íÅÂÆ îðçÅéÅ é¶ ìÆìÆ ç¶ Úðé Û°Ô¶Í
öÜñ Á¼Ö» éÅñ ÇòçÅ ÕðÇçÁ» ìÆìÆ é¶ Õ¶òñ ç¯ ôìç ÕÔ¶-
ÒÒêðî¶Ãð ð¼ÖËÍÓÓ ç¯ò¶º å¶÷ Õçîƺ ùñåÅéê¹ð çÆ ÜÈÔ ÇòÚ¯º ÇéÕñ
׶Í
ÇÃèÅðæ éÅñ¯º dzéÅ ëðÕ ÇðÔÅ ÇÕ ï°òðÅÜ ÇÜé·» ù ÇêÁÅð
ÕðçÅ ÃÆ, Á¼èÆ ðÅå ù¼ÇåÁ» ù Û¼â Õ¶ À°é·» 寺 Ú¯ðƺ Çò¼ÛÇóÁÅÍ
ÇÜà ù Ãí 寺 ò¼è ÇêÁÅð ÕÆåÅ, ìÅì¶ é¶ À°Ã êÅïº ÁÅÇ×ÁÅ î³×Æ,
Çëð Ç×ÁÅÍ
å°ðÇçÁ»-å°ðÇçÁ» ìó¶ ç¶Ã ç¶Ö¶Í ÕçÆ Ü³×ñ ÁŠ׶ Ôé
ÕçÆ êÔÅóÆÁ», ÕçÆ çÇðÁÅ ÕçÆ ð¶Ç×ÃåÅéÍ ÇÂÕ æ» íÅÂÆ îðçÅéÅ
ÜÆ ù ÇêÁÅà ñ¼×ÆÍ ÕÇÔä ñ¼×¶, ÒÒìÅìÅ å°ÇðÁÅ éÔƺ Ü»çÅ Ô¯ðÍ
êÅäÆ ÇêñÅÍ ÇÕèð ÔË êÅäÆ?ÓÓ ìÅì¶ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒÇÂé·» ç¶Ã» ÇòÚ
ÁÃƺ ÇÕÔóÅ ÕÂÆ ìÅð ÁŶ Ô»? ÃÅù íÆ êÅäÆ çÅ ÕÆ êåÅ ñ׶?ÓÓ
åç íÅÂÆ ÃÅÇÔì ì¯ñ¶, ÒÒÜÆ å» íÆ å°ÃÆ ÔÆ ç¼Ã¯×¶Í Áû ÇéîÅÇäÁ»
122 123
çÅ ÁÅÃðÅ å°Ãƺ ÔÆ Ô¯ ÜÆÍÓÓ ìÅì¶ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒÁÔ° ç¶Ö îðçÅÇéÁÅÍ
Ç×¼çó» çÆ âÅð Ü»òçÆ ç¶ÖÍ ÜÆí» ìÅÔð ÔéÍ ÇêÁÅö ÔéÍ ÇÂé·» ù
êåÅ ÔË Ü° êÅäÆ ÇÕæ¶ ÔËÍ Çåé·» ç¶ ÇêÛ¶ ÇêÛ¶ Ú¼ñƶÍÓÓ ÇÂò¶º ÔÆ
Ô¯ÇÂÁÅÍ Õ°Þ çÈðÆ å¶ åñÅì À°êð ê¹¼Ü ×Â¶Í Ç×¼çó» é¶ åñÅì çÅ
êÅäÆ Ã¹³ÇØÁÅ, ÇìéÅ êÆå¶ Á׶ çÈܶ åñÅì òñ Úñ¶¶ ׶ ÇÜæ¶
êÅäÆ êÆåÅÍ ìÅìÅ ÜÆ é¶ ÇÕÔÅ- ÁÅê ç¶Ö íÅÂÆ, ÇÂà åñÅì çÅ
êÅäÆ êÆä Ü¯× éÔÆºÍ íÅÂÆ îðçÅéÅ é¶ Ú¼Ö Õ¶ ç¶ÇÖÁÅ, Õ½óÅ ÃÆÍ
×°ðÈ ÜÆ é¶ ÇÕÔÅ- ÜÅéòð ÇìéÅ Ú¼Ö¶ ÜÅäç¶ Ôé ÕÆ ÖÅä Ü¯× ÔË
ÕÆ êÆä ܯ×Í ÁÅçîÆ ù éÔƺ êåÅÍ Á×ñ¶ åñÅì ÇòÚ¯º êÅäÆ êÆåÅ
å¶ ÇÂôéÅé ÕÆåÅÍ
æ¼Õç¶, í°¼Ö åð¶Ô ñ×çÆ å» íÅÂÆ îðçÅéÅ ìÅì¶ Á׶ ÇÂÃ
êzÕÅð Áð÷ Õðç¶, ÒÒìÅìÅ å±³ ÁåÆå ê¹ðÖ ÔËºÍ éÅ åËù í°Ö ÃåŶ
éÅ åð¶ÔÍ éÅ éƺç éÅ æÕÅäÍ î˺ ÃÅçÅ ì³çÅ Ô» ìÅìÅÍ ÇÕðêÅñÈ
Ô¯ÔÍ Ü» îËù ÁÅêä¶ ÇÜÔÅ ÁåÆå ÕðÍ Ü¶ ÁÇÜÔÅ ÕðéÅ éÔƺ í»òçÅ
å» Õ°Þ ÖÅä êÆä ù ç¶ÔÍÓÓ ìÅìÅ ÁÅÖçÅ, ÒÒíñÅ î³Ç×ÁÅ ÂÆ
îðçÅÇéÁ», íñÅ î³Ç×ÁÅ ÂÆÍ ñ¯Õ òÃå» î³×ç¶ ÔéÍ å±³ óå¯Ö
î³×çÅ ÔËÍÓÓ
ÇÂÕ òÅð íÅÂÆ îðçÅéÅ í°¼Ö éÅñ âÅÔ㶠ÁÅå°ð Ô¯ ×Â¶Í ÕÇÔä
ñ¼×¶, ÒÒìà ìÅìÅ Ô¯ð éÔƺ å°ÇðÁÅ Ü»çÅ Áû æ¯ºÍ Â¶Ã çðÖå Ô¶á
ìËá Ç×ÁÅ Ô»Í ÖÅä ù Õ°Þ Çîñ¶ å» å°ð»Í éÔƺ ìËáÅ Ô»ÍÓÓ ìÅìÅ
ÇÕö ÁÅìÅçÆ ò¼ñ ÇéÕñ Ç×ÁÅ å¶ ÖÅä ñÂÆ ç¯Ô» Ô¼æ» ÇòÚ Õ°Þ
ÇñÁ»çÅÍ íÅÂÆ îðçÅéÅ ÜÆ é¶ ÁÅêä¶ ç¯ò¶º Ô¼æ Á¼×¶ ëËñŶ å» ìÅì¶
é¶ ×¯ÇâÁ» íÅð Ô¯ Õ¶ ÇÕÔÅ, ÒÒíÅÂÆ ÜÆ ÇÂö åð·» ÖÅò¯¨ ÃÅⶠԼæ»
ÇòÚ¯º ÔÆ ÛÕ¯Í ÃÅù ÁÇÜÔÅ ÔÆ íñÅ ñ×çÅ ÔËÍÓÓ ÃÅÔîä¶ ìËá Õ¶
íÅÂÆ ÃÅÇÔì é¶ ìÅì¶ ç¶ Ô¼æ» ÇòÚ¯º ÖÅäÅ ÖÅ Õ¶ ÇÕÔÅ, ÒÒìóÅ ÁÅé§ç
ÁÅÇÂÁÅ ÔË ìÅìÅÍ Â¶éŠùÁÅçÆ í¯Üé Õç¶ éÔƺ ÖÅèÅÍÓÓ ìÅì¶ é¶
ÇÕÔÅ, ÒÒÀ°æ¶ å» Ô¯ð ÇÂà 寺 íÆ ÃòÅçñ¶ êÕòÅé ê¶ ÃéÍ êð å°Ãƺ
òèÆÕ ÇòÁÅÕ°ñ Ô¯ ×Â¶Í Ã¯ î˺ Þìç¶ Ü¯ ÃÅÔîä¶ ÇçÇÃÁÅ, Ú¹ÇÕÁÅ
å¶ åàëà ñË ÁÅÇÂÁÅÍ èÆðÜ ð¼Öç¶ Ô¯ð íÆ Ã¹ÁÅçñ¶ êÕòÅé ñË
ÁÅÀ°ºçÅÍÓÓ
ïÅåðÅ ÇòÚ¯º çÆ ìÆìÆ ù ùñåÅéê¹ð Çîñ Ü»ç¶ å¶ Çëð òÅêÃ
êðç¶Ã ù Ú¼ñ ê˺ç¶Í ìÆìÆ Õ°Þ Ççé ð°Õä ñÂÆ ÁÅÖçÆ å» ÕÇÔ³ç¶,
ÒÒÔÅñ¶ Ãøð ÇòÚ ÁÅÔ¶Í å±³ ðÃå¶ ÇòÚ ÁÅ Öñ¯ÂÆÍ Áܶ Ãøð õåî

éÔƺ Ô¯ÇÂÁÅÍ ÃÅⶠðÅÔò» ÇòÚ òèÆÕ éÅ Öñ¯ÇÂÁÅ Õð ì¶ì¶ÍÓÓ ÇÂÔ
ÁÅÖ Õ¶ î¼æÅ à¶Õç¶ Çëð å°ð ê˺ç¶Í
ÇÃ¼Ö ç¶ îé ÇòÚ ×°ðÈ ìÅì¶ çÆ ÇÂÕ¼ÇñÁ» çÆ åÃòÆð ÕçÆ
éÔƺ ÁÅÀ°ºçÆÍ ÁÅ ÔÆ éÔƺ ÃÕçÆÍ ðìÅì î¯ã¶ å¶ ñàÕÅÂÆ À°Ô
Áé§å ç¶ Ãøð ÇòÚ éÅñ-éÅñ Ôé Ôî¶ÃÅ ÇÂÕ êÅö íÅÂÆ ìÅñÅ
çÈܶ êÅö îðçÅéÅÍ
ÃÅÖÆÁ» ÇòÚ ÕÂÆ ð½ÚÕ Ççzô ÁÇå À°å¼î ÃÅÇÔå ç¶ éîÈé¶
ÔéÍ À°Ô ×ðî Áå¶ Ö¹ôÕ îÅðÈæñ ÇòÚ¯º çÆ ñ§Ø ðÔ¶ ÔéÍ ê˺âÅ
î¹¼Õä ÇòÚ éÔƺ ÁÅ ÇðÔÅÍ ÃÅÖÆÕÅð ÇñÖçÅ ÔË- À°ê¼ð åÅð¶... Ô¶á»
ð¶åÍ Ô¯ð ÇÕå¶ Õ°Þ éÔƺ ÃÆÍ éÅ êôÈ, éÅ ê³ÖÆ, éÅ ØÅÔ éÅ ð°¼ÖÍ
íÅÂÆ îðçÅéÅ ÁèÆð Ô¯ Õ¶ ÁÅÖç¶, ÒÒìÅìÅ ÇÕå¶ Õ°¼Û éçÇð éÔƺ
Á»òçÅÍ ç¶Ã çÅ ÇÕåË Õ°¼åÅ íÆ ÇîñË, ÇåÃç¶ ÔÀ°º ×ñ ñ× Õ¶
ð¯ò»ÍÓÓ ìÅìÅ ÜÆ ÁÅÖç¶, ÒÒÇÂé·» îÅðÈæñ» ÇòÚ åç ÁŶ Ô» íÅÂÆ Ü°
éÅ Õ¯ÂÆ Õ°¼åÅ ñ¼×Ë éÅ íÀ°ºÕËÍÓÓ Çëð íÅÂÆ îðçÅéÅ ÁÅÖç¶, ÒÒÇÕæ¶
îÅÇðÁÅ ÂÆ, ìÅìÅ, ÇÂæ¶ å» ×¯ð¯º Ö¼ëä¯ íÆ ×¶ (éÅ Ö¼ëä Çîñ¶×Å
éÅ Õìð ìä¶×Æ)ÍÓÓ ìÅìÅ Ô½ºÃñÅ Çç³çÅ å¶ Á×ñÆ òÅà ëóç¶Í ÕÂÆ
îÔÆÇéÁ» ç¶ Ãëð ÇêÛ¯º ÁÅìÅçÆ ÁÅÂÆÍ ñ¯Õ» ù ç¶Ö Õ¶ íÅÂÆ é¶
ÇÕÔÅ, ÒÒìÅìÅ ÇÕà ç¶Ã ÁŠ׶ Ô»? ÇÂé·» ñ¯Õ» ù éÅ ÃÅâÆ ì¯ñÆ
çÆ ÃîÞÍ éÅ ÃÅù ÇÂé·» çÆ ì¯ñÆ çÆ ÃîÞÍ ÕÀ°ä ç¶Ã ÔË ÇÂÔ?ÓÓ
ìÅì¶ é¶ ç¼ÇÃÁÅ, ÒÒÃÀ°ðÅÃàð ÁÅ Ç×ÁÅ ÔË íÅÂÆÍ ÇÂ毺 ç¶ ñ¯Õ» ù
å°Ã» çÆ ì¯ñÆ íñÆ ÃîÞ Á»òçÆ ÔËÍ Ã¯ðá ðÅ× ÇÂö ç¶Ã çÅ ðÅ×
Ô¯ÇÂÁÅÍ ÇñÁÅ îðçÅÇéÁÅ, ðìÅì À°áÅÍ Ã¯ðá Û¶óÍ ÇÂé·» çÆ ì¯ñÆ
ÇòÚ ×¼ñ» ÕðÆÂ¶Í ÃîÞƶ ÃîÞÅÂÆÂ¶Í Ã¯ðá ×ÅÂƶÍÓÓ
ÃÅÖÆÕÅð é¶ ÇÂÕ ôìç ÒÃÅ÷ôÓ òðÇåÁÅ ÔËÍ ð¼ì ç¶ êzÃ³× ÇòÚ
ÇÂà çÆ òð寺 ÁÃñ¯º éòƺ ÔËÍ ÇñÇÖÁÅ ÔË, ÒÒ×°ðÈ ìÅìÅ ÇìÃîÅÇç
ԯǠ×ÇÂÁÅ êðî¶Ãð çÆ ÃÅÜà ç¶Ö ÕÇðÍ êðî¶Ãð ì¹ñÅÇ Õð çðÃé°
çÆÁÅÍ ÕÇÔÁÅ, ÒÒÔ¯ éÅéÕ å± ÇÕÀ°º ÕÇð ÇìÃîÅÇç ԯǠðÇÔÁÅ Ô˺?ÓÓ
ìÅì¶ éîÃÕÅð ÕÇð ÕÇÔÁÅ, ÒÒÁË ÇÃðÜäÔÅð ! ÜÆ î˺ å¶ðÆ ÃÅÜÃ
ç¶Ö ÕÇð ÔËðÅé ԯǠ×ÇÂÁÅ Ô»ÍÓÓ êðòðç×Åð Լà Õð ÕÇÔÁÅ-
ÒÒÁË éÅéÕ Ü¶ÔÆ ÃÅÜà ç¶ÖÆ åËÃÆ ÕÔ°ÍÓÓ åì ìÅì¶ ìóå ÇÔ³â¯ñ
×ÅÇÂÁÅÍ ìóå ÇòÚ òèÆÕ ÃÅÜô Ô¯ÂÆÍ
ÇÕö é¶ ê¹³éçÅé Õðé ÇÔå ñ§×ð ñÅÇÂÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆ å¶
ðÃÇåÁ» À°êð öòÅçÅð Öñ¯å¶, Ü»ç¶ ðÅÔÆÁ» ù ì¶éåÆ Õðç¶ ÇÕ
ñ§×ð ÛÕ Õ¶ ÜÅÀ°Í íÅÂÆ îðçÅéÅ ÜÆ é¶ ìÅì¶ å¯º êzôÅç ÛÕä çÆ
124 125
ÁÅÇ×ÁÅ î³×Æ å» ìÅìÅ ÜÆ é¶ ÇÕÔÅ- å°ÃÅù êåÅ ÔË íÅÂÆ ÇÂÃ
ñ§×ð çÆ ÔÕÆÕå ÕÆ ÔË? íÅÂÆ îðçÅéÅ é¶ ÇÕÔÅ- ÜÆ ÔÕÆÕå ÇÕå¶
çÀ°óÆ å» Ü»çÆ éÔÆºÍ å°Ã» êÅà ðÔÆ, å°Ã» êÅà ðÔË×ÆÍ êÇÔñ»
ñ§×ð ÛÕç¶ Ô» Çëð ÔÕÆÕå òÆ ç¶Ö ñ»×¶Í
ìÅìÅ ÜÆ é¶ î¹ÃÕ»ÇçÁ» ÇÕÔÅ- áÆÕ ÔË íÅÂÆÍ êð ÁÃÆà éÔƺ
ç¶äÆÍ ÜÅÀ° ñ§×ð ÛÕ ÁÅÀ°Í òÅêÃÆ å¶ ç¼ÇÃÁÅ ÇÕ ÇÂÔ éòÜÅå
ì¼ÚÅ îÅÇêÁ» 寺 Õð÷Å òÃÈñä ÁÅÇÂÁÅ ÔËÍ æ¯ó¶ Ççé çÅ êÌÅÔ¹äÅ ÔËÍ
ܶ å°Ãƺ ñ§îÆ À°îð çÆ ÁÃÆÃ ç¶ Çç³ç¶ å» ÕðåÅð çÆ ð÷Å ÇòÚ
ÇòØé êËäÅ ÃÆÍ
ÇÂÕ Ççé íÅÂÆ îðçÅéÅ é¶ ê¹¼ÇÛÁÅ- ìÅìÅ ÜÆ ÇÕ³é¶ ìðà ԯ
׶ Ô¯ä׶ åñò³âÆúº ÁÅê» ù Ú¼ÇñÁ»? À°å¼ð- íÅÂÆ Ç×äåÆÁ»
éÔƺ ÕðéÆÁ»Í ÇÂÕ Ççé ë¶ð ê¹¼Û ÇñÁÅ- ìÅìÅ ÜÆ ÇÕ³é¶ Ô÷Åð Õ¯Ã
Ô¯ò¶×Å ÁÅêäÅ Çê³â ÇÂ毺? ìÅìÅ ÜÆ é¶ ÇÕÔÅ- Á׶ òÆ ÇÕÔÅ ÃÆ
íÅÂÆ, Ç×äåÆÁ» éÔƺ ÕðéÆÁ»Í
À°Ô Ã Áå¶ ÃæÅé çÆÁ» Ç×äåÆÁ» 寺 êÅð ÃéÍ ÇÂÕ Áé§å
寺 ìÅÁç À°Ô Á×ñÅ Áé§å ÃéÍ
ç¯Ô» ìÅÇìÁ» ÇòÚÕÅð Çî¼åð» çÆ Ã»Þ òÅñÆÁ» ×¼ñ» Ô°³çÆÁ»Í
ìËÇáÁ» ìËÇáÁ» íÅÂÆ ÃÅÇÔì é¶ ÇÂÕ Ççé ìÅì¶ ç¶ Úðé ÛÈÔ¶ å»
ìÅìÅ ÜÆ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒÁË îðçÅÇéÁ» å±³ Á¼Ü ÇÕÀ°º êËðƺ êòçÅ Ô˺?ÓÓ
íÅÂÆ ÃÅÇÔì é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒÜÆ å±³ Ü×å çÅ ÕðåÅÍ å±³ êðî¶Ãð Ô˺—Í
å¶ðÆ ÕÆîå å±Ô¶ ÜÅäÇÔÍ å±³ Ô˺— Çà êðî¶Ãð ÔËÍÓÓ
å» ìÅì¶ ÕÇÔÁÅ, ÒÒîðçÅÇéÁÅ ÔÀ°º å˺ⶠÇê³â åñò³âÆ Õ¶ ì¶çÆÁ»
ÕÅ éÅéÕ Ô»Í í°ñ¶ÖÅ é»ÔÆÍ À°ÔÆ Ô»Í Ô¯ð ÇÕÛ° éÔƺÍÓÓ åç îðçÅé¶
×ÅÇÂÁÅ,
ÒÒÃÔÆ å» éÅéÕ ÕÅñ°ÁÅä ÇÜÇé ÇÃðÆ ë¹Çé ÇåÃÔÆ ×¯ÂÆÍ
å°è¹ ܶòâ êðî¶Ãð Ô¯ÇÂ å» Ô¯ÂÆÍÓÓ
(Ã¼Ú ÔË, ÕÇñÁÅä ðÅÇÂ ç¶ ì¶à¶ é¶ ÁÅêäÆ ÃÅÜÆ ÇÃzôàÆ ù Çëð
×°³é·äÅ ô°ðÈ Õð ÇçåÅÍ ð¼ì, å¶ð¶ ÇܼâÅ Ô¯ò¶, å» Ô¯ò¶ Ô¯ð Õ¯ÂÆ
éÔƺÍ)
ìÅì¶ ÕÇÔÁÅ, ÒÒîðçÅÇéÁÅ, ÕðåÅð çÅ éÅÀ°º ñÇÂÍ Â¶çȳ Á¼×Ë
Ô¯ð éÔƺ ÁÅÖäÅÍ ìà íÅÂÆ Á×Ë éÅÔƺ ÚñÅÀ°äÅ Á¼Öð Õ¯ÂÆÍÓÓ
ׯñÆ, åÆð, åñòÅð ÁÅÇçÕ ÔÇæÁÅð» çÅ Ú¼ñäŠùÇäÁÅ ÃÆ,
Á¼Öð ÒÚñçÅÓ Ô°³çÅ ÔË, êÇÔñÆ òÅð ÃÅÖÆ ÇòÚ êÇó·ÁÅÍ

ñ§î¶ ê˺â¶... çÈð ç¶ ç¶Ã... Ãî» ìÆÇåÁÅÍ íÅÂÆ çÅ Çìðè ÃðÆð
Õî÷¯ð Ô¯ Ç×ÁÅÍ Áø×ÅÇéÃåÅé çÆ ÃðÔ¼ç éÅñ ò×ç¶ Õ°¼ðî çÇðÁÅ
ÇÕéÅð¶ æ¼Õ ׶ å» ÃÔÅðÅ ç¶ Õ¶ ìÅìÅ ÜÆ À°é·» ù ð°¼Ö Ô¶á ñË ×¶
å¶ ÇñàÅ Çç¼å¶Í À°é·» çÅ ÇÃð ÁÅêäÆ ×¯ç ÇòÚ ð¼Ö ÇñÁÅ Áå¶
ÇÕÔÅ, ÒÒíÅÂÆ ÜÆ, ØóÆ ÁÅÀ°ä òÅñÆ ÔË Ü篺 å°Ã» ÃÅⶠêÅïº Úñ¶
ÜÅäÅ ÔËÍ ÇÂÔ ç¼Ã¯ Ü° çøéÅÂƶ ÇÕ Á×éÆ í¶à Õðƶ?ÓÓ íÅÂÆ Ú¹¼ê
ðÔ¶Í Çëð ìÅìÅ ÜÆ ì¯ñ¶, ÒÒå°Ãƺ ÃÅâÆ Ã³×å ÕÆåÆÍ Õ¯ÂÆ ïÅç×Åð
ìäÅ ç¶Âƶ?ÓÓ õÅî¯ô ðÔ¶Í Çëð ìÅì¶ é¶ ê¹¼ÇÛÁÅ, ÒÒïÅç×Åð Ô¶å°
îÃÇÜç À°ÃÅðƶ ÇÕ èðîÃÅñ ?ÓÓ
íÅÂÆ îðçÅéÅ ÜÆ é¶ ÃÇÔܶ Á¼Ö» Ö¯ÔñÆÁ»Í ÇÕÔÅ, ÒÒÔ¼â îÅÃ
çÆ ÕËç ÇòÚ¯º Õ¼ã Õ¶ Ǽ໠ÚÈé¶ çÆ ÕËç ÇòÚ ÇÕò¶º êÅ ÃÕçÅ Ô˺
ìÅìÅ? ÜÅäçÅ Ô», å°Ãƺ ÁÇÜÔÅ éÔƺ Õðé òÅñ¶ îÔÅðÅÜÍÓÓ
ìÅìÅ é¶ ÇÕÔÅ- å» ìÆ, íÅÂÆ ÜÆ ÖÅñÆ Ô¼æ éÔƺ ÜÅä ÇçÁ»×¶Í
êzÆå úóÕ å¼Õ ÇéíÅÂÆ å°Ã»Í ܯ î³×¯×¶ Çîñ¶×ÅÍ éÔƺ í¶Ü»×¶ ÖÅñÆÍ
Áû çÅ ìÆ øËÃñÅ ÔËÍ
íÅÂÆ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒìÅìÅ å±³ Ö¹çÅÇ çÅ â±³îÍ î˺ å¶ðÅ â±³îÍ å˺
Ö¹çÅÇ ç¶ÇÖÁÅÍ å˺ Ö¹çÅÇ êÅÇÂÁÅÍ å¶ðÅ ÕÇÔÁÅ Ö¹çÅÂÆ î³éçÆ ÔËÍ
î˺ åËù ç¶ÇÖÁÅÍ î˺ åËù êÅÇÂÁÅÍ Áð î¶ðÅ ÕÇÔÁÅ å±³ î³éçÅ Ô˺Í
å°è ÁÅ×Ë Áû çÆ ì¶éåÆ ÔË Á¼Ü ǼÕÍ Áû ù ÇìÛ¯óéÅ éÅÔƺ
ÁÅêä¶ éÅñÔ°³Í 銶æËÍ éÅ À°æËÍÓÓ
ìÅì¶ ÕÇÔÁÅ, ÒÒîðçÅÇéÁÅ å°è À°êð Áû çÆ ÖðÆ Ö¹ÃÆ ÔËÍ
ÇÜæË å¶ðÅ òÅÃÅ ÇåæË î¶ðÅ òÅÃÅÍÓÓ åç ÇÂÔ ÕÅîñ øÕÆð èðåÆ
À°ê𯺠ð°õÃå Ô¯ÇÂÁÅÍ ÇÂÔ íÅÂÆ îðçÅéÅ ÜÆ çÆ òÃÆÁå ÔËÍ ÇÂÃ
òÃÆÁå À°êð ×°ðÈ ÜÆ ç¶ ÔÃåÅÖð Ôé å¶ ÃÅÖÆÕÅð ÇÂà òÃÆÁå
çÅ ÁÇÔñîç ÔËÍ
îÔÅðÅÜ é¶ ÁÅêä¶ î¯ÇãÁ» 寺 ÚÅçð À°åÅð Õ¶ íÅÂÆ ÃÅÇÔì ç¶
ÃðÆð À°êð êÅÂÆ Áå¶ ÁÅêä¶ Ô¼æƺ Á³åî ðÃî» ÇéíÅÂÆÁ»Í ðìÅì
î¯ã¶ À°êð ñàÕÅ, ïÅåðÅ ÇòÚÕÅð Û¼â Õ¶, À°Ô òÅêà ðÅÇ í¯ÇÂ
åñò³âÆ Çê³â ò¼ñ Ú¼ñ êÂ¶Í Ü篺 å¼Õ íÅÂÆ îðçÅéÅ éÅñ ÜÅä
ñÂÆ ÇåÁÅð éŠԯ¶ À°ç¯º å¼Õ îÔÅðÅÜ é¶ À°çÅÃÆÁ» éÔƺ ÁÅð³íÆÁ»Í
Ü篺 ÇòÛó¶ À°çÅÃÆÁ» ÃîÅêå Ô¯ ×ÂÆÁ»Í
Çê³â êåÅ ñ¼×çÅ Ç×ÁÅ ÇÕ ìÅìÅ é×ð êðå ÁÅÇÂÁÅ ÔËÍ é×ð
ÇéòÅÃÆ Çîñä ÁÅÂ¶Í íÅÂÆ îðçÅéÅ ÜÆ çÅ ò¼âÅ ì¶àÅ ôÅÔ÷Åç ÁÅÇÂÁÅÍ
ôÅÔ÷Åç ù Ôî¶ôÅ Áêä¶ ÇêåÅ Çòð°¼è Ç×ñÅ ÇðÔÅ ÇÕ Ü¶ ÃÅù Çð÷Õ
126 127
éÔƺ ç¶äÅ ÃÆ å» Ü³ÇîÁ» ÕÅà ñÂÆ ÃÆ? ÁÃƺ í°¼Öä íÅ䶶 ñ¯Õ» ç¶
çð» ò¼ñ å¼Õç¶, ÇçÔñÆÁ» å¶ ìËᶠðÇÔ³ç¶, Á¼ìÈ ç¹éÆÁ» çÆ ÃËð ÕðçÅ
ÇðÔÅÍ ÇÕÀ°º ܳÇîÁ» ÃÆ ÃÅù ÇÂÀ°º ð¯ñä ñÂÆ?
ìÅì¶ ç¶ Úðéƺ Ô¼æ ñŶ å¶ êð¶ ÔàÕ¶ ìËá Ç×ÁÅÍ éÅñÇçÁ»
ù ê¹¼ÇÛÁÅ- Á¼ìÈ ÇÕæ¶ ÔÅÂÆ? ÇÕö ù êåÅ éÔƺ ÃÆÍ Çëð æ¯ó·Æ ç¶ð
ÇêÛ¯º ìÅìÅ ÜÆ ç¶ é÷çÆÕ ÁÅÇÂÁÅÍ ê¹¼ÇÛÁÅ, ÒÒÁ¼ìÈ ÇÕæ¶ ÔÅÂÆÍ
ìÅìÅ ÁìÈ ÇÕò¶º ÔÅÂÆ?ÓÓ ìÅìÅ ÜÆ é¶ ç¼ÇÃÁÅ, ÒÒÀ°Ô ÇòçÅÁ Ô¯ ׶
Ôé ê¹¼åð ÁÅêä¶ Õ¯ñÔ°³Í ÁÅêä¶ Øð Úñ¶ ׶ ÔéÍ ÇÜÔó¶ Çé¼Ü
Øð Úñ¶ ÜÅòä Çåé·» çÅ Ã¯× éÔƺ ÕðéÅÍ ç¶Ã» çÅ ê˺âÅ îÅð Õ¶
å°Ã» ù Çåé·» ç¶ éÅî çÅ ÇÃð¯êÅÀ° ç¶ä ñÂÆ ÁÅÇÂÁÅ Ô»Í çï ÕÆ
ç¶Âƶ ê¹¼åðÍÓÓ
ôÅÔ÷Åç é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒÇÕÛ° êåÅ éÅÔƺ ÃÅù ìÅìÅÍ ÕÆ íñÅ ÔË ÕÆ
ì¹ðÅ å°Ãƺ ÜÅä¯Í ÃÅù êåÅ éÅÔÆºÍ ÃÅù Áéêó·» ù ÇÕÛ êåÅ éÅÔƺ
Ü° ò¼ÇâÁ» 寺 ÕÆ î³×ÆçÅ ÔËÍÓÓ ìÅìÅ ÜÆ é¶ ÇÕÔÅ- å°Ã» ç¶ ÁìÈ ù
ÖÅñÆ éÔƺ å¯ÇðÁÅÍ å°Ã» ù òÆ ÖÅñÆ éÔƺ ð¼ÖäÅÍ Ü¯ ÚÅÔÆçÅ ÔË
ÕÔ¯, Çîñ¶×ÅÍ íÅÂÆ ôÅÔ÷Åç é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒî¶ÔðìÅé Ô¯ Õ¶ åð°¼á¶ Ô¯
åç À°Ô¯ ÇçÀ° ìÅìÅ ÜÆ, ܯ Á¼ìÈ ù Çç¼åÅ ÃÅÂÆÍÓÓ
ìÅìÅ ÜÆ À°á¶Í ÇÕ¼ñÆ éÅñ ñàÕçÆ ðìÅì À°åÅð íÅÂÆ ôÅÔ÷Åç
ù ç¶ Õ¶ ×ñòÕóÆ ÇòÚ ñË ÁÃÆû çÆ ÞóÆ ñÅ Çç¼åÆÍ Çëð ç¯ò¶º
ìËá ×Â¶Í íÅÂÆ îðçÅéÅ ÜÆ çÆ ïÅç ÇòÚ ç¯ò» é¶ ÕÆðåé ÕÆåÅÍ
ÇÂñÅÔÆ ÕÆðåé ç¶ ÇÂà ò×ç¶ çÇðÁÅ ÇòÚ åñò³âÆ Çê³â ç¶ òÃéÆÕ»
é¶ õÈì åÆðæ ÇÂôéÅé ÕÆåÅÍ
ÇܳéÅ Ãî» ×°ðÈ ìÅìÅ ÃðÆð ç¶ ÜÅî¶ ÇòÚ ðÔ¶, íÅÂÆ ôÅÔ÷Åç é¶
ÕçÆ À°é·» çÅ ÃÅæ éÔƺ Û¼ÇâÁÅÍ ÃÅÖÆÕÅð ÃÇåÕÅð òܯº À°é·» ù
ÒÒÕðî ÒÒÕðî ÕÅ ÕÅ ìñÆ ìñÆ ôÅÔ÷ÅçÍ ôÅÔ÷ÅçÍ ÃÅâÅ ÃÅâÅ ÇêÁÅðÅ ÇêÁÅðÅ ôÅÔ÷ÅçÅ ôÅÔ÷ÅçÅ íÅÂÆ
íÅÂÆ
ôÅÔ÷Åç ôÅÔ÷Åç ÖÅéÓÓ ÖÅéÓÓ ÖÅéÓÓ ÇñÖçÅ ÔËÍ
íÅÂÆ îðçÅéÅ ÜÆ çÆ ì¶éåÆ ÕìÈñ Ô¯ÂÆÍ À°Ô ÇòÛ°ó¶ éÔƺÍ
ÕÆðåé ìä Õ¶ À°Ô ×°ðÈ ×z³æ Áå¶ ×°ðÈ ê³æ ÇòÚ ÃæÅêå Ô¯ ׶
ÔéÍh hî˺ ÁÅêä¶ Çî¼åð» ù ÇÂÕ Ççé ç¼ÇÃÁÅ ÇÕ êz¯. ÃÅÇÔì ÇÃ³Ø çÆ ÇñÖå Áé°ÃÅð
íÅÂÆ îðçÅéÅ é¶ åñò³âÆ Çê³â 寺 ñË Õ¶ Õ°¼ðî çÇðÁÅ å¼Õ ED ÃÅñ çÅ ÃÅæ ÇéíÅÇÂÁÅÍ
ÁîðÜÆå ÇÃ³Ø ì¯ÇñÁÅ- å±³ ÇÂÔ ED ÃÅñ çÆ Ç×äåÆ ÇÕÀ°º ÕðçÅ Ô˺? ÇÂÔ Ç×äåÆ
åç ÕðéÆ À°ÇÚå Ô°³çÆ Ü¶ ÇÂ³é¶ ÃÅñ ìÅÁç À°Ô ÃÅæ Û¼â Õ¶ Çê³â ÁÅ Ü»ç¶Í À°é·»
çÆ å» òÃÆÁå òÆ Áé§å ÇîñÅê çÆ ÔËÍ À°Ô ÃÅñ» Áå¶ îÆñ» çÆ Ç×äåÆ å¯º êÅð ԯ¶Í

ìÅìÅ ìÅìÅ ì³çÅ ì³çÅ ÇÃ³Ø ÇÃ³Ø ÇÃ³Ø ìÔÅçð
ìÔÅçð
×°ðÈ ×¯Çì³ç ÇÃ³Ø ÜÆ AG@H Çò¼Ú ܯåÆ Ü¯å ÃîŠ׶ å» Çüֻ
Çò¼Ú ÇÂ¼Õ òÅð ÁéÅæ Ô¯ ÜÅä òð×Å ÁÇÔÃÅà ԯÇÂÁÅÍ ×°ðÈ ÜÆ ç¶
ÜÆòéÕÅñ ç½ðÅé íÅò¶º Ô÷Åð» çÆ Ç×äåÆ Çò¼Ú ÇÃ³Ø ï¯è¶ ò¼Ö-ò¼Ö
ØàéÅò» Çò¼Ú ôÔÆç Ô¯ ׶ Ãé êð ìÅÕÆ ìÇÚÁ» é¶ ÕçÆ ãÇÔ³çÆ
ÕñÅ òñ ð°Ö éÔƺ ÃÆ ÕÆåÅ ÇÕÀ°ºÇÕ éÆñ¶ çÅ ÃòÅð À°é·» ç¶
ÃÅÔîä¶ ÃÆÍ ÇܳéÅ ÇÚð å¼Õ çÆé Áå¶ ç¹éÆÁ» çÅ îÅñÕ Á³×-ó×
ÃÆ À°ç¯º å¼Õ À°é·» ù îðé çÅ âð éÔƺ ÃÆ ÇÕÀ°ºÇÕ À°é·» çÅ
ÇòôòÅà ÃÆ ÇÕ Õñ×Æèð ÇêåÅ é¶ ôÔÅçå» ÁÜÅÂƺ éÔƺ ÜÅä
ç¶äÆÁ»Í Ü篺 î¹öñ ÃðÕÅð çÅ Ö³Üð Ô¯ð Çå¼ÖÅ Ô¯ Õ¶ À°é·» çÆÁ»
ÛÅåÆÁ» òñ ò¼èçÅ ÁÅ ÇðÔÅ ÃÆ å» ç¹ðíÅ× òà ÜòÅé À°îð¶ çÃî
êÅåôÅÔ çÅ ÁÕÅñ ÚñÅäÅ Ô¯ Ç×ÁÅÍ ÇÂ¼Õ òÅðÆ ÇÃ¼Ö Ã³×å å¶
ÖÅñÃÅ ê³æ ù ÇÂÀ°º êzåÆå Ô¯ÇÂÁÅ ÇÜò¶º À°é·» çÅ ÃÈðÜ ÁÃå Ô¯
Ç×ÁŠԯ¶ å¶ Ú¹ë¶ð¶ Á³èÕÅð êÃð Ç×ÁŠԯ¶ ÇÜà ÇòÚ¯º Õ¯ÂÆ ÁÅÃ
çÆ ÇÕðé, Õ¯ÂÆ ðÃåÅ é÷ð éÔƺ ÁÅÀ°ºçÅÍ íÅò¶º ×°ðÈ ÜÆ Ú³×Æ åð·»
Ççzó· ÕðòŠ׶ Ãé- ÇÕ ÇÜæ¶ ê³æ Áå¶ ×z³æ ÇÂռᶠԯä׶ î˺ À°æ¶
Ô¯ò»×Å êð À°é·» ù èðòÅà ç¶ä òÅñÅ Õ¯ÂÆ êzå¼Ö éÔƺ ÇçÃçÅ ÃÆÍ
ÇÂà Ã ìÅìÅ ì³çÅ ÇÃ³Ø é¶ ÖÅñö çÆ ÕîÅé óíÅñÆÍ ìÅìÅ
ì³çÅ ÇÃ³Ø çÅ ÇÔ³ç¹ÃåÅé ç¶ ÇÂÇåÔÅà Çò¼Ú ÁÚÅéÕ êz×à Ô¯äÅ
ÇÕö ÕðÅîÅå 寺 ؼà éÔƺ ñ¼×çÅÍ ê³ÜÅì 寺 çÈð, ÇüÖÆ å¯º ò³ÇÚå
ÇÂ¼Õ ìËðÅ×Æ êÔÅóÆ ðÅÜêÈå ç¼Öä Çò¼Ú â¶ðÅ ÜîÅ Õ¶ Çð¼èÆÁ» ÇüèÆÁ»
ç¶ ÷¯ð À°å¶ ô°Ôðå Çò¼Ú óå°ôà ÔÆ éÔƺ ÃÆ Ãׯº Ô³ÕÅð Ç×ÁÅ
Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆÍ À°Ô ïñ» ÃÅñ 寺 é»ç¶ó Çò¼Ú ÃÆ ÇÜæ¶ À°Ã ù î³éä
òÅÇñÁ» çÆ Ú³×Æ Ú¯ÖÆ Ç×äåÆ ÃÆÍ À°Ã ù ÜÅäé òÅñ¶ ìÅÕÆ ÃÅèÈ
óå À°Ã ù ÇÂà ñÂÆ éÅêóç Õðç¶ Ãé ÇÕÀ°ºÇÕ À°Ô ÁŶ ׶
ÇòçòÅé Áå¶ ëÕÆð çÆ ì¶ÇÂ÷åÆ Õð鯺 ÇÞÜÕçÅ éÔƺ ÃÆÍ À°Ã ù
ÁÅêä¶ åê, ì¹¼èÆ Áå¶ ÇòçòåÅ À°êð ëõð ÃÆÍ
×°ðÈ ÜÆ Ü篺 Á½ð³×÷¶ì éÅñ î¹ñÅÕÅå Õðé ñÂÆ ç¼Öä ò¼ñ
ÜÅ ðÔ¶ Ãé å» ðÅÜÃæÅé Çò¼Ú À°é·» ù õìð Çîñ ×ÂÆ ÇÕ Á½ð³×÷¶ì
çÆ î½å Ô¯ ×ÂÆ ÔËÍ ÜËê¹ð ÇòÖ¶ îÔ³å ÜËå ðÅî ×°ðÈ çðôéÅ ñÂÆ
128 129
ÁÅÇÂÁÅÍ ×°ðÈ ÜÆ é¶ ÇÕÔÅ- Áû Ô°ä é»ç¶ó òñ ÜÅäÅ ÔËÍ Õ¯ÂÆ
×°äÆ Ã¼Üä ÔË å» ç¼Ã¯, Õ¯ÂÆ ÁÇÜÔÅ èðîÅåîÅ ê¹ðÖ ÇÜà çÆ Ã³×å
ÕðÕ¶ ñÅÔÅ ñË ÃÕƶ? ÜËåðÅî ÜÆ é¶ Õ°Þ ÇòÁÕåÆÁ» ç¶ éÅî ç¼Ã¶
êð éÅñ ÔÆ ÇÕÔÅ - À°æ¶ îÅè¯çÅÃ é» çÅ ÇÂ¼Õ ìËðÅ×Æ ÔË ÇÜÔóÅ
ÕðÅîÅå» ç¶ Ô³ÕÅð Çò¼Ú, ÁŶ ׶ çÆ ÁÕÃð Ô¼åÕ ÕðçÅ ÔËÍ À°Ã
ù éÅ ÇîñäÅ ÇÕÀ°ºÇÕ À°Ô ÃñÆÕÅ, Áçì å¶ ÃÇåÕÅð Û¼â Ç×ÁÅ
Ô¯ÇÂÁÅ ÔËÍ
×°ðÈ ÜÆ é¶ À°æ¶ ÜÅÕ¶ øËÃñÅ ÕÆåÅ ÇÕ êÇÔñ» îÅè¯çÅà ù
ÇîÇñÁÅ ÜÅò¶Í À°Ã ìÅð¶ êzÇüè ÃÆ ÇÕ Ü¯ Õ¯ÂÆ À°Ã ç¶ ÁÅÃä À°êð
ìËá Ü»çÅ ÃÆ À°Ã ù çËòÆ ôÕåÆ ç¶ ÃÔÅð¶ ԶỠÇ×ðÅ Çç³çÅ ÃÆÍ
×°ðÈ ×¯Çì³ç ÇÃ³Ø ÜÆ Ü篺 À°Ã ç¶ â¶ð¶ Çò¼Ú ׶ å» îÅè¯çÅà ܳ×ñ
ò¼ñ Ç×ÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆÍ îÔÅðÅÜ À°Ã ç¶ ÁÅÃä À°êð ÇìðÅÜîÅé Ô¯
×Â¶Í îÅè¯çÅà ù êåÅ ñ¼×Å å» À°Ã é¶ êzÅêå ÕÆåÆÁ» ôÕåÆÁ»
ðÅÔƺ ×°ðÈ ÜÆ ù ԶỠÇ×ðÅäÅ ÚÅÇÔÁÅÍ ÁÇÜÔÅ Ô¯ éÅ ÃÇÕÁÅÍ À°Ô
å¶÷Æ éÅñ ÁÅêä¶ â¶ð¶ Çò¼Ú ÁÅÇÂÁÅ å¶ ×°¼Ã¶ éÅñ ê¹¼ÇÛÁÅ,
- å°Ãƺ Õ½ä Ô¯ ?
- À°ÔÆ ÇÜà ù å±³ ÜÅäçÅ Ô˺Í
- ÇÕà ù ÜÅäçÅ Ô» î˺ ?
- ÇÜà çÆ åñÅô Çò¼Ú å±³ æ»-æ» íàÇÕÁÅ Í
- ÇÕå¶ å°Ãƺ ×°ðÈ ×¯Çì³ç ÇÃ³Ø å» éÔƺ ?
- À°ÔÆ Ô»Í å±³ ç¼Ã å±³ Õ½ä ÔËÍ
- ÜÆ î˺ å°ÔÅâÅ ì³çÅ Ô»Í
- ì³çÅ Ô˺ å» ì³ÇçÁ» ÇÜÔ¶ Õ³î ÕðÍ
îÅè¯çÅà װðÈ ÚðéÅ Çò¼Ú Çâ× ÇêÁÅÍ À°ç¯º ×°ðÈ ÜÆ çÆ À°îð
DB ÃÅñ ÃÆ å¶ ì³çÅ ÇÃ³Ø CH ÃÅñ çÅ ÃÆÍ ÇÂÔ ÃÆ Ã³Ö¶ê ×¼ñìÅå
ÇÜÔóÆ îÅè¯çÅà Áå¶ çÃî êÅåôÅÔ ÇòÚÕÅð êÇÔñÆ òÅð Ô¯ÂÆÍ Õ°Þ
Ççé ×°ðÈ ÜÆ À°Ã ç¶ â¶ð¶ Çò¼Ú ÇàÕ¶ ÇÜæ¶ À°é·» é¶ îÅè¯çÅà ù
Á³Çîzå ÛÕÅÇÂÁÅ Áå¶ ì³çÅ ÇÃ³Ø éÅî ð¼ÇÖÁÅÍ À°é·» é¶ ì³çÅ ÇóØ
ù ç¼ÇÃÁÅ ÇÕ ê³ÜÅì Çò¼Ú ÷¹ñî çÆ Ôé¶ðÆ ò× ðÔÆ ÔËÍ å±³ ê³ÜÅì
ðòÅéÅ Ô¯ ÇÜæ¶ ê³æ å¶ðÆ ÃÔÅÇÂåÅ Õð¶×ÅÍ å±³ ÇÂà ÷¹ñî ù ÃîÅêå
ÕðÍ ì³çÅ ÇÃ³Ø é¶ ÇÕÔÅ - êð ÔÕÈîå ìóÆ åÅÕåòð ÔË - î˺
ÇÂÕ¼ñÅ ÕÆ Õð ÃÕ»×Å? îËù Õ¯ÂÆ ÁÇÜÔÆ ÕðÅîÅå ìÖô¯ ÇÕ î˺

ÚîåÕÅð Õð ÃÕ»Í îÔÅðÅÜ é¶ ÇÕÔÅ - ×°ðÈ Øð ÇòÚ Áé§å ôÕåÆÁ»
Áå¶ ìðÕå» ÔéÍ ÁÃƺ ÇÂÔ ÃÅðÆÁ» ×°ðÈ ×z³æ å¶ ×°ðÈ ê³æ ù ýºê
Çç¼åÆÁ» ÔéÍ åËù Ü篺 ôÕåÆ çÆ ÷ðÈðå êò¶ åç ×°ðÈ ×z³æ Áå¶
×°ðÈ ê³æ Á׶ ÁðçÅà ÕðÆºÍ åËù À°Ô Õ°Þ êzÅêå Ô¯ò¶×Å ÇÜà çÆ
À°îÆç éÔƺ ÕÆåÆ ÜÅ ÃÕçÆÍ ÇÂÔ ØàéÅ Ãå³ìð AG@H ÂÆÃòÆ çÆ
ÔËÍ
Á½ð³×ܶ çÆ î½å À°êð³å åÅÜ åõå çÆ êzÅêåÆ òÅÃå¶ À°Ã ç¶
ê¹¼åð» ÇòÚÕÅð ÖÅéÅܳ×Æ ô°ðÈ Ô¯ ×ÂÆ å» ×°ðÈ ÜÆ é¶ ìÔÅçðôÅÔ ù
Ãí 寺 ò¼âÅ Ô¯ä ÕÅðé åõå çÅ òÅðà î³ÇéÁÅ å¶ À°Ã çÆ ÃÔÅÇÂåÅ
ñÂÆ ø½½Ü í¶ÜÆÍ ìÔÅçðôÅÔ ÇÂà ñóÅÂÆ Çò¼Ú Ãëñ Ô¯ÇÂÁÅ å» À°Ã
é¶ ×°ðÈ ÜÆ çÅ ÃÇåÕÅð ÕÆåÅÍ ê¹ôÅÕ Áå¶ Ã¹×Åå» ÇÜÔóÆÁ» ìÅçôÅÔ
ò¼ñ¯º ÁÅêä¶ ô°íÇÚ³åÕ» ù Çç¼åÆÁ» ÜÅÇÂÁÅ ÕðçÆÁ» Ãé - îÇÔñ
ç¶ çÃå±ð Áé°ÃÅð À°Ô ù×Åå» ñËä òÅñÅ ÁÅê ÇÂé·» ù Ú¹¼Õ Õ¶
îÇÔñ ÇòÚ¯º ìÅÔð ÁÅÀ°ºçÅ ÃÆÍÇÕö ÁÇåÁ³å ÃÇåÕÅðï¯× î¹ÃñîÅé
ëÕÆð ù Õ¶òñ ÇÂÔ Ô¼Õ êzÅêå Ô°³çÅ ÃÆ ÇÕ À°Ô ù×Åå» ÁÅêä¶
öòÅçÅð 寺 Ú¹ÕòÅ Õ¶ ÇñÁÅÂ¶Í ×°ðÈ ÜÆ éÅñ ׶ íÅÂÆ çÇÂÁÅ ÇóØ
ÜÆ é¶ ÇÂÔ Ã¹×Åå» êzÅêå ÕÆåÆÁ» å¶ ÃÇåÕÅð ÃÇÔå ×°ðÈ ÜÆ ù
îÇÔñ ÇòÚ¯º ÇòçÅ ÕÆåÅ Ç×ÁÅÍ
ÇÂé·» ÃÅðÆÁ» ØàéÅò» çÆ Öìð ò÷Æð ÖÅé å¼Õ Á¼êó ðÔÆ
ÃÆÍ À°Ã ù ÇÂÔ òÆ êåÅ ÃÆ ÇÕ ×¼çÆ éôÆéÆ ñÂÆ ×°ðÈ ÜÆ é¶
ìÅçôÅÔ çÆ ø½½ÜÆ îçç ÕÆåÆ ÔË å¶ ìÅçôÅÔ é¶ ×°ðÈ ÜÆ çÅ ìÔ°å
ÃÇåÕÅð ÕÆåÅ ÔËÍ À°Ã ù ÁÅêä¶ ÕÆå¶ Ô¯Â¶ Õ°Õðî» å¯º íË ÁÅÀ°ä
ñ¼×ÅÍ À°Ã ù âð Ô¯ Ç×ÁÅ ÇÕ ÇÕå¶ ìÅçôÅÔ ×°ðÈ ÜÆ éÅñ Õ¯ÂÆ
óèÆ éÅ Õð ñò¶Í ÁÇÜÔÅ Ô¯ä çÆ ÃÈðå Çò¼Ú À°Ã ù ÁÅêä¶ ÕÆå¶
çÆ ÃÜÅ í°×åäÆ êò¶×ÆÍ À°Ã é¶ ç¯ êáÅä ×°ðÈ ÜÆ çÅ Õåñ Õðé
çÆ ÃÅÇ÷ô éÅñ í¶Ü¶Í ÇÂÔ êÇÔñ¯º Çç¼ñÆ îÅåŠù³çðÆ ÜÆ êÅà ׶
å¶ À°æ¯º ×°ðÈ ÜÆ çÅ ÇÃðéÅò» ÇñÁÅÍ ç¯ò¶º êáÅä Ü» ÇÂé·» ç¶
ì÷¹ð× ÕçÆ ×°ðÈ Øð ç¶ é¶ó¶ ðÔ¶ ñ×ç¶ Ôé ÇÕÀ°ºÇÕ ÇÂé·» ù Ãí
êå¶ ÇàÕÅä¶ ç¼Ã Çç¼å¶ ׶ å¶ ×°ðÈ ÜÆ ç¶ çÆòÅé Çò¼Ú òÆ Ãò¶ð
ôÅî ÔÅ÷ð Ô°³ç¶ ðÔ¶Í ÇÂé·» À°å¶ ÇÕö é¶ ô¼Õ éÅ ÕÆåÅÍ ÇÂÔ î½Õ¶
çÆ åñÅô Çò¼Ú Ãé å¶ ÇÂ¼Õ Ççé î½ÕÅ ÇîñÇçÁ» ÔÆ Ü篺 îÔÅðÅÜ
ù¼å¶ ê¶ Ãé, Û°ð¶ éÅñ Ô¼ñÅ Õð Çç¼åÅÍ ÷Öî â±³ØÅ ÃÆ êð ×°ðÈ
ÜÆ é¶ Û°ð¶ìÅ÷ ù æ»Â¶º åñòÅð ç¶ òÅð éÅñ ïè Çç¼åÅ å¶ çÈÜÅ
í¼Üä ñ¼×Å Çóػ é¶ Õåñ Õð Çç¼åÅÍ
130 131
ìÔ°å ÃÅð¶ ÃîÕÅñÆ çÃåÅò¶Ü» 寺 ÃÅìå Ô°³çÅ ÔË ÇÕ ×°ðÈ ÜÆ
é¶ ì³çÅ ÇÃ³Ø çÆ î¼çç òÅÃå¶ ê³ÜÅì Çò¼Ú ÁÅÀ°äÅ ÃÆ êð ÇÂÃ
Ôîñ¶ çÆ ç¹ðØàéÅ ÕðÕ¶ À°é·» ù ð°ÕäÅ êË Ç×ÁÅÍ ×°ðÈ ÜÆ çÆ
ǼÛÅ ÃÆ ÇÕ ìÔÅçðôÅÔ éÅñ ÇÃ¼Ö îÃñ¶ çÅ Õ¯ÂÆ Ô¼ñ åËÁ Õð
ÇñÁÅ ÜÅò¶ êð ìÅçôÅÔ é¶ êzåÆå ÕÆåÅ ÇÕ î¹ÃñîÅé ÇÂà éÅñ
éÅðÅ÷ Ô¯ ÜÅä×¶Í À°Ô Áܶ ìÔ°å ôÕåÆôÅñÆ éÔƺ ÃÆ Ô¯ÇÂÁÅ,
Á³ç𯺠Á³çðÆ ôðÆÕ» òñ¯º üåÅ òÅÃå¶ Ô³íñ¶ îÅð¶ ÜÅ ðÔ¶ ÃéÍ Ã¯
ì×Ëð ÇÕö ÃæÅÂÆ Ô¼ñ ç¶, ×°ðÈ ÜÆ çÅ ìÔÅçðôÅÔ éÅñ¯º óòÅç à°¼à
Ç×ÁÅÍ ×°ðÈ ÜÆ ÷ÖîÆ Ô¯ ׶ å» ì³çÅ ÇÃ³Ø ù ê³ÜÅì ÇÂÕ¼ÇñÁ»
ÁÅÀ°äÅ ÇêÁÅÍ À°Ã é¶ çÈð é¶ó¶ çÆÁ» ÇÃ¼Ö Ã³×å» ù Ô°ÕîéÅî¶
ÇñÖ¶ Áå¶ èðî ï°¼è Çò¼Ú ôÅîñ Ô¯ä çÆ Áð÷ ÕÆåÆÍ Çüֻ òñ¯º
À°Ã ù íðò» Ô°³×ÅðÅ ÇîÇñÁÅÍ ÇÃðñ¼æ ×Ëðåò³ç ï¯ÇèÁ» é¶ À°Ã
ò¼ñ òÔÆð» ؼå Çç¼åÆÁ»Í ÇÂé·» óå ÇÃêÅÔÆÁ» é¶ À°Ô ôÕåÆôÅñÆ
×ó· å¯ó¶ ÇÕ ê³ÜÅì à°¼à Ç×ÁÅ å¶ Çç¼ñÆ åõå å¼Õ èîÕ» ùäÆÁ»
×ÂÆÁ»Í
ìÅìÅ ì³çÅ ÇóØ, ÇÜé·» çÅ êÇÔñÅ éÅî ñÛîä ç¶ò ÃÆ çÅ
Üéî AF ÁÕå±ìð AFG@ ÂÆÃòÆ Çò¼Ú Ô¯ÇÂÁÅÍ ÇêåÅ ðÅîç¶ò ê¹äÛ
Ç÷ñ¶ ç¶ Çê³â ðÅܽóÆ ç¶ ðÅÜêÈå íÅðçòÅÜ Ãé å¶ Ö¶åÆìÅóÆ çÅ Õ³î
Õðç¶ ÃéÍ ñÛîä ç¶ò íÅò¶º çðÇîÁÅé¶ Õ¼ç çÅ ÃÆ êð À°Ô ìóÅ
ë¹ðåÆñÅ å¶ ÇÔ³îåÆ Ü°ÁÅé ÃÆÍ ÇòÔÅðÕ ÇòÇçÁÅ êzÅêå ÕÆåÆ å¶
Ö¶åÆ ç¶ Õ³î Çò¼Ú îÅÇêÁ» çÅ Ô¼æ òàÅÀ°ºçÅÍ Ø¯ó ÃòÅðÆ çÅ ô½Õ
ÃÆ Áå¶ ÁÕÃð ÇôÕÅð Ö¶âä çÆÁ» î¹ÇÔ³î» À°å¶ Ü»çÅÍ ôÃåð ÇòÇçÁÅ
À°é·» Ççé» Çò¼Ú Ôð Ü°ÁÅé çÅ ô½Õ òÆ Ô¯ÇÂÁÅ ÕðçÅ ÃÆ å¶
îÜìÈðÆ òÆÍ ÔÇæÁÅð 寺 ì×Ëð Ø𯺠ìÅÔð ÇéÕñäÅ ì¹ðÅ î³ÇéÁÅ
Ü»çÅ ÃÆÍ Ü³×ñ» Çò¼Ú ÜÅéòð Ãé å¶ Ü³×ñ» 寺 ìÅÔð Çëðç¶
îé°¼Ö» çÅ ÇòÔÅð ÜÅéòð» 寺 ìçåð ÃÆÍ
ÇêåÅ ÜÆ èÅðÇîÕ ð°ÚÆÁ» òÅñ¶ ÃéÍ ÁÕÃð ÃÅèÈÁ» çÆ Ã³×å
Õðç¶ Áå¶ ÃÅèÈÁ» ù Øð ì¹ñÅ Õ¶ í¯Üé ÛÕÅÀ°ºç¶Í ÜÅéÕÆ çÅÃ
ìËðÅ×Æ ÁŶ å» À°é·» çÆ Ã³×å çÅ ñÛîä ç¶ò À°å¶ ìóÅ â±³ØÅ
êzíÅò ÇêÁÅ å¶ Úó·çÆ À°îð¶ ÇÂÔ Ü°ÁÅé Øð ìÅð ÇåÁÅ× Õ¶
ìËðÅ×Æ ÃÅè» ç¶ à¯ñ¶ Çò¼Ú ôÅîñ Ô¯ Ç×ÁÅÍ ÃÅèÈÁ» é¶ À°Ã çÅ éÅî
îÅè¯çÅà ð¼ÇÖÁÅÍ ÃÅèÈÁ» éÅñ ç¶Ã ðàé ÕðçÅ ÕðçÅ éÅÇÃÕ ôÇÔð
Á¼êó Ç×ÁÅ ÇÜæ¶ ê³ÚòàÆ ç¶ ÃæÅé å¶ Á½Øó éÅæ ÃÅèÈ ðÇÔ³ç¶ ÃéÍ
Á½Øó éÅæ ÇðèÆÁ» ÇÃèÆÁ» çÅ îÅñÕ î³ÇéÁÅ êzî³ÇéÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ

åê¼ÃòÆ ÃÆÍ îÅè¯çÅÃ é¶ Á½Øó çÆ ôÅÇ×ðçÆ ÕìÈñ ÕÆåÆ å¶ À°é·»
çÆ ìóÆ Ã¶òÅ ÕÆåÆÍ Ü¯ ×°ä å¶ ôÕåÆÁ» ìÅìÅ Á½Øó éÅæ êÅà Ãé
À°Ô Ãí îÅè¯çÅà ù ç¶ Çç¼åÆÁ»Í À°é·» é¶ ÁÅêäÅ ÇÂ¼Õ ×z³æ òÆ
îÅè¯çÅà ù Çç¼åÅ å¶ AFIA ÂÆÃòÆ Çò¼Ú Á½Øó êzñ¯Õ ÇÃèÅð ׶Í
À°Ã Ã îÅè¯çÅà çÆ À°îð BA ÃÅñ ÃÆÍ éÅÇÃÕ å¯º Ú¼ñ Õ¶ îÅè¯çÅÃ
é»ç¶ó ÁÅ Ç×ÁÅ å¶ ÇÂæ¶ À°Ã é¶ ÁÅêäÅ ê¼ÕÅ ÇàÕÅäÅ ìäÅÀ°ä çÅ
øËÃñÅ ÕÆåÅÍ ÇÂæ¶ ñ¯Õ» Çò¼Ú À°Ã çÆÁ» ÕðÅîÅå», ôÕåÆÁ» çÆ
ÚðÚÅ çÈð-çÈð å¼Õ ëËñ ×ÂÆ å¶ À°Ô ÇÂ¼Õ åÕó¶ î¼á çÅ éÅæ Ô¯
Ç×ÁÅÍ Ü篺 À°Ô îÅè¯çÅà 寺 ì³çÅ ÇÃ³Ø ìÇäÁÅ å» ÇÂÇåÔÅà Çò¼Ú
éò¶º ÁÇèÁÅÇ çÆ ô°ðÈÁÅå Ô¯ÂÆÍ ÇÂÕ éò» ï°¼× ÁÅð³í Ô¯ÇÂÁÅÍ
À°Ã ù ×°ðÈ ÜÆ é¶ Ô°ÕîéÅîÅ, ê³Ü åÆð, ÇéôÅé ÃÅÇÔì å¶
é×ÅðÅ ìÖÇôÁÅÍ æÅêÆ ç¶ Õ¶ ìÔÅçð çÅ ÇÖåÅì Çç¼åÅÍ íÅÂÆ Çìé¯ç
ÇóØ, íÅÂÆ ÕÅÔé ÇóØ, íÅÂÆ ìÅÜ ÇóØ, íÅÂÆ çÇÂÁÅ ÇÃ³Ø Áå¶
íÅÂÆ ðä ÇÃ³Ø ê³Ü ÇêÁÅð¶ Áå¶ BE Ô¯ð ÇÃ³Ø À°é·» éÅñ í¶Ü¶Í
ÁÃÆû ç¶ Õ¶ ×°ðÈ ÜÆ é¶ ì³çÅ ÇÃ³Ø ù ê³ÜÅì ò¼ñ ؼÇñÁÅ å¶ ê³æ
çÆ åÅÇìÁÅ Çò¼Ú ðÇÔä çÅ Ô°Õî Çç¼åŠܯ Ô°Õî ìÅìÅ ì³çÅ ÇÃ³Ø é¶
ôÔÅçå å¼Õ ÇéíÅÇÂÁÅÍ
Ô°ä Ü篺 ê³ÜÅì òñ ìÅìÅ ì³çÅ ÇÃ³Ø é¶ ÕÈÚ ÕÆåÅ å» Õ¶òñ
BE-C@ Çóػ çÅ ÇÂÔ Çé¼ÕÅ ÇÜÔŠܼæÅ ÃÆÍ êð ê³ÜÅì çÆ èðåÆ
ò¼ñ ÇÜÀ°º ÇÜÀ°º À°Ô òÇèÁÅ ï¯è¶ À°Ã éÅñ ðñç¶ ×¶ å¶ Ç¼Õ
Çé¼ÕÆ ÃËÇéÕ à°ÕóÆ ò¼â¶ ÕÅëñ¶ Çò¼Ú åìçÆñ Ô¯ ×ÂÆÍ ç¹éÆÁ» ç¶
ÁäÖÆ òÃéÆÕ» ù ÁÅêäÅ éÅÇÂÕ Çîñ Ç×ÁÅ å» Çëð ÜÅé» çÆ
êzòÅÔ ÇÕÃ é¶ ÕðéÆ ÃÆ? ÃÅÇÔì÷ÅÇçÁ» ù ì¼Õð¶ ò»× ׯⶠԶá ç¶
Õ¶ Õ¯Ô-Õ¯Ô îÅðé çÆ ÇòÇæÁÅ íÅðå Çò¼Ú ÇÜæ¶ ÇÜæ¶ òÆ ÇÜÃ-ÇÜÃ
é¶ Ã¹äÆ Ôð ÇÕö çÅ ÖÈñ Ö½ñ Ç×ÁÅ ÃÆ êð À°é·» êÅà կÂÆ
Üæ¶çÅð éÔƺ ÃÆÍ ì³çÅ ÇÃ³Ø ç¶ Ã¹é¶Ô¶ ê¹¼Üç¶ ×¶ å¶ ñôÕð ò¼âÅ
Ô°³çÅ Ç×ÁÅÍ ê³ÜÅì ç¶ òÃéÆÕ» é¶ ÷°ñî çÅ Ö³Üð ÁÅêäÆ ÛÅåÆ å¯º
êð¶ è¼Õä çÅ ÇÂÇåÔÅÃÕ øËÃñÅ ÕÆåÅÍ Ãí 寺 êÇÔñ» êÅäÆê¼å
ôÇÔð À°å¶ Ô¼ñÅ ì¯ÇñÁÅ å¶ ÇÂà ôÇÔð À°êð ÇéôÅé ÃÅÇÔì ñÇÔðÅ
Çç¼åÅÍ Ö÷ÅéÅ ñ°¼à ÇñÁÅ Ç×ÁÅ å¶ Ø¯ó¶, ÔÇæÁÅð òÃÈñ ñÂ¶Í À°Ã
ÇêÛ¯º ÃîÅä¶ ò¼ñ ÕÈÚ Õðé çÅ ëËÃñÅ ÕÆåÅ êð ðÃå¶ Çò¼Ú êåÅ
ñ¼×Å ÇÕ ÕËæñ Çò¼Ú íÅðÆ Ö÷ÅéÅ ÇêÁÅ ÔËÍ ÕËæñ À°êð Úó·ÅÂÆ
ÕðÕ¶ Ö÷ÅéÅ ñ°¼à ÇñÁÅÍ ÇÂæ¶ ò¼âÆ ñóÅÂÆ éÔƺ Ô¯ÂÆ ÇÕÀ°ºÇÕ ÇÕö
132 133
é¶ î¹ÕÅìñÅ Õðé çÆ ÇÔ³îå éÔƺ ÕÆåÆÍ ÕËæñêåÆ é¶ ì³çÅ ÇÃ³Ø çÆ
ÂÆé î³é ñÂÆÍ ÃÅðÅ Ö÷ÅéÅ Çóػ Çò¼Ú ò³â Çç¼åÅÍ
ÃîÅäÅ ôÇÔð üïç» çÅ Ø°¼× òÃçÅ ÁîÆð ôÇÔð ÃÆÍ Ã¼ïç» ù
À°ÚÆ Õ°ñ òÅñ¶ î³ÇéÁÅ Ü»çÅ ÔË ÇÂö ÕðÕ¶ ×°ðÈ å¶× ìÔÅçð ÜÆ
Áå¶ ÃÅÇÔì÷ÅÇçÁ» ù ôÔÆç Õðé çÅ Òê¹³é-ÕÅðÜÓ Ã¼ïç» ù ú½ÇêÁÅ
Ç×ÁÅ ÃÆÍ î¹ÃñîÅé» çÅ ÇòôòÅô ÃÆ ÇÕ ÇÕö åÕó¶ ÕÅëð ù Õåñ
Õðé éÅñ ùð× êzÅêå Ô°³çÅ ÔËÍ Ã¼ïç ÇÕÀ°ºÇÕ ÃÇåÕÅð ï¯× ñ¯Õ
Ãé ÇÂà ñÂÆ ÇÂÔ Õåñ À°é·» é¶ ÕÆå¶Í Ü篺 ëÕÆð» Áå¶ ×°ðÈÁ» ç¶
Áäîé°¼ÖÆ ã³× éÅñ Õåñ Õðé ù ê¹³é-ÕÅðÜ ÇÕÔÅ ÜÅò¶ À°ç¯º Çëð
ð¼ì ìÅìÅ ì³çÅ ÇÃ³Ø ÇÜÔ¶ ÃÈðìÆð» ù èðåÆ À°ê𯺠÷°ñî çÆ Üó·
Õ¼ãä ñÂÆ í¶ÜçÅ ÔËÍ ÃîÅä¶ À°êð Ô¼ñÅ ì¯ñä çÅ ÕÅðé ÇÂÔ¯ ÃÆ
ÇÕ éÅò¶º êÅåôÅÔ ÜÆ çÅ ÕÅåñ ܼñÅç ÜñÅñ°çÆé å¶ ÃÅÇÔì÷ÅÇçÁ»
ç¶ ÕÅåñ ç¯ íðÅ ôÅôñ ì¶× å¶ ìÅôñ ì¶× ÇÂ毺 ç¶ òÅÃÇéÕ ÃéÍ
ÃîÅä¶ ç¶ ÁÅñ¶-ç¹ÁÅñ¶ åÕóÆ À°ÚÆ Õ³è ÃÆ å¶ ôÇÔð çÅ Ôð
Øð ÇÂ¼Õ ×ó·Æ ò»× ÃÆÍ ÁîÆð üïç» é¶ ÁÅåî ð¼ÇÖÁÅ ñÂÆ
ÁÅêä¶ Øð» ù Çé¼Õ¶-Çé¼Õ¶ ÇÕÇñ·Á» ò»× À°ÃÅÇðÁÅ ÃÆ å» ÇÕ
ùð¼ÇÖÁÅ ê¼Ö¯º Õ¯ÂÆ ÕÃð éÅ ðÔ¶Í Ç×ÁÅð» éò³ìð AG@I ù ô°¼ÕðòÅð
ç¶ Ççé Ãò¶ð ÃÅð ÇÂà ÇÃ¼Ö ÜðéËñ é¶ Ô¼ñÅ ì¯ñ Çç¼åÅÍ Çüֻ é¶
üïç» ù ÇÂÔ î½ÕÅ ÔÆ éÔƺ Çç¼åÅ ÇÕ À°Ô çðòÅܶ ì³ç Õð ÃÕç¶Í
ÇÂÔ Ô¼ñÅ ÇìÜñÆ çÆ ÇñôÕÅð òð×Å ÃÆ ÇÜÃ ç¶ ÃÅÔîä¶ ÇÕö çÆ
ê¶ô éÅ ×ÂÆÍ ÇÂà ôÇÔð Á³çð çà Ô÷Åð çÆ Ç×äåÆ Çò¼Ú üïç
Áå¶ î¹×ñ Õåñ ÕÆå¶ ×¶ å¶ Ô÷Åð» ÃÅñ» 寺 Ø°¼× òÃçÅ ð½äÕ»
íÇðÁÅ ÁîÆð ôÇÔð æ¶Ô Ô¯ Ç×ÁÅÍ î¹ó Õ¶ ÇÂÔ ôÇÔð áÆÕ ã³×
éÅñ ÕçÆ òÆ éÔƺ ò¼Ã ÃÇÕÁÅÍ î¹ÃñîÅéÅ é¶ ÇÂÃ æ» ù ìçÇÕÃîå
ÜÅä Õ¶ Çëð ÇÂèð ÇàÕÅä¶ éÔƺ ìäÅÂ¶Í ÃîÅä¶ çÅ ÃÈì¶çÅð ëÇåÔ
ÇÃ³Ø ù æÅê Õ¶ Á×ñÅ ÇéôÅéÅ ÃðÔ³ç çÆ ôÅé ù êËð» ÇòÚ ð¯ñä
çÅ ÃÆÍ ò÷Æð ÖÅé é¶ ÇÂæ¶ Ø¯ð êÅê ÕÆåÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆ å¶ Ççñ çÅ
ÇÂÔ â±³ØÅ ë¼à Áܶ åÅ÷Å ÃÆÍ ÇÂæ¶ Çé¼ÕÆÁ» ÇܳçÅ éÅñ ò¼â¶ ÃÅÕ¶
ԯ¶ ÃéÍ
ì³çÅ ÇÃ³Ø ÃîÅä¶ å¯º ÃðÔ³ç ò¼ñ éÔƺ òÇèÁÅ Ãׯº êÇÔñ¯º
ÕÆðåê¹ð ÃÅÇÔì òñ ÚÅñ¶ êÅ Çç¼å¶Í À°Ã ù êåÅ ñ¼×Å ÃÆ ÇÕ À°Ã
êÅö 寺 ìÔ°å ÃÅð¶ ÇÃ³Ø À°Ã çÆ ÃËéÅ Çò¼Ú ðñä ñÂÆ ÁÅ ðÔ¶ Ãé
êð ðÅÔ Çò¼Ú ð¯Õ ñ¶ ׶ ÃéÍ ðÅÔ Çò¼Ú ØóÅî ôÇÔð ÃÆ ÇÜæ¶ ç¶

éËì ÃÈì¶çÅð é¶ ì³çÅ ÇÃ³Ø ù ð¯Õä çÅ ïåé ÕÆåÅÍ ØóÅî À°êð
Ô¼ñÅ Õðé çÅ ì³çÅ ÇÃ³Ø çÅ Õ¯ÂÆ ÇÂðÅçÅ éÔƺ ÃÆ êð ØóÅîÆÁ» é¶
ò³×ÅÇðÁÅ å» Çóػ é¶ Úó·ÅÂÆ Õð Çç¼åÆÍ î¹×ñ ìóÆ ìÔÅçðÆ éÅñ
ñó¶ êð êÛÅó Çç¼å¶ ׶ å¶ ØóÅî ôÇÔð ñ°¼à ÇñÁÅ Ç×ÁÅÍ À°æ¯º
Á׶ î¹ÃåëÅìÅç À°å¶ Õì÷Å Õð ÇñÁÅÍ ÇÂ毺 À°Ã é¶ Ãã½ð¶ ò¼ñ
Úó·ÅÂÆ çÅ ð°Ö Õð ÇñÁÅ å» ÇôÕÅÇÂå ÇîñÆ ÇÕ ÕêÈðÆ çÅ ÔÅÕî
Õçî¹¼çÆé ÇÂñÅÕ¶ çÆÁ» Á½ðå» çÆ êå ñ°¼àçÅ ÔË å¶ Õ¯ÂÆ ×Ëðî¹ÃÇñî
Á½ðå ùð¼ÇÖÁå éÔÆºÍ ÕêÈðÆ À°å¶ Ô¼ñÅ ì¯ñ Õ¶ Õçî¹¼çÆé çÆ Ôò¶ñÆ
ù Á¼× ñÅ Çç¼åÆ ÇÜà Çò¼Ú ç½ñå å» íÃî Ô¯ÂÆ ÔÆ Õçî¹¼çÆé òÆ
ðÅÖ Ô¯ Ç×ÁÅÍ
Ãã½ð¶ çÅ ÔÅÕî À°ÃîÅé ÖÅé ìóÅ ÷Åñî ÃÆÍ À°Ã 寺 ìçñÅ
ñËä çÅ ååÕÅñÆ îé¯ðæ ÇÂÔ òÆ ÃÆ ÇÕ À°Ã é¶ é¶Õ Ççñ ÇÂéÃÅé
êÆð ì¹¼èÈ ôÅÔ ù åÃÆÔ¶ ç¶ ç¶ Õ¶ îÅÇðÁÅ ÃÆ ÇÕÀ°ºÇÕ À°Ã é¶
í³×ÅäÆ ç¶ ï°¼è Çò¼Ú ×°ðÈ ÜÆ çÆ ø½½ÜÆ ÃÔÅÇÂåÅ ÕÆåÆ ÃÆÍ Ãã½ð¶
À°å¶ Ô¼ñÅ ì¯ñ Çç¼åÅ Ç×ÁÅ å» ÃåŶ ñ¯Õ ò¼âÆ Ç×äåÆ Çò¼Ú ì³çÅ
ÇÃ³Ø çÆÁ» ø½Ü» éÅñ ÁÅ ðñ¶ å¶ ÕåÇñÁÅî çÅ Õ°ÔðÅî îÚÅ
Çç¼åÅÍ ÇÕ³é¶ Ô÷Åð î¹×ñ Õåñ ÕÆå¶ ×¶, Õ¯ÂÆ ê¼ÕÆ Ç×äåÆ éÔƺ
êð ôÇÔð êÈðÆ åð·» ìðìÅç Ô¯ Ç×ÁÅÍ
Ô°ä À°é·» ï¯ÇèÁ» é¶ ð¯êó òñ ÚÅñ¶ êÅ Çç¼å¶Í ò÷Æð ÖÅé
ñ×ÅåÅð Çüֻ çÆÁ» ÇÂé·» Ãð×ðîÆÁ» À°å¶ é÷ð ð¼Ö ÇðÔÅ ÃÆ å¶
À°Ô íËíÆå ÃÆÍ À°Ã é¶ ç¶ÇÖÁÅ ÇÕ ì³çÅ ÇÃ³Ø çÆÁ» ø”½Ü» çÅ
î¹ÕÅìñÅ Õðé çÆ ÇÕö çÆ Ã¼ÇåÁÅ éÔƺ ðÔÆÍ Ü¶ ÕÆðåê¹ð ç¶
ÇÂñÅÕ¶ òñ ð¯Õ¶ îÞËñ ÇóØÅ ç¶ ÕÅëñ¶ ÇÂé·» éÅñ ðñ ׶ Çëð
ÇÂÔ ÃðÔ³ç Çò¼Ú ÇòÁÅêÕ åìÅÔÆ îÚÅ ç¶ä×¶Í À°Ã é¶ å°ð³å
îñ¶ðÕ¯àñ¶ ç¶ éòÅì ô¶ðÖÅé ù ÇñÇÖÁÅ ÇÕ ç¯Ô» ÕÅëÇñÁ» ù
ÇÂռᶠԯä 寺 ð¯ÇÕÁÅ ÜÅÂ¶Í ÇÂÔ À°ÔÆ î¹Ô³îç ô¶ð ÖÅé ÃÆ ÇÜà é¶
ÃÅÇÔì÷ÅÇçÁ» ç¶ Õåñ Õðé çÆ òÅðçÅå çÆ Çé§ÇçÁÅ ÕÆåÆ ÃÆ
ÇÕÀ°ºÇÕ À°Ô ÕÇÔ³çÅ ÃÆ ÇÕ ÁÃÈñ ÇÂÔ ÔË ÇÕ ÇÂé·» ç¶ òâ¶ÇðÁ»
éÅñ îËçÅé¶ Ü³× Çò¼Ú ñ¯ÔÅ ÇñÁÅ ÜÅò¶Í À°Ã é¶ ÁÅêä¶ íðÅ ÇÖ÷ðÖÅé
Áå¶ ç¯ íåÆÇÜÁ» éôåð ÖÅé å¶ òñÆ î¹Ô³îç ÖÅé Ãî¶å ÁÅêäÆ
êÈðÆ ÃËéÅ éÅñ ñËà ԯ Õ¶ îÅÞ¶ å¶ ç¹ÁÅì¶ ç¶ ð°Õ¶ ÕÅëñ¶ À°å¶ Ô¼ñÅ
ì¯ñ Çç¼åÅÍ Çüֻ çÆ Ç×äåÆ Ø¼à ÃÆ å¶ Ü³×Æ ÃÅîÅé êÈðÅ éÔƺ ÃÆÍ
êð À°Ô Çܼå ÔÅð çÅ ÇÖÁÅñ å» ÇåÁÅ×Æ ìËᶠÃé- À°é·» é¶ å»
îðéÅ ÃÆ å¶ Õ¯ÂÆ ôÕåÆ À°é·» ù ð¯Õ éÔƺ ÃÕçÆ ÃÆÍ ÃÅðÅ Ççé
134 135
Á³å» çÆ òÅã Ô¯ÂÆÍ î¹×ñ ñôÕð ìÔ°å ò¼âÅ ÃÆ ÇÜà ù Ãð ÕðéÅ
ÇÂé·» æ¯ó¶ ÇÜÔ¶ Çóػ ñÂÆ ÁÅÃÅé éÔƺ ÃÆÍ êÇÔñ¶ Ççé ï°¼è Ô°³çÅ
ÇðÔÅ å¶ ðÅå êË ×ÂÆÍ ðÅå¯ ðÅå ÁÅö êÅÇÃúº Ô¯ð ÇÃ³Ø Üæ¶ ÇÂé·»
îÞËñ» éÅñ ÁÅ ðñ¶Í
ÇÖ÷ð õÅé é¶ Ãò¶ð ÃÅð Ô¼ñÅ ì¯ÇñÁÅ å¶ å¶÷Æ éÅñ Çüֻ ò¼ñ
ò¼èä ñ¼×ÅÍ À°Ã ù ÁÅêäÆ ôÕåÆ ÕÅðé Çܼå çÅ êÈðÅ ÇòôòÅÃ
ÃÆÍ Çóػ é¶ êÈðÆ åÅÕå éÅñ ÁÇÜÔÅ Ô¼ñÅ ì¯ÇñÁÅ ÇÕ ÇÖ÷ð ÖÅé
Õåñ Õð Çç¼åÅÍ Ô°ä î¹Ô³îç ô¶ð ÖÅé ç¯ò¶º íåÆÇÜÁ» éÅñ Á¼×¶
òÇèÁÅ å» Çóػ é¶ éôåð ÖÅé Áå¶ î¹Ô³îç ÖÅé èðåÆ À°å¶ ù¼à
ñ¶ Áå¶ éòÅì ô¶ð ÖÅé ì¹ðÆ åð·» ÷ÖîÆ Ô¯ Ç×ÁÅÍ Ü¶ À°Ã çÆ
Õ¯ÂÆ êzÅêåÆ ÃÆ å» Õ¶òñ ÇÂÔ ÇÕ À°Ã çÆ ÜÅé ìÚ ×ÂÆ Áå¶ À°Ô
ìóÆ î¹ôÇÕñ éÅñ ÁÅêä¶ íðÅ Áå¶ íåÆÇÜÁ» çÆÁ» ñÅô» çëé
Õðé òÅÃå¶ ÇñÜÅ ÃÇÕÁÅÍ ÇÂé·» Çå³é» çÆÁ» ñÅô» Çüֻ 寺 Ö¯Ôä
òÅÃå¶ À°Ã ù ÇíÁ³Õð ï°¼è ÕðéÅ ÇêÁÅ ÃÆÍ ÇÂà 寺 ìÅÁç ÇÂÔ
ܳ×Æ ÜæÅ ëÇåÔ ç¶ ÜËÕÅð¶ ì¹ñÅÀ°ºçÅ Ü篺 ìÅìÅ ì³çÅ ÇÃ³Ø êÅÃ
ê¹¼ÜÅ, À°Ô ÇÂé·» ç¶ À°æ¶ ê¹¼Üä 寺 êÇÔñ» ÔÆ ìé±ó À°êð ÕìÜÅ Õð
Ú¹¼ÕÅ ÃÆÍ ç¯ò» ÜÇæÁ» é¶ Çîñ Õ¶ ×°ðÈ Õñ×Æèð ù ïÅç ÕðÇçÁ»
ÁÃîÅé ÜËÕÅÇðÁ» éÅñ ×°³ÜÅ Çç¼åÅÍ Â¶éÆ ôÕåÆ Õ¶ºçÇðå Ô¯ ×ÂÆ
å» Ã¹íÅòÕ ÃÆ ÇÕ Á×ñÅ ÇéôÅéÅ ×°ðÈ îÅðÆ ÃðÔ³ç ù ìäÅÇÂÁÅ
Ü»çÅÍ
ÃðÔ³ç çÅ ×òðéð ò÷Æð ÖÅé ÇÚ³åÅ ×zÃå å» ÃÆ êð À°Ô
Ú³×Å Ô½Ãñ¶ òÅñÅ ñóÅÕÅ ÃÆÍ À°Ã é¶ ÇÕñ·¶ çÆ Ú³×Æ å𷻠ùð¼ÇÖÁÅ
çÅ ì³ç¯-ìÃå Õð ÇñÁÅ Áå¶ ÃðÔ³ç ç¹ÁÅñ¶ òñÆ ëÃÆñ À°êð ø½Ü
åËéÅå Õð Çç¼åÆÍ À°Ã êÅà å¯ê» òÆ Ãé ì³çÈÕ» òÆ, ڳ׶ دó¶ Ãé
å¶ ÕÅëÆ ÔÅæÆÍ Çóػ êÅà òè¶ð¶ ÕðÕ¶ ÇÕðêÅéÅ Áå¶ é¶÷¶ ÃéÍ êð
ܯ Çóػ êÅà ÃÆ À°Ô ò÷Æð ÖÅé ç¶ ÇÃêÅÔÆÁ» êÅà éÔƺ ÃÆ, À°Ô
ÃÆ ôÔÅçå çÅ Áé±êî ÚÅÁ, ÇÕ ÜñçÆ ×°ðÈ ÚðéÅ Çò¼Ú ÜÅÂƶ,
À°Ã ×°ðÈ ç¶ ÚðéÅ Çò¼Ú ÇÜÃ é¶ ÇÂé·» Çüֻ ñÂÆ ÁÅêäÅ Õ°Þ òÆ
ñ°ÕÅ Õ¶ ìÚÅ Õ¶ éÔƺ ÃÆ ð¼ÇÖÁÅÍ ì³çÅ ÇÃ³Ø éÅñ Ã˺ÕÇóÁ» çÆ
Ç×äåÆ Çò¼Ú ÁÇÜÔ¶ ÇåÁÅ×Æ ÇÃ¼Ö ï¯è¶ Ãé ÇÜé·» é¶ ÁÅêäÅ Øð
ØÅà å¶ ÷îÆé» ò¶Ú Õ¶ ÔÇæÁÅð å¶ Ø¯ó¶ ÖðÆç¶ Ãé å¶ èðî ï°è ç¶
ÚÅÀ° éÅñ íð¶ ÃðÔ³ç ò¼ñ ò¼è ðÔ¶ ÃéÍ
ò÷Æð ÖÅé êÅà ê³çð» Ô÷Åð çÆ ÁÅêäÆ ø½Ü ÃÆ å¶ Â¶éÆ Õ°
À°Ã é¶ ÁÅêä¶ êð×ÇäÁ» 寺 î³×òÅ ñÂÆÍ ÇÂà 寺 ÇÂñÅòÅ Çê³â»

ôÇÔð» Çò¼Ú Ô¯Õ¶ Çç¼å¶ ׶ ÇÕ Ü¼ÔÅç Çò¼Ú ÕÅëð» Çòð°¼è ÁÅî ñ¯Õ
òÆ íÅ× ñËäÍ ÇÂÀ°º À°Ã çÆ Ç×äåÆ ÕÅëÆ ÃÆÍ À°Ô å°ðê ÚÅñ»
Çò¼Ú òÆ êzìÆä ÃÆÍ À°Ã é¶ ÇÂ¼Õ ÃÅÇ÷ô åÇÔå ÁÅêä¶ çÆòÅé ù¼ÚÅ
é§ç ç¶ íåÆܶ ù ÇÂ¼Õ Ô÷Åð çÆ ø½½Ü ç¶ Õ¶ ì³çÅ ÇÃ³Ø êÅà í¶ÇÜÁÅÍ
À°Ã é¶ ì³çÅ ÇÃ³Ø êÅà ÁÅ Õ¶ ÇÕÔÅ, î˺ ÁÅêä¶ ì÷°ð×» çÆÁ»
Õðå±å» 寺 ôðÇî³çÅ Ô¯ Õ¶ ×°ðÈ ê³æ çÆ ôðä Çò¼Ú ò÷Æð Ö» Çòð°¼è
ì×Åòå ÕðÕ¶ ÁÅÇÂÁÅ Ô»Í ÖÅñÃÅ îËù ôðä ç¶ò¶Í À°Ã ù ÔçÅÇÂå
ÇÂÔ ÃÆ ÇÕ Ú½Õà ðÔ¯, Ü篺 çÅÁ ñ¼×¶ ì³çÅ ÇÃ³Ø ù Õåñ Õð
ÇçúÍ Ü¶ ÁÇÜÔÅ éÅ Ô¯ ÃÕ¶ å» ï°¼è Çò¼Ú ÇêÛ¯º ì³çÅ ÇÃ³Ø ç¶
ì³ÇçÁ» å¶ èÅòÅ ì¯ñ ÇçúÍ ÇÂà éÅñ À°é·» ç¶ Ô½Ãñ¶ ãÇÔ ÜÅä׶Í
ìÅìÅ ì³çÅ ÇÃ³Ø çÆ À°îð ÃÅèÈÁ» Ã³å» Çò¼Ú ñ§ØÆ ÃÆÍ À°Ã é¶ ÇÂÃ
À°å¶ ÇÂåìÅð ÕÆåÅÍ
ò÷Æð ÖÅé ؼà ìÔÅçð ï¯èÅ éÔƺ ÃÆÍ À°Ã é¶ øËÃñÅ ÕÆåÅ ÇÕ
ÃðÔ³ç å¼Õ ì³çÅ ÇÃ³Ø ù ê¹¼Üä ÔÆ éÔƺ ç¶äÅÍ ÇÜæ¶ À°Ô ÇàÇÕÁÅ
Ô¯ÇÂÁÅ ÔË À°æ¶ Ô¼ñÅ ì¯ñ Çç¼åÅ ÜÅò¶Í ì³çÅ ÇÃ³Ø ù éòÅì çÆ
Úó·ÅÂÆ çÆ Öìð ÇîñÆ å» À°Ã é¶ ÃÅæÆÁ» ù ÔçÅÇÂå ÕÆåÆ —
ÇÜÔó¶ î¹ÃñîÅé ÂÆé î³é ñËä À°é·» ù éÔƺ îÅðéÅÍ ÇÜÔó¶ ÇÔ³çÈ
ì¯çÆ ÇçÖÅ ç¶ä À°é·» À°å¶ åðà ÕðéÅÍ ÇÂÃåðÆÁ» Áå¶ ì¼ÇÚÁ»
À°êð Ô¼æ éÔƺ Ú¹¼ÕäÅÍ
ìÅìÅ ì³çÅ ÇÃ³Ø é¶ ÁÅêäÆÁ» ÃËÇéÕ à°ÕóÆÁ» çÆ ò³â Õð Õ¶
íÅÂÆ ìÅ÷ ÇóØ, íÅÂÆ ëÇåÔ ÇóØ, íÅÂÆ èðî ÇóØ, íÅÂÆ ÁÅñÆ
ÇÃ³Ø å¶ íÅÂÆ Õðî ÇÃ³Ø Ô¼æ ÕîÅé ýºê Çç¼åÆ å¶ ÁÅê À°Ô À°ÚÆ
Çà¼ìÆ å¶ Úó· Ç×ÁÅ å» ÇÕ ï°¼è ÚÅð¶ êÅÇÃú ç¶Ö Õ¶ ÷ðÈðÆ ÔçÅÇÂå»
ÜÅðÆ ÕðçÅ ðÔ¶Í ò÷ÆðÖÅé é¶ ÖȳÖÅð Ô¼ñÅ ÕÆåÅ å» ÇÂ¼Õ òÅðÆ
Çóػ ç¶ êËð ÇÔ¼ñ ×Â¶Í Ã¹¼ÚÅ é§ç çÅ íåÆÜÅ Ô÷Åð ÃËÇéÕ» Ãî¶å
ê¹¼áÅ ç½ÇóÁÅ å» Çóػ ç¶ Ô½Ãñ¶ ãÇÔ ×Â¶Í êð å°ð³å íÅÂÆ ìÅÜ
ÇÃ³Ø é¶ ÇêÛ¶ Ôà ðÔ¶ Çóػ ù Ô¼ñÅô¶ðÆ Çç¼åÆ å¶ Á¼×¶ ò¼èä ñÂÆ
ÇÕÔÅÍ êÈðÅ Õ°ÔðÅî î¼Ú Ç×ÁÅÍ ÚÅð¶ êÅÇÃúº Çóػ é¶ î¹×ñ» ù
êÛÅóéÅ ô°ðÈ Õð Çç¼åÅÍ ìÅÜ ÇÃ³Ø é¶ ÁÅêäŠدóÅ Ãðêà ç½óÅ Õ¶
ò÷Æð ÖÅé êÅà ñË Á»çÅ å¶ ÁÅÔî¯ ÃÅÔîäÆ ï°¼è ô°ðÈ Ô¯ Ç×ÁÅÍ
ìÅÜ ÇÃ³Ø é¶ ò÷Æð ÖÅé À°å¶ é¶÷¶ éÅñ Ô¼ñÅ ÕÆåÅ å» é¶÷Šدó¶
ç¶ î¼æ¶ Çò¼Ú ÜÅ Ö¹¼íÅÍ ò÷Æð ÖÅé é¶ åÆð éÅñ ìÅÜ ÇÃ³Ø çÆ ì»Ô
÷ÖîÆ Õð Çç¼åÆ å¶ Çëð åñòÅð ÔòÅ Çò¼Ú ñÇÔðÅ Õ¶ ìÅÜ ÇóØ
ò¼ñ å¶÷Æ éÅñ òÇèÁÅÍ ò÷Æð ÖÅé ç¶ ÇêÛñ¶ êÅö دóÅ ç½óÅ Õ¶
136 137
ëÇåÔ ÇÃ³Ø (ìÅìÅ ëÇåÔ ÇÃ³Ø ìÅìå Ô¯ð ò¶ðòÅ Á³ÇåÕÅ ê³éÅ é§-
BAG? å¶ êó¯· ÜÆ- ñ¶ÖÕ) ÁÅ Ç×ÁÅ å¶ À°Ã é¶ ÁËé é÷çÆÕ ÁÅ
Õ¶ ç¯ò» Ô¼æ» éÅñ åñòÅð 状âÅ ÃÖå òÅð ÕÆåÅ ÇÕ åñòÅð
üÜÅ î¯ãÅ ÚÆðçÆ Ô¯ÂÆ Ö¼ìÆ ò¼ÖÆ ÇòÚ¯º ÇéÕñ ×ÂÆ å¶ ò÷Æð ÖÅé
ç¶ ç¯ à¯à¶ Ô¯ ×Â¶Í ÇÂÔ îÔÅé ÕÅðéÅîÅ AB îÂÆ AGA@ ÂÆÃòÆ
ô°ÕðòÅð ù Ô¯ÇÂÁÅÍ îñ¶ðÕ¯àñ¶ çÅ éòÅì ô¶ð ÖÅé òÆ ÇÂà Ççé
ÇÂÃ Ü³× Çò¼Ú ñóçÅ Ô¯ÇÂÁÅ îÅÇðÁÅ Ç×ÁÅÍ
ÖÅëÆ ÖÅé ÇñÖçÅ ÔË ÇÕ î½å» çÆ Ç×äåÆ çÅ Õ¯ÂÆ ÇÔÃÅì éÔƺ
ÃÆ, æ¯ó¶ Õ° ÔÆ ÇÕÃîå òÅñ¶ ìÚ ÃÕ¶ å¶ À°Ô Õ¶òñ ÜÅé ìÚÅ êŶ,
éÅ ôÃåð ÇñÜÅ ÃÕ¶ éŠدó¶Í ÇÂà ÃÅð¶ ÃÅîÅé À°êð Çóػ çÅ
Õì÷Å Ô¯ÇÂÁÅ å¶ êËçñ ÇÃ¼Ö ÇÃêÅÔÆ Ø¯ó ÃòÅð Ô¯ ×Â¶Í ò÷Æð ÖÅé
çÆ ø½Ü çÅ î¹Õ³îñ ÃëÅÇÂÁÅ Ô¯ Ç×ÁÅÍ ÇÃ³Ø Ô°ä ÃðÔ³ç ôÇÔð òñ
Úó·¶Í ôÇÔð òÅÃÆ ñ§îÅ Ãî» î¹ÕÅìñÅ Õðé ç¶ Ãîð¼æ éÔƺ ÃéÍ À°Ô
Õ¶òñ ÇÂ¼Õ Ççé ñÂÆ AC îÂÆ ù ÇÃ¼Ö ø½Ü» ù ð¯Õ ÃÕ¶ êð ÇÂé·»
ÃÈðÇîÁ» ç¶ Ôó· ù Õ½ä ð¯Õä òÅñÅ ÃÆÍ AD îÂÆ ù À°Ô ÃðÔ³ç
ôÇÔð ÇòÚ çÅÖñ Ô¯ ׶Í
ò÷Æð ÖÅé çÅ ì¶àÅ ç½ñå ÖÅé ÖÅñÆ Ô¼æƺ ÜÅé ìÚÅ Õ¶ êÇðòÅð
Ãî¶å Çç¼ñÆ ç½ó Ç×ÁÅÍ ÇÂò¶º ÔÆ Ã¹¼ÚÅ é§ç ÃðÔ³ç ÇòÚ¯º Ô¼ñ¶ 寺
êÇÔñ» ÔÆ ç½ó Ç×ÁÅÍ Çóػ é¶ Ã¹¼ÚÅ é§ç çÆ Ôò¶ñÆ À°å¶ Ô¼ñÅ
ÕÆåÅ å¶ ÇÂ毺 ìÔ°å èé ÇîÇñÁÅ ÇÜÔóÅ ÕÅñÆÁ» Õðå±å» ðÅÔƺ
çÆòÅé é¶ ÇÂÕ¼áÅ ÕÆåÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆÍ Çëð Ôò¶ñÆ ù Á¼× ñÅ Çç¼åÆ
×ÂÆ å¶ æ¯ó¶ Ã Çò¼Ú ÔÆ ÇÂÔ Ôò¶ñÆ æ¶Ô Ô¯ ×ÂÆÍ êÈð¶ ÃðÔ³ç
ôÇÔð Çò¼Ú ñ°¼à îÅð ÁÅð³í Ô¯ ×ÂÆ å¶ ÇÂà ׼ñ ç¶ Ú¯Ö¶ ÃìÈå Ôé
ÇÕ ÇÕö îÃÇÜç ù é°ÕÃÅé éÔƺ ê¹ÚÅÇÂÁÅ Ç×ÁÅÍ ÃðÔ³ç çÅ ÃÈì¶çÅð
ìÅÜ ÇÃ³Ø ù æÅÇêÁÅ Ç×ÁÅÍ
Ü篺 ÇÃ¼Ö ø½Ü» èé ñ°¼à ðÔÆÁ» Ãé, ìÅìÅ ÜÆ é¶ íÅÂÆ ÁÅñÆ
ÇóØh ù ì¹ñÅÇÂÁÅ å¶ ÇÕÔÅ ÃÅù À°Ã èé Õ¯ñ ñË Úñ ÇÜà òð×Å
íÅÂÆ ÁñÆ ÇÃ³Ø ÃðÔ³ç ÕÚÇÔðÆ çÅ ÁÅð÷Æ éòÆà ÃÆÍ À°Ã ù ÇÂÕ Ççé ò÷Æð
ÖÅé é¶ ì¹ñÅ Õ¶ ÇÕÔÅ- ÇüÖÅ çÅ ÇÂÕ ÜðéËñ ì³çÅ ÇÃ³Ø Ã¹äÆçÅ ÔËÍ À°Ã é¶ ÇÚ¼áÆ
ÇñÖÍ À°Ô ìóÅ Ö¼ìÆÖÅé ÔËÍ ÇñÖ ÇÕ ÃðÔ³ç ò¼ñ ÁÅ å» ÇÕ åËù ç¼Ãƶ, ÃÅÇÔì÷ÅÇçÁ»
éÅñ ÕÆ ÕÆåÅ ÃÆÍ îÅñÆ ÇÃ³Ø é¶ ÇÕÔÅ ÔÜÈð ÇÚ¼áÆ ÇñÖä çÆ ÕÆ ñ¯ó? ܶ À°Ô ìÔÅçð
Ô¯¯ÇÂÁÅ ì×Ëð ÇÚ¼áÆ ÇñÖä ç¶ ÔÆ ÁÅ ÜŶ×ÅÍ ò÷Æð ÖÅ é¶ ÇÂà À°µåð ÕÅðé îÅñÆ
Ö» ù îÔÆé¶ çÆ ÕËç çÆ Ã÷Å Çç¼åÆÍ Ã÷Š寯º î¹Õå Ô¯¯ Õ¶ À°Ô ìÅìÅ ì³çÅ ÇÃ³Ø çÆ
ÃËéÅ ÇòÚ ðñ Ç×ÁÅÍ

ÇÕö óÃÅð ÇòÚ Ô¯ð éÔƺ ÔËÍ ÁÅñÆ ÇÃ³Ø À°Ã Õ³è Õ¯ñ ñË Ç×ÁÅ
ÇÜà ÇòÚ ÃÅÇÔì÷ÅÇçÁ» ù ÇÚÇäÁÅ Ç×ÁÅ ÃÆÍ ì³çÅ ÇÃ³Ø é¶ Ü¯ó¶
À°åÅð¶Í ÇÂÕ-ÇÂÕ Ç¼à À°å¶ Ô³ÞÈÁ» çÆ î¹Ôð ñÅÂÆ å¶ ÇÕÔÅ- ÇÂÔ
Ö÷ÅéÅ ÃÅù éÃÆì Ô¯ÇÂÁÅ ÔËÍ Õ½ä èéÆ ÔË ÃÅⶠÇÜÔÅ? ÇÂÔ Ã³íÅñ
Õ¶ ÜÅò»×¶Í ÇÂÔ ÔÆð¶ ×°ÁÅÚä¶ éÔƺ ÚÅÔÆç¶Í à¯ÁÅ ê¹¼ÇàÁÅÍ ÁðçÅÃ
ÕðÕ¶ À°Ã ÇòÚ ÃÇåÕÅð éÅñ Ǽ໠ð¼ÖÆÁ» å¶ ÇéôÅéÆ ðÔ¶, ÇÂÃ
ñÂÆ À°êð Çî¼àÆ çÅ À°ÚÅ æóÅ À°ÃÅð Çç¼åÅÍ
ÃðÔ³ç çÆ ÇòÜË å¯º ìÅÁç ê³ÜÅì Çò¼Ú ÔÕÈîå çÅ ñ¼Õ à°¼à
Ç×ÁÅ å¶ ÇÕèð¶ òÆ ì³çÅ ÇÃ³Ø ù î¹ôÕñ ê¶ô éÔƺ ÁÅÂÆÍ ÇÂà ÇêÛ¯º
Ø°óÅäÆ, îñ¶ðÕ¯àñÅ ÁÅÇçÕ ôÇÔð ÁÅðÅî éÅñ ëÇåÔ ÕðÕ¶ ÃðÕÅð
ÖÅñÃÅ çÅ ÇüÕÅ Áå¶ Ã³îå ÜÅðÆ ÕÆåÅÍ Çüն À°êð ÇÂÔ ôìç
À°Õð¶ ԯ¶ Ãé :ç¶ö¯’
å¶×¯ ëÇåÔ¯ é°ÃðÇå ì¶Ççð³×Í
ïÅëå Á÷ éÅéÕ ×°ðÈ ×¯Çì³ç Çóب
(ç¶× å¶× ëÇåÔ å¶ Ã¶òÅ ÇéôÚ¶ éÅñ
×°ðÈ éÅéÕ ç¶ò Áå¶ ×°ðÈ ×¯Çì³ç ÇÃ³Ø ÜÆ å¯º êzÅêå ÕÆåÆ)
׳×Å ÜîéŠ寺 ñË Õ¶ ðÅòÆ å¼Õ å¶ ÇôòÅñÕ êÔÅóÆÁ» Ú¯º ñË
Õ¶ ðÅÜÃæÅé çÆÁ» Ô¼ç» å¼Õ ÖÅñÃÅ ø½½Ü» çÅ çìçìÅ êÈðÆ åð·»
ÕÅÇÂî Ô¯ Ç×ÁÅ Áå¶ Çóػ ù ÇÂÔ ÇòôòÅô ê¼ÕÅ Ô¯ Ç×ÁÅ ÇÕ ×°ðÈ
ç¶ ìÚé Áà¼ñ ÔéÍ ÇêÁÅð éÅñ çÃî êÅåôÅÔ ÇÕÔÅ Õðç¶ Ãé ÇÕ
å°Ãƺ ðÅÜ Õð¯×¶ - ÇÂÔ òÅÕ Ã¼Ú Ô¯ ðÔ¶ Çç¼Ãä ñ¼×¶Í
ÇÂà Ã ìÅçôÅÔ ìÔÅçð ôÅÔ ç¼Öä çÆ ì×Åòå çìÅÀ°ä ñÂÆ
Ç×ÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆÍ À°Ã êÅà ëðòðÆ AGA@ 寺 ÔÆ ò÷Æð ÖÅé Öå»
ðÅÔƺ ÇÂåñÅÔ í¶Ü ÇðÔÅ ÃÆ ÇÕ ê³ÜÅì Çò¼Ú Çüֻ 寺 î¹ÃñîÅé» ù
íÅðÆ ÖåðÅ êËçÅ Ô¯ Ç×ÁÅ ÔËÍ ìÅçôÅÔ ù ×óìó çÅ å» êåÅ ÃÆ
êð ÇÂÔ Â¶éÆ ÇíÁÅéÕ åìÅÔÆ îÚÅ ç¶ä׶ ÇÕ ò÷Æð ÖÅé Ãî¶å
ÃÅðÆ ÃËéÅ Öåî Ô¯ ÜÅò¶×Æ, ÇÂà çÅ ìÅçôÅÔ Ãî¶å ÇÕö ù ÖÅì¯
ÇÖÁÅñ òÆ éÔƺ ÃÆÍ ìÅçôÅÔ é¶ ëËÃñÅ ÕÆåÅ ÇÕ ê³ÜÅì çÆ ì×Åòå
À°Ô ÁÅê ÜÅ Õ¶ çìŶ×ÅÍ ìÅçôÅÔ ç¶ ÇÂà øËÃñ¶ çÅ âà Õ¶ Çòð¯è
êzèÅé î³åðÆ î¹éÆî ÖÅé é¶ ÕÆåÅ å¶ ÇÕÔÅ, ÇÂÔ ÃÅâÆ ôÕåÆôÅñÆ
î¹×ñ ÔÕÈîå çÆ Ô¼åÕ ÔË ÇÕ ìÅçôÅÔ ÃñÅîå Ö¹ç ê³ÜÅì ÜÅäÍ
ÇÂé·» ØÇÃÁÅÇðÁ» ù å» î˺ ÔÆ Öç¶ó ÃÕçÅ Ô»Í î¹éÆî ÖÅé é¶
ÇÕÔÅ ÇÕ ìÅçôÅÔ ù ðÅÜÃæÅé Çò¼Ú ðÅÜêÈå» çÆ ì×Åòå çìÅÀ°ä
ÜÅäÅ ÚÅÔÆçÅ ÔË ÇÕÀ°ºÇÕ À°Ô òèÆÕ ÖåðéÅÕ ÔéÍ
138 139
ìÅçôÅÔ é¶ ÇÕÔÅ, î˺ Çüֻ ù òÆ ÜÅäçÅ Ô» ðÅÜêÈå» ù òÆÍ
ðÅÜêÈå Õ°Þ ñË ç¶ Õ¶ ðÅÜÆéÅîÅ Õð ñËä×¶Í ÇÃ¼Ö ÁÇÜÔÅ éÔƺ
Õðç¶Í À°Ô òèÆÕ ÖåðéÅÕ ÔéÍ î˺ å» ê³ÜÅì çÆ ì×Åòå çìÅÀ°ä
ÜÅò»×Å ÔÆ, î¹éÆî ÖÅé òÆ Ú¼ñä å¶ ÁÅêä¶ Ü½Ôð ÇçÖÅÀ°äÍ ìÅçôÅÔ
é¶ AG ÜÈé AGA@ ù ê³ÜÅì ò¼ñ ÕÈÚ ÕÆåÅÍ ìÅçôÅÔ é¶ Ã¼á Ô÷Åð
çÆ ø½½Ü ÇåÁÅð Õðé çÅ Ô°Õî ÕÆåÅÍ À°Ã é¶ ÁÅêä¶ ê¹¼åð Á÷Æî¹¼ôÅé
ù òÆ éÅñ ÇñÁÅÍ Çóػ éÅñ ðÃå¶ Çò¼Ú Þóê» ñ˺çÅ Ô¯ÇÂÁÅ À°Ô
BD éò³ìð AGA@ ù Ãã½ð¶ ê¹¼ÜÅÍ Â¶â¶ ò¼â¶ ñôÕð éÅñ ÇÃ¼Ö ÇüèÆ
ñóÅÂÆ éÔƺ ñó ÃÕç¶ ÃéÍ À°Ô üÇÜúº Ö¼Çìúº Õç¶ ÇêÛ¯º ÕçÆ
Á¼×¯º ÔîñÅ Õðç¶, íÅðÆ åìÅÔÆ îÚÅÀ°ºç¶ å¶ ëðÅð Ô¯ Ü»ç¶Í ôÅÔÆ
ø½½Ü» ù ܳ×ñ çÆÁ» î¹ÃÆìå» Þ¼ñä çÆ ÁÅçå éÔƺ ÃÆÍ ÞÅóÆÁ»
Õ³ÇâÁ» ÇòÚ¯º ñ§Øç¶ Ô¯Â¶ À°é·» ç¶ ÇÜÃî ñÔÈ ñ°ÔÅä Ô¯ Ü»ç¶ å¶
À°Ô Çóػ çÅ ÇêÛÅ éÅ Õð ÃÕç¶Í
ì³çÅ ÇÃ³Ø ñ¯Ô×ó· ç¶ ÇÕñ¶ Çò¼Ú ÃÆ å¶ ÇÂà ÇÕñ¶ çÆ À°Ã é¶
ÁÅê ÔÆ î¹ð³îå ÕÆåÆ ÃÆÍ À°Ã ÇÕñ¶ Çò¼Ú ÖÅä êÆä çÅ òè¶ðÅ
ÃîÅé éÔƺ ÃÆÍ ÚÅð¶ êÅö ìÅçôÅÔ çÆÁ» 뽽ܻ é¶ Ø¶ðÅ êÅ ÇñÁÅ
Áå¶ ÃðÕç¶ ÃðÕç¶ é¶ó¶ Ô°³ç¶ ×Â¶Í ÇÂÔ Ø¶ðÅ î¹éÆî ÖÅé çÆ ø½½Ü
çÅ ÃÆ å¶ î¹éÆî ÖÅé é¶ ìÅçôÅÔ ù ÇÕÔÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆ ÇÕ ÜñçÆ ÔÆ
À°Ô ÁÅê ì³çÅ ÇÃ³Ø ù ÇÜÀ°ºçÅ ëó Õ¶ ê¶ô Õð¶×ÅÍ ÇÂ¼Õ çóìð
AGA@ ù êÈð¶ ÷¯ð éÅñ Ü篺 Ô¼ñÅ ì¯ÇñÁÅ å» ø½½Ü ÇÕñ¶ ÇòÚ çÅÖñ
Ô¯ÂÆÍ êð ÁëïÃ, ì³çÅ ÇÃ³Ø ðÅå¯ ðÅå Ãõå ضð¶ ÇòÚ¯º ÇéÕñ
Ú¹¼ÇÕÁÅ ÃÆÍ î¹éÆî ÖÅé Ô¼æ îñçÅ ðÇÔ Ç×ÁÅÍ
À°Ã ù êåÅ ÃÆ ÇÕ ìÅçôÅÔ ÃñÅîå Ãõå éÅðÅÜ Ô¯ä×¶Í À°Ã
é¶ ìÅçôÅÔ ù Çîñä çÆ ÁÅÇ×ÁÅ î³×Æ å» ìÔÅçðôÅÔ é¶ é»Ô Õð
Çç¼åÆ å¶ Ô°Õî Çç¼åÅ ÇÕ À°Ã 寺 é×ÅðÅ Ö¯Ô ÇñÁÅ ÜÅò¶Í À°Ô
é×Åð¶ çÅ Ô¼ÕçÅð éÔÆºÍ ìÅçôÅÔ é¶ ÇÕÔÅ, Ô÷Åð» Õ°¼ÇåÁ» ç¶ Ø¶ð¶
ÇòÚ¯º Ç×¼çó ìÚ Õ¶ ÇÕò¶º ñ§Ø Ç×ÁÅ? å°ÔÅù ôðî éÔƺ ÁÅÀ°ºçÆ ?
î¹éÆî ÖÅé ç¶ ôðÆÕ» é¶ À°Ã çÅ ð¼Ü Õ¶ î÷ÅÕ À°âÅÇÂÁÅÍ À°Ô
êzèÅé î³åðÆ çÆ Ô¯ÂÆ ì¶ÇÂ÷åÆ å¯º Ö¹ô ÃéÍ Â¶éÆ ì¶ÇÂ÷åÆ çÅ ÃçîÅ
î¹éÆî ÖÅé Þ¼ñ éÅ ÃÇÕÁÅ å¶ ÇìîÅð êË Ç×ÁÅÍ ãÅÂÆ îÔÆÇéÁ»
ìÅÁç À°Ã çÆ î½å Ô¯ ×ÂÆÍ
ì³çÅ ÇÃ³Ø ìÔÅçð éÅÔé ò¼ñ çÆÁ» êÔÅóÆÁ» Çò¼Ú ÁÅêäÆÁ»
ø½Ü» Ãî¶å ÇÖÃÕ Ç×ÁÅÍ îËçÅé» ÇòÚ Ü¶ À°Ô ôÅÔÆ ø½½Ü» çÅ àÅÕðÅ

Õðé ç¶ Ãîðæ éÔƺ ÃÆ å» ÇÂà çÅ îåñì ÇÂÔ éÔƺ ÇÕ êÔÅó»
Çò¼Ú À°Ô ÇàÕ Õ¶ ìËáÅ ÇðÔÅÍ À°Ã é¶ êÔÅóÆ ðÅÇÜÁ» ù òÆ ÃìÕ
ÇÃÖÅÀ°äÅ ÃÆ ÇÜÔó¶ ×°ðÈ ÜÆ ù ÁÕÃð å³× Õðç¶ ðÇÔ³ç¶ ÃéÍ
A Á×Ãå AGAA ÂÆÃòÆ ù ìÅçôÅÔ ñ×í× ÃòÅ ÃÅñ ÇêÛ¯º
ñÅÔ½ð ê¹¼ÜÅÍ ì³çÅ ÇÃ³Ø Áå¶ ÇÃ¼Ö ø½Ü» ñ×ÅåÅð À°Ã ç¶ Õ°ÈÚ Çò¼Ú
ÇòØé êÅ ðÔÆÁ» ÃéÍ ñÅÔ½ð ç¶ ÇÕñ¶ ÇòÚ ÜÅ Õ¶ À°Ô ùð¼ÇÖÁå Ô¯
Ç×ÁÅ Áå¶ ÇÜè𯺠òÆ ì³çÅ ÇÃ³Ø çÅ êåÅ ñ×çÅ À°Ã çÅ Çê¼ÛÅ
Õðé ñÂÆ ø½½Ü» í¶ÜçÅ ðÇÔ³çÅÍ À°Ã é¶ ôÅÔÆ ë¹ðîÅé òÆ ÜÅðÆ ÕÆåÅ
ÇÕ Çóػ çÅ Ç÷Õð ÕðÇçÁ» À°é·» ç¶ éÅî éÅñ Õ°¼åÅ Ü» ×èÅ
ÜðÈð ÇñÇÖÁÅ ÜÅÇÂÁÅ Õð¶Í ÁÇÜÔÅ ÕÆåÅ ÜÅä ñ¼×ÅÍ Â¶éÆÁ» Þóê»
Áå¶ å³×ÆÁ» ÕÅðé ìÅçôÅÔ çÅ ÇçîÅ× ÇàÕÅä¶ ÇÃð éÅ ÇðÔÅÍ À°Ã
é¶ ôÅÔÆ Ô°Õî ÜÅðÆ ÕÆåÅ ÒÒñÅÔ½ð ç¶ Ãí Õ°¼å¶ Áå¶ ×è¶ îÅð Çç¼å¶
ÜÅäÍÓÓ ×ÇèÁ» Áå¶ Õ°¼ÇåÁ» çÆ ôÅîå ÁÅ ×ÂÆÍ Ø°ÇîÁÅð ÁëÃð»
êÅà ëÇðÁÅç» Õðç¶ ÇÕ ÇÂé·» ì¶÷ìÅé» çÅ ÕÆ ÕÃÈð ÔË? ÁëÃð
åðà ÖÅ Õ¶ ÕÇÔ³ç¶ - ôÅÔÆ Ô°Õî ÔË î³éäÅ å» êò¶×Å ÔÆÍ êð å°Ãƺ
ÇÂÀ°º Õð¯ ÇÕ ×ÇèÁ» Ãî¶å ñÅÔ½ð ôÇÔð Û¼â Õ¶ Úñ¶ ÜÅúÍ ÇÂÀ°º ÔÆ
Ô¯ÇÂÁÅÍ ñÅÔ½ð Çò¼Ú Õ¯ÂÆ ×èÅ éÅ ÇðÔÅÍ êð ×ðÆì Õ°¼ÇåÁ» ñÂÆ
ÇÕÃé¶ ÔÅÁ çÅ éÅÁðÅ îÅðéÅ ÃÆ? ÁîÆéçÆé ÇñÖçÅ ÔË ÇÕ Ã˺Õó¶
Õ°¼å¶ Ãò¶ð ÃÅð ðÅòÆ çÇðÁÅ ÇòÚ ÛÅñ» îÅðç¶, åËðç¶ Ô¯Â¶ ôÇÔð¯º
ìÅÔð Úñ¶ Ü»ç¶Í ÃÅðÅ Ççé ìÅÔð ðÇÔ³ç¶ å¶ ðÅå êËä å¶ í°¼Ö¶ îðç¶
Çëð ðÅòÆ Çò¼Ú ÛÅñ» îÅðç¶ å¶ ôÇÔð Çò¼Ú çÅÖñ Ô¯ Õ¶ ܯ ñíçÅ
ÖÅ Õ¶ Ãò¶ð ÃÅð Çëð ç½ó Ü»ç¶Í AD ëðòðÆ AGAB ù ñÅÔ½ð ÇòÚ
Öìð ùäÆ ×ÂÆ ÇÕ ìÅçôÅÔ ÃñÅîå çÆ î½å Ô¯ ×ÂÆÍ ôÅÔ÷ÅÇçÁ»
Çò¼Ú åÖå òÅÃå¶ ÖÅéÅܳ×Æ ÇÛó êÂÆÍ ôÅÔ÷ÅçÅ Á÷Æî¹¼ôÅé, ÇÜÔóÅ
ìÅçôÅÔ éÅñ ÔÆ ñÅÔ½ð Çüֻ çÆ ì×Åòå çìÅÀ°ä ÁÅÇÂÁÅ ÃÆ é¶
åõå çÅ îÅñÕ Ô¯ä çÅ ÁËñÅé Õð Çç¼åÅÍ À°Ô ÇÃð å¶ åÅÜ ð¼Ö
Õ¶ ÔÅæÆ À°êð ÃòÅð Ô¯ ñÅÔ½ð ôÇÔð çÅ Ú¼Õð ñÅÀ°ä ñ¼×ÅÍ ôÅÔ÷Åç¶
ç¶ ÔÅæÆ ù å¯ê çŠׯñÅ ñ¼×Å å» À°Ô ì¶ÕÅìÈ Ô¯ Ç×ÁÅ å¶ ì¶åÔÅôÅ
ç½óé ñ¼×ÅÍ À°Ã é¶ ðÅòÆ çÇðÁÅ ÇòÚ ÛÅñ îÅð Çç¼åÆÍ Ãî¶å
ðÅÜÕ°îÅð ç¶ ÇÂÔ ÔÅæÆ â°¼ì Õ¶ îð Ç×ÁÅÍ ÖÅéŠܳ×Æ ÚñçÆ ðÔÆÍ
ÁÅÖð B ëðòðÆ AGAC ù Á÷Æî¹ôÅé çÅ ê¹¼åð ëð°¼ÖÃÆÁð åõå å¶
ìËáÅÍ ñ×í× ÇÂ¼Õ ÃÅñ ÚñçÆ Ô¯ÂÆ ÇÂà ÖÅéÅܳ×Æ çÅ ì³çÅ ÇóØ
é¶ êÈðÅ ëÅÇÂçÅ À°áÅÇÂÁÅ Áå¶ ÇÜÔó¶ ÇàÕÅä¶ Ö¹¼Ã ׶ Ãé À°é·»
À°êð ÕìÜÅ Õð ÇñÁÅÍ
140 141
ëð°¼ÖÃÆÁð ì³çÅ ÇÃ³Ø çÆÁ» ÕÅðòÅÂÆÁ» 寺 ÇÚ³åÅå°ð ÃÆÍ À°Ã
é¶ Ö÷ÅéÅ Áå¶ ø½½Ü» ñÅÔ½ð ç¶ ÃÈì¶çÅð Áìç¹¼Ãîç ÖÅé êÅà í¶ÜÆÁ»
ÇÕ ì³çÅ ÇÃ³Ø ù ÇÜÀ°ºçÅ Ü» î¹ðçÅ ê¶ô ÕÆåÅ ÜÅò¶Í À°Ô ìó¶ Ô¼ñ¶
ÕðçÅ êð ì³çÅ ÇÃ³Ø ÕÅìÈ éÅ ÁÅÀ°ºçÅÍ ÁÅÖð À°Ã é¶ ðÅÜÃæÅé
òÅñ¶ êÅö í¼àÆÁ» ù çìÅÀ°ä çÅ øËÃñÅ ÕÆåÅÍ í¼àÆ Õ¯ÂÆ ò¼âÆ
î¹ÃÆìå éÔƺ Ãé Ãׯº éòÅì ì³çÅ ÇÃ³Ø å¯º âðçÅ àñ Ç×ÁÅ ÃÆÍ
ÃËéÅêåÆÁ» ù Õ»ìÅ ÚÇó·ÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆÍ À°Ã ù ìÅçôÅÔ é¶ òÅêÃ
ÁÅÀ°ä çÅ Ô°Õî Çç¼åÅ ÇÕ ì³çÅ ÇÃ³Ø çÆ ì×Åòå çìÅÀ°äÆ ÷ðÈðÆ
ÔËÍ À°Ô ÁÅ å» Ç×ÁÅ êð ñ¼ÖÆ Ü³×ñ òñ ÇÖÃÕ Ç×ÁÅ Ü篺 ÇÕ
ì³çÅ ÇÃ³Ø À°Ã êÅö ÔË ÔÆ éÔƺ ÃÆÍ ìÅçôÅÔ é¶ À°Ã çÆ ÜòÅìåñìÆ
ÕÆåÆ å¶ Ãõå åÅóéÅ ÕÆåÆ ÇÕ ì³çÅ ÇÃ³Ø çÅ Çê¼ÛÅ ÕÆåÅ
ÜÅò¶Í
ì³çÅ ÇÃ³Ø ÁÅêä¶ ÇÃ¼Ö ÃÅæÆÁ» éÅñ ×°ðçÅÃê¹ð Ç÷ñ·¶ Çò¼Ú
ÃÆÍ À°Ã ù êåÅ ñ¼×Å ÇÕ ÁÚÅéÕ î¹×ñ ø½½Ü» À°Ã çÅ ÇêÛÅ
ÕðçÆÁ» ÁÅ ×ÂÆÁ» ÔéÍ ×°ðçÅà é§×ñ éÅî ç¶ Çê³â Çò¼Ú ç¹éÆÚ³ç
çÆ Ôò¶ñÆ ÃÆÍ ÇÂÔ Õ¯ÂÆ ÇÕñ·Å éÔƺ ÃÆ ìà ÁÅñ¶ ç¹ÁÅñ¶ À°ÚÆ Õ³è
ÃÆÍ ÇòÚÕÅð Ö¹¼ñ·Å ÇòÔóÅÍ ì³çÅ ÇÃ³Ø é¶ ÇÂà çÆ çÆòÅð ù î÷ìÈå
ÕÆåÅÍ ÁÅÖð éòÅì BE Ô÷Åð çÆ ÃËéÅ ñË Õ¶ ÁÅ Ç×ÁÅ å¶ ÇÂÃ
ÕÚÆ ×ó·Æ ù ضð ÇñÁÅÍ ì³çÅ ÇÃ³Ø êÅà ìÔ°å æ¯óÆ ÃËéÅ ÃÆ å¶
æ¯ó¶ ÔÇæÁÅðÍ ÖÅä êÆä çÅ ÃÅîÅé òÆ ìÔ°åÅ éÔƺ ÃÆÍ ÔËðÅéÆ Ô°³çÆ
ÔË ÇÕ AD ÁêzËñ AGAE ù ÇêÁÅ ÇÂÔ Ø¶ðÅ Á¼á îÔÆé¶ å¼Õ Á³çð
ÜÅä çÆ ÇÔ³îå éÅ Õð ÃÇÕÁÅ å¶ G çóìð AGAE ù ì³çÅ ÇóØ
ÁÅêä¶ í°¼Ö¶ ÇåÔŶ ÃÅ㶠üå ý ÃÅæÆÁ» Ãî¶å Ç×zëåÅð ÕÆåÅ Ç×ÁÅÍ
ìÅìÅ Çìé¯ç ÇÃ³Ø é¶ ÕÂÆ òÅð ìÅìÅ ì³çÅ ÇÃ³Ø ù ÇÕÔÅ ÇÕ
ðÅå ù ÇÂÕ Ô¼ñÅ Õð Õ¶ ç½ó ÜÅÂƶ êð ì³çÅ ÇÃ³Ø éÔƺ î³ÇéÁÅÍ
ÇÂÕ òÅð å» ç¯Ô» çÅ åÕðÅð ¶éÅ ò¼è Ç×ÁÅ ÃÆ ÇÕ Çìé¯ç ÇóØ
é¶ åñòÅð ÇîÁÅé ÇòÚ¯º Õ¼ã ñÂÆ ÃÆÍ åç ìÅìÅ ì³çÅ ÇÃ³Ø é¶
ÇÕÔÅ, ÁÅê» ù ñóéÅ ô¯íçÅ éÔÆºÍ å°Ãƺ Úñ¶ ÜÅúÍ î˺ éÔƺ ÜÅò»×ÅÍ
Çìé¯ç ÇÃ³Ø ç¹ôîä çÆÁ» Ãë» ÚÆðçÅ Ô¯ÇÂÁŠùð¼ÇÖÁå ÁÅêä¶
ÃÅæÆÁ» Ãî¶å ç½ó Ç×ÁÅÍ ì³çÅ ÇÃ³Ø Á׶ ÕÂÆ òÅð ç½ó ÜÅÇÂÁÅ
ÕðçÅ ÃÆ, êð ÇÂà òÅðÆ À°Ã é¶ ÇÕÀ°º À°æ¶ ÔÆ ÇàÕä çÅ øËÃñÅ
Õð ÇñÁÅ ÇÂà ׼ñ çÅ Õ¯ÂÆ êåÅ éÔƺ ñ¼×çÅÍ
Ü篺 î¹×ñ åñòÅð» èÈÔ Õ¶ Ôò¶ñÆ Á³çð òó¶ å» î¹ÕÅìñÅ

ÇÕÃ é¶ ÕðéÅ ÃÆ? ÇÃ¼Ö í°¼Ö éÅñ Áèîð¶ ê¶ ÃéÍ À°é·» é¶ ÁÅêä¶
êôÈ îÅð-îÅð Õ¶ ÖÅ ñ¶ ÃéÍ ìÅñä éÔƺ ìÇÚÁÅ ÃÆ å» Õ¼ÚÅ îÅÃ
ÖÅäÅ ô°ðÈ Õð Çç¼åÅÍ ÇÂà éÅñ ÖÈé ç¶ çÃå ñ¼× Õ¶ ÕÂÆ ÇóØ
çî å¯ó ׶ ÃéÍ î¹×ñ» é¶ ìÔ°å ÃÅð¶ Çüֻ ç¶ ê¶à åñòÅð» éÅñ
ÇÂà ñÂÆ ÚÆð Çç¼å¶ ÇÕ ôÅÇÂç ÇÂé·» é¶ î¹Ôð» Çé×ñ ð¼ÖÆÁ» Ô¯äÍ
×ó·Æ ÇòÚ¯º Õ°ñ F@@ ð°ê¶, BC Ã¯é¶ çÆÁ» î¹Ôð» å¶ æ¯ó·¶ ÇÜÔ¶
ÔÇæÁÅð êzÅêå ԯ¶Í
Áìç¹¼Ãîç ÖÅé ×òðéð ñÅÔ½ð Ö¹ç Çç¼ñÆ ì³çÅ ÇÃ³Ø ù ñË Õ¶
ìÅçôÅÔ ç¶ ÃÅÔîä¶ ê¶ô Õðé çÅ îÅä êzÅêå ÕðéÅ ÚÅÔ°³çÅ ÃÆ êð
ìÅçôÅÔ é¶ ÇÕÔÅ ÇÕ å°Ãƺ ñÅÔ½ð ÔÆ ðÔ¯ å¶ ÁÅêä¶ ì¶à¶ ù í¶Ü
ÇçúÍ åç À°Ã çÅ ì¶àÅ ÷ÕðÆÁÅ ÖÅé GD@ ì³çÆÁ» Áå¶ ç¯ Ã½ ÇÃð»
Ãî¶å Çç¼ñÆ ò¼ñ ù Úñ ÇêÁÅÍ À°Ã é¶ Ã¯ÇÚÁÅ ÇÕ ç¯ Ã½ ÇÃð ñË Õ¶
ÜÅäÅ Õ¯ÂÆ ÖÅà ÃÈðî×åÆ éÔƺ ñ×çÆÍ ÇÂà ñÂÆ À°Ã é¶ ÃÖå
Ô°Õî ÚÅó· Ççå¶ ÇÕ ÇÜò¶º îð÷Æ Õð¯, ÇÜ毺 îð÷Æ ÇñÁÅú Ô¯ð ÇÃð
ò¼ã¯Í îÅÃÈî ñ¯Õ» çÅ ÕåÇñÁÅî ÕðÕ¶ üå ý ׼ⶠÇÃð» ç¶ íð¶
׶ å¶ Çç¼ñÆ ÕÈÚ ÕÆåÅÍ
ìÅìÅ ì³çÅ ÇÃ³Ø ñ¯Ô¶ çÆÁ» ܳ÷Æð» Çò¼Ú ÜÕó Õ¶ Çê³Üð¶ ÇòÚ
ì³ç ÕðÕ¶ ÔÅæÆ À°å¶ ÇìáÅÇÂÁÅ Ç×ÁÅ å¶ À°Ã ç¶ éÅñ ÔÆ ÇÂÕ
é§×Æ åñòÅð ëóÆ ÇÃêÅÔÆ ÇìáÅÇÂÁÅ Ç×ÁÅ å» ÇÕ Ü³ÜÆð» å¶ Çê³ÜðÅ
å¯ó Õ¶ ܶ ì³çÅ ÇÃ³Ø ç½óé çÅ ïåé Õð¶ å» À°Ã ù Õåñ Õð
Çç¼åÅ ÜÅÂ¶Í À°Ã ç¶ ÔÅïÔÆä¶ Õ¼êó¶ ê¹ÁŶ ׶ Ãé å¶ ÇÃð å¶ à¯êÆ
Çç¼åÆ Ô¯ÂÆ ÃÆ, ÇÂò¶º ÔÆ ìÅÕÆ ÕËçÆ Ü³ÜÆð» Çò¼Ú ì³é· Õ¶ ÇÂÕ çÈܶ
ò¼ñ Çê¼á ÕðÅÕ¶ ç¯-ç¯ çÆ Ç×äåÆ Çò¼Ú Çìé» ÕÅáÆ À±á» å¶ ÇìáŶ
×Â¶Í í¶â» çÆÁ» Ö¼ñ» ç¶ Õ¯à êÇÔéŶ å¶ ÇÃð» å¶ ð³× ìð³×ÆÁ»
à¯êÆÁ» Çç¼åÆÁ» Ô¯ÂÆÁ» ÃéÍ BI ëðòðÆ AGAF ù ò¼â¶ ÜñÈà çÆ
ôÕñ Çò¼Ú À°Ô Çç¼ñÆ ñÅñ ÇÕñ¶ Õ¯ñ çÆ ñ§ØŶ ×Â¶Í ñ¼Ö» îðç
Á½ðå» ÇÂÔ åîÅôÅ ç¶Öä ñÂÆ ÕåÅð» Çò¼Ú Öñ¯å¶ ÃéÍ
ÇÂà Ã ìÔ°å ÃÅð¶ î¹ÃñîÅé Áå¶ Õ°Þ ÂÆÃÅÂÆ ÇÂÇåÔÅÃÕÅð
ÚôîçÆç ×òÅÔ ç¼Ãç¶ Ôé ÇÕ À°é·» é¶ ÇÕö ÇÂÕ òÆ ÇÃ¼Ö ù
À°çÅà éÔƺ ç¶ÇÖÁÅÍ À°Ô ôìç ×ÅÀ°ºç¶ êÈð¶ ÜÅÔ¯ ÜñÅñ ÇòÚ ÜÅ
ðÔ¶ ÃéÍ ÇÂé·» ÁäÖÆñ¶ ï¯ÇèÁ» çÆ ôÅé ÇéðÅñÆ ÃÆÍ ÷ÕðÆÁ» ÖÅé
ù ìÅçôÅÔ ëð°¼ÖÃÆÁð é¶ ÖÅà ÇÖ¼ñå, ÔÆð¶ ÜóÆ Õñ×Æ, دóÅ Áå¶
ÔÅæÆ ÇÂéÅî òܯº Çç¼å¶Í ÇÂðÇòé é¶ ëó¶ ׶ ÔÇæÁÅð» çÆ Û¯àÆ
142 143
ÇÜÔÆ ÃÈÚÆ Çç³ÇçÁ» ÇñÇÖÁÅ, ÔËðÅéÆ Ô°³çÆ ÔË ÇÕ Â¶é¶ Õ° ÃÅîÅé
éÅñ À°é·» é¶ íÅðå çÆ ôÕåÆôÅñÆ ÔÕÈîå éÅñ Õ¶òñ à¼Õð ÔÆ
éÔƺ ñÂÆ Ãׯº ÇÂà ù ÇÔñÅ Õ¶ ð¼Ö Çç¼åÅ ÃÆÍ
Ôð ð¯÷ ý-ý çÆ Ç×äåÆ ÇòÚ ÁÅî ñ¯Õ» ç¶ ÃÅÔîä¶ Çüֻ ù
Õåñ ÕÆåÅ Ü»çÅ å¶ ÇÂÔ ÕåÇñÁÅî ÇÂÕ ÔëåÅ ÚñçÅ ÇðÔÅÍ AB
îÅðÚ AGAF ù ÃÅð¶ ÇÃ¼Ö ì³çÆ î¹ÕÅ Çç¼å¶ ×Â¶Í Ôð¶Õ ù ê¹¼ÇÛÁÅ
Ü»çÅ ÃÆ ÇÕ Ü¶ ÇÂÃñÅî èðî èÅðé Õð ñò¯ å» ÜÅé ìÚ ÃÕçÆ
ÔË, ÇÂ¼Õ òÆ ÇÃ¼Ö é¶ èðî éÔƺ ìçÇñÁÅÍ ì³çÅ ÇÃ³Ø ù ÜÈé å¼Õ
åÃÆÔ¶ ç¶ ç¶ Õ¶ ê¹¼ÇÛÁÅ Ü»çÅ ÇðÔÅ ÇÕ Ö÷ÅéÅ ÇÕæ¶ ç¼ÇìÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ
ÔËÍ À°Ã é¶ ÕÆ ç¼ÃäÅ ÃÆ ÇÕÀ°ºÜ° Ö÷ÅéÅ À°Ã é¶ ÕçÆ ç¼ÇìÁÅ ÔÆ
éÔƺ ÃÆÍ Ü¯ Õ°Þ À°Ã êÅà ԰³çÅ À°Ô Çóػ Çò¼Ú ò³â Çç³çÅ ÃÆÍ
ÁÅõð I ÜÈé AGAF ù ì³çÅ ÇÃ³Ø ù ôÔÆç Õðé çÅ øËÃñÅ
Ô¯ÇÂÁÅÍ À°Ã éÅñ BF ÇÃ¼Ö ÜðéËñ Ô¯ð Ãé å¶ ÇÂé·» Ãíé» ù
êÇÔñ» ò»× ÔÆ ÜñÈà çÆ ôÕñ Çò¼Ú Õ°åì îÆéÅð ñÅ׶ ÇñÜÅÇÂÁÅ
Ç×ÁÅÍ ì³çÅ ÇÃ³Ø ù òÆ ê¹¼ÇÛÁÅ Ç×ÁÅ ÇÕ ÇÂÃñÅî ÕìÈñ ÕðéÅ ÔË
ÇÕ î½å, å» ì³çÅ ÇÃ³Ø é¶ ÇÕÔÅ, î½åÍ À°Ã çÅ ÚÅð ÃÅñ» çÅ ì¶àÅ
ÁÜËêÅñ ÇÃ³Ø À°Ã çÆ ×¯ç Çò¼Ú ÇìáÅÇÂÁÅ Ç×ÁÅ å¶ Ô¼æ Çò¼Ú Û°ðÅ
ëóÅ Õ¶ Ô°Õî Çç¼åÅ ÇÂà ù Õåñ ÕðÍ ì³çÅ ÇÃ³Ø é¶ ÁÇÜÔÅ Õðé¯
ÇÂéÕÅð Õð Çç¼åÅÍ À°Ã ç¶ ÃÅÔîä¶ ÜñÅç é¶ ì¼Ú¶ çÆ ÛÅåÆ Çò¼Ú
Û°ðÅ îÅð Õ¶ À°Ã çÅ åóêçÅ Ççñ Õ¼ã Õ¶ ì³çÅ ÇÃ³Ø ç¶ îÈ³Ô Çò¼Ú
å°³éä çÅ ïåé ÕÆåÅÍ À°Ã ç¶ òÅñ, À°êð Çê³Üð¶ éÅñ ì³é· Õ¶ À°Ã
çÅ îÅà ÜîÈð» éÅñ å¯ÇóÁÅ Ç×ÁÅ å¶ ×ðî ÃñÅÖ» Öí¯ÂÆÁ» ×ÂÆÁ»Í
À°Ô ÁÇÔñ Áâ¯ñ å¶ ô»åÇÚå Öñ¯åÅ ÇðÔÅÍ À°Ã ç¶ Ô¯á» å¶ ÇÃðë
òÅÇÔ×°ðÈ ôìç çÆ è¹éÆ ÃÆÍ
êzèÅé î³åðÆ ÁîÆé ÖÅé ÇÂà ÕÅëð çÆ ôÔÅçå Á¼Öƺ ç¶Öä
ñÂÆ Õåñ×ÅÔ ÇòÖ¶ ê¹¼ÜÅÍ À°Ô ì³çÅ ÇÃ³Ø ç¶ ÇÚÔð¶ çÅ ÜñÅñ ç¶Ö
Õ¶ ç³× ðÇÔ Ç×ÁÅ å¶ ê¹¼ÇÛÁÅ, ÇÂ¼Õ ëÕÆð ñÂÆ ÕÆ ÇÂÔ À°ÇÚå ÃÆ
ÇÕ ÇÂÔ¯ ÇÜÔÅ ÕåÇñÁÅî îÚÅÀ°ºçÅ? ì³çÅ ÇÃ³Ø é¶ ÇÕÔÅ, Ü篺 å¶ð¶
òð׶ ñ¯Õ ÷°ñî çÆ Á¼å Ú¹¼Õä å» î¶ðÅ ×°ðÈ î¶ð¶ ÇÜÇÔÁ» ù
æÅêóÅ ç¶Õ¶ å¯ð Çç³çÅ ÔË ÇÕ ÷°ñî Öåî ÕðéÍ êð îË Ü¶ òèÆÕÆ
Õð» å» î¶ðÅ ×°ðÈ îËù Çëð å¶ð¶ ÔòÅñ¶ Õð Çç³çÅ ÔËÍ ÁîÆé ÖÅé é¶
Çëð ê¹¼ÇÛÁÅ - êð å°Ãƺ ÕÇÔ³ç¶ Ô¯ å°ÔÅâÅ ×°ðÈ Ãðì Ãîð¼æ å¶
îçç×Åð ÔËÍ Çëð ÇÂà óÕà çÆ ØóÆ À°Ô åËù ÇÕÀ°º éÔƺ ìÚÅÀ°ºçÅ?

ì³çÅ ÇÃ³Ø é¶ ÇÕÔÅ- î¶ðÅ ×°ðÈ ÇîÔðìÅé ÔËÍ À°Ô îËù ÁÅêä¶ Úðé»
Çò¼Ú ÇìáÅ Õ¶ ð¼Öä çÅ ÇÂÛ°¼Õ ÔË ÇÕÀ°ºÇÕ À°Ô îËù ÇêÁÅð ÕðçÅ
ÔËÍ î¶ð¶ ÕÆå¶ êÅê» çÆ Ã÷Å À°Ô èðåÆ À°êð ÔÆ ç¶ Õ¶ Çëð ÁÅêä¶
êÅà ð¼Ö¶×ÅÍ À°Ô Áé§å ôÅéÅ çÅ îÅñÕ, Õñ×Æèð ÇêåÅ, Áç¹¼åÆ
ÇòÔÅð ÕðçÅ ÔËÍ
ÜñÅç é¶ êÇÔñ» À°Ã çÆ Ã¼ÜÆ Á¼Ö Õ¼ãÆ Çëð Ö¼ìÆ Çëð À°Ã
çÅ Ö¼ìÅ êËð ò¼ã Çç¼åÅ Ç×ÁÅ å¶ ÇÂà 寺 ìÅÁç ç¯ò¶º Ô¼æ Õ¼à Çç¼å¶
×Â¶Í ì¶Á³å ÖÈé òÇÔ ÜÅä ÕÅðé À°Ô ì¶Ô¯ô Ô¯ Ç×ÁÅ å» À°Ã çÅ
ÇÃð Õ¼à Çç¼åÅ Ç×ÁÅÍ ÇÜÃî çÆ ì¯àÆ-ì¯àÆ ÕðÕ¶ ÕÅò» Õ°¼ÇåÁ» ç¶
ÖÅä òÅÃå¶ ÖñÅð Çç¼åÆ ×ÂÆÍ
ÇÂÔ¯ ÇÜÔ¶ ñÅÃÅéÆ ôÔÆç ÇÂÇåÔÅà Çò¼Ú ìó¶ ؼà êð Çüֻ
Çò¼Ú ìÔ°å ԯ¶ ÔéÍ ìÅÕÆ ç¶ ÃÅæÆÁ» ù òÆ ÇÂö ã³× éÅñ Õåñ
ÕÆåÅ Ç×ÁÅÍ ÇÜà ÇÕö é¶ ÇÂÔ Ççzô ç¶Ö¶, ÚÅÔ¶ î¹ÃñîÅé ÚÅÔ¶ ÇÔ³çÈ
Ü» ÂÆÃÅÂÆ, Ãíé» é¶ ì³çÅ ÇÃ³Ø çÆ ôÔÅçå ù ×ËìÆ òðåÅò¶ òÅñÆ
î³ÇéÁÅ ÔËÍ ÇÂÔ ØàéÅ Õ¯ÂÆ ÁÅî éÔƺ ÃÆÍ ÖÅñÃÅ ê³æ çÅ ÇÂÔ
ÇÃ¼Ö Ü篺 ôÔÆç Ô¯ÇÂÁÅ å» Õ¶òñ Á¼á ÃÅñ ç¶ æ¯ó¶ ÇÜÔ¶ Ã Çò¼Ú
À°Ô Õ½îÆ ÔÆð¯ ìä Ç×ÁÅÍ
ì¶ôÕ À°Ô ôÔÆç Ô¯ Ç×ÁÅ å¶ ìóŠؼà Ãî» À°Ã ù ÔÕÈîå
Õðé çÅ ÇîÇñÁÅ êð ê³ÜÅì ç¶ ñåÅó¶ ԯ¶ ñ¯Õ» çÆÁ» Á¼Ö» Çò¼Ú
À°Ã é¶ ÃòËîÅä Áå¶ ÁÅ÷ÅçÆ ç¶ ÚðÅ× ìÅñ Çç¼å¶Í ÇÔ³ç¹ÃåÅé Çò¼Ú
ÇÂÔ êÇÔñÆ òÅð ê³ÜÅì Çò¼Ú ì³çÅ ÇÃ³Ø é¶ ÕÆåÅ ÃÆ ÇÕ ×°ñÅî
ÇÕÃÅé ÇÜÔó¶ ÇÕ î¹ÜÅð¶ Ãé å¶ ÷îÆé ò¼â¶ ÇÜîÆçÅð» çÆ ÃÆ, ÇÂÃ
÷îÆé ç¶ îÅñÕ ìäÅ Çç¼å¶Í ì³çÅ ÇÃ³Ø çÅ ÁËñÅé ÃÆ ÷îÆé À°Ã¶
çÆ ÔË ÇÜÔóÅ ÇÂà ù òÅÔ ÇðÔÅ ÔËÍ ì³çÅ ÇÃ³Ø å» ôÔÆç Ô¯ Ç×ÁÅ
êð ÔÕÈîå ÇÕÃÅé» å¯º ÷îÆé çÆ îÅñÕÆ çÅ Ô¼Õ ìÅÁç ÇòÚ òÆ éÅ
Ö¯Ô ÃÕÆÍ
ÇÃ¼Ö Ü³×ñ» Çò¼Ú òÃç¶ ÃéÍ Ü¶ Õ¯ÂÆ ×ðÆì Çê³â Çò¼Ú ðÇÔ³çÅ
ÃÆ å» À°Ô éÆòƺ ÜÅå çÅ ÇòðñÅ àÅò» Ô°³çÅ ÇÜà 寺 î¹ÃñîÅé
Õ¶òñ ׳ç×Æ çÆ ÃëÅÂÆ çÅ Õ³î ñ˺ç¶Í Ü» Çëð Õ°Þ Õ° ÇÃ¼Ö ÚîÅð
Ãé ÇÜÔó¶ Ö¼ñ» ñÅÔ°ä å¶ ÚîóÅ ð³×ä çÅ Õ³î Õðç¶Í ÇÂÔ¯ ÇÜÔ¶
×°ñÅî ×ðÆì ÇÃ¼Ö Ü篺 ì³çÅ ÇÃ³Ø êÅà ÔÅ÷ð Ô°³ç¶ å» À°Ô À°é·» ù
ÁÅêäÅ Ô°ÕîéÅîÅ, ÇéôÅé å¶ À°Ã Çê³â çÆ îÅñÕÆ çÅ ÁÖÇåÁÅð ç¶
Õ¶ òÅêà í¶ÜçÅ, Çê³â ç¶ Ç¼ÜåçÅð å¶ ò¼â¶ ÖÅéçÅéÆ î¹ÃñîÅé
144 145
ÕåÅð ì³é· Õ¶ À°é·» ç¶ ÃòÅ×å ñÂÆ Öñ¯å¶ Ô°³ç¶Í À°Ô ç¹ôîä ï¯è¶
ÇÜÔó¶ Ü³× Çò¼Ú ÜÅéÅ òÅðé ñÂÆ ÇéÕñ å°ðç¶ Ãé Ô°Õî ç¶
åÅÇìÁÅçÅð Ô¯ Ü»ç¶Í Á¼á ÃÅñ ç¶ Ã³Ö¶ê Ã Çò¼Ú À°Ã é¶ ÇÜÔóÆÁ»
ÕðÅîÅå» òðåÅÂÆÁ» À°é·» ù ÔÆ éòÅì ÕêÈð ÇÃ³Ø Áå¶ Üæ¶çÅð
ܼÃÅ ÇÃ³Ø ÁÅÔñÈòÅñÆÁÅ é¶ Á¼×¶ å¯ÇðÁÅ å¶ ÇÂé·» ÃÈðìÆð» çÆÁ»
òÅÔÆÁ» Ô¯ÂÆÁ» å¶×» ÃçÕÅ AGII Çò¼Ú îÔÅðÅÜÅ ðäÜÆå ÇÃ³Ø çÆ
ÃðçÅðÆ Ô¶á ñÅÔ½ð ç¶ ÇÕñ¶ À°å¶ ÇéôÅé ÃÅÇÔì ñÇÔðÅ Õ¶ ÃðÕÅð
ÖÅñÃÅ çÆ ÃæÅêéÅ ÕÆåÆ ×ÂÆÍ
ÔðÆ ðÅî ×°êåÅ ÇñÖç¶ Ôé, ÒÒÀ°Ô éÅ ÇÂÃñÅî çÅ Çòð¯èÆ ÃÆ
éÅ î¹ÃñîÅé» çÅÍ À°Ãé¶ ÕñÅé½ð Çò¼Ú E@@@ î¹ÃñîÅé íðåÆ ÕÆå¶
å¶ À°é·» ù ì»× éîÅ÷ çÆ ÁÅ÷ÅçÆ ÃÆÍ À°Ã ù ܶ ×°¼ÃÅ ÃÆ å»
Õ¶òñ ÷Åñî» Çòð°¼èÍ î¹×ñ» çÆ é÷ð Çò¼Ú À°Ô ÇÃð¶ çÅ ñÔÈ
ÇåÔÅÇÂÁÅ ðÅÖô ÃÆ, ÇÔ³çÈÁ» ñÂÆ ôz¯îäÆ éÅÇÂÕ Áå¶ Çüֻ ñÂÆ
À°Ô êÇÔñÅ ìÅçôÅÔ ÃÆÍ À°Ô ðÈÔÅéÆ, ÇÃÁÅÃÆ Áå¶ ï°¼èéÆåÆ ç¶
Áîñ çÅ ÜÆéÆÁà ÃÆÍ ÚÅÔ¶ Õ¯ÂÆ ôËåÅé ÕÔ¶ ÚÅÔ¶ ëÕÆð, À°Ô
ÁÅêäÆ ÇîÃÅñ ÁÅê ÃÆÍ Çòôò ÇÂÇåÔÅà Çò¼Ú À°Ã çÅ ð°åìÅ ÇÃÕ³çð,
éÅçðôÅÔ, ÁìçÅñÆ Áå¶ éËê¯ñÆÁé 寺 ؼà éÔƺÍÓÓ
êz¯ëËÃð êÈðé ÇÃ³Ø ÁÅêä¶ Çéì³è ìÆðåÅ Çò¼Ú ÇñÖç¶ Ôé, ï¯èÅ
êåñÆ àÆé çÅ êÆêÅ éÔƺ Ô°³çÅ ÇÕ ÷ðÅ Õ° Ã¶Õ ñ¼×Å å» ÇòÚñÅ
ÇØú ê³Øð Ç×ÁÅ å¶ ðåÅ Õ° á§ãÅ ì¹¼ñÅ ÁÅÇÂÁÅ å» Üî Ç×ÁÅÍ
ï¯è¶ ù ÜñçÆ ÕÆÇåÁ» ×°¼ÃÅ éÔƺ ÁÅÀ°ºçÅÍ À°Ã ù ×°¼Ã¶ Õðé
òÅÃå¶ ÃçÆÁ» ñ×çÆÁ» ÔéÍ ê³Üò¶º êÅåôÅÔ, é½ò¶º êÅåôÅÔ Áå¶
ÃÅÇÔì÷ÅÇçÁ» Ãî¶å Ô÷Åð» îÅÃÈî» ç¶ Õåñ» é¶ ì³çÅ ÇÃ³Ø ù ×°¼Ã¶
Õð Çç¼åÅÍ ÇÂÔ¯ ÇÜÔ¶ ÜðéËñ Ü篺 ×°¼Ã¶ Çò¼Ú ÁÅ ÜÅä åç À°é·» çÅ
×°¼ÃÅ À°åðé Çò¼Ú òÆ ÕÂÆ ÃçÆÁ» ñ¼×çÆÁ» ÔéÍ

îÔÅðÅÜÅ îÔÅðÅÜÅ îÔÅðÅÜÅ ðäÜÆå ðäÜÆå ÇóØ
ÇóØ
îÔÅðÅÜÅ ðäÜÆå ÇÃ³Ø é¶ ÇÜà Ã ÇòÚ ÇòôÅñ ê³ÜÅì çÆ òÅ×â¯ð
óíÅñÆ À°Ã Ã ç¶ ÔÅñÅå ÜÅä¶ ìöËð îÔÅðÅܶ çÆ ôõÃÆÁå çÅ ÃÔÆ î¹ñ»Õä
éÔƺ Ô¯ ÃÕçÅÍ À°Ã éÅñ Ãì³èå ÃîÕÅñÆ Ãð¯å» çÆ Õ¯ÂÆ ØÅà éÔƺ êð À°Ã
ìÅð¶ ÜÅäé òÅÃå¶ ç¶ÖäÅ Ô¯ò¶×Å ÇÕ Çà¼êäÆÕÅð» çÆ Ö¹ç çÆ Çê¼áí±îÆ Áå¶
òëÅçÅðÆ ÇÕà êzÕÅð çÆ ÔËÍ ìÔ°å ÃÅð¶ ê¼ÛîÆ ÇÂÇåÔÅÃÕÅð» é¶ Ú¶åé Ô¯ Õ¶
À°Ã Çòð°¼è ×ñå Çàê¼äÆÁ» Çç¼åÆÁ» Ôé å» ÇÕ êÅáÕ» ç¶ îé ÇòÚ À°Ã
ìÅð¶ òèÆÕ ÃÇåÕÅð éÅ ìä¶Í ÇÃÁÅä¶ ÇÂÇåÔÅÃÕÅð Çìé» ìÅÕÅÇÂçÅ êðÖ
Õðé ç¶ Ã¹äÆÁ» ùäÅÂÆÁ» ×¼ñ» ù ÁÅêäÆ ÃÅî¼×ðÆ ÇòÚ ôÅîñ éÔƺ Õðç¶
êð Á³×ð¶÷» é¶ õÅà îé¯ðæ éÅñ ÁÇÜÔÅ ÕÆåÅÍ îÔÅðÅÜŠ¶éÅ ôÕåÆôÅñÆ
ÇÂéÃÅé ÃÆ ÇÕ À°Ã ç¶ ÇÜÀ°ºç¶ ÜÆÁ ¶ôÆÁÅ çÆÁ» Õ½½½½î» å» ÕÆ Á³×ð¶÷»
Ãî¶å ÇÕö Õ½î é¶ ê³ÜÅì å¶ ÔîñÅ éÔƺ ÕÆåÅÍ ×ò»ãÆ ç¶Ã Ú½Õà ԯ Õ¶ À°Ã
êÅïº Çâë˺à ìäÅÂÆ ð¼Öä ç¶ ÇÂÛ°¼Õ å» Ãé êð ÁÇÜÔÅ Ô½ºÃñÅ Áë×ÅéÅ ÇòÚ
òÆ éÔƺ ÇðÔÅ ÃÆ ÇÕ ê³ÜÅì òñ ð°õ Õðé ÔÅñ» ÇÕ ðäÜÆå ÇÃ³Ø å¯º êÇÔñ»
ê³ÜÅì ù ñ×ÅåÅð ñåÅóç¶ ðÇÔäÅ Áë×Åé» å¶ î¹×ñ» çÅ ô°×ñ î¶ñÅ ÇðÔÅ
ÃÆÍ î¹×ñ» Áå¶ êáÅä» çÆ ÇÂà ÇôÕÅð×ÅÔ ù îÔÅðÅܶ é¶ Ö¹ôÔÅñ Ãà¶à
ìäÅÇÂÁÅ å¶ ÇÂà çÆ Ç×äåÆ Ã³ÃÅð çÆÁ» åÅÕåòð Õ½î» ÇòÚ Ô¯ä ñ¼×Æ
ÃÆÍ ÇÂÔ ÔËðÅéÆÜéÕ å¼æ ÔË ÇÕ îÔÅðÅܶ çÆ î½å 寺 ìÅÁç ì¶ôÕ Á³×ð¶÷»
Լ毺 ÖÅñÃÅ ø½Ü» ÔÅð ×ÂÆÁ» Ãé êð Á³×ð¶÷» çÅ Ô½ºÃñÅ éÔƺ ê˺çÅ ÃÆ ÇÕ
À°Ô ê³ÜÅì ÇòÚ ðÃîÆ å½ð å¶ ÔÕÈîå óíÅñä ñÂÆ ñÅÔ½ð ÁÅ ÜÅäÍ êÇÔñ¯º
À°Ô ÁÅêäÆÁ» ÃÈÔÆÁŠ¶ܳÃÆÁ» ðÅÔƺ êåÅ ñ×ÅÀ°ºç¶ ðÔ¶ ÇÕ ÕÆ ÇÃ¼Ö À°Ôé»
çÆ ÔÅ÷ðÆ ù ìðçÅôå Õð ñËä׶? çà ÃÅñ å¼Õ À°Ô çÈ𯺠êÅ𯺠êzì³è ÚñÅÀ°ºç¶
ðÔ¶ ÇÜà ÕðÕ¶ ÁÅî ÕÔÅòå ìä ×ÂÆ Ô¯ÂÆ ÔË, ÇÕ îÔÅðÅܶ é¶ å» D@ ÃÅñ
ôÅéçÅð ðÅÜ íÅ× ÚñÅÇÂÁÅ ÔÆ À°Ã ÇêÛ¯º çà ÃÅñ å¼Õ À°Ã çÆ îó·Æ ðÅÜ
ÕðçÆ ðÔÆÍ
îÔÅðÅܶ çÅ Üéî ìâð°¼Ö» (Ç÷ñŠó×ðÈð) ÇòÚ éÅéÕ¶ Øð Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆ
ÇÕ ×°Üð»òÅñ¶, ÇÂà ìÅð¶ ÇÂÇåÔÅÃÕÅð» ÇòÚ ÃçÅ ÇòòÅç ÇðÔÅ ÔË êð ÇÂÃ
ìÅð¶ Õ¯ÂÆ ÇòòÅç éÔƺ ÇÕ Üéî çÆ ÇîåÆ AC éò³ìð AGH@ ÃÆÍ ÇÂÔ å¼æ
òèÆÕ îÔ¼åòêÈðé éÔƺ ÇÕ Üéî éÅéÕ¶ Ô¯ÇÂÁÅ ÇÕ çÅçÕ¶ Øð ÇòÚÍ
ÜÅäéï¯× À°Ô ÔÅñÅå ÷ðÈð Ôé ÇÜé·» ç¶ ÇêÛ¯Õó ìÅð¶ Ç×ÁÅé êzÅêå Õðé
146 147
À°êð³å ÃÔÆ ÇüචÇéÕñ ÃÕä×¶Í ðäÜÆå ÇÃ³Ø ÁÚÅéÕ ÁÃîÅé 寺 à°¼àÅ
Õ¯ÂÆ åÅðÅ å» ÁÅÖðÕÅð ÔË éÔƺ ÃÆ ÇÜà çÅ Õ¯ÂÆ ÇêÛ¯Õó éÅ Ô¯ò¶Í êÈðìñÅ
×°ð-ÇÂÇåÔÅà Áå¶ ÁáÅðòƺ ÃçÆ çŠó×Æé ÇüÖ-ÇÂÇåÔÅà À°Ã çÅ ôÅéçÅð
ÇòðÃÅ ÃÆ, ÁÇÜÔÅ ÇòðÃÅ ÇÜÔóÅ î¹ðÇçÁ» ÇòÚ ÜÅé êÅ Õ¶ éò» ðÅôàð
ÇéðîÅä Õðé ç¶ Ãîð¼æ ÔËÍ
×°ðÈ ÃÅÇÔìÅé é¶ ÃòË-îÅä çÆ Ç÷³ç×Æ ìåÆå Õðé çÅ ðÅÔ Ö¯ÔÇñÁÅ
íÅò¶º ÇÂà ðÅÔ ÇòÚ Áé¶Õ Á½Õó» ÇÕÀ°º éÅ Ô¯äÍ ×°ðÈ éÅéÕ ç¶ò ÜÆ ÃÅÔîä¶
íÅÂÆ ñÅñ¯ ÇÜÔÅ ×ðÆì ÇÂéÃÅé Áå¶ ìÅìð ÇÜÔÅ ôÕåÆôÅñÆ ÔîñÅòð ÇÂÕ¯
ÇÜÔ¶ òðåÅÀ° ç¶ Ô¼ÕçÅð ÃéÍ ê¹ÜÅðÆ Áå¶ ô°Èçð ÇÂÕ¯ êzÕÅð ç¶ ÃéîÅé ç¶
ÁÇèÕÅðÆ ÃéÍ ÇÃ¼Ö Ã³×å é¶ Á¼Öƺ ç¶Ö ÇñÁÅ ÇÕ ÃÅèÅðé î¹ñÅ÷î ç¶ Øð
Üéî ñË Õ¶ åñò³âÆ Çê³â çÅ ÇÂÕ Ü°ÁÅé ¶ôÆÁ» ù óì¯èé Õðé çÆ Ãî¼ðæÅ
ñË Õ¶ ÁÅÇÂÁÅ ÔËÍ ê³Üò¶º Áå¶ é½ò¶º ×°ðÈ ÃÅÇÔìÅé çÆÁ» ôÔÅçå» ÇÂÔ ÃìÕ
ç¶ ×ÂÆÁ» ÇÕ Áîñ, ÜÆòé 寺 ÇÕå¶ òâ¶ð¶ Ôé å¶ ÁÃÈñ çÆ ðÅÖÆ ñÂÆ ÜÅé
Õ°ðìÅé Õð ç¶äÆ À°å¼î ÕÅðÜ ÔËÍ ×°ðÈ ×¯Çì³ç ÇÃ³Ø ÜÆ çÆ ôõÃÆÁå ÇòÚ¯º
ñÅÃÅéÆ Õ°ðìÅéÆ Áå¶ ìÅçôÅÔå, ç¯ò» çÅ Üñ½ êz×à Ô¯ÇÂÁÅ Çüֻ é¶ ç¶ÇÖÁÅ
Áå¶ îÅÇäÁÅÍ åõå, Úòð, ÚÅéäÆ, Õñ×Æ Áå¶ é×ÅðÅ ÁÅÇçÕ ÇéôÅéÆÁ»
×°ðÈ ÜÆ é¶ ÖÅñÃÅ ê³æ ù ýºêÆÁ» å» À°é·» çÆÁ» Á¼Ö» ÇòÚ ÔÕÈîå çÆ ð¯ôéÆ
ÁÅ ×ÂÆÍ ì¹÷ÇçñÆ çÆ æ» ÃÈðî×åÆ é¶ êzò¶ô ÕÆåÅ å» ìÅìÅ ì³çÅ ÇÃ³Ø é¶
é»ç¶ó 寺 ê³ÜÅì ò¼ñ ÕÈÚ ÕÆåÅÍ AG@H ÂÆÃòÆ ÇòÚ òÆÔ Çóػ ç¶ ÕÅëñ¶
éÅñ å°ð Õ¶ AGA@ ÂÆÃòÆ ÇòÚ ç¯ ÃÅñ ç¶ Á³çð-Á³çð ò÷ÆðõÅé ÃÈìÅ ÃðÔ³ç
寺 ÔÕÈîå Ö¯Ô Õ¶ ÇÕñ¶ å¶ ÇéôÅé ÃÅÇÔì Þ°ñÅÇÂÁÅ Áå¶ ×°ðÈ ÃÅÇÔìÅé ç¶ éÅ
çÅ ÇüÕÅ ÚñÅ Õ¶ ÃðÕÅð ÖÅñÃÅ ÕÅÇÂî ÕÆåÆÍ ìÅìÅ ì³çÅ ÇÃ³Ø çÅ ðÅÜ Õ¶òñ
F ÃÅñ, AGAF ÂÆÃòÆ å¼Õ ÇðÔÅ êð Â¶é¶ æ¯ó¶ ÕÅðÜÕÅñ ç½ðÅé Çüֻ ù
ÁÇÔÃÅà ԯ Ç×ÁÅ ÇÕ À°Ô ×°ñÅîÆ çÅ ÜÈñÅ ×ðçä À°ê𯺠ñÅÔ°ä ç¶ ÇìñÕ°ñ
Ãîð¼æ ÔéÍ ÁáÅðòƺ ÃçÆ ÇòÚ À°é·» ç¶ ÇÃð» ç¶ î¹¼ñ êËç¶ ðÔ¶ å¶ Ôð ð¯÷
ÇôÕÅð Ô°³çÅ êð ÇêÛñ¶ ÇÂÇåÔÅÃ é¶ ÇÜÔóÅ ÁÅåî ÇòôòÅà ÇÃðÜ Çç¼åÅ À°Ã
ù ÇîàÅ ç¶äŠýÖÅ Õ³î éÔƺ ÃÆÍ ÇÂà ÃÅð¶ óØðô çÆ ñóÆ çÅ ÇüàÅ îÔÅðÅÜÅ
ðäÜÆå ÇÃ³Ø ç¶ ðÅÜ òܯº ÃÅÔîä¶ ÁÅÇÂÁÅÍ ÇÂÀ°º åðåÆì éÅñ ØàéÅò»
çÅ ÁÇèÁËé Õð»×¶ åç ÃÔÆ êåÅ ñ¼× ÃÕ¶×Å ÇÕ îÔÅðÅÜÅ ÁÅêä¶ ÁÅê ù
ÒîÔÅðÅÜÅÓ Ü» ÒÃðÕÅðÓ ÁÖòÅ Õ¶ ÇÕÀ°º Ö¹ô éÔƺ Ô°³çÅ ÃÆ å¶ íÅÂÆ ÃÅÇÔì,
ÇÃ³Ø ÃÅÇÔì ÁÅÇçÕ Ã³ì¯èé À°Ã ù ÇÕÀ°º ڳ׶ ñ×ç¶ ÃéÍ À°Ã é¶ ×°ðÈ ÃÅÇÔìÅé
ç¶ éÅî çÅ À°Ô ÇüÕÅ (ç¶×¯ å¶×¯, ëÇåÔ é°Ãðå ì¶çð³×Í ïÅøå Á÷ éÅéÕ
×°ðÈ ×¯Çì³ç ÇóØ) ÚñÅÇÂÁÅ ÇÜÔóÅ êÇÔñÆ òÅð ìÅìÅ ì³çÅ ÇÃ³Ø é¶ ÜÅðÆ

ÕÆåÅ ÃÆÍ ×ò»ãÆ ðÅÜ» éÅñ ÕÆåÆÁ» óèÆÁ» À°êð ðäÜÆå ÇÃ³Ø ç¶ çÃõå»
çÆ æ» ÃðÕÅð ÖÅñÃÅ çÆ î¹Ôð ÔËÍ ÃåÔÆ ÃÈÚéÅ êzÅêå Õðé À°êð³å ÇÜÔó¶
Áñê ì¹¼è ÃÅÇÔåÕÅð/ ÇÂÇåÔÅÃÕÅð ÇÂÔ ÕÇÔ³ç¶ Ôé ÇÕ À°Ô Õ¶òñ Çüֻ ù
Ö¹ô Õðé ñÂÆ ÁÇÜÔÅ ÕðçÅ ÃÆ À°é·» ù ÇÂÔ ÜÅäÕÅðÆ éÔƺ ÇÕ À°Ã çÆ
ôÕåÆôÅñÆ Ãà¶à ÇòÚ ÇÃ¼Ö å» H êzåÆôå ÃéÍ ìÅÕÆ IB êzåÆÃå ñ¯Õ å»
À°Ã çÆÁ» ÇÂé·» ×¼ñ» ÃçÕÅ éÅðÅ÷ Ô¯ ÃÕç¶ ÃéÍ Õ½ä ÇÕà ù êÖ³â éÅñ
ÁèÆ ÃçÆ å¼Õ Ö¹ô Õð ÃÕçÅ ÔË? ÇÂÔ ×¼ñ ÇÂÕ êÅö ð¼Ö ç¶Âƶ åç êåÅ
ñ׶×Å ÇÕ ðäÜÆå ÇÃ³Ø çÆ ÃðÕÅð 寺 êÇÔñ¯º ÇÕö ×Ëð-î¹ÃÇñî Ãà¶à ç¶
ðÅÜêzî¹¼Ö é¶ ÇÂÔ ÖåðÅ î¹¼ñ éÔƺ ÇñÁÅ ÃÆ ÇÕ À°Ô î¹ÃñîÅé» ù î³åðÆ î³âñ
ÇòÚ ôÅîñ Õð¶ Áå¶ ø½Ü» ç¶ ÜðéËñ æÅê¶Í åÕóÆÁ» î¹ÃñîÅé Ãà¶à» ç¶ ÁËé
ÇòÚÕÅð ìËá Õ¶ îÔÅðÅÜÅ ðäÜÆå ÇÃ³Ø é¶ ÇÂÔ çñ¶ðÆ íð¶ ÕÅðéÅî¶ ÕÆå¶Í
ÇüàÅ ÇÂÔ ÇéÕÇñÁÅ ÇÕ ÇÜé·» Ççé» ÇòÚ ×Ëð ÇÂÃñÅîÆ ÃðÕÅð» î¹ÃñîÅé»
ù ò¼â¶ ð°åì¶ ç¶ Õ¶ ÁÅêä¶ ñÂÆ ÖåðÅ î¹¼ñ ñËä çÆÁ» ÇÂÛ°¼Õ éÔƺ Ãé,
îÔÅðÅܶ ç¶ î¹ÃñîÅé ÜðéËñ À°Ã çÆ î½å 寺 ìÅÁç òÆ Á³×ð¶÷» Çòð°¼è ñóç¶
ðÔ¶Í ÇÂÔ¯ ÇÜÔÅ ï¯èÅ å¶ ÇÃÁÅÃåçÅé ÃçÆÁ» ìÅÁç ÕçÆ êËçÅ Ô°³çÅ ÔËÍ
êÈðòÜ êÈðòÜ :
îÔÅðÅܶ çÅ ìÅìÅ Ã. Úó·å ÇÃ³Ø å¶ Ã. Úó·å ÇÃ³Ø çÅ ìÅìÅ, ì¹¼ãÅ ÇóØ
ÃÆÍ ì¹¼ãÅ ÇÃ³Ø å¯º êÇÔñ» çÅ ÃÅù Õ°Þ êåÅ éÔƺ ñ×çÅÍ Ã. ì¹¼ãÅ ÇÃ³Ø BE
¶Õó ÜîÆé, ÇÂÕ ÖÈÔ Áå¶ Çå³é Ôñ» çÅ îÅñÕ ÃÆÍ Â¶éÆ Õ° ÷îÆé òÅñ¶
ì³ç¶ ù ìÔ°å ÁîÆð å» éÔƺ Ç×ÇäÁÅ Ü»çÅ êð Ú³×Å Ö»çÅ êƺçÅ ÃðçÅð
ÜðÈð Ô°³çÅ ÔËÍ ÇÂà ÷îÆé ÇòÚ À°Ã çÅ ôðÆÕÅ ÕìÆñÅ ò¼Ãä ñ¼×Å å» ÇÂÔ
ÇÂÕ Çé¼ÕÅ ÇÜÔÅ Çê³â ìä Ç×ÁÅ ÇÜà ù ô°ÕðÚ¼Õ ÕÇÔ³ç¶ ÃéÍ ô°Õð ôìç
çÅ Áðæ Û¯àÅ ÔÆ Ô°³çÅ ÔËÍ ÁÅð³í ÇòÚ Ü°ÁÅéÆ ç¶ ÇçéÆ À°Ô ÇéÕÆÁ» î¯àÆÁ»
ìçîÅôÆÁ» Áå¶ Ú¯ðÆÁ» Õðé çÅ ô°ÕÆé òÆ ÇðÔÅ êð ×°ðÈ ÔÇð ðÅÇ ÜÆ ç¶
çðôé Õðé À°êð³å À°é·» çÅ ÇÃ¼Ö ìä Ç×ÁÅ å¶ îÅó¶ Õ³î» å¯º å¯ìÅ ÕÆåÆÍ
À°Ã é¶ ×°ðÈ ×¯Çì³ç ÇÃ³Ø ÜÆ êÅïº Á³Çîzå ÛÇÕÁÅÍ ñóÅÂÆÁ» ÇòÚ ×°ðÈ ÜÆ
çÅ ÃÅæ Çç¼åÅ å¶ À°é·» 寺 ÇêÛ¯º ìÅìÅ ì³çÅ ÇÃ³Ø çÆ ÃËéÅ ÇòÚ Çîñ Õ¶ î¹×ñ»
Çòð°¼è ÇÕðêÅé òÅÔÆÍ À°Ô dzéÅ çñ¶ð Áå¶ ë¹ðåÆñÅ ÃÆ ÇÕ é½ÜòÅé À°Ã çÅ
î¹ÕÅìñÅ Õðé ç¶ À°ç¯º òÆ Ãîð¼æ éÔƺ Ãé Üç À°Ô Áè¶ó À°îð à¼ê Ç×ÁÅ
ÃÆÍ Ü篺 AGAF ÇòÚ À°ÃçÆ î½å Ô¯ÂÆ åç À°Ã ç¶ ÇÜÃî À°êð åñòÅð ç¶
Áé¶Õ ÷Öî» ç¶ ÇéôÅé Ãé å¶ é½ ÇéôÅé ì³çÈÕ çÆÁ» ׯñÆÁ» ò¼Üä ç¶ ÇçÃç¶
ÃéÍ ÇÂñÅÕ¶ ÇòÚ À°Ã çÅ Ú³×Å çìçìÅ ìä Ç×ÁÅ ÃÆ ÇÜà ÕðÕ¶ Çê³â ô°ÕðÚ¼Õ
ç¹ÁÅñ¶ À°Ã é¶ ÇÂÕ ÇéÕÅ ÇÜÔÅ ÇÕñ·Å À°ÃÅÇðÁÅÍ
148 149
ì¹¼ãÅ ÇÃ³Ø ÃðçÅð ç¶ Øð ÜéÇîÁÅ é½è ÇÃ³Ø Ã¹ä¼ÖÅ Ü°ÁÅé ÇéÕÇñÁÅÍ
îÜÆá¶ ç¶ åÕó¶ ÃðçÅð ×°ñÅì ÇÃ³Ø é¶ ÇÂà ôðå å¶ ÁÅêäÆ ì¶àÆ çÆ î³×äÆ
çÆ ê¶ôÕô ÕÆåÆ ÇÕ é½è ÇÃ³Ø Á³Çîzå ÛÕ ñÂ¶Í À°Ã é¶ ÁÇÜÔÅ ÔÆ ÕÆåÅ å¶
éòÅì ÕêÈð ÇÃ³Ø çÆ ÃËéÅ ÇòÚ íðåÆ Ô¯ Ç×ÁÅÍ À°Ô ÇêåÅ ò»× å¶÷ åðÅð
ܳ×ìÅ÷ ìä Ç×ÁÅ å¶ À°Ã çÆÁ» À°ç¯º å» êÈð¶ ÇÂñÅÕ¶ ÇòÚ è¹³î» êË ×ÂÆÁ»
Ü篺 AGDI ÂÆÃòÆ ÇòÚ À°Ã é¶ ÁÇÔîçôÅÔ ÁìçÅñÆ çÆ ÃËéÅ À°êð Ô¼ñÅ
ì¯ñ Õ¶ ñ°¼à ç¶ îÅñ ÇòÚ¯º ìÔ°å ò¼âÅ ÇÔ¼ÃÅ çñ ÖÅñÃÅ ç¶ Ãê¹ðç ÕÆåÅÍ ÇÂÕ
Ççé À°Ã ù Öìð ÇîñÆ ÇÕ ðÃÈñê¹ð ç¶ Ç÷îÆçÅð ùñåÅé ÖÅé é¶ Û¶ Çüֻ ç¶
նà ÜìðçÃåÆ Õ¼à Õ¶ ÇÂÃñÅî ÇòÚ ôÅîñ Õðé çÅ ÁËñÅé Õð Çç¼åÅÍ é½è
ÇÃ³Ø é¶ ÁÅêäÆ ÃËÇéÕ à°ÕóÆ éÅñ ðÃÈñê¹ð å¶ Úó·ÅÂÆ Õð Çç¼åÆÍ ì³çÆ
Û°âòŶ å¶ êáÅä çÆ ÃÅðÆ ÜÅÇÂçÅç ñ°¼à ñÂÆÍ ÇÂò¶º ÔÆ ôÔÅì¹çÆé é¶
ÕÇðÁÅñÅ Çê³â ç¶ Çüֻ ù ÕËç ÕðÕ¶ À°é·» ç¶ Õ¶Ã» çÆ ì¶ÁçìÆ ÕÆåÆÍ é½è
ÇÃ³Ø é¶ ôÔÅì¹çÆé À°êð Úó·ÅÂÆ Õð Çç¼åÆÍ À°Ã çÆ ÜÅÇÂçÅç ñ°¼à ñÂÆ å¶
À°Ô Ö¹ç îÅÇðÁÅ Ç×ÁÅÍ Ãí Çüֻ ù ç¹ìÅðÅ Á³Çîzå ÛÕÅÇÂÁÅ Ç×ÁÅÍ ÂÆÃòÆ
AGEB ÇòÚ À°Ô Áë×Åé» Çòð°¼è ÜÈÞçÅ Ô¯ÇÂÁÅ ôÔÆç Ô¯ÇÂÁÅÍ
Úó·å ÇÃ³Ø çÅ Üéî AGCB ÂÆÃòÆ ÇòÚ Ô¯ÇÂÁÅÍ ÇêåÅ çÆ î½å ò¶ñ¶
À°Ô íð Ü°ÁÅé Ô¯ Ú¹¼ÕÅ ÃÆÍ À°Ã é¶ ç¶ÇÖÁÅ ÇÕ Ã. ܼÃÅ ÇÃ³Ø çÅ çìçìÅ êÈð¶
ê³ÜÅì ÇòÚ ÕÅÇÂî Ô¯ ÇðÔÅ ÔËÍ À°Ã é¶ ÁÅÔñÈòÅñƶ ÇÂà ÃðçÅð éÅñ ⱳض
Ãì³è ìäÅ ñÂ¶Í À°Ã é¶ ç¶ÇÖÁÅ ÇÕ ÁÅÔñÈòÅñÆÁÅ ìóÅ Çéê¹³é êzôÅÃÕ ÔËÍ
À°Ã é¶ ê³ÜÅì ç¶ ÇÕÃÅé» çÆ ðÖòÅñÆ òÅÃå¶ ÒðÅÖÆ êzäÅñÆÓ çÅ î¹¼ã ì³Çé·ÁÅ
ÇÜà éÅñ èÅóòÆÁ» Լ毺 Ô°³çÅ é°ÕÃÅé Øà Ç×ÁÅÍ êÇÔñ¯º Úó·å ÇÃ³Ø í³×ÆÁ»
ÇîÃñ ÇòÚ òÆ ôÅîñ ÇðÔÅ êð Çëð Û¶åÆ ÔÆ À°Ã é¶ D@@ دó ÃòÅð» çÆ
ÇÂÕ ÃËÇéÕ à°ÕóÆ ÕÅÇÂî Õð ñÂÆÍ À°Ã çÅ ÃÔ°ðÅ ÁîÆð ÇÃ³Ø ×°¼Üð»òÅñÆÁÅ
åÕóÅ Ç÷îÆçÅð ÃÆ ÇÜà çÅ ê³æ ÇòÚ Ú³×Å ÃÇåÕÅð ÃÆÍ À°Ã çÆÁ» é¶Õ ÃñÅÔ»
é¶ Úó·å ÇÃ³Ø ù ÃëñåÅ ò¼ñ å¯ÇðÁÅÍ À°Ã çÆ ÇÂÔ ôðå Ô°³çÆ ÃÆ ÇÕ ÇÜÃ
é¶ î¶ðÆ ÃËéÅ ÇòÚ íðåÆ Ô¯äÅ ÔË À°Ã ñÂÆ êÇÔñ» Á³Çîzå ÛÕäÅ ÷ðÈðÆ ÔËÍ
ÁÅêä¶ Çê³â ç¶ éÅî À°êð À°Ã é¶ ÁÅêäÆ éòƺ ÇîÃñ Òô°ÕðÚ¼ÕÆÁÅÓ ìäÅÀ°ä
çÅ ÁËñÅé Õð Çç¼åÅ Áå¶ ÕÂÆ ÇÂñÅÕ¶ ÁÅêäÆ ðÅÖÆ êzäÅñÆ ÁèÆé Õð ñ¶Í
ñÈä çÆÁ» ÖÅäÅ çÆ ðÅÖÆ Õðé ÃçÕÅ À°Ã çÆ ÁÅîçé ÇòÚ Ú³×Å òÅèÅ
Ô¯ÇÂÁÅÍ À°Ô ¶éÅ çñ¶ð Ô¯ Ç×ÁÅ ÃÆ ÇÕ ×òðéð ñÅÔ½ð çÆ êzòÅÔ éÔƺ ÕðçÅ
ÃÆÍ ÇÂÕ òÅð ×òðéð ÖòÅÜÅ À°ì¶çÖÅé é¶ ×°Üð» òÅñ¶ ÇÕñ¶ ÇòÚ À°Ã ù
ضð ÇñÁÅÍ À°Ô ðÅåƺ ׶à Ö¯ñ Õ¶ ÁÇÜÔ¶ ÖȳÖÅð Ô¼ñ¶ ÕðçÅ ÇÕ Ã˺Õó¶ ñÅÔ½ðÆÁ»
ù î½å ç¶ ØÅà À°åÅðçÅÍ ìÔ°å ÃÅðÅ ÜÅéÆ Áå¶ îÅñÆ é°ÕÃÅé ÕðòÅ Õ¶
ì¶ÇÂ÷å éòÅì ñÅÔ½ð êðÇåÁÅÍ ÇÂò¶º ÔÆ Ü篺 ÁÇÔîç ôÅÔ ÁìçÅñÆ éÅñ

î¹á¼í¶ó» Ô°³çÆÁ» Ãé å» çñ ÖÅñÃÅ ç¶ î¯ÔðÆÁ» ÇòÚ Úó·å ÇÃ³Ø Ô°³çÅÍ ÇÂÕ
òÅð À°Ã é¶ ÁìçÅñÆ ç¶ ÜðéËñ éÃÆðÖÅé, ܯ ìÅð» Ô÷Åð ÃËÇéÕ» çÅ ÁÅ×È
ÃÆ, ù åÕóÆ ÔÅð Çç¼åÆ, À°Ã çŠدóÅ îð Ç×ÁÅ å¶ À°Ô ÜÅé ìÚÅ Õ¶ êËçñ
ç½ó Ç×ÁÅÍ
ïÔé ñÅñ ÃÈðÆ Áå¶ ìÈචôÅÔ ÇñÖç¶ Ôé ÇÕ ÁìçÅñÆ çÅ ÚÅÚÅ Ãðì¹ñ§ç
ÖÅé çà ìÅð» Ô÷Åð çÆ ÃËéÅ ñË Õ¶ ÕôîÆð 寺 ÕÅìñ òñ ÜÅ ÇðÔÅ ÃÆ å»
ÁàÕ çÇðÁÅ ñÅ׶ Úó·å ÇÃ³Ø é¶ À°Ã å¶ Ô¼ñÅ ì¯ñ Çç¼åÅÍ ÃËéÅ Öç¶ó Çç¼åÆ
å¶ ÕôîÆð çÅ ÇÂÔ ×òðéð ì³çÆ ìäÅ ÇñÁÅÍ ç¯ ñ¼Ö ð°ê¶ òÃÈñ ÕðÕ¶ À°ÃçÆ
ÇðÔÅÂÆ ÕÆåÆÍ AGG@ ÂÆÃòÆ ÇòÚ À°ÃçÆ î½å Ô¯ÂÆÍ ì¶ôÕ À°Ã çÅ ì¶àÅ îÔ»
ÇÃ³Ø ÇÂà Ã çà ÃÅñ çÅ ÃÆ, êð À°Ô åÕó¶ Çòðö çÅ îÅñÕ ìÇäÁÅÍ
ÇêåÅ çÆ ÁÚÅéÕ Ô¯ÂÆ î½å ò¶ñ¶ ÇÕÀ°ºÇÕ îÔ» ÇÃ³Ø Áܶ ì¼ÚÅ ÃÆ, ÇîÃñ çÅ
êzôÅÃé îÅåÅ ç¶Ã» é¶ Ã³íÅñ ÇñÁŠܯ Á¼Û¶ ÇòÔÅð òÅñÆ çñ¶ð ÇÂÃåðÆ ÃÆÍ
ÃÅð¶ Çðôå¶çÅð åÕó¶ ÃðçÅð Ô¯ä ÕÅðé À°Ã çÅ Á¼ÛÅ çìçìÅ ÃÆÍ îÔ» ÇóØ
ÇÜà çÅ Üéî AGF@ ÇòÚ Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆ é¶ AGGI ÇòÚ Û¶ Ô÷Åð ÃËÇéÕ ñË Õ¶
ðÃÈñé×ð ç¶ êÆð î¹Ô³îç ù ÔðÅ Çç¼åÅÍ À°Ã çÆ ÜÅÇÂçÅç ÷ìå Õð ñÂÆÍ
íÅò¶º Ú¼ÇáÁ» é¶ ìçñÅ ñËä òÅÃå¶ ÕÂÆ ò¶ð ìöÅòå ÕÆåÆ êð Ãëñ éŠԯ¶
Ãׯº Ôð¶Õ ì×Åòå î×𯺠îÔ» ÇÃ³Ø Ô¯ð òèÆÕ ÇÂñÅÕ¶ À°êð Õì÷Å ÜîÅ ñ˺çÅÍ
Ú¼ÇáÁ» À°êð ëÇåÔ êzÅêå Õðé À°êð³å îÔ» ÇÃ³Ø ù Ö¹ôÖìðÆ ÇîñÆ ÇÕ
À°Ã ç¶ Øð ì¶à¶ é¶ Üéî ÇñÁÅ ÔË å» Çܼå çÆ òÜÅ ÕðÕ¶ ê¹¼åð çÅ éÅî
ðäÜÆå ÇÃ³Ø ð¼ÇÖÁÅ Ç×ÁÅÍ ÜéòðÆ AGHD ÇòÚ À°Ã é¶ Ü³îÈ ÇðÁÅÃå ç¶
îÅñÕ ðÅÜÅ ÇìzÜ ðÅÜ ç¶À° å¶ ÔîñÅ Õð Çç¼åÅÍ ðÅÜÅ âð Õ¶ ç½ó Ç×ÁÅ å»
îÔ» ÇÃ³Ø ç¶ Ô¼æ ÇÂÕ Õð¯ó ð°ê¶ çÆ ðÕî ñ¼×ÆÍ ÇÂÇåÔÅÃÕÅð ÇÂà éÅñ
ÃÇÔîå Ôé ÇÕ ÇÂà ò¶ñ¶ ô°ÕðÚ¼ÕÆÁ» ÇîÃñ çÆ ÃËéÅ çÆ Ç×äåÆ Ø¯ó ÃòÅð
Áå¶ êËçñ» Ãî¶å ê¼ÚÆ Ô÷Åð ÃÆÍ Ãz. îÔ» ÇÃ³Ø é¶ ÁÅêäÆ ðÅÜèÅéÆ ×°Üð»òÅñÅ
ð¼ÖÆ Áå¶ æ»-æ» áÅä¶ Áå¶ ÁçÅñå» ÕÅÇÂî ÕÆåÆÁ»Í êàòÅðÆ, ÕÅùׯ,
î¹Õ¼çî Áå¶ ÕÅðçÅð» 寺 ñË Õ¶ ò÷ÆðÅìÅç ÇòÚ ÁÅêäÅ ×òðéð å¼Õ Çéï°Õå
ÕÆåÅÍ Ü篺 ÇÂà ÃðçÅð çÆ ì¹ÖÅð Áå¶ ê¶Úô éÅñ ÁÚÅéÕ î½å Ô¯ÂÆ åç
À°Ã çÆ À°îð Õ¶òñ C@ ÃÅñ ÃÆÍ Ü¶ ÇÕå¶ ÇÂÔ ç¹ðØàéÅ éÅ òÅêðçÆ åç Ã.
îÔ» ÇÃ³Ø é¶ ñÅÔ½ð À°êð ÇéôÅé ÃÅÇÔì ñÇÔðÅ Õ¶ ÖÅñÃÅ ÃðÕÅð ÕÅÇÂî
ÕðéÆ ÃÆÍ êð ÇÂÇåÔÅà ù ÇÂÔ îé÷±ð ÃÆ ÇÕ ÖÅñÃÅ Ãà¶à ÕÅÇÂî Õðé ñÂÆ
î½ÕÅ îÔ» ÇÃ³Ø ç¶ ì¶à¶ ðäÜÆå ÇÃ³Ø ù êzÅêå Ô¯ò¶Í Õé·ÔÆÁÅ ÇîÃñ çÅ ÜË
ÇÃ³Ø ÃðçÅð Áå¶ À°Ã çÅ ì¶àÅ ×°ðìÖô ÇÃ³Ø ô°ÕðÚ¼ÕÆÁ» çÆ Úó·å 寺 ÂÆðÖÅ
Ö»ç¶ ÃéÍ ÁÅêà ÇòÚ ç¯Ô» ÇîÃñ» çÆÁ» ÕÂÆ Þóê» Ô¯ÂÆÁ» ÇÜé·» ÇòÚ Ôð
150 151
òÅðÆ îÔ» ÇÃ³Ø Ü¶å± Ô°³çÅ å¶ ÇÂÕ Þóê ÇòÚ ÜË ÇÃ³Ø çÅ ì¶àÅ îÅÇðÁÅ Ç×ÁÅÍ
ÜË ÇÃ³Ø Áå¶ À°Ã çÆ ùÔ ÃçÅ Õ½ð, (×°ðìÖô ÇÃ³Ø çÆ ÇòèòÅ) é¶ ÇÂÔ ç¹ôîäÆ
î¹ÕÅÀ°ä ñÂÆ ðäÜÆå ÇÃ³Ø éÅñ ÁÅêäÆ ì¶àÆ çÆ î³×äÆ Õð Çç¼åÆÍ ÇÂÔ
ìóÅ çÈð Á³ç¶ô øËÃñÅ ÃÆ ÇÜà éÅñ ç¯ åÅÕåòð ÇîÃñ» ÇÂÕ¼áÆÁ» Ô¯ ×ÂÆÁ»Í
AE ÁêzËñ AGI@ ÂÆÃòÆ ÇòÚ Ãz. îÔ» ÇÃ³Ø çÆ î½å Ô¯ ×ÂÆ åç ðäÜÆå
ÇÃ³Ø çà ÃÅñ çÅ ÃÆÍ ÇîÃñ çÆ Çé×ðÅéÆ Ã¼Ã ÃçÅ Õ½ð ç¶ Ô¼æ» ÇòÚ ÁÅ
×ÂÆ ÇÜÔóÆ À°Ã é¶ ìÅÖÈìÆ ÇéíÅÂÆÍ
Û¶ ÃÅñ çÆ À°îð ÇòÚ À°Ô ÇåÖ¶ ò¶× ÇòÚ òÇÔ³ç¶ ÞéÅ çÇðÁÅ ù êÅð
Õð ñ˺çÅ ÃÆÍ çà ÃÅñ çÆ À°îð ç¶ ìÅñÕ ðäÜÆå ÇÃ³Ø ù êó·éÅ ÇñÖäÅ
ÇÃÖÅÀ°ä òÅÃå¶ íÅÂÆ í³×Å ÇÃ³Ø ç¶ â¶ð¶ ÇòÚ çÅÖñ ÕðòÅÇÂÁÅ Ç×ÁÅÍ â¶ðÅ
Ø𯺠çÈð Ô¯ä ÕðÕ¶ ðäÜÆå ÇÃ³Ø Ø¯ó¶ å¶ ÃòÅð Ô°³çÅ Áå¶ â¶ð¶ ÇòÚ ÜÅä çÆ
ìÜÅÇ ðÅòÆ çÇðÁÅ ÇòÚ åËðçÅ Ü» ÃÅæÆ ì¼ÇÚÁ» ù éÅñ ñË Õ¶ ÇôÕÅð Ö¶âçÅÍ
ÇÃðë ÇÂÔÆ éÔƺ ÇÕ Ö¹ç êó·é ÇòÚ ì¶ÇèÁÅéÆ ÇçÖÅÂÆ, ÕÂÆ ÃÅæÆÁ» ù òÆ
êó·ÅÂÆ éÅñ¯º ÔàÅ Õ¶ ÇôÕÅð Ö¶âä çÆ îÔ¼ååÅ ÃîÞÅÂÆÍ ÇÂÔ ÇéÕÆ ÇÜÔÆ
Ü°³âñÆ Ö¶â» ÇòÚ îÃå ðÇÔ³çÆÍ çÈð ç¹ðÅⶠܳ×ñ» ÇòÚ Ø°³îäÅ å¶ ÖåðéÅÕ
ÜÅéòð» éÅñ î¹ÕÅìñ¶ Õðé¶ À°Ã çÅ êóçÆçÅ Õ³î ÃÆÍ
×°Üð»òÅñ¶ ç¶ éÅñ ñ×çÅ ÇÂñÅÕÅ Ú¼ÇáÁÅ çÅ ÃÆÍ Ú¼ÇáÁ» çÅ ÃðçÅð
Ôôîå ÖÅé Ô³ÕÅÇðÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ì³çÅ ÃÆ Ü¯ ÇÔ³çÈÁ» Çüֻ ù å³× ÕðÕ¶ Ö¹ô
Ô°³çÅÍ Ãz. îÔ» ÇÃ³Ø êÅà À°Ã çÆÁ» ÇôÕÅÇÂå» ê¹¼ÜÆÁ» Ãé å» ÇÂÕ ÃËÇéÕ
à°ÕóÆ ñË Õ¶ À°Ã é¶ Ôôîå ÖÅé À°êð Úó·ÅÂÆ ÕðÕ¶ À°Ã ù ëó ÇñÁÅÍ îÅð
Õ°àÅÂÆ Ú³×Æ ÕÆåÆ êð ÇÂà ôðå å¶ ÜÅé ìÖôÆ ÇÕ Áׯº ù áÆÕ-áÅÕ ðÔ¶×Å
Áå¶ ×ò»ãÆÁ» éÅñ Ú³×Å ÇòÔÅð Õð¶×ÅÍ ÇÂÕ Ççé ðäÜÆå ÇÃ³Ø ÁÅêäÆ
à¯ñÆ Ãî¶å ÇôÕÅð Ö¶âçÅ-Ö¶âçÅ ðÅÔ í°¼ñ Ç×ÁÅ å¶ ÃÅæÆÁ» 寺 ÇòÛ°ó Õ¶
ÇÜà êÅö ÜÅ ÇéÕÇñÁÅ À°Ô Ú¼ÇáÁ» çÅ ÇÂñÅÕÅ ÃÆ å¶ ÇÂåëÅÕé Ôôîå
õÅé À°Ã êÅö ÇôÕÅð Ö¶âä ÁÅÇÂÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆÍ À°Ã é¶ ðäÜÆå ÇÃ³Ø ù
êÛÅä ÇñÁÅÍ Ú¼á¶ ÃðçÅð çÆÁ» ð×» ÇòÚ ÖÈé é¶ À°ìÅñÅ ÖÅèÅÍ îÔ» ÇóØ
çÅ ì¶àÅ ÕÅìÈ ÁÅ Ç×ÁÅÍ Ô°ä Û¼âäÅ éÔƺ ÚÅÔÆçÅÍ å¶÷ دóÅ ç½óÅ Õ¶ À°Ã
é¶ ðäÜÆå ÇÃ³Ø ù ضð ÇñÁÅ å¶ åñòÅð çÅ Üìðçôå òÅð ÕÆåÅÍ ÇìÜñÆ
çÆ ë¹ðåÆ éÅñ ðäÜÆå ÇÃ³Ø é¶ ÁÅêäÅ ìÚÅÁ ÕÆåÅ å¶ Ú¼á¶ ÃðçÅð À°êð
òÅð Õðé ñÂÆ ÇÕðêÅé èÈÔ ñÂÆÍ ÇÂÔ ÁèÖó À°îð çÅ Ú¼áÅ ÃÅ㶠۶ ë¹¼à
ñ§îÅ ìóÆ Ã¹â½ñ âÆñ â½ñ òÅñÅ î÷ìÈå ì³çÅ ÃÆÍ ðäÜÆå ÇÃ³Ø é¶ À°Ã À°êð
å¶÷ åðÅð òÅð ÕÆåÅ å» Ôôîå ÖÅé çÆ ×ðçä À°â ×ÂÆÍ ×°Üð»òÅñ¶ òÅêÃ
ÁÅ Õ¶ Ü篺 ðäÜÆå ÇÃ³Ø é¶ ÇÂÔ ÁËñÅé ÕÆåÅ ÇÕ Á¼Ü 寺 ìÅÁç î˺ Ú¼ÇáÁ»

çÅ òÆ ÃðçÅð Ô» å¶ À°é·» çÅ ÇÂñÅÕÅ î˺ ÁÅêä¶ Õì÷¶ ÇòÚ ñË ÇñÁÅ ÔË À°ç¯º
À°Ã çÆ À°îð å¶ð» ÃÅñ çÆ ÃÆÍ ÇÂà Çé¼ÕÆ À°îð ÇòÚ ÇÂÔ À°Ã çÆ êÇÔñÆ
ôÅéçÅð Çܼå ÃÆÍ é÷ðÅéÅ ç¶ Õ¶ Ú¼ÇáÁ» é¶ À°Ã çÆ ÁèÆéåÅ î³é ñÂÆÍ
ÇêåÅ Ãz. îÔ» ÇÃ³Ø é¶ çñ ÖÅñÃÅ ç¶ î¹ÖÆ Ãz. ܼÃÅ ÇÃ³Ø ÁÅÔñÈòÅñƶ
éÅñ å¯ó å¼Õ êzÆå ÇéíÅÂÆ ÃÆÍ Ã. ܼÃÅ ÇÃ³Ø ç¶ ç¶Ô»å ÇêÛ¯º ÁÅÔñÈòÅñÆÁÅ
ÇîÃñ çÅ Üæ¶çÅð Ãz. ëÇåÔ ÇÃ³Ø æÅÇêÁÅ Ç×ÁÅÍ ðäÜÆå ÇÃ³Ø ù
ÁÅÔñÈòÅñÆÁÅ çÆ ìÔÅçðÆ Áå¶ Úó·å çÅ êåÅ ÃÆÍ À°Ô ëÇåÔ ÇÃ³Ø êÅÃ
Ç×ÁÅ Áå¶ À°Ã ù ×°ðç¹ÁÅð¶ ÜÅä ñÂÆ ì¶éåÆ ÕÆåÆÍ ç¯ò¶º î¼æÅ à¶Õ Õ¶ ìËá¶
å» ðäÜÆå ÇÃ³Ø é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒëÇåÔ ÇÃ³Ø å±³ î¶ðÅ ò¼âÅ íðÅ Ô˺—Í ×°ðÈ îÔÅðÅÜ
çÆ ÔÜÈðÆ ÇòÚ î¶ð¶ éÅñ ê¼× òàÅÍ î˺ Ôî¶Ã» å¶ðÅ ÃÅæ ÇçÁ»×ÅÓÓÍ ç¯ò» é¶
ê¼×» òàÅÂÆÁ» å¶ òëÅçÅðÆ çÆ ÃÔ°³ Ú¹¼ÕÆÍ ÇÂÔ ØàéÅ AGIF ÂÆÃòÆ çÆ ÔË
Ü篺 ðäÜÆå ÇÃ³Ø AF ÃÅñ çÅ ÃÆÍ À°Ã çÆ À°îð çÆ ÜÅäÕÅðÆ ÇÂà ÕðÕ¶
Çéð³åð ÇçåÆ ÜÅ ðÔÆ ÔË å» ÇÕ ÜÅÇäÁÅ ÜÅ ÃÕ¶ ÇÕ ÇÕ³éÆ Û¯àÆ À°îð ÇòÚ
À°Ô ò¼â¶ Áå¶ çÈð Á³ç¶ôÆ øËÃñ¶ Õðé ñ× ÇêÁÅ ÃÆÍ
ÁÇÔîçôÅÔ ÁìçÅñÆ çÅ ê¯åðÅ ÷îÅé ôÅÔ íÅðÆ ÃËéÅ ñË Õ¶ ÁÅÇÂÁÅ
å¶ ñÅÔ½ð å¶ èÅòÅ ì¯ñ Õ¶ C ÜéòðÆ AGIF ù ÁÅêä¶ Õì÷¶ Ô¶á Õð ÇñÁÅÍ
êð À°Ã çÆ îÅóÆ ÇÕÃîå ÇÕ À°Ã ç¶ íðÅ îÇÔîÈç ôÅÔ é¶ ì×Åòå Õð Çç¼åÆ
Áå¶ ÁÅêä¶ ÁÅê ù Áë×ÅÇéÃåÅé çÅ ìÅçôÅÔ Ô¯ä çÅ ÁËñÅé Õð Çç¼åÅÍ
ôÅÔ ÷îÅé é¶ ÁÇÔîçôÅÔ ôÅÔÅéÚÆ ù ÇÂà óÕà ç¶ Ã ÇòÚ ñÅÔ½ð çÅ
ÃÈì¶çÅð î¹Õ¼ðð ÕÆåÅ å¶ ÁÅê ÕÅìñ êðå Ç×ÁÅÍ ÃÈì¶çÅð ñÅÔ½ð êÅà ìÅð»
Ô÷Åð çÆ ÃËéÅ ÃÆÍ ðäÜÆå ÇÃ³Ø é¶ ëÇåÔ ÇÃ³Ø éÅñ Çîñ Õ¶ ñÅÔ½ð å¶ ÔîñÅ
Õð ÇçåÅÍ ÇÂÕ Ççé òÅÃå¶ òÆ ÃÈì¶çÅð ÇÃ¼Ö ÃËéÅ çÅ î¹ÕÅìñÅ éÅ Õð ÃÇÕÁÅÍ
À°Ô îÅÇðÁÅ Ç×ÁÅ å¶ À°Ã çÆ ÃËéÅ ÇÂèð À°èð ÇÖ¼ñð ×ÂÆÍ
ôÅÔ ÷îÅé é¶ ÕÅì¹ñ çÆ ì×Åòå çìÅ Çç¼åÆ êð À°Ã ù Çüֻ À°êð
Õð¯è ÃÆ å¶ ÁÅêä¶ ÃÈì¶çÅð ç¶ Õåñ À°êð³å Ô¯ÂÆ ÁÅêäÆ Ô¼åÕ çÅ ìçñÅ
ñËä ñÂÆ BG éò³ìð AGIH ù À°Ã é¶ Çëð ñÅÔ½ð å¶ ÔîñÅ Õð Çç¼åÅÍ ìÅìÅ
ÃÅÇÔì ÇÃ³Ø ì¶çÆ çÅ ÖÅñÃÅ ê³æ ÇòÚ ìóÅ ÃÇåÕÅð ÃÆ ÇÕÀ°ºÇÕ À°Ô ×°ðÈ
éÅéÕ ÃÅÇÔì çÆ ì³ÃÅòñÆ ÇòÚ¯º ÃéÍ ÁÕÅñÆ ëÈñÅ ÇÃ³Ø å¯º êÇÔñ¯º Ãðì
êzòÅÇéå èÅðÇîÕ ôõÃÆÁå À°Ô¯ ÃéÍ À°é·» é¶ ÇÃÖ» Á׶ ÁêÆñ ÕÆåÆ ÇÕ
Ãí ÁÅê¯-ÁÅêä¶ îåí¶ç í°ñÅ Õ¶ Ãðìå ÖÅñö çÆ ÇÂÕ¼åðåÅ ÇòÚ ê¹¼Ü¯Í
ÃÅðÆÁ» ÇîÃñ» ç¶ î¹ÖÆ ÔÅ÷ð Ô¯Â¶Í Õ¶òñ ëÈñÕÆÁ» ÇîÃñ çÅ êÇàÁÅñòÆ
ðÅÜÅ ÃÅÇÔì ÇÃ³Ø éÔƺ ÁÅÇÂÁÅÍ ÇÜò¶º òⶠؼñÈØÅð¶ ò¶ñ¶ ìÅìÅ ÁÅñÅ ÇóØ
é¶ Çüֻ çÆ îçç Õðé 寺 ÇÂéÕÅð Õð ÇçåÅ ÃÆ À°ò¶º ÔÆ ÃÅÇÔì ÇÃ³Ø ÇÂÃ
152 153
Þ×ó¶ 寺 Áñ¼× ðÇÔ Õ¶ ùðÇÖÁå ÇðÔÅÍ ôÅÔ ÷îÅé é¶ ñÅÔ½ð ñ°¼à ÇñÁÅÍ
Çüֻ é¶ ÇÂà çÅ Õ¯ÂÆ Çòð¯è éÔƺ ÕÆåÅ ÇÕÀ°ºÇÕ À°é·» ù êåÅ ÃÆ ÇÕ ÇÂÃ
Çê¼Û¯º À°Ô Á³ÇîzåÃð ñ°¼àä îÅðé Áò¼ô ÁŶ×ÅÍ çðìÅð ÃÅÇÔì çÆ åìÅÔÆ
Çüֻ çÆ ÁÅä çÅ ÖÅåîÅ ÃîÞÆ ÜÅÇÂÁÅ ÕðçÆ ÃÆÍ À°Ô Á³ÇîzåÃð ò¼ñ òÇèÁÅ
å» ôÇÔ𯺠ìÅÔð ñÅÔ½ð ÇçôÅ òñ Ãðìå ÖÅñÃÅ À°Ã ù Çîñä ñÂÆ ÇåÁÅð
ìËáÅ ÃÆÍ ìÔ°å ÖȳÖÅð Ü³× Ô¯ÇÂÁÅ êð ÇÃ¼Ö À°Ã ù ÇêÛ¶ èÕç¶-èÕç¶ ñÅÔ½ð
ñË ×Â¶Í Ü篺 À°Ô ñÅÔ½ð ç¶ ÇÕñ¶· ÇòÚ ÜÅ òÇóÁÅ å» ÇÃ¼Ö ø½Ü» Á³ÇîzåÃð
çÆ ðÅÖÆ Õðé ÇÔå òÅêà ÁÅ ×ÂÆÁ»Í
Ôð ðÅå ðäÜÆå ÇÃ³Ø Áñì¶ñ¶ îéÚñ¶ Ü°ÁÅé» çÅ ÇÂÕ Ü³×Æ ÜæÅ ñË
Õ¶ ñÅÔ½ð Á¼êóçÅ å¶ ÇíÁÅéÕ Õ°ÔðÅî îÚÅ Õ¶ òÅêà êðåçÅÍ À°Ô ÇÕñ¶· ç¶
óîé ì¹ðÜ å¼Õ Á¼êó Õ¶ ññÕÅðçÅ, ÒÒÁìçÅñÆ ÇçÁÅ ê¯åÇðÁÅ Úó·å ÇóØ
çÅ ê¯åðÅ åËù ìÅÔð é¶ó¶ Öñ¯åÅ ò³×Åð ÇðÔÅ ÔË, ìÅÔð ÇéÕñ å¶ î¹ÕÅìñÅ
ÕðÓÓÍ ìÅÕÆ ÇÜ³é¶ Ççé ôÅÔ ñÅÔ½ð ÇòÚ ÇðÔÅ ÇÕñ¶· 寺 ìÅÔð éÔƺ ÇéÕÇñÁÅÍ
ÇÂÕ ðÅå Ú¹ê Ú¹êÆå¶ Ú¯ð» ò»× Áë×ÅÇéÃåÅé ç¶ ÁÇÜÔÅ ðÃå¶ ÇêÁÅ ÇÕ
î¹ó ÇÂè¼ð ÕçÆ ê³ÜÅì òñ îÈ³Ô éÅ ÕÆåÅÍ
G Ü°ñÅÂÆ AGII ù Ü篺 ÁÅêäÆ ÃËéÅ ñË Õ¶ ñÅÔ½ð ëÇåÔ ÕðÕ¶ ÇÕñ¶·
À°êð ÇéôÅé ÃÅÇÔì ñÇÔðÅ ÇçåÅ À°ç¯º ðäÜÆå ÇÃ¿Ø çÆ À°îð AI ÃÅñ çÆ
ÃÆÍ À°Ô ǼâÅ ÃÅÔÃÆ Áå¶ ÁÅåîÇòôòÅà òÅñÅ é½Ü°ÁÅé ÃÆ ÇÕ ÇÃÖ» é¶
ÇéðÇòòÅç À°Ã ù ÁÅêäÅ Ô°ÕîðÅé î³é ÇñÁÅÍ ðäÜÆå ÇÃ³Ø òñ¯º ñÅÔ½ð
Õì÷¶ ÇòÚ ñËä ÃçÕÅ Á¼á ý ÃÅñ ÇÜÔóÅ ÔîñÅòð» èÅóòÆÁ» çÅ çðòÅ÷Å
ÇÂè¼ð Ö¹¼Çñ·ÁÅ ÇðÔÅ ÃÆ À°Ô ÃçÅ ñÂÆ ì³ç Ô¯ Ç×ÁÅÍ
AB ÁêzËñ AH@A ù ÇòÃÅÖÆ ç¶ Ççé ìÕÅÇÂçÅ ðÃî» ÇéíÅÀ°ä À°êð³å
À°Ã ù ðÅÜ ÇóØÅÃé À°êð ÇìðÅÜîÅé ÕÆåÅ Ç×ÁÅÍ ìÅìÅ ÃÅÇÔì ÇÃ³Ø ì¶çÆ
é¶ ðÅÜÇåñÕ ñÅ Õ¶ ÒÃðÕÅðÓ çÅ ÇÖåÅì êzçÅé ÕÆåÅÍ ÇÂö Ççé ÜËÕÅÇðÁ»
çÆ ×°³ÜÅð ÇòÚ ÇÜÔóÅ ÇüÕÅ ÜÅðÆ ÕÆåÅ Ç×ÁÅ À°Ã À°ê¼ð À°ÔÆ ê³ÕåÆÁ»
çðÜ Ãé ÇÜÔóÆÁ» ìÅìÅ ì³çÅ ÇÃ³Ø ìÔÅçð ç¶ ÇÃÕ¶ À°ê¼ð À°Õ¼ðÆÁ» Ô¯ÂÆÁ»
ÃéÍ
ÒÒ×ðÆì» ñÂÆ ç¶ö (ñ§×ð) Áå¶ Õî÷¯ð» çÆ ð¼ÇÖÁÅ ñÂÆ å¶×,
×°ðÈ éÅéÕ Áå¶ ×°ðÈ ×¯Çì³ç ÇÃ³Ø ÜÆ çÆ ÇÕðêÅ ÃçÕÅ êzÅêå Ô¯ÂÆÍU
×°ñÅì ÇÃ³Ø í³×Æ ù ðäÜÆå ÇÃ³Ø çÆ Úó·å Ú³×Æ éÔƺ ñ×çÆ ÃÆÍ À°Ã
é¶ ÁÅêä¶ éÅñ ÕÂÆ ÔîܯñÆ ÇÂռᶠÕð ñÂ¶Í ÕÃÈð ç¶ ÃÈì¶çÅð Çé÷Åî¹çÆé
ù ÁÅêä¶ éÅñ ðñÅ ÇñÁÅ å¶ ñÅÔ½ð ðäÜÆå ÇÃ³Ø òñ Úó·ÅÂÆ Õð Çç¼åÆÍ
ðäÜÆå ÇÃ³Ø ôÇÔð ÇòÚ¯º ÖÈé ÖðÅìÅ ìÚÅÀ°ä ñÂÆ ÁÅêäÆÁ» ø½½½½½½Ü» ñË Õ¶

ñÅÔ½ð 寺 AB îÆñ çÈð íÃÆé Çê³â åÕ ìÅÔð ÁÅ Ç×ÁÅÍ ÃÅÔîÇäúº ÁÅÀ°ºçÆÁ»
ÔîñÅòð ë½Ü» ð°Õ ×ÂÆÁ»Í ðäÜÆå ÇÃ³Ø òÆ ð°ÇÕÁÅ ÇðÔÅ å¶ À°âÆÕçÅ ÇðÔÅ
ÇÕ Õ篺 ÔîñÅ Ô¯ò¶Í ÁÅê Ô¼ñÅ Õðé çÆ æ» À°Ô Ô¼ñ¶ çÅ ÜòÅì ç¶ä çÅ ÇÂÛ°¼Õ
ÃÆÍ ç¯ò¶º êÅÇÃÁ» çÆÁ» ø”½Ü» ç¯ îÔÆé¶ ÁÅÔî¯-ÃÅÔîä¶ âàÆÁ» ðÔÆÁ», ÇÕö
é¶ êÇÔñ Õðé çÅ ÖåðÅ éÔƺ À°áÅÇÂÁÅÍ ×°ñÅì ÇÃ³Ø ôðÅì çÅ ô½ÕÆé å»
ÔË ÔÆ ÃÆ êð ÇÂÕ ôÅî ¶éÆ êÆ Ç×ÁÅ ÇÕ À°Ã çÆ î½å Ô¯ ×ÂÆÍ À°Ã çÆÁ»
ÃÔÅÇÂÕ ø½Ü» ÃÇÔܶ ÃÇÔܶ ÇÖÃÕ ×ÂÆÁ» å¶ îÔÅðÅÜÅ ðäÜÆå ÇÃ³Ø ñÅÔ½ð
òÅêà êðå ÁÅÇÂÁÅÍ
ñÅÔ½ð òð׶ îÔ»é×ð À°êð Õì÷Å Õðé ÇêÛ¯º ÇÂÔ Ã³íò ÔÆ éÔƺ ÃÆ
ÇÕ Á³ÇîzåÃð òñ À°Ô ÇèÁÅé éÅ ÕðçÅÍ ÇÃ¼Ö ðÅܶ çÅ ðÅÜ Á³ÇîzåÃð ì×Ëð
ÁèÈðÅ ÃÆÍ Á³ÇîzåÃð À°êð ×°ñÅì ÇÃ³Ø í³×Æ çÆ ÇòèòÅ êåéÆ îÅÂÆ Ã¹¼Ö»
çÅ Õì÷Å ÃÆÍ ðäÜÆå ÇÃ³Ø ÁÅêäÆ ÃËéÅ ñË Õ¶ Á³ÇîzåÃð ê¹¼ÜÅ Áå¶ Ôîñ¶
çÆÁ» ÇåÁÅðÆÁ» çÅ î¹ÁÅÇÂéÅ Õð ÇðÔÅ ÃÆ ÇÕ Á³ç𯺠å¯ê» ×ðÜÆÁ»Í îÅÂÆ
ù¼Ö» é¶ ×¯ÇñÁ» çÅ îÆºÔ òð·Å Çç¼åÅÍ À°Ô Õì÷Å Û¼âä çÆ æ» ñó Õ¶ îðé
çÆ ÇÂÛ°¼Õ ÃÆ êð ÁÕÅñÆ ëÈñÅ ÇÃ³Ø é¶ å°ð³å îÅÂÆ éÅñ óêðÕ ÕÆåÅ å¶
ׯñÅìÅðÆ ì³ç ÕðòÅÂÆÍ Ü¶ ÁÕÅñÆ ÜÆ Ã¹ñÅÔ éÅ ÕðòÅÀ°ºç¶ ç¯ò» êÅÇÃÁ»
çÅ íÅðÆ é°ÕÃÅé Ô¯äÅ ÃÆÍ îÔÅðÅܶ êÅïº ÁÕÅñÆ ÜÆ é¶ îÅÂÆ ù Çê³Ü½ð ìÅ×
Ãî¶å çðÜä» Çê³â Ü×Æð òܯº ÇçòÅ Çç¼å¶ åç BD ëðòðÆ AH@E ÂÆÃòÆ ù
îÔÅðÅÜÅ Á³ÇîzåÃð ÇòÚ ÇòÜÂÆ Ô¯ Õ¶ çÅÖñ Ô¯ÇÂÁÅÍ êÇÔñ¯º À°Ã é¶ çðìÅð
ÃÅÇÔì î¼æÅ à¶Õ Õ¶ ô°ÕðÅé¶ çÆ ÁðçÅà ÕÆåÆ å¶ Çëð À°æ¶ ÔÆ ÕÅð öòÅ ÁÅð³í
Õðé çÅ ÁËñÅé Õð Çç¼åÅÍ Ã¶òÅ ÁÕÅñÆ ëÈñÅ ÇÃ³Ø çÆ Çé×ðÅéÆ ÁèÆé
ÕðòÅÀ°ä çÅ øËÃñÅ Ô¯ÇÂÁÅÍ Ã³×îðîð Áå¶ Ã¯é¶ À°êð é¼ÕÅôÆ çÅ Õ³î Õðé
òÅÃå¶ îÇԳ׶ 寺 îÇԳ׶ ÇôñêÕÅð î³×òŶ ×Â¶Í Á¼Ü å¼Õ çðìÅð ÃÅÇÔì ç¶
çðòÅܶ çÆ Ú¹×Åá ç¶ À°êð ÕðÕ¶ ÇÂÔ ôìç À°Õð¶ ԯ¶ ÇçÃç¶ Ôé, ÒÒÇÂÔ
öòÅ ÃzÆ ×°ðÈ îÔÅðÅÜ ÜÆ é¶ ÁÅêä¶ Ã¶òÕ ðäÜÆå ÇÃ³Ø À°êð ÁêÅð çÇÂÁÅ
ÕðÕ¶ ÕðòÅÂÆÓÓÍ
Õ°çðå çÅ Áà¼ñ Çéïî ÔË ÇÕ Ôð¶Õ ç¹Ö ÇÕö ò¼ÖðÆ êzÕÅð ç¶ Ã¹Ö çÅ
ÕÅðé ìäçÅ Ô°³çÅ ÔËÍ ÁáÅðòƺ ÃçÆ ÇòÚ î¹×ñ» Áå¶ êáÅä» é¶ Çüֻ çÅ
éÅî ÇéôÅé ÇîàÅÀ°ä ñÂÆ î¹ÇÔ³î» ÁÅð³íÆÁ» åç Çüֻ é¶ ÁÅêä¶ ÁÅê ù
ÇÂÕ î÷ìÈå ܳÜÆð ÇòÚ Ã³×Çáå Õð ÇñÁÅ, Ãí ù ÇÂÕ çÈܶ éÅñ ܯóé
òÅñÆ ÇÂà ܳÜÆð çÅ éÅî ÃÆ ÖÅñÃÅ ê³æÍ Áë×Åé» ç¶ ñ×ÅåÅð ÇÔ³ç¹ÃåÅé
À°êð ÔîÇñÁ» é¶ î¹×ñ» çÅ ñ¼Õ å¯ó Çç¼åÅÍ îðÅÇáÁ» Áå¶ ðÅÜêÈå» çÆ
òèçÆ ôÕåÆ ù òÆ êáÅä» é¶ Ã¼à îÅðÆÍ ÇÂà ÃÇæåÆ çÅ çñ ÖÅñÃÅ é¶ êÈðÅ
154 155
ñÅí À°áÅÇÂÁÅÍ ÇîÃñçÅð ÃðçÅð ÇÂñÅÇÕÁ» çÆ ò³â ç¶ î¹¼ç¶ À°êð ÁÕÃð
ÁÅêà ÇòÚ ñó òÆ êËºç¶ Ãé êð ÃÅÔîä¶ Ã»ÞÅ ç¹ôîä ç¶Ö Õ¶ ¶ÕÅ Õð ñ˺ç¶
ÃéÍ ÇÃ¼Ö ÃðçÅð» ù ÇÂÔ ê¼ÕÅ ïÕÆé Ô¯ Ç×ÁÅ ÃÆ ÇÕ ê³ÜÅì ç¶ ÃÔÆ òÅðÃ
Õ¶òñ À°ÔÆ ÔéÍ ÇÂÔÆ ÕÅðé ÔË ÇÕ ÇÂà ÃçÆ ÇòÚ ê³ÜÅì À°êð ÕçÆ î¹×ñ
ÔÕÈîå Ô¯ Ü»çÆ ÕçÆ êáÅä Õì÷Å Õð ñ˺ç¶, îðÅÇáÁ» Áå¶ Á³×ð¶÷» é¶ ÕÅì÷
Ô¯ä ç¶ ïåé ÕÆå¶ êð ÇÃÖ» é¶ ÇÕö ç¶ òÆ êÕ¶ êËð éÔƺ Üîä Çç¼å¶ å¶ ÁÃæÅÂÆ
ÃðÕÅð» Çéð³åð ìçñçÆÁ» ðÔÆÁ»Í Çóè 寺 ñË Õ¶ Çç¼ñÆ å¼Õ Õ¶òñ çñ
ÖÅñÃÅ ÁÃðÁ³çÅ÷ ÇðÔÅÍ ÇÂà Çê¼á í±îÆ ÇòÚ¯º îÔÅðÅÜÅ ðäÜÆå ÇÃ³Ø çÆ
åÅÕå À°íð Õ¶ ÁÅÂÆÍ Õ¶òñ Çê¼á í±îÆ òÆ ÕÆ Õð¶×Æ Ü¶ À°Ã ù Õ³àð¯ñ Õðé
ñÂÆ ÇòÁÕåÆ ÇòÚ Õ°ôñåÅ éÅ Ô¯ò¶Í ñ¯ÔÅ êÈðÅ ×ðî ÃÆ å¶ ÇÂà ù éò»
ÁÅÕÅð ç¶ä òÅÃå¶ ÇÕæ¶ Ã¼à îÅðéÆ ÔË, ÇÕ³é¶ Õ° ܯð éÅñ å¶ ÇÕ³éÆ Õ° ç¶ð
ìÅÁç ÇÂà çÅ Ç×ÁÅé ðäÜÆå ÇÃ³Ø å¯º òèÆÕ Ü¶ ÇÕö Ô¯ð ù Ô°³çÅ åç À°Ô
ÇÂà ÇÖ¼å¶ çÅ Ô°ÕîðÅé Ô°³çÅÍ ðäÜÆå ÇÃ³Ø é¶ ÃÅìå ÕÆåÅ ÇÕ À°Ã ÇòÚ
ìÔ°å çÈð å¼Õ ç¶Öä Áå¶ ÕÅðÜ ÇÃð¶ Úó·ÅÀ°ä çÆ ÃÔÆ Ãîð¼æÅ ÃÆÍ ÂÆÃòÆ
AGHC ÇòÚ ÜÅðÜ ëÅðÃàð Áå¶ AGHD ÇòÚ òÅðé Ô¶ÃÇà³×÷ òñ¯º ÇñÖ¶ ôìç
üÚÆ íÇò¼Ö ìÅäÆ ÃÅìå Ô¯Â¶Í ÇÂé·» é¶ ÇñÇÖÁÅ ÃÆ ÇÕ ê³ÜÅì çÆ åìÅÔÆ ÇòÚ¯º
ôÕåÆ ÇÂÕ¼áÆ ÕðÕ¶ ÜñçÆ Õ¯ÂÆ ÃðçÅð åÕóÆ ÔÕÈîå ÕÅÇÂî Õðé òÅñÅ
ÔËÍ
ñÅÔ½ð 寺 ìÅÁç îÔÅðÅܶ çÆÁ» ÇܼåÅ çÅ ÇÃñÇÃñÅ Áð°Õ Ú¼ÇñÁÅÍ
AH@@ ÂÆÃòƺ ÇòÚ À°Ã é¶ Ü³îÈ ò¼ñ ÕÈÚ ÕÆåÅÍ Ü³îÈ ç¶ ðÅܶ ÇòÚ î¹ÕÅìñÅ
Õðé çÆ Ã¼ÇåÁÅ éÔƺ ÃÆÍ À°Ã é¶ òÆÔ Ô÷Åð ð°ÇêÁÅ ç¶ Õ¶ ÁÅåî Ãîðêä
Õð Çç¼åÅÍ ÁêîÅé Õðé çÆ æ» ðäÜÆå ÇÃ³Ø é¶ À°Ã ù ç¹ôÅñ¶ ç¶ Õ¶
ÃéîÅÇéå ÕÆåÅÍ
îÔÅðÅܶ é¶ Ô°Õî ÇçåÅ ÇÕ ×°¼Üð»òÅñ¶ 寺 ÃÅðŠܳ×Æ ÃÅܯ ÃÅîÅé ñÅÔ½ð
ÇñÁ»çÅ ÜÅò¶Í ×°ÜðÅå çÅ ÇÂñÅÕÅ ÃÅÇÔì ÇÃ³Ø í³×Æ ç¶ ÁèÆé ÃÆÍ À°Ã é¶
ÇÂðÅçÅ ìäÅÇÂÁÅ ÇÕ ×°Üð»òÅñ¶ å¶ ÔîñÅ ÕðÕ¶ ÇÂÔ ÃÅîÅé ñ°¼à ÇñÁÅ ÜÅò¶Í
ÇÂà ׼ñ çÆ Öìð ðäÜÆå ÇÃ³Ø ù ÇîñÆ å» À°Ô ÁÅêäÆ ÃËéÅ ñË Õ¶ ×°ÜðÅå
òñ òÇèÁÅÍ í³×Æ î¹ÕÅìñÅ é» Õð ÃÕ¶ å¶ ×°ÜðÅå ðäÜÆå ÇÃ³Ø é¶ Ã³íÅñ
ÇñÁÅÍ ÇÕÀ°ºÇÕ ÃÅÇÔì ÇÃ³Ø çÆ ÃÅ÷ô ÇòÚ ÁÕÅñ×ó·ÆÁÅ ÃðçÅð çñ ÇóØ
òÆ ôÅîñ ÃÆ ÇÂà ÕðÕ¶ À°Ã ç¶ ÇÂñÅÕ¶ òÆ ðäÜÆå ÇÃ³Ø é¶ ÁÅêä¶ Õì÷¶
ÇòÚ ñË ñ¶Í
ÂÆÃà dzâÆÁÅ Õ³êéÆ é¶ À°Ã çÆ Úó·å ç¶Ö Õ¶ ç¯ÃåÆ çÅ Ô¼æ òèÅÇÂÁÅ
Áå¶ ÁÅêä¶ çÈå î¹éôÆ ïÈÃë ÁñÆ ðÅÔƺ õå Áå¶ çà Ô÷Åð ð°ÇêÁÅ é÷ðÅéÅ

í¶ÇÜÁÅÍ îÔÅðÅܶ é¶ çÈå» ù ìÔ°å ÕÆîåÆ å°Ôë¶ Áå¶ Õ³êéÆ ù Çîñòðåä
ç¶ä å¶ ç¯ÃåÅéÅ õå Áå¶ è³éòÅç ê¼åð í¶Ü¶Í
ÕÃÈð çÅ ÃÈì¶çÅð Çé÷Åî¹¼çÆé ÃðÕÅð ÖÅñÃÅ Çòð°¼è ÃÅ÷ô» ðÚçÅ ðÇÔ³çÅ
ÃÆÍ îÔÅðÅܶ é¶ íÅðÆ ÃËéÅ éÅñ À°Ã À°êð Úó·ÅÂÆ Õð Çç¼åÆÍ Çé÷Åî¹çÆé
ÔÅð Ç×ÁÅ å¶ AH@A ÇòÚ ÕÃÈð ê³ÜÅì ðÅÜ ÇòÚ ôÅîñ Ô¯ Ç×ÁÅÍ Çé÷Åî¹çÆé
ÃÅñÅéÅ îÅñÆÁÅ ç¶äÅ î³é Ç×ÁÅ¢
ÇÂö ÃÅñ Õ»×ó¶ ç¶ ðÅÜŠóÃÅð Ú³ç À°êð ÔîñÅ ÕÆåÅ Ç×ÁÅ ÇÕÀ°ºÇÕ
À°Ã é¶ ðÅäÆ ÃçÅ Õ½ð ç¶ ÇÂñÅÕ¶ çÅ Õ°¼Þ ÇÔ¼ÃÅ ÁÅêäÆ ÇðÁÅÃå ÇòÚ ÇîñÅ
ÇñÁÅ ÃÆÍ À°Ô ×°ðÈ ÃÅÇÔìÅé Çòð°¼è î³çÆ íÅôÅ òðåçÅ ÃÆ å¶ Ö¹ôòÕå ðÅÇÂ
Áé°ÃÅð ÇÕÔÅ ÕðçÅ ÃÆ ÇÕ î˺ Çüֻ ç¶ òÅñ» ç¶ ð¼Ã¶ ò¼à»×ÅÍ Ã³ÃÅð Ú³ç ÜÅé
ìÚÅ Õ¶ í¼Ü Ç×ÁÅÍ
ÚÇéúà À°êð Õðî ÇÃ³Ø ç¶ ì¶à¶ ܼÃÅ ÇÃ³Ø çÅ Õì÷Å ÃÆÍ À°Ô ñ¯Õ» ù
ÁÕÃð å³× ÕðçÅ ðÇÔ³çÅÍ ðäÜÆå ÇÃ³Ø êÅà ÇÂÔ ÇôÕÅÇÂå» ê¹¼ÜÆÁ» å»
êðÜÅ ù ÁÅêä¶ ò¼ñ ç¶Ö Õ¶ ÇÂà ÇÂñÅÕ¶ À°êð AH@B ÂÆÃòÆ ÇòÚ Õì÷Å
Õð ÇñÁÅÍ
AH@C ÂÆÃòÆ ÇòÚ î¹ñåÅé À°êð Õì÷Å Õð ÇñÁÅ Ç×ÁÅÍ ÇÂö ÃÅñ
Üñ§èð Áå¶ ë×òÅóÅ Çܼå Õ¶ ëÇåÔ ÇÃ³Ø ÁÅÔñÈòÅñÆÁÅ ç¶ Ãê¹ðç Õð Çç¼å¶Í
Á³×ð¶÷» é¶ AH@E ÇòÚ ÜÃò³å ðÅú Ô¯ñÕð ù ñóÅÂÆ ÇòÚ ÔðÅ Çç¼åÅ å¶
ÜÅé ìÚÅÀ°ä ñÂÆ À°Ô ÁÅêä¶ ìÚ¶ ԯ¶ ÃËÇéÕ» Ãî¶å ê³ÜÅì ÇòÚ çÅÖñ
Ô¯ÇÂÁÅ å¶ ôðä î³×ÆÍ îÔÅðÅܶ é¶ À°Ã ù ôðä Çç¼åÆÍ ÜðéËñ ñ¶Õ À°Ã çÅ
Çê¼ÛÅ ÕðçÅ ÁÅ ÇðÔÅ ÃÆ å¶ Ü篺 ðäÜÆå ÇÃ³Ø ç¶ ðÅÜ çÆ Ô¼ç ô°ðÈ Ô¯ÂÆ ñ¶Õ
ð°Õ Ç×ÁÅ å¶ îÔÅðÅܶ êÅà ê¼åð í¶ÜçÅ ÇðÔÅ ÇÕ ÇÕÀ°ºÇÕ Á³×ð¶÷» ù îÔÅðÅܶ
é¶ Çî¼åð î³é ÇñÁÅ ÔË ÇÂà ÕðÕ¶ Ô¯ñÕð À°Ã ç¶ Ãê¹ðç ÕÆåÅ ÜÅò¶Í îÔÅðÅܶ
é¶ ì³çÆ ç¶ ðÈê ÇòÚ Ô¯ñÕð ù Á³×ð¶÷» ÔòÅñ¶ éÔƺ ÕÆåÅ Ãׯº ÃîÞÅÀ°ºçÅ
ÇðÔÅ ÇÕ Ü¶ å°Ãƺ ÁÅêä¶ ðÅÜ ÇòÚ Áîé ÕÅÇÂî ÕðéÅ ÔË å» Ô¯ñÕð çÅ
ÃéîÅé ìÔÅñ Õðé ñÂÆ Õ°Þ ôðå» ÁèÆé À°Ã ç¶ ðÅÜ ÇòÚ òÅêà í¶Ü Çç¼åÅ
ÜÅò¶Í Á³×ð¶÷ ÇÂÔ ×¼ñ î³é ׶ å¶ Ô¯ñÕð ÁÅêä¶ ÇÂñÅÇÕÁ» ÇòÚ òÅêÃ
ÚñÅ Ç×ÁÅÍ
AH@G ÇòÚ é¶êÅñÆ ×¯ðÇÖÁ» é¶ ÃÅðÅ êÔÅóÆ ÇÂñÅÕÅ ÁÅêä¶ Õì÷¶ ÇòÚ
ñËä çÆ áÅä ñÂÆ å¶ Áîð ÇÃ³Ø æÅêÅ çÆ Á×òÅÂÆ ÇòÚ Õ»×ó¶ å¶ Õì÷Å
Õðé ñÂÆ ÁÅ ×Â¶Í îÔÅðÅܶ é¶ À°é·» À°êð Úó·ÅÂÆ Õð Çç¼åÆ ÇÕÀ°ºÇÕ À°Ô
ׯðÇÖÁ» ù ÁÅêäÆ ÃðÔ¼ç ç¶ é¶ó¶ õåðéÅÕ ÃîÞçÅ ÃÆÍ æÅêÅ çÆ ÃËéÅ ç½ó
×ÂÆÍ ÇÂö ÃÅñ Þ³×, ìÔÅòñê¹ð Áå¶ ÁÖé±ð ÁÅêä¶ ðÅÜ ÇòÚ ÇîñÅ ñ¶Í
156 157
AHA@ ÂÆÃòÆ ÇòÚ ×°ÜðÅå, ôÅÔÆòÅñ, ܳîÈ Áå¶ ò÷ÆðÅìÅç 寺 Çìé»
ëË÷ñê¹ðÆÁÅ, éÕ¼ÂÆ Áå¶ Õé¼·ÂÆÁÅ ÇîÃñ» òÆ ÁÅêä¶ ÁèÆé Õð ñÂÆÁ»Í
ìÔ°å æ¯ó·¶ Ã ÇòÚ ÔÆ Çóè 寺 ñË Õ¶ ÜîéÅ å¼Õ îÔÅðÅÜÅ ðäÜÆå ÇÃ³Ø çÅ
çìçìÅ Ô¯ Ç×ÁÅ å¶ êÈðì òÅñ¶ êÅö ÇÔ³ç¹ÃåÅé òñ À°Ô Ô¯ð éÅ òè¶,
Á³×ð¶÷» é¶ À°Ã éÅñ Ãåñ°Ü çÆ Ã³èÆ ÕÆåÆÍ
Áë×ÅÇéÃåÅé çÅ ìÅçôÅÔ ôÅÔ ô°ÜÅ ì×Åòå éÅ çìÅ ÃÇÕÁÅ å¶ ×¼çÆ
ôÅÔ îÇÔîÈç é¶ Ã³íÅñ ñÂÆÍ ôÅÔ ô°ÜÅ ù ì³çÆ ìäÅ Õ¶ ÕôîÆð ÇòÚ í¶Ü
Çç¼åÅÍ ÂÆÃòÆ AHAB ÇòÚ îÔÅðÅܶ é¶ ÕôîÆð À°êð ÔîñÅ Õðé çÆ áÅä
ñÂÆ å» ôÅÔ çÆ êåéÆ ÇÂà ÇÖÁÅñ éÅñ íËíÆå Ô¯ ×ÂÆ ÇÕ À°Ã çÅ ÖÅò³ç
ÇÂà î¹ÇÔ³î ÇòÚ îÅÇðÁÅ ÜÅò¶×ÅÍ À°Ô îÔÅðÅÜÅ ðäÜÆå ÇÃ³Ø ù ÇîñÆ å¶
òÅÃåÅ êÅÇÂÁÅ ÇÕ Ü¶ î¶ð¶ êåÆ çÆ ÜÅé ìÖô ÇçåÆ ÜÅò¶ åç ÇÂà ìçñ¶ À°Ô
Õ¯ÇÔé±ð ÔÆðÅ îÔÅðÅܶ ù ç¶ ç¶ò¶×ÆÍ çÆòÅé î¹ÔÕî Ú³ç é¶ ÕôîÆð çÆ î¹ÇÔ³î
çÆ Á×òÅÂÆ ÕÆåÆ å¶ ÇÕñ¶ ÇòÚ¯º D@ ñ¼Ö ð°ÇêÁÅ Áå¶ Ô¯ð ÕÆîåÆ òÃå» ç¶
éÅñ-éÅñ ì³çÆ ìäÅÇÂÁÅ ôÅÔ Ã¹ÜÅÁ Ç×zëåÅð Õð ÇñÁÅÍ ôÅÔ ù ñÅÔ½ð
ÇñÁ»çÅ Ç×ÁÅ ÇÜæ¶ ñ§îÆ Çã¼ñ î¼á ìÅÁç À°Ã é¶ Õ¯ÇÔé±ð îÔÅðÅܶ ù ýºê
Çç¼åÅÍ
AHAH ÂÆÃòÆ ÇòÚ ÖÅñÃÅ ø½Ü» é¶ ê¶ôÅòð À°êð ÔîñÅ ÕÆåŠܯ
Áë×ÅÇéÃåÅé À°ê¼ð ò¼âÆ Ã¼à ÃÆ êð³å± ê¶ôÅòð ù êÈðé å½ð å¶ ê³ÜÅì ç¶Ã
çÅ ÇÔ¼ÃÅ F îÂÆ AHCD ù ìäÅ Õ¶ Õ³òð é½ÇéÔÅñ ÇÃ³Ø ù ÇÂà çÅ ×òðéð
Çéï°Õå ÕÆåÅ Ç×ÁÅÍ Õ³òð çÆ À°îð ÇÂà ò¶ñ¶ AD ÃÅñ ÃÆÍ Áë×Åé ìÅçôÅÔ
ç¯Ãå î¹Ô³îç ê¶ôÅòð ÇòÚ ÇÃÖ» çÅ Õì÷Å ìðçÅôå éÔƺ Õð ÃÕçÅ ÃÆÍ
À°Ã é¶ ÃðÕÅð ÖÅñÃÅ ù õå ÇñÇÖÁÅ ÒÒܶ ÇçÁÅñÈ Ô¯ Õ¶ ìÅçôÅÔ ÃñÅîå
(î. ðäÜÆå ÇóØ) ê¶ôÅòð ÃÅù òÅêà Õð ç¶ä åç ÇÂÃ ç¶ ìçñ¶ ÁÃƺ À°é·»
ù À°é» îÅñÆÁÅ ç¶ä ù ÇåÁÅð Ô» ÇܳéŠùñåÅé îÇÔîÈç ÇçÁÅ Õðç¶ ÃéÍ
êð çÈð Á³ç¶ô ìÅçôÅÔ é¶ Ü¶ ñÅñÚ òà ÁÇÜÔÅ éÅ ÕÆåÅ å¶ î¶ðÆ ì¶éåÆ òñ
Õ¯ÂÆ åò¼Ü¯ éÅ Çç¼åÆ åç î˺ ÕîðÕÃÅ Õà ն ï°¼è ç¶ îËçÅé ÇòÚ à¼Õð»×Å å¶
å°ÔÅⶠì×ÆÚ¶ ÇòÚ Õ³âÅ ìä Õ¶ ðóÕçÅ ðÔ»×ÅÍ î˺ ÁÅêä¶ Õ°¼ñ ܳ×ìÅÜ» ù
ÇÂÕ¼áÅ Õð»×Å ÇÜÔó¶ îðé 寺 ÇÂñÅòÅ Ô¯ð Õ°¼Þ ÜÅäç¶ ÔÆ éÔÆºÍ î˺ ÚÅð¶
êÅö ÁÇÜÔÆ åìÅÔÆ îÚÅò»×Å ÇÕ ÇÕÁÅîå é÷ð ÁŶ×ÆÓÓÍ îÔÅðÅܶ é¶ ÜòÅì
í¶ÇÜÁÅ, ÒÒÁÃƺ ìÅ×ÆÁ» çÅ ÇÃð í³é Çç¼åÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÔË Áå¶ ç¹ôîä é¼á ׶
ÔéÍ Ü¶ ñÅñÚ ÇòÚ Á³é·Å ç¯Ãå î¹Ô³îç ÁÅêäÆ æ¯óÆ ÇÜÔÆ ìÚÆ Ö¹ÚÆ ø½½½½½½Ü
éÅñ ÔîñÅ Õðé çÅ øËÃñÅ ÕðçÅ ÔË å» ÁÅò¶Í ÁÃƺ îËçÅÇé Ü³× ÇòÚ À°Ã
çÅ ÃÅÔîäÅ Õðé ñÂÆ Ú¼ñ ê¶ Ô»ÓÓÍ

Á³×ð¶÷» é¶ ÂÆÃà dzâÆÁÅ Õ³êéÆ òñ¯º ì¶ôÕ êÇÔñÅ ÇîåðåÅé» õå
AH@@ ÂÆÃòÆ ÇòÚ ðäÜÆå ÇÃ³Ø òñ ؼÇñÁÅ ÃÆ êð AH@E ÇòÚ Á³×ð¶÷»
çÅ íÜÅÇÂÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ îÔÅðÅÜÅ ÜÃò³å ðÅú Ô¯ñÕð Ü篺 ñÅÔ½ð çðìÅð ÇòÚ
êéÅÔ ñËä ÁÅÇÂÁÅ À°ç¯º Á³×ð¶÷» é¶ ×³íÆðåÅ éÅñ ÇîåðåÅ çÅ Ô¼æ î.
ðäÜÆå ÇÃ³Ø òñ òèÅÇÂÁÅÍ ÇÂà ØàéŠ寺 êzíÅÇòå Ô¯ Õ¶ Á³×ð¶÷» é¶ êÇÔñÆ
óèÆ îÔÅðÅÜÅ ðäÜÆå ÇÃ³Ø éÅñ A ÜéòðÆ AH@F ÂÆ. ù ÕÆåÆ ÇÜà åÇÔå:
A. îÔÅðÅÜÅ ðäÜÆå ÇÃ³Ø Ô¯ñÕð ù ÕÔ¶ ÇÕ À°Ô Á³ÇîzåÃð 寺
åÆÔ ÇÕñ¯îÆàð êÈðì òñ ÁÅêäÆ ÃËéÅ Ãî¶å ÕÈÚ Õð¶ å¶ ÇÂé·»
çÆ ë½ÜÆ ÃÔÅÇÂåÅ éÅ ÕÆåÆ ÜÅò¶Í
B. íÇò¼Ö ÇòÚ Ô¯ñÕð Ü» À°Ã ç¶ Çîåð» éÅñ ÃðÕÅð ÖÅñÃÅ Õ¯ÂÆ
Ãð¯ÕÅð é» ð¼Ö¶Í
C. î. ðäÜÆå ÇÃ³Ø Á³×ð¶÷» ç¶ ÇÂñÅÇÕÁ» ÇòÚ çõñ éÅ ç¶Í
Õ°Þ ñ¯Õ» é¶ î. ðäÜÆå ÇÃ³Ø çÆ ÁÅñ¯ÚéÅ ÕÆåÆ ÔË ÇÕ À°Ã é¶ ÜÃò³å
ðÅú çÆ ø½ÜÆ ÃÔÅÇÂåÅ ÇÕÀ°º éÔƺ ÕÆåÆÍ ÇÂÃ ç¶ ÕÅðé ÇÂÔ Ôé ÇÕ Á³×ð¶÷»
çÆ åÅÕå çÅ î. ðäÜÆå ÇÃ³Ø ù êåÅ ÃÆÍ çÈÜÅ À°Ã ç¶ ðÅÜ çÆÁ» Ô¼ç»
Á³×ð¶÷ ðÅÜ éÅñ å» ñ×çÆÁ» Ãé ÜÃò³å ðÅú Ô¯ñÕð çÆÁ» Ô¼ç» éÅñ
éÔÆºÍ åÆܶ À°Ã ù Ô¯ñÕð çÆ íð¯Ã¶ï¯×åÅ À°ê¼ð ô¼Õ ÃÆ Ü¯ ô¼Õ ìÅÁç ÇòÚ
ÃÔÆ ÃÅìå Ô¯ÇÂÁÅÍ Ú½æ¶ Ü¶ À°Ô Á³×ð¶÷» éÅñ ê³×Å ñË ñ˺çÅ åç î½Õ¶ çÅ
ñÅí À°áÅ Õ¶ Áë×Åé» é¶ ÔîñÅ Õð ç¶äÅ ÃÆÍ Ü篺 ðäÜÆå ÇÃ³Ø êÅïº î¼çç
é» ÇîñÆ å» Ô¯ñÕð é¶ Áë×ÅÇéÃåÅé çÆ ÃðÕÅð éÅñ ÃÔÅÇÂåÅ ñÂÆ Ã³êðÕ
ìäÅÇÂÁÅ ÇÜÔóÅ ÇÕ ÃðÕÅð ÖÅñÃÅ ç¶ ÇÔå» ç¶ Çòð°¼è ÃÆÍ
AH@F Áå¶ AH@G ÇòÚ ðäÜÆå ÇÃ³Ø é¶ Ãåñ°Ü¯º êÈðìÆ ÇÔö å¶ ÜîéÅ
å¼Õ ñ×ÅåÅð Úó·ÅÂÆÁ» ÕÆåÆÁ» Áå¶ êÈðìÆ ê³ÜÅì çÆÁ» ÇðÁÅÃå» êÅïº
íÅðÆ ðÕî» é÷ðÅé¶ ç¶ ðÈê ÇòÚ òÃÈñäÆÁ» ô°ðÈ Õð Çç¼åÆÁ»Í ÇðÁÅÃåÆ
ðÅÇÜÁ» ÇòÚ ÖñìñÆ î¼Ú ×ÂÆ ÇÕÀ°ºÇÕ À°é·» ù ñ×çÅ ÃÆ ÇÕ îÔÅðÅÜÅ À°é·»
çÆÁ» îñÕÆÁå» Ôó¼êä ñÂÆ ååêð ÃÆÍ ÇðÁÅÃåÆ ðÅÇÜÁ» é¶ êÇàÁÅñÅ
ÇðÁÅÃå ç¶ î¹ÖÆ ÃÅÇÔì ÇÃ³Ø ðÅÔƺ Á³×ð¶÷» êÅà Çç¼ñÆ ÜÅ Õ¶ ëÇðÁÅç ÕÆåÆ
ÇÕ À°é·» çÆ Ã³êåÆ çÆ Ã¹ð¼ÇÖÁÅ êzçÅé ÕÆåÆ ÜÅò¶Í ÂÆÃòÆ AH@C ÇòÚ Çç¼ñÆ
À°êð Á³×ð¶÷» çÅ Õì÷Å Ô¯ Ú¹¼ÕÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆ, À°Ô òÆ ðäÜÆå ÇÃ³Ø çÅ êÈðì
òñ òèäÅ ÁÅêä¶ ñÂÆ õåðÅ êzåÆå Õðç¶ ÃéÍ ìÔ°å ÃÅð¶ ê¼ÛîÆ ïÅåðÈ
Áå¶ ÃËÇéÕ éÆåÆ ç¶ îÅÇÔð ÇÂÔ íÇòÖìÅäÆ Õð ðÔ¶ Ãé ÇÕ Ü¶ À°Ã çÆÁ»
×åÆÇòèÆÁ» ù éÅ ð¯ÇÕÁÅ Ç×ÁÅ å» ÇÜà å¶÷Æ éÅñ À°Ô ðÅÜ ÇòÃæÅð Õð
ÇðÔÅ ÔË, ¶ôÆÁÅ ÇòÚ À°Ã çÅ î¹ÕÅìñÅ ÕðéÅ î¹ôÕñ Ô¯ ÜÅò¶×ÅÍ
158 159
ñÅðâ Çî³à¯ é¶ îÔÅðÅܶ éÅñ ç¯ÃåÅéŠóèÆ Õðé çÅ øËÃñÅ ÕÆåÅ å¶
ÇÂà ìÅð¶ AA Ü°ñÅÂÆ AH@H ÂÆ. ù Öå ÇñÇÖÁÅ ÇÕ ÃÅâÅ çÈå îËàÕÅë ñÅÔ½ð
ÁÅ ÇðÔÅ ÔËÍ îËàÕÅë çÆ À°îð ÇÂà ò¶ñ¶ BC ÃÅñ çÆ ÃÆ å¶ À°Ô ìðåÅéÆÁÅ
çÅ ìÔ°å çÈð Á³ç¶ô åÆÖä ì¹¼è òÅñÅ Ô¯äÔÅð ÕÈà éÆåÆòÅé ÃÆÍ îËàÕÅë
BH Ü°ñÅÂÆ ù Çç¼ñÆ å¯º å°ÇðÁÅ å» êÇàÁÅñ¶ ç¶ ðÅÜÅ ÃÅÇÔì ÇÃ³Ø é¶ À°Ã çÅ
ôÅéçÅð ÃòÅ×å ÕÆåÅÍ îÔÅðÅÜÅ ðäÜÆå ÇÃ³Ø é¶ çÆòÅé î¹ÔÕî Ú³ç Áå¶
Ãz. ëÇåÔ ÇÃ³Ø ÁÅÔñÈòÅñÆÁÅ ù Ö¶î-Õðé ÇòÖ¶ À°Ã ç¶ ÃòÅ×å ñÂÆ åËéÅå
ÕÆåÅÍ çà Ô÷Åð çÆ Ç×äåÆ ÇòÚ êÈð¶ Ãܶ ԯ¶ ÇÃ¼Ö ÃËÇéÕ À°Ã ù À°âÆÕ
ðÔ¶ ÃéÍ îËàÕÅë ç¶ Á³× ðÇÖÁÕ» çÆ à°ÕóÆ ç¶ ÇÃêÅÔÆ Ç×äåÆ êÖ¯º æ¯ó¶ Õ°
Ãé å¶ À°Ô éÅ Ãܶ èܶ Ãé éÅ Õ¯ÂÆ ð°ÔìçÅì òÅñ¶ ÃéÍ îËàÕÅë é¶ Çà¼êäÆ
ÕÆåÆ, ÒÒîÔÅðÅܶ çÆ éÆå Á³×ð¶÷» À°êð ð°Ôì êÅÀ°ä çÆ ÔËÍU AB Ãå³ìð
AH@H ù îËàÕÅø ñÅÔ½ð ç¶ ÇÕñ¶ ÇòÚ ÇîÇñÁÅÍ À°Ã çÅ ÃòÅ×å ÕÆåÅ Ç×ÁÅÍ
îÔÅðÅÜÅ ì»Ô ÇòÚ ì»Ô êÅ Õ¶ Õ°ðÃÆ å¼Õ ÇñÁÅÇÂÁÅ Áå¶ ìÔ°å ÃÅð¶ ÕÆîåÆ
å°Ôë¶ ÁÅêä¶ îÇÔîÅé ù Çç¼å¶Í êð îËàÕÅë Áé°ÃÅð îÔÅðÅܶ òñ¯º ܯ ÃÇåÕÅð
êz×à ÕðéÅ ÚÅÔÆçÅ ÃÆ À°Ô éÔƺ Ô¯ÇÂÁÅÍ Á³×ð¶÷ çÈå ÚÅÔ°³çÅ ÃÆ ÇÕ À°Ã
ù ñËä ñÂÆ îÔÅðÅܶ ù ÇÕñ¶ 寺 ìÅÔð ÁÅÀ°äÅ ÚÅÔÆçÅ ÃÆ ÇÕÀ°ºÇÕ À°Ô Õ¯ÂÆ
ÁÅî îÇÔîÅé éÔƺ; ôÕåÆôÅñÆ ÇìzÇàà ÃðÕÅð çÅ ôÅÔÆ çÈå ÃÆÍ
îÔÅðÅܶ é¶ ê¹¼ÇÛÁÅ ÇÕ çÇðÁÅò» ÇòÚ Ôó· ÁŶ ԯ¶ Ôé å¶ ×ðîÆ òÆ
ܯð çÆ êË ðÔÆ ÔËÍ å°ÔÅù ÁÅÀ°ä çÆ ÕÆ ÕÅÔñÆ ÃÆ? ÚÅðñà îËàÕÅë é¶
ÇÕÔÅ, ÒÒÁ³×ð¶÷ ÃðÕÅð å°ÔÅⶠéÅñ ç¯ÃåÅéŠóèÆ Õðé çÆ ÇÂÛ°Õ ÔË å¶
å°ÔÅâÅ Ô°³×ÅðŠùäé 寺 ìÅÁç î˺ dz×ñ˺â êðåäÅ ÔËÓÓÍ îÔÅðÅܶ é¶ À°Ã ù
ÕÆîåÆ ç¹ôÅñ¶, ÕÆîÖÅì ç¶ æÅé, ×°ñÅìçÅé, ÔÆÇðÁ» ÜÇóÁÅ Ã¯é¶ çÅ Õ˺áÅ,
ÔÅæÆ, دóÅ Áå¶ Ô÷Åð» ð°ê¶ Çç¼å¶Í ÔÅæÆ çÅ Ô½çÅ Áå¶ Ø¯ó¶ çÆ ÕÅáÆ Ã¯é¶
éÅñ îó·Æ Ô¯ÂÆ ÃÆÍ ç¹ìÅðÅ AF Ãå³ìð ù îËàÕÅë Çëð îÔÅðÅܶ ù ÇîÇñÁÅ å¶
À°Ã é¶ Ã¯é¶ Ú»çÆ Üó¶ Ô½ÇçÁ» òÅñ¶ Çå³é ÔÅæÆ å¶ Ô¯ð ìÔ°å ÃÅðÆÁ» ù×Åå»
Çç¼åÆÁ»Í îËàÕÅë çÆ ÇÂÔ ÇôÕÅÇÂå ÇÕ ÇÜÔ¯ ÇÜÔÆ ÖÅåðçÅðÆ çÅ À°Ô Ô¼ÕçÅð
ÃÆ, éÔƺ ÇîñÆ, ÃÔÆ ÃÆ ÇÕÀ°ºÇÕ ðÅÜçÈå é¶ îÔÅðÅܶ ç¶ Õ°¼Þ ÇÃÖ ÃðçÅð»
Áå¶ îÔÅðÅܶ çÆ Ã¼Ã ðÅäÆ ÃçÅ Õ½ð éÅñ ×°êå îÆÇà³×» ÕÆåÆÁ» å» îÔÅðÅܶ
é¶ À°Ã ÇêÛ¶ ÁÅêä¶ Ã¹ÈÔƶ ñÅ Çç¼å¶ ÃéÍ
îËàÕÅë çÆ òÅêÃÆ ÇêÛ¯º Çëð îÔÅðÅܶ é¶ îÅñò¶ ç¶ ðÅÇÜÁ» À°êð Úó·ÅÂÆ
Õð Çç¼åÆÍ îñ¶ðÕ¯àñ¶ ç¶ éòÅì êÅïº ÇÂÕ ñ¼Ö ð°ÇêÁÅ À°×ðÅÇÔÁÅÍ ÇÂÕ
ÁÕå±ìð AH@H ù ëðÆçÕ¯à Çܼå ÇñÁÅÍ À°Ô Çëð å¶÷Æ éÅñ ÜîéÅ å¼Õ ç¶
ÇÂñÅÇÕÁ» ÇòÚ¯º çÆ é÷ðÅé¶ êzÅêå ÕðçÅ ÇðÔÅ å» Á³×ð¶÷» é¶ ÇÂà ׼ñ çÅ
׳íÆð é¯Çàà ÇñÁÅ ÇÕ îËàÕÅë ç¶ Ã³èÆ ç¶ ïåé» ù ÜÅä-ì¹¼Þ Õ¶ êËð» Ô¶á

ñåÅÇóÁÅ ÜÅ ÇðÔÅ ÔËÍ ÇÂÔ Á³×ð¶÷Æ ðÅÜ ñÂÆ õåð¶ çÆ Ø³àÆ ÃÆÍ ×òðéð
Üéðñ òñ¯º îÔÅðÅܶ ù ÇÂÕ ê¼åð ÇñÇÖÁÅ Ç×ÁÅ, ÒÒÇÔ÷ ñÅðâÇôê ù ÇÂÔ
ÜÅä Õ¶ ÔËðÅéÆ Áå¶ ÇÚ³åÅ Ô¯ÂÆ ÔË ÇÕ å°Ãƺ Ãåñ°Ü å¶ ÜîéÅ ÇòÚÕÅðñ¶ ÇÔö
À°ê¼ð ÕÅì÷ ÇðÁÅÃåÆ ðÅÇÜÁ» ù ÁÅêä¶ ÁèÆé ÕðéÅ ÚÅÔ°³ç¶ Ô¯Í îðÅÇáÁ»
ù ÔðÅÀ°ä ìÅÁç ÁÃƺ ÇÂà ç¶Ã ç¶ Ô¼ÕÆ îÅñÕ ìä ׶ Ô» å¶ ñÅðâ ñ¶Õ
é¶ å°ÔÅù ÃÔÆ ÃñÅÔ ÇçåÆ ÃÆ ÇÕ å°ÔÅⶠÁå¶ Á³×ð¶÷ ðÅÜ ÇòÚÕÅð Ãåñ°Ü
ù ÃðÔ¼ç î³é ÇñÁÅ ÜÅò¶Í ÇÂà ê¼åð ðÅÔƺ ÁËñÅé ÕÆåÅ Ü»çÅ ÔË ÇÕ ÇÂé·»
ÇðÁÅÃåÆ ðÅÇÜÁ» ù ÁÅêä¶ ÁèÆé Õðé çÅ ÇòÚÅð ÇåÁÅ× ÇçÀ° ÇÕÀ°ºÇÕ
ÇÂÔ ìðåÅéòÆ Ã¹ð¼ÇÖÁÅ ÇòÚ ÁŠ׶ ÔéÍ ÃðÕÅð ÁÅÃò³ç ÔË ÇÕ ÇÜé·»
ÇÂñÅÇÕÁ» À°êð Ãåñ°Ü ç¶ êÈðì òñ îÔÅðÅܶ é¶ Õì÷¶ ÕÆå¶ Ôé À°Ô Û¼â
ç¶äÍ ÁÃƺ îÔÅðÅܶ éÅñ ÇîåðåÅ ç¶ Ãì³è ð¼Öä ç¶ ÇÂÛ°Õ Ô»ÓÓÍ
îÔÅðÅÜÅ ÁÇÜÔ¶ õå ñÂÆ ÁÅÃò³ç éÔƺ ÃÆÍ ÇÂÕ òÅð å» À°Ã é¶
Á³×ð¶÷» éÅñ à¼Õð ñËä çÆ òÆ áÅäÆ êð Õ°Þ ÇÃÁÅä¶ ì³ÇçÁ» é¶ îÔÅðÅܶ
çŠùé¶ÔÅ Á³×ð¶÷» åÕ ê¹ÚÅÇÂÁÅ ÇÕ Úñ¯ ÁÃƺ ÇÂé·» æÅò» å¶ çÖñ éÔƺ
Çç³ç¶ êð ÇðÁÅÃåÆ ðÅܶ ÃðÕÅð ÖÅñÃÅ ù Ôð ÃÅñ êð³êðÅ Áé°ÃÅð îÅîñÅ
Çç³ç¶ ðÇÔä å¶ ÇÂà çÆ ×ð³àÆ Á³×ð¶÷Æ ÃðÕÅð ç¶ò¶Í ÇÂÔ ×¼ñ òÆ Á³×ð¶÷»
é¶ éÔƺ î³éÆÍ îÔÅðÅÜÅ ìóÅ Õð¯èòÅé Ô¯ÇÂÁÅÍ Áõåðñ¯éÆ D ëðòðÆ AH@I
ù êÇàÁÅñ¶ ê¹¼ÜÅÍ ðÅäÆ çÇÂÁÅ Õ½ð é¶ À°Ã êÅà ì¶éåÆ ÕÆåÆ ÇÕ Á³ìÅñÅ
î¶ðÅ ÔË, ÇÂà À°êð îÔÅðÅܶ 寺 î¶ð¶ Ô¼Õ ÇòÚ Õì÷Å Û°âòÅÇÂÁÅ ÜÅò¶Í ñÅÔ½ð
çÆÁ» ø½Ü» é¶ Á³ìÅñÅ Û¼â ÇçåÅÍ Çëð I ëðòðÆ ù ñÅÔ½ð ù õå í¶ÇÜÁÅ
Ç×ÁÅ ÇÕ Öðó Áå¶ õÅéê¹ð ÇòÚ¯º ÖÅñÃÅ ø½Ü» ÇéÕñ ÜÅä éÔƺ å» Á³×ð¶÷
ÕÅðòÅÂÆ Õðé×¶Í îÔÅðÅÜÅ ÇÂà ò¶ñ¶ òÆ Á³×ð¶÷» éÅñ ܳ×Æ îËçÅé ÇòÚ
à¼Õðé ñÂÆ ÇåÁÅð ÃÆ êð Çòç¶ô î³åðÆ ëÕÆð Á÷Æ÷À°çÆé ì¹õÅðÆ é¶ ÁÇÜÔÅ
Õðé 寺 îé·Å Õð Çç¼åÅ å¶ ÇÂé·» æÅò» 寺 ø½Ü» òÅêà ì¹ñÅ ñÂÆÁ»Í ÁÅõð
ìÔ°å Ãõå ÕôîÕô Áå¶ ×³íÆð ÇòÚÅð òà»çð¶ ìÅÁç Á˺×ñ¯ ÇÃ¼Ö Ã³èÆ Ô¯ÂÆ
ÇÜà À°êð BE ÁêzËñ AH@I ù ç¯ò» Çèð» ç¶ çÃåõå Á³ÇîzåÃð ÇòÖ¶ ԯ¶Í
ÇÂà óèÆ Áé°ÃÅð :
A. ñÅÔ½ð ÃðÕÅð Áå¶ Á³×ð¶÷ ÃðÕÅð ÇòÚ ÇîåðåÅ ðÔ¶×Æ å¶
ÇÜò¶º îÔÅðÅܶ çÅ Õ¯ÂÆ å¼ñÕ Ãåñ°Ü ç¶ êÈðì ò¼ñ ç¶
ÇÂñÅÇÕÁ» À°êð éÔƺ Ô¯ò¶×Å ÇÂö êzÕÅð Ãåñ°Ü ç¶ ê¼ÛîÆ
ÇÂñÅÇÕÁ» À°êð Á³×ð¶÷» çÅ Õ¯ÂÆ òÅÃåÅ éÔƺ ðÔ¶×ÅÍ
B. Ãåñ°Ü ç¶ Õ³ÇãÁ» À°êð îÔÅðÅÜÅ òèÆÕ ÃËéÅ åËéÅå éÔƺ
Õð¶×ÅÍ
160 161
C. ç¯ò» ÃðÕÅð» ç¶ òÅðà òÆ ÇÂÔ ôðå» î³éä ç¶ êÅì³ç Ô¯ä׶ å¶
ÇÂÕ ôðå çÆ À°ñ§ØäÅ çÅ Áðæ êÈðÆ Ã³èÆ í³× Ô¯ÂÆ Ô¯ò¶×ÅÍ
ÇÂà óèÆ À°êð BA îÂÆ AH@I ù ñÅðâ Çî³à¯ ×òðéð Üéðñ ç¶ çÃõå
Ô¯Â¶Í Ã³èÆ çÅ Ãí 寺 òèÆÕ Çòð¯è çÆòÅé î¹ÔÕî Ú³ç Áå¶ ÁÕÅñÆ ëÈñÅ
ÇÃ³Ø é¶ ÕÆåÅ ÇÜÔó¶ ÇÂà ù êÅó Õ¶ ï°¼è Õðé ç¶ ÇÂÛ°Õ ÃéÍ ðäÜÆå ÇóØ
ç¶ êÈðìÆ ê³ÜÅì òñ òèä Áå¶ ðÅÜ ÇòÃæÅð Õðé À°êð êÈðé êÅì³èÆ ñ¼×
×ÂÆÍ ÇÜé·» ñ¯Õ» ù îÔÅðÅܶ çÆ ÇÂà óèÆ ù êzòÅé Õðé ÇêÛ¶ ÕÅÇÂðåÅ
Çç¼ÃÆ ÔË, À°Ô å¼æ» 寺 òÅÕë éÔÆºÍ îÔÅðÅܶ ù ÁÅêäÆ ÃÇæåÆ çÅ ÃÔÆ êåÅ
ÃÆÍ À°Ô Á³×ð¶÷» éÅñ à¼Õð ñË ñ˺çÅ å» Áë×Åé» é¶ ê³ÜÅì À°êð à°¼à êËäÅ
ÃÆ å¶ ÇðÁÅÃåÆ ðÅܶ Á³×ð¶÷» éÅñ ðñä¶ ÃéÍ À°Ô ÃÅð¶ ÇîÃñçÅð Á³çð¯º
ðäÜÆå ÇÃ³Ø ç¶ ÇÖñÅë Ãé ÇÜé·» çÆÁ» îÅñÕÆÁ» îÔÅðÅܶ é¶ Ö¯Ô ñÂÆÁ»
ÃéÍ ÇÂà óèÆ çÅ ñÅí ÇÂÔ Ô¯ÇÂÁÅ ÇÕ À°Ô êÈðì çÆ ÃðÔ¼ç òñ¯º ÇéôÇÚ³å
Ô¯ Ç×ÁÅ ÇÜà ÃçÕÅ À°Ã é¶ ÃÅðÆÁ» êÔÅóÆ ÇðÁÅÃå» Ü³îÈ Ãî¶å Õì÷¶ ÇòÚ
Õð ñÂÆÁ» Áå¶ ÕôîÆð 寺 ÇÂñÅòÅ Çóè å¼Õ çìçìÅ ÕÅÇÂî Õð ÇñÁÅÍ
î¹ñåÅé, ÕôîÆð Áå¶ Ô¯ð ÕÂÆ êÅÇÃú Á³×ð¶÷» êÅà îÔÅðÅܶ Çòð°¼è óèÆ
çÆÁ» ÇÚáÆÁ» ×ÂÆÁ» êð ÇܳéÅ ÇÚð ðäÜÆå ÇÃ³Ø ÇÜÀ°ºçÅ ÇðÔÅ Á³×ð¶÷»
é¶ À°Ã éÅñ Çî¼åðåÅ ð¼ÖÆÍ Çòôò çÆ ôÕåÆôÅñÆ ÔÕÈîå ù ÁÅêä¶ ê¼Ö ÇòÚ
ÕðéÅ Õ¯ÂÆ Ø¼à îÔ¼åòêÈðé êzÅêåÆ éÔƺ ÃÆÍ ìÔ°å ÇîÔéå éÅñ ìäÅÂÆ
ÔÕÈîå ù À°Ô ÖÅÔîÖÅÔ ×°ÁÅäÅ éÔƺ ÚÅÔ°³çÅ ÃÆÍ ðäÜÆå ÇÃ³Ø é¶ Á³×ð¶÷»
éÅñ Õ°Þ ÁÇÔçéÅî¶ ÁÅêäÆ îð÷Æ ç¶ ÇÖñÅë òÆ ÕÆå¶, À°çÅà òÆ Ô¯ÇÂÁÅ
êð î¼×ðË×ð ðäÜÆå ÇÃ³Ø çÅ Õæé ÇÂÀ°º ÇìÁÅé ÕðçÅ ÔË, ÒÒî˺ Á³×ð¶÷» ù
è¼Õ Õ¶ ÇÂ¼Õ òÅð ÁñÆ×ó· å¼Õ ÇñÜÅ ÃÕçÅ Ô» êð Çëð À°Ô îËù î¶ðÆ Ãñåéå
寺 ìÅÔð å¼Õ è¼Õ ç¶ä׶ÓÓÍ
îÔÅðÅÜÅ ðäÜÆå ÇÃ³Ø é¶ ÁÅêä¶-ÁÅê ù Ôî¶ô í°¼ñäÔÅð ÃîÇÞÁÅÍ
À°Ã é¶ ëÕÆð é±ð-À°ç-çÆé Áå¶ Ãz. ÁîÆð ÇÃ³Ø ù ÇñÖ Õ¶ ÇÂÔ ë¹ðîÅé
ýºÇêÁÅ ÇÕ î˺, î¶ðÅ Õ¯ÂÆ ôÅÔ÷ÅçÅ Ü» êzèÅé î³åðÆ Ü¶ Õ¯ÂÆ ÁÇÜÔÅ Ô°Õî
ÜÅðÆ Õð ç¶ä ÇÜÔóÅ ñ¯Õ» çÆ íñÅÂÆ ç¶ Çòð°¼è Ü»çÅ Ô¯ò¶ å» çð°Ãå
ÕðòÅÀ°ä ñÂÆ Ü» òÅêà ñËä ñÂÆ î¶ð¶ êÅà ÇñÁÅúÍ Ã³ÃÅð ÇòÚ ÁÇÜÔÆ
Õ¯ÂÆ Ô¯ð À°çÅÔðä ÃÅù êzÅêå éÔÆºÍ À°Ô ÁÕÅñÆ ëÈñÅ ÇÃ³Ø ç¶ Ô°Õî À°ê¼ð
ë¹¼ñ Úó·ÅÀ°ä ñÂÆ Õ¯ó¶ ÖÅä òÅÃå¶ ÁÕÅñ åõå Á׶ ê¶ô Ô¯ ÃÕçÅ ÃÆÍ
G ÁêzËñ AHCA ù ñÇÔäÅ ÇÃ³Ø îÜÆáÆÁÅ Áå¶ ÜðéËñ òËéå±ðÅ é¶
ìÔÅòñê¹ð À°êð Úó·ÅÂÆ ÕðéÆ ÃÆ åç îÔÅðÅܶ é¶ À°é·» ù ÇÕÔÅ, ÒÒ×ðÆì»
Áå¶ Õî÷¯ð» çÅ ÇèÁÅé ð¼ÖäÅ å» ÇÕ À°Ô ÁÅêä¶ Øð» ÇòÚ òÃç¶ ðÃç¶ ðÇÔ

ÃÕäÍ ÇÕå¶ ìçÇÕÃîå ÇíÖÅðÆ éÅ ìäÅ ç¶äÅ êðÜÅ ùÓÓÍ ÇÂò¶º ÔÆ Ü篺 Ö¹ôÔÅñ
ÇÃ³Ø AHCC ÇòÚ ÕôîÆðÆÁ» êÅïº ò¼âÆ ðÕî é÷ðÅéÅ òÃÈñ Õ¶ ÇñÁÅÇÂÁÅ
å» îÔÅðÅÜÅ ìÔ°å À°çÅà ԯÇÂÁÅ ÇÕÀ°ºÇÕ À°æ¶ å» ÕÅñ ÇêÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆÍ
À°Ã é¶ Ô÷Åð» Ö¼Úð» À°êð ÁéÅÜ ñ¼çòÅ Õ¶ î³çð» Áå¶ îÃÇÜç» ÇòÚ
ê¹ÚÅÇÂÁÅ ÇÜ毺 ñ¯óò³ç êðÜÅ ê¶à íð ÃÕ¶Í î¹ñÅ÷î» Áå¶ ÁøÃð» çÆ åéÖÅÔ
ÇÔ³ç¹ÃåÅé ÇòÚ Ç³éÆ ÇÕå¶ éÔƺ ÃÆ ÇܳéÆ îÔÅðÅÜÅ Çç³çÅ ÃÆÍ À°Ã çÆ êðÖ
Õ¶òñ ï¯×åÅ Ô°³çÆ ÃÆÍ Ü¶ ï¯× ì³çÅ Çîñ Ç×ÁÅ å» êËö çÆ ÕîÆ éÔƺ ðÇÔä
Çç³çÅ ÃÆÍ ÕôîÆð ç¶ éÅÇ÷î ÇÕðêÅ ðÅî çÆ åéÖÅÔ ÇÂÕ ñ¼Ö ð°ÇêÁÅ ÃÅñÅéÅ
ÃÆÍ ÕÅðçÅð À°Ã ç¶ ÁèÆé Ô°³ç¶ Ãé å¶ À°é·» çÅ Õ³î ÇÕÇñ·Á» ÇòÚ ÁéÅÜ
ç¶ í³âÅð Üî» ÕðéÅ Ô°³çÅ ÃÆÍ ÇÂÔ ÁéÅÜ î¹ñÅ÷î» ù åéÖÅÔ òܯº òÆ Çç¼åÅ
Ü»çÅ ÃÆ å¶ Ü篺 ø½Ü» ÕÈÚ ÕðçÆÁ» Ãé À°ç¯º ñ§×ð ç¶ òÆ Õ³î ÁÅÀ°ºçÅ ÃÆÍ
êzôÅÃé dzéÅ Õ°ôñ ÃÆ ÇÕ Ú¯ðÆÁ» âÅÕ¶ ì³ç Ô¯ ׶ ÃéÍ òÆÔ çóìð
AHA@ ù îÔÅðÅܶ êÅà õìð ê¹¼ÜÆ ÇÕ ìÆåÆ ðÅå âÅÕÈ, ùÇéÁÅÇðÁ» êÅïº
ïéÅ ñ°¼à Õ¶ ñË ×¶ ÔéÍ îÔÅðÅܶ é¶ æÅä¶çÅð ù Ô°Õî Çç¼åÅ ÇÕ å°ð³å
ÕÅðòÅÂÆ Õð¶ å¶ ÃÅð¶ âÅÕÈ ê¶ô Õð¶Í ìÅÂÆ çóìð ù æÅä¶çÅð ìÔÅçð ÇóØ
é¶ ç¯ âÅÕÈ îÔÅðÅܶ Á׶ ê¶ô Õð Çç¼å¶ å» îÔÅðÅܶ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒç¯ éÔƺ, ÃÅð¶
âÅÕÈ ê¶ô Õð Áå¶ éÅñ ÔÆ À°Ô îÅñ ê¶ô Õð ÇÜÔóÅ ÇÂé·» é¶ ñ°¼ÇàÁÅ ÃÆÍ Ü¶
ÁÇÜÔÅ éÅ ÕÆåÅ å» åËù Ã÷Å ÇçÁ»×ÅÓÓÍ
ÇéÁ» òÅÃå¶ î¹ãñÆ ÁçÅñå ê³ÚÅÇÂå ÃÆÍ ê³ÚÅÇÂå ç¶ ëËÃñ¶ çÅ
ÃéîÅé ÕÆåÅ Ü»çÅ ÃÆÍ ê³ÚÅÇÂåÆ ëËÃñ¶ Çòð°¼è ÕÅðçÅð çÆ ÁçÅñå ÇòÚ
ÁêÆñ Ô¯ ÃÕçÆ ÃÆ å¶ ÕÅðçÅð Çòð°¼è éÅÇ÷î êÅÃÍ ÔËéðÆ ç¹ð»å ÇñÖçÅ ÔË
ÇÕ î˺ ê¶ôÅòð ç¶ éÅÇ÷î ÁòÆåÇìñ¶ ù Çîñä Ç×ÁÅ å» À°Ô ÁÅêäÆ ÁçÅñå
ÇòÚ øËÃñ¶ Õð ÇðÔÅ ÃÆÍ À°Ã çÆ ÁçÅñå ÇòÚ Ü¼Ü» çÅ ÇÜÔóÅ ìËºÚ ÃÆ À°Ã
ÇòÚ ç¯ î¹ÃñîÅé, ç¯ ÇÔ³çÈ Áå¶ ç¯ ÇÃ¼Ö ÃéÍ îÔÅðÅܶ çÅ Ãõå Ô°Õî ÃÆ ÇÕ
ÇÂéÃÅë å» å°ð³å ç¶äÅ ÔÆ ÔË, Ü¼Ü ðÇÔîÇçñÆ å¯º Áò¼ô Õ³î ñËäÍ Ü¼Ü ù
ÕÅ÷Æ ÇÕÔÅ Ü»çÅ ÃÆÍ ò¼Ö-ò¼Ö èðî» çÆÁ» ÇòÇí³é êð³êðÅò» ù ÇèÁÅé ÇòÚ
ð¼Ö Õ¶ ëËÃñ¶ ùäŶ Ü»ç¶ ÃéÍ îÔÅðÅܶ é¶ ÁÅêä¶ ÕÅðÜÕÅñ ç½ðÅé ÇÕö
ÇÂÕ ì³ç¶ ù òÆ î½å çÆ Ã÷Å éÔƺ Çç¼åÆÍ À°Ã ù òÆ éÔƺ ÇÜÃ é¶ îÔÅðÅܶ
À°ê¼ð ÔîñÅ ÕÆåÅÍ òâÆ å¯º òâÆ Ã÷Å ç¶Ã ÇéÕÅñÅ ÃÆÍ ê³ÜÅì À°é·» Ççé»
ÇòÚ Ã¹ð× å¯º ؼà éÔƺ ÃÆ å¶ ê³ÜÅì 寺 ìÅÔð ç¶Ã ÇéÕÅñÅ éðÕ ÇòÚ è¼Õ¶
ÖÅä ìðÅìð ÃîÇÞÁÅ Ü»çÅ ÃÆÍ
ø½ÜÆÁ» ù Ú³×Æ åéÖÅÔ ÇîñçÆ ÃÆ å¶ ø½½½½½½Ü çÆ Ç×äåÆ ÇéôÇÚå éÔƺ
ÃÆÍ Ã³Õà Ã ø½Ü çÆ Ç×äåÆ ñ¯ó Áé°ÃÅð òèÅ ñÂÆ Ü»çÆ ÃÆÍ AHA@ ÇòÚ
162 163
îÔÅðÅܶ êÅà ñÅÔ½ð ÇòÖ¶ åÆÔ Ô÷Åð دó ÃòÅð Ô°³ç¶ Ãé å¶ Ôð ð¯÷ ÇÂÕ
Ô÷Åð دó¶ Ãò¶ð¶ î¹ÁÅÇÂé¶ ñÂÆ ÖñÅð¶ Ü»ç¶ ÃéÍ îÔÅðÅÜÅ Õ¯ÂÆ ÇÂÕ Ø¯óÅ
Ú¹äçÅ å¶ ç½ó ñ°ÁÅÀ°ºçÅÍ ÕÂÆ òÅð éÅôåÅ À°Ô دó¶ çÆ ÕÅáÆ À°êð ÔÆ Õð
ñ˺çÅÍ ÇÂÀ°º åÆÔ Ççé» ÇòÚ åÆÔ Ô÷Åð دÇóÁ» çÆ êðÖ Ô¯ Ü»çÆ å¶ Ã³íÅñ
Õðé òÅñ¶ ùÃå éÔƺ Ô¯ ÃÕç¶ ÃéÍ ï¯× ì³ç¶ ù ìÔ°å ÜñçÆ åð¼ÕÆ ç¶ î½Õ¶
Çîñç¶ ÃéÍ îÔÅðÅÜÅ î¶ÇñÁ» ÇòÚ ìÔÅçð» ç¶ ÕÅðéÅî¶ ç¶ÖçÅ å» À°æ¶ ÔÆ
é½ÕðÆÁ» ç¶ä çÅ ÁËñÅé Õð Çç³çÅÍ ÷ÅåêÅå ÕÅðé îÔÅðÅܶ é¶ ÇÕö éÅñ
ÕçÆ ÇòåÕðÅ éÔƺ ÕÆåÅÍ îÔÅðÅܶ çÆ çÇðÁÅÇçñÆ ÕÅðé ÔÆ ×°ÃËñ¶ ÇüÖ
Ü°ÁÅé À°Ã çÅ ÕÇÔäÅ î³é Ü»ç¶ Ãé íÅò¶º ÇÕ ïÈðêÆÁé ÜðéËñ» ÁèÆé Õ³î
ÕðéÅ À°é·» ù êóç éÔƺ ÃÆÍ ÕçÆ ÕçÅÂƺ î¹ôÕñ» Öó·ÆÁ» Ô°³çÆÁ» å»
îÔÅðÅÜÅ Ô¼ñ Õð ñ˺çÅÍ
ïÔé ñÅñ îÔÅðÅܶ ç¶ çÈå òܯº øÅðÃ ç¶ ôÅÔ÷ÅçÅ Á¼ìÅà Çîð÷Å ù
ÇîÇñÁÅÍ ÂÆç À°ñ Çëåð ç¶ Üôé» ÇòÚ ôÅÔ÷Åç¶ çÅ ôÅÇîÁÅéÅ ìÔ°å
ÃÜÅÇÂÁÅ Ç×ÁÅ ÃÆÍ ôÅÔ÷Åç¶ é¶ Ã¯Ôé ñÅñ ù ê¹¼ÇÛÁÅ, ÒÒÕÆ îÔÅðÅÜÅ
ðäÜÆå ÇÃ³Ø çÅ çðìÅð ÇÂÔ¯ ÇÜÔÆ ÃÜèÜ òÅñÅ ÔÆ ÔË, å¶ ÕÆ îÔÅðÅܶ çÆ
ÃËéÅ òÆ ÇÂÔ¯ ÇÜÔÆ ìÔÅçð Áå¶ Áé°ôÅÇÃå ÔË ÇÜÔ¯ ÇÜÔÆ î¶ðÆÓÓ? ïÔé ñÅñ
é¶ ÇéîðåÅ éÅñ ÜòÅì Çç¼åÅ, ÒÒî¶ðÆ ÃðÕÅð ç¶ çðìÅð çÆ Û¼å ÕôîÆðÆ
êôîÆÇéÁ» Áå¶ ôÅñ» éÅñ ÜóÆ Ô¯ÂÆ ÔË å¶ ëðô À°êð òÆ ÕôîÆðÆ ôÅñ
ÇòÛ¶ Ô°³ç¶ ÔéÍ ÇÜ毺 å¼Õ ìÔÅçðÆ çÅ ÃòÅñ ÔË, ܶ ÃÅâÅ ÜðéËñ ÔðÆ ÇóØ
éñÈÁÅ Çóè çÇðÁÅ à¼ê ÁÅò¶ å» å°Ãƺ òÅêà åìð¶÷ êðåäÅ áÆÕ Ãîޯ׶ÓÓÍ
Á¼ìÅà Çîð÷Å é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒÖÈìÍ ìÔ°å ÖÈìÓÓÍ
îÔÅðÅÜÅ ÃÅçÅ ÇñìÅà êÇÔéçÅÍ À°Ã é¶ Õ¯ÂÆ Çòô¶ô åõå éÔƺ
ìäòÅÇÂÁÅÍ ÇÂÕ Ã¹³çð Õ°ðÃÆ ìäòÅÂÆ ×ÂÆ ÇÜà À°êð ïéÅ ñÇ×ÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ
ÃÆ êð À°Ã çÆ Çç¼Ö ÃÅèÅðé ÃÆÍ ÇÂÔ Õ°ðÃÆ ñ§âé ç¶ ÇîÀ±Ç÷Áî ÇòÚ êÂÆ
ÔËÍ êð îÔÅðÅÜÅ ÇÜæ¶ ÇÕå¶ Ô°³çÅ À°æ¶ ÔÆ øËÃñ¶ ùäÅÀ°ºçÅ ðÇÔ³çÅÍ ÕÂÆ òÅðÆ
å» ÷îÆé å¶ Ú½ÕóÆ îÅðÆ À°Ô ÇéÁ» ÕðçÅÍ î¹ñÅÕÅå» Õðé òÅñ¶ ÁÅêäÆ-
ÁÅêäÆ ÔËÃÆÁå î¹åÅìÕ é÷ðÅé¶ í¶à Õðç¶Í À°Ã çÆ ÔÅ÷ðÆ ÇòÚ ñ¯Õ Ö½ø÷çÅ
éÔƺ Ô°³ç¶ ÃéÍ ñ¶ÔñóÆÁ» ÕãòÅÀ°äÆÁ» Ü» Çîñä 寺 êÇÔñ» ÷îÆé å¶
ÇÃð ñÅ Õ¶ î¼æÅ à¶Õä òð×ÆÁ» êð³êðÅò» çÅ À°Ã ù ÇìñÕ°ñ ô½Õ éÔƺ ÃÆÍ
êð À°Ã é¶ ÁÅêä¶ ò÷Æð», ÜðéËñ», ðÅÜÕ°îÅð» Áå¶ ÁøÃð» ù Ô°Õî Çç¼åÅ
Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆ ÇÕ À°Ô êÈðÆ åð·» ÃÜèÜ éÅñ Õ¯ðà ÇòÚ ê¶ô Ô¯äÍ ðÅÜÅ ×°ñÅì
ÇÃ³Ø Áå¶ ôÅÔ÷ÅçÅ ÔÆðÅ ÇÃ³Ø Ãí 寺 òèÆÕ Ãܶ ԯ¶ ÇòÁÕåÆ Ô°³ç¶ ÃéÍ
ÇÜÔó¶ ì³ç¶ îÔÅðÅܶ çÆ î¹ñÅ÷îå ÇòÚ Ô°³ç¶ Ãé À°é·» À°êð ç¯ ì³çô» ñÅ÷î

ÃéÍ ÇÂÕ òÅñ éÔƺ î¹³éä¶ çÈܶ åîÅÕÈ çÆ òð寺 éÔƺ ÕðéÆÍ ÇÂÔ Ô°Õî
ï¯ðêÆÁé», ÇÔ³çÈÁ» Áå¶ î¹ÃñîÅé» ÃíéÅ À°êð ñÅ×È ÃéÍ ÁÅî éÅ×ÇðÕ»
À°êð ÇÂÔ ì³çô ñÅ×È éÔƺ ÃÆÍ ÇÜÔó¶ ç¶ÃÆ Çòç¶ÃÆ îÇÔîÅé î¹ñÅÕÅå ñÂÆ
ÁÅÀ°ºç¶ îÔÅðÅÜÅ ÁÅêä¶ ìðÅìð ÁÅêä¶ òð×Æ Õ°ðÃÆ À°êð ÇìáÅÀ°ºçÅ Ü篺
ÇÕ À°é·» Ççé» ÇòÚ ÁÇÜÔÅ ÇðòÅÜ éÔƺ ÃÆ ÇÕ Õ¯ÂÆ òÆ ì³çÅ Ô°ÕîðÅé ç¶
ìðÅìð ìËá¶Í îÔÅðÅܶ çÆ Á¼Ö Õ¶òñ ï¯×åÅ À°êð Ô°³çÆ ÃÆ å¶ ÇÂö ÕÅðé
Ü×Æð» À°Ã é¶ Ü¼çÆ éÔƺ ìäé Çç¼åÆÁ»Í ܶ ÇêåÅ Ü×ÆðçÅð ÔË å» À°Ã çÆ
Ü×Æð çÆ òÅÇðà ùå¶Çüè À°Ã çÆ Ã³åÅé éÔƺ Ô¯ ÃÕçÆ ÃÆÍ ÜðéËñ ÔðÆ ÇóØ
éñȶ çÆ ÃÅñÅéÅ Ü×Æð Á¼á ñ¼Ö ð°ê¶ ÃÅñÅéÅ ÃÆÍ À°Ã çÆ Á½ñÅç À°Ã
ò»× ï¯× Çüè é» Ô¯ÂÆ å» éñòÅ çÆ ÜÅÇÂçÅç À°Ã çÆ î½å À°êð³å Üìå
ÕðÕ¶ Ô¯ðéÅ ï¯× ì³ÇçÁ» ÇòÚ ò³â Çç¼åÆÍ
îÔÅðÅܶ ç¶ ðÅÜêzì³è ÇòÚ Çå³é â¯×ÇðÁ» çÅ éÅî ÖÅà ÔËÍ ÇèÁÅé ÇóØ
êzèÅé î³åðÆ ÃÆÍ ×°ñÅì ÇÃ³Ø ÜðéËñ òÆ ÇðÔÅ ×òðéð òÆ å¶ ÇÂé·» çÅ åÆÜÅ
íðŠùڶå ÇÃ³Ø çðìÅð ç¶ Õ³î» ÕÅÜ» ÇòÚ Ô¼æ òàÅÀ°ºçÅ ÃÆÍ ÇÂé·» Çå³éÅ
íðÅò» çÆ Úó·å 寺 ÇÃÖ ÃðçÅð ÂÆðÖÅ Õðç¶ ÃéÍ ÇÂò¶º ÔÆ Çå³é î¹ÃñîÅé
íðÅ òⶠð°åÇìÁ» ù îÅäç¶ ðÔ¶Í ëÕÆð Á÷Æ÷À°çÆé Çòç¶ô î³åðÆ ÇðÔÅ,
ëÕÆð é±ð°¼çÆé ñÅÔ½ð ÇÕñ·¶çÅð ÇðÔÅ å¶ ÖÜÅé¶ çÆÁ» ÚÅìÆÁ» çÅ îÅñÕ òÆÍ
îÔÅðÅÜÅ À°Ã çÅ ìóÅ ÃÇåÕÅð ÕðçÅ ÃÆÍ îÔÅðÅܶ çÅ ÖÅäÅ À°Ã çÆ Çé×ðÅéÆ
ÇòÚ ÇåÁÅð Ô°³çÅ ÃÆÍ åÆÜÅ íðÅ ëÕÆð ÇÂîÅî¹çÆé ׯÇì³ç×ó· Áå¶ Á³ÇîzåÃð
ç¶ ÇÕÇñ·Á» çÅ ðÖòÅñÅ ÃÆÍ ñ¼Ö» ð°ê¶ À°Ã ç¶ Ö÷Åé¶ Çò¼Ú ÃðÕÅð òñ¯º
Üî» ðÇÔ³ç¶ ÃéÍ À°Ô ×òðéð òÆ ÇðÔÅÍ
îÜÆáÆÁÅ ÃðçÅð» ÇòÚ¯º ç¶ÃÅ ÇÃ³Ø å¶ ñÇÔäÅ ÇÃ³Ø Ã¼åÅ ç¶ íÅ×ÆçÅð
ðÔ¶Í Ã³èÅòÅñƶ ÃðçÅð» ÇòÚ ÁîÆð ÇóØ, Áåð ÇóØ, ñÇÔäÅ ÇÃ³Ø å¶ ì¹¼è
ÇÃ³Ø ìó¶ ÃÇåÕÅðï¯× Ãé ÇÜé» ù ñ¼Ö» ð°ÇêÁÅ Ü×Æð» òܯº ÇîñçÅ ÃÆÍ
ôÅî ÇÃ³Ø ÁàÅðÆ òÅñÅ îÔÅðÅܶ çÅ Çðôå¶çÅð ÃÆÍ À°Ã çÆ ì¶àÆ Õ³òð é½ÇéÔÅñ
ÇÃ³Ø ù ÇòÁÅÔÆ ×ÂÆÍ À°Ô ìóÅ åÕóÅ ï¯èÅ ÃÆ å¶ Á³×ð¶÷» Çòð°¼è ñóçÅ
Ô¯ÇÂÁÅ AHDF ÇòÚ ôÔÆç Ô¯ÇÂÁÅÍ Ãð ñËêñ ×ÇðÇëé À°Ã ìÅð¶ ÇñÖçÅ ÔË,
ÒÒôÅî ÇÃ³Ø Ü¼à» ÇòÚ¯º Ãí 寺 òèÆÕ ìÔÅçð ÃÆ å¶ ìÔÅçðÆ, ÂÆîÅéçÅðÆ,
åÅÕå Áå¶ Ô½ºÃñ¶ ÇòÚ Ü¼à ç¹éÆÁ» çÆ ÇÕö éÃñ 寺 ÇêÛ¶ éÔƺ ÔéÓÓÍ
ÔðÆ ÇÃ³Ø éñȶ ìÅð¶ îÔÅðÅÜÅ ÇÕÔÅ ÕðçÅ ÃÆ, ÒÒÔÕÈîå ÚñÅÀ°ä òÅÃå¶
ÇÂÔ¯ ÇÜÔ¶ ÜðéËñ» çÆ ñ¯ó Ô°³çÆ ÔËÓÓÍ Üîð½ç ç¶ ÇÕñ·¶ ÇòÚ¯º Áë×Åé» éÅñ
ñóçÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÁêzËñ AHCG ÇòÚ À°Ô ôÔÆç Ô¯ÇÂÁÅÍ îÔÅðÅÜÅ îÔÆÇéÁ»
å¼Õ À°çÅà ÇðÔÅ å¶ çðìÅð ÇòÚ Ãí ù ÇÂÔ éÃÆÔå ÕÆåÆ ×ÂÆ ÃÆ ÇÕ éñȶ
164 165
ÃðçÅð çÆ ×¼ñ îÔÅðÅܶ ÃÅÔîä¶ éÔƺ ÕðéÆÍ ÕÅçðïÅð é¶ Ü篺 éñȶ çÆ
òÅð ÇñÖ Õ¶ ÇñÁ»çÆ å» îÔÅðÅÜÅ À°Ã ù ùä Õ¶ ð¯ ÇêÁÅ å¶ ôÅÇÂð ù ÖÈÔ
Ãî¶å ÇÂÕ î¹ð¼ìÅ ÷îÆé Çç¼åÆÍ
ÇÔ³çÈ ÜðéËñ» ÇòÚ¯º Ãí 寺 òèÆÕ å¶ÜòÅé çÆòÅé î¹ÔÕî Ú³ç ÃÆÍ À°Ã
é¶ Ãåñ°Ü ÃðÔ¼ç çÆ ðÖòÅñÆ îÔÅðÅܶ 寺 î³× Õ¶ ñÂÆ ÃÆ å¶ ëñ½ð çÅ ÇÕñ·Å
ܯ Ô°ä ê¹ñÆà àð¶Çé§× ÃÕÈñ ÔË À°Ã¶ çÅ ìäÅÇÂÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÔËÍ Á³×ð¶÷» ù
À°Ô Ãõå éëðå ÕðçÅ ÃÆÍ ÁÕÅñÆ ëÈñÅ ÇÃ³Ø Áå¶ î¹ÔÕî Ú³ç ç¯ò¶º Á³×ð¶÷»
éÅñ óèÆÁ» Õðé ç¶ Ãõå Çòð°¼è ÃéÍ Á³ÇîzåÃð ÇòÚ ÁÕÅñÆ ÜÆ é¶ å»
îËàÕÅë çÆ Ã¹ð¼ÇÖÁÅ ×Åðç ù Õ°¼à ÇçåÅ ÃÆÍ ñÅÔ½ð ÇòÚ Ã³èÆ Õðé ò¶ñ¶
Ü篺 À°Ô ÁÅêäÆ ×¼ñ À°å¶ Áó Ü»çÅ å» çÆòÅé î¹ÔÕî Ú³ç ù ìóÅ ì¹ðÅ
ñ×çÅÍ À°Ã é¶ îËàÕÅë ù ÇÂÕ Ççé ÇÕÔÅ, ÒÒï°¼è ç¶ îËçÅé ÇòÚ ñ×çÅ ÔË
Çüֻ ù å°Ãƺ ç¶ÇÖÁÅ éÔƺ ÔËÍ Ü篺 ç¶Ö¯×¶ å» ÜÅäÈ Ô¯ ÜÅú׶ÓÓÍ ÇÂÃ å¶ îËàÕÅë
é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒå°Ãƺ òÆ Á³×ð¶÷» ù Á¼Ü¶ ç¶ÇÖÁÅ éÔƺÍU
çÆòÅé î¯åÆ ðÅî êÇÔñ¯º Üñ§èð çÅ Çëð ÕôîÆð çÅ ×òðéð ÇðÔÅÍ À°Ô
î¹ÔÕî Ú³ç çÅ ê¹¼åð ÃÆÍ â¯×ð¶ À°Ã Çòð°¼è ÃÅ÷ô» Õðç¶ ðÇÔ³ç¶ Ãé ÇÜÃ
ÕÅðé À°Ô ñÅÔ½ð Û¼â Õ¶ ìéÅðà ÚñÅ Ç×ÁÅ ÃÆÍ î¯åÆ ðÅî çÅ ì¶àÅ ðÅîÇçÁÅñ
ø½½½½½½ÜÆ ÁëÃð ÃÆ å¶ À°Ô êáÅä» Çòð°¼è ñóçÅ Ô¯ÇÂÁÅ AHB@ ÇòÚ BH ÃÅñ
çÆ À°îð ÇòÚ ÜÅé òÅð Ç×ÁÅÍ ðÅî ÇçÁÅñ çÅ íðÅ ÇÕðêÅ ðÅî Üñ§èð çÅ
êzôÅÃÕ ñ¼×Å ÇðÔÅÍ ÇÂà Çòð°¼è òÆ â¯×ð¶ ׯºç» ×°³çç¶ ðÔ¶ ÇÜà ÕðÕ¶ ÇÂÔ
òÆ ÁÅêä¶ ÇêåÅ êÅà ìéÅðà ÚñÅ Ç×ÁÅÍ
çÆòÅé íòÅéÆçÅà ÕÅìñ ÇòÚ ôÅÔ ô°ÜÅÁ çÅ îÅñ ÁøÃð ÃÆÍ ÇÕö
ÕÅðé ôÅÔ À°Ã éÅñ éÅðÅÜ Ô¯ Ç×ÁÅ å» À°Ô ÕÅìñ Û¼â Õ¶ AH@H ÇòÚ
ñÅÔ½ð ÁÅ Ç×ÁÅ å¶ îÔÅðÅܶ ù Çîñ Õ¶ ÁÅêäÆ ï¯×åÅ ç¼ÃÆ å¶ é½ÕðÆ ñÂÆ
Áð÷ ÕÆåÆÍ ìÅǼ÷å îÔÅðÅܶ é¶ À°Ã ù Ãà¶à ç¶ ÃÅð¶ ÁðæÚÅð¶ çÆ Çé×ðÅéÆ
ｺê Çç¼åÆÍ À°Ã é¶ êÇÔñÆ òÅð ÃÔÆ ñ¶ÖŠܯÖÅ ð¼Öä çÆ Çêðå êÅÂÆÍ ÕÂÆ
Ö÷ÅéÅ çøåð Ö¯Ôñ¶Í À°Ô ÇÕö òÆ Ü×ÆðçÅð Ü» ÃÈì¶çÅð 寺 ÇÔÃÅì î³× ÃÕçÅ
ÃÆÍ ìóÆ òÅð À°Ô êóåÅñÆÁÅ ÁøÃð ñ¼×ÅÍ
ÜîÅçÅð Ö¹ôÔÅñ ÇÃ³Ø î¶ðá ÇÜñ¶ çÅ ìzÅÔîä ÃÆ ÇÜÃ é¶ îÔÅðÅܶ êÅïº
AG ÃÅñ çÆ À°îð¶ ê³Ü ð°ê¶ îÔÆéÅ ÇÃêÅÔÆ çÆ é½¯ÕðÆ êzÅêå ÕÆåÆ êð Çå¼ÖÆ
ÃîÞ ÃÈÞ ÃçÕÅ ÁÇÜÔÅ îÔÅðÅܶ çÆ é÷ð ÇòÚ ÚÇó·ÁÅ ÇÕ ñÅÔ½ð ÇÕñ·¶ çÅ
ÇâÀ±ãÆçÅð ñ¼× Ç×ÁÅÍ Õ¯ÂÆ ò¼â¶ 寺 ò¼âÅ ÁëÃð Ü» ò÷Æð À°Ã çÆ ÁÅÇ×ÁÅ
ì×Ëð îÔÅðÅܶ éÅñ Çé¼ÜÆ ×¼ñ éÔƺ Õð ÃÕçÅ ÃÆÍ Ö¹ôÔÅñ ÇÃ³Ø çÅ íåÆÜÅ
å¶ÜðÅî òÆ ñÅÔ½ð ÁÅ Ç×ÁÅ å¶ Á³Çîzå ÛÕ Õ¶ å¶ÜÅ ÇÃ³Ø ìÇäÁÅÍ À°Ô åð¼ÕÆ

ÕðçÅ-ÕðçÅ ÜðéËñ ç¶ ð°åì¶ å¼Õ ê¹¼ÜÅÍ ðäÜÆå ÇÃ³Ø çÆ î½å 寺 ìÅÁç
À°Ã é¶ Ãà¶à éÅñ ×¼çÅðÆ ÕÆåÆ å¶ Á³×ð¶÷» éÅñ Çîñ Ç×ÁÅÍ
çÆòÅé ׳×Å ðÅî ìéÅðà çÅ ìÅÇô³çÅ ÃÆÍ À°Ã é¶ ×òÅñÆÁð ç¶ îÔÅðÅܶ
êÅà é½ÕðÆ êzÅêå ÕÆåÆÍ Õ°ôñåÅ Áå¶ ÂÆîÅéçÅðÆ ÃçÕÅ À°Ã çÅ Á¼ÛÅ ðÃÈÖ
ìÇäÁÅÍ Ü篺 îÔÅðÅÜÅ ÇóèÆÁÅ ù Á³×ð¶÷» é¶ ÔðÅ Çç¼åÅ å» AH@C ÇòÚ À°Ô
Çç¼ñÆ ÁÅ òÇÃÁÅÍ ÇÕö é¶ AHAC ÇòÚ À°Ã çÆ ÇñÁÅÕå ìÅð¶ îÔÅðÅܶ êÅÃ
×¼ñ ÕÆåÆ å» À°Ã é¶ å°ð³å ׳×Å ðÅî ù ñÅÔ½ð ì¹ñÅ ÇñÁÅ Áå¶ ÇòåÆ îÅîÇñÁ»
çÆ ç¶Öð¶Ö Õðé ñÂÆ ÇÕÔÅÍ Ãà¶à çÆ ôÅÔÆ î¹Ôð À°Ã¶ êÅà ԰³çÆ ÃÆÍ
çÆòÅé ÁܯÇèÁÅ êzôÅç ׳×Å ðÅî çŠׯçÆ ÇñÁÅ ê¹¼åð ÃÆÍ À°Ô AE
ÃÅñ çÆ À°îð ÇòÚ ñÅÔ½ð ÁÅÇÂÁÅÍ êÇÔñ¯º ÇÃêÅÔÆ íðåÆ Ô¯ÇÂÁÅ å¶ Çëð
åð¼ÕÆ ÕðçÅ-ÕðçÅ ÜðéËñ òËéå±ðÅ çÅ ñËëàÆé˺à Üéðñ ìä Ç×ÁÅÍ
Á³×ð¶÷Æ Áå¶ ëð»ÃÆÃÆ ÇòÚ Çéê¹³é Ô¯ä ÕðÕ¶ À°Ô îÔÅðÅܶ êÅà ç¹íÅôƶ
çÅ Õ³î òÆ ÕðçÅ ÃÆÍ îÔÅðÅܶ éÅñ Õ³î Õðé 寺 ÇÂñÅòÅ À°Ã é¶ Õ³òð ÖóÕ
ÇÃ³Ø Áå¶ Õ³òð ô¶ð ÇÃ³Ø éÅñ òÆ Õ³î ÕÆåÅÍ îÔÅðÅܶ çÆ î½å 寺 ìÅÁç òÆ
À°Ã é¶ ÁÇÔî ÇâÀ±àÆÁ» ÇéíÅÂÆÁ»Í Ü篺 ÇÃ¼Ö Á³×ð¶÷» êÅïº ÔÅð ׶ åç
òÆ À°Ã é¶ Á³×ð¶÷» êÅïº Õ³òð çñÆê ÇÃ³Ø çÆ Çé×ðÅéÆ ÕðéÆ î³×ÆÍ Ü篺
åÕ Õ³òð çñÆê ÇÃ³Ø ù dz×ñ˺â éÔƺ í¶ÇÜÁÅ Ç×ÁÅ ÁܯÇèÁÅ êzôÅç é¶
À°Ã çÆ Çé×ðÅéÆ çÅ Õ³î ìÅÖÈìÆ ÇéíÅÇÂÁÅÍ À°Ô ìóÅ ÇçÁÅñÈ Áå¶ ÇÂéÃÅë
êóç ô»å ùíÅÁ îé°¼Ö ÃÆÍ Á³×ð¶÷» é¶ À°Ã ù ñÅÔ½ð çÅ îËÇÜÃàð¶à Çéï°Õå
ÕÆåÅÍ ÇÂÔ À°Ã çÆ ÇòÇçÁÕ Çéê¹³éåÅ ÕðÕ¶ Ô¯ÇÂÁÅÍ
ÇÂò¶º ÔÆ ðÅÜÅ çÆéÅ éÅæ, ÇîÃð çÆòÅé Ú³ç, ÇîÃð ðÈê ñÅñ, ì¶ñÆ ðÅî
Áå¶ ÃÅòä î¼ñ ÁÅêäÆ ÕÅìñÆÁå ÃçÕÅ ÇéÕÆÁ» æÅò» 寺 À°á Õ¶ ìÔ°å
òâ¶-òⶠð°åÇìÁ» À°êð Úó·¶Í
Çòç¶ôÆ ÜðéËñ» ÇòÚ ÜÆé ëð»ÇÃà ÁËñÅðâ, òËéå±ðÅ, ÁÇòåÇìñ¶ Õ¯ðà
ÁÅÇçÕ À°Ú Õ¯àÆ ç¶ ÃÈðìÆð» é¶ ìóÅ éÅî ÕîÅÇÂÁÅÍ ô°ðÈ ÇòÚ Çüֻ é¶ À°é·»
çÅ îÖ½ñ À°âÅÇÂÁÅ å¶ À°é·» ÁèÆé Õ³î Õðé 寺 ÁÅéÅÕÅéÆ òÆ ÕÆåÆÍ êð¶â
ù ÇÃ¼Ö êóç éÔƺ Õðç¶ Ãé å¶ ÇÂà ù Õ³ÜðÆÁ» çÅ éÅÚ ÁÅÖç¶ ÃéÍ êð
Ô½ñÆ-Ô½ñÆ Ãí îÔÅðÅܶ çÆ ×¼ñ î³é ׶ ÇÕ ø½Ü ÇòÚ Áé°ôÅÃé ÕÅÇÂî
ð¼Öä ñÂÆ êð¶â ìÔ°å ÷ðÈðÆ ÔËÍ ÇÂé·» Çòç¶ôÆ ÜðéËñ» é¶ ÖåðéÅÕ î¹ÇÔ³î»
ÇòÚ ÇÔ¼ÃÅ ÇñÁÅÍ îÔÅðÅܶ é¶ Õ¯ÂÆ Á³×ð¶÷ ÇÕö À°Ú ÁÔ°ç¶ À°êð åËéÅå
éÔƺ ÕÆåÅÍ
ÇÜà ïÅåðÈ é¶ ê³ÜÅì ç¶ÖäÅ ÚÅÇÔÁÅ, À°Ô îÔÅðÅܶ ù Çîñä 寺 ì×Ëð
òÅêà éÔƺ êðÇåÁÅÍ î¹ñÅÕÅå ñÂÆ Õ¯ÂÆ î¹ôÕñ éÔƺ ÁÅÀ°ºçÆ ÃÆÍ îÔÅðÅÜÅ
166 167
ÁÅêä¶ é÷çÆÕ ð°êÂÆÁ» Áå¶ î¹Ôð» çÆÁ» æËñÆÁ» ðÖçÅÍ ïÅåðÈÁ» ù î¹á»
íð-íð èé Çç³çÅÍ Õ°Þ ï¯ðêÆÁé ïÅåðÈÁ» é¶ Ü篺 ÇÂà ׼ñ çÅ ì¹ðÅ
îéÅÇÂÁÅ ÇÕ À°Ô êËö ñËä éÔÆ ÁŶ åç À°é·» ù çÇÃÁÅ Ç×ÁÅ ÇÕ Ô¶áÆ
Õðé ñÂÆ éÔƺ, ÃòÅ×å Õðé ñÂÆ ÇÂÔ ÇÂ毺 çÅ ÇðòÅÜ ÔËÍ ÁÅÀ°ºç¶ Ü»ç¶
ÁÅêä¶ ÇêÁÅÇðÁ» ù, Çðôå¶çÅð» ù ÇÂò¶º ñ¯Õ êËö Çç³ç¶ ÔéÍ ÕÂÆ ÇÚåðÕÅð
ÁŶ ܯ îÔÅðÅܶ çÆ åÃòÆð ìäÅÀ°ä ç¶ ÇÂÛ°Õ ÃéÍ À°Ô îé·» Õð Çç³çÅ å¶
ÁÅÖçÅ, ÒÒðÅÜÅ ÇèÁÅé ÇÃ³Ø çÆ åÃòÆð ìäÅ ñú, À°Ô ìóŠùÔäÅ ÔËÍ
îÔÅðÅäÆ ÇÜ³ç» çÆ ê¶Çà³× ìäÅúÓÓÍ À°é·» ù èé ç¶ Õ¶ å¯ð Çç³çÅ ÇÕÀ°ºÇÕ
À°Ã ù ÁÇÔÃÅà ÃÆ ÇÕ î˺ ïÔäÅ éÔƺ Ô»Í Á½Ãì¯ðé ÇñÖçÅ ÔË, ÒÒêÇÔñÆ é÷ð¶
ç¶ÇÖÁ» Ççñ å¶ Ã¼à òÜçÆ ÔË ÇÕ ÇÃÖ» çÅ ðÅÜÅ ÇÂÔ¯ ÇÜÔÅ ÔË? ê¼ÕÅ ð³×,
îÅåÅ ç¶ çÅ×, çðÇîÁÅéÅ Õ¼ç, ÇÂÔ¯¯ ÕÅäÅ Ü篺 Çêá ÇêÛ¶ ãÅñ ì³é· Õ¶ دó¶
çÆ ÕÅáÆ å¶ ÃòÅð Ô¯ Á¼âÆ ñÅÀ°ºçÅ ÔË åç À°Ô ÇÂÕ ÇÕzôîÅ ìä Ü»çÅ ÔËÍ
À°Ã çÅ ÃðÆð éÔƺ ÇçÃçÅ, À°Ã çÆ ìñòÅé ðÈÔ ç¶ çÆçÅð Ô°³ç¶ ÔéÍ ïÕÆé
éÔƺ ÁÅÀ°ºçÅ ÇÕ ÇÂÔ À°ÔÆ ôÖà ÔË ÇÜÔóÅ Ô°ä¶ ç¶ÇÖÁÅ ÃÆÓÓÍ ñËêñ Ç×zÇëé
ÇñÖçÅ ÔË, ÒÒñÅÔ½ð, Á³ÇîzåÃð Áå¶ Çç¼ñÆ ÇòÚ ÇÜà ù ì¹ðô ÚñÅÀ°äÅ ÁÅÀ°ºçÅ
ÔË Ü» ñ¼Õó/ê¼æð å¶ éÕÅôÆ ÕðéÆ ÁÅÀ°ºçÆ ÔË À°Ô îÅñÅîÅñ Ô¯ Ç×ÁÅ ÔËÍ
À°Ã çÆÁ» åÃòÆð» èóÅèó ÇòÕ ðÔÆÁ» ÔéÍ À°Ã çÆÁ» åÃòÆð» îÇÔñ» 寺
ñË Õ¶ Þ½ºêóÆÁ» ç¶ Á³çð åÕ ê¹¼Ü ×ÂÆÁ» ÔéÍ À°Ô ì³çÅ ÇÜÔóŠùÔäÅ éÔƺ,
Ôð¶Õ Ççñ ÇòÚ ò¼Ãä ñ¼× Ç×ÁÅ ÔËÓÓÍ
îËÕ×ðË×ð ÇñÖçÅ ÔË, ÒÒÀ°Ã çÆ î¹ÃÕÅé îéÔçÆ ÔËÍ À°Ã çÆ ÃÅç×Æ
ÕðÕ¶ îÅÔ½ñ ùÖÅò» ðÇÔ³çÅ ÔË å¶ ì³çÅ ì¶ÇÞÜÕ ×¼ñ Õð ÃÕçÅ ÔËÍ ÇÜà Çòô¶
å¶ îð÷Æ ×¼ñ Õð¯, À°Ô å°ð³å åÇÔ å¼Õ ê¹¼Ü Ü»çÅ ÔË å¶ À°Ã êÅà ôìç» çÆ
ÕçÆ ØÅà éÔƺ ÁÅÂÆ, éÅ ÇòÚÅð» çÆ ÕîÆ ÇçÃÆÍ ï°¼è ÇòÚ Úó·ÅÂÆ ò¶ñ¶ À°Ô
ÃÅÇðÁ» 寺 Á¼×¶ Ô°³çÅ å¶ òÅêÃÆ ò¶ñ¶ Ãí 寺 ÇêÛ¶Í ÃÅðÆ Çܳç×Æ À°Ã é¶ ï°¼è»
ÇòÚ ñ§ØÅÂÆÍ Á¼Ü òÆ ôÅéçÅð îÇÔñ» ÇòÚ ðÇÔä çÆ æ» À°Ã ù å³ìÈ ÇòÚ
ìËáäÅ òèÆÕ êóç ÔËÓÓÍ
ìÅðÕ é¶ ÇñÇÖÁÅ, ÒÒÖÅÔîÖÅÔ ÁÅêä¶ Ô¼æ» å¶ À°Ãé¶ ÖÈé ç¶ çÅ× éÔƺ
ñ¼×ä Ççå¶Í ì×Ëð ÷°ñî ÕÆÇåÁ» ¶éÆ ò¼âÆ ÔÕÈîå ÕÅÇÂî Õðé ÇòÚ À°Ã
çÆ ÇîÃÅñ Ô¯ð ÇÕå¶ éÔƺ ÇîñçÆÓÓÍ ÁËÚ.ÂÆ. ë¶é AHCG ÇòÚ ñÅÔ½ð ÁÅÇÂÁÅ
å¶ Çà¼êäÆ ÇçåÆ, ÒÒÇîÔðìÅéÆÁ» éÅñ À°Ô é¼Õ¯ é¼Õ íÇðÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÔËÍ ÔËðÅéÆ
Ô°³çÆ ÔË ÇÕ î½å çÆ Ã÷Å Öåî Õðé À°êð³å òÆ À°Ô ÁÅêÔ°çð¶ Ü»×ñÆ ñ¯Õ»
ù ÇÃèÅä ÇòÚ ÕÅîïÅì Ô¯ÇÂÁÅÓÓÍ ÜðéËñ ÁÇòåÇìñ¶ é¶ ê¶ôÅòð ÇòÚ
îÔÅðÅܶ çÆ ÁÅÇ×ÁÅ ì×Ëð Õ°¼Þ âÅÕÈÁ» ù ë»ÃÆ çÆ Ã÷Å ç¶ Çç¼åÆ å» îÔÅðÅܶ

é¶ À°Ã çÆ ÜòÅìåñìÆ ÕðÕ¶ ÁÅêäÆ éÅðÅ÷×Æ êz×àÅÂÆÍ îÔÅðÅܶ é¶ ÇÕÔÅ,
ÒÒå±³ À°é·» ù ì³çÆ ìäÅ ñ˺çÅÍ âðÅ âðÈ Õ¶ Çëð íÜÅ Çç³çÅÍ ÇÂÔÆ ÕÅëÆ ÃÆÓÓÍ
êôÈ ê³ÛÆ ç¶ ÕðÅÔ°ä çÆ ÁÅòÅ÷ À°Ã ù ì¶ÚËé Õð Çç³çÆÍ ëð»ÃÆÃÆ ïÅåðÈ
ÜËÕà ÇñÖçÅ ÔË, ÒÒܶ ðäÜÆå ÇÃ³Ø øËÃñÅ Õð ñ¶ ÇÕ Õ°Þ Ççé ê³ÜÅì 寺
ìÅÔð ×°ÜÅðé¶ Ôé åç Áë×ÅÇéÃåÅé Çܼå ñËäÅ À°Ã ñÂÆ Õ¯ÂÆ î¹ôÇÕñ
éÔƺÍU
AH@H ÇòÚ ì³×Åñ ðÜî˺à çÅ ÇÂÕ ÁëÃð îÔÅðÅܶ ù Çîñä ÁÅÇÂÁÅ
ÇñÖçÅ ÔË, ÒÒÇÕñ¶ ç¶ ÁÅñ¶ ç¹ÁÅñ¶ À°ÚÆ Õ³è éÔƺ ÔËÍ À°Ã ù Çîñä ñÂÆ
î¹ôÕñ éÔƺ ÁÅÂÆ, òèÆÕ Ã¹ð¼ÇÖÁÅ ÃËÇéÕ åËéÅå éÔƺ ÃéÍ À°Ô îËù ÇÂÕ
ÔÅñ ÇòÚ ñË Ç×ÁÅ ÇÜÔóŠý ë¹¼à ñ§îÅ ÃÆ å¶ Û¼å ÇòÚ ôÆô¶ Üó¶ ԯ¶ ÃéÍ
ÕÅëÆ ÃÅð¶ ôÆô¶ ఼චԯ¶ ç¶Ö Õ¶ î˺ ê¹¼ÇÛÁÅ ÇÕ ÇÂÔ ÇÕò¶º à°¼à ׶? À°Ã é¶
ç¼ÇÃÁÅ, ÒÒÇüֻ é¶ ì³çÈÕ» ÕçÆ òðåÆÁ» éÔƺ ÃéÍ Ü篺 Ô¼æ ÁÅ ×ÂÆÁ» å»
ÇÂæ¶ ôÆÇôÁ» å¶ ÇéôÅé¶ ñÅ Õ¶ ç¶Öç¶Í î˺ îé·» ÕÆåÅÍ À°é·» é¶ å» ÃÅð¶ ôÆô¶
å¯ó ç¶ä¶ ÃéÓÓÍ
À°Ã çÆ ÃÅç×Æ Á¼×¶ ÔÕÈîå» çÆ ÃÜ èÜ, ôÅé-ô½Õå î¼áÆ Ô¯ Ü»çÆ
ÃÆÍ ÇÂÕ ÁîðÆÕé êÅçðÆ ÜÅé ñ¯ðÆ ñÅÔ½ð ÁÅÇÂÁÅ å¶ îÔÅðÅܶ êÅà ùÞÅÁ
ð¼ÇÖÁÅ ÇÕ îËù Á³×ð¶÷Æ ÃÕÈñ Ö¯ñ·ä çÆ ÁÅÇ×ÁÅ ÇçÀ°Í îÔÅðÅܶ çÆ òÆ
ǼÛÅ ÃÆ ÇÕ À°Ã ç¶ å¶ À°Ã ç¶ ò÷Æð» ÜðéËñ» ç¶ ì¼Ú¶ Á³×ð¶÷Æ ÇüÖä å¶
Ô¯ðé» ÇòÇçÁÅò» ÇòÚ Çéê¹³é Ô¯äÍ êÅçðÆ ù ÇÕÔÅ ÇÕ ñÅÔ½ð ç¶ ÁÅà êÅÃ
ÇÜÔóÆ æ» Ú³×Æ ñ×çÆ ÔË å¶ ÇܳéÆ ÚÅÔÆçÆ ÔË, Ãðò¶ Õð ÁÅÀ°, À°Ô ç¶
ÇçÁ»×ÅÍ Çëð êÅçðÆ é¶ À°ÃÅðÆ ç¶ ÖðÚ ìÅìå ×¼ñ å¯ðÆ åç À°Ô ÃòÆÕÅð
Õð ñÂÆ ×ÂÆÍ êÅçðÆ é¶ ÇÕÔÅ ÇÕ ÃàÅë À°Ô ÁÅêäÆ îð÷Æ çÅ ð¼Ö¶×Å å¶
åéÖÅÔ ÃðÕÅð ç¶×ÆÍ ÇÂÔ òÆ î³é ÇñÁÅ Ç×ÁÅÍ îÔÅðÅܶ é¶ ê¹¼ÇÛÁÅ, êð
ÇÂà ÃÕÈñ ÇòÚ Á³×ð¶÷Æ êóÅÀ°×¶, ìÅÂÆìñ å» éÔƺ?ÓÓ êÅçðÆ é¶ ÇÕÔÅ,
ÒÒìÅÂÆìñ å» ÜÆ ñÅ÷îÆ êóÅò»×¶ÍÓÓ îÔÅðÅܶ é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒêÅçðÆ ÜÆ, ÕÆ å°Ãƺ
îËù êÈðÅ ì¶òÕÈë ÃîÞç¶ Ô¯?ÓÓ ÃÕÈñ Ö¯ñ·ä çÆ ÃÅðÆ ÇòÀ°ºå Öåî ì¶ôÕ Õð
Çç¼åÆ êð Çëð òÆ E îÅðÚ AHCE ù îÔÅðÅܶ é¶ ÇòçÅ Õðé òÕå ÜÅé ñ¯ðÆ
ù Áéî¯ñ òÃå» í¶à ÕðÕ¶ êÈð¶ ÃÇåÕÅð éÅñ å¯ÇðÁÅÍ
ÕËêàé ò¶â é¶ AHCA ÇòÚ îÔÅðÅܶ çÆ ÕÅðÜôËñÆ ç¶ÖÆ å¶ ÇÂà ù
Õñîì¼è ÕÆåÅÍ À°Ã é¶ çÇÃÁÅ ÔË ÇÕ îÔÅðÅÜÅ ê³Ü òܶ Ãò¶ð¶ À°áçÅ å¶
دó¶ çÆ ÃòÅðÆ ÕðçÅ ÔËÍ éÅôåÅ ìÔ°åÆ òÅð دó¶ çÆ Çêá À°êð ÃòÅðÆ
ÕðÇçÁ» ÔÆ Õð ñ˺çÅ ÔËÍ é½ òܶ òÅêà îÇÔñ ÇòÚ êðåçÅ å¶ Õ³î» ÕÅÜ»
ÇòÚ ð°Þ Ü»çÅ ÔËÍ øËÃñ¶ ùäÅÀ°ºçÅ, ñ¶ÖŠܯÖÅ ê¹¼ÛçÅ å¶ çøåð ù ÔçÅÇÂå»
168 169
ÜÅðÆ ÕðçÅ ÔËÍ ç¹êÇÔð ÇÂÕ Ø³àÅ ÁÅðÅî ÕðçÅ ÔËÍ Ôð òÕå À°Ã çÅ ÃÕ¼åð
Ô°Õî êzÅêå Õðé òÅÃå¶ éÅñ ðÇÔ³çÅ ÔËÍ ìÅÁç ç¹êÇÔð ×°ðÈ ×z³æ ÃÅÇÔì ÜÆ
çÆ ÕæŠùäçÅ, ÕÆðåé ùäçÅ å¶ òÅêà կðà ÇòÚ êðå Õ¶ ôÅî ç¶ð åÕ
Õ³î ÕðçÅ ÔËÍ ÁÅêä¶ ÇìÃåð òñ åÕðÆìðé I òܶ Ü»çÅ ÔËÍ êð ÇÂÔ ð°àÆé
ÇìñÕ°ñ ÇÂà åð·» ê¼ÕÅ éÔÆºÍ ÃÔÆ ÇÂÔ ÔË ÇÕ Ççé ðÅå À°Ô Ãà¶à ç¶ êzåÆ
øð÷ ÇéíÅÀ°ä ñÂÆ ÇåÁÅð ìð ÇåÁÅð ðÇÔ³çÅ ÔËÍ ÕÂÆ òÅð å» ç¶ð ðÅå
î³Ü¶ å¶ ÁÅðÅî ÕðÇçÁ» òÆ Ü¶ À°Ã ç¶ îé ÇòÚ Õ¯ÂÆ ÖÅà ÇòÚÅð ÁÅ ÜŶ å»
ÁÅêä¶ ÃÕ¼åð Ü» ðÅÜÅ ÇèÁÅé ÇÃ³Ø ù Ô°Õî Çç³çÅ ÔË ÇÕ ÃÈðÜ Úó·é 寺
êÇÔñ» ÇÂÔ Õ³î î¹Õ³îñ Ô¯äÅ ÚÅÔÆçÅ ÔËÍ
ÚÅðñà öë ÇñÖçÅ ÔË ÇÕ Â¶ôÆÁé ðÅÇÜÁ» ÇòÚ¯º À°Ô ÇÂà ׼ñ¯º À°µåî
ÃÆ ÇÕ À°Ã ù ÁÅêäÆ ÃÆîÅ Áå¶ ÁÅêäÆ Ãîð¼æÅ ç¯Ô» çÅ ÃÔÆ Ç×ÁÅé ÃÆÍ
ç¹ôîä éÅñ À°Ô À°ç¯º å¼Õ ê³×Å éÔƺ ñ˺çÅ ÃÆ Ü篺 å¼Õ À°Ã ù ÇÂÔ ÇòôòÅô
éÔƺ Ô¯ Ü»çÅ ÃÆ ÇÕ Çܼå ïÕÆéé î¶ðÆ Ô¯ò¶×ÆÍ À°Ô çÈÜÅ Õçî À°áÅÀ°ºçÅ
ÔÆ éÔƺ ÃÆ Ü篺 å¼Õ ÜÅä éÔƺ ñ˺çÅ ÃÆ ÇÕ êÇÔñÅ Õçî ê¼ÕÅ ÇàÕ Ç×ÁÅ
ÔËÍ Â¶éÅ ôÕåÆôÅñÆ Ô¯ä ç¶ ìÅòÜÈç À°Ô Ô³ÕÅÇðÁÅ éÔÆºÍ À°Ô ñ×ÅåÅð Ú¶å³é
ðÇÔ³çÅ ÃÆ ÇÕ Çòô¶ô ÕðÕ¶ ÇÃ¼Ö êð³êðÅò» ò¼ñ Áò¼Ç×ÁÅ éÅ Ô¯ ÜÅò¶ ÇÕÀ°ºÇÕ
À°Ã ù Çüֻ ç¶ ÇÃçÕ Áå¶ Ã¹íÅÁ çÆ ÜÅäÕÅðÆ ÃÆÍ À°Ô ÁÅêäÆ îð÷Æ éÔƺ
á¯ÃçÅ ÃÆ ÇÕÀ°ºÇÕ À°Ã ù êåÅ ÃÆ ÇÕ ÖÅñÃÅ Õ¶òñ ×°ðÈ çÆ åÅÇìÁÅçÅðÆ
ÕìÈñçÅ ÔË Ô¯ð ÇÕö çÆ éÔÆºÍ ÕçÆ ÕçÅÂƺ ÇÃ¼Ö À°Ã ù ÷ðÈð ì¹ðÅ íñÅ ì¯ñ
ñËºç¶ Ãé êð À°Ô ìðçÅôå ÕðçÅ ÃÆÍ ÁÅêä¶ À°êð ԯ¶ ÔÇæÁÅðì³ç Ô¼ñ¶ ù
òÆ é÷ðÁ³çÅ÷ Õð Çç³çÅ ÃÆÍ
îÔÅðÅܶ é¶ ñÅð³Ã ù ÁÅêä¶ ìÅð¶ ܯ ôìç ÕÔ¶ À°Ô Ôé, ÒÒÔîçðçÆ
Áé°ôÅÃé Áå¶ éÆåÆÁ» ðÅÔƺ î˺ ÁÅêäÆ ÃðÕÅð ÃÇæð ìäÅÂÆÍ ÇÜæ¶ ÇÕå¶
îËù ìÔÅçðÆ Áå¶ ÇÃÁÅäê òð׶ À°µåî ×°ä é÷ðƺ ê¶ î˺ À°é·» ù À°µÚ¶
Ú¹¼Õ ÇçåÅ å¶ ÖåÇðÁ» ÇòÚ ÁÅê ÇÕö 寺 ÇêÛ¶ éÔƺ ÇðÔÅÍ ìðÅìð ñÇóÁÅ
ìðÅìð æ¼ÇÕÁÅÍ îËçÅé Áå¶ çðìÅð ÇòÚ î˺ ê¼ÖêÅå òñ¯º Á¼Ö» ì³ç ðÖÆÁ»
å¶ Çé¼ÜÆ ÁÅðÅî ò¼ñ ÇèÁÅé ؼà ÇçåÅÍ ×°ðÈ ÁÕÅñ ê¹ðÖ î¶ð¶ À°êð ÇîÔðìÅé
ÇðÔÅ å¶ ÇÂà öòÕ À°êð ¶éÆ çÇÂÁÅ ÕÆåÆ ÇÕ î¶ð¶ ðÅÜ çÆÁ» Ô¼ç» ÚÆé
Áå¶ Áë×ÅÇéÃåÅé ù ÛȳÔçÆÁ» ÔéÓÓÍ
BG ÜÈé AHCI ù EI ÃÅñ çÆ À°îð ÇòÚ À°Ô óÃÅð 寺 ÇòçÅ Ô¯ÇÂÁÅÍ

ÃÔÅÇÂÕ ÃÔÅÇÂÕ ê¹ÃåÕ ê¹ÃåÕ ÃÈÚÆ
ÃÈÚÆ
îÔÅðÅÜÅ ðäÜÆå ÇÃ³Ø ìÅìå ðÇÚå ÃÅÇÔå çÆ Õ¯ÂÆ ÕîÆ éÔÆºÍ À°Ã ç¶
ÃîÕÅñÆÁ» 寺 ñË Õ¶ Ô°ä å¼Õ ÇÂÇåÔÅÃÕÅð» é¶ ìóÆ ÇîÔéå éÅñ À°Ã ìÅð¶
ÕÆîåÆ çÃåÅò¶÷ ÇåÁÅð ÕÆå¶ ÔéÍ À°Ã ìÅð¶ ÃÅð¶ ÃÅÇÔå çÅ ò¶ðòÅ ç¶äÅ éÅ
óíò ÔË, éÅ ÇÂà çÆ òèÆÕ ñ¯ó ÔËÍ Õ¶òñ îÔ¼åòêÈðé ÇÕåÅì» çŠóֶê
ò¶ðòÅ ÇÂà êzÕÅð ÔË:
î¹Ô³îç ñåÆë, ÇÔÃàðÆ ÁÅë çÆ ê³ÜÅì (Áé°.)/ñËêñ Ç×zÇëé, ðäÜÆå
ÇóØ/Ç×. Ç×ÁÅé ÇóØ, åòÅðÆÖ ×°ðÈ ÖÅñÃÅ/ïÔé ñÅñ ÃÈðÆ, À°îçÅå-
À°å-åòÅðÆÖ/Ö¹ôòÕå ðÅÇÂ, åòÅðÆÇÖ Çüֻ/ÜÆ.ÃÆ. ÃÇî¼æ, ¶ ÇÔÃàðÆ ÁÅë
çÆ ðÆÇé§× ëËÇîñÆ ÁÅø ñÅÔ½ð/ÁñÅÀ°çÆé î¹ëåÆ, ÇÂìðåéÅîÅ/×é¶ôçÅÃ
ìâ¶ÔðÅ, ÚÔÅð ìÅÇö ê³ÜÅì/ìÈà¶ôÅÔ, åÅðÆÇÖ ê³ÜÅì/ܶî÷ ìzÅÀ±é, ÇÔÃàðÆ
ÁÅø çÆ À°ÇðÜé Á˺â êz¯×ðËà ÁÅë Óç ÇüÖÃ/ÁîðéÅæ, ÷ëðéÅîÅ ÇÂ
ðäÜÆå ÇóØ/ë¯ðÃàð, ¶ ÜðéÆ ëðÅî ì³×Åñ àÈ Ç³×ñ˺â/ÚÅðñà ×ë, Çç
ÇüÖà Á˺â Çç ÇÃ¼Ö òÅð÷/ìÅðé ÇÔÀ±×ñ, àðËòñ÷ ÇÂé ÕôîÆð Á˺â ê³ÜÅì/
ëÕÆð òÔÆç¹¼çÆé, Çç ðÆÁñ ðäÜÆå ÇóØ/âìÇñÀ±. ÜÆ. Á½Ãì½ðé, çÆ Õ¯ðà
Á˺â Õ˺ê ÁÅë ðäÜÆå ÇóØÍ
170 171
ðÈà ðÈà çÅ çÅ ÚðÇÚå ÚðÇÚå ÃÅè ÃÅè ðÅÃê¹Çåé
ðÅÃê¹Çåé
ðÅÃê¹Çåé ìÅìå î˺ ÕÅñÜ ÇòÚ Ã¹ÇäÁ», ÇÜà ÁÖìÅð Ü» ðÃÅñ¶
ÇòÚ À°Ã ìÅìå ÛÇêÁÅ ç¶ÖçÅ, êó·çÅÍ À°Ã ìÅìå ìÔ°å îÅóÅ
ÇñÇÖÁÅ Ç×ÁÅ, ÇÕ À°Ô ôðÅìÆ ÃÆ, Á½ðå» çÅ ô¹ÕÆé ÃÆ å¶ ÷ÅÇðéÅ
éÅñ À°Ã çÅ ÇÂôÕ ÃÆÍ ÇÜÔóÆ À°Ã çÆ åÃòÆð ÕÇîÀ±ÇéÃà ïòÆÁå
Ãà¶à ò¶ñ¶ ê¶ô ÕÆåÆ ×ÂÆ, À°ÔÆ ÃÔÆ ÜÅäÆ ×ÂÆÍ Ô°ä, ÁñËÕà âÆ.
Ü»Ü çÆ ÃÇÚ¼åð Á³×ð¶÷Æ ÇÕåÅì Ò×z¶×ðÆ ðÅÃê¹Çåé çÅ ÜÆòé Áå¶
Ãî»Ó, ÕÅÇñé÷ é¶ ×ñÅÃׯ 庯º ÛÅêÆ ÔËÍ ÃòÅ ÚÅð ý ê³ÇéÁ» çÆ
ÇÂà ÇÕåÅì ç¶ BB ÁÇèÁŶ Ôé å¶ E ý ÔòÅÇñÁ» éÅñ ÁÅêäÅ
î¼å ê¶ô ÕÆåÅ ÔËÍ ÇÂÔ ÇÕåÅì êó·é À°êð³å ðÅÃê¹Çåé ç¶ éËä
éÕô ìçñç¶ ÔéÍ
ÃÅÇÂì¶ðÆÁÅ òÅñ¶ êÅö ÇÜæ¶ À°ÜÅó ÔÆ À°ÜÅó ÔË, ×ðÆì ÇÕÃÅé
ç¶ Øð ÇòÚ AHFD ÇòÚ À°Ã çÅ Üéî Ô¯ÇÂÁÅÍ ñ¯Õ çÈð ç¹°ð¶â¶ çÅ
ê³è دóÅ ×¼âÆÁ» å¶ åËÁ Õðç¶, Ççé ðÅå å°ðç¶ ðÇÔ³ç¶Í ÇÂÕ òÅð
ÕÂÆ Ççé ÁÅìÅçÆ éÅ Çç¼ÃÆ å» ðÅå ù ÇÂÕ î¹ÃÅøð Õ¯ÚòÅé ù
ÕÇÔä ñ¼×Å— ÁÔ° À°èð çÆò¶ Ü× ðÔ¶ Ôé, À°Ã ÁÅìÅçÆ òñ éÅ
Ú¼ñƶ? Õ¯ÚòÅé é¶ ØìðÅ Õ¶ ÇÕÔÅ- À°èð À°º×ñ éÅ Õð¯, çÆò¶
éÔƺ ÇÂÔ, ìÇØÁÅó» çÆÁ» Á¼Ö» ÇñôÕçÆÁ» ÔéÍ
ÇÂÕ ò¼âÆ íËä îÅðÆÁÅ ÃÆ å¶ ç¯ ÃÅñ òâÅ íðÅ çÇî¼åzÆÍ
îÅðÆÁÅ çÆ î½å Û¯àÆ À°îð ÇòÚ Ô¯ÂÆ å¶ íðÅ çÇðÁÅ ÇòÚ Çâ× Õ¶
â°¼ì îÇðÁÅÍ ÇéÕÆ À°îð¶ î» ÇòÔÈäÅ Ô¯ Ç×ÁÅÍ ÇÂé·» ü໠ù éÅ
í°¼ñ ÃÕä ÕðÕ¶ ðÅÃê¹Çåé é¶ ÁÅêäÆ èÆ çÅ é» îÅðÆÁÅ Áå¶ ì¶à¶
çÅ éÅî çÇî¼åzÆ ð¼ÇÖÁÅÍ Çé¼ÕÅ Ô°³çÅ À°Ô ÇÕÔÅ ÕðçÅ ÃÆ ÇÕ îËù
Ú¯ð òñ¯º Ú¹ÕÆ ÜÅ ðÔÆ, Û°êÅÂÆ ÜÅ ðÔÆ òÃå± Ççà ܻçÆ ÔËÍ ÃÅæÆ
ì¼Ú¶ Լà ê˺ç¶Í Ç×ÁÅð» Õ° ÃÅñ çÆ À°îð¶ Ü篺 À°Ô ì¹ÖÅð éÅñ
ÇéãÅñ î³Ü¶ å¶ ÇêÁÅ ÃÆ, Û¶ üå ×ò»ãÆ, ÇêåÅ êÅà Øð Á¼× öÕ
ðÔ¶ ÃéÍ ÇÂÕ é¶ ÇÕÔÅ— î¶ð¶ Ú¯ðÆ Ô¯Â¶ دó¶ çÅ Õ¯ÂÆ êåÅ éÔƺ
ñ×çÅÍ ÇìîÅð ðÅÃê¹Çåé é¶ ìËᶠì³ÇçÁ» ÇòÚ¯º ÇÂÕ òñ À°º×ñ
ÕðÕ¶ ÇÕÔÅ— å¶ðŠدóÅ ÇÂÃ é¶ Ú¹ðÅÇÂÁÅ ÔËÍ ÇÜà ò¼ñ ÇÂôÅðÅ
ÕÆåÅ Ç×ÁÅ À°Ô ì³çŠװö éÅñ À°á Õ¶ å°ð ÇêÁÅ å» ÇêåÅ é¶

îÅëÆ î³×Æ ÇÕ ÇìîÅðÆ ÕÅðé ⶠçÅ ÇçîÅ× áÆÕ éÔƺ, ÇÂà çÅ
ì¹ðÅ éÅ îéÅÂÆºÍ Ãí ñ¯Õ Úñ¶ ×Â¶Í Ø¯ó¶ ç¶ îÅñÕ é¶ Õ°Þ Ô¯ð
ì³ÇçÁ» Ãî¶å ô¼ÕÆ ì³ç¶ ç¶ Øð ç¹ÁÅñ¶ Û°ê Õ¶ ðÅåƺ êÇÔðÅ ñÅ
ÇçåÅÍ Á¼èÆ ðÅå Ú¯ð é¶ Ø¯óÅ ÁÅêä¶ åì¶ñ¶ ÇòÚ¯º Õ¼ã Õ¶ ÇÕå¶
ùð¼ÇÖÁå æ» ÇñÜÅäÅ ÚÅÇÔÁÅ å» øÇóÁÅ Ç×ÁÅÍ ì¶Ô¼ç Õ°àÅÂÆ ÕÆåÆ
å¶ Ø¯óÅ Û°âÅÇÂÁÅÍ ðÅÃê¹Çåé ÇÕÔÅ ÕðçÅ ÃÆ— î¶ðÅ òÆ Ú¯ðÆ Õðé
ù ÁÕÃð ÜÆ ÕðçÅ ÔË êð î˺ âð Ü»çÅ Ô» ÇÕ ÇÜò¶º Ú¯ð Áå¶ Ú¯ðÆ
çÆÁ» òÃå» îËù ÇçÖÅÂÆ Çç³çÆÁ» Ôé ÇÂö åð» î˺ òÆ Ô¯ð» ù Ú¯ðÆ
ÕðçÅ ÇçÃçÅ Ô¯ò»×ÅÍ
À°Ã çÆ èÆ îÅðÆÁÅ é¶ À°Ã ìÅð¶ Çå³é ÇÕåÅì» ÇñÖÆÁ» ÇÜé·»
ÇòÚ À°Ô çÃçÆ ÔË ÇÕ Û¯àÆ À°îð ÇòÚ À°Ô íÇòÖìÅäÆ ÕðçÅ ÃÆ,
À°Ô Õ°Þ ÁÇÜÔÆÁ» ÁòÅÜ» Õ¼ã ñ˺çÅ ÃÆ ÇÕ âð¶ ԯ¶ Ü» í±åð¶ ԯ¶
ÜÅéòð ô»å Ô¯ Ü»ç¶ ÃéÍ ÁñËÕà ÇÂé·» ×¼ñ» å¶ ÇÂÔ ÕÇÔ Õ¶ ô¼Õ
ÕðçÅ ÔË ÇÕ AF çóìð AIAF ù Ø𯺠üç Õ¶ Ü篺 À°Ã ù Õåñ
ÕÆåÅ Ç×ÁÅ, À°ç¯º À°Ã ù ÇÕÀ°º êåÅ éÅ ñ¼×Å? ÇêÛ¯º ÜÅ Õ¶ ÁÃƺ
ç¶Ö»×¶ ÇÕ À°Ã ù ÁÅêäÆ î½å çÅ êåÅ ÃÆÍ Çëð À°Ô ÕÅåñ ç¶ Øð
ÇÕÀ°º ÚñÅ Ç×ÁÅ? ÇÂÔ ðԼà ÁäùñÞ¶ ÔéÍ
AIAG çÅ ÕÇîÀ±ÇéÃà ÇÂéÕñÅì ÁÅÇÂÁÅ å» ðÅÃê¹Çåé ìÅìå
êóåÅñÆÁÅ ÕÇîôé ìËÇáÁÅÍ À°Ã ÇòÚ ×òÅÔÆÁ» ç¶ ÁÅèÅð å¶
ðÅÃê¹Çåé ù Ô³ÇãÁÅ ñ°¼ÚÅ ìçîÅô ÇÃè ÕÆåÅ Ç×ÁÅÍh êóåÅñÆÁÅ
ÕÇîôé çÆ Çðê¯ðà ô¼ÕÆ ÔË ÇÕÀ°ºÇÕ À°Ã é¶ À°Ô¯ Çüè ÕðéÅ ÃÆ Ü¯
Ãà¶à ÚÅÔ°³çÆ ÃÆÍ ÃðÕÅð 寺 âð¶ ñ¯Õ ðÅÃê¹Çåé ç¶ Ô¼Õ ÇòÚ ÇÕò¶º
쯯ñ ÃÕç¶ Ãé? ÇÂà ÕðÕ¶ ÁÃƺ ÇÂà ÇÕåÅì ç¶ éÅÇÂÕ çÆ ôÖÃÆÁå
çÅ ÁÅèÅð éÅ À°Ã çÆ èÆ çÆÁ» ÇñÖå» ù ìäÅÇÂÁÅ ÔË éÅ ÕÇîôé
çÆ Çðê¯ðà ùÍ ÃìÈå À°Ã ç¶ Ô¼Õ ÇòÚ Ü»ç¶ Ôé, éÅ ÇÕ ÃðÕÅð ç¶
Ô¼Õ ÇòÚÍ
ÁÅêäÆ êóçÆçÅ Õ°óÆ éÅñ ÇòÁÅÔ ÕðÅÇÂÁÅ, ì¼Ú¶ ԯ¶ êð
êÇðòÅð ù Û¼â Õ¶ ÃÅÇÂì¶ðÆÁÅ çÆÁ» À°ÜÅó» ÇòÚ ÇÂÕ»å çÆ åñÅô
ÇòÚ ÇéÕÇñÁÅ ÕÂÆ ÃÅñ éÅ êðÇåÁÅÍ Ü篺 À°Ô Øð ÁÅÇÂÁÅ å»
êÇðòÅð 寺 êÛÅÇäÁ» éÔƺ Ç×ÁÅ ÃÆÍ åîÅÕÈ Áå¶ ôðÅì êÆäÆ Û¼â
ÇÂÕ ×Æå ܯÇóÁÅ Ç×ÁÅ :
ðÅÃê¹åÆé ðÅÃê¹åÆéÍ
ñòð ÁÅë ç ð¼ôÆÁé Õ°ÂÆé¨
172 173
Ú¹ÕÅ ÃÆ å¶ çÃçÅ ÃÆ ÇÕ À°Ô ÃÅñ» ì¼èÆ ì³ç×Æ ÕðçÅ ÇðÔÅÍ ×¼ñ»
ÕðÇçÁ» À°Ô êÈð¶ òÅÕ éÅ ì¯ñçÅ, ÕÂÆ òÅð ÃîÞ éÅ ñ×çÆ ÕÇÔ
ÕÆ ÇðÔÅ ÔËÍ ÁÖ» ÇñôÕçÆÁ», å¶÷ À°º×ñ» ñ§îÆ çÅó·Æ ÇòÚ ë¶ðçÅ
Ô¯ÇÂÁÅ Õ°Þ ÕÔÆ Ü»çÅ ÇÜà çÅ Õ¯ÂÆ Áðæ éÅ Ô°³çÅÍ ò¼âÅ Ü×ÆðçÅð
ÇîÖÅÂÆñ¯ÇòÚ ÇÕÔÅ ÕðçÅ ÃÆ— Õ¯ÂÆ ì³çÅ éÔƺ ÇîÇñÁÅ ÇÜÔóÅ ÕÔ¶
ÇÕ À°Ô ðÅÃê¹Çåé ù ÜÅä Ç×ÁÅ ÔËÍ
ÇÂñÆÁÅâ¯ð é¶ ðÅÃê¹Çåé ç¶ ì¯ñ AI@G ÇòÚ Õñî ì³ç ÕÆå¶Í
ÇÂÕ æ» ðÅÃê¹Çåé ÕÇÔ³çÅ ÔË, ÒÒî¶ð¶ À°êð ÜÅéñ¶òÅ Ôîñ¶ ԯ¶Í
îÅñÕ é¶ ìÚÅ ÇñÁÅÍ Áé¶Õ» òÅð ìÇØÁÅó» é¶ Ô¼ñ¶ ì¯ñ¶, Õ°Þ éÔƺ
Çò×ÇóÁÅÍ çÇðÁÅò» ÇÕéÅð¶ å°ðéÅ Ú³×Å ñ×çÅ ÇÕÀ°ºÇÕ ÇÂæ¶ ð¼ì
òÃçÅ ÔËÍ Õ°çðå òèÆÁÅ àÆÚð ÔË ÇÕÀ°ºÇÕ ìóå ð°å ìÅìå çðÖå
寺 òèÆÁÅ Õ½ä ÜÅäçÅ ÔË?ÓÓ
Çê³â òÅÃÆÁ» ù Ü篺 À°Ô ÇÕÔÅ ÕðçÅ ÃÆ ÇÕ ìÅçôÅÔ Áå¶
îñÕÅ î¶ð¶ Øð ÁÅÇÂÁÅ Õðé׶ å» ñ¯Õ ÁÅÖç¶ Ãé ÇÂà çÅ ÇçîÅ×
áÆÕ éÔÆºÍ ÇÂÕ òÕå ÁÅÇÂÁÅ Ü篺 ÇÂà Áéêó· ÇÕÃÅé é¶ ÷Åð
Áå¶ ÷ÅÇðéÅ éÅñ ×¼ñ» ÕðÇçÁ» Òå±³Ó ôìå òðÇåÁÅÍ êÇó·Á» ÇñÇÖÁ»
ò»× Ü» ÖÅéçÅéÆ ì³ÇçÁ» ò»× ÃÇíÁÕ êÅñô ÕÆå¶ ôìç À°Ã ù
ì¯ñä¶ éÅ ÁŶ ÔÅñ» ÇÕ À°Ô ÷Åð ÷ÅÇðéÅ çÆ Ççñ¯º Õçð ÕðçÅ
ÃÆÍ
÷Åð êzì³èÕÆ îÅîÇñÁ» ÇòÚ ÃÖå ÃÆ êð ÷ÅÇðéÅ ìÅð¶ ê¯ì¶ç
é¶ ÇñÇÖÁÅ, ÒÒÀ°Ô êÆàð îÔÅé éÅñ¯º òèÆÕ åÅéÅôÅÔ å¶ ÂÆòÅé 寺
òèÆÕ ÖåðéÅÕ Á½ðå ÃÆÍÓÓ
À°Ã ìÅð¶ îôÔÈð Ô¯ Ç×ÁÅ ÇÕ À°Ô ÇìîÅð» ù ðÅ÷Æ ÕðçÅ ÔËÍ
Çå³é èÆÁ» ÇêÛ¯º ÷Åð ÇéÕ¯ñÃ ç¶ îÇÔñ ÇòÚ ôÅÔ÷ÅçŠܳÇîÁÅ ÇÜÃ
ÇòÚ éÃñÆ é°Õà ÇÂÔ ÃÆ ÇÕ ÷Öî ÇòÚ¯º ÖÈé òÇ×ÁÅ å» ð°Õ¶×Å
éÔÆºÍ òⶠôÅÔÆ ÖÅéçÅé êÈðìñÆÁ» çðÜäÅ ê¹ôå» çÆ êóåÅñ
Õðé ÇêÛ¯º Çðôå¶ åËÁ Õðç¶ Ãé ÇÕ ÇÕå¶ ÇÂà ñÅÂÆé ÇòÚ Õ¯ÂÆ
òâÆ ÇìîÅðÆ å» éÔƺ ðÔÆ, êð ÇÂà ê¼Ö¯º ÷Åð îÅð ÖÅ Ç×ÁÅÍ
÷ÅÇðéÅ ç¶ Üðîé ÖÅéçÅé ÇòÚ ÇÕå¶ ÇÂÔ é°Õà ÇðÔÅ ÃÆÍ ç¹éÆÁ»
íð ç¶ âÅÕàð» é¶ ÷¯ð ñÅÇÂÁÅ êð é°Õà çÈð éÅ Ô¯ÇÂÁÅÍ ÷ÅÇðéÅ
ù ÇÕö é¶ ðÅÃê¹Çåé çÅ éÅî ç¼ÇÃÁÅÍ ÁÅêäÅ ò³ô ÕÅÇÂî ð¼Öä
ñÂÆ îÔÅðÅäÆ ÕÆ éÔƺ ÃÆ Õð ÃÕçÆ? À°Ã é¶ ÃÅè ù îÇÔñ» ÇòÚ
üÇçÁÅÍ

êÇÔñÆ òÅð À°Ã é¶ îÇÔñ Á³ç𯺠ç¶Ö¶ å» ç³× ðÇÔ Ç×ÁÅÍ
ÃÅðÆ À°îð À°Ã é¶ ÃÅç¶ ÇÕÃÅé òÅñÅ ÇñìÅà êÇÔÇéÁÅ ÇÜà ù
À°êðñ¶ åìÕ¶ éëðå Õðç¶ ÃéÍ Û°ðÆ Õ»àÅ òðåäÅ éÔƺ ÁÅÇÂÁÅÍ
Ö»çÅ Ô¯ÇÂÁÅ éËêÇÕé òðå¶, îåñì éÔÆºÍ À°ÚÆ Õ°ñ ç¶ îðç Á½ðå»
é¼Õ Ø°¼à ñËºç¶ ÇÕÀ°ºÇÕ ÇÜÔóÆ ØàÆÁÅ ÃÅìä éÅñ è¯Â¶ Õ¼êó¶ êÇÔé
Õ¶ ÁÅÀ°ºçÅ À°Ã ç¶ ÕÅÃÇàÕ çÆ ç¹ð׳è ÇÃð ù Úó· Ü»çÆÍ êð ôÅÔÆ
îÇÔîÅé ìÅìå éÅ Õ¯ÂÆ Õ°ÃÕ ÃÕçÅ ÃÆ éŠԼà ÃÕçÅ ÃÆÍ À°Ô å»
è¯Â¶ Õ¼êó¶ ÇÂà ÕðÕ¶ êÇÔé ñ˺çÅ ÇÕ îÇÔñ» ÇòÚ ÜÅäÅ ÔË éÔƺ å»
îËñ¶ êÅÂÆ ÇëðçÅ ðÇÔ³çÅÍ ÷Åð é¶ Õ°Þ ×¼ñ» ÕÆåÆÁ», ÃÅè é¶ ÃèÅðé
ÇÜÔ¶ ÜòÅì Ççå¶Í ÷ÅÇðéÅ é¶ êzÅðæéÅ ÕÆåÆ— îÔÅåî», î¶ð¶ ôÅÔ÷Åç¶
çÅ ÖÈé ò×ä¯ éÔƺ ð°ÕçÅÍ å°Ãƺ ÇîÔðìÅé Ô¯ò¯Í ÃÅè é¶ ÇÕÔÅ—
âÅÕàð» ù êÇÔñ» ìÅÔð Õ¼ã¯Í À°Ô ì¼Ú¶ ù Ô¼æ éÅ ñÅÀ°äÍ âÅÕàð
ìÅÔð ÇéÕñ ×Â¶Í Õ¶òñ îÇÔñ çÅ ÚÆë ÃðÜé Á³çð ðÇÔ Ç×ÁÅÍ
ÖÈé ò×ä òÅñ¶ ÷Öî À°êð Ø°à Õ¶ ì³é·Æ Ô¯ÂÆ ê¼àÆ é¶ ÖÈé ð¯Õ Õ¶
ð¼ÇÖÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆÍ ðÅÃê¹Çåé Á³çð Ç×ÁÅÍ êÇÔñ» ÷Öî À°µêð
æ¹¼ÇÕÁÅ, Çëð ì¼Ú¶ ç¶ ÇÃð å¶ Ô¼æ ë¶ÇðÁÅÍ Ã¹¼åÅ ì¼ÚÅ ÜÅÇ×ÁÅ å¶
ÃÅè ò¼ñ ç¶Ö ç¶ î¹ÃÕðÅ ÇêÁÅÍ ÇÂÔ¯ ÇÜÔÅ À±à êà»× ÇÕÃî çÅ
ì³çÅ êÇÔñÆ òÅð ç¶ÇÖÁÅÍ ðÅÃê¹Çåé é¶ ÃÇÔܶ ÃÇÔܶ ÷Öî 寺 ê¼àÆ
Ö¯ñ·Æ, ÷Öî å¶ Ô¼æ ë¶ÇðÁÅ, ÖÈé ò×ä¯ ð°Õ Ç×ÁÅÍ Ô¼Ã Õ¶ ÕÇÔä
ñ¼×Å— å±³ áÆÕ Ô¯ Ç×ÁÅ Ô˺ ðÅÜ Õ°îÅðÍ Ã¹ÖÆ ðÔ¶ºÍ
÷Åð Áå¶ ÷ÅÇðéÅ é¶ Áð÷ ÕÆåÆ ÇÕ Õ°Þ Ççé îÇÔñ» ÇòÚ
ðÔ¯Í À°Ã ù Ô¯ð ÕÆ ÚÅÔÆçÅ ÃÆ? Çå¿é¶ ðÅÜÕ°îÅðÆÁ» Ú½æÅ ðÅÜÕ°îÅð
ÃÅðÅ Ççé À°Ã 寺 ÕÔÅäÆÁ» ùäç¶ ðÇÔ³ç¶Í ÔÜÅð» îÆñ» çÅ ê³è À°Ô
ÕÂÆ ÃÅñ ÕðçÅ ÇðÔÅ ÃÆ, À°Ã Õ¯ñ üÚÆÁ» ×¼ñ» ¶éÆÁ» Ãé ÇÕ
êðÆ ÕÔÅäÆÁ» çÆ ÕÆ ñ¯ó ÃÆ? ì¼Ú¶ À°Ã 寺 ò¼Ö Ô¯ä ñÂÆ ÇåÁÅð
éÔƺ ÃéÍ êð ÃÅè é¶ ÇÂÕ Ççé ÇÕÔÅ— Ô°ä î˺ ÜÅò»×ÅÍ ì¶ô°îÅð
ÕÆîåÆ Ã¹×Åå» ç¶ Õ¶ À°Ã ù å¯ÇðÁÅ Ç×ÁÅÍ
ì¶êzòÅÔ ÃÅèÈ ù Ü篺 Õ¯ÂÆ ÕÇÔ³çÅ ÇÕ å±³ ÕÂÆ ×ñåÆÁ» Õð
Çç³çÅ Ô˺ å» À°Ô À°åð Çç³çÅ- êÛåÅòÅ èðî ÔËÍ ÇÜÔó¶ ×ñåÆÁ»
éÔƺ Õðç¶ À°Ô êôÚÅåÅê éÔƺ Õðç¶, À°Ô èÅðÇîÕ éÔƺ Ô¯ ÃÕç¶Í
ð¼ì çÆ ð÷Å ÇòÚ ðÔ¯Í ÇÕå¶ Õ°Þ ×ñå éÔƺ ÔËÍ Ü¶ ×ñå ñ¼×Å,
ÇÖî» î³×¯Í
îÇÔñ ÇòÚ À°Ã ç¶ çÅÖñ¶ çÅ ì¹ðÅ îéÅÇÂÁÅ Ç×ÁÅÍ ÖÅéçÅéÆ
174 175
ñ¯Õ» ù ñ¼×Å ÇÜò¶º îÇÔñ Çí¼ÇàÁÅ Ç×ÁÅ Ô¯ò¶Í À°Ú¶ åìÕ¶ ÇÖÞç¶
Ãé Ü篺 À°Ô ÕÇÔ³çÅ ÇÕ î˺ ÃÅè Ô»Í òËö À°Ã çÆÁ» ÇÜé·» Õî÷¯ðÆÁ»
çÅ Ç÷Õð ÕÆåÅ Ü»çÅ, ê¼Ûî ÇòÚ À°é·» çÅ Õ¯ÂÆ é¯Çàà éÔƺ ñ˺çÅÍ
ÜðéËñ ç¶çÆÇñé é¶ Ö¹ëÆÁÅ ÇòíÅ× ù ðÅÃê¹Çåé ç¶ ÇêÛ¯Õó å¶
òðåîÅé ìÅìå êåÅ Õðé ç¶ Ô°Õî ç¶ Ççå¶Í Çðê¯ðà» îÅóÆÁ»
ÁÅÂÆÁ»Í êzèÅé î³åðÆ ÃàÅñÆÇêé é˶ ç¹ìÅðÅ Ü»Ú ÕðÅÂÆÍ Çðê¯ðà
ÇòÚ ÁÅÇÂÁÅ ÇÕ ÇÂà çÅ îÇÔñ ÇòÚ ÁÅÀ°ä ÜÅä áÆÕ éÔƺÍ
êzèÅé î³åðÆ é¶ ðÅÜèÅéÆ ÇòÚ À°Ãç¶ çÅÖñ¶ À°êð êÅì³èÆ ñÅ ÇçåÆÍ
êzèÅé î³åðÆ é¶ ìÅçôÅÔ ù ðÅÃê¹Çåé ìÅð¶ ç¼ÇÃÁÅ å» À°Ã é¶ Ô¼Ã
Õ¶ ÇÕÔÅ— Ú³×Å, Ô°ä éÔƺ À°Ôù ÁÅê» ÇÂæ¶ òóé Çç³ç¶Í êð ÇÂÔ
÷ìÅéÆ Ô¯ÂÆ ×¼ñ ÃÆÍ ðÅÃê¹Çåé ù ðÅÜèÅéÆ ÇòÚ ç¶Öä ÇêÛ¯º À°Ã
ù Ç×zëåÅð ÕðéÅ ìäçÅ ÃÆÍ ÇÂÕ Ççé À°Ô ðÅÜèÅéÆ ÜÅä òÅñÆ
ð¶ñ ×¼âÆ ÇòÚ ÚÇó·ÁÅ å» Ö¹ëÆÁÅ ê¹ñÆà çÆ ÔðÕå åÅó Ç×ÁÅÍ
À°Ã é¶ ÚñçÆ ×¼âÆ ÇòÚ¯º ÛÅñ îÅðÆ, ç½ó Õ¶ ÕÅð ÇòÚ ìËÇáÁÅ,
ÇîñÆåÃÅ â¼ÚËÃ ç¶ îÇÔñ Á³çð ÜÅ òÇóÁÅÍ Á¼á êÇÔð ê¹ñà é¶
îÇÔñ ضðÆ ð¼ÇÖÁÅÍ ê¹Çñà À°æ¯º À°ç¯º ÔàÆ Ü篺 ×òðéð çÅ Ô°Õî
ÁÅ Ç×ÁÅ ÇÕ ðÅÃê¹Çåé Ãà¶à çÅ îÇÔîÅé ÔËÍ ê¹ñà î¹ÖÆ é¶ êzèÅé
î³åðÆ ù ÇÂÔ ×¼ñ ç¼ÃÆ å» À°Ô Լà ÇêÁÅÍ ×¼ñ ÖåîÍ
ÂÆÃÅÂÆ ÃÅèÈ ÇÂñÆÁÅâ¯ð ðÈÃÆ ÚðÚ çÅ ôÕåÆôÅñÆ ÁÅ×È,
ÇòçòÅé Áå¶ òèÆÁÅ ì¹ñÅðÅ ÃÆÍ À°Ã ç¶ À°êÅôÕ» çÆ Ç×äåÆ ñ¼Ö»
ÇòÚ ÃÆ ÇÜà ÕðÕ¶ À°Ô Ãà¶à çÆ ÁÅñ¯ÚéŠ寺 òÆ êðÔ¶÷ éÔƺ ÃÆ
ÕðçÅÍ ÷Åð ù À°Ã çÆÁ» ÔðÕå» Ú³×ÆÁ» éÅ ñ¼×ÆÁ» å» Ã÷Å òܯº
À°Ã çÆ ìçñÆ ÃÅÇÂì¶ðÆÁÅ ç¶ ÚðÚ ÇòÚ Õð ÇçåÆ ×ÂÆÍ ÃŶì¶ðÆÁÅ
ù ÃÅⶠÕÅñ¶-êÅäÆ çÆ Ã÷Å ò»× ÃîÞ¯Í ðÅÃê¹Çåé À°Ã ÃÅÔîä¶ Õ°Þ
éÔƺ ÃÆÍ ÇÂñÆÁÅâ¯ð ðÅÃê¹Çåé ù Ú³×Å ì³çÅ éÔƺ ÃîÞçÅ ÃÆÍ ç¯ò»
çÅ ÇÂÕ Ã»ÞÆ æ» î¶ñ Ô¯ÇÂÁÅÍ ðÅÃê¹Çåé é¶ ÂÆñÆÁÅâ¯ð ù ÜøÆ
ÇòÚ Ø°à ÇñÁÅÍ ×ðòéËü ÁËéÅ é¶ ðÅÃê¹Çåé Á¼×¶ ׯÇâÁ» êðé¶
ìËá Õ¶ À°Ã çÅ Ô¼æ Ú¹³ÇîÁÅÍ ÷ÅÇðéÅ À°Ã ù ÃÇåÕÅð éÅñ ÇîñÆÍ
ÇÂÔ ç¼Ãä ñÂÆ ÇÕ î˺ ÕÆ Ô»— ðÅÃê¹Çåé ÂÆñÆÁÅâ¯ð ò¼ñ ç¶Ö Õ¶
î¹ÃÕÅÇÂÁÅ å¶ ÷Åð ù ÇÕÔÅ, ÒÒÇÂé·» çÆ ìçñÆ òÅêà ðÅÜèÅéÆ ÇòÚ
ÕðéÆ ÔË îÔÅðÅÜÍÓÓ ìÅçôÅÔ ÇéÕ¯ñà ì¯ÇñÁÅ, ÒÒêð ÇÂà åìÅçñ¶ ç¶
Ô°Õî À°êð å» ÁÃƺ ÁÅê çÃÖå ÕÆå¶ Ôé?ÓÓ ðÅÃê¹Çåé é¶ ÇÕÔÅ—
êÇÔñ¶ Ô°Õî ÇÜà ðÅÔƺ å°Ãƺ ÇÂñÆÁÅâ¯ð ù Õ°¼ÇåÁ» Á׶ ù¼à ÇçåÅ

ÃÆ, À°å¶ Ö¼ì¶ å¯º üܶ òñ Õñî ÚñÅÂÆ ÃÆ, Ô°ä üܶ 寺 Ö¼ì¶ ÚñÅ
ÇçÀ°Í ÇÂÀ°º Õ³î Õð¯ Ô÷Èð ÇÜò¶º ìÅçôÅÔ ÕÇðÁÅ Õðç¶ ÔéÍÓÓ
ÇÂñÆÁÅâ¯ð ç¶ åìÅçñ¶ çÅ Ô°Õî ð¼ç Ô¯ Ç×ÁÅÍ ÷Åð çÆ Ã¹ð¼ÇÖÁÅ ç¶
ÚÆë, Õðñ¯ò é¶ êzèÅé î³åðÆ ù ÇÕÔÅ, ÒÒÇÂÔ ÁÅçîÆ ÇüèÅ éÔƺÍ
ÇÂÔ ÜÅäçÅ ÔË ÇÕ ÕÆ ÕðéÅ ÔËÍ ÇÂÔ ÁÅêäÅ ñ¯ÔÅ îéòŶ×ÅÍÓÓ
îÔÅðÅäÆ é¶ ðÅÃê¹Çåé ù ÇÕÔÅ, ÒÒî¶ðÆÁ» ì¶àÆÁ» å¶ðÆÁ» èÆÁ»
ù Çîñä» ÚÅÔ°³çÆÁ» ÔéÍ À°é·» ù ÚÅÔ å¶ Ã¼ç ñÂƶ?ÓÓ ðÅÃê¹Çåé
é¶ Ô» Õð ÇçåÆÍ òâÆ ðÅÜÕ°îÅðÆ é¶ ÃÅè çÆ òâÆ ì¶àÆ ù ë¯é
ÕðÕ¶ üÇçÁÅÍ ê¶ºâ± Õ°óÆÁ» é¶ Á¼Ö» êÅó êÅó îÇÔñ ç¶ÇÖÁÅÍ ÇÜÃ
ëðéÆÚð À°êð À°Ô ìËáÆÁ» ÁÇÜÔÅ À°é·» é¶ Õç¶ éÔƺ ç¶ÇÖÁÅ ÃÆÍ
îÔÅðÅäÆ ç¯ò¶º ðÅÜÕ°îÅðÆÁ» ù ÇîñòÅÀ°ä ÇÂÀ°º ñËÕ¶ ÁÅÂÆ ÇÜò¶º
ÇÂÕ¯ êÇðòÅð Ô¯ò¶Í îÅðÆÁÅ é¶ îÔÅðÅäÆ ù Õ¶òñ ÇÂÕ ÃòÅñ
ê¹¼ÇÛÁÅ— ÇÂ³é¶ ÔÜÅð é½Õð» çÅ å°Ãƺ ÕÆ Õðç¶ Ô¯ îÅñÕä? îÔÅðÅäÆ
Լà êÂÆÍ ðÅÃê¹Çåé çÆÁ» 궺ⱠèÆÁ» ÃÇÔîÆÁ» Ô¯ÂÆÁ» Öñ¯åÆÁ»
ç¶ÖÕ¶ îÔÅðÅäÆ é¶ ç¯ò» ù ܼëÆ ÇòÚ ñË ÇñÁÅÍ Çëð ÚÅð¶ Õ°óÆÁ»
Çéâð Ô¯Õ¶ ÁÅê¯ ÇòÚ ×¼ñ» Õðé ñ¼×ÆÁ»Í ܶ 궺ⱠհóÆÁ» é¶ ÕçÆ
ðÅÜÕ°îÅðÆÁ» éÔƺ ç¶ÖÆÁ» Ãé å» çÈܶ êÅö ðÅÜÕ°îÅðÆÁ» é¶ òÆ
ÇÂÔ¯ ÇÜÔÆÁ» ç¶ÃÆ ê¶ºâ± Õ°óÆÁ» êÇÔñÆ òÅð ç¶ÖÆÁ»Í ðÅÃê¹Çåé çÆ
òâÆ èÆ îÅðÆÁÅ é¶ ÇêåÅ ìÅìå ÇêÛ¯º ÜÅÕ¶ Ü篺 ÇÕåÅì ÇñÖÆ, ÇÂé·»
êñ» çÅ Ç÷Õð ïÅç×ÅðÆ òÆ ÔË, ÃÈÖî òÆÍ
îÇÔñ ÇòÚ ôÅÔÆ ì¼ÇÚÁ» çÆ Ã»í óíÅñ Õðé òÅñÆ (×òðéËü)
å±Ú¶òÅ é¶ ÷Åð ù ÇÂÕ Ççé ÇÕÔÅ— ðÅÃê¹Çåé áÆÕ ÁÅçîÆ éÔƺ
îÔÅðÅÜÍ ðÅÜÕ°îÅðÆÁ» éÅñ ÇÜò¶º À°Ô ÇÃèî ÇÃèÆÁ» ×¼ñ» ÕðçÅ ÔË
À°Ô îÇÔñ çÆÁ» ðòÅÇÂå» Áé°ÃÅð ÃÇíÁÕ éÔÆºÍ ÷Åð é¶ ÇÕÔÅ—
ÒÒå±³ òÆ Ú¹×ñÖ¯ð» ÇòÚ ôÅîñ Ô¯ ×ÂÆ ÔËºÍ î¹ÃÆìå ç¶ ÃÅñ» ÇòÚ
À°Ã çÆÁ» êzÅðæéÅò» é¶ îËù ìÚÅÇÂÁÅÍ ô°Õð×°÷Åð Ô» î˺ À°Ã
çÅÍÓÓ ÇÂÔ ÕÇÔ³ÇçÁ» ìÅçôÅÔ é¶ ×òðéËü ù îÇÔñ ÇòÚ¯º öòÅî¹Õå
Õð ÇçåÅÍ
ðÅÃê¹Çåé ÃîÞ Ç×ÁÅ ÇÕ À°Ã ç¶ Çòð¯èÆ ñÅîì³ç Ô¯ ðÔ¶ ÔéÍ
óÕà àÅñä òÅÃå¶ À°Ã é¶ ÁËñÅé Õð ÇçåÅ ÇÕ î˺ åÆðæ ïÅåðÅ
å¶ ÜÅ ÇðÔ»Í À°Ã é¶ ðÅÜèÅéÆ Û¼â ÇçåÆÍ çÈð ç¹ðÅⶠçÆÁ» ïÅåðÅò»
ÕðéÅ À°Ã çÅ ô½Õ ÔÆ ÃÆÍ Õ°Þ ÃÅñ» ìÅç Çëð ðÅÜèÅéÆ êðå
ÁÅÇÂÁÅÍ
176 177
÷Åð Áå¶ ÷ÅÇðéÅ é¶ ÇÂÕ òⶠÃîÅð¯Ô ÇòÚ ôÅîñ Ô¯ä ÕÆò
ôÇÔð ÇòÚ ÜÅäÅ ÃÆÍ ÇÜà ìÅ÷Åð ÇòÚ¯º çÆ ôÅÔÆ Ü¯óÆ é¶ ñ§ØäÅ ÃÆ
À°æ¶ ÃòÅ×å Õðé òÅñ¶ ñ¯Õ» çÆ ÕåÅð ÇòÚ ðÅÃê¹Çåé òÆ Öñ¯
Ç×ÁÅÍ îÔÅðÅäÆ é¶ Ü篺 ðÅÃê¹Çåé ù ç¶ÇÖÁÅ å» Ö¹ôÆ ÇòÚ Ô¼æ
ÇÔñÅÇÂÁÅÍ ôÅÔÆ ì¼ØÆ ç¶ ÇêÛñÆ ×¼âÆ À°êð êzèÅé î³åðÆ ÃàÅñÆÇêé
ÁÅ ÇðÔÅ ç¶ÇÖÁÅ å» ðÅÃê¹Çåé çÅ ð³× ÁÚÅéÕ êÆñÅ Ô¯ Ç×ÁÅ å¶
À°ÚÆ À°ÚÆ ÚÆÇÕÁÅ— ÒÒå¶ð¶ ÇêÛ¶ î½å å°ð ðÔÆ ÔË êÆàð ÃàÅñÆÇêé...
î½å! åËù éÆ ÇçÃçÆ? ÁÔ° ç¶ÖÍÓÓ
À°Ã ÃÅðÆ ðÅå ðÅÃê¹Çåé êÅö ìçñçÅ ÇðÔÅÍ ìÅð ìÅð ÁÅÖçÅ
ÇðÔÅ, ÒÒÇíÁÅéÕ òÅðçÅå ԯ¶×Æ... î˺ î½å ç¶ÖÆ...êð î˺ Õ°Þ Õð
éÔƺ ÃÕçÅÍÓÓ
À°Ã¶ ðÅå ÕÆò úê¶ð¶ ÇòÚ ÖÅóÕÈ ì¯×ð¯ò é¶ ÃàÅñÆÇêé ù
ׯñÆ éÅñ ë¹³â Çç¼åÅÍ ÕÅåñ À°å¶ êÇÔñ» òÆ ÇÂÕ Õåñ çÅ î¹Õ¼çîÅ
Ú¼ñ ÇðÔÅ ÃÆ, Çëð òÆ À°Ã ù úê¶ð¶ ÇòÚ ÁÅÀ°ä çÅ ÃðÕÅðÆ Ã¼çÅ
ê¼åð ÇÕò¶º Çîñ Ç×ÁÅ, ÇÂà êzôé 寺 ÷ÅÔð ÃÆ ÇÕ ÇÂÔ òâÆ ÃÅ÷ô
çÅ éåÆÜÅ ÃÆÍ ðÅÃê¹Çåé ÷Åð ÷ÅÇðéÅ Õ¯ñ Áøïà Õðé Ç×ÁÅ å»
ÇÕÔÅ— Ô°ä Á׶ çÆ Ã¯Ú¯ îÔÅðÅÜÍ Ü¯ Ô¯ÇÂÁŠï Ô¯ÇÂÁÅÍ À°Ã çÆ
æ» Ô°ä կկïò áÆÕ ðÔ¶×ÅÍ
ÁÅêä¶ Çî¼åð öìñð ù À°Ã é¶ ðÈÃÆ ÚðÚ çÅ î¹ÖÆ ñòÅÇÂÁÅ
å¶ ÇÂÃ ç¶ éÅñ ÔÆ ÕËìÇéà ÇòÚ ÚðÚ-êzì³è çÅ î³åðÆ Çéï°Õå
ÕðòÅ ÇçåÅÍ
ôÅÔÆ ÖÅéçÅé ÇôÕÅð ñÂÆ Ü³×ñ òñ ÇéÕÇñÁÅÍ À°æ¶ ôÅÔ÷ÅçÅ
ÁñËÕÃÆ ÇÂÕ ç¹°ðØàéÅ ÇòÚ â±³ØÆ Ã¼à ÖÅ ìËáÅÍ ç¶ð çÅ ð°ÇÕÁÅ
ÖÈé Çëð ò×ä ñ¼×Å... À°Ô¯ ê¹ðÅäÆ ÇìîÅðÆÍ êÇÔñ» ôÅÔÜÅçÅ ç¶ð
åÕ çðç éÅñ À°ÚÆ À°ÚÆ ÚÆÕ» îÅðçÅ ÇðÔÅ, Ü篺 æ¼Õ ×ÁÅ å»
èÆîÆ Ã¹ð ÇòÚ, ìËᶠ×ñ¶ éÅñ ÇòñÕçÅ ÇðÔÅÍ À°Ãù êåÅ ñ¼×
Ç×ÁÅ ÇÕ î½å é¶ó¶ ÁÅ ×ÂÆ ÔËÍ î» ù ê¹ÇÛÁÅ- ÒÒîðé ÇêÛ¯º çðç
Ôà Ü»çÅ ÔË ðÅäÆ î»? î¶ðÆ Õìð À°êð ÇÂÕ ÇéÕÅ ê¼æð ÁÅêä¶ Ô¼æ
éÅñ ð¼Öƺ îÅîÅÍ ðÅå ç¶ é¶ð·¶ ÇòÚ éÅ îËù ç¼ìÆºÍ Ççé ÇòÚ, éÆñ¶
ÁÅÕÅô Ô¶á çëéÅÂƺÍÓÓ î» ÜÅä ×ÂÆ ÇÕ Á¼á ÃÅñÅ ðÅÜÕ°îÅð
ÜÆòé ç¶ Á³åî Ã¼Ú ù ç¶Ö Áå¶ ÃîÞ Ç×ÁÅ ÔËÍ ëËç¯ð¯ò å¶ ðżÕÃ
ç¯ ÃðÜé ðÅÜèÅéÆ ÇòÚ¯º ì¹ñŶ ×Â¶Í ì¼Ú¶ çÆ Ü»Ú Õðé ÇêÛ¯º ç¯Ô»
é¶ ÇÃð ÇÔñÅ Õ¶ ÇÕÔÅ- Ô°ä ÇÂà ÇòÚ ÕÆ ðÇÔ Ç×ÁÅ ÔË? ëËç¯ð¯ò

é¶ ê¼àÆ Ö¯ñ·ä 寺 ÇÂÔ ÕÇÔ Õ¶ ÇÂéÕÅð Õð ÇçåÅ- Ü篺 îËù êåÅ
ÔË ÖÈé éÔƺ ð°Õ¶×Å, ÁÅêä¶ Ô¼æƺ ôÅÔ÷Åç¶ ù ÇÕÀ°º îÅð»? ÇÜ³é¶ ÃÅÔ
ÇñÖ¶ Ôé, ñËä ÇçÀ°Í ôÅÔ÷Åç¶ çÆ î½å À°êð³å ÇÜÔóÅ ì¹ÇñÇàé
Õ¼ãäÅ ÔË, ÃàÅë Áå¶ âÅÕàð ÇåÁÅð Õðé ñ× êÂ¶Í Á³åî Ã
çÆÁ» èÅðÇîÕ ðÃî» ô°ðÈ Ô¯ÂÆÁ»Í ÁÚÅéÕ îÔÅðÅäÆ é¶ ÁËéÅ ù
ÇÕÔÅ- ðÅÃê¹Çåé çÈð- ÁÅêä¶ Çê³â ÇòÚ ÔËÍ À°Ãù å» ÇÂÔ Öìð ç¶
ç¶Ô ÇÕ ôÇÔ÷ÅçÅ ÜÅ ÇðÔÅ ÔË¶Í ÁËéÅ é¶ åÅð ç¶ ÇçåÆÍ ðÅôê¹Çåé çÆ
ì¶àÆ îÅðÆÁÅ ÁÅêäÆ ÇÕåÅì ÇòÚ ÇñÖçÆ ÔË- êÅêÅ ð¯àÆ ÖÅ ÇðÔÅ ÃÆ
Ü篺 åÅð ÇîñÆÍ ÖÅäÅ Û¼â Õ¶ À°Ô å°ð³å ì³ç×Æ Õðé ñ¼× ÇêÁÅÍ
ç¶ð å¼Õ êzÅðæéÅ ÕðÇçÁ» À°ÃçÅ ð³× ÷ðç Ô¯ Ç×ÁÅ å¶ ÃÅðÅ ÃðÆð
êÃÆé¶ éÅñ Çí¼Ü Ç×ÁÅÍ À°Ô å¶÷-ÕçîÆ âÅÕõÅé¶ Ç×ÁÅ å¶ ÇÂÔ
åÅð í¶ÜÆ, ÒÒðÅÜÕ°îÅð çÆ ÇìîÅðÆ ×³íÆð éÔƺ ÔËÍ âÅÕàð» ù ÕÔ¯
À°Ãù æÕÅÀ°ä é»ÍÓÓ æ¯óÆ Õ° ç¶ð ìÅç ÇÂÕ Ô¯ð åÅð í¶ÜÆ, ÒÒð¼ì é¶
î¶ðÆ ëÇðÁÅç ùä ñÂÆ ÔË îÔÅðÅäÆÍ ÁñËÕÃÆ áÆÕ ÔËÍÓÓ
ôÅÔ÷Åç¶ çÆ ÔÅñå ùèðé ñ¼× êÂÆ, Á×ñÆ Ãò¶ð À°é·» ÔÆ
âÅÕàð» é¶ ÇÕÔÅ - ÇÂÔ Ô°ä õåð¶ 寺 ìÅÔð ÔËÍ ëËÃñÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÇÕ
Ô°ä îðÆ÷ é¿É îÇÔñ ÇòÚ ÇñÜÅÇÂÁÅ ÜÅÂ¶Í ê¼ÛîÆ ð¶ñò¶ Õî»âð
ÔÃÇÕæ é¶ îÇÔÕî¶ ù êÈðÆ ÃÅòèÅéÆ òðåä ñÂÆ ÇÕÔÅ ÇÕ ðÃå¶
ÇòÚ ÇÕå¶ ÔÚÕ¯ñÅ éÅ ñ¼×¶¶Í ðÅÔ ÇòÚ ÇÂÕ òÅð òÆ ×¼âÆ ù ìð¶Õ
éÔƺ ñŶ ׶Í
çÈð ìËáÅ ðÅÃê¹Çåé àËñÆë¯é ðÅÔƺ òÆ ÁÅêä¶ î¹ðÆç» ù ðÅ÷Æ
Õð Çç³çÅ ÃÆ, ÁÇÜÔÆÁ» ÁøòÅÔ» êÇÔñ» òÆ å°ð ðÔÆÁ» Ãé êð
ÇÂé·» ù ôðèÅñÉÈÁ» ç¶ ×ê½ó ÇÕÔÅ Ü»çÅ ÃÆÍ ôÅÔ÷Åç¶ òÅñÆ ååÕÅñÆ
ØàéÅ ç¶ ×òÅÔ å» ÇÕö åð» òÆ À°Ã ç¶ Ô¼Õ ÇòÚ éÔƺ ÃéÍ
îÇÔñ ç¶ Á³çð Áå¶ ìÅÔðñ¶ ñ¯Õ» é¶ âÅÕàð» ù ÇÂà ØàéÅ ìÅð¶
ê¹ÇÛÁÅ, âÅÕàð» çÅ À°åð Ô°³çÅ- êåÅ éÔÆºÍ î½å òÅêà ÚñÆ ×ÂÆÍ
ðÅÃê¹Çåé ç¶ ÁÅñ¶ ç¹ÁÅñ¶ ìÔ°Ç×äåÆ Ã³×å ×ðÆì ÇÕÃÅé» å¶
î÷çÈð» çÆ Ü°óçÆ, ఼චԯ¶, æ¹ó» ç¶ îÅð¶ ñ¯ÕÍ Õ¯ÂÆ ò÷Æð ÁÅÀ°ºçÅ,
èéÆ ÁÅÀ°çÅ, êËÇÃÁ» çÅ ã¶ð ñÅ Çç³çÅ å» ÃÅè ÁÅà êÅà ìËÇáÁ»
ÇòÚ ò³â Çç³çÅÍ ÃÅð¶ êËö éÔƺ ò³âçÅ ÃÆ, ÃÅð¶ ÁÅêä¶ Õ¯ñ òÆ
éÔÆ ðÖçÅ ÃÆͺ Õ¯ÂÆ èéÅâ ÖÅñÆ Ô¼æ ÁÅ Ü»çÅ å» ÕÇÔ òÆ Çç³çÅêËö
ÇñÁÅÇÂÁÅ ÕðÍ ê¹³é ÕðÆçÅ ÔËÍ ç¯Ãå¯òÃÕÆ Áå¶ àÅñÃàÅÇ çÅ
ÇòôòÅô ÃÆ ðÉà çÆ î¹ÕåÆ Áéêó·, 궺â±Á» ðÅÔƺ Ô¯ò¶×ÆÍ ðÅÃê¹Çåé
çÅ ÁÅñÅ ç¹ÁÅñÅ ÇÂé·» ÃÇÔå-ÕðîÆÁ» ç¶ ð³×î³Ú òð×Å ÃÆÍ
178 179
À°Ô Ü³× ç¶ ÇÖñÅø ÃÆÍ ÃÅñ AIAC ÇòÚ ç¼ÖäÆ ÃñÅò» Áå¶
å°ðÕ» ÇòÚÕÅð ìñÕÅé ÇòÚ ï°¼è ÇÛó Ç×ÁÅÍ ðÈÃÆ ç¶ô í×å» é¶
ÇÕÔÅ- ÃÅù ÁÅêä¶ ÂÆÃÅÂÆ èðî ç¶ ì³ÇçÁ» çÆ îçç ÕðéÆ ÚÅÔÆçÆ
ÔËÍ ðÅÃê¹Çåé é¶ ÇÂÃçÅ Çòð¯è ÕÆåÅÍ ÁõìÅð ù ÇçåÆ Ç³àðòÆÀ±
ÇòÚ À°Ãç¶ ôìç Ôé- ÒÒå°ðÕ Áå¶ ÃñÅò ÇÂÕ çÈܶ ù Ö»ç¶ Ôé
å» ÖÅäÍ Ü¶ À°Ô Á³é·¶ Ô¯ ׶ Ôé å» îðé׶ ÔÆÍ î˺ ÁÅêä¶
ì¼ÇÚÁ» ù ÇÕÀ°º îðé ÇçÁ»?ÓÓ ÁõìÅð çÆ õìð éÅñ À°Ãù Ãìð
éÔƺ ÁÅÇÂÁÅÍ À°Ô ÷Åð é±È³ Çîñä Ç×ÁÅ, À°Ãç¶ ÃÅÔîä¶ ×¯ÇâÁ»
íÅð Ô¯Õ¶ êzÅðæéÅ ÕÆåÆ ÇÕ çÈð ìËá Õ¶ åîÅôÅ ç¶ÖäÅ ÔË ç¯Ö¯Í î¶ðÅ
ç¶ô ÇÂà ÇòÚ ôÅîñ éÔƺ Ô¯ò¶×ÅÍ ÷Åð ç¶ ÃñÅÔÕÅð ÕÇÔ ðÔ¶ Ãé
ÇÕ ÇÂé·» ç¯ò» ç¶ô» ù ÔðÅ Õ¶ ìñÕÅé 寺 ñËÕ¶ Õ°Ãå°éå°éÆÁÅ å¼Õ
ðÈà çÅ Þ³âÅ ñÇÔðŶ×ÅÍ À°Ôç¶ ÕÇÔä À°µå¶ ÷Åð é¶ ï°¼è 寺 ÇÕéÅðÅ
Õð ÇñÁÅÍ
ðÅÃê¹Çåé ÷Åð ù ÁÕÃð ÕÇÔ³çÅ ÇÕ êÅðñÆî˺ºà (â±îÅ) çÅ
ÃÇåÕÅð Õð¯Í ÷Åð çÅ À°µåð Ô°³çÅ- À°æ¶ ×è¶ ìËᶠÔéÍ ÕÆ ÃÇåÕÅð
ÕðéÅ À°é·» çÅ? ÷Åð é¶ À°Ã ù ÃðÕÅðÆ Ã¼çÅê¼åð ç¶ Õ¶ ÇÕÔÅ ÇÕ
ÜÅ Õ¶ â±îÅ çÆ ÕÅðòÅÂÆ õ¹ç ç¶Ö¯Í À°Ô ÃÜ èÜ Õ¶ Á³çð ÜÅ Õ¶
ìËá Ç×ÁÅÍ â±îÅ çÅ êzèÅé ð¯÷»Õ¯, ðÅÃê¹Çåé é±É³ éøðå ÕðçÅ ÃÆÍ
À°Ã ù ç¶Ö Õ¶ À°Ô åËô ÇòÚ ÁÅ Ç×ÁÅ å¶ Õ¯ñ ÜÅ Õ¶ ÇÕÔÅ- íñ¶
îÅäû ò»× ìÅÔð ÜŶº×Å ÇÕ Õ¼ã»? ðÅÃê¹Çåé é¶ Ãà¶à çŠüçÅê¼åð
ܶì ÇòÚ¯º Õ¼ã Õ¶ ÇçÖÅÇÂÁÅ å» êzèÅé Ô¯ð íóÇÕÁÅ- Ú¹ê
ÕðÕ¶ À°á ÜÅÔ éÔƺ ùð¼ÇÖÁÅ Áîñ¶ ù³ ÁÅÖ Õ¶ Ú¹ÕòÅ ÇçÁ»×ÅÍ
ðÅÃê¹Çåé À°ÇáÁÅ, ÇÂÔ ÕÇÔ³çÅ Ô½ñÆ Ô½ñÆ å°ð ÇêÁÅ- ÇÂÔ¯ ÇÜÔ¶
êÅêÆÁ» ù îÅø Õðƺ îÅñÕÍ ×°ÃËñÆ é÷ð éÅñ êzèÅé ò¼ñ åÕÇçÁ»
À°Ô ìÅÔð ÚñÅ Ç×ÁÅÍ À°Ô ÚÅÔ°³çÅ å» ÷Åð Õ¯ñ ÇôÕÅÇÂå Õð
ÃÕçÅ ÃÆ ÇÕÀ°ºÇÕ ÇÂÔ å» îÇÔñ çÅ ÁêîÅé Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆ, êð À°Ãé¶
ê¼åðÕÅð» ù ÇÂÔ ÕÇÔ Õ¶ ×¼ñ àÅñ Çç¼åÆ- îû îû ×ðÆì» çÆ
ÁòÅ÷ îÇÔñ ç¶ Á³çð ÜÅä ñ¼×Æ ÔË, ÁÅê» ò¼ÇâÁ» ç¶ ÁÅêÃÆ
îÃÇñÁ» 寺 ÕÆ ñËäÅ? â±îÅ ÜÅä¶ Ü» ìÅçôÅÔ ÜÅä¶Í
ÇÂñÆÁÅâ¯ð, ÇÜÃù ìÅçôÅÔ å¯º ê¹á¶ çÃÖå ÕðòÅÕ¶ ÃÅÇÂì¶ðÆÁÅ
çÆ ÕËç 寺 ìÚÅÇÂÁÅ, À°ÃçÅ ç¹ôîä Ô¯ Ç×ÁÅÍ À°Ãç¶ òËðÆ À°Ã ù
Õåñ Õðé çÆÁ» ÇòÀ¹å» ìäÅÀ°ä ñ¼×¶Í ÇÜé·» Á½ðå» ìÅìå ùÇäÁÅ
ÃÆ ÇÕ ðÅÃê¹Çåé é¶ À°é·» éÅñ ìçÃñÈÕÆ ÕÆåÆ, À°é·» ù òðåä ç¶

ïåé ԯ¶ ÇÕÀ°ºÇÕ Ãí 寺 ÁÅÃÅé ðÃåÅ ÇÂÔ¯ ÃÆÍ Õ¯ÂÆ ÇåÁÅð éÅ
Ô¯ÂÆÍ ÇÂÕ ò¶ÃòÅ ù ÇåÁÅð ÕÆåÅ Ç×ÁÅÍ Çܼèð çÆ ðÅÃê¹Çåé é¶
ñ§ØäÅ ÃÆ À°Ã ðÃå¶ ÇòÚ î³×åÆ çÅ í¶Ö èÅð Õ¶ Öñ¯ ×ÂÆ, é¶ó¶
ÁÅÇÂÁÅ å» êËö ñÂÆ Ô¼æ Á¼â¶, Ü篺 êËö Õ¼ãä ñÂÆ ðÅÃê¹Çåé é¶
Ü¶ì» ÇòÚ Ô¼æ êÅ ñ¶ å» å¶÷Æ éÅñ Á½ðå é¶ À°Ãç¶ ê¶à ÇòÚ Û°ðÅ
îÅÇðÁÅÍ Û°ðÅ ÛÅåÆ çÆÁ» êÃñÆÁ» å¼Õ ê¹¼Ü Ç×ÁÅÍ À°Ô ç¹ìÅðÅ
Çëð Û°ðŠدêä ñ¼×Æ å» ÷ÖîÆ Ô¯ä ç¶ ìÅòÜÈç ðÅÃê¹Çåé é¶ À°Ãù
êð¶ è¼Õ ÇçåÅÍ À°Ô í¼Ü ×ÂÆ å¶ ðÅÃê¹Çåé èðåÆ å¶ Çâ× ÇêÁÅÍ
âÅÕàð òñÅçÆîÆð, ÇåÀ±îé ôÇÔð ÇòÚ ÃÆÍ îðÆ÷ å¼Õ ê¹¼Üä
ñÂÆ À°Ãù Û¶ سචñ¼×¶¶Í ÃÅè é¶ âÅÕàð ù ÇÕÔÅ- ÁéËÃæÆÃÆÁÅ
éÔƺ ñ°ÁÅäÅÍ ÇÂö åð» Áêð¶ôé ÕðÍ ÇÂö åð·» ÁÅêð¶ôé ÕÆåÅ
Ç×ÁÅÍ ÁÅêð¶ôé ç½ðÅé À°Ô Ö¹ç ì¶Ô¯ô Ô¯ Ç×ÁŠï Õ¯ÂÆ ÇòØé éÅ
ÇêÁÅÍ êð âÅÕàð é¶ ç¶ÇÖÁÅ ÇÕ ÷Öî ìóÅ õåðéÅÕ ÔËÍ À°Ãé¶
ÇåÀ°îé ÔÃêåÅñ ÇòÚ ÇñÜÅä çÅ Ô°Õî ç¶ Çç¼åÅÍ ðÃåÅ Ô°ÜÇÕÁ»
òÅñÅ òÆ ÃÆ ñ§îÅ òÆÍ Õ¯ÂÆ âÅÕàð ÇÂà ÔÅñå ÇòÚ Â¶é¶ ñ§î¶ Ãøð
çÆ ÇÃøÅÇðô éÔƺ ÕðçÅÍ êð À°Ô ÃñÅîå ê¹¼Ü ×Â¶Í ç¶ð å» ñ¼×Æ,
ðÅÃê¹Çåé áÆÕ Ô¯ Ç×ÁÅÍ ÜÅé ìÚÅÀ°ä ç¶ ÇÂéÅî òܯº îÔÅðÅäÆ é¶
âÅÕàð ù Ã¯é¶ çÆ ØóÆ ÇÂéÅî ò¼Ü¯º Çç¼åÆÍ
À°ÃçÆÁ» ÇÚ¼áÆÁ» ç¶ ç¯ Õ° ÔòÅñ¶ ç¶ ç¶ä¶ áÆÕ ðÇÔä׶Í
À°ÃçÆ ÇñÖÅÂÆ ×³çÆ ÃÆ, ÇòÁÅÕðä ÁÅÀ°ºçÆ éÔƺ ÃÆ å¶ ôìçܯó»
çÆ ÔÅñå ¶éÆ îÅóÆ ÇÕ ÒÒðÈÃÓÓ éÔÆ ÇñÖäÅ ÁÅÀ¹ºçÅ ÃÆ, ÇÕå¶ ÇÕå¶
êåÅ éÔÆ ÿ×çÅ ÕÇÔ ÕÆ ÇðÔËÍ ê¶ô ÔË êÇÔñ¶ Çòôò ï°¼è 寺 êÇÔñ»
÷Åð ù ÇñÇÖÁÅ ê¼åð ÇÜà ÇòÚ À°Ô Ü³× å¯º ìÚä ñÂÆ ÇñÖçÅ ÔË:
ÇêÁÅð¶ ÇêåÅ,
ðÈà À°êð ÷Åñî é·¶ðÆ Þ°¼ñ ðÔÆ ÔËÍ ç¹Ö, óÕà, é·¶ðÅÍ ð¯ôéÆ å¯º
Çìé» Ãí Õ°¼ÞÍ ÁäÇ×äå Ô³ÞÈÁ» çÅ Ãî¹³çðÍ ñÔÈ ÔÆ ñÔÈÍ ÕÆ
ÕÔ»? ÇÜ³é¶ å°ÔÅⶠÁÅñ¶ ç¹ÁÅñ¶ å°ÔÅⶠòøÅçÅð Çî¼åð Ôé Ãí
å°ÔÅù Ü³× ÇòÚ Õ°¼çä çÆ ÃñÅÔ ç¶ ðÔ¶ ÔéÍ À°é·» ù åìÅÔÆ çÅ
êåÅ éÔÆºÍ îËù Ççà ðÔÆ ÔËÍ ð¼ì Ü篺º ì³ÇçÁ» å¶ éÅðÅ÷ Ô°³çÅ ÔË
å» î¼å îÅð Çç³çÅ ÔËÍ Á³å çÆ ô°ðÈÁÅå Ô¯ ×ÂÆ ÔËÍ å°Ãƺ ÷Åð Ô¯,
êðÜÅ ç¶ ÇêåÅÍ êÅ×ñ» çÆ ×¼ñ éŠùä¯Í å°ÔÅâÆ Áå¶ ç¶ô çÆ
åìÅÔÆ ïÕÆéÆ ÔËÍ øð÷ Õð ñò¯ ÜðîéÆ ù ÔðÅ ÇçÀ°×¶Í å» òÆ î˺
ÕÇÔ³çÅ Ô» ÖÈé ÇòÚ éÔÅÀ°äÅ áÆÕ éƺ Ô°³çÅÍ
- ×zË×ðÆ
180 181
÷Åð é¶ Ü³× çÅ ÁËñÅé Õð ÇçåÅÍ ðÅÃê¹Çåé é¶ ìó¶ ïåé
ÕÆå¶ ÇÕ ÇÂÕ òÅð îÇÔñ ÇòÚ ÷Åð éÅñ ÇîñÕ¶ ×¼ñ Õð¶Í À°ÃçÅ
ðÅìåÅ îÇÔñ éÅñ¯º å¯ÇóÁÅ Ç×ÁÅÍ ÁÖÆð å¼Õ À°Ô ÇÕÔÅ ÕðçÅ ÃÆ-
Çîñ ÃÕçÅ å» î˺ ÷Åð ù ð¯Õ ñËäÅ ÃÆÍ Ô°ä ÕÆ Õð»? î¶ðÆ Áå¶
÷Åð çÆ ÇÕÃîå Ǽկ èÅ׶ éÅñ ì³é·Æ ×ÂÆ ÔËÍ
ÇÂÕ¼ñÅ ðÅÃê¹Çåé éÔƺ, À°Ã òð׶ Ô¯ð òÆ Ãé ܯ Ü³× ç¶
ÇõñÅë ÃéÍ îÔÅðÅäÆ Üðîé ÃÆ, Ãð׶ÂÆ Çò¼àÆ, Üðîé çÅ ÔîÅÇÂåÆ
ÃÆ, ÇÂÔ ÃÅð¶ Üðîé Çòð°¼è ï°¼è çÅ ÁËñÅé Õðé ç¶ Çòð¯èÆ ÃéÍ
Ãð׶ÂÆ ÇñÖçÅ ÔË- ÒÒÇÂÔ ÁÅçîÆ ÇÕà Լç åÕ çÅéôòð ÔË, å°ÔÅù
éÔƺ êåÅÍ ðÈà çÆ ðÈÔ, ÇÔðç¶ Áå¶ ÇçôÅ ìÅìå À°Ã å¯ òèÆÕ ÇÕö
ù ÃîÞ éÔÆºÍ Õ¯ÂÆ Çç¼ì ÇçzôàÆ ÔË À°Ã ÇòÚÍ Ç×ÁÅé çÆ åÆÜÆ
Á¼ÖÍÓÓ
À°Ãé¶ ÷Åð ù ÇñÇÖÁÅ- ì¹ðÅ Ô¯ÇÂÁÅ Ü» íñÅ, Õ¯ÂÆ
êåÅ éÔƺ, î˺ ÁÅêäÆ ÇÕÃîå îÇÔñ» éÅñ ÁÅê ܯóÆÍ î¶ðÆ
åìÅÔÆ ìÅç îÇÔñ Áå¶ îÇÔñ çÆ åìÅÔÆ ìÅç î˺ éÔÆ ðÇÔ
ÃÕ»×¶Í Ô°ä Ü篺 å°Ãƺ î¶ðÆ ÃñÅÔ ç¶ À°ñà ï°¼è Û¶ó ÇçåÅ
ÔË å» î¶ð¶ Õ¯ñ ëÇåÔ ñÂÆ ÁÃÆà ç¶ä 寺 ÇÂñÅòÅ ÕÆ ÔË?
î˺ å°ÔÅù ÇÂÔ òÆ ÇÕÔÅ ÃÆ ÇÕ î˺ ÁÅêäÆ ÃÅðÆ ì³ç×Æ ðÅÜ
Õ°îÅð çÆ Ç÷³ç×Æ ìÚÅÀ°ä ç¶ ñ¶Ö¶ ñÅ ÇçåÆÍ î˺ ôÅÔÆ ÖÈé
ò×ä 寺 ð¯Õ ÇçåÅͺ îÔÅðÅÜ î¶ð¶ ì¼ÇÚÁ» çÅ ç¶ÃÆ ÖÈé
òÔÅÀ°ä çÅ ëËÃñÅ å°ÃÆ ÇÕÀ°º Õð ÇñÁÅ?
ÒÁ×Ãå AIADÓ éÅòñ ç¶ Á³å ÇòÚ é¯ìñ ÇÂéÅî ÇòܶåÅ
éÅòñÕÅð ïñ÷¶ÇéåÇÃé ÇñÖçÅ ÔË, ÒÒðÈà À°êð êÅ×ñ» çÅ ðÅÜ
ԯ¶×ÅÍ Ô¯ð ðÃåÅ éÔƺ ìÇÚÁÅÍÓÓ
B ÜéòðÆ AIAE ù ×òðéËü ÁËéÅ ×¼âÆ ÇòÚ Ãøð Õð ðÔÆ
ÃÆ å» ÁËÕÃÆâ˺à Ô¯ Ç×ÁÅÍ ð¶âƶàð é¶ àÕðÅ Õ¶ ñ¼å» å¯ó
Çç¼åÆÁ», ÔÃêåÅñ ÇñÜÅä å¼Õ ìÔ°å Ãî» ñ§Ø Ç×ÁÅÍ À°Ô ì¶Ô¯ô
Ô¯ ×ÂÆ, ì¶Ô¯ôÆ ÇòÚ òÆ ðÅÃê¹Çåé çÅ é» ñË ñË Õ¶ ÁÅÖçÆ- î¶ð¶
ñÂÆ ç¹ÁÅ Õð ìÅìÅÍ îËù ìÚÅÍ Á×ñ¶ Ççé ðÅÃê¹Çåé À°Ã ù
Çîñä å°ð ÇêÁÅÍ Çìé» ç¼Ã¶ ê¹¼Û¶¶ À°Ô Á³çð ÜÅ òÇóÁÅÍ ÷Åð
÷ÅÇðéÅ Áå¶ âÅÕàð À°æ¶ ìËᶠÃéÍ ì¶Ô¯ô ÁËéÅ ç¶ ìÚä çÆ À°îÆç
ñ¼æ ×ÂÆÍ ðÅÃê¹Çåé À°Ã Õ¯ñ Ç×ÁÅ, Ô¼æ ëó Õ¶ ÇÕÔÅ, ÒÒÜÅ×
ÁËéÆÍ ç¶Ö Õ½ä ÁÅÇÂÁËÍÓÓ îðÆ÷ é¶ Á¼Ö» Ö¯ñ·ÆÁ»- ÒÒå°Ãƺ ÁŠ׶?
ô°Õð ÁË ð¼ìÅ î¶ÇðÁÅÍÓÓ ðÅÃê¹Çåé é¶ ÔÅ÷ðÆé ù ÇÕÔÅ- ìÚ ×ÂÆ

ÔËÍ ñ¼å» Õî÷¯ð ðÇÔä×ÆÁ»Í ÇÂÔ ÁÅÖ Õ¶ À°Ô çÈܶ Õîð¶ ÇòÚ
Ç×ÁÅ å¶ ì¯Ô¯ô Ô¯ Õ¶ Çâ× ÇêÁÅÍ ÃÅðÅ ÃðÆð êÃÆé¶ éÅñ é°Úóä
ñ¼×ÅÍ ÕÂÆ Ççé» ìÅç Ü篺 ÁËéÅ çÆÁ» ×¼ñ» Ô¯ä ñ¼×ÆÁ» å»
À°Ãé¶ ÇÕÔÅ- ã¶ð ÃÅðÆÁ» ñÅô» ÇòÚ Çâ¼×Æ êÂÆ ÁËéÅ ù êÛÅä Õ¶
î˺º Ú¹Õ ÇñÁÅÇÂÁÅÍ Ô°ä Õ¯ÂÆ ÇøÕð éÔÆÍ
ÃðÕÅð ÇòÚ À°ÃçÅ ÇÕ³éÅ ÁÃð ðÃÈÖ ÃÆ, ÇÂà ìÅð¶ ÃÔÆ éåÆÜÅ
ÕçÆ éÔÆ Çîñ¶×Å, ¶éÆ ×¼ñ ÷ðÈð üÚÆ ÔË ÇÕ ÇÜÔóÅ ò÷Æð À°ÃçÅ
ÇéðÅçð ÕðçÅ À°ÃçÆ Û°¼àÆ Ô¯ Ü»çÆÍ îÇÔñ Á³çð ç¯ èó¶ Ãé, ÇÂÕ
ÃÅè ç¶ Ô¼Õ ÇòÚ çÈÜÅ ÇõñÅøÍ ç¯ò¶º ÷Åð ç¶ òøÅçÅð Ãé êð ÁÅêÃ
ÇòÚ âà Õ¶ ÇÂÕ çÈܶ ç¶ Çòð¯èÆÍ ï°¼è î³åðÆ ê¯ñÆòñ¯ò é¶ ðÅÃê¹Çåé
寺º ÃðÕÅðÆ ×¼âÆ òÅêà ñË ñÂÆ å» À°Ã ù î³åðÅñ¶ 寺 Ô¼æ è¯ä¶ êË
×Â¶Í ÇÂ¼Õ Çî¼åð é¶ ÇÂà ìðÖÅÃå ò÷Æð ù ÇÕÔÅ, ÒÒùÇäÁÅ ÔË åËù
ÇÂà ÕðÕ¶ ÔàÅÇÂÁË ÇÕ å±³ Üðîé» éÅñ ðñ Ç×Á˺ÍÓÓ î³åðÆ é¶ Ô¼Ã
Õ¶ ÇÕÔÅ, ÒÒì¶òÕÈø Ô¯ ÃÕç», ×¼çÅð éÔƺÍÓÓ
Ã÷Å ïÅøåÅ ñ¯Õ» çÆÁ» ÁäÇ×äå ðÇÔî çÆÁ» ÁêÆñ» ÷Åð
Õ¯ñ ê¹°ÜçÆÁ», ¶éÆÁ» ù å» êó·éŠùäéÅ òÆ Ã³íò éÔƺ ÃÆÍ ñ¯Õ
ðÅÃê¹Çåé Õ¯ñ ÁÅÀ°ºç¶Í À°Ô Ôð¶Õ çÆ Áð÷Æ À°êð ðÇÔî Õðé ñÂÆ
ÇÃëÅÇðô ÇñÖ Çç³çÅÍ ÇÕö ù ÕçÆ é»Ô éÔƺ ÕÆåÆÍ Õ°¼Þ Õ° ç¯Ãå»
é¶ à¯ÇÕÁÅ òÆ- ÒÒÇÂé·» ÇòÚ¯º ÕÂÆ ÃÔÆ Ã÷Å ç¶ Ô¼ÕçÅð Ôé, ÁêðÅèÆ
ÔéÍ å°ÃÆ Ôð¶Õ çÆ ÇÃëÅðô ÇÕÀ°º ÕðÆ Ü»ç¶ Ô¯ÍÓÓ À°Ã é¶ ÇÕÔÅ-
ÒÒî¶ðÆ ÇÂÔ Ãîð¼æÅ ÔË ÇÕ î˺ ÇÜà ù ÚÅÔ» Ã÷Å ÕðòÅ ÇçÁ»Í ÇÕö
ù Ã÷Å ÕðòÅÀ°ä ñÂÆ ÇÜà Ççé î˺ ÇÃëÅðô ÇñÖÆ, î¶ð¶ Ô¼æ ò¼ã
ç¶ä¶ À°Ã ÇçéÍ ÇÕÔóÅ ì¶ÕÃÈð ÇçÃçË ÇÂæ¶? ð¼ì é¶ Ã¼ÇåÁÅ Çç¼åÆ
å» îÅëÆÁ» ÕðÅò»×ÅÍ ÇÜÔóÅ îð÷Æ ÁÅ ÜŶÍÓÓ À°Ãç¶ çÃÖå òÅñÅ
ÕÅ×÷ Õð³ÃÆ ìä Ü»çÅÍ
À°Ô ÕçÆ ÇÂÔ êðòÅÔ éÔƺ ÕðçÅ ÃÆ À°Ã çÆÁ» ÇÃëÅÇðô» çÅ
ÕÆ Ô¯ ÇðÔËÍ ÁÅÖçÅ- ÒÒÔ°ä ÷Åð ÜÅä¶ À°ÃçÅ Õ³î ÜÅä¶Í î˺ ÁÅêäÅ
Õ³î Õð»×Å, ÷Åð ÁÅêäÅ Õð¶Í ڳ׶ Õ³î Õð¶×Å å» Ã¹Ö êŶ×ÅÍÓÓ
ÇÕÀ°ºÇÕ À°Ô Üðîé Çòð°¼è Ü³× çÅ Çòð¯èÆ ÃÆ, À°Ãç¶ ç¹ôîä»
é¶ À°Ãç¶ ÇÖñÅë ÁøòÅÔ» À°âÅÂÆÁ» ÇÕ À°Ô ÜðîéŠ状ܳà ÔË,
ÜðîéÅ ù ìÚÅ ÇðÔÅ ÔË, ðÈà ù ÔðÅ ÇðÔÅ ÔËÍ ðÅäÆ òÆ Üðîé Ô¯ä
ÕðÕ¶ ðÈÃÆ ø½Ü» ù îðòÅ ðÔÆ ÔËÍ ÇÂÔ¯ ÇÜÔ¶ ç¯ô îÔÅðÅäÆ Çܳç»
À°êð ñ¼×¶ ÃéÍ ç¯ô ñÅÀ°ä Áå¶ À°Ãù Ã¼Ú î³éä òÅñ¶ êÅ×ñ» ù
182 183
ÇÂÔ éÔƺ êåÅ ÇÕ Õ¯ÂÆ î» ÁÅêä¶ ì¶à¶ çÅ åÅÜ ÇÕö Ô¯ð ç¶ ÇÃð
å¶ éÔƺ ç¶Ö ÃÕçÆ Ô°³çÆÍ
Õ°Çî¼Ãð¯ò, ê¹ñà òñ¯º ñÅÇÂÁÅ À°ÃçÅ Á³× ð¼ÇÖÁÕ ÃÆÍ ÇÂÕ
ôÅî ðÅÃê¹Çåé ç¯Ãå» ÇòÚ ìËáÅ èðî ìÅìå ç¶ð å¼Õ ×¼ñ» ÕðçÅ
ÇðÔÅ å» ÕÇî¼Ãð¯ò À°ÚÆ ÁÅòÅ÷ ÇòÚ ì¯ÇñÁÅ- ÒÒì³ç Õð¯ ðÈÔÅéÆ
×¼ñ» å¶ êÇòåð ÕæÅÍ çÅðÈ êÆú å¶ ÁÕñ çÆ ×¼ñ Õð¯ÍÓÓ ðÅÃê¹Çåé
Լà ÇêÁÅÍ ÇÜÔ¯ ÇÜÔÅ À°Ô ÁÅê À°Ô¯ ÇÜÔ¶ ì³ç¶ êóç ÕðçÅÍ ÃÅÇðÁ»
é¶ ÜÅî ÛñÕÅÂ¶Í Û°ðÅ ò¼Üä çÆ ØàéÅ ÇêÛ¯º À°Ô ôðÅì êÆä ñ¼×
Ç×ÁÅ ÃÆ ÇÜÃù ÇÕ ÕÂÆ çÔÅÕ¶ Ô¼æ éÔƺ ÃÆ ñÅÇÂÁÅÍ
ÇÂÕ Ççé ÷ÅðÕÆ Ã¶ñ¯ Ãà¶ôé À°å¶ ð¶ñ ×¼âÆ ÇòÚ ìËáÅ À°Ô
òèÆÕ çÅðÈ êÆ Ç×ÁÅ å¶ ÕÇÔä ñ¼×Å- Ü篺 åÕ ×¼âÆ ð°ÕÆ ÔË, ÜðÅ
àÇÔñ ñò»? À°Ãç¶ ñóÖó»ç¶ Õçî» ù ç¶Ö Õ¶ Õ°Çî¼Ãð¯ò é¶ ÇÕÔÅ-
¶éÆ êÆ Õ¶ ñ¯Õ» ÇòÚ ÇëðéÅ áÆÕ éÔÆºÍ Ü¶ îÔÅðÅäÆ å¼Õ Öìð ê¹¼Ü
×ÂÆ ë¶ð? À°Ãé¶ îÔÅðÅäÆ ù À°Ô ×Åñ òÅÔÆ ÇÕ Õ°Çî¼Ãð¯ò é¶ ÇÂÔ¯
ÇÜÔ¶ ôìç ÕçÆ éÔƺ Ã¹ä¶ Ãé, À°Ã ç¶ ð½º×චÖó·¶ Ô¯ ׶, ޳ܯó
Õ¶ ÕÇÔä ñ¼×Å- î¹ó Õ¶ î¶ð¶ ÃÅÔîä¶ ÇÂÀ°º ×Åñ» ÇçåÆÁ» å» î˺
ׯñÆ îÅð ÇçÁ»×ÅÍ ÃËî¹Áñ ÇñÖçÅ ÔË, ÒÒׯׯñ çÆ Õñî òÅÃå¶
AIAF ÇòÚ ÁÇÜÔ¶ ìÔ°å êÅåð î½ÜÈç ÃéÍÓÓ
÷Åð çÈð ç¹ðÅⶠî¹ÇÔ³î» å¶ Ü»çÅ å» ÷ÅÇðéÅ Öå» ÇòÚ À°Ã ù
ÁÇÜÔÅ Õ°¼Þ ÇñÖçÆ, ÒÒð¼ì é¶ ÇîÔðìÅé Ô¯ Õ¶ ÃÅù ç¯ ç¯Ãå Ççå¶Í
ÇÂÕ ÇëÇñê çÈÜÅ ðÅÃê¹ÇåéÍ ðÅÃê¹Çåé çÆÁ» ×¼ñ» ÇèÁÅé éÅñ
ùäéÆÁ» ÜðÈðÆ Ôé, À°é·» À°êð Áîñ À°Ã 寺 òÆ ÜðÈðÆÍ Ü篺 ÕçÆ
À°ÃçÅ ÁÅÖÅ î¯ÇóÁÅ, î¹ÃÆìå ç¶ÖÆÍ À°Ã òñ¯º ÕÆåÆ êzÅðæéÅ Áå¶
ÔçÅÇÂå ç¯ò» çÆ ÃÅù ñ¯ó ÔËÍÓÓ
êÆåð¯×ðÅç ç¶ ÔÃêåÅñ» Áå¶ ÁÅìÅçÆÁ» ÇòÚ ÜÅ ÜÅ Õ¶ ÷Åð
ñ¯Õ» ç¶ ÔÅñ ÚÅñ ê¹ÇÛÁÅ ÕðçÅ ÃÆÍ ð°Þ¶ò¶º òèä ÕðÕ¶ À°ÃçÅ ë¶ðÅ
å¯ðÅ Øà Ç×ÁÅÍ î³åðÆÁ» é¶ ðÅÃê¹Çåé ù ÇÕÔÅ- ÇÂÔ ÷Åð çÆ
×ñåÆ ÔË, êð ÃÅâÆ ×¼ñ éÔƺ ùäçÅÍ ðÅÃê¹Çåé é¶ îÔÅðÅäÆ éÅñ
×¼ñ ÕÆåÆÍ ÷Åð ç¹ìÅðÅ ñ¯Õ» ÇòÚ ÜÅä ñ¼×ÅÍ
ܳ×Æ çøåð çÈð ÃÆÍ ÷Åð é¶ øËÃñÅ ÕÆåÅ ÇÕ ðÅÜÕ°îÅð éÅñ
ÜŶ×ÅÍ îÔÅðÅäÆ ÁÇÜÔÅ éÔƺ ÚÅÔ°³çÆ ÃÆÍ À°Ãé¶ ðÅÃê¹Çåé ù ÇÕÔÅ,
ìÅçôÅÔ ù ÃîÞŶ ÇÕ ï°òðÅÜ çÅ îÇÔñ ÇòÚ ðÇÔäÅ áÆÕ ÔËÍ
ÕÇÔäÅ î³éäÅ å» ÇÂÕ êÅö, ìÅçôÅÔ ðÅÃê¹Çåé éÅñ ×°¼Ã¶ Ô¯ Ç×ÁÅÍ

ðÅäÆ Áå¶ ÃÅè Ú¹ê ÕðÕ¶ ìËá ×Â¶Í ìÅçôÅÔ ï°òðÅÜ Ãî¶å ð¶ñ
×¼âÆ ÇòÚ ÃòÅð Ô¯ Õ¶ ܳ×Æ ÔËâ¼Õ°ÁÅðàð ù Úñ ÇêÁÅÍ ïÅåðÅ
ç½ðÅé ìð¶Õ ñ¼×ä ÕÅðé ï°òðÅÜ çÅ î¼æÅ ÇÖóÕÆ éÅñ àÕðÅ Ç×ÁÅ
å¶ éÕÃÆð ë¹¼à êÂÆ ÇÜÔóÆ ì³ç Ô¯ä ÇòÚ éÅ ÁÅÂÆÍ ÃðÜé é¶
òÅêà ڼñä ñÂÆ ÇÕÔÅÍ ×¼âÆ ð°ÕÆÍ òÅêÃÆ çÅ Ô°Õî Ô¯ÇÂÁÅÍ ÇܳéÆ
èÆîÆ ×åÆ Ô¯ ÃÕçÆ ÃÆ, À°éÆ Ô½ñÆ Ô½ñÆ å°ðÆÍ îÇÔñ ÇòÚ ÁÅÀ°ºÇçÁ»
ÔÆ ðÅåƺ ðÅÃê¹Çåé ù ë¯é ÕÆåÅ å¶ îÇÔñ ÇòÚ ì¹ñÅÇÂÁÅÍ ÜÆòé
ÇòÚ êÇÔñÆ òÅð À°Ãé¶ ìÅçôÅÔ çÅ Ô°Õî î³éä¯ ÇÂéÕÅð ÕÆåÅÍ ë¯é
À°êð Õ°Þ ÔçÅÇÂå» ç¶ ÇçåÆÁ»Í ÖÈé ì³ç éÅ Ô¯ÇÂÁÅÍ Á×ñ¶ Ççé
ÕÅëÆ ñ¶à îÇÔñ ÇòÚ çÅÖñ Ô¯ÇÂÁÅÍ ðÅÜÕ°îÅð ç¶ é¼Õ îÈ³Ô å¶ Ô¼æ
ð¼ÇÖÁÅÍ ÖÈé ì³ç Ô¯ Ç×ÁÅÍ ÇÂÔ òÆ ÚðÚÅ Ú¼ñÆ ÇÕ ðÅÃê¹Çåé ð°Ôì
êÅÀ°ä ñÂÆ ÁÅê¶ ÖÈé ò×ÅÀ°ºçÅ ÔË ÁÅê¶ ì³ç ÕðçÅ ÔËÍ æ» æ» À°Ã
ìÅìå ¶éÆ ÚðÚÅ Ô¯ä ñ¼× êÂÆ ÃÆ ÇÕ Ô¯àñ îÅñÕ» é¶ âÅÇÂÇé§×
ÕîÇðÁ» ÇòÚ ÇÂÔ ì¯ðâ à³× Ççå¶ Ãé- ÒÒÇÂæ¶ ÁÃƺ ðÅÃê¹Çåé
çÆÁ» ×¼ñ» éÔƺ Õðç¶ÍÓÓ
Öå» ÇòÚ Áå¶ ×¼ñ» ìÅå» ÇòÚ À°Ô ÷Åð ù ÇêåÅ Áå¶ ðÅäÆ ù
îÅåÅ ÇÕÔÅ ÕðçÅ ÃÆÍ À°ÃçÅ î³éäÅ ÃÆ ÇÕ ðÅÜÅ ðÅäÆ êðÜÅ ç¶ î»
ìÅê Ô°³ç¶ ÔéÍ ðÈà ÇòÚ ëð»Ã ç¶ ðÅÜçÈå îÅÇðÃ é¶ BF ÁêzËñ AIAF
ù ÁÅêäÆ âÅÇÂðÆ ÇòÚ ðÅÃê¹Çåé òñ¯º ÕÔ¶ ׶ ÇÂÔ ôìç ÇñÖ¶:
êåË å°ÔÅù ÇÕ î˺ ç¹ÖçÅÂÆ î½å îð»×Å? êð ÕÆ Õðƶ, ð¼ì
é¶ îËù èðåÆ å¶ í¶ÇÜÁÅ ÔÆ ÇÂà ñÂÆ ÔË ÇÕ î˺ ðÈà òÅÃå¶
Áå¶ ìÅçôÅÔ òÅÃå¶ ìñÆçÅé ÇçÁ»Í êÅêÆ Ô¯ä ç¶ ìÅòÜÈç
î˺ Çé¼ÕÅ ïÃÈ îÃÆÔ Ô»Í
öºà êÆàð å¶ Ã¶ºàêÅñ ç¶ ÇÕñ¶ ñÅÇ×úº ñ§ØÇçÁ» À°Ãé¶ ÇÕÔÅ:
ÇÂæ¶ åÃÆÔ¶ ç¶ Õ¶ îÅð¶ ÜÅ ðÔ¶ ñ¯Õ îËù Çç¼Ã ðÔ¶ ÔéÍ
ǼÕÅ ç¹¼ÕÅ éÔƺ, íÆó» çÆÁ» íÆó»Í ñ¯æ» ç¶ ì¼çñ À°â ðÔ¶
Ôé ÇÜé·» ÇòÚ ÁîÆð òÆ Ôé ò÷Æð òÆ, Áé¶Õ ÇâÀ±Õ Áå¶
Ã˺Õó¶ ÕÅÀ±ºàÍ é¶òÅ ÖÈé éÅñ ñÅñ Ô¯ ÜŶ×ÅÍ
îÇÔñ ç¶ çðìÅé é¶ ðÅÃê¹Çåé òñ¯º ÇÕÔÅ ÇÂÔ òÅÕ ÇðÕÅðâ
ÕÆåÅ- ÒÒåðæ¼ñÆ î¼Ú¶×ÆÍ ÁÅê» Ãí ëÅÔ¶ ñ¼×»×¶Í ÇÕÔóÅ ÇÕà ֳí¶
À°êð ñàÇÕÁÅ Çç¼Ã¶×Å, ÇÂà éÅñ ÕÆ ëðÕ ê˺çË? ÓÓ
çÈð ç¹ðÅⶠåÆðæ ïÅåðÅ å¶ ÇéÕñ Õ¶ ðÃå¶ ÇòÚ ÕçÆ ÕçÅÂƺ
îÔÅðÅäÆ ù åÅð í¶Ü Çç³çÅÍ ÇÂÕ åÅð ÇòÚ ÇÂÔ òÅÕ ÇñÇÖÁÅ-
184 185
ÒÒÕ°ÔÅóÆ å» Çç¼Ã ðÔÆ ÔË ÇÕÔóÆ ÔË, êð ÇÜÃ ç¶ Ô¼æ ÇòÚ ëóÆ
Ô¯ÂÆ ÔË À°Ô ÇÚÔðÅ éÔƺ Ççà ÇðÔÅ...... ò¼âÅ çðÖå òã ÇçåÅ
ÜŶ×ÅÍÓÓ À°Ô æ» æ» ÕÇÔ³çÅ ÃÆ- î¶ðÆ Áå¶ ÷Åð çÆ Ô¯äÆ ÇÂÕ¯ ÔËÍ
÷Åð ç¶ íÅÂÆÚÅð¶ ÇòÚ¯º ÇÂÕ ÇâÀ±Õ ïÈïê¯ò (÷Åð çÅ íåÆÜÅ)
ÇòÚ ê¹ðÅä¶ ð¯îéÅ ïÈéÅéÆÁ» òð×Å ÁÅçðô ÃÆÍ À°Ãù ñ¼×ä ñ¼×Å
ÇÕ Ã³ÃÅð ï°¼è Çܼåä ñÂÆ ðÅÃê¹Çåé ù îÅðéÅ ÜðÈðÆ ÔË, ÇÂÃ
òÅÃå¶ íÅò¶º Ö¹ç ëÅÔ¶ ñ¼×äÅ êÂ¶Í À°Ãù ñ¼×Å ÇÂà åðÆÕ¶ ðÈà ìÚ
ÜŶ×ÅÍ À°Ãé¶ êÇÔñ» Çîñä Ü°ñä çÆ ÇòÀ°ºå ìäÅÂÆÍ ç¶ð ìÅç
ðÅÃê¹Çåé ù ç¶ÇÖÁÅ, Õ¼êó¶ ð¶ôîÆ êÅÀ°ä ñ¼×Å ÃÆ å¶ ÁðÅîçÅÇÂÕ
îÅÔ½ñ ÕðÕ¶ ÇÚÔðÅ ÃÖå éÔƺ ÇðÔÅ ÃÆÍ À°Ãù ÇÂÔ ÃÅè éÆî ÔÕÆî
ëðÅâ ÇÕÃî çÅ ì³çÅ éÔƺ ñ¼×ÅÍ ñ¼Ç×ÁÅ ÇÕ ÇÂà Á³çð åÅÕå çÅ
êðìå ÔË êð ÁÕñ çÆ ØÅà ÕðÕ¶ ÃÔÆ òð寺 éÔƺ Õð ÃÇÕÁÅÍ
åÅÕå ÔÆ åÅÕå, ÷°î¶òÅðÆ Õ¯ÂÆ éÔƺÍ
ìÅðìÅð ÔÅ÷ðÆ íðÇçÁ» ç¶Ö Õ¶ ðÅÃê¹Çåé é¶ À°Ã ù ê¹¼ÇÛÁÅ-
ÒÒÕ¯ÂÆ åÕñÆø ÔË?ÓÓ ïÈïê¯ò é¶ ÇÃð ÇÔñÅ Õ¶ ÇÕÔÅ- Ô»Í ÃÅè é¶
À°Ãù ñ¶à ÜÅä ñÂÆ ÇÕÔÅÍ ïÈïê¯ò ç¶ ÁÅêä¶ ôìç Ôé:
À°Ô î¶ð¶ À°êð Þ°ÇÕÁÅÍ ÇìÜñÆ çÆ ÇÂÕ ×ðî ñÇÔð î¶ð¶
Á³çð çÅÖñ Ô¯ä ñ¼×ÆÍ î˺ ù³é Ô¯ä ñ¼×Å å¶ ÃðÆð ÁÅÕó
Ç×ÁÅÍ ì¯ñäÅ ÚÅÇÔÁÅ êð ÁòÅÜ éÅ ÇéÕñÆ, Ô½ñÆ Ô½ñÆ
ÇÜò¶º å¶÷ éôÅ Úó·Æ ÜÅÂ¶Í î˺ ì¶Ô¯ô Ô¯ Ç×ÁÅÍ îËù ðÅÃê¹Çåé
çÆÁ» ÇñôÕçÆÁ» ç¯ Á¼Ö» ÇçÃçÆÁ» ðÔÆÁ», À°é·» Á¼Ö»
ÇòÚ¯º ԶỠòñ ÇÕðé» ÇéÕñ ðÔÆÁ» Ãé ܯ ضð¶ ìä ìä
î¶ð¶ ÃðÆð ÇòÚ¯º ñ§Ø ðÔÆÁ» Áå¶ òÅêà î¹ó ðÔÆÁ» ÃéÍ
ïÈïê¯ò, êÅðñÆî˺à î˺ìð Áå¶ Ü¼Ü îÕñÅÕ¯ò ç¶ Øð Ç×ÁÅÍ
ç¯ò» ç¶ ÇÃÁÅÃÆ å¶ ÃîÅÜÆ ðÃå¶ òÖ òÖ Ãé êð ÇâÀ±Õ ç¶ ì¶à¶ ù
Øð ÁÅÇÂÁÅ ç¶Ö Õ¶ À°Ô Ö¹ô Ô¯ÇÂÁÅÍ ÷Åð ìÅìå ×¼ñ» ÕðÇçÁ»
îÇÔîÅé é¶ ÇÕÔÅ- ÷Åð Çòð°¼è å°ÔÅâÆ ÁÅñ¯ÚéÅ çÅ î˺ êzô³ÃÕ Ô»Í
î¶÷ìÅé é¶ ÇÕÔÅ- ÷Åð å» íñÅ ÁÅçîÆ ÔËÍ ÃðÕÅð ðÅÃê¹Çåé ÚñÅ
ÇðÔÅ ÔËÍ Ü¶ åÅÕå ÔÅÃñ ÕðéÆ ÔË å» ðÅÃê¹Çåé ù ÖðÆç ñÀ° Ü»
îÅð ñÀ°Í ïÈïê¯ò é¶ ÇÕÔÅ- ÇòÕçÅ éÔƺ À°ÔÍ îÅð ç¶äÅ áÆÕ ÔËÍ
î¶÷ìÅé ì¯ÇñÁÅ- îÅðé çÅ ÕÆ ñÅí ԯ¶×Å? ÇÂÔ îð¶×Å ÇÂÔ çÆ æ»
Õ¯ÂÆ Ô¯ð ñË ñ¶×ÅÍ îÇÔîÅé é¶ ÇÕÔÅ- éÔƺ, ÇÂÔ ×¼ñ éÔƺÍ
ðÅÃê¹Çåé çÅ ìçñ Õ¯ÂÆ ÔË ÂÆ éÔÆºÍ îÅðéÅ çð°Ãå ÔËÍ î¶÷ìÅé ù

ÇÂÔ éÔƺ êåÅ ÃÆ ÇÕ îÇÔîÅé Õåñ Õðé ñÂÆ Â¶éŠóÜÆçÅ ÔËÍ
À°Ãé¶ ÇÕÔÅ:
å±³ À°ÃçÆ ðÈÔÅéÆ åÅÕå î³éä 寺 ÇÂéÕÅðÆ Ô˺ ïÈïê¯òÍ
ÇÂé·» îÅîÇñÁ» ìÅð¶ îËù å¶ð¶ 寺 òèÆÕ êåÅ ÔËÍ î¶ð¶ å¶
ÇÂåìÅð ÕðÍ ðÅÃê¹Çåé ÇÜÔóÆ ôÕåÆ ÕîÅ Ú¹ÕÅ ÔË ÃçÆÁ»
ìÅç À°Ô ÇÕö ì³ç¶ ÇòÚ ÇçÃçÆ ÔËÍ À°Ôù îÅð çÂƶ å»
ê³çð» Ççé» ç¶ Á³çð Á³çð îÔÅðÅäÆ êÅ×ñÖÅé¶ êÔ°³Ú
ÜŶ×Æ å¶ ÷ÖîÆ ìÅçôÅÔ Ã³ÇòèÅéÕ å½ð å¶ åÅéÅôÅÔ Ô¯
ÜŶ×ÅÍ
îÕñÅÕ¯ò êÅðñÆî˺à ÇòÚ ÁÅê¯÷Æôé çÅ ñÆâð ÃÆ å¶ Ô³ÇãÁÅ
Ô¯ÇÂÁÅ ÇÃÁÅÃåçÅéÍ ïÈïê¯ò ÇÂÔ éÔƺ ÃîÞ ÃÇÕÁÅ ÇÕ ÇÃÁÅÃå
çÆ ìäåð ÇÕ³éÆ ×°³ÞñçÅð ÔËÍ î¶÷ìÅé é¶ îÇÔîÅé ù ÇÕÔÅ- Á¼ÛÅ
ܶ åËù ÇÂÔÆ ðÅÔ ÃÔÆ ñ×çÅ ÔË å» îÅð ç¶Ô ë¶ðÍ îÇÔîÅé ì¯ÇñÁÅî˺
ôÅÔÆ ÖÅéçÅé ÇòÚ¯º Ô»Í î¶ð¶ òñ¯º îÇÔñ ÇòÚ ÃÇåÕÅðå ì³ç¶ çÅ
ÕÆåÅ Õåñ ÇüèÅ ÕÅîð¶âÆ ÇÂéÕñÅì ù ì¹ñÅòÅ Ô¯ò¶×ÅÍ å°ÔÅâ¶
óêðÕ ÇòÚ ÕÅîð¶â ÖÅóÕÈ ÜðÈð Ô¯ä×¶Í ÇÂÔ Õ³î ÇÕö ÕÅîð¶â 寺
å°Ãƺ ÕðòÅ ÇçÀ°Í
î¶÷ìÅé Լà ÇêÁÅ, ÇÕÔÅ- ôÅÔ÷Åç¶ êÅðñÆî˺à ÇòÚ Çòð¯èÆ Çèð
çÅ é¶åÅ Ô¯äÅ Ô¯ð ×¼ñ Ô°³çÆ Ô˶ ÕÅîð¶âÆ Ô¯ð ÚÆ÷Í Ü¶ î˺ ÷Åð
çÆÁ» éÆåÆÁ» çÅ Çòð¯èÆ Ô» ÇÂà çÅ Áðæ ÇÂÔ éÔƺ ÇÕ î˺ îÇÔñ
ç¶ Çòð°¼è Ô» å¶ ÕÅîð¶â» çÆ ÔîÅÇÂå ñË ÃÕçÅ Ô»Í î˺ ÕÇîÀ±Çé÷î
çÅ Õ¼àó Çòð¯èÆ Ô» å¶ À°é·» ç¶ ì³ÇçÁ» éÅñ óêðÕ çÅ ÃòÅñ ÂÆ
éÔÆºÍ ÕÅîð¶â» çÅ òà Úñ¶ å» À°Ô ÃÅðÆ êÅðñÆî˺à íÃî Õð ç¶ä
î¶ð¶ Ãî¶åÍ
ïÈïê¯ò Ô¯ð ì³ç¶ ñ¼íä å°ð ÇêÁÅÍ ê¹ÇðôÕ, â±îÅ çÅ î˺ìð üÜÆ
Çèð ÃÆ, ïÅéÆ ÇÕ ÃðÕÅð ò¼ñÍ À°Ô îÇÔñ 状éÅ í×å ÃÆ ÇÕ
À°Ã ìÅð¶ ÇÂÔ Çà¼êäÆ êzÚ¼ñå Ô¯ ×ÂÆ- ê¹ÇðôÕ Â¶éŠüܶ ÚñçÅ ÔË
ÇÕ À°Ãç¶ Ã¼Ü¶ êÅö Õ³è ÁÅ ÜŶ å» ð°ÕçÅ ÔË éÔƺ å» Ô¯ð üܶ
ÚñÅ ÜÅò¶Í ðÅÃê¹Çåé çÆ òÜÅ ÕðÕ¶ À°Ô òÆ éðÅ÷ Ô¯ Ç×ÁÅ ÃÆÍ
À°Ãé¶ êÅðñÆî˺à ÇòÚ ÜìðçÃå åÕðÆð ÕÆåÆ:
ç¶Ã ï°è ÇòÚ ×zÃå ÔËÍ ÁÅê» ÁÅê¯ ÇòÚ Ü¯ îð÷Æ Ô¯Âƶ
Ü³× ÇܼåäÅ Ãí çÆ Ç¼ÛÅ ÔËÍ ÃÅⶠܰÁÅé èóÅ èó îð
ðÔ¶ ÔéÍ Ãð¼Ôç å¶ À°ç¯º Çܼå»×¶ Ü篺 ÇêÛ¶ òÅñÅ ðÇÔ³çÅ
186 187
î¹ñÕ ÃÔÆ Ô¯ò¶×ÅÍ ÇÂæ¶ ðÅÃê¹Çåé ÃðÕÅð ÚñÅ ÇðÔÅ ÔËÍ
ÇçÖÅò» å°ÔÅù À°Ô ÇÚ¼áÆÁ» å¶ åÅð» ÇÜÔóÆÁ» À°Ô òÜÆð»
Áå¶ ÜðéËñ» ù ÁÅêä¶ Õ³î Õðé ìÅð¶ ÇñÖçÅ ÔË? ÇÜÔóÅ
ò÷Æð À°ÃçÅ ÇÕÔÅ éƺ î³éçÅ À°Ãù Øð å¯ð ÇçåÅ Ü»çÅ
ÔËÍ Úñ¯ ÁÅê» ÃÅð¶ ÷Åð Á¼×¶ ÇÃÁÅêÅ Õðƶ ÇÕ Â¶Ã í±å
ù Õ¼ã å¶ ðÈà ù ìÚÅÍ êÅðñÆî˺à ù ìÚÅÍ â±îÅ çÆ Ã¼ÜÆ
Çèð, Ö¼ìÆ Çèð, ÇòÚÕÅðñÆ Çèð, Ãí é¶ åÅóÆÁ» çÆ ×°³ÜÅð
éÅñ ÇÂÕ ÷ìÅé Ô¯ Õ¶ ÇÕÔÅ- ôÅìÅô ê¹ÇðôÕ¶! ôÅìÅô!
ÇÂà íÅôä ò¶ñ¶ ïÈïê¯ò AI éò³ìð AIAF ù êÅðñÆî˺à ÔÅÀ±Ã
ÇòÚ ìËáÅ ÃÆÍ ÇÂÔÆ å» À°Ãç¶ Ççñ ÇòÚ ÃÆÍ ÁÅêäÆ Ü×ÆðçÅðéÆ
î» ù À°Ãé¶ ÇñÇÖÁÅ-
ÁÃƺ À°Ã æ» å¶ ìËᶠԻ ÇÜæ¶ Ãí ù êåÅ ÔË Ü°ÁÅñÅî¹ÖÆ
ëà¶×ÅÍ Õ³òð é¶ ê¹ÇðôÕ¶ éÅñ Õåñ çÆ ×¼ñ ÕÆåÆ å»
À°Ãé¶ å°ð³å Ô» Õð ÇçåÆÍ ÇÂÕ Ü°ÁÅé ÁëÃð ùÖÅÇåé å¶
âÅÕàð ñ÷¯òð ôÅîñ Õð ñ¶Í
ÇÂÕ çóìð ù Ô¯ÂÆ îÆÇà³× ÇòÚ ëËÃñÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÇÕ Ü×ÆðçÅð
ç¶ Ãí 寺 òⶠîÇÔñ ÇòÚ ðÅÃê¹Çåé ù üÇçÁÅ ÜÅÂ¶Í À°Ãù ÕԻ׶
ÇÕ ÁÅÇÂðÆéÅ, ÇâÀ±Õ çÆ êåéÆ áÆÕ éÔƺ ðÇÔ³çÆÍ À°ÃçÅ ÇÂñÅÜ
ÕðéÅ ÔËÍ Çëð ôðÅì ÇòÚ ÃÅÇÂéÅÂÆâ ÇîñÅ Õ¶ ÇêñÅ ÇçÁ»×¶Í ܶ
ôðÅì êÆä 寺 ÇÂéÕÅð ÕÆåÅ å» ÃÅÇÂéÅÂÆâ òÅñ¶ ÇìÃÕ°à Ö¹ÁÅò»×¶Í
À°Ã Ççé ÁÅÇÂðÆéÅ çÈܶ îÇÔñ ÇòÚ çÈð Ô¯ò¶×ÆÍ ç¯ ÔëÇåÁ» ìÅç
çÆ åðÆÕ AF çóìð ÇîæÆ ×ÂÆÍ
¶èð ðÅÃê¹Çåé ÁÅêä¶ êzô³ÃÕ» Áå¶ îÔÅðÅäÆ ù ç¼Ã ÇðÔÅ ÃÆ
ÇÕ À°Ô ÇÂà òÅð çÆ ÕÇðÃîà éÔƺ ç¶Ö ÃÕ¶×ÅÍ Ü³×Æ ëð³à 寺 ÇÂÕ
Ôëå¶ çÆ Û°àÆ Õ¼àä ñÂÆ ÷Åð îÇÔñ ÇòÚ ÁÅÇÂÁÅÍ ðÅÃê¹Çåé ù
üç Õ¶ ÁÃÆà î³×ÆÍ ÁÃÆà çÆ æ» ÃÅè é¶ ÇÕÔÅ- Á¼Ü å» îËù å±³
ÁÃÆà ç¶Ô ìÅçôÅÔÍ ÇÂÔ ÁÅÖ Õ¶ ÁÅÖðÆ òÅð À°Ãé¶ ÷Åð çÅ Ô¼æ
Ú¹³ÇîÁÅÍ
êÇðòÅð ç¶ ÜÆ çÃç¶ Ôé ÇÕ çóìð ç¶ êÇÔñ¶ ç¯ Ôëå¶ À°Ô
À°çÅà ÇðÔÅÍ ÁÅêäÆ ÃÕ¼åð ÃÆîÅé¯ÇòÚ ù ÇÕÔÅ- å¶÷Æ éÅñ Õ³î
éì¶óÍ å¶ð» çóìð ù À°Ãé¶ ÁÅêäÅ ìËºÕ ìËñ˺à èÆ îÅðÆÁÅ ç¶ éÅî
Õð ÇçåÅ å¶ ÃÅð¶ ÕÅ×÷ ê¼åð ÃÅó Ççå¶Í ÇÂ毺 ÇÂÔ å» ñ×çÅ ÔË
ÇÕ À°Ã ù ÁÅêäÆ Ô¯äÆ çÅ ê¼ÕÅ êåÅ ÃÆ êð ܶ ÇÂÔ ×¼ñ ÃÆ å»

ë¶ð À°Ãé¶ ïÈïê¯ò çŠüçÅ êzòÅé ÇÕÀ° ÕÆåÅ? ÇÜÔóÅ Ô¯ð» ù
ÇÜÀ°ºç¶ Õð ÃÕçÅ ÔË, ÁÅê ÇÕÀ°º îðé ñÂÆ å°ð ÇêÁÅ? À°Ãç¶
î¹ðÆç» Õ¯ñ ÇÂà çÅ Õ¯ÂÆ À°å¼ð éÔÆºÍ À°Ãç¶ Ô¼æƺ ÇñÇÖÁÅ ÇÂÔ õå
ÇêÁÅ ÔË:
ÇêÁÅÇðú,
ÖåðÅ ÇÃð À°êð Ú¼Õð Õ¼à ÇðÔÅ ÔËÍ î¹ÃÆìå ÁŶ×Æ íÅðÆÍ
ï¼ÃÈ çÆ ÇçÁÅñÈ î» çÅ ÇÚÔðÅ ÕÅñÅ êË Ç×ÁÅ ÔËÍ ðÈÔ ðÅå
çÆ ÖÅî¯ôÆ ÇòÚ ÃîÅ ×ÂÆ ÔËÍ ÁÃîÅé ×°ÃËñÅ ÔË å¶
ñÅÇÂñÅÜ, ÇñÇÖÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÔË- Ô¯ÇôÁÅð ÖìðçÅðÍ éÅ ØóÆ
çÅ êåÅ éÅ êñ çÅÍ âð éÅñ ñÔÈ Üî Ç×ÁÅ ÔËÍ Â¶éÅ
é¶ð·Å ÇÕ Ô¼æ ù Ô¼æ éÔƺ ÇçÃçÅÍ î˺ îÔÅé ôÔÅçå êÆÁ»×ÅÍ
ÁÅêä¶ ÕÅåñ» ù îÅë ÕðÕ¶ êzí± ç¶ Úðé» ÇòÚ æ» êÅò»×ÅÍ
òâ¶ å» îð ÜÅä¶ Ôé, ۯචí°×åä×¶Í ÁäÇ×äå îðé׶Í
íðÅ Ô毺 íðÅ Õåñ ԯ¶×ÅÍ èðåÆ Õ³ì¶×Æ, í°¼Ö, ïÕÅ, ÕÅñ,
ç¹éÆÁ» ç¶Ö¶×ÆÍ Ö¹ôÔÅñÆ ÕçÆ ë¶ð áÇÔð Õ¶ ÁŶ×ÆÍ
AB çóìð ù ÷ÅðÕÆ Ã¶ñ¯ îÇÔñ ÇòÚ îÔÅðÅäÆ éÅñ À°Ãé¶
ÁÅÖðÆ ÖÅäÅ ÖÅèÅÍ ÷ÅÇðéÅ ù ÇÕÔÅ- ìÅçôÅÔ ù ÕÇÔäÅ åÕóÅ
ðÔ¶Í Ô½ºÃñÅ ð¼Ö¶Í À°Ãé¶ ÁÅêä¶ êÇðòÅð ç¶ î˺ìð» ù ê¹ÇÛÁÅ- î¶ð¶
Çìé» Õ³î ÚñÅ ñÀ°×¶ éÅ? çÈܶ ôÇÔð ÜÅä ñ¼×¶ ì¶à¶ ù ÇÕÔÅ- ܶ
ÁËåÕÆ çÆ ÕÇðÃîà ç¶Ö ñÂÆ ë¶ð Õ°Þ éƺ Ô°³çÅÍ êð î¶ðÆ ðÈÔ çðç
ÇòÚ ÔËÍ ÁÅðÅî êñ íð éÔƺÍ
ðÅÃê¹Çåé é¶ ïÈïê¯ò çÅ ÇêÁÅðÅ éÅî- ÒÛ¯àÈÓ, ð¼Ö ÇñÁÅ ÃÆÍ
À°Ã 寺 À°Ô ç¶ÃÆ ÇÜêÃÆ ×Æå ùäçÅ å¶ Ã¹ä Õ¶ ÕÇÔ³çÅ- ÖÅéÅìç¯ô»
ù ñË Õ¶ ÁÅÂƺ Á×ñÆ òÅðÍ À°é·» ç¶ îÈÔ¯º ùä»×¶Í ïÈïê¯ò é¶ À°Ãù
ë¯é ÕðÕ¶ ÇÕÔÅ-, ÒÒî¶ðÆ êåéÆ, áÆÕ éÔƺ ðÇÔ³çÆÍ À°Ã ñÂÆ êzÅðæéÅ
Õðé îÅÂÆÕÅ îÇÔñ ÇòÚ å°Ãƺ AF çóìð ù ÁÅÀ°äÅÍÓÓ ÃÅè é¶
ÇÕÔÅ- ñË ÜŶº×Å å» Ú¼ñ êÀ±º×ÅÍ AE çóìð ù âÅÕàð é¶ À°Ã
ÕÅð çÅ Ôð êÖ¯º î¹ÁÅÇÂéÅ ÕðÕ¶ ÒÒÇÃÔå öòÅò»ÓÓ ÇñÖòÅÇÂÁÅ ÇÜÔóÆ
Á×ñ¶ Ççé òðåÆ ÜÅäÆ ÃÆÍ ÇÂö ÇòÚ ÃÅè çÆ ñÅô çÇðÁÅ ÇòÚ
ò×ÅÔ°äÆ ÃÆÍ
AF çóìð çÆ Ãò¶ð ìÔ°å á§ãÆ ÃÆ, Õ°ÔðÅ ÇêÁÅ Ô¯ÇÂÁÅÍ
ðÅÃê¹Çåé ÜñçÆ À°ÇáÁÅÍ Ú¹ÃåÆ ë¹ðåÆ éÅñ éÔÅÇÂÁÅÍ Çëð Ç×ðܶ
î¼æÅ à¶Õä Ç×ÁÅÍ Ç×ÁÅð» òܶ Ôð ð¯÷ ò»× ó×å çðôé ô°ðÈ
188 189
Ô¯ÇÂÁÅÍ ÇÂÕ Á½ðå Á³çð ÁÅÂÆ å¶ À°èð ìËá ×ÂÆ ÇÜèð ÇÂÕ êÅö
ìÅÕÆ Á½ðå» ìËáÆÁ» ÃéÍ À°Ô Ú¶å³é ÃÅÇÔåÕÅð, ê¼åðÕÅð å¶ ç¶ôí×å
ìÆìÆ ÃÆ ÇÜà ù ñ×çÅ ÃÆ ÃÅè ç¶Ã çÅ é°ÕÃÅé Õð ÇðÔÅ ÔËÍ À°Ô
ìÆìÆ â¶ðÅòÅç ç¶ ÇÖñÅë ÃÆÍ ÇÂÔÆ ×¼ñ» À°Ô ÃÅè éÅñ Õðé ÁÅÂÆ
ÃÆÍ ÃÅè À°ÇáÁÅ å¶ À°Ã êÅö ÚñÅ Ç×ÁÅÍ Á½ðå» Öó·ÆÁ» Ô¯ ×ÂÆÁ»,
Õ°¼Þ À°Ãç¶ Ô¼æ Ú¹³îä ñ×ÆÁ» Õ°Þ Ú¯ñ¶ ù Ú¹³îä ñ¼×ÆÁ»Í À°Ãé¶
ÃÅðÆÁ» ù êð¶ Õð ÇçåÅ å¶ éòƺ ÁÅÂÆ Á½ðå ù é¶ó¶ ÜÅ Õ¶ À°Ã
ò¼ñ ç¶Öä ñ¼×ÅÍ À°Ô çÃçÆ ÔË- À°Ã çÆÁ» Á¼Ö» ÇòÚ ÕÆ ÃÆ êåÅ
éÔƺ, î˺ À°Ã òñ¯º é÷ð ÔàÅ éÅ ÃÕÆ, À°Ãé¶ ÁÅê¶ çÈܶ êÅö îȳÔ
ÕÆåÅ å» î˺ ê¹¼ÇÛÁÅ ÇÕ ÕÆ å°ÔÅù êåÅ ÔË å°Ãƺ ÇÕ³éÅ é°ÕÃÅé Õð
ðÔ¶ Ô¯? ÕÆ å°ÔÅù ðÈÃ ç¶ ÇÂÇåÔÅà çÅ êåÅ ÔË, ÕÆ å°Ãƺ ÷Åð ù
ÇêÁÅð Õðç¶ Ô¯? À°Ãé¶ À°å¼ð ÇçåÅ:
Ã¼Ú î³é, î˺ ÇÂÇåÔÅà éÔƺ êÇó·ÁÅÍ î˺ Çüèó Áéêó· ÃÅè
Ô», ÁÇ×ÁÅéÆÍ ÇÃðë êó· ñ˺çÅ Ô»Í ÇñÖå çÅ ÇÂÔ ÔÅñ ÔË
ÇÕ îË毺 î¶ðÅ ÇñÇÖÁÅ êó· éÔƺ Ô°³çÅÍ ìå½ð ÇÂÕ ÇÕÃÅé, î˺
÷Åð ù Ççñ¯º ÇêÁÅð ÕðçÅ Ô»Í îËù êåÅ ÔË îË毺 À°ÃçÅ Áå¶
À°Ãç¶ êÇðòÅð çÅ é°ÕÃÅé Ô¯ÇÂÁÅ ÔË êð î˺ ÃÔ°¿ ÖÅéÅ,
Çé¼ÕÆ î», ÇÕ î¶ðÅ ÇÂðÅçÅ é°ÕÃÅé Õðé çÅ éÔƺ ÃÆ...
Û¯àÆ î», î¶ðÅ Á³å é¶ó¶ ÔËÍ îËù îÅðé׶, î¶ðÆ î½å ç¶ Çå³é
îÔÆÇéÁ» 寺 òè åÅÜ éÔƺ ìÚ¶×ÅÍ å±³ ÁÅÂÆ, Ú³×Å Ô¯ÇÂÁÅÍ
î˺ ÜÅä Ç×Á», å±³ Ççñ¯º î¶ðÆ ×¼ñ ùäÆ ÔËÍ åËù ÇîñäÅ
Ú³×Å òÆ ñ¼×Å, âð òÆ ñ¼×ÅÍ
À°Ô Á½ðå ì¶ÇÞÜÕ Ô¯ ×ÂÆ å¶ ê¹¼ÇÛÁÅ- å°ÔÅⶠڶñ¶ å°ÔÅù
êÇò¼åð óå ÇÕÀ°º î³éç¶ Ôé? ÇêåÅ ÕÇÔ Õ¶ ÇÕÀ°º ì¹ñÅÀ°ºç¶ Ôé?
À°Ã é¶ ÇüèÅ À°å¼ð ÇçåÅ- ÁÇÔ ìËá¶ é¶ å¶ð¶ ÃÅÔîä¶Í ÇÂé·» 寺
ê¹¼ÛÍ îË毺 ÕÆ ê¹¼ÛäÅ? ܶ ÇÂé·» ù î¶ð¶ ÇòÚ ÁÇÜÔÆÁ» ÖÈìÆÁ» Çç¼Ã ðÔÆÁ»
é¶ ÇÜÔóÆÁ» î¶ð¶ ÇòÚ éÔƺ Ôé, å» î˺ Õ¯ÂÆ ì¶òÕÈë Á» ÇÕ ÇÂé·» ù
ÁÅêäÆ Ç¼Üå Õðé¯ ÔàÅò»? ÜÅä ñ¼×Æ å» ðÅÃê¹Çåé ì¯ÇñÁÅ- îËù å¶ðÆ
ÁÃÆà ÚÅÔÆçÆ ÔË Á¼ÜÍ î¶ðÆ ðÈÔ À°êð òâÅ íÅð ÔËÍ
ç¹êÇÔð ò¶ñ¶ À°Ô æ¼Õ Ç×ÁÅÍ ÇÕ寺 ì¶éÅîÆ ë¯é ÁÅÇÂÁÅ, ÇÕÔÅ
ÇÕ å°ÔÅù Õåñ Õðé çÆ ÇòÀ°ºå ÔËÍ ë¯é çÅ òèÆÕ ÁÃð éÔƺ
Ô¯ÇÂÁÅÍ çÅðÈ êÆäÆ ô°ðÈ Õð ÇçåÆÍ Â¶éÆ êÆ ñÂÆ ÇÕ ÇÂÕ Ô¯ð ë¯é
ÁÅÇÂÁÅ å» Ú¹¼ÇÕÁÅ éÅ Ç×ÁÅÍ Çëð À°Ô ôÅî å¼Õ ù¼åÅ ÇðÔÅÍ

ôÅîÆ ×òðéËü ðÈì¯òÅ å¶ îÈéÅ ÁÅÂÆÁ» å» ìóŠùÔäÅ ì¹¼å
ÇçÖÅÇÂÁÅ ÇÜÔóÅ îÔÅðÅäÆ é¶ ðÅÃê¹Çåé ù å°Ôë¶ òܯº í¶ÇÜÁÅ ÃÆÍ
ÇÂÃ ç¶ ÇêÛ¶ îÔÅðÅäÆ é¶, ï°òðÅÜ é¶ Áå¶ ï°òðÅäÆÁ» é¶ çÃÖå
ÕÆå¶ Ô¯Â¶ ÔéÍ
À°Ãé¶ ðÈì¯òÅ å¶ îÈéÅ ù ç¼ÇÃÁÅ ÇÕ ç¶ð ðÅå ù ï°Ã¯ê¯ò é¶
ì¹ñÅÇÂÁÅ ÔËÍ ÇÂðÆéÅ çÆ åìÆÁå áÆÕ éÔÆºÍ Õ°óÆÁ» װö éÅñ
ì¯ñÆÁ»- ðÅå ù ÇÕÀ°º ì¹ñÅÇÂÁË À°Ôé¶? Ççé ÇòÚ ì¹ñÅÀ°ºÇçÁ»
ìçéÅîÆ Ô°³çÆ ÔË? ðÅåƺ éÔƺ ÜÅäÅ À°æ¶Í ðÅÃê¹Çåé é¶ ÇÕÔÅ- áÆÕ
ÁË, áÆÕ ÁËÍ éÔƺ Ü»çÅÍ
ðÅå êËä ñ¼×Æ, ÇÂôéÅé ÕðÕ¶ îÖîñ ç¶ éò¶º òÃåð êÇÔé¶Í
éò¶º ìÈà êÅÂ¶Í ÕãÅÂÆ ÕÆåÆ ð¶ôîÆ ÕîÆ÷ êÇÔéÆ, ñ¼Õ ç¹ÁÅñ¶ éÅíÆ
Õîð-ì³ç ñê¶ÇàÁÅÍ é½ÕðÅäÆ ÇÂòÅé¯òÅ ù ÇÕÔÅ- Û¯àÈ ò¼ñ ÜÅò»×ÅÍ
Ú³×Å?
ÇÂà Ççé Ãò¶ðÃÅð Õ³òð ïÈïê¯ò òÆ Ç×ðܶ ÇòÚ î¼æÅ à¶Õä
Ç×ÁÅ ÃÆ ÇÕÀ°ºÇÕ êÇòåð ÕÅðÜ ÇéíÅÀ°äÅ ÃÆÍ Çëð À°Ô À°Ã Õîð¶
çÆ Ç³ÃêËÕôé Õðé Ç×ÁÅ ÇÜæ¶ ðÅÃê¹Çåé ù îÅðéÅ ÃÆÍ ðÅå êÂÆ
å» À°Ô îÇÔñ ç¶ ÇêÛñ¶ êÇÃúº çÆ ÃÅè ù Á³çð ñË Õ¶ ÁŶ×Å å»
ÇÕ Õ¯ÂÆ ç¶Ö¶ éÅÍ îÇÔñ ç¶ ÇÂÕ Õ¯é¶ ÇòÚ À°ÚÆ ÁÅòÅ÷ ÇòÚ
×zÅî¯ë¯é òܶ×Å, ç¼Ã»×¶ ÇÕ êÅðàÆ Ô¯ ðÔÆ ÔË, ÇÂðÆéÅ À°èð ÔË, ÇÕ
êÆä ÖÅä 寺 ÇêÛ¯º À°Ã ù ÇîñÅò»×¶Í ðÅå ç¶ Ç×ÁÅð» òܶ àÆî ç¶
ìÅÕÆ î˺ìð ê¹¼Ü ×Â¶Í âÅÕàð é¶ çÃåÅé¶ êÇÔéÕ¶ ÕðÆî ÇìÃÕ°à»
Áå¶ Õ¶Õ À°êð ÃÅÇÂéÅÂÆâ èÈÇóÁÅÍ Çëð çÈܶ Õîð¶ ÇòÚ Úñ¶ ׶Í
ÇòÃÕÆ òÅñ¶ ×ñÅû ÇòÚ ÃÅÇÂéÅÂÆâ êÅÇÂÁÅÍ ÇÂÔ ÇèÁÅé ð¼ÇÖÁÅ
Ç×ÁÅ ÇÕ ç¶ð åÕ ÇêÁÅ ðÔ¶ å» ÷ÇÔð À°â Ü»çÅ ÔËÍ À°ç¯º èÈÇóÁÅ
Ü篺 ðÅÃê¹Çåé ù ç¶äÅ ÃÆÍ ï°ÃÈê¯ò é¶ ÇÕÔÅ- ÇÂ³é¶ Õ° ÷ÇÔð éÅñ
îð òÆ ÜÅÀ±×Å À°Ô? âÅÕàð Լà ÇêÁÅ- ÇÂÕ òÅðÆ éÔƺ, ç¼Ã òÅð
îð¶×Å ÇÂà éÅñ å»Í
ÇâÀ±Õ ðÅÃê¹Çåé ç¶ Øð ê¹¼ÜÅ, سàÆ îÅðÆ, ðÅÃê¹Çåé é¶ ÇÕÔÅ-
ÇÂÕ¼ñÅ ÂÆ Á» Û¯àÈ, À°êð ÁÅ ÜÅÔ, ìÚ¶ ýº ׶ ÔéÍ é½ÕðÅäÆ
ÜÅ×çÆ ÃÆÍ À°Ãé¶ ÇÂÔ ×¼ñ» ùäÆÁ» å¶ ç¯ò» ù ìÅÔð ÇéÕñÇçÁ»
ç¶ÇÖÁÅÍ îÇÔñ ÇòÚ ê¹¼Ü ×Â¶Í Çéض Õîð¶ ÇòÚ ìËá¶Í Õ³òð éÅñ ç¶
Õîð¶ ÇòÚ¯º ÇìÃÕ°à» çÆ êñ¶à ÇñÁÅÇÂÁÅÍ ðÅÃê¹Çåé é¶ ÖÅä 寺
ÇÂéÕÅð Õð Çç¼åÅÍ Çëð Õ¶Õ ê¶ô ÕÆåÅ å» ÃÅè é¶ ÇÂÔ ÕÇÔ Õ¶
îé·» Õð ÇçåÅ- î¶ðÆ èÆ é¶ ÇÕÔÅ Ô¯ÇÂÁË Â¶éÅ Çî¼áÅ éÔƺ ÖÅäÅÍ
190 191
Õ³òð é¶ Ç÷¼ç ÕÆåÆ- ÇÃðë ÇÂÕÍ ìà ÇÂÕÍ À°Ãé¶ ÇÂÕ ÇìÃÕ°à å¶
ÇÂÕ êÆÃ Õ¶Õ çÅ ÖÅ ÇñÁÅÍ ×¼ñ» Õðé ñ¼×¶Í Õ³òð ç¶ÖçÅ ÇðÔÅÍ
÷ÇÔð çÅ ÁÃð éÔƺ ÃÆ Ô¯ ÇðÔÅÍ Õ³òð ØìðÅ Ç×ÁÅÍ Çøð ÷ÇÔð
òÅñÅ ×ñÅÃ Ú¹Õ ÇñÁÅÇÂÁÅ å¶ ÇòÃÕÆ êÆä ñÂÆ ÇÕÔÅÍ ÒÒÇòÃÕÆ
éÔÆÒ êÆäÆÓÓ, ðÅÃê¹Çåé é¶ ÇÕÔÅÍ Á¼ÛÅ òÅÂÆé (ëñ» çÆ ôðÅì)
ÇñÁÅÀ°ºçÅ Ô»Í ×ñÅà íð Õ¶ ÃÅÇÂéÅÇÂâ ÇîñÅ Õ¶ òÅÂÆé ÇñÁ»çÆÍ
À°Ô êÆ Ç×ÁÅÍ ×¼ñ» ÕðçÅ ÇðÔÅÍ Õ¯ÂÆ ÁÃð éÔƺÍ
À°Ã çÆ î½å çÅ ÇÂÔ ê¼Ö Ãí 寺 òèÆÕ ÚðÇÚå ÇðÔÅ ÇÕ À°Ã
À°êð ÃÅÇÂéÅÂÆâ çÅ ÁÃð ÇÕÀ°º éÅ Ô¯ÇÂÁÅÍ ÕÅåñ Õ¯ÂÆ ì¼Ú¶ éÔƺ
Ãé, âÅÕàð À°é·» ÇòÚ î½ÜÈç ÃÆÍ Çëð öËð Õ°çðåÆ òðåÅðÅ ÇÕÀ°º?
ÕÅåñ ÇÂÔ òÆ éÔƺ ÚÅÔ°³ç¶ Ô°³ç¶ ÇÕ îÕå±ñ ù À°é·» ç¶ ÇÂðÅÇçÁ»
çÅ êåÅ ñ¼× ÜÅÂ¶Í ØìðÅÔà ÇòÚ ÇâÀ±Õ ×¼ñ» òÆ ÜÅðÆ éÔƺ ð¼Ö
ÃÕçÅ ÃÆÍ ç¯ òÅð ê½óÆÁ» Úó· Õ¶ ç¼Ãä òÅÃå¶ À°êð Ç×ÁÅ ÇÕ
÷ÇÔð ì¶ÁÃð ÔËÍ ìçðÈÔ» À°Ã çÆÁ» îçç×Åð Ôé, ÇÂÔ Ã¯Ú Õ¶
âÅÕàð ì¶Ô¯ô Ô¯ Ç×ÁÅÍ
Ç×àÅð À°êð é÷ð êÂÆ å» ðÅÃê¹Çåé é¶ ÇÕÔÅ- Û¯àÈ, Ç×àÅð
å» òÜÅ ÜðÅÍ Ç×àÅð òÜÅÂÆ å» êð ÇÕÔóÆ Ã¹ð ÇéÕñçÆ À°Ã
ò¶ñ¶? àȳ à» ÕÆåÆ ì¶ÕÅðÍ î½å é¶ó¶ å¶ó¶ òÆ éÔÆºÍ êð Á¼Ü éÔƺ å»
ÕçÆ éÔÆºÍ ÇâÀ±Õ çÈܶ Õîð¶ ÇòÚ¯º ÇðòÅñòð Ú¹Õ ÇñÁÅÇÂÁÅÍ
ðÅÃê¹Çåé Õ°ðÃÆ å¯º À°á Õ¶ àÇÔñä ñ¼×Å, Çëð ÇâÀ±Õ ù ÇÕÔÅ-
ÇÜêÃÆÁ» ç¶ ×Æå ùäé Ú¼ñƶ? ÇâÀ±Õ é¶ ÇÕÔÅ- éÔƺ, Ô°ä ç¶ð
Ô¯ Ú¹ÕÆ ÔËÍ Ô°ä éÔÆºÍ Õîð¶ ÇòÚ Ã¹ÔäÅ Õðżà ÃÆÍ Ã³å, ÕðÅÃ
ñÅ׶ ÜÅ Õ¶ ÁÅêäÅ Ô¼æ À°êð Ô¶á üܶ Ö¼ì¶, ÃñÅî Õðé ÔÆ ñ¼×Å
ÃÆ ÇÕ Õ³òð é¶ ÇÕÔÅ- å¶ðÅ Á³å ÁÅ Ç×ÁÅÍ ÇðòÅñòð åÅäÆ Öñ¯å¶
î¶÷ìÅé ò¼ñ îÇÔîÅé é¶ ×°¼Ã¶ éÅñ éÔƺ ç¶ÇÖÁÅÍ ô»å ÇðÔÅÍ Õ³òð
À°Ãç¶ ÇêÛñ¶ êÅö ÚñÅ Ç×ÁÅ å¶ ÇêÛ¯º çÆ ×¯ñÆ çÅ× ÇçåÆÍ ÃÅè,
Ô¶á ÇòÛÆ Çð¼Û çÆ Ö¼ñ À°êð Çâ× ÇêÁÅÍ
ׯñÆ çÆ ÁÅòÅ÷ ùä Õ¶ ìÅÕÆ Ô¶á ÁÅ ×Â¶Í Ö¼ñ À°ê𯺠ñÅô
Ú¹Õ ñÂÆ å» ÇÕ À°Ã À°êð òèÆÕ ÖÈé éÅ Üî ÜÅÂ¶Í Ãò¶ð¶ C òܶ
çÅ Ãî» ÃÆÍ ÇÂÕ çÆ ÇâÀ±àÆ ñÔÈ Çíܶ Õ¼êÇóÁ» ù Á¼× ÇòÚ
ÃÅóé çÆ ÃÆÍ ìÅÕÆ ç¶ À°Ãù éçÆ ÇòÚ Ã¹àä×¶Í ÃÅð¶ Ô¯ºÃñ¶ ÇòÚ
Ô¯ ׶ ÇÕ ç¶Ã ù ÇÂÕ êÅêÆ å¯º î¹ÕåÆ ÇîñÆÍ
ìÅÕÆÁ» ù ìÅÔð ñÅÁé ÇòÚ Ûâ Õ¶ Õ³òð ÇÂÕ òÅð ë¶ð À°Ã¶
Õîð¶ ÇòÚ ÚñÅ Ç×ÁÅÍ ÁÅêä¶ ÇôÕÅð ù ç¹ìÅðÅ ç¶ÖäÅ ÚÅÇÔÁÅÍ

À°Ô çÃçÅ ÔË- ÒÒî˺ Þ°ÇÕÁÅ, éì÷ ç¶ÖÆ, ð°Õ ×ÂÆ ÃÆÍ îËù ¶éÅ
×°¼ÃÅ ÚÇó·ÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆ ÇÕ î˺ À°ÃçÅ ÃðÆð ޳ܯó ÇçåÅÍ îËù
çÇÔñ êË Ç×ÁÅ Ü篺 î˺ ç¶ÇÖÁÅ, êÇÔñ» Ö¼ìÆ, ë¶ð À°Ôé¶ Ã¼ÜÆ Á¼Ö
Ö¯ñ·ÆÍ ÁÚÅéÕ ðÅÃê¹Çåé Õ³òð ç¶ êËð» òñ ñêÇÕÁÅ å¶ Ô¶á ù¼à
Õ¶ ÇÂÀ°º ëÇóÁÅ ÇÜò¶º ×ñ Ø°¼àäÅ Ô¯ò¶Í îÈ³Ô ÇòÚ¯º ÖÈé Áå¶ Þ¼×
ÇéÕñçÆ ðÔÆ å¶ ìÅð ìÅð î¶ðÅ é» ñ˺çÅ ÇðÔÅÍÓÓ
îû ÁÅêä¶ ÁÅê ù Û°âÅ Õ¶ À°Ô ÃÅæÆÁ» Õ¯ñ Ç×ÁÅÍ î¯ã¶ 寺
ÕîÆ÷ ëà ×ÂÆÍ ÃÅæÆÁ» ù ç¼ÇÃÁÅ ÇÕ Áܶ ÇÜÀ°ºçËÍ À°Ô ×¼ñ Õð
ÔÆ ÇðÔÅ ÃÆ ÇÕ íÅð¶ Õçî» çÆ ÁÅòÅ÷ ùäÅÂÆ ÇçåÆ, çðòÅ÷Å
Ö¹¼ñ·ÅÍ ðÅÃê¹Çåé ÇòÔó¶ òñ å°ðçÅ ÁÅ ÇðÔÅ ÃÆ å¶ À°ÚÆ À°ÚÆ ÕÇÔ
ÇðÔÅ ÃÆ- å¶ðÆ Õðå±å îÔÅðÅäÆ ù ç¼Ã»×ÅÍ ÇÃÁÅÃåçÅé ê¹ÇðôÕ¶
Ú³×Å ÇéôÅéÚÆ Ô¯ä çÅ çÅÁòÅ ÕÇðÁÅ ÕðçÅ ÃÆ êð ç¯ ÇéôÅé¶ À°Õ
×Â¶Í åÆÜÅ À°Ã çÆ Çê¼á ÇòÚ ò¼ÜÅÍ À°Ô ð°Õ Ç×ÁÅÍ òÆÔ Õçî» çÆ
Çòæ ÃÆÍ ê¹ÇðôÕ¶ é¶ Ú½æÆ ×¯ñÆ îÅðÆ å» Çâ× ÇêÁÅÍ ê¹ÇðôÕ¶ é¶
Ö¼ìÆ ê¹óê¹óÆ À°å¶ ܯðçÅð ᰼ⶠîÅð¶Í ÇÂà òÅð Õ³î ÖåîÍ
À°ÃçÆ ñÅô çÇðÁÅ ÇòÚ Ã¹¼à ÇçåÆ ×ÂÆÍ ×ñåÆ éÅñ ÇÂÕ
ìÈà ñÇÔ Õ¶ ê¹ñ À°êð Çâ× ÇêÁÅ, ܯ ÕÅåñ» ù éÅ ÇçÇÃÁÅÍ ìÈà
êÛÅä Õ¶ ê¹ñÃ é¶ ×¯åÅÖ¯ð î³×òÅ Õ¶ ñÅô Õ¼ãÆÍ îÇÔñ ÇòÚ
ׯñÆÁ» çÆ ÁÅòÅ÷ ùä Õ¶ ×ôå ÕðçÅ ÇÃêÅÔÆ ÁÅÇÂÁÅ å¶ ïÈïê¯ò
ù ê¹¼ÇÛÁÅ- ÕÆ ×¼ñ ÔË? Õ³òð é¶ ÇÕÔÅ- Õ°Þ éÔÆºÍ ÇéôÅé¶ ñÅ ðÔ¶
Ô»Í ÇÃêÅÔÆ ÚñÅ Ç×ÁÅ å¶ ÕêåÅé ù ç¼ÇÃÁÅÍ ÕêåÅé ÁÅÇÂÁÅÍ
ïÈïê¯ò é¶ À°Ãù ÇÂÕ êÅö ÇñÜÅ Õ¶ ÇÕÔÅ- å±³ ÷Åð çÅ òëÅçÅð Á˺
éÅ ? ÕêåÅé é¶ Ô» ÇÕÔÅ å» ïÈïê¯ò ì¯ÇñÁÅ- ðÅÃê¹Çåé òÅñÅ
Õ³î Õð ÇçåÅÍ ÇÕö éÅñ ×¼ñ éÅ ÕðÆºÍ À°Ãé¶ ÇÕÔÅ- áÆÕÍ òÅêÃ
ÁÅ Õ¶ À°Ãé¶ ê¹ñÆà î¹ÖÆ ù ç¼ÇÃÁÅ, ê¹ñà î¹ÖÆ é¶ îÔÅðÅäÆ ùÍ
Öìð ùäÇçÁ» ÷Åð ܳ×Æ Õ˺ê 寺 òÅêà êðå ÁÅÇÂÁÅÍ
ìóÆÁ» ÁëòÅÔ» À°áÆÁ», ÇÂÔ¯ ÇÜÔÆÁ» òÆ, ÇÕ ×°¼ÃËñ¶ ïÈïê¯ò
é¶ ñ°¼Ú¶ ÃÅè çÅ Çñ§× ò¼ã ÇçåÅ ÇÜÔóÅ Ô°ä åÕ êËÇðÃ, ëÅðîñÆé
ÇòÚ Ã³íÅÇñÁÅ ÇêÁÅ ÔË, ÇÕ ÕÆîåÆ î¹³çðÆ À°åÅðé ñÂÆ À°º×ñ ò¼ã
ÇçåÆ Ü¯ ÕòÆ ïËòå±ô³ÕÈ Õ¯ñ ÔËÍ ÇÂÔ Ãí ×ê½ó ÔéÍ ê¯ÃàîÅðàî
çÆ Çðê¯ðà î¹åÅìÕ ÃÅð¶ Á³× ÃÅìå ÃéÍ ÇîÔç¶ ÇòÚ íÅðÆ îÅåðÅ
ÇòÚ ÷ÇÔð çÆ ê¹ôàÆ Ô¯ÂÆ êð ¶éÆ ç¶ð ÇÕò¶º ÜÆÇòÁÅ, âÅÕàð»
Õ¯ñ À°åð éÔÆºÍ ÇçñÚÃê ×¼ñ ÇÂÔ ÇÕ îËâÆÕñ Çðê¯ðà î¹åÅìÕ
192 193
éçÆ ÇòÚ Ã¹¼à¶ ÜÅä å¼Õ À°Ô ÇÜÀ°ºçÅ ÃÆ ÇÕÀ°ºÇÕ ë¶ëÇóÁ» ÇòÚ
êÅäÆ ÇîÇñÁÅÍ ÷ÇÔð éÅñ éÔƺ À°Ô â°¼ìä ÕðÕ¶ îÇðÁÅÍ
궺â±Á» ÇòÚ À°Ã çÆ î½å éÅñ Ã¯× ëËñ Ç×ÁÅÍ ÇÂÔ¯ ÇÜÔ¶ òÅÕ
Ã¹ä¶ ×¶— ÒÒÇÂÕ ê¶ºâ±, îÇÔñ ÇòÚ ÜÅ òÇóÁÅ ÇÂÔ ìðçÅôå éÅ
Ô¯ÇÂÁÅÍ ò¼â¶ ÖÅéçÅéÆ ñ¯Õ» é¶ ðñ Õ¶ ×ðÆì îÅð ÇçåÅÍÓÓ ìÔ°ÇåÁ»
é¶ À°Ã ù ôÔÆç ÇÕÔÅÍ ÒÒÀ°Ô ×ðÆì ñ¯Õ» ù Ã÷Åò» 寺 ìÚÅÀ°ºçÅ
ÃÆ ÇÂà ÕðÕ¶ ÁîÆð» é¶ À°Ôù îÅÇðÁÅ...ÓÓÍ
ÖÅéçÅéÆ ñ¯Õ» é¶ ÷Åð À°êð éðîÅÂÆ òðåä ñÂÆ çìÅ êÅÇÂÁÅ
å» À°Ã é¶ ÇÕÔÅ— ðÅÃê¹Çåé ù ÇÜÀ°ä çÅ Ô¼Õ ÇÕò¶º éÔƺ ÃÆ?
ÚÅÔ¶ ÇâÀ±Õ ÔË, êÇð³Ã Ü» ÇÕÃÅé, ÕÅåñ ÕÅåñ ÔËÍ Õåñ ÇòÚ
ôÅîñ ì³ÇçÁ» éÅñ ÔîçðçÆ éÔÆºÍ êð ÇÕå¶ ô¼Õ éÅ êò¶ ÇÕ ÷Åð
ÜñçìÅ÷Æ ÇòÚ Ã÷Åò» ç¶ Õ¶ ÁÇéÁ» Õð ÇðÔÅ ÔË, À°Ã é¶ èÆðÜ
éÅñ êóåÅñ Õðé ñÂÆ ÇÕÔÅÍ
BB çóìð À°Ã ù ðÅÜèÅéÆ ç¶ ÚðÚ ÇòÚ çëéÅÇÂÁÅ Ç×ÁÅÍ
ñÅô ê¹¼Üä 寺 êÇÔñ» îÔÅðÅÜÅ, îÔÅðÅäÆ, ï°òðÅÜ, ðÅÜÕ°îÅðÆÁ»
Áå¶ Çðôå¶çÅð Öñ¯å¶ ÃéÍ ê¹ñÃ-òËé ÇòÚ¯º Õðżà ÜÇóÁÅ åÅìÈå
À°åÅÇðÁÅ å» îÔÅðÅäÆ çÅ ð³× êÆñÅ êË Ç×ÁÅ, ÚÆÕ» îÅðÆÁ»Í Çëð
À°Ã é¶ Õìð ÇòÚ ð¼Öä ñÂÆ Ã¹×Åå Ú¹ÕÆ, À°Ã ÇêÛ¶ ÁÅêä¶ çÃÖå
ÕÆå¶, ðÅÜÕ°îÅð Áå¶ ðÅÜÕ°îÅðÆÁ» é¶ çÃÖå ÕÆå¶Í ìÅçôÅÔ ÖÅî¯ô
Öñ¯åÅ ÇðÔÅ å¶ îÇÔñ ÇòÚ ÜÅ Õ¶ ôÅÔÆ ð¯÷éÅîÚ¶ ÇòÚ ÁÅêä¶ Ô¼æ
éÅñ ÇÂÔ ôìç ÇñÖ¶:
Á¼á òܶ êÇðòÅð ÚðÚ ÇòÚ Ç×ÁÅÍ Ôî¶ôÅ ïÅç ðÇÔä
òÅñ¶ ×zË×ðÆ ç¶ ÃðÆð òÅñÅ åÅìÈå À°åÇðÁÅÍ Ã¯ñ» åðÆÕ
çÆ ðÅå ù çÇð³ÇçÁ» é¶ ïÈïê¯ò ç¶ îÇÔñ ÇòÚ Õåñ
ÕÆåÅÍ çëé Õð ÁŶ Ô» À°Ã ùÍ ÷Åð ÇéÕ¯ñÃ.
BB.AB.AIAF
îðé 寺 îÔÆéÅ êÇÔñ» ðÅÃê¹Çåé é¶ îÔÅðÅäÆ ù ÇÂÔ Öå
ÇñÇÖÁÅ ÃÆ:
ÇñÖå°î ê¯Õð¯òÃÕÆ Çê³â çÅ ×zË×ðÆ ðÅÃê¹ÇåéÍ ðÈÃÆ ñ¯Õ» ù,
êÅêÅ (÷Åð) ù, ðÈà çÆ îÅåÅ ù ç¼ÃäÆ ÔË î˺ ÇÂÕ ×¼ñÍ Ü¶ î¶ð¶
궺ⱠíðÅò» é¶ îËù îÅð ÇçåÅ Çëð îÇÔñ, ì¼Ú¶ Áå¶ ðÈà ÃñÅîå
ðÇÔä×¶Í Ô¶ ðÈÃ ç¶ îÅñÕ, ë¶ð í¯ðÅ ÇëÕð éÅ ÕðÆºÍ Ü¶ îÇÔñ» ç¶
ìÅÇô³ÇçÁ» é¶ îÅÇðÁÅ å» íðÅ íðÅ ç¶ ×ñ ò¼ã ç¶ä×¶Í ôÅÔÆ ÖÅéçÅé

ÇòÚñÅ Õ¯ÂÆ éÔƺ ìÚ¶×ÅÍ Ü篺 ÚðÚ çŠسàÅ ÁËñÅé Õð¶ ÇÕ
×z¶×ðÆ éÔƺ ÇðÔÅ å» å°ð³å êåÅ ÕðéÅ ÕÅåñ» çÅÍ î½å çÅ ê¼ÕÅ
êåÅ ÔË, ÕÅåñ ÇçÃç¶ éÔÆºÍ ÇÂÔ Öå ÇÜÀ°ºç¶ ì³ç¶ çÅ ÇñÇÖÁÅ
Ô¯ÇÂÁÅ éÔÆºÍ î¶ð¶ ñÂÆ ç¹ÁÅ ÕðéÆÍ ÇÜÀ°ºç¶ ðÔ¯Í ×zË×ðÆÍ
AIAG ÇòÚ ÇÂéÕñÅì ÁÅ Ç×ÁÅÍ À°Ã çÆ ñÅô Õìð ÇòÚ¯º
Õ¼ãÆÍ ð³× ÕÅñÅ Ô¯ Ú¹ÕÅ ÃÆÍ îÔÅðÅäÆ ç¶ çÃÖå» òÅñÆ Ã¹×Åå ÇÂÕ
èéÆ ÁîðÆÕä é¶ éÆñÅîÆ ÇòÚ ÖðÆçÆÍ ñÅô ù ÇêÁÅé¯ òÅñ¶ â¼ì¶
ÇòÚ ì³ç ÕðÕ¶ çÈð ÇîñàðÆ àð¼Õ ÇòÚ ÇñÜÅÕ¶ ÃÅó ÇçåÅÍ á§ãÆ
Ô¯ÂÆ ðÅÖ ÔòÅ ÇòÚ À°âÅ ÇçåÆÍ ðÈà ÇòÚ ê¶ºâ±Á» é¶ ÇÂà åð·» ç¶
×Æå ðÚ¶:
À°Ô êÅäÆ ÇòÚ îÇðÁÅÍ èðåÆ ÇòÚ çëé Ô¯ÇÂÁÅÍ
Á¼× ÇòÚ ÃÇóÁÅ, ë¶ð ÔòÅò» ÇòÚ Çîñ Ç×ÁÅÍ
÷Åð Áå¶ À°Ã çÅ êÇðòÅð Õåñ Ô¯ÇÂÁÅÍ ôÅÔÆ ÖÅéçÅé çÅ
ÃëÅÇÂÁÅ Ô¯ Ç×ÁÅÍ éò» ñÅñ ðÈà ç¹éÆÁ» ç¶ éÕô¶ À°êð ÁÅÇÂÁÅÍ
Çòç¶ô» ÇòÚ ñ°Õ¶ ìËᶠðÈÃ ç¶ ÕÇîÀ±ÇéÃà ñÆâð» ù ÁÇÔÃÅà éÔƺ
ÃÆ ÇÂÀ°º Ô¯ ÜÅò¶×Å ÇÕÀ°ºÇÕ æ¯óÅ Ãî» êÇÔñ» AI@E ÇòÚ ÇÂéÕñÅì
ë¶ñ Ô¯ Õ¶ ÔÇàÁÅ ÃÆÍ ÇÂéÕñÅì ç¶ ÇêÛ¯Õó ìÅìå ì¶Á³å ÇÕåÅì»
ÇñÖÆÁ» ×ÂÆÁ» Ôé êð ÇÂÔ ×¼ñ Õ¯ÂÆ éÔƺ î³éçÅ ÇÕ ÃÅè ç¶
Õåñ ÕÅðé ðÈÃÆ ÇÕÃÅéÆ çÆ ÔîçðçÆ îÇÔñ» éÅñ¯º à°¼à ×ÂÆ ÃÆÍ
ÃÅñ AIAF ÇòÚ ÇñÇÖÁÅ À°Ã çÅ Öå ÔË:
îÈðÖ» ù ÕÆ êåÅ î˺ ÕÆ Ô»Í ÜÅçÈ×ð? Ô¯ ÃÕçËÍ ÜÅçÈ×ð
ù Á¼× ÇòÚ ÃÅÇóÁÅ Ü»çÅ ÔËÍ ñÅÀ°ä îËù Á¼×Í éÔƺ
ÜÅäç¶, îËù ÃÅóé׶ ðÈà Ãó¶×ÅÍ îËù çëéÅÀ°ä׶ ðÈà çëé
ԯ¶×ÅÍ î˺ Áå¶ ðÈà ÇÂÕ Ô»Í
ðÅÜêñàÅ ÁÅÀ°ä éÅñ ðÅÃê¹Çåé ç¶ ÕÅåñ Ã÷Š寺 ìÚ ×¶Í
åÅÃÕÆ ÇÜÔ¶ êzì¹¼è ÕÇîÀ±ÇéÃà éÆåÆòÅéŠ鶶 ÇÂà Õåñ ù Çé§ÇçÁÅ
å¶ ÇñÇÖÁÅ, ÒÒìçéÆå ñ¯Õ» é¶ îÅóÅ ÕÅðÅ ÕÆåÅÍÓÓ ×°³åð ×ðÅà é¶
ÇÕÔÅ, ÒÒÁ½ðå» À°Ã ù î³éçÆÁ» Ãé, ÁëÃð À°Ã Õ¯ñ¯º íÜç¶ ÃéÍÓÓ
Ô³ìðÆ ÇòñÆÁî÷ é¶ ÇÕÔÅ— ðÈÃÆ ÇÂÇåÔÅà À°êð é÷ð îÅÇðÁ»
ÇçÃçÅ ÔË ÇÕ ðÅÃê¹Çåé ç¶ Õåñ ù ÇܳéÅ îðÜÆ ÜÅÇÂ÷ ÕÔ¯, ÇÂÃ
ÇÂÕ ØàéÅ ÕÅðé ð¯îé¯ò Ãñåéå â°¼ì ×ÂÆÍÓÓ î¶Üð Üéðñ òÅÂÆÕ¯ò
é¶ ÇÕÔÅ, ÒÒÁÃƺ Ãí ç¶ Ãí îÔ»êðñ¯ ÇòÚ ÇØð¶ ԯ¶ Ô»ÍÓÓ ÇñâÆÁÅ
ÚÕòÃÕÆÁÅ é¶ ÇñÇÖÁÅ, ÒÒìðìÅçÆÁ» òÅÃå¶ ñËÇéé×ðÅç Ãí 寺
194 195
òèÆÁÅ æ» ÔËÍ á§ã¶ çÇðÁÅ À°êð íÅð¶ ì¼çñ ÛŶ ðÇÔ³ç¶ Ôé,
èîÕÆÁ» Çç³çÅ Çç³çÅ ÃÈðÜ ÇÛêçÅ ÔËÍ âðÅÀ°äÅ Ú³ç Úó·çÅ ÔËÍ
ÕÅñ¶ êÅäÆ ÇòÚ êÆñ¶ ÇñôÕÅð¶ ÇçÃç¶ ÔéÍ ÇÂÔ ÃÅðÅ Õ°Þ çÇÔñ êÅ
Çç³çÅ ÔËÍÓÓ
ÇÃÁÅÃÆ Ü¯ó ØàÅÀ° ÃçÅ Ô°³ç¶ ðÇÔä׶ êð éÆåÆòÅéÅ é¶ î³ÇéÁÅ
ÇÕ ÇÂÔ Õåñ Õ¶òñ ÁêðÅè éÔƺ, êÅê òÆ ÃÆÍ ÇÃëÇñà çÆ îðÆ÷
ò¶ÃòÅ ù íÅóÅ ç¶ Õ¶ î³×åÆ ìäÅÇÂÁÅÍ çÅé î³Ç×ÁÅ Ç×ÁÅÍ ÃÅè
ÇíÇÖÁÅ ç¶ä ñÂÆ Ü¶ì» ÇòÚ Ô¼æ êÅ ÇðÔÅ ÔË å¶ î³×åÆ òñ¯º ÁÃÆÃ
çÆ æ» Û°ðÅ Çîñ ÇðÔÅ ÔËÍ ÇâÀ±Õ ÇÂÔ ÕÇÔÕ¶ ÃÅè ù üç ÇðÔÅ ÔË
ÇÕ âÚËà ù ÁÃÆà ç¶äÆ ÔË, À°Ô ÇìîÅð ÔËÍ ÔÕÆî Øð ê¹¼Ü Ç×ÁÅ
ÔËÍ î¶÷ìÅé ÁÅêä¶ ÇîÔðìÅé îÇÔîÅé ù ÃÅÇÂéÅÂÆâ ÇêñÅ ÇðÔÅ ÔËÍ
ׯñÆÁ» éÅñ Çò³é· ÇðÔÅ ÔËÍ ñÅô ù ᰼ⶠîÅð ÇðÔÅ ÔËÍ ÇÂÔ À°Ã
ð¯îé¯ò ôÅÔÆ ÖÅéçÅé ç¶ ì³ÇçÁ» çÆ Õðå±å ÔË ÇÜÃ ç¶ ì÷¹ð×
ÇÕÔÅ Õðç¶ Ãé, ÒÒï°¼è Õð¯Í ñóÇçÁ» òÆ åËô ÇòÚ éÔƺ ÁÅÀ°äÅÍ
ç¹ôîä ù ôð¶ÁÅî ññÕÅð Õ¶ îÅð¯, ÃÅ÷û éÅ Øó¯ÍÓÓ
îÕå±ñ é¶ ÃÅìå Õð ÇçåÅ ÇÕ ÷Åð ç¶ íåÆܶ ïÈïê¯ò é¶ ÇÂÕ
ÇÕÃÅé ù éÔƺ, ÁÅêä¶ ÃçÆÁ» ê¹ðÅä¶ ÃÅîðÅÜ ù ÁÅê â¶Ç×ÁÅÍ ðÈÃ
çÅ ×ð˺â ÇâÀ±Õ ÁñË×÷»çð ܯ ð¯îé¯ò ÔÕÈîå çÅ î¯ãÆ ÇêåÅîÅ ÃÆ,
é¶ ÕçÆ ìÆå¶ ÃÇîÁ» ÇòÚ ÇÂÔ ÁËñÅé ÕÆåÅ ÃÆ— ÒÒÇÂà êÇòåð
èðåÆ À°êð ×ñåÆ éÔƺ ÕðéÆ, ÇÕÀ°ºÇÕ ÇÂæ¶ ÜÅî éÔƺ, ×Ëñä
ÛñÕŶ ÜÅä×¶Í ò¯çÕÅ ç¶ éÔƺ ôËîê¶é ç¶Í ×ñåÆ éÆ ÕðéÆÍÓÓ

åÅÃÕÆ
åÅÃÕÆ
ÇÂÃÔÅÕ ÇâÀ±ôð ðÈÃ ç¶ ÁÅè¹ÇéÕ ÇÂÇåÔÅà çŠ׳íÆð çðôéò¶åÅ
ÔËÍ îÈñ Ãð¯å» çÅ ÃÔÅðÅ ñ˺ÇçÁ» À°Ã é¶ Çå³é ÇÜñç» ÇòÚ AF@@
ê³ÇéÁ» çÅ åÅÃÕÆ-ÜÆòé ÇñÇÖÁÅ ÔËÍ ÇÂÃÔÅÕ çÆ FE@ ê³ÇéÁ»
ÇòÚ ÇñÖÆ ÃàÅÇñé çÆ ÜÆòéÆ òÆ êzÅêå ÔËÍ ÇÂÔ ÃÅð¶ Ãz¯å ׳íÆð
Ãî¼×ðÆ ÔéÍ ÇÂÔ ñ¶Ö êó· Õ¶ ôÅÇÂç êÅáÕ îÈñ ÇÕåÅì» êó·é ñÂÆ
ð÷Åî³ç Ô¯ ÜÅäÍ ôìç Trotsky ê³ÜÅìÆ ÷ìÅé ñÂÆ Ã¹ÖÅò» éÔÆ—Í
ñ¶Ö ÇñÖä ÇêÛ¯— ç¯ îÔÆé¶ ÇÂÔ¯ î¹ôÕñ ÃÅÔîä¶ ðÔÆÍ ÇÂÕ ôÅî
ÇâÃÕòðÆ ÚËéñ å¶ À°Ã çÅ ÜÆòé ÇçÖÅÇÂÁÅ Ç×ÁÅ å» À°Ã çÅ
éÅî åÅÃÕÆ ÇñÁÅ ÜÅ ÇðÔÅ ÃÆ àzÅàÃÕÆ éÔÆºÍ ðÈÃÆ ÷ìÅé ÇòÚ à˺ն
çÆ è¹éÆ éÔƺ ÔËÍ
ðÈÃ ç¶ ÷Åð çÆ ÃæÅêåÆ Çòð°¼è Ü³× Û¶óé Áå¶ øÇåÔ ÔÅÃñ
Õðé ÇòÚ Áé¶Õ ÇÂéÕñÅìÆ ôÅîñ ԯ¶ êð ÇÜò¶º é¶÷Å, ï¯è¶ ç¶ Ô¼æ
ÇòÚ Ô¯ä ç¶ ìÅòÜÈç À°Ã 寺 Á¼×¶-Á¼×¶ ÚñçÅ ÔË, åÅÃÕÆ ÇÂÃ
ó×ðÅî çÅ ÔÆð¯ ÃÆÍ ÃÅÇÂì¶ðÆÁÅ çÆ ÕËç ÇòÚ Ççé Õà ÇðÔÅ Ô°³çÅ,
À°æ¯º í×½óÅ Ô¯ Õ¶ ÷Åð Çòð°¼è Çëð Á³ç¯ñé Û¶ó Çç³çÅÍ À°Ã çÆ
ÕðéÆ ù îÅéåÅ ÇîñÆÍ Ü篺 AIAG ÇòÚ ÇÂéÕñÅì Ãëñ Ô¯ Ç×ÁÅ
å» ñËÇéé é¶ À°Ã ù ç¶Ã çÅ êÇÔñÅ ðÅôàðêåÆ éÅî÷ç ÕÆåÅÍ ÇÂÃ
ôÅéçÅð êzÅêåÆ ù À°Ã é¶ ñËÇéé ç¶ ÔòÅñ¶ ÕðÇçÁ» ÇÕÔÅ- î˺ çÈð
åÅð¶ 寺 ÃÇíÁåÅò» ëËñçÆÁ» Áå¶ ×ðÕ Ô°³çÆÁ» ç¶ÖçÅ Ô»Í ñËÇéé
ñ¯Õ» ç¶ òèÆÕ é¶ó¶ ÔË, À°Ô èðåÆ çÅ ìÅÇô³çÅ ÔËÍ ðÅÜ ÇÕÀ°ºÇÕ
èðåÆ å¶ ÕðéÅ ÔË, ÇÂà ñÂÆ î˺ ðÅôàðêåÆ çÆ À°êÅèÆ ñËÇéé ç¶
ÔòÅñ¶ ÕðÕ¶ ùðÖðÈ Ô°³çÅ Ô»Í
À°Ô ïÈðê çÆÁ» ÃÅðÆÁ» íÅôÅò» ÜÅäçÅ ÃÆ Áå¶ Á³åððÅôàðÆ
ÕÈàéÆåÆ çÅ îÅÇÔð ÃÆ ÇÜà ÕðÕ¶ ñËÇéé é¶ À°Ã ù ÁÅêäÅ êÇÔñÅ
Çòç¶ô î³åðÆ ÃæÅêå ÕÆåÅ ÇÜÔóÆ êçòÆ æ¯ó·¶ ÔÆ Ã ÇòÚ À°Ã é¶
Û¼â ÇçåÆÍ ñËÇéñ å¼Õ Ãí áÆÕ ÇðÔÅ êð ñËÇéé çÆ î½å î×ð¯º
ÃàÅÇñé é¶ åÅÃÕÆ ç¶ À°é·» ì¼ÇÚÁ» ù òÆ Õåñ ÕðòÅÇÂÁÅ ÇÜé·»
çÅ ðÅÜéÆåÆ éÅñ Õ¯ÂÆ Ãì³è éÔƺ ÃÆÍ ÁÅêä¶ êÈð¶ ÖÅéçÅé çÆ
ìðìÅçÆ À°Ã é¶ Á¼Öƺ ç¶ÖÆ å¶ ÁÖÆð ÇòÚ ÃàÅÇñé ç¶ Ö¹ëÆÁÅ
196 197
ÃÕ°ÁËâ ç¶ ì³ç¶ é¶ îËÕÃÆÕ¯ ÇòÚ ÜñÅòåéÆ í¯× ðÔ¶ ÇÂà éÅÇÂÕ ù
ìðë å¯óé òÅñÆ Õ°ÔÅóÆ ÇÃð ÇòÚ îÅð Õ¶ îÅÇðÁÅÍ
ÇÂÃÔÅÕ ÇâÀ±ôð ÇñÖçÅ ÔË- åÅÃÕÆ çÆ ÜÆòé ÕæÅ ÇÂà åð·»
çÆ ÔË ÇÜò¶º ÇîÃð ç¶ ÇÕö ÇêðÅÇîâ ÇòÚ îÔÅé ìÅçôÅÔ çÅ Õìð
ÇòÚ ôðÆð Ô¯ò¶, ÁÅñ¶ ç¹ÁÅñ¶ ÕÆîåÆ òÃå» Ô¯ä Áå¶ ïÅç» Ã¯é¶
çÆÁ» åÖåÆÁ» å¶ ÇñÖÆÁ» Ô¯ä êð âÅÕÈ ÇÂà ÇêðÅÇîâ ù ñ°¼à ñËä
Áå¶ Çê³Üð 寺 Çìé» Õ°¼Þ é» Û¼âäÍ ÃËñÅéÆ ÇÂÔ å» ÜÅä ÜÅä׶
ÇÕ ÇÂæ¶ ìÔ°å ÕÆîåÆ ÇÂÇåÔÅÇÃÕ Ãî¼×ðÆ ÃÆ êð ÕÆ ÕÆ ÃÆ, Õ¯ÂÆ
êåÅ éÔÆºÍ åÅÃÕÆ ÇÕÀ°ºÇÕ ÕÇîÀ±ÇéÃà ÃÆ ÇÂà ÕðÕ¶ öËð ÕÇîÀ±ÇéÃà»
ù À°Ã ç¶ ÜÆòé Áå¶ Õ³î» ÇòÚ ÇçñÚÃêÆ éÔƺ ÃÆÍ ÃàÅÇñé çÆ
ÕîÅé Ô¶á ðÈà çÆ ÃðÕÅð é¶ À°Ã Çòð°¼è ìçéÅîÆ çÅ À°Ô ç½ð
ÚñÅÇÂÁÅ ÇÕ À°Ã ç¶ ÇÕö Ôîçðç é¶ Ü¶ ÁÇÜÔÅ Õðé å¶ ÇÂåðÅ÷
ÕÆåÅ å» Ü» ëÅÇÂð³× ÃÕ°ÁËâ Ü» ÃÅÇÂì¶ðÆÁÅ ÁÅêä¶ ÃÅÔîä¶
Çç¼ÇÃÁÅÍ Çå³é çÔÅÇÕÁ» ÇòÚ ÃàÅÇñé é¶ ñ¼Ö» çÆ Ç×äåÆ ÇòÚ
ÁÅ÷ÅçÆ Ø°ñÅàƶ ÕÇîÀ±ÇéÃà Õåñ ÕÆå¶, ܯ ìÚ¶ À°é·» é¶
ÜñÅòåéÆÁ» í¯×ÆÁ»Í
À°Ã éÅñ Ãì³èå ê¹ðÅ-ÃÅÇÔå (ÁÅðÕÅÂÆò÷) ÔÅðòðâ
ïÈéÆòðÇÃàÆ ÁîðÆÕÅ çÆ ÔËÇàé ñÅÇÂìð¶ðÆ ÇòÚ Ã¹ð¼ÇÖÁå ÇêÁÅ ÔËÍ
åÅÃÕÆ çÆ ÇÔ³îå ÃçÕÅ ðÈà 寺 ìÅÔð Ô¯ä ÕðÕ¶ ÇÂÔ ìÚ ÃÇÕÁÅ
ÔËÍ ÇÂö åð» ÕéÇëÀ±ÇôÁà éÅñ Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆÍ ÚÆé çÆ ÃðÕÅð é¶
ÕéÇëÀ±ÇôÁà (F@@ êÈðò ÂÆÃÅ) çÆÁ» ÇñÖå» À°êð êÅì³çÆ ñÅÂÆÍ
êðÜÅ ù Ô°Õî ÇçåÅ Ç×ÁÅ ÇÕ ÇÜà êÅà À°Ã çÆ ÇñÖå ÔË æÅä¶
Üî» ÕðòÅ ç¶ Ü» Á¼× ñÅ çÂ¶Í ÕéÇëÀ±ÇôÁà çÅ ÇÜÔóÅ ÃÅÇÔå
Ô°ä êzÅêå ÔË, ÇÂÔ À°ÔÆ ÔË ÇÜÔóÅ æÅä¶ ÇòÚ ì³ç ÇêÁÅ Ô¯ä ÕðÕ¶
ùð¼ÇÖÁå ðÇÔ Ç×ÁÅÍ ê¹ðÅåé ÚÆé ÇòÚ ÇÂÀ°º Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆÍ ÁÅè¹ÇéÕ
ðÈÃ é¶ À°Ã çÆ Õ¯ÂÆ ïÅç ð¼Öä ï¯× òÃå± ìÅÕÆ éÔƺ Û¼âÆÍ
ÕÇîÀ±ÇéÃà Çé÷Åî çÆ ÃîÅêåÆ ÇêÛ¯º Ô°ä ðÈÃÆÁ» çÆ ÇçñÚÃêÆ Çëð
åÅÃÕÆ òñ î¹óÆ ÔË Áå¶ éò¶º å¼æ À°ÜÅ×ð Ô¯ ðÔ¶ ÔéÍ ÁêðÅèÆÁ»
Áå¶ ÜÅÃÈû ò»× ÃàÅÇñé çÅ Ôð Õ³î ×°êå Ô°³çÅ ÃÆÍ À°Ô ÁÅêä¶
é÷çÆÕÆÁ» éÅñ òÆ Ö¹ñ· Õ¶ ×¼ñ éÔƺ ÕðçÅ ÃÆÍ ÇÂÃ ç¶ À°ñà
åÅÃÕÆ ÁÜéìÆÁ» Á׶ òÆ Ö¹¼ñ·Æ ÇÕåÅì ÃÆÍ ÇÂÔÆ ÕÅðé ÔË ÇÕ
åÆÔ ÃÅñ ðÅÜ-üåÅ îÅäé À°êð³å ÃàÅÇñé ç¶ ìÔ°å ê¼Ö Ôé¶ð¶ çÆ
ÚÅçð ÇòÚ Çñêචê¶ Ôé å¶ åÅÃÕÆ ÇÜæ¶ ÇÜæ¶ ÇðÔÅ, À°Ã éÅñ
Ãì³èå ì³ÇçÁ» é¶ ìÔ°å ðÅ÷ Ö¯ñ·¶ ÔéÍ

åÅÃÕÆ ìÅìå êó·ÇçÁ» Áå¶ é¯Çàà ñ˺ÇçÁ» î¶ð¶ îé ÇòÚ ìÅðìÅð
ÇÂÔ ÇÖÁÅñ ÁÅÇÂÁÅ ÇÕ ð¼ì 寺 ÇÂéÕÅðÆ îÔÅåîÅ ì¹¼è é¶
ôÕåÆôÅñÆ èðî ÃæÅêå ÕðÕ¶ ÇÜò¶º ÁÚ³íÅ ÇçÖÅÇÂÁÅ ÃÆ, À°Ã¶ åð·»
êçÅðæòÅçÆ ëñÃë¶ ù ðÅÜ ÇóØÅÃé À°êð ÇìáÅÀ°ä òÅñÅ ÇÂÔ ÔÆð¯
êçÅðæÕ ñÅñÃÅò» 寺 ÇÂà åð·» î¹Õå ÃÆ ÇÜò¶º åê¼ÃòÆ ÃÅèÈÍ ÇÜò¶º
Õ¯ÂÆ åÆðæ ïÅåðÅ å¶ ÇéÕÇñÁÅ Ô¯ò¶Í À°ÚÆ êÔÅóÆ À°êð ê¹¼ÜäÅ ÔË
ÇÃÖðÍ ðÃåÅ êåÅ éÔÆºÍ ÔÜÅð» ÃÅæÆ éÅñ ÔéÍ ÕçÆ Ãܶ òñ î¹¼ó¯
ÕçÆ Ö¼ì¶Í ÕçÆ Ô¶á» À°åð¯, Çëð À°êð Úó·¯, ܶ ÁÚÅéÕ Õ¯ÂÆ íÅðÅ
ìðë çÅ å¯çŠԶỠÁÅ ÜŶ å¶ Ãí çì Õ¶ îð ÜÅä å» ê³Ü Ãå
ìÚ¶ ԯ¶ ì³ç¶ ÕÇÔä׶- ÇÂÔ ÃÅâÅ ç¹ôîä ÇéÕÇñÁÅÍ îðòÅÀ°ä ù
éÅñ éÅñ ñÂÆ ÇëðçÅ ÃÆÍ Ü¶ ÇÃÖð À°êð ê¹¼Ü Ç×ÁÅ- Çëð ÇÂÔ òÆ
å¶ ìÅÕÆ Ã³ÃÅð òÆ ÕÔ¶×Å ÇÕ åÅÃÕÆ Çéê¹³é éÅÇÂÕ ÃÆ å¶ ÁÅêäÆ
Õ½î ù ÇÃÖð À°êð Áé§å ôÅé» ç¶ ÇÕéÅð¶ å¶ ê¹ÚÅ Ç×ÁÅÍ ÇÂ÷å
Áå¶ ì¶ÇÂ÷åÆ, ÜÆòé Áå¶ î½å ò»× ÁËé éÅñ éÅñ ÖÇÔ ÖÇÔ
ÚñçÆÁ» ÔéÍ
÷Åð ÁñË×Ü˺âð çÈܶ (AHEE-HA) ç¶ ðÅÜÕÅñ ç½ðÅé ðÈà ÇòÚ
À°Ã òñ¯º ÕÆå¶ ×¶ ùèÅð» ç¶ ÁËñÅé ÇòÁÅêÕ ìçÁîéÆ çÅ ÕÅðé
ìä¶Í À°Ãé¶ Ü×ÆðçÅð» ç¶ ÁÇèÕÅð ØàÅ Ççå¶ å¶ ÇÕÃÅé» ù ÇÕÔÅ
å°Ãƺ ÁÅ÷Åç Ô¯, å°ÔÅ毺 ò×Åð éÔƺ ñÂÆ ÜŶ×ÆÍ ÇÕÃÅé» çÅ ÇÖÁÅñ
ÃÆ ÇÕ ôÅÃÕ òð× Õî÷¯ð Ô¯ä éÅñ À°é·» ù ÷îÆé Çîñ¶×Æ êð
ÁÇÜÔÅ éÔƺ Ô¯ÇÂÁÅ Ãׯº À°Ô Õð÷¶ Áå¶ ×ðÆìÆ ÇòÚ îðé ñ¼×¶Í
À°èð Ü×ÆðçÅð» Õ¯ñ ÷îÆé å» ðÇÔä ÇçåÆ êð ÷îÆé å¶ Â¶éÅ
àËÕà ñÅ ÇçåÅ ÇÜÔóÅ À°Ô íð ÔÆ éÔƺ ÃÕç¶ ÃéÍ Ôð òð× ÇòÚ
ì¶ÚËéÆ êËçÅ Ô¯ä éÅñ ÷ÅðôÅÔÆ Öåð¶ ÇòÚ êË ×ÂÆÍ ÇÂÔ À°ÔÆ Ãî»
ÔË ÇÜà ÇòÚ åÅÃÕÆ çÅ Üéî Ô¯ÇÂÁÅÍ
î÷çÈð» Áå¶ ÇÕÃÅé» ù ñÅîì³ç Õðé ñÂÆ ì¶ÚËé Ô¯ÇÂÁÅ êÇó·ÁÅ
ÇñÇÖÁÅ òð× ôÇÔð» çÆ æ» ÇÂéÕñÅì çÆ åñÅô ÇòÚ Çê³â» ò¼ñ
å°ð ÇêÁÅÍ ÖÅóÕÈ ÔîÇñÁ» çÆ Õ¯ÂÆ ï¯ÜéÅ éÔƺ ÃÆ êð Ô½ñÆ Ô½ñÆ
ÔÅñÅå À°è¼ð òñ ÜÅä ñ¼×¶Í ê¹ñÃ é¶ ÇÂÕ ÇÃÁÅÃÆ ÕËçÆ çÆ Â¶éÆ
Ô¼åÕ ÕÆåÆ ÇÕ ò¶ðÅ ÷ÈÇñô é» çÆ Á½ðå é¶ ×°¼Ã¶ ÇòÚ ÁÅ Õ¶
ê¹ñÆÃ ç¶ ÜðéËñ åð¶ê¯ä ù ׯñÆ îÅð Õ¶ îÅð Çç¼åÅÍ ÷ÈÇñô é¶
ê¹ñÆà Çòð°¼è ܼܻ êÅà ܯ ܯ í¶ç Ö¯ñ·¶, ÁçÅñå Áå¶ êðÜÅ åðÅÔ
åðÅÔ Õð À°áÆÍ ÁçÅñå é¶ À°Ã ù ìðÆ Õð ÇçåÅÍ ÁçÅñå 寺
198 199
ìÅÔð ÇéÕñä ÃÅð ê¹ñÃ é¶ À°Ã ù Çëð Ç×zëåÅð Õð ÇñÁÅ å»
ÔÜÅð» çÆ Ç×äåÆ ÇòÚ ÇÂÕ¼åð Ô¯ÂÆ íÆó é¶ Ö¯Ô ñÂÆ å¶ Ã¹ð¼ÇÖÁå
í¼Ü ×ÂÆÍ ÷Åð é¶ ÇÂà ØàéŠ寺 ìÅÁç Ô°Õî ÇçåÅ ÇÕ ÇÃÇòñ
ÁçÅñå» éÔƺ, ÇÃÁÅÃÆ ÕËçÆÁ» Çòð°¼è ø½ÜÆ ÁçÅñå» î¹Õçî¶
ÚñÅÀ°ä×ÆÁ»Í ÇÂà ëËÃñ¶ é¶ ÔÇæÁÅðì³ç ÕÇîÀ±ÇéÃà ÇÂéÕñÅì
ò¼ñ ðÃåÅ Ö¯ñ· ÇçåÅÍ
åÅÃÕÆ çÅ ÇêåÅ çÅÀ±ç ìð»ÃåÆé Áéêó· êð ÇÔ³îåÆ ÇÕÃÅé
ÃÆ Ü¯ ÇîÔéå ÕðÕ¶ òâÅ Ç÷îÆçÅð ìäé çÅ ÇÂÛ°¼Õ ÃÆÍ î» úâÆÃÅ
êó·Æ ÇñÖÆ ïÔÈçä ÃÆ å¶ èðî ÇòÚ ê¼ÕÆ, Ü篺 ÇÕ çÅÀ±ç ù èðî
Õðî ÇòÚ òèÆÕ ÇçñÚÃêÆ éÔƺ ÃÆÍ BF ÁÕå±ìð AHGI ù åÅÃÕÆ
çÅ Üéî Ô¯ÇÂÁÅ å¶ êÇðòÅÇðÕ éÅî ÇñÀ° çËÇòç¯ÇòÚ ð¼ÇÖÁÅ Ç×ÁÅÍ
ÇÂö ÃÅñ ÃàÅñé çÅ Üéî Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆÍ ÇÂö Û¼ìÆ ÁÕå±ìð çÆ
åðÆÕ ù CH ÃÅñ ìÅÁç åÅÃÕÆ é¶ êÆåð¯×ðÅç ÇòÚ ÇÂéÕñÅìÆ
ÕÅðò» çÆ Á×òÅÂÆ ÕÆåÆ ÃÆÍ Ú³×¶ ùíÅÁ ÃçÕÅ ÇÂà ð½äÕÆ ì¼Ú¶
ù êÇðòÅð ç¶ ÜÆÁ Áå¶ î÷çÈð ìóÅ ÇêÁÅð Õðç¶ ÃéÍ
À°Ô ùäçÅ ÇÕ À°Ã ç¶ ÇêåÅ ù ÕçÆ ÕçÅÂƺ î÷çÈð ÁÅê¯ ÇòÚ
×¼ñ» Õðç¶ ×Åñ» ç¶ ðÔ¶ Ô°³ç¶Í À°Ô ç¹ÖÆ Ô°³çÅÍ ÇéÕÆÁ» ÇéÕÆÁ»
æ¹ó» ç¶ îÅð¶ î÷çÈð ÁÅêäÆ î³× îéòÅÀ°ä ñÂÆ ÇéÕ¶ ÇéÕ¶ Çòçð¯Ô
Õðç¶, îÈè¶ îÈ³Ô ñ¶à Ü»ç¶ å¶ é§×ÆÁ» ñ¼å» ÇÔñÅÂÆ Ü»ç¶Í ìÅêÈ Ü篺
À°é·» ù åðìÈÜ Çç³çÅ, ù¼ÕÆ î¼ÛÆ å¶ å±óÆ ç¶ Çç³çÅ å» À°Ô Ö¹ô Ô¯
Ü»ç¶, ÕçÆ ÕçÆ å» Ö¹ôÆ ç¶ ×Æå ×ÅÀ°ä ñ×ç¶Í À°Ã ù ÇÂÔ Ãí
ìóÅ òÇÚ¼åð ñ×çÅÍ ÇÂÕ Ççé À°Ã ç¶ ÇêåÅ é¶ ÇÂÕ îÜçÈð çÆ
¶éÆ Ô¼åÕ ÕÆåÆ ÇÕ Ã¼å ÃÅñÅ ì¼ÚÅ Õ°Þ Õð å» ÃÕçÅ éÔƺ ÃÆ,
ÃðÔÅä¶ ÇòÚ îÈ³Ô Øï Õ¶ ç¶ð å¼Õ ð¯ÇÂÁÅÍ
À°â¶ÃÅ ôÇÔð 寺 À°Ã çÆ î» çÅ íåÆÜÅ îÅÇÂÃÆ Û°¼àÆÁ» Õ¼àä
ÇÂé·» ç¶ Øð ÁÅ Ç×ÁÅÍ îÅÇÂÃÆ ÇåÖ¶ ÇçîÅ× òÅñÅ ÇÔ³îåÆ Ü°ÁÅé
ÃÆÍ åÅÃÕÆ ù îÅÇÂÃÆ å¶ îÅÇÂÃÆ ù åÅÃÕÆ Ú³×Å ñ¼Ç×ÁÅÍ
îÅÇÂÃÆ é¶ ÇÕÔÅ- ÇÂà ù î˺ À°â¶ÃÅ ç¶ Ú³×¶ ÃÕÈñ ÇòÚ
êó·Åò»×ÅÍ îÅê¶ î³é ׶ å¶ AHHH ÇòÚ îÅÇêÁ» 寺 ÇòçÅÇÂ×Æ
ñÂÆÍ ÃÕÈñ ÇòÚ êó·é ù À°Ô Çå¼ÖÅ ÇéÕÇñÁÅ êð ÇÕÔÅ ÕðçÅ
ÃÆ- ôÇÔð å» ìà êó·é òÅÃå¶ áÆÕ ÔËÍ ðÔ»×Å î˺ Çê³â ÇòÚ ÔÆÍ
îËÕà ÂÆÃàîËé, ܯ À°Ã çÅ êzô³ÃÕ éÔƺ, ÃÕÈñ ç¶ Ççé» ìÅð¶
ÇñÖçÅ ÔË- åÅÃÕÆ Á¼ÛÆ éÃñ ç¶ ÇÃèŶ دó¶ òð×Å ÃÆ Ü¯ ÇÂÕ

Á¼Ö éÅñ Á¼×¶ ç¶ÖçÅ å¶÷ ç½óçÅ ÔË, çÈÜÆ Á¼Ö éÅñ ÇêÛ¶ ç¶ÖçÅ
ÔË ÇÕ Õ¯ÂÆ î¶ð¶ é¶ó¶ å¶ó¶ å» éÔƺÍ
À°Ã çÅ îé ïÈéÆòðÇÃàÆ ÇòÚ ×Çäå ôÅÃåð êó·é çÅ ÃÆ å¶
æÕ¶ò» ñÅÔ°ä ñÂÆ ÃÅÇÔå êó· ñ˺çÅÍ À°Ãé¶ ÕÅðñ îÅðÕà çÅ éÅî
AH ÃÅñ çÆ À°îð åÕ éÔƺ ùÇäÁÅ ÃÆ, éÅ ÇÃÁÅÃå ÇòÚ À°Ã çÆ
Õ¯ÂÆ ð°ÚÆ ÃÆÍ ÃÅñ AHI@ ÇòÚ ÇÂéÕñÅìÆÁ» é¶ ÷Åð ù Õåñ Õð
ÇçåÅÍ ñ¯Õ» é¶ ÇÂà ØàéÅ òñ Õ¯ÂÆ ÇèÁÅé éÅ Çç¼åÅÍ ÇÂéÕñÅìÆ
ë»ÃÆ Úó· ׶ å¶ Õ¯ÂÆ ñÇÔð éÅ ÚñÆÍ ÇÕÃÅé ç¹ÖÆ Ãé êð ïÚç¶
Ãé ÇÕ ÇÂÔ Õåñ îÇÔñ çÆÁ» ÃÅ÷ô» çÅ éåÆÜÅ ÔéÍ
ÃÕÈñ¯º êðåÇçÁ» À°Ãé¶ ÇÂÕ Ççé úâ¶ÃÆ çÅ ×òðéð ì¼ØÆ
ÇòÚ Ü»çÅ ç¶ÇÖÁŠܯ ÁËé åÇäÁÅ Öñ¯åÅ ÇÂèð À°èð îÈ³Ô ÕðÕ¶
À°ÚÆ À°ÚÆ ×Åñ» çÆ ÞóÆ ñÅ ÇðÔÅ ÃÆÍ ÔÇæÁÅðì³ç ê¹ñÃƶ ÃñÈà
îÅð ðÔ¶ Ãé, ñ¯Õ à¯êÆÁ» À°åÅð À°åÅð Þ°Õ ðÔ¶ Ãé, ì³ç çðòÅÇÜúº
À°Ôñ¶, ìÅðÆÁ» çÆÁ» ÞÆå» ÇòÚ¯º êÆñ¶ âð¶ ԯ¶ ÇÚÔð¶ À°Ã ò¼ñ ç¶Ö
ðÔ¶ ÃéÍ åÅÃÕÆ é¶ î¯ã¶ å¶ ìÃå¶ çÅ êàÅ áÆÕ ÕÆåÅ å¶ Øð ÁÅ Õ¶
ÇÂà ÃðÕÅðÆ Üñò¶ çÆ ÞñÕ Ã¹äÅÂÆÍ ïÔÈçÆ îÅÇêÁ» çÅ À°Ã À°êð
êÈðÅ èÅðÇîÕ ÁÃð ÃÆ ÇÜà ÃçÕÅ Úó·çÆ ÜòÅéÆ ÇòÚ ÕÂÆ ÃÅñ
À°Ã é¶ îÅðÕÃòÅç çÆ ÇÖ¼ñÆ À°âÅÂÆÍ
AHIE ÇòÚ ÕÅñÜ» ïÈéÆòðÇÃàÆÁ» ç¶ ÁÇèÁÅêÕ» ÇòÇçÁÅðæÆÁ»
ÇòÚ ÃîÅÜÕ Ãî¼ÇÃÁÅò» ÜÅäé Áå¶ Ô¼ñ Õðé çÆ ÁÕÅçîÕ ð°ÚÆ
êzìñ Ô¯ ðÔÆ ÃÆ êð ÃðÕÅð ù ÇÂÔ ð°ÞÅä ÖåðéÅÕ ñ×çÅ ÃÆÍ
ìÔ°å ÃÅð¶ Ö¹ñ·¶ ÇòÚÅð» òÅñ¶ êz¯ëËÃð ÇâÃÇîà ÕÆå¶ ×¶, ܶ.ÁËÃ.
Çî¼ñ, Ôðìðà Ãê˺Ãð Áå¶ îÅðÕà ìÅð¶ ×¼ñ Õðé å¶ êÅì³çÆ ñ¼×
×ÂÆÍ êÆàðÃìð×, îÅÃÕ¯ Áå¶ ÕÆò ç¶ ÇòÇçÁÅðæÆÁ» ù ÇÕÔÅ Ç×ÁÅ
ÇÕ ÷Åð ñÂÆ òëÅçÅðÆ çÆ ÃÔ°³ Ú¹Õ¯, ÇòÇçÁÅðæÆÁ» é¶ ÇÂéÕÅð Õð
ÇçåÅÍ îÂÆ AHIF ù êÆàðÃìð× ÇòÚ åÆÔ Ô÷Åð î÷çÈð» é¶ ÔóåÅñ
ÕÆåÆ Ü¯ êÇÔñÆ ÇÂéÆ òâÆ ÔóåÅñ ÃÆÍ
AHIG ÇòÚ À°Ã é¶ ëÃà ÕñÅà ÁÅéð÷ éÅñ ×ðËܰ¶ôé ÕÆåÆ
å¶ Û°¼àÆÁ» ÇòÚ Çê³â ÁÅ Ç×ÁÅÍ ìÅêÈ ù À°Ô Õ°Þ ìçÇñÁÅ ìçÇñÁÅ
ñ¼×ÅÍ ÇÂÕ Ççé åÅÃÕÆ é¶ ÇÕÔÅ ÇÕ ñ¯Õ å³× ÁÅ Õ¶ ÷Åð çÅ ðÅÜ
êñà ç¶ä×¶Í ìÅêÈ ì¯ÇñÁÅ- ùä À°Â¶ î¹³ÇâÁÅ, ÇÂÔ éÔƺ Ô¯äÅ, Çå³é
ÃçÆÁ» å¼Õ òÆ éÔƺÍ
200 201
Ô½ñÆ Ô½ñÆ åÅÃÕÆ ù ñ¯Õ» çÅ ç¹¼Ö Áå¶ Ãà¶à çÅ Üìð ÃîÞ
ÁÅÀ°ä ñ¼×ÅÍ Üæ¶ì³çÕ ÔðÕå» ÕÅðé ÃÅæÆÁ» Ãî¶å À°Ã ù ܶñ·
í¶ÇÜÁÅ Ç×ÁÅÍ ×òðéð é¶ Ü¶ñ· çÅ ç½ðÅ ÕÆåÅ å» ê¹ñÃ é¶ ÇÂÕ
ÕËçÆ ù ÕÅñ Õ¯áóÆ ÇòÚ ÇÂà ÕðÕ¶ ÇÂÕ¼ñÅ ì³ç Õð ÇçåÅ ÇÕÀ°ºÇÕ
×òðéð ù ç¶Ö Õ¶ À°Ã é¶ à¯êÆ éÔƺ À°åÅðÆ ÃÆÍ åÅÃÕÆ é¶ Ü¶ñ·
×Åðâ ù ÇÕÔÅ- å±³ ÃÅÇÂðé çÅ ìàé çìÅ, ×òðéð ÁŶ×Å, ÁÃƺ
ÃÅÔîä¶ Öñ¯ò»×¶ å¶ à¯êÆÁ» éÔƺ À°åÅð»×¶Í ç¶Ö»×¶ ÕÆ Õð¶×ÅÍ ×Åðâ
î³ÇéÁÅ éÔƺ å» À°Ô ×ðÇÜÁÅ- åËù Õ¶òñ ç¯ Çî³à Ççå¶ é¶! ç¯
Çî³à ìÆå ×Â¶Í åÅÃÕÆ é¶ Ü¯ð éÅñ ×Åðâ ù êð¶ è¼Õ Õ¶ ÃÅÇÂðé
çÅ ìàé ç¼ì ÇçåÅÍ ×òðéð ×Åðç Ãî¶å ÁÅÇÂÁÅ å» ÃÅð¶ Ü°ÁÅé
à¯êÆÁ» êÇÔéÆ Öñ¯å¶ ÇçÃ¶Í À°Ã é¶ Üæ¶ ç¶ é¶åÅ åÅÃÕÆ ù ð¯Ôì
éÅñ ÇÕÔÅ- à¯êÆ ÇÕÀ°º éÔƺ À°åÅðÆ À°Â¶ å±³ îËù ç¶Ö Õ¶? åÅÃÕÆ é¶
À°Ã¶ ×ðÜ éÅñ ÇÕÔÅ- å±³ ÇÕÀ°º éÔƺ À°åÅðÆ? îËù ç¶Ö Õ¶ å±³ à¯êÆ
ÇÕÀ°º éÔƺ À°åÅðÆ À°Â¶? ×Åðç é¶ ëó Õ¶ À°Ã ù òÆ ÕÅñ Õ¯áóÆ
ÇòÚ ì³ç Õð ÇçåÅÍ
ÕñÅ ÕñÅ ñÂÆ ÔËÓÓ çÅ éÅÔðÅ ì¹ñ§ç ÃÆ å» åÅÃÕÆ ÇÕÔÅ
ÕðçÅ- ÇÂÔ å» À°Ô ×¼ñ Ô¯ÂÆ, Õ¯ÂÆ ÕÔ¶ ÔòÅ êå³× ñÂÆ êå³×
ÔòÅ ñÂÆÍ êå³× ÚÅÔ¶ ì¼çñ» å¼Õ ê¹Ü ÜŶ, À°Â¶ íñ¶îÅäï â¯ð
ëóÆ ì³çÅ èðåÆ å¶ Öñ¯åÅ ÔË å» ÃîÞ¯ êå³× èðåÆ å¶ ÔÆ ÔËÍ
åÅÃÕÆ À°Ã çÅ éÅî éÔƺ ÃÆÍ ÇÂÔ ëð÷Æ éÅî å» À°Ã é¶
ìÚä òÅÃå¶ ð¼Ö Õ¶ êÅÃê¯ðà ìäòÅÇÂÁÅ ÃÆÍ Ü¶ñ· ç¶ ÇçéÆ ÇÂÕ
ܶñ·ð çÅ éÅî åÅÃÕÆ Ã¹ä Õ¶ À°Ã é¶ ÁÅêäÅ éÅî ÇÂÔÆ ð¼Ö ÇñÁÅåÅÃÕÆÍ
ÇÂÔ¯ éÅî ÃÅðÆ À°îð À°Ã éÅñ ÚÇñÁÅÍ ÁÕå±ìð AI@B
ÇòÚ ÃÅÇÂì¶ðÆÁÅ ÇòÚ À°Ô ÕËçÆ ÃÆ å¶ ÇÂà î¹ôÕåÆ Õ˺ê ÇòÚ À°Ã
çÆ êåéÆ Áå¶ ê³Ü ÃÅñ çÆ ì¶àÆ òÆ ÃÆÍ À°Ã é¶ êåéÆ ù ÁÅêäÆ
ç½óé çÆ ï¯ÜéÅ ç¼Ã ÇçåÆÍ å³ìÈ ÇòÚ ØÅÔëÈà çÅ ê¹åñÅ ìäÅ Õ¶
À°ê¼ð Õ³ìñ ÇòÛÅ ÇçåÅ å» ÇÕ ç¶ð åÕ êåÅ éÅ ñ¼×¶ ÇÕ À°Ô ç½ó
Ç×ÁÅ ÔËÍ Ãò¶ð¶ èÆ é¶ ÇìÃåð¶ å¶ Ô¼æ îÅð Õ¶ ÇÕÔÅ- êÅêÅ À°á¯Í
êð À°æ¶ å» ëÈà çÅ ê¹åñÅ ÃÆÍ î» é¶ Ô½ÕÅ ñË Õ¶ ÇÕÔÅ- å¶ðÅ êÅêÅ
Ô°ä ÕçÆ Çîñ¶×Å ÇÕ éÔƺ êåÅ éÔÆºÍ ÁÕå±ìð AI@B ÇòÚ À°Ô
ñ§âé ÇòÚ ñËÇéé ù êÇÔñÆ ò¶ð ÇîÇñÁŠܯ À°æ¶ ÇéÕ¶ ÇÜÔ¶ Õîð¶
ÇòÚ ðÈê¯ô Ç÷³ç×Æ ×°÷Åð ÇðÔÅ ÃÆÍ Ü篺 Ãò¶ð ÃÅð À°Ã é¶ çðòÅܶ
å¶ çÃåÕ ÇçåÆ å» òÅÃåò ÇòÚ À°Ô ÇÂÇåÔÅà çÅ ìÈÔÅ ÖóÕÅ ÇðÔÅ
ÃÆÍ ì¶ôÕ Ã¹íÅÁ òÖ-òÖ Ãé êð ÃÅðÆ À°îð ç¯ÃåÆ ÇéíÆÍ

׳íÆð ÇòçòÅé Ô¯ä ç¶ ìÅòÜÈç À°Ô ÇÕÃÅé» ù óì¯èé Õðé
ò¶ñ¶ ì¯ñÆ Áå¶ ÇñÖå çÆ ôËñÆ ÇÂÀ°º ìäÅ ñ˺çÅ ÇÜò¶º ìÚêé ÇòÚ
ÁÅêä¶ ÇêåÅ ç¶ é½Õð» éÅñ Ö¶å» ÇòÚ ×¼ñ» ÕðÆçÆÁ» ÔéÍ ÇÂÕ
ò³é×Æ ç¶Ö¯:
- êåË êÆàÃìð× ÇòÚ ÷Åð ÁÅêäÆ êðÜÅ ù ÇÕò¶º ÇîÇñÁÅ?
- ñ¯Õ À°Ã ù ÁÅêä¶ ç¹Ö ç¼Ãä òÅÃå¶ Ø¯ºð å°ð¶Í
- êåéÆÁ» ÁÅêä¶ êåÆÁ» éÅñ å¶ ê¯å¶ ê¯åÆÁ» ÁÅêä¶
ìÅÇìÁ» çÆ À°º×ñ ëó Õ¶Í
- I ÜéòðÆ ÁËåòÅð çÅ ÇçéÍ ÷Åð ù ÇîñäË éÅ, ÁÅêä¶
ìÅçôÅÔ ù, ï Ãí é¶ Ã¯¯Ôä¶ Õ¼êó¶ êÇÔé¶Í
- ç¯ ñ¼Ö çÅ ÕÅëñÅ å°ÇðÁÅÍ
- îÇÔñ ÃÅÔîä¶ ÕåÅð» ÇòÚ ÔÇæÁÅðì³ç ø½ÜÆ ÇéôÅé¶ Ã¶èÆ
Öñ¯å¶ ÃéÍ
- ì¹ÇãÁ» é¶ ×¯ÇâÁ» êðé¶ Þ°Õ Õ¶ ÇÕÔÅ- ÜÆ ÁÃƺ ìÅçôÅÔ
ù Çîñä ÁŶ Á»Í
- Á½ðå» ì¼ÇÚÁ» é¶ Ô¼æ ì³é·¶, Ç×óÇ×óŶ, ÜÆ ÷Åð ù
ÇîñÅ ÇçÀ°Í ÃÅⶠìÅçôÅÔ ùÍ
- Çëð ì³çÈÕ» ×ðÜÆÁ»Í ÚÅð¶ êÅö ÖÈé ÖÈéÍ
- ÇÂÀ°º ÇîÇñÁÅ ÷Åð ÁÅêäÆ êðÜÅ ùÍ
- ùäÆ ×¼ñ íÅÂÆú? ÇÂÀ°º ÇîÇñÁÅ ÕðçË ÷Åð ç¹Ö ç¼Ãä
׶ ðÈÃ ç¶ ×ðÆì» ùÍ
ìÔ°å òâÆ ÔóåÅñ Ô¯ÂÆ å» ÷Åð é¶ Ã³ÇòèÅé ÇòÚ Ã¯è» ÕðÕ¶
ÁÅ÷ÅçÆ ç¶ä çÅ ÁËñÅé ÕÆåÅÍ ñ¼Ö» çÆ Ç×äåÆ ÇòÚ ÇÕÃÅé Áå¶
î÷çÈð àËÕéÅñ¯ÜÆÕñ ÕÅñÜ ç¶ ÃÅÔîä¶ ÁÅêäÆ êzÅêåÆ å¶ Ö¹ô Ö¹ô
ÇÂÕ¼á¶ Ô¯Â¶Í Ãí 寺 ï¯ÔäÅ å¶ ñ§îÅ íÅôä AG ÁÕå±ìð AI@E ù
åÅÃÕÆ é¶ ÇçåÅ, ÒÒç¯Ãå¯, ÔÕÈîå çÆ ×ðçä À°êð å°Ãƺ êËð èÇðÁÅ
å» Á÷ÅçÆ çÅ òÅÇÂçÅ ÕÆåÅ ÷Åð é¶Í ÖìðçÅð ðÇÔäÅÍ ×¼çÆ À°å¶
ìËáÅ ì³çÅ Áäæ¼Õ ܼñÅç ÔËÍ Ö¹ôÆ éÅ îéÅÀ°Í Áܶ Õ¶òñ òÅÁçÅ
ÔË ÇÂÔÍ ÕÅ×÷ å¶ ÇñÇÖÁÅ ÇÂÕ ÇÕñ¯ Ã¯é¶ çÅ òÅÁçÅ ÇÕñ¯ ïé¶
éÅñ¯º ìÔ°å ÔñÕÅ Ô°³çÅ ÔËÍ ÃÅù ïéÅ Çîñ¶×Å, Ö¹ôÆ îéÅò»×¶Í Áܶ
ÕÅ×÷ ÇîÇñÁÅ ÔËÍ Áܶ ܶñ·» ç¶ çðòÅܶ éÔƺ Ö¹ñ·¶Í Áܶ ÃÅâ¶
202 203
À°Üó¶ íðÅ ÃÅÇÂì¶ðÆÁÅ ÇòÚ¯º òÅêà éÔƺ ÁÅÂ¶Í ÃÅⶠÀ°êð ëÅÇÂð
Ö¯ñ·ä ò¶ñ¶ ÷Åð çÅ Ô°Õî Ô¯ÇÂÁÅ ÕðçË- ÇÃêÅÔÆú, ׯñÆÁ» ìÚÅ Õ¶
ð¼Öä ñÂÆ éÔƺ ÇçåÆÁ»Í À°Ã é¶ Ô¼æ ÇòÚ ÷Åð çÅ ÁËñÅééÅîÅ
À°ÚÅ ÕðÕ¶ ÇÕÔÅ- íÅÂÆú ÁÇÔ ÔË ÷Åð çÅ òÅÁçÅÍ Á¼Ü ÇÂÔ
òÅÁçÅ ÃÅⶠԼæ ëóÅ ÇçåÅ, Ü篺 å°Ãƺ ô»å Ô¯ ׶- Õ¼ñ· ù À°Ô
ÇÂà ù êÅó ç¶×Å, ÇÂÔ ÕÇÔ Õ¶ åÅÃÕÆ é¶ À°Ô ÕÅ×÷ ê¹ð÷¶-ê¹ð÷¶
ÕðÕ¶ ìÖ¶ð ÇçåÅ å¶ çÔÅÇóÁÅ- ÕÅ×÷ çÅ òÅÁçÅ éÔƺ, ÷Åð å¶ð¶
寺 ùå³åð Ô¯äÅ ÔËÍ ÁÇÔ ×ÂÆ å¶ðÆ ÕÅ×÷Æ ÁÅ÷ÅçÆÍ
ðÈà çÆ ðÅÜèÅéÆ é¶ êÇÔñÆ òÅð ÁÇÜÔ¶ ìÅ×Æ çÆ ÇóØ-×ðÜäÅ
ùäÆÍ
ÁõìÅð Ü» ÇðÃÅñ¶ ÇòÚ Ü¶ ׯðÕÆ, ñËÇéé Áå¶ åÅÃÕÆ çÆÁ»
ÇñÖå» ÛêÆÁ» ç¶Öç¶, ñ¯Õ Ãí 寺 êÇÔñ» åÅÃÕÆ ù êó·ç¶Í Ü篺
ëËÕàðÆ ç¶ ÕÅÇîÁ» ù Á¼á سචճî Õðé çÅ Ô¼Õ ÇîÇñÁÅ å»
åÅÃÕÆ ç¶ ì¯ñ Ãé- ÁÃƺ ÕÅÇîÁ» òÅÃå¶ Á¼á سචéÔƺ ÇÜå¶, Á¼á
سÇàÁ» ðÅÔƺ ÁÃƺ ÕÅî¶ Çܼå ñ¶ Ôé ܯ Ô°ä ÃÅⶠéÅñ éÅñ
å°ðé׶Í
AI@E çÅ ÇÂéÕñÅì ë¶ñ· Ô¯ÇÂÁÅ å» À°Ã ù Ç×zëåÅð Õð
ÇñÁÅ Ç×ÁÅÍ À°Ã é¶ Õ¯ÂÆ í¶ç éÅ Ö¯Çñ·ÁÅ å¶ çñ¶ðÆ éÅñ ÇÕÔÅ-
÷Åð ç¶ ÇÖñÅë ï°¼è ñÇóÁÅ å¶ ñó»×ÅÍ À°Ã çÅ ÕîðÅ ÖÈìÃÈðå
ñÅÇÂìð¶ðÆ ìä Ç×ÁÅ ÇÜæ¶ ÃÅðÅ Ççé êó·çÅ å¶ ÇñÖçÅÍ À°Ô Ö¹ô Ô¯
Õ¶ ÇÕÔÅ ÕðçÅ- ÔË éÅ ÕîÅñ, Ô°ä îËù Ç×zëåÅðÆ çÅ ÇëÕð éÔƺÍ
ðÈà ÇòÚ Õ½ä ÔË ÇÜà ù Ç×zëåÅðÆ çÅ Ö½ë éÅ Ô¯ò¶? ÁðæôÅÃåð
Áå¶ ÇÃÁÅÃå ç¶ Çòô¶ À°Ô Üðîé íÅôÅ ÇòÚ ÇñÖçÅ å¶ ÃÅÇÔåÕ
ñ¶Ö ëð»ÃÆÃÆ ÇòÚÍ À°Ãé¶ H@ ê³ÇéÁ» çÅ ÇÂéÕñÅìÆ ÇòèÆ ÇòèÅé
ÇåÁÅð ÕÆåÅÍ À°Ã çÆ ÇÂà ÇñÖå çÅ ðÈà ÇòÚ À°ÔÆ æ» ìä Ç×ÁÅ
ܯ ç¹éÆÁ» ÇòÚ ÕÅðñ îÅðÕÃ ç¶ îËéÆëËÃ௠çÅ ÃÆÍ
Ü篺 ê¶ôÆ í°×åä ñÂÆ ÁçÅñå ÇòÚ ê¹ñÆà ÇñÜ»çÆ å» êzô³ÃÕ»
çÅ Ôó· ÁÅÇÂÁÅ Ô°³çÅ, ù×Åå» Áå¶ ×°ñçÃÇåÁ» éÅñ ñ¼ÇçÁÅ Ü»çÅÍ
ê¹ñà ÁëÃð, ÃðÕÅðÆ òÕÆñ å¶ Ü¼Ü» ç¶ î¹éôÆ, ñ¯Õ» 寺 ×°ñçÃå¶
ëó ëó ÁÅê åÅÃÕÆ ù ç¶ Çç³ç¶Í Ü篺 À°Ã À°êð ì×Åòå çÅ ç¯ô
ñ¼×Å å» À°Ã é¶ ÁçÅñå ù ÇÕÔÅ- ÷Åð é¶ ÁÅ÷ÅçÆ çŠܯ ÁËñÅé
ÕÆåÅ, î˺ À°Ã çÆ êÈðåÆ ñÂÆ âà Ç×ÁÅ, î¶ð¶ Çî¼åð âà ×Â¶Í Ô°ä
ÁçÅñå çÅ øËÃñÅ ç¹éÆÁ» ù ç¼Ã¶×Å ÇÕ ÁÅ÷ÅçÆ ÇÃðë ÷Åð ñÂÆ

ÔË ÇÕ ç¶Ã ñÂÆÍ ÇÂÔ¯ ÁçÅñå ÷Åð ù ì¹ñÅ Õ¶ ê¹¼Û¶ ÇÕ À°Ô
òÅÁçÅ ÕðÕ¶ ÇÕÀ°º î¹ÕÇðÁÅ å¶ ç¶Ã éÅñ ÇÂÕðÅð ÕðÕ¶ î¹Õðé çÆ
ÕÆ Ã÷Å Ô°³çÆ ÔËÍ Ü¶ î¶ð¶ À°êð ì×Åòå ç¶ ç¯ô ñ¼× ðÔ¶ Ôé å»
ÇÂà çÅ Ç÷î¶òÅð ÷Åð ÔË î˺ éÔƺ ÇÕÀ°ºÇÕ î˺ ÷Åð ç¶ ÁËñÅééÅî¶ ù
ÁîñÆ ÜÅîÅ êÇÔéÅÀ°ä çÅ êÅì³ç Ô»Í À°Ã é¶ ÇÂÕ ÜðéËñ ç¶
ÇìÁÅé çÅ ÔòÅñÅ ÇçåÅ, ÜðéËñ ç¶ ì¯ñ Ãé- ÒÒÁÃƺ Ü篺 ÚÅÔƶ
îñÆÁÅî¶à Õð çÂÆÂ¶Í çà ì³ç¶ îÅðé¶ Ôé ÇÕ çà Ô÷Åð, ÃÅâÆ
îð÷ÆÍÓÓ
À°Ã é¶ ÇÕÔÅ- î¶ð¶ À°êð ÃðÕÅð À°ÖÅóé çÅ ç¯ô ÔË, ÇÂÔ ç¯ô
å» À°ç¯º ñ×çŠܶ ÃðÕÅð é» çÆ ÚÆ÷ ÇÕå¶ Ô°³çÆÍ ÇÜÀ°ºçÅ îé°ÖÆ
îÅà òã òã ×ñÆÁ» ÇòÚ ÖñÅðé òÅñÆ à¯Õ¶ çÆ îôÆé ù ÁçÅñå
ܶ ÃðÕÅð î³éçÆ ÔË å» ÁëïÃÍ À°Ã çÆ ÁÅòÅ÷ ÚÅð¶ êÅö ×ȳÜçÆ,
ñ¯Õ ÁòÅÕ ç¶Öç¶ ðÇÔ³ç¶, ïÔÈçÆ ÇêÀ° ëÖð éÅñ ÁÅêä¶ ì¶à¶ ò¼ñ
ç¶ÖçÅ, î» ÇÂÔ Ã¯Ú Õ¶ ñ×ÅåÅð À°æ¶ ð¯ºçÆ ðÇÔ³çÆ ÇÕ Ã÷Šԯ¶×Æ
À°Ô òÆ ìÔ°å íÅðÆÍ å¶ð» ÁÕå±ìð ù 齯ÕðÆ å¯º Õ¼ÇãÁÅ ê¹ñÃ
ÜðéËé ñ¯êÇÖé ÁçÅñå ÇòÚ ÔÅ÷ð Ô¯ Ç×ÁÅ å¶ ÇìÁÅé ç¶ä çÆ
ÁÅÇ×ÁÅ î³×ÆÍ À°Ã é¶ ÇÕÔÅ- ê¹ñÃ ç¶ çëåð ÇòÚ À°Ô ÇÂôÇåÔÅð
ÛÅê¶ ×¶ ÇÜÔó¶ åÅÃÕÆ òñ¯º ÛÅê Õ¶ ò³â¶ ׶ ç¼Ã¶ ÔéÍ ê¹ñÃ
Õåñ¯×Åðå ÕðéÅ ÚÅÔ°³çÆ å» ÇÂéÕñÅìÆ àÅñ ÇçÁÅ Õðç¶ ÃéÍ î˺
ÇÂÔ ÃÅðÆÁ» ×¼ñ» êzèÅé î³åðÆ ÃàÅñÆÇêé ù ÇñÖ Õ¶ í¶ÜÆÁ» Ô¯ÂÆÁ»
Ôé, À°Ã çÆ ëÅÂÆñ åñì ÕÆåÆ ÜÅò¶Í ÁçÅñå é¶ ç¯ éò³ìð
AI@G ù øËÃñŠùäÅÇÂÁÅÍ ì×Åòå çÅ ç¯ô éÔƺ î³ÇéÁÅ Ç×ÁÅ
ÇÜà ÕðÕ¶ î½å çÆ Ã÷Å éÅ Ô¯ÂÆÍ ìÅÕÆ ç¯ô» ù ÃÔÆ î³é Õ¶ ç¯ôÆ
ù À°îð íð ñÂÆ ÃÅÇÂì¶ðÆÁÅ í¶Üä Áå¶ ðÈÃÆ éÅ×ÇðÕ ò¼Ü¯¯º À°Ã ç¶
ÃÅð¶ Ô¼Õ Ö¯Ôä çÅ Ô°Õî Ô¯ÇÂÁÅÍ
ܶñ· ÇòÚ í»å í»å ç¶ ÕËçÆ Ãé ÇÜé·» ÇòÚ ÇÂÕ Ú¯ð-êÅåôÅÔ
ÃÆ ÇÜÃ é¶ Á¼èÆ ×ñ¯ì ÇòÚ¯º Ú¯ðÆÁ» ÕÆåÆÁ»Í À°Ô åÅÃÕÆ ù ê¹Ûä
ñ¼×Å- å°Ãƺ ÃÅðÆ ç¹éÆÁ» ìÅð¶ ÜÅäç¶ Ô¯Í ÕËé¶âÅ ÇòÚ î¶ðÅ Ú¯ðÆ çÅ
ÕÅð¯ìÅð ÇÕò¶º ðÔ¶? åÅÃÕÆ é¶ ÇÕÔÅ- À°æ¶ êȳÜÆ å» ñ¯Õ» Õ¯ñ ÔË
éÔƺ, À°ºÜ ÔËä ÃÅð¶ êȳÜÆêåÆ å¶ êȳÜÆòÅçÆ, ï áÆÕ Úñ¶×ÅÍ êȳÜÆòÅç
Ú¯ðÆ ÕðÕ¶ ñË ÁÅÍ
îÅðÚ AIAG ÇòÚ õìð» ÁÅÀ°ä ñ¼×ÆÁ» ÇÕ ðÈà ÇòÚ Õ°Þ
×óìó ÔËÍ AC îÅðÚ ù åÅÃÕÆ é¶ ÁËñÅé ÕÆåÅ- çÈܶ ðÈÃÆ
204 205
ÇÂéÕñÅì ç¶ ÁÃƺ ÚôîçÆç ×òÅÔ Ô» å¶ ÇÂà ÇòÚ Õ°¼ç ê¶ Ô»Í
Õ°Ãå°éå°éÆÁ» Çܼåä òÅÃå¶ éÔƺ ÇéÕñ¶, òÅÔÆÕÅð» ù ÷îÆé
ÇçòÅÀ°ä Úñ¶ Ô»Í À°Ã ìÅìå ÇÂÔ¯ ÇÜÔ¶ òÅÕ òÆ Ã¹ä¶ ×¶- Çìé»
ø½Ü 寺 ÇÂÔ ÕîÅñ çÅ ÜðéËñ ÔËÍ
çà ÜÈé ù ñ¯Õ» é¶ õìð êó·Æ ÇÕ AH ÜÈé ù êÆåð×ðÅç
ÇòÚ ÇòôÅñ ðËñÆ Ô¯äÆ ÔËÍ Â¶éÆ À°îÆç éÔƺ ÃÆ êð ê³Ü ñ¼Ö ñ¯Õ
ÇÂÕ¼á¶ Ô¯Â¶Í ÃðÕÅð òñ¯º Õ¯ÂÆ çÖñ éÔƺ ÇçåÅ Ç×ÁÅ, ðËñÆ êÈðé
ô»å å¶ Ãëñ ðÔÆÍ ÇÂéÕñÅìÆÁ» çÅ ÇüÕÅ Üî Ç×ÁÅÍ çðôÕ» é¶
ÇÕÔÅ- ñËÇéé ìÔ°å ÇÃÁÅäÅ é¶åÅ ÔË êð åÅÃÕÆ ÃÅÔîä¶ ÁÅÀ°ºÇçÁ»
À°Ô Çë¼ÕÅ êË Ü»çÅ ÔËÍ ñ¯Õ» ÇòÚ ì¶ÚËéÆ òè ðÔÆ ÃÆ å» ñËÇéé é¶
åÅÃÕÆ ù ÇÕÔÅ- ÃðÕÅð ÁÅê» ù ÇìéÅ î¹Õ¼çîÅ ÚñŶ ׯñÆ îÅð¶×ÆÍ
Úñ¯ Á³âð ×ðÅÀ°ºâ Ô¯ÂÆÂ¶Í åÅÃÕÆ é¶ ÇÕÔÅ- ÇìñÕ°ñ éÔÆºÍ ÕËç
Õðé Ü» îÅð ç¶ä, áÆÕ ÔËÍ ñ°Õ ׶ å» ñ¯Õ» çÆ Á×òÅÂÆ Õ½ä
Õð¶×Å? ñ¯Õ ÁÅê» ù í×½ó¶ ÃîÞä×¶Í ñËÇéé ÁÇ×ÁÅåòÅà ÚñÅ
Ç×ÁÅÍ Ô°ä ÕîÅé óíÅñä òÅÃå¶ ÇÂÕ¼ñÅ åÅÃÕÆ ðÇÔ Ç×ÁÅÍ
ñ¯Õ» é¶ ÇÜÔó¶ ïôÇñÃà Ú¹ä Õ¶ ÷Åð çÆ êÅðñÆî˺à(â±îÅ) ÇòÚ
í¶Ü¶ À°é·» é¶ êìÇñÕ ù óì¯èé Õðé ñÂÆ îÆÇà³× ð¼ÖÆ ÇÜæ¶ åÅÃÕÆ
ê¹¼ÇÜÁÅÍ Ã³Ãç» çÆ ×¼ñ ùäé ÇòÚ ÇÕö çÆ ÇçñÚÃêÆ éÔƺ ÃÆ,
íÆó åÅÃÕÆ ç¶ ì¯ñ ùäé çÆ ÇêÁÅÃÆ ÃÆÍ åÅÃÕÆ é¶ áðî¶ éÅñ
ÃêÆÚ ô°ðÈ ÕÆåÆ- Çîåð¯ ÁÅêä¶ Ú¹ä¶ Ô¯Â¶ é°îÅÇÂ³ç¶ ÁÅê» ù î¼å»
ç¶ä ÇÂæ¶ ÁŶ ÔéÍ î˺ å» ÇÂÔ Ã¹äé ÁÅÇÂÁ» ÇÕ å°Ãƺ ÃÅⶠñÂÆ
ÕÆ ÕÆ ÕÆåÅÍ ÃÅù å°ÔÅâÆ ÕÅð×°÷ÅðÆ çÆ Çðê¯ðà ÚÅÔÆçÆ ÔË éÃÆÔå»
éÔƺ ÚÅÔÆçÆÁ»Í ܶ êzÅêåÆÁ» ç¼Ã¯×¶ å» éÃÆÔå» òÆ Ã¹ä ñ»×¶ å¶
è³éòÅçÆ òÆ Ô¯ò»×¶Í î½å çÆ Ã÷Å ì³ç Ô¯ò¶, ÇÂÔ ÃÅâÆ î³× ÇÕæ¶
×ÂÆ? ÇÂÔ Ã¹ä Õ¶ À°ÚÆ ÁÅòÅ÷ ÇòÚ Ã»Ãç Õð˺ÃÕÆ ì¯ÇñÁÅ- îËù
ð¼ì çÆ îÅð êò¶ ܶ î˺ ÇÂÕ òÆ ì³ç¶ ù ëÅÔ¶ ñÅÀ°ä ç¶ ÕÅ×÷ ç¶
çÃÖå Õð»Í åÅÃÕÆ ì¯ÇñÁÅ- áÆÕ ÔË, ܶ Õ¯ÂÆ ì³çÅ ë»ÃÆ ñÅÀ°äÅ
ÂÆ éÔƺ, Çëð ë»ÃÆ çÆ Ã÷Å çÅ ÕÅùé ÇÕÀ°º ìðÕðÅð ðÔ¶? å±³
ë»ÃÆÁ» ç¶ Ô¼Õ ÇòÚ í°×å Ç×ÁÅ ÔË Õð˺ÃÕÆ, å¶ðÆ Ú¯ðÆ ÁÃƺ ëó
ñÂÆ ÔË, íð¶ ÇÂÕ¼á ÇòÚ ëó ñÂÆ ÔËÍ
BC Ãå³ìð ù ÃðìóîåÆ éÅñ åÅÃÕÆ ù êÆåð¯×ðÅç ïòÆÁå
çÅ êzèÅé Ú¹ÇäÁÅ Ç×ÁÅ å» À°Ã é¶ êÈðé ÇÂéÕñÅì çÆ ÁÅîç ù
üçÅ ê¼åð í¶Ü ÇçåÅÍ Ô¯äÅ ÇÂÔ ÚÅÔÆçÅ ÃÆ ÇÕ ëñÃëÅ, ÇÃè»å

åÅÃÕÆ Çç³çÅ ÇÜà ù ñËÇéé Áîñ ÇòÚ ÇñÁÅÀ°ºçÅ, êð À°ñà Ô¯
Ç×ÁÅÍ ÁÇ×ÁÅåòÅÃÆ ñËÇéé ñ¶Ö ÇñÖçÅ å¶ åÅÃÕÆ Áîñ ÕðçÅ
ñ¯Õ» ÇòÚ ÖÇÔ³çÅÍ
ÕÅðÜÕÅðéÆ ÇòÚ øËÃñÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÇÕ Ü¶ Üðîé ÇÜåç¶ Ô¯Â¶ ÁÅ
òó¶ å» ðÅÜèÅéÆ ç¶ ìÚÅÀ° ñÂÆ ÔÇæÁÅðì³ç ÇÂéÕñÅìÆ Õî¶àÆ
ìäéÆ ÚÅÔÆçÆ ÔËÍ ÇÂÔ Ã¹ÞÅÁ AH ÃÅñ ç¶ ÇÂÕ î¹³â¶ ñÅ÷ÆîÆð çÅ
ÃÆÍ ÇÂà Õî¶àÆ ç¶ ÕÆ éåÆܶ Ô¯ä׶ éŠⶠù êåÅ ÃÆ éÅ ìÅÕÆÁ»
ùÍ ÇÂÔÆ Õî¶àÆ ìÅÁç ÇòÚ ñÅñ ø½½Ü ìäÆÍ ñËÇéé Çëéñ˺â ÚñÅ
Ç×ÁÅÍ åÅÃÕÆ òð¯ñ¶ ò»× ôÇÔð ôÇÔð íÅôä ÕðçÅ ÇëðçÅ å¶ ñ¯Õ
À°Ã ù ùäé òÅÃå¶ ÃçÅ À°åÅòñ¶ Ô°³ç¶Í
AF ÁÕå±ìð ù Ü篺 Õð˺ÃÕÆ é¶ å¯êÖÅé¶ ù êÆåð¯×ðÅç 寺
ÕÈÚ Õð Õ¶ ìÅðâð À°êð ÜÅä çÅ Ô°Õî ÇçåÅ å» ø½½ÜÆ Ü°ÁÅé
Ô°Õî î³éä 寺 ÇÂéÕÅðÆ Ô¯ ×Â¶Í åÅÃÕÆ ù êåÅ ñ¼×Å å» ÜÅäé
ñÂÆ ÇÕ òÅÕÂÆ ÇÂÔ ì×Åòå ÔË ÇÕ ÁëòÅÔ, À°Ã é¶ å°ðå ø½½Ü ù
ÇñÖåÆ Ô°Õî í¶ÇÜÁÅ- î˺ ì³ç¶ í¶Ü ÇðÔÅ Ô»Í ÃÅù ê³Ü Ô÷Åð ì³çÈÕ»
ÚÅÔÆçÆÁ» ÔéÍ ×÷ì Ô¯ Ç×ÁÅÍ ê³Ü Ô÷Åð ì³çÈÕ» åÅÃÕÆ Õ¯ñ ê¹¼Ü
×ÂÆÁ»Í
BB ÁÕå±ìð ù À°Ã é¶ êÆêñ÷ ÔÅÀ±Ã ÃÅÔîä¶ ÇÂÇåÔÅÃÕ
íÅôä ÇçåÅ- Ô°ä Ü» Çòܶ Ü» î½å... Ô¯ð Õ°¼Þ éÔÆºÍ À°Ã é¶ ÇÕÔÅòÅÁçÅ
Õð¯, Ãîðæé çÆ ÕÃî ÖÅú....Í ì¶ÇîÃÅñ Ô¼æ ñÇÔð» ò»×
ÞÈî¶Í ÇÕÃÅé ù ÷îÆé, í°Ö¶ ù ð¯àÆ, ì¶ÕÅð ù ð°÷×Åð Áå¶ Ã¯òÆÁå
ç¶Ã ù Ǽ÷å Çîñ¶×ÆÍ Ü篺 À°Ã ÇêÛ¯º ÁËñÅé Ô¯ÇÂÁÅ ÇÕ Ô°ä
ëñÅäÅ é¶åÅ ì¯ñ¶×Å, ñ¯Õ ÇÂÔ ÕÇÔ Õ¶ À°á ׶- Ô°ä Ô¯ð ÕÆ ðÇÔ
Ç×ÁÅ ìÕÅÇÂÁÅ? ÇÂÕ¼ñÅ ì³çÅ êÈð¶ Ãî¹³çð ù ÇÖÚÆ ñÂÆ Ü»çÅ ÃÆÍ
Õð˺ÃÕÆ ì×Åòå Õ°Úñä ñÂÆ ÇåÁÅð ÃÆÍ åÅÃÕÆ À°âÆÕ ÇðÔÅ ÃÆ
ÇÕ Õ篺 Õð˺ÃÕÆ Õ¯ÂÆ ÁÇÜÔÅ øËÃñÅ ÕðçÅ ÔË ÇÜà éÅñ ñ¯Õ ì×Åòå
çÅ ÁËñÅé ÕðéÍ Õð˺ÃÕÆ é¶ ÕÅîð¶â» çÅ ÁÖìÅð êðÅòçÅ ì³ç
ÕðÕ¶ ÛÅêÅÖÅéÅ ÃÆñ Õð ÇçåÅ å¶ ÛÅê¶ÖÅé¶ ù Ü»çÆ ÃóÕ À°å¶
å°ðé çÆ îéÅÔÆ Õð ÇçåÆÍ ÛÅê¶ÖÅé¶ ÇòÚ Õ³î ÕðçÆ ÇÂÕ Õ°óÆ
Áå¶ ÇÂÕ ì³çÅ åÅÃÕÆ êÅà ÁÅ Õ¶ ÕÇÔä ñ¼×¶- ÁÃƺ ÃðÕÅðÆ ÃÆñ»
å¯ó Õ¶ Õ³î ÕðéÅ ÚÅÔ°³ç¶ Ô», ç¶Ö»×¶ ÕÆ ÕðçÆ ÔË ÃðÕÅðÍ ÕîÅñ
ÔË- åÅÃÕÆ çÆÁ» Á¼Ö» ÇñôÕÆÁ»- ×÷ì, À°Ã é¶ ÇÕÔÅ îÅîÈñÆ ÃÆñ
à°¼à¶×Æ å¶ ï°¼è çÅ ÁËñÅé Ô¯ ÜŶ×Å- ì×Åòå çÅ ÁËñÅé ! ÕîÅñÍ
206 207
À°Ã é¶ ÇÂà հóÆ éÅñ ÔÇæÁÅðì³ç Ü°ÁÅé» çÆ à°ÕóÆ ÇÔëÅ÷å ñÂÆ
í¶ÜÆÍ ÇÂÔ ×¼ñ BD ÁÕå±ìð çÆ ÔËÍ ÃÆñ» å¯ó Õ¶ êzËà ÚÅñÈ ÕÆåÆ
ÇÜÃ é¶ ×¼Ü ò¼Ü Õ¶ ÇÂéÕñÅì çÅ ÁËñÅé Õð ÇçåÅÍ Õz»åÆ å¯º
êÇÔñ» ïòÆÁå ÕÅðÜÕÅðéÆ çÆ ÁÅÖðÆ ìËáÕ Ô¯ÂÆ ÇÜà ÇòÚ éÅ
ñËÇéé ÃÆ éÅ ÃàÅÇñéÍ Ôð¶Õ ì³ç¶ ù Ç÷î¶òÅðÆÁ» ò³â ÇçåÆÁ»
×ÂÆÁ»Í
Õð˺ÃÕÆ é¶ åÅÃÕÆ Áå¶ ìÅÕÆ ÕÅÇð³ÇçÁ» ù Ç×zëåÅð Õðé çÅ
Ô°Õî ÇçåÅ å» À°Ã ù ê¹ÇÛÁÅ Ç×ÁÅ- Õð ñò¯×¶ Ç×zëåÅðÆÁ»?
Õð˺ÃÕÆ é¶ ÇÕÔÅ- ÕÆ êåÅ... ôÅÇÂç...Í åÅÃÕÆ é¶ ÇÕÔÅ- Ô°ä ñ¯Ô¶
éÅñ ñ¯ÔÅ Çíó¶×ÅÍ
åÅÃÕÆ é¶ ñÅñ ÃËéÅ çÆ à°ÕóÆ ì¹ñÅÂÆÍ ìÔ°å ÃÇÔÜ éÅñ
êÆåð¯×ðÅç îÇÔñ À°êð BD-BE ÁÕå±ìð ðÅåƺ Õì÷Å Õð ÇñÁÅ,
Çëð âÅÕÖÅÇéÁ», ð¶ñò¶ Ãà¶ôé», àËñÆë¯é ÁËÕÃÚ¶ºÜ Áå¶ ì˺ջ å¶
Õì÷¶ ÕÆå¶Í Õ°Þ Ø³ÇàÁ» ÇòÚ Õð˺ÃÕÆ çÆ ÃðÕÅð Öåî Ô¯ ×ÂÆ å¶
À°Ô Ö¹ç í¼Ü Õ¶ Çòç¶ôÆ çÈåÅòÅà ÇòÚ ÜÅ ñ°ÇÕÁÅÍ ñËÇéé Áܶ òÆ
×°êåòÅà ÇòÚ ÃÆÍ À°Ã ù õìð» çÅ ïÕÆé éÔƺ ÁÅÇÂÁÅÍ Û°ê Õ¶
À°Ã é¶ ðÅÜèÅéÆ ç¶ÖÆ å¶ ÇÂéÕñÅìÆ ñÆâð Õ³î Õðç¶ ç¶Ö¶ ÇÜé·» ç¶
òÅñ À°ñÞ¶ ԯ¶ Ãé, Á¼Ö» À°éƺçð¶ éÅñ ù¼ÜÆÁ» Ô¯ÂÆÁ»Í À°Ô
Ô°Õî ç¶ ðÔ¶ Ãé ÇÜé·» çÆ êÅñäÅ Ô°³çÆ ç¶ÖÆÍ ñËÇéé é¶ ÇÕÔÅ-
ÒÒî¶ðÆ ×Ëð ÔÅ÷ðÆ ÇòÚ ÇÂé·» é¶ êðìå Ãð Õð ÇñÁÅÍÓÓ åÅÃÕÆ é¶
Ö½øéÅÕ ï°¼è ñÇóÁÅ å¶ îÔÅé ëÇåÔ êzÅêå ÕÆåÆÍ ÕÅÇîÁ» çÆ
Ç×äåÆ BE-C@ Ô÷Åð ÇòÚÕÅð ðÔÆ å¶ ÔÇæÁÅðì³ç ñÅñ ÃËÇéÕ ê³Ü
Ô÷ÅðÍ
åÅÃÕÆ æÕÅòà éÅñ ì¶Ô¯ô Ô¯ä òÅñÅ Ô¯ Ç×ÁÅ ÃÆ êð àËñÆë¯é
ùé¶Ô¶ ùäé¶, ÜòÅì ç¶äÅ, ÷ìÅéÆ Ã¹é¶Ô¶... å¶÷Æ éÅñ í¶Üä¶ ÃéÍ
Öìð ÇîñÆ ÇÕ Çò³àð êËñ¶Ã ÇòÚ ÷Åð çÆ ÕËìÇéà ÁÅåî Ãîðêä
éÔƺ ÕðçÆÍ å°ðå Ô°Õî í¶ÇÜÁÅ- îÇÔñ ÇòÚ å¯ê çÅ ÇÂÕ ×¯ñÅ
ùà¯Í Çëð ç¶ÖäÅ ÇÕò¶º ׯÇâÁ» íÅð ÁÅÀ°ºç¶ ÔéÍ ÇÂæ¶ ñËÇéé À°Ã
êÅà ÁÅÇÂÁÅÍ ç¯ò¶º ÷îÆé å¶ ìËᶠÃñÅÔ» Õðé ñ¼×¶ ÇÕ Õ¼ñ· ù
éòƺ ÃðÕÅð çÅ ÁËñÅé ÕðÕ¶ ðÈà Áå¶ Ã³ÃÅð ÇòÚ Áîé ô»åÆ çÆ
ÕÅîéÅ Õð»×¶Í î³åðÆ ôìç íËóÅ ÔËÍ ÁÃƺ ÁÅêä¶ ò÷Æð ù ÕÇî¼Ãð
ÇÕÔÅ Õð»×¶Í ÕÇî¼Ãð îÅÇÂé¶ ñ¯Õ» çÅ Çî¼åð é°îÅdzçÅÍ
ÃðÕÅð ìäé ñ¼×Æ å» ñËÇéé é¶ ÇÕÔÅ- åÅÃÕÆ Ãà¶à çÅ î¹ÖÆ

Ô¯ò¶×Å ÇÕÀ°ºÇÕ ÇÂö ÃçÕÅ ê¹ðÅäÆ ÃðÕÅð Çâ×ÆÍ åÅÃÕÆ é¶ ÇéîðåÅ
éÅñ ÇÂéÕÅð ÕðÇçÁ» ÇÕÔÅ- ñËÇéé î¶ð¶ 寺 ÃÆéÆÁð ÔËÍ ñËÇéé
ç¶Ã çÆ Á×òÅÂÆ Õð¶×ÅÍ ñËÇéé é¶ êÅðàÆ çÆ êzèÅé×Æ ÚÅÔÆ ÃÆ êð
åÅÃÕÆ é¶ ÇÕÔÅ- éÔÆºÍ åËù Ç÷î¶òÅðÆ å¯º í¼Üä éÔƺ ç¶äÅ ÁÃƺÍ
ñËÇéé é¶ ÚÅÇÔÁÅ ÇÕ åÅÃÕÆ ×zÇÔ î³åðÅñŠóíÅñ¶Í åÅÃÕÆ é¶
ÇÕÔÅ- ÇÂÔ òÆ éÔÆºÍ î˺ ïÔÈçÆ Ô»Í ÇÕå¶ ÃÖåÆ òðåäÆ êÂÆ å»
ñ¯Õ» ù åÅÃÕÆ éÔƺ ÇÂÕ ïÔÈçÆ Ççö×ÅÍ ÇÂà ê¼Ö¯º åÅÃÕÆ ÇìñÕ°ñ
ÃÔÆ ÃÆÍ À°Ô ÜÅäçÅ ÃÆ ÇÕ ñ¯Õ» ç¶ ç¹ôîä» Çòð°¼è ìÔÅçðÆ éÅñ
ñóçÅ å» êzô³ÃÅ Ô°³çÆÍ ê¶ºâ± ñ¯Õ» ÇòÚ éÃñÆ ÇòåÕð¶ ìÔ°å ⱳض
Ãé å¶ ÇÂé·» ÕÅðé ÕÆ ÖåðÅ Ô¯ ÃÕçÅ ÃÆ- À°Ô ÜÅäÈ ÃÆÍ À°Ã é¶
Çòç¶ô î³åðÅñÅ ÃòÆÕÅð Õð ÇñÁÅÍ
À°Ô ç¯ò¶º ÇÂÕ êÅö êÅñÃÆÁ» åËÁ Õðç¶, ÃðÕÅð ç¶ Ç÷î¶ ñ¼×¶
ëð÷ ÇéíÅÀ°ºç¶ å¶ ÕçÆ ÕçÆ âð òÆ Ü»ç¶ ÇÕ ÕÆ À°é·» çÆ ÃðÕÅð
ÃÇæð ðÔ¶×Æ? ÇÂÕ Ççé ñËÇéé é¶ åÅÃÕÆ ù ÇÕÔÅ- ܶ ÇÕö ÃÅ÷ôÆ
é¶ ÁÅê» ç¯Á» ù Õåñ Õð ÇçåÅ å» ÕÆ Ã¶ðñ¯ò å¶ ì¹ÖÅÇðé ç¶Ã
çÆ ÕîÅé óíÅñä ç¶ ï¯× Ô¯ä׶?
ìÔ°åÆ òÅðÆ ÃðÕÅð ÚñÅÀ°ä çÆ æ» À°Ô éÆåÆÁ» Øóç¶ å» ÇÕ
À°é·» 寺 ÇêÛ¯º À°é·» ç¶ À°åðÅÇèÕÅðÆ ÇÕö Ô¯ð ðÃå¶ éÅ å°ð êËäÍ
ÇÂé·» Õ¯ñ éÅ àÅÂÆê-ðÅÂÆàð ÃÆ éÅ Õ¯ÂÆ ÇâÕà¶ôé ñËä òÅñÅ
ÃàËé¯×zÅëðÍ Ü¯ Õ°Þ ÇñÖ Õ¶ í¶ÜäÅ Ô°³çÅ Ô¼æƺ ÇñÖç¶Í çëåð ç¶
ÇéÕ¶ ÇÜÔ¶ Õîð¶ ÇòÚ ÇÜæ¶ Õ³î Õðç¶, À°æ¶ ÔÆ Ã½º Ü»ç¶Í Ôð¶Õ ì³çÅ
Ü篺 ÚÅÔ°³çÅ Çîñ ÃÕçÅ ÃÆÍ ÁîðÆÕä ê¼åðÕÅð ñÈÂÆ ìð» ÇñÖçÅ
ÔË- õìð» ñËä ñÂÆ î˺ åÅÃÕÆ ç¶ Øð Ü»çÅÍ Ú¹ìÅð¶ ÇòÚ À°Ô å¶
À°ÔçÆ ìÆòÆ ðÇÔ³ç¶Í êñÅÂÆ éÅñ êðçÅ ÕÆåÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆ, ÃÃåÆÁ»
ÚÅð Õ°ðÃÆÁ» Áå¶ íËóÅ ÇÜÔÅ ôÆôÅ ÃÆÍ ÇÂæ¶ ÜðéËñ ÁÅÀ°ºç¶, ò÷Æð
ÁÅÀ°ºç¶, ðÅÜçÈå ÁÅÀ°ºç¶Í ÁÃîÅé Ô¶á ÕÆ ÕÆ òÅêð ÇðÔÅ ÔË- À°Ã
éÅñ À°Ã ìÅð¶ ÇòÚÅð òà»çðÅ ÕÆåÅ Ü»çÅÍ Â¶é¶ Õ³î éÅñ À°Ô ÇÖÞ
òÆ Ü»çÅ, ÇÕÔÅ ÕðçÅ- ÇÕå¶ ÇçîÅ× éÅ ÇÔ¼ñ ÜÅò¶Í
ÃÔ°³ Ú¹¼Õä 寺 ÇÂÕ Ôëå¶ ìÅÁç À°Ô Çòç¶ô î³åðÅñ¶ ç¶ çëåð
ÇòÚ Ç×ÁÅ å» À°Ã éÅñ ÇÂÕ ÃÔÅÇÂÕ ÃÆÍ À°Ã é¶ çëåð ç¶
ì³ÇçÁ» ù ÇÕÔÅ- î˺ ÇÂà îÇÔÕî¶ çÅ ò÷Æð Ô»Í Ö¹ëÆÁÅ ÇðÕÅðâ
çÆÁ» ÚÅìÆÁ» ÇçÀ°Í ÇÂÕ òÆ ì³çÅ àà 寺 îà éÅ Ô¯ÇÂÁÅÍ Çìàð
Çìàð ç¶Öç¶ ðÔ¶Í À°Ô òÅêà Ç×ÁÅÍ ø½½ÜÆ à°ÕóÆ ÇñÁÅ Õ¶ ÃÅð¶
208 209
î¹ñÅ÷î Ç×zëåÅð Õð ñ¶ å» ÚÅìÆÁ» ÇîñÆÁ»Í ÷Åð òñ¯º ç¶Ã» éÅñ
ÕÆåÆÁ» ÔÃåÅÖÇðå óèÆÁ» À°Ã é¶ ÁÖìÅð ÇòÚ ÛêòÅ Õ¶ ÇÕÔÅ-
ÃîÅÜòÅç ÇòÚ Õ¯ÂÆ øËÃñÅ ×°êå éÔƺ ԯ¶×ÅÍ
ÜðéËñ ç¹Ö¯Çéé ÇÂÕ ø½ÜÆ à°ÕóÆ éÅñ Üðîé Çòð°è ñóÅÂÆ
çÆ ÕîÅé Õð ÇðÔÅ ÃÆÍ åÅÃÕÆ é¶ Ô°Õî í¶ÇÜÁÅ- ÁÃƺ óèÆ Õð»×¶Í
Üðîé Çòð°¼è Ü³× ì³ç Õð¯Í À°Ã é¶ Ô°Õî ÁçÈñÆ ÕÆåÆÍ Ü篺
ÃËÇéÕ» é¶ ç¶ÇÖÁÅ ÇÕ åÅÃÕÆ Ü³×ì³çÆ ç¶ Ô¼Õ ÇòÚ ÔË êð ÜðéËñ
éÔƺ î³éçÅ å» ÃËÇéÕ» é¶ ÁÅêä¶ ÜðéËñ çÆ ÛÅåÆ ÇòÚ ×¯ñÆÁ»
çÅ× ÇçåÆÁ»Í
ðÈà ÇòÚ ê¹¼Ü¶ ê¼ÛîÆ ç¶Ã» ç¶ çÈåÅòÅû ù ïÕÆé éÔƺ ÁÅ ÇðÔÅ
ÃÆ ÇÕ ÃðÕÅð ìçñ ×ÂÆ ÔË Ã¯¯ À°Ô í»å ùí»åÆÁ» õìð» ÛêòÅÀ°ºç¶Í
åÅÃÕÆ é¶ Ãí ù ÇÕÔÅ- ÒÒܶ å°Ãƺ Ç÷³î¶òÅð éÅ ìä¶ å» Ãí çÆÁ»
ç¹ÕÅé» Ú¹ÕòÅ ÇçÁ»×ÅÍÓÓ åÅÃÕÆ çÆ êÅðàÆ çÅ ê¼åðÕÅð ÇÚÚ¶Çðé
Á³×ð¶÷» é¶ ñ§âé ÇòÚ ÕËç Õð ð¼ÇÖÁÅ ÃÆ ÇÕÀ°ºÇÕ À°Ô ï°¼è ç¶
ÇÖñÅë ÇñÖçÅ ÃÆÍ ìðåÅéòÆ çÈå ù ÇÕÔÅ Ç×ÁÅ ÇÕ ÇÚÚ¶Çðé ù
ÇðÔÅ ÕðÕ¶ ðÈà í¶Ü¯Í dz×ñ˺â å¶ Õ¯ÂÆ ÁÃð éÅ Ô¯ÇÂÁÅÍ åÅÃÕÆ é¶
ÁËñÅé ÕÆåÅ- Ü篺 åÕ ÇÚÚ¶Çðé ç¶Ã òÅêà éÔƺ ê¹ÜçÅ, ÇÂÕ òÆ
Á³×ð¶÷ ù ðÈà ÇòÚ¯º ìÅÔð éÔƺ ÇéÕñä ÇçÁ»×ÅÍ ì³çÆ ÇðÔÅ Õð
ÇçåÅ Ç×ÁÅÍ
éòƺ ðÈÃÆ ÃðÕÅð é¶ Üðîé ÇÖñÅë ܳ×ì³çÆ çÅ ÁËñÅé ÕðÕ¶
ðÅ÷ÆéÅî¶ À°å¶ çÃõå Õðé çÆ î³× ÕÆåÆÍ Üðîé ôÇÔéôÅÔ ÇòñÆÁî
ÕËÃð é¶ ÁÅêäÅ çÈå í¶ÇÜÁÅÍ ø½½ÜÆ ÜðéËñ ìÅðâð À°å¶ ÃéÍ ÇÂèð¯º
åÅÃÕÆ ê¹¼ÜÅÍ Üðîé ÃîÞç¶ Ãé ÇÕ ÇÂÔ ÁËò¶º ÁòÅðÅ ñóÅÕÈ Û¯ÕðÅ
ÔË ÇÜÃ ç¶ êËð Ô¶á üåÅ çÅ ìà¶ðÅ ÁÅ Ç×ÁÅ å¶ ÇÂÔ ìà¶ðÅ òÆ êËð
Զ᯺ ÜñçÆ ÇéÕñ ÜŶ×ÅÍ Ü篺 ÇòÚÅð òà»çðÅ ô°ðÈ Ô¯ÇÂÁÅ å»
Üðîé íÅôÅ ì¯ñÇçÁ» åÅÃÕÆ çÆÁ» çñÆñ» Áå¶ ÁÅåîÇòôòÅà ç³×
Õðé òÅñÅ ç¶ÇÖÁÅÍ ÕîÅñ ÇÂÔ ÇÕ ðÈà ÇòÚ ÃËéÅ ðÔÆ ÔÆ éÔƺ ÃÆ,
ÇÜÔóÆ ìÚÆ À°Ô ñóé ñÂÆ ÇåÁÅð éÔƺ ÃÆÍ ÇÂÕ Õî÷¯ð ç¶Ã çÅ
é¶åÅ åÅÕåòð ÃðÕÅð éÅñ ¶éÆ çñ¶ðÆ éÅñ ÇÕò¶º ×¼ñ Õð ÃÕçÅ
ÔË, ÁÚ³íÅ ÃîÞ¯Í À°Ã ù Üðîé ÜðéËñ» é¶ ÇÕÔÅ ÇÕ Ü³×ì³çÆ
îé÷Èð ÔË êð ÇܳéÆ ðÈÃÆ èðåÆ À°°ê¼ð ÁÃƺ Á׶ òè¶ Ô» À°Ô éÔƺ
Û¼â»×¶Í åÅÃÕÆ é¶ ÇÕÔÅ- ë¶ð ÇÂÔ ÕÆ Ã³èÆ Ô¯ÂÆ? ÜðîéÅ é¶ ÇÕÔÅå°Ãƺ
ÃÅⶠÇÖñÅë ï°¼è çÅ ÁËñÅé ÕÆåÅ ÇÕÀ°º ÃÆ? åÅÃÕÆ é¶ ÇÕÔÅ

-î˺ éÔƺ ÕÆåÅ ÃÆÍ ÇÜà ÷Åð é¶ ÕÆåÅ ÃÆ éÅ À°Ô ÔË éÅ Ô°ä À°Ã
çÆ ÃðÕÅð ÔËÍ ÇÜÔóÅ ÕÃÈð î˺ éÔƺ ÕÆåÅ À°Ã çÆ Ã÷Å î˺ ÇÕÀ°º
í°×å»?
À°Ã é¶ ñËÇéé éÅñ ë¯é å¶ ×¼ñ ÕÆåÆÍ ñËÇéé é¶ ÇÕÔÅ- ܯ
ôðå» îéòÅÀ°ºç¶ é¶ î³é ÁÅÍ çÃõå Õð ÁÅÍ åÅÃÕÆ é¶ ÇÕÔÅ- î˺
ðÈÃÆ ÷îÆé ÜðîéÅ ù ç¶ä òÅñ¶ ÕÅ×÷ å¶ çÃÖå Õð Õ¶ çÅö
éÔƺ ñ°ÁÅò»×ÅÍ À°Ô òÅêà ÁÅ Ç×ÁÅÍ À°Ú ê¼èðÆ ê¹ñÆÇàÕñ îÆÇà³×
Ô¯ÂÆÍ ìÔ°å Çå¼ÖÆÁ» çñÆñ» ÇçåÆÁ» ×ÂÆÁ»Í ñËÇéé çà ÇðÔÅ ÃÆ-
ÇÂéÕñÅì Áܶ ì¼ÚÅ ÔËÍ å°ðé ܯ×Å éÔƺ Ô¯ÇÂÁÅÍ ÇÕÀ°º îÅðç¶ Ô¯
ÇÂà ù? åÅÃÕÆ é¶ ÇÕÔÅ- Ô¼åÕ êÈðé óèÆ å¶ çÃõå Õðé éÅñ
ÇÂÔ Û¶åÆ îð¶×ÅÍ ñËÇéé é¶ ÇÕÔÅ- áÆÕ ÔËÍ î¶ðÆ ×¼ñ éÔƺ î³éç¶
å» î˺ êÅðàÆ Áå¶ ÃðÕÅð ç¯ò» 寺 ÁÃåÆëÅ Çç³çÅ Ô»Í åÅÃÕÆ ðÈÃ
çÆ ÕîÅé óíÅñ¶, Çòôò ï°¼è ñó¶ å¶ ÇòÜÂÆ Ô¯ò¶Í åÅÃÕÆ é¶ ÇÕÔÅéÔƺÍ
î˺ ÁÃåÆëÅ Çç³çÅ Ô»Í å±³ ܯ îð÷Æ ÕðÍ åÅÃÕÆ é¶ ÁÃåÆëÅ
ç¶ ÇçåÅÍ À°Ã çÆ æ» éò» Çòç¶ô î³åðÆ Üðîé» çÆ îéÚÅÔÆ Ã³èÆ
À°êð ÃÔÆ êÅ Õ¶ ÁÅÇÂÁÅÍ
êÅðàÆ é¶ åÅÃÕÆ ù ð¼ÇÖÁÅ î³åðÅñÅ ç¶ ÇçåÅÍ Õñî ù¼à Õ¶
À°Ã é¶ ì³çÈÕ éÔƺ Ú¹¼ÕÆ, Õñî ç¶ éÅñ éÅñ ì³çÈÕ Ú¹¼ÕÆÍ ÇÂéÕñÅì
ò¶ñ¶ À°Ã Õ¯ñ ê³Ü Ô÷Åð ÇÃêÅÔÆ ÃéÍ ãÅÂÆ ÃÅñ» ÇòÚ À°Ãé¶ E@
ñ¼Ö ÔÇæÁÅðì³ç ôÕåÆôÅñÆ ø½Ü Öó·Æ Õð ÇçåÆÍ ï°¼è Ö¶åð ÇòÚ
À°Ô ÇÜà îÔÅðå éÅñ ÕîÅé ÕðçÅ, À°Ã çÆ ÇÂà òÇÚåð ÕñÅ çÅ
ÇÕö ù êåÅ éÔƺ ÃÆÍ
ÇÂæ¶ ÇÂÔ ç¼ÃäÅ ÷ðÈðÆ ÔË ÇÕ åÅÃÕÆ, ÷Åð ù Õåñ Õðé ç¶
Ô¼Õ ÇòÚ éÔƺ ÃÆÍ À°Ô ÚÅðñà êÇÔñ¶ Áå¶ ñÈÂÆ Ã¯Ôñò¶º ò»× ÷Åð
À°êð î¹ÕçîÅ ÚñÅ Õ¶ Ã÷Å ç¶ä ç¶ Ô¼Õ ÇòÚ ÃÆÍ À°Ã é¶ ÇÕÔÅ- î˺
÷Åð ç¶ ÇÖñÅë êìÇñÕ êðÅÃÆÇÕÀ±àð Ô¯ò»×ÅÍ ç¹éÆÁ» ù êåÅ ñ¼×¶
À°Ã é¶ ÕÆ ÕÆ ÕÆåÅ ÔËÍ Ã³ÃÅð, ÷Åð Áå¶ åÅÃÕÆ ù ÁÅÔî¯ ÃÅÔîä¶
ç¶Ö¶×ÅÍ êð ì¯ñôÇòÕ âð ×Â¶Í À°é·» ïÇÚÁÅ ÇÕ Áܶ ÇÂéÕñÅì
çÆÁ» Çòð¯èÆ êÅðàÆÁ» ðÈà ÇòÚ Áå¶ ç¹éÆÁ» ÇòÚ Ãð×ðî ÔéÍ
ÕÅîïÅì ÇÂà ÕðÕ¶ éÔƺ Ô¯ ðÔÆÁ» ÇÕÀ°ºÇÕ À°é·» çÅ ÇÂÕ Õ¶ºçðÆ
é¶åÅ éÔÆºÍ ÷Åð À°êð î¹Õ¼çîÅ Úñ¶×Å å» ç¹ôîä ÇÂÕ ÔÆð¯ Çê¼Û¶
ñÅîì³ç Ô¯ ÜŶ×ÅÍ Ã¯ À°é·» é¶ ëàÅøà ÷Åð Áå¶ À°Ã ç¶ êÇðòÅð ù
Õåñ Õð Çç¼åÅÍ
210 211
ÇÂÕ ðÜî˺à çÅ Õî»âð, ÜðéËñ ê˺åñÆé Úñç¶ ï°¼è ÇòÚ ÁÅêä¶
Õ°¼Þ ÃÅæÆÁ» Ãä¶ ëð³à ñÅÂÆé çÅ ÖåðÅ éÅ ÃÔ¶óÇçÁ» ÇÂÕ Ã¹ð¼ÇÖÁå
Ü×Å å¶ ÚñÅ Ç×ÁÅÍ åÅÃÕÆ é¶ À°Ã ù Ç×zëåÅð ÕðÕ¶ Õ¯ðà îÅðôñ
Õðé À°êð³å ׯñÆ îðòÅ ÇçåÆÍ À°Ã é¶ ø½Ü ÇòÚ ÁËñÅé í¶ÇÜÁÅ-
ÇÜÔó¶ ÕÅÇÂð ÁëÃð Áå¶ ø½½ÜÆ, ç¹ôîä çÆ ×¯ñÆ å¯º ìÚä׶ À°é·»
ñÂÆ î¶ðÆ ×¯ñÆ ÇåÁÅð ԯ¶×ÆÍ
ì¯ñôÇòÕ» é¶ åÅÃÕÆ çÆ ÇÂÔ ×¼ñ êóç éÔƺ ÕÆåÆ ÇÕ ÷Åð
çÆ ÃËéÅ ò¶ñ¶ ç¶ ÁëÃð ÇÂéÕñÅìÆ ø½Ü çÆ ÕîÅé ÕðéÍ åÅÃÕÆ é¶
ÇÕÔÅ- éò¶º ðÕðÈà» ù Õ½ä àð¶Çé§× ç¶×Å? î˺ ÷Åð ò¶ñ¶ çÆÁ»
ìÚÆÁ» Ö¹ÚÆÁ» ÚÆ÷» éÅñ Õ³î å» ÚñÅÀ°äÅ ÔÆ ÔËÍ ÇÂé·» ê¹ðÅä¶
ÁøÃð» é¶ åÅÃÕÆ éÅñ ÕçÆ ç×Å ëð¶ì éÔƺ ÕÆåÅÍ ×¯ðÕÆ é¶ òÆ
ñËÇéé ù ÇÕÔÅ ÃÆ ÇÕ ê¹ðÅä¶ ÁëÃð íðåÆ Õðé¶ ÖåðéÅÕ Ô¯ä׶
å» ñËÇéé é¶ ÇÕÔÅ- ¶éÆ Û¶åÆ Â¶âÆ åÕóÆ ë½Ü Öó·Æ ÕðéÆ Ö¶â
åîÅôÅ éÔÆºÍ ÒÒîËù ç¼Ã¯ À°Ã 寺 òèÆÕ ÕÅìñ Ô¯ð Õ½ä ÔË Á¼Ü
ç¹éÆÁ» ÇòÚÍÓÓ ÇÂÔ ôìç ׯðÕÆ é¶ Ö¹ç ÇñÖ¶ ÃéÍ Ü篺 Çê¼Û¯º ÜÅ
Õ¶ ÃàÅÇñé é¶ åÅÃÕÆ ù ç¶ô ÇéÕÅñÅ ç¶ ÇçåÅ å» ×¯ðÕÆ é¶,
ñËÇéé ñËÇéé ñËÇéé ñËÇéé ñËÇéé éÅñ éÅñ éÅñ éÅñ éÅñ ÇìåŶ ÇìåŶ ÇìåŶ ÇìåŶ ÇìåŶ Ççé Ççé Ççé Ççé Ççé ÇÕåÅì çÆ éòƺ ÁËâÆôé ÇòÚ¯º ÇÂÔ ôìç
Õ¼ã Ççå¶Í
À°Ã ù ø½ÜÆÁ» é¶ ç¼ÇÃÁÅ ÇÕ ê¯ñ˺â çÆ ø½Ü é¶ ðÈÃÆ Ü³×Æ
ÕËçÆ ×¯ñÆÁ» éÅñ í°³é Ççå¶ Ôé, ÁÃƺ Ǽà çÅ ÜòÅì ê¼æð éÅñ
ç¶Âƶ? À°Ã é¶ å°ð³å ÃðÕ°ñð Õ¼ÇãÁÅ- ÇÜÔóÅ Ô¼æ, ܳ×Æ ÕËçÆ
Áå¶ ÇéÔ¼æ¶ ç¹ôîä ò¼ñ ÔÇæÁÅð öè¶×Å, À°Ô Ô¼æ ò¼ã ÇçåÅ ÜŶ×ÅÍ
ÖÈéÆ ï°¼è ÇòÚ òÆ î˺ å°ÔÅù é¶ÕÆ ÇåÁÅ×ä çÆ ÁÅÇ×ÁÅ éÔƺ
ÇçÁ»×ÅÍ
AG@F ÇòÚ åñò³âÆ ÃÅì¯ çÆ ÇÂÕ ØàéÅ ïÅç ÁÅÂÆ ÔËÍ íÅÂÆ
â¼ñÅ ÇÃ³Ø é¶ ×°ðÈ ×¯Çì³ç ÇÃ³Ø ÜÆ ù ÇÕÔÅ- î¹×ñ ÃÅâÆÁ» Á½ðå»
Áå¶ ì¼ÇÚÁ» åÕ ù Õåñ Õð Çç³ç¶ ÔéÍ Ü篺 å¼Õ ÁÃƺ ÁÇÜÔÅ
éÔƺ Õðç¶, À°é·» ÔàäÅ éÔÆºÍ îÔÅðÅÜ é¶ ë¹ðîÅÇÂÁÅ- ÁÃƺ éÆÚ»
çÆ ðÆà éÔƺ Õðé ÇçÁ»×¶Í ê³æ ù À°Ú¶ ñË Õ¶ ÜÅäÅ ÔË, íÅÂÆ â¼ñÅ
ÇÃ³Ø é¶ ÇÕÔÅ- Ǽà çÅ ÜòÅì ÕÆ ê¼æð éÅñ éÔƺ ç¶äÅ ÚÅÔÆçÅ
Ô÷Èð? ìÅìÅ ÜÆ é¶ ÇÕÔÅ- ÇÂÕ ð¼ì ÃÅâÅ ÇêåÅ ÔË å¶ ÁÃƺ êÇðòÅð
ç¶ ÜÆÁ Ô», íðÅ Ô»Í íÅÂÆ é¶ ê¹¼ÇÛÁÅ- ܶ ÇÂÔ ×¼ñ ÔË å» Çëð
î¹×ñ ÃÅⶠÀ°êð ÷°ñî ÇÕÀ°º Õðç¶ Ôé? ×°ðÈ ÜÆ é¶ ÇÕÔÅ- À°é·»

ù Áܶ êåÅ éÔƺ ÇÕ ÁÅê» ÇÂ¼Õ ç¶ ì¼Ú¶ Ô»Í Ü篺 À°é·» ù ÃîÞ
ÁÅÂÆ Ôà ÜÅä×¶Í ÁÅê» ù å» êåÅ ÔË éÅÍ ÇÂà ÕðÕ¶ ÁÅê» êÅê
éÔƺ Õð»×¶Í
À°Ô ìÅðÈç ç¶ èȳ¶ çÆ ×³è ÇòÚ ìÅðâð å¶ ìËáÅ òÆ ×³íÆð
ñ¶Ö ÇñÖçÅÍ ï°¼è ç½ðÅé À°Ã çÅ ÇÂÕ ñ¶Ö ÔË Òêz¯ñ¶å¶ðÆÁé ÕñÚðÓ
ÇÜà ÇòÚ ÇÂÔ Ãåð» Ôé- ìÔ°å ÃÅðÆÁ» ÇòÇ×ÁÅé» ç¶ ÃÔÅð¶ ï°¼è
ñÇóÁÅ Ü»çÅ ÔË, êð ï°¼è, Ö¹ç ÇòÇ×ÁÅé éÔƺ ÔËÍ ÇÂÔ ÇÂÕ êzËÕàÆÕñ
ÕñÅ ÔË, Ö¶âä òð×Æ ÕñÅ, ÜÅÔñ å¶ ÖÈéÆ ÕñÅÍ Õ¯ÂÆ îÅðÕÃÆï°èéÆåÆ
ÇñÖäÆ À°Ã¶ åð» åðÕ ðÇÔå ÕñêäÅ ÔË ÇÜò¶º îÅðÕÃòÅç
çÆ îçç ðÅÔƺ Õ¯ÂÆ íòé ÇéðîÅä ÕñÅ ê¶ô Õð¶ Ü» êôÈêÅñä çÅ
îÅðÕÃÆ ã³× ÇåÁÅð Õð¶Í ñóÅÂÆ ñ§îÆ Ô¯ ÜŶ å» ç¹ôîä 寺 òÆ
ìÔ°å Õ°¼Þ ÇüÖÆçÅ ÔËÍ
ÇñÖçÅ ÔË- ÇîñàðÆ ç¶ ÇÂÔ ÁÃÈñ ÇÕ ÁÅêäÆ ÃêñÅÂÆ ìÅð¶
Ú¶å³é ðÔ¯, ç¹ôîä ç¶ Õî÷¯ð ÇÔö å¶ Ô¼ñÅ ì¯ñ¯- ÇÂÔ ñ¼Ö» ÃÅñ
ê¹ðÅä¶ ÔéÍ ×è¶ ù òÆ êåÅ ÔË ÇÕ çÅÇäÁ» çÆ ì³ç ì¯ðÆ ÇòÚ î¯ØÅ
ÔË å» î¯Ø¶ ÇòÚ¯º çÅä¶ ÖÅÂÆç¶ ÔéÍ ×èÅ ÜÅäçÅ ÔË ÇÕ à¯ÁÅ ÁÅ
Ç×ÁÅ ÔË å» êð¶ çÆ Ô¯ Õ¶ ñ§ØäÅ ÔËÍ ÇÕÔóÆ òèÆÕ ÁÕñò³çÆ ÔË
ÇÂæ¶? ï°¼è çÅ ÕÆ øñÃøÅ Ô°³çÅ ÔË? ÁÅê ìÚ¯ ç¹ôîä ù îÅð¯Í
ÜÅéòð ÇÂÔ ÜÅäç¶ ÔéÍ
AIAI å¼Õ ÔÅñå ÇÂÔ Ô¯ ×ÂÆ ÃÆ ÇÕ ÇÕÀ°ºÇÕ Çé¼ÜÆ ÖðÆç
ò¶Ú å¶ êÅì³çÆ ñ¼× ×ÂÆ, ÇÕÃÅé À°éÆ Õ° ëÃñ êËçÅ ÕðçÅ ÇܳéÆ
Õ° À°Ã ç¶ à¼ìð ù ÇÜÀ°ºçÅ ð¼Öä ñÂÆ ÕÅëÆ Ô°³çÆÍ òÅèÈ òÃå» ø½ÜÆ
çÃå¶ Ö¯Ô ÇñÜ»ç¶Í ôÇÔð» ÇòÚ Á³é éÅ Ç×ÁÅ å» ôÇÔð À°Üóé
ñ¼×¶Í í°Ö¶ ÕÅî¶ ÇÕò¶º ëËÕàðÆÁ» ÇòÚ Õ³î Õðç¶? ܯ îÅóÅ î¯àÅ îÅñ
ÇåÁÅð Ô°³çÅ Ú¹ðÅ Õ¶ ñË Ü»ç¶, ìçñ¶ ÇòÚ ð¯àÆ ÖÅ ñ˺ç¶Í ÇíÁÅéÕ
ÕÅñ é¶ ÇòÁÅêÕ åìÅÔÆ îÚÅÂÆÍ ñ¯Õ» é¶ ÁÅêä¶ êôÈ ÖÅä¶ ô°ðÈ Õð
Ççå¶Í æ»-æ» Çê³Üð ÇÖñð¶ ÇçÃç¶, Ôð æ» ìçìÈ ÔÆ ìçìÈ, ÇìîÅðÆ ÔÆ
ÇìîÅðÆÍ ñ¯Õ» é¶ ÁÅêä¶ â¶ã Õð¯ó ìñç ×Åò», ÚÅð Õð¯ó í¶â»
ì¼ÕðÆÁ», üå Õð¯ó ÃÈð å¶ Ã¼å Õð¯ó دó¶ ò¼ã Ççå¶ Ãé ÇÕÀ°ºÇÕ
ÇÂÔ ÇÕÔóÅ À°é·» ç¶ ðÔ¶ Ãé, ÇÂÔ å» ÃðÕÅðÆ ÃéÍ Ôð¶Õ ÇÕÃÅé
ç¶ Øð ôðÅì çÆ í¼áÆ ìñçÆÍ ð¼Ü Õ¶ ôðÅì êƺç¶Í îÆà Ö»ç¶,
À°ñàÆÁ» Õðç¶Í çÃå ñ×ç¶Í ¶éÆ ôðÅì å¶ Â¶éÆ ÇìîÅðÆ ÕçÆ éÔƺ
ç¶ÖÆ ×ÂÆ ÃÆÍ î½å» çÆ Ç×äåÆ çÅ ÇðÕÅðâ éÔƺÍ
212 213
åÅÃÕÆ é¶ ÇÕÔÅ- ÇÕÃÅé ù îéÚÅÔÆ ëÃñ ìÆÜä ÇçÀ° å¶
ò¶Úä ÇçÀ°Í À°Ã çÆ ×¼ñ î³éÆ éÔƺ ×ÂÆ ÇÕÀ°ºÇÕ ÇÂÔ êȳÜÆòÅçÆ
îôòðÅ ÃÆÍ ÁÕñ çÆ ×¼ñ Õðé ò¶ñ¶ À°Ô ÇÂÕ¼ñÅ ðÇÔ Ü»çÅ ÃÆÍ
Õ¶òñ À°ÔÆ îÇÔÃÈà ÕÇðÁÅ ÕðçÅ ÃÆ ÇÕ ñ¯Õ ì¯ñôÇòÕ» éÅñ¯º à°¼à
ðÔ¶ ÔéÍ Ü¶ ñ¯Õ» ù ì¯ñä çÆ å¶ ò¯à çÆ ÁÅ÷ÅçÆ ç¶ ÇçåÆ å»
À°Ô éòƺ ÃðÕÅð ìäÅ Õ¶ ÕÅîð¶â» ù é°¼Õð ÇòÚ Ã¹¼à ç¶ä×¶Í Ã¯
ÇâÕà¶àðÇôê áÆÕ ÔËÍ êð ÇÂÀ°º Üìð ÕðÕ¶ ðÅÜ ÕðéÅ ÕÆ éËÇåÕ
êzì³è ÔË? Õ¯ÂÆ À°å¼ð éÅ ÇîñçÅÍ À°Ô ìÅð ìÅð ÇÕÔÅ ÕðçÅ ÃÆ ÇÕ
ÁÅê¯ÜÆôé êÅðàÆ Ô¯äÆ ìÔ°å ÜðÈðÆ ÔËÍ Õ½ä ùäçÅ? À°Ã çÆ ×¼ñ
ùä Õ¶ ì¹ÖÅÇðé é¶ ÇÕÔÅ- ç¯ êÅðàÆ ÇÃÃàî Õð ÇçåÅ å» ÇÂÕ
êÅðàÆ ðÅÜ Õð¶×Æ çÈÜÆ Ü¶ñ· ÇòÚ Ô¯ò¶×ÆÍ
AIAG ç¶ ÁÕå±ìð ÇÂéÕñÅì å¼Õ ÃàÅÇñé çÆ ÖÅà ÁÇÔîÆÁå
éÔƺ ÃÆÍ åÅÃÕÆ é¶ À°Ã ù ìÅÁç ÇòÚ òÆ éÔƺ ×½ÇñÁÅÍ ÇÂÔÆ À°Ã
çÆ ×ñåÆ ÃÆÍ çðÇîÁÅé¶ ÇÜÔ¶ ÇçîÅ× çÅ ÃÅÇÜôÆ ð°ÚÆÁ» òÅñÅ
ÃàÅÇñé ðÅÜéÆåÆ ÇòÚ ÁÅêä¶ ÁÅê ù ìÔ°å ÇîÔéå éÅñ ê¼ÕÅ
ÕðçÅ Ç×ÁÅ å¶ Ü³×ñÆ ØÅÔ ò»× À°Ô ¶éÅ ëËñ Ç×ÁÅ ÇÕ ñËÇéé
çÆ î½å ìÅÁç À°ÃçÅ ÜÅéôÆé ìä Ç×ÁÅÍ ñËÇéé é¶ ÇÂÕ òÅð
ÇÕÔÅ òÆ ÃÆ ÇÕ ÃàÅÇñé ù êÅðàÆ çÅ ÃÕ¼åð æÅê Õ¶ À°Ã é¶
×ñåÆ ÕÆåÆ ÔËÍ ÇÂÔ òÆ ìÔ°å ñ¯Õ» é¶ ÇÕÔÅ ÇÕ ÇìîÅð ñËÇéé ù
ÃàÅñé é¶ ÷ÇÔð ç¶ Õ¶ îÅÇðÁÅ ÔË ÇÕÀ°ºÇÕ ÃàÅÇñé é¶ ñÅô çÅ
ê¯Ãà îÅðàî éÔƺ Ô¯ä ÇçåÅÍ åÅÃÕÆ ù ÁÅÀ°ä éÔƺ ÇçåÅ Ç×ÁÅÍ
ׯðÕÆ çÆ î½å ù òÆ ÃàÅÇñé ç¹ÁÅðÅ ÕÆåÅ ÖÈé ÃîÇÞÁÅ Ç×ÁÅÍ
ðÈà ÇòÚ Áé¶Õ ÕìÆÇñÁ», éÃñ» ç¶ ñ¯Õ Ôé ÇÜé·» ÇòÚ¯º î¹¼Ö
å°ðÕîÅé, ì¶ñÅðÈÃÆ, ÇÕð×Æ÷, À°÷ì¶Õ, ÁÅ÷ðìÅÂÆÜÅéÆ, åÅåÅð,
ÁÅðîÆéÆ, ÜÅðîÆéÆ, åÅÇÜÕ, ìÈóƶ Áå¶ ïÅÕÈå À°ç¯º ãÅÂÆ Õð¯ó çÆ
Ç×äåÆ ÇòÚ Ãé, Ãí Áéêó·, ÇÕö ù îÅðÕÃòÅç çÅ êåÅ éÔƺÍ
À°é·» ù Õ¶òñ ÇÂÔ ÃîÞ ñ¼×Æ ÇÕ Ô°ä ÁîÆð» çÅ å¶ ÷Åð çÅ ðÅÜ
éÔƺ ÇðÔÅ, ÇÕ Ô°ä ÁÃƺ ùÖÆ ò¼Ã»×¶Í
ê¯Çñà ÇìÀ±ð¯ ÔÕÈîå Õðé òÅñÆ Ã¹êðÆî ìÅâÆ ÃÆ ÇÜà ÇòÚ
ê³Ü î˺ìð Ãé, ñËÇéé, åÅÃÕÆ, ÃàÅñé, ÕÅîÆéÆò Áå¶ ì¹ÖÅÇðéÍ
ÕÅîÆéÆò Áå¶ ÷Æé¯òÆò ñËÇéé 寺 ÇÂ³é¶ êzíÅÇòå Ãé ÇÕ À°é·» çÆ
ÇñÖå ñËÇéé çÆ ÇñÖå éÅñ ÇîñçÆ ÃÆ, êÛÅäÆ éÔƺ Ü»çÆ ÃÆÍ
ÃÅñ AIBB ÇòÚ ñËÇéé À°êð Áèð³× çÅ êÇÔñÅ Ô¼ñÅ Ô¯ÇÂÁÅÍ À°Ã

é¶ êzåÆå ÕÆåÅ ÇÕ ç¶Ã ÇÕö Ô¯ð ÇçôÅ òñ å°ð ÇêÁÅ ÔËÍ ÜÅðÜÆÁÅ
ç¶ ñ¯Õ ÇôÕÅÇÂå» Õðé ÁÅ ðÔ¶ Ãé ÇÕ ÃàÅÇñé ÷°ñî ÕðçÅ ÔËÍ
ñËÇéé é¶ ÇÕÔÅ- ÒÒÜÅðÜÆÁé ñ¯Õ» çÆ ò¼Ö Õ½î ÔË, ÇÂÕ Õ½î çÈÜÆ
Õ½î À°êð ÔîñÅòð éÔƺ Ô¯ò¶×ÆÍ ÃàÅÇñé ×ñå Ú¼ñ ÇðÔËÍÓÓ
D ÜéòðÆ AIBC ù À°Ã é¶ ÇÃÔå Çò×óçÆ ç¶Ö Õ¶ òÃÆÁå
ÇñÖÆ ÇÜà ÇòÚ ÇÂÔ òÅÕ î½ÜÈç Ôé- ÒÒÃàÅÇñé Õá¯ð ÔË, ñ¯Õ À°Ã
ù ìðçÅôå éÔƺ Õðç¶Í î˺ ÕÅîð¶â» ù îôòðÅ Çç³çÅ Ô» ÇÕ ÃàÅÇñé
ù Üéðñ ÃÕ¼åð ç¶ ÁÔ°ç¶ å¯º ÔàÅ ÇçåÅ ÜÅò¶ å¶ À°Ã çÆ æ»
òèÆÕ èÆðÜòÅé, òëÅçÅð éðî ì³çÅ ñÅÇÂÁÅ ÜÅò¶Í åÅÃÕÆ Áå¶
ÃàÅÇñé ÇòÚÕÅðñÆ ì¶òÃÅÔÆ îÅîÈñÆ éÔƺ ÔËÍ ÇÂÃ ç¶ çÈð-ðà éåÆܶ
ì¹ð¶ ÇéÕñä׶ÍÓÓ êåéÆ å¯º Çìé» Ô¯ð ÇÕö ù ÇÂà òÃÆÁå çÅ êåÅ
éÔƺ ÃÆÍ ÇÃÔå ÇòÚ Õ°Þ Ã¹èÅð Ô¯ÇÂÁÅ å» À°Ã é¶ ÃàÅÇñé ù F
îÅðÚ ç¶ ê¼åð ÇòÚ ÇñÇÖÁÅ- å¶ð¶ éÅñ Ô°ä î¶ðÅ Õ¯ÂÆ Ãì³è éÔƺÍ
ñËÇéé ÇÕÀ°ºÇÕ áÆÕ éÔƺ ÃÆ, À°Ã çÆ æ» ê³Üò» ì³çÅ ÷Æé¯òÆò
êÅ ÇñÁÅÍ ÃàÅÇñé é¶ ÷Æé¯òÆò å¶ ÕÅîÆéÆò ׳ã ñÂ¶Í ÇÂÔ Çå³é¶
ÇÂÕ¼ñ¶ ÇÂÕ¼ñ¶ åÅÃÕÆ Á׶ Õ°¼Þ òÆ éÔƺ Ãé, êð Çå³é ÇÂռᶠԯ
׶ å» À°Ã çÆ åÅÕå Øà ×ÂÆÍ À°é·» çÅ øËÃñÅ ÃÆ ÇÕ ñËÇéé 寺
ìÅÁç üåÅ åÅÃÕÆ êÅà éÔƺ ÁÅÀ°ä ç¶äÆÍ
BA ÜéòðÆ AIBD ù ñËÇéé çÆ î½å Ô¯ÂÆÍ åÅÃÕÆ, ÕÅÕ¶ÕÃ
ÇÂñÅà òÅÃå¶ Ç×ÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆÍ ÃàÅÇñé é¶ ñËÇéé ù ôÅÔÅéÅ
Á³çÅ÷ ÇòÚ ÇòçÅ Õðé çÅ êz¯×ðÅî åËÁ ÕÆåÅ å¶ ÇÂÔ êzì³è òÆ
Õð ñ¶ ÇÕ åÅÃÕÆ ù ñÅ׶ éÔƺ ñ¼×ä ç¶äÅÍ ñËÇéé çÆ ç¶Ô
óíÅñ Õ¶ ÁÜÅÇÂì Øð ð¼ÖÆ ×ÂÆ å» ÇÕ ÁÅÀ°ä òÅñÆÁ» êÆó·ÆÁ»
ç¶Ö ÃÕäÍ ñËÇéé çÆ êåéÆ Áå¶ Ô¯ð ìÔ°å ÃÅð¶ ÇÃÁÅä¶ ñ¯Õ ÇÂÃ
øËÃñ¶ Çòð°¼è Ãé êð Õ°Þ éÅ Õð ÃÕ¶Í êzËü ÇòÚ, êz¯×ðÅî» ÇòÚ, æ»
æ» ÕËîÇðÁ» ÇòÚÕÅð ÃàÅñé Ô°³çÅ- ñËÇéé çÆÁ» ×¼ñ» Ô°³çÆÁ»Í
À°Ô ñËÇéé çÅ òÅðà ԯä ÇòÚ ÕÅîïÅì Ô¯ Ç×ÁÅÍ ÁÅêä¶ íÅôä»
Áå¶ ÇñÖå» ÇòÚ À°Ô æ» æ» ñËÇéé ç¶ Õæé» ç¶ ÔòÅñ¶ Çç³çÅ å»
ÇÕ ÃÅìå ԯ¶ Õ¶òñ À°ÔÆ ñËÇéé ç¶ ëñÃë¶ çÅ îÅÇÔð ÔËÍ
îÂÆ ÇòÚ îÆÇà³× Ô¯ÂÆ å» ñËÇéé çÆ òÃÆÁå êó· Õ¶ ùäÅÂÆ
×ÂÆÍ ÃàÅÇñé ù³é Ô¯ Ç×ÁÅÍ À°Ã ù ÇÂà çÅ êåÅ éÔƺ ÃÆÍ ñËÇéé
çÆ êåéÆ ÚÅÔ°³çÆ ÃÆ ÇÂÔ êz˵à ù ÇçåÆ ÜÅò¶Í ÕÅîÆéÆò å¶ ÷Æé¯òÆò
é¶ ÃÅÇðÁ» ù ÇÂà ׼ñ å¶ ÃÇÔîå Õð ÇñÁÅ ÇÕ Ç÷î¶òÅð ì³ÇçÁ»
214 215
ù ÇÂà çÆ ÜÅäÕÅðÆ ÇçåÆ ÜÅò¶, ÛêòÅÀ°äÆ ÇÂéÕñÅì ç¶ é°ÕÃÅé
ÇòÚ Ô¯ò¶×ÆÍ ÇåÕóÆ î÷ìÈå Ô¯ ×ÂÆ åË åÅÃÕÆ ÖÅî¯ô ç¶ÖçÅ ÇðÔÅÍ
À°Ã é¶ êÅðàÆ ìÔ°îå çÅ ÃéîÅé ÕÆåÅÍ
î³çòÅó¶ ÇòÚ ñ¯Õ» çÆ ×ðÆìÆ åðÃï¯× ÃÆÍ åÅÃÕÆ çÅ ÁÅÖäÅ
ÃÆ ÇÕ ç¹éÆÁ» ÇòÚ ÃîÅÜòÅç åç ëËñ¶×Šܶ ðÈÃÆÁ» çÆ ÁÅîçé
ï¯ðê ç¶ ñ¯Õ» 寺 òèÆÕ Ô¯ÂÆÍ Ü¶ ï¯ðê ç¶ ñ¯Õ» 寺 ؼà ðÇÔ ×ÂÆ
å» ðÈà ÇòÚ òÆ ÃîÅÜòÅç çÅ í¯× êË ÜŶ×ÅÍ ÃàÅÇñé îÅðÕÃÆ
ëñÃë¶ ìÅìå Õ°Þ ÕÇÔä ñ¼×Å å» ÃîÅÜòÅçÆ ì÷°ð× ÇòçòÅé ð÷Åé¯ò
ÕóÇÕÁÅ- Ú¹¼ê Õð ã¼Ç×ÁÅ- Ö¹ç çÅ î÷ÅÕ éÅ À°âÅÍ ÇÂÔ å¶ð¶ òÃ
çÆÁ» ×¼ñ» éƺÍ
÷Æé¯òÆò Áå¶ ÕÅîÆéÆò ù êåÅ ñ¼× Ç×ÁÅ ÇÕ ÃàÅÇñé åÅÃÕÆ
ù Õåñ ÕðòÅÀ°äÅ ÚÅÔ°³çÅ ÔËÍ À°Ô åÅÃÕÆ Çòð°¼è Ãé êð À°Ã ù
ÜÅé¯ îÅðé ç¶ Ô¼Õ ÇòÚ éÔƺ ÃéÍ À°é·» é¶ ÇÂà ׼ñ çÅ Ç÷Õð
Õ°¼Þ ÕÅîð¶â» Õ¯ñ Õð ÇçåÅÍ ÃàÅÇñé é¶ ç¯ò¶º ì³ç¶ Õåñ ÕðòÅ
Ççå¶ å¶ åÅÃÕÆ ù êÅðàÆ ÇòÚ¯º AH ÜéòðÆ AIBI ù ì¶çÖñ ÕðÕ¶
ÜñÅòåé Õð ÇçåÅÍ ÜñÅòåéÆ ç¶ ÇçéÆ åÅÃÕÆ ù êåÅ ñ×çÅ
ÇðÔÅ ÇÕ ÇêÛ¯º ì¹ÖÅÇðé ù Õåñ ÕÆåÅ, Ô½ñÆ-Ô½ñÆ ñËÇéé ç¶ ÃÅð¶ ç¶
ÃÅð¶ ÇÂéÕñÅì ÇòÚñ¶ ÃÇÔï¯×Æ îÅð Ççå¶, îÅð¶ òÆ ÷ñÆñ Õð-Õð
Õ¶Í ÇñÖåÆ ÇÂÕìÅñÆÁÅ ÇìÁÅé ñË Õ¶, îÅëÆÁ» î³×òÅ Õ¶Í
éò³ìð AICB ÇòÚ êåéÆ éÅçÆÁÅ Ãî¶å ÃàÅÇñé ÁÅêä¶ ç¯Ãå
ò¯ð¯Çôñ¯ò ç¶ Øð Ç×ÁÅÍ ê¯ÇñàÇìÀ±ð¯ ç¶ Õ°¼Þ Ô¯ð î˺ìð òÆ ÃéÍ
íÇòÖ çÆ éÆåÆ ØóÆ ÜÅä ñ¼×ÆÍ éÅçÆÁÅ é¶ ÇÕÔÅ- å°ÔÅâÆ éÆåÆ
ÕÅðé ñ¼Ö» ì³ç¶ À°Üó ׶ ÇÜà ÕðÕ¶ ÕÅñ êË Ç×ÁÅ å¶ îð ׶Í
Ô°ä ÃðÕÅðÆ ÁÅå³ÕòÅç 寺 ñ¯Õ çÇÔôå÷çÅ ÔéÍ ÃçÅÚÅð ÇÕå¶
éÔƺ ÇðÔÅÍ ÃðÕÅð, òëÅçÅð ì³ÇçÁ» ù îÅðÆ Ü»çÆ ÔËÍ
ÃàÅÇñé, ÇÂÕ ÁêðÅèÆ ò»× êÇÔñ» ÔÆ åäÅÀ° ÇòÚ ÃÆ, éÅçÆÁÅ
ù Ãí ç¶ ÃÅÔîä¶ ×³çÆÁ» ×Åñ» ÇçåÆÁ»Í À°Ô À°áÆ, Øð ê¹¼Ü ×ÂÆ
å¶ ÃàÅÇñé ç¶ êðåä 寺 êÇÔñ» ÁÅåîÔ¼ÇåÁÅ Õð ñÂÆÍ ÇÂÔ ÇÂÕ
ëËÕàðÆ î÷çÈð çÆ ÃÅÀ± Õ°óÆ ÃÆ å¶ ÕçÆ ñËÇéé çÆ ÃÕ¼åð ðÔÆ
ÃÆÍ ÃàÅÇñé À°æ¶ ÁÅÀ°ºçÅ Ü»çÅ Ô°³çÅ å» ÇÂé·» çÅ ÇÂôÕ Ô¯ÇÂÁÅÍ
Ü篺 ÃàÅÇñé óØðô ÇòÚ ÃÆ, À°Ô dzÜéÆÁÇð³× ÕÅñÜ ÇòÚ êó·é
ÜÅÇÂÁÅ ÕðçÆ ÃÆÍ

êÈðÅ îÅÔ½ñ ÁÅå³ÇÕå Ô¯ Ç×ÁÅÍ ÇòçòÅé ÃàÅñéòÅçÆ çðôé
À°êð ÇÕåÅì» ÇñÖä ñ¼×¶ å¶ ÃËîÆéÅð Ô¯ä ñ¼×¶ ÇÜæ¶ ÃàÅÇñé çÆ
Ôð éÆåÆ Áå¶ øËÃñ¶ ù ôz¯îäÆ ÃòÆÕÅð ÕÆåÅ Ü»çÅÍ À°Ã ç¶Ã ÇòÚ
ÇÜÃ é¶ àÅñÃàÅÇÂ, çÅÃå¯òÃÕÆ, ÚËÖ¯ò, êñËÖÅé¯ò, ñËÇéé å¶ åÅÃÕÆ
òð׶ îÅäï¯× ÇÚ³åÕ Ççå¶, ÃàÅÇñé ç¶ ðÅÜ ÇòÚ éÅî ñËä ܯ×Å
ÇÂÕ ÃÅÇÔåÕÅð éÔƺ ÇçÃçÅÍ ×¯ðÕÆ ÇÜÔóÅ ñËÇéé ù ÇÞóÕ ÇçÁÅ
ÕðçÅ ÃÆ, À°Ã éÅñ ñó òÆ ê˺çÅ ÃÆ, ÖÅî¯ô Ô¯ Ç×ÁÅÍ AICF ÇòÚ
À°Ã çÆ î½å Ô¯ÂÆÍ ÃËöÇéé Áå¶ îÅÇÂÕ¯òÃÕÆ éòƺ éÕ¯ð î½ÇñÕ
óò¶çéÅ ç¶ ôÅÇÂð ÃéÍ ç¯ò» é¶ ÁÅåî Ô¼ÇåÁÅ ÕÆåÆÍ ÇÃÁÅä¶ Ö¹ç
Ú¹ê Õð ׶, îÈðÖ» ù Ú¹ê ÕðòÅ ÇçåÅ Ç×ÁÅÍ ÃàÅÇñé Լ毺 ì¶ô°îÅð
Õåñ Ô°³ç¶ ç¶Ö Õ¶ åÅÃÕÆ é¶ ÇÕÔÅ ÃÆ- ÇÂÔ ì³çÅ éîÕÆé êÅäÆ êÆ
êÆ Õ¶ ÇêÁÅà ì¹ÞÅÀ°äÆ ÚÅÔ°³çÅ ÔËÍ
A@ ëðòðÆ AIBI ù åÅÃÕÆ, À°Ã çÆ êåéÆ å¶ òⶠì¶à¶ ù
úâ¶ÃÅ ì³çð×ÅÔ À°å¶ ÇñÜÅ Õ¶ Ãî¹³çðÆ ÜÔÅ÷ À°êð ÚÅó· ÇçåÅÍ
ÇÂÔ ÜÔÅÜ Õ¶òñ åÅÃÕÆ çÆ ÜñÅòåéÆ ñÂÆ ÃÆÍ Ô¯ð éÅ Õ¯ÂÆ
î¹ÃÅëð ÃÆ éÅ ÃÅîÅéÍ ÇÃðë Ö¹ëÆÁÅ ê¹ñÃÍ
å°ðÕÆ ç¶ ÇÕéÅð¶ À°åÅðÇçÁ» Ö¹ëÆÁÅ Õî»â¯ ÁëÃð é¶ À°Ã ù
AE@@ âÅñð ëóÅÂ¶Í À°Ô ñËä¶ éÔƺ ÚÅÔ°³çÅ ÃÆ êð Ô¯ð À°Ã Õ¯ñ
è¶ñÅ òÆ éÔƺ ÃÆÍ Ã¯òÆÁå ç¶Ã çÆ ÃðÕÅð êÅïº êzÅêå ÇÂÔ À°Ã çÆ
ÁÅÖðÆ åéÖÅÔ ÃÆ... ðÈÃ ç¶ ÇêåÅîÅ çŠܶì ÖðÚÍ ÕîÅñ êÅôÅ é¶
À°Ã ù ôðé ÇçåÆÍ ðÈÃ ç¶ ÃðÕÅðÆ ÁÖìÅð» é¶ À°Ã Çòð°¼è í³âÆ
êðÚÅð çÅ î¯ðÚÅ Ö¯ñ· ÇçåÅ... ÇÕ À°Ô ê¼Ûî Õ¯ñ ÇòÕ Ç×ÁÅ... ÇÕ
êȳÜÆêåÆÁ» é¶ èé çÅ îÆºÔ òð·Å ÇçåÅÍ ÇÂÕ ÕÅðàÈé ÇòÚ À°Ô BE
Ô÷Åð âÅñð çÆ æËñÆ ëóçÅ ÇçÖÅÇÂÁÅÍ À°Ã é¶ ÃÉËÜÆòéÆ ÇñÖäÆ
ô°ðÈ ÕÆåÆÍ À°Ã é¶ ÇñÇÖÁÅ- î¶ð¶ éÅñ éÅ è¯ÖÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÔË éÅ è¼ÕÅÍ
ܶ è¯ÖÅ Ô¯ Ü»çÅ î¶ð¶ éÅñ, å» òÆ ÕÆ ÃÆ? ÇÂÕ ì³çÅ ÕÆ Ô°³çÅ ÔË
ÁÅÖð? î¶ð¶ ÇêÁÅð¶ ç¶Ã, ðÈà éÅñ è¯ÖÅ Ô¯ Ç×ÁÅ ÔËÍ
À°Ã é¶ ï¯ðê ç¶ ÃÅð¶ ç¶Ã» ù ÇÃÁÅÃÆ êéÅÔ ç¶ä ñÂÆ ê¼åð
ÇñÖ¶ êð ÇÕö é¶ Ô» éÔƺ ÕÆåÆÍ ìðåÅéÆÁ» ÇòÚ ôðé ç¶ä ñÂÆ
ÁËÚ.ÜÆ. òËñ÷ Áå¶ ìðéÅðâ ôÅÁ é¶ ìó¶ ïåé ÕÆå¶ êð ÁÃëñÍ
ôÅÁ é¶ ÇñÇÖÁÅ- ñ¶ìð Áå¶ Ã¯ôÇñÃà êÅðàÆ çÆ ÃðÕÅð Çòôò
êzÇÃè ÕÇîÀ±ÇéÃà ÇÂéÕñÅìÆ ù æ» éÅ ç¶- ñÅÔéå ÔËÍ ìðåÅéÆÁÅ
éÅñ¯º å» å°ðÕ Ú³×¶ ÇéÕñ¶Í åÅÃÕÆ ÇñÖçÅ ÔË- ÇÂà ×ñ¯ì À°êð
î¶ð¶ ñÂÆ òÆ÷Å éÔƺ ÔËÍ Õìð ñÂÆ òÆ éÔƺÍ
216 217
ÚðÚñ é¶ À°Ã ìÅð¶ ÇñÇÖÁÅ- ÕÅñ¶ ÃÅ×ð ç¶ ÇÕéÅð¶ ò¼âÅ
Ö¼ìÆÖÅé ÕÅîð¶â, ñÆð» çÅ ã¶ð ìÇäÁÅ ìËáÅ Ççé ÕàÆ Õð ÇðÔÅ ÔËÍ
ôËåÅé é¶ ìçÆ çÆ Ö¼ñ úó· ð¼ÖÆ ÔËÍ ÇÂà ܳ×ñÆ î¹ð׶ ç¶ íÅòº¶ Ö³í
Õ°åð¯ ÚÅÔ¶ ê³Ü¶ ò¼ã ÇçÀ°, ÃÅⶠç¶Ã ÇòÚ ÇÂÔ í¯ðÅ ÃÇíÁÕ éÔƺ
ìä¶×ÅÍ
À°Ô ÜÅäçÅ ÃÆ- ç¹éÆÁ» îËù ì³çÅ éÔƺ, ÇÂéÕñÅì çÅ
ÜòÅñÅî¹ÖÆ ÃîÞçÆ ÔË, ÇÜæ¶ êËð èð¶×Å, ÃðÕÅð» ìçñ ÜÅä×ÆÁ»Í
ÇÂæ¶ å°ðÕÆ çÆ ÜñÅòåéÆ ç½ðÅé À°Ã é¶ íÅðÆ ÃÅÇÔå ðÚéÅ ÕÆåÆ
ܯ ï¯ðê çÆÁ» Ãí ÷ìÅé» ÇòÚ ÛêÆÍ îÅÂÆÕñ ׯñâ é¶ ÇñÇÖÁÅåÅÃÕÆ
çÅ ð°åìŠóÃÅð ÃÅÇÔå ÇòÚ À°Ô¯ ÔË Ü¯ ÇÚåðÕñÅ ÇòÚ
ÇñÀ°éÅðç¯ ç Çò³ÃÆ çÅÍ
ðÈÃ ç¶ ñ¯Õ دð ×ðÆìÆ òñ òè ðÔ¶ ÃéÍ ì¹ÖÅÇðé é¶ ÇÕÔÅìðÅìðÆ
Ô¯ ×ÂÆ ÔËÍ ÃÅð¶ ÁîÆð îÅð Ççå¶Í ×ðÆì ðÇÔ ×¶ Ôé
Õ¶òñÍ ÃàÅñé Áå¶ ì¹ÖÅÇðé ÇòÚ çÈðÆ òè ðÔÆ ÃÆÍ ð¯àÆ î³×ç¶
ñ¯Õ» ù ׯñÆÁ» îÅð ÇçåÆÁ» Ü»çÆÁ»Í ÃàÅÇñé ÁÅêä¶ òñ¯º òèÆÁÅ
êð îÈðÖåÅêÈðé Õ¯ÂÆ éòƺ êÅÇñÃÆ ÇñÁÅÀ°ºçÅ å» ê¯Çñà ÇìÀ±ð¯ ç¶
î˺ìð ÁÅêà ÇòÚ Ô½ñÆ-Ô½ñÆ ×¼ñ» Õðç¶- ܶ åÅÃÕÆ ÇÂæ¶ Ô°³çÅ, À°Ô
íñÅ Ô°ä ÕÆ ÕÇÔ³çÅ?
Ö¹ëÆÁÅ Õî»â¯÷ çÅ ÁëÃð Çòç¶ôÆ ç½ð¶ 寺 òÅêÃÆ ò¶ñ¶ ê¹ðÅä¶
ì¶ñÆ åÅÃÕÆ çÅ ÔÅñ ÚÅñ ê¹Ûä À°Ã çÆ ÇðÔÅÇÂô å¶ Ç×ÁÅÍ ÔîçðçÆ
ÜåÅ Õ¶ òÅêà ðÈà ÇòÚ ÁÅÇÂÁÅ å» À°Ã ù ׯñÆ îÅð ÇçåÆ ×ÂÆÍ
Ö¹øÆÁÅ ÁëÃð ðìÆé¯ÇòÚ é¶ Õ°Þ ç¯Ãå» êÅà ÇÂà ׼ñ çÅ ç¹¼Ö
êz×àÅÇÂÁÅ ÇÕ Ã÷Å ç¶ä 寺 êÇÔñ» î¹Õ¼çîÅ å» ÚñÅÇÂÁÅ ÜÅò¶Í
ׯñÆÁ» éÅñ ÛñäÆ Ô¯ÂÆ ðìÆé¯ÇòÚ çÆ ñÅô ÇîñÆÍ
ÇÂÕ îÆÇà³× õåî Ô¯ä ÇêÛ¯º ×Ëð ðÃîÆ ×ñ ÕðÇçÁ» ÚðÚñ
é¶ ÃàÅñé ù ê¹¼ÇÛÁÅ- Ü篺 ÇÕÃÅé» å¯º ÷îÆé Ö¯ÔÆ, À°ç¯º ÕÆ
Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆ? ÃàÅÇñé é¶ ÇÕÔÅ- óÃÅð Ü³× å» Õ°Þ òÆ éÔƺ À°Ã ç¶
î¹ÕÅìñ¶Í ãÅÂÆ Õð¯ó ÇÕÃÅé» êÅïº Ü篺 À°é·» ç¶ Ö¶å Ö¯Ô¶ ׶, À°Ô
Ççzô Ô½ñéÅÕ ÔéÍ
åÅÃÕÆ å¯º ìÅÁç ì¹ÖÅÇðé, ò¼âÅ ì¯ñôÇòÕ é¶åÅ ìÇÚÁÅ ÃÆ Ü¯
ñ×ÅåÅð ÃàÅñé ù ÃÔÆ ðÃå¶ å¶ ÁÅÀ°ä ñÂÆ ÕÇÔ³çÅÍ À°Ã ù
Õåñ Õð ÇçåÅ Ç×ÁÅÍ ÇÂà Çê¼Û¯º îÔÅé ÃëÅÇÂÁÅ î¹ÇÔ³î (The
great Purges) ç½ðÅé ñ¼Ö» ðÈÃÆ îÅð¶ ׶ å¶ ñ¼Ö» ÃÅÇÂì¶ðÆÁÅ çÆ

ìðë ÇòÚ ×ñ¶Í ÇÜé·» çÅ åÅÃÕÆ éÅñ Õç¶ Ã³êðÕ éÔƺ ÇðÔÅ ÃÆ
ëÅÇÂÇð³× ÃÕ°ÁËâ Á¼×¶ ÛÅåÆÁ» åÅä Õ¶ À°Ô- ÒÒåÅÃÕÆ Ç÷³çÅìÅçÓÓ
éÅÁðÅ ñÅÀ°ºç¶Í ÃàÅÇñé çÆ ×°ñÅîÆ Õðç¶ ÕÅîð¶â ç¹ÖÆ Ô¯ Õ¶ ÇÕÔÅ
Õðç¶- ÃÅⶠéÅñ¯º åÅÃÕÆ Ú³×Å ÇðÔÅÍ Ã¼ÚÆ ×¼ñ ç¹éÆÁ» å¼Õ ê¹ÚÅ
å» ÇðÔËÍ
AIC@ ÇòÚ Üðîé çÆ ÃÇæåÆ ç¶Ö Õ¶ åÅÃÕÆ é¶ íÇòÖìÅäÆ
ÕÆåÆ, ÒÒÇÔàñð åÅÕå ÇòÚ ÁŶ×ÅÍ ïÔÈçÆÁ» Áå¶ ÕÅîð¶â» ç¶ ÇÃð
÷îÆé À°å¶ ì¹óÕŶ ÜÅä×¶Í Áܶ ñóÅÂÆ ÇÛóÆ éÔƺ, Üðîé ÕÅîð¶â¯
î˺ å°ÔÅâÆ ÔÅð çÅ ÁËñÅé Õð ÇðÔÅ Ô»ÍU
À°Ã çÆ èÆ ÷ÆéÅ Áå¶ Û¯àÅ ì¶àÅ Ãð׶ÂÆ Ü¯ ÇòÇ×ÁÅéÆ ÃÆ,
ðÈà ÇòÚ ðÔ¶Í ÷ÆéÅ ç¶ ç¯ ì¼Ú¶ î¹³âÅ å¶ Õ°óÆ ÃéÍ ÷ÆéÅ ÇìîÅð
ðÇÔä ñ¼×Æ å» ÃàÅÇñé ù õå» ðÅÔƺ ì¶éåÆÁ» Õðé ñ¼×Æ ÇÕ î˺
ÇìîÅð Ô», êÅêÅ ù ÇîñäÅ ÚÅÔ°³çÆ Ô»Í êÇÔñ» À°Ã ù ÁÅÇ×ÁÅ éÅ
ÇîñÆ êð âÅÕàð» é¶ Ü篺 ÃÅë ç¼ÇÃÁÅ ÇÕ ÇÂÔ îÅéÇÃÕ å½ð å¶
¶éÆ à°¼à Ú¹¼ÕÆ ÔË ÇÕ ÕçÆ òÆ îð ÃÕçÆ ÔË å» ÃàÅÇñé é¶ ÜÅä
çÆ ÁÅÇ×ÁÅ ÇÂà ôðå å¶ ÇçåÆ ÇÕ ç¯Ô» ÇòÚ¯º ÇÂÕ ì¼ÚÅ î¶ð¶ Õ¯ñ
ìå½ð ÷îÅéå ð¼Ö Õ¶ ÜÅÍ À°Ô èÆ ù Ûâ Õ¶ ì¶à¶ Ãä¶ ÇêåÅ Õ¯ñ
ê¹¼Ü ×ÂÆÍ ê¹¼åð öòÅ G ÃÅñ çÅ ÃÆÍ ÇêÀ° å¶ èÆ ç¶ð ìÅÁç Çîñ¶Í
ê¹ðÅäÆÁ» ×¼ñ» Õðç¶Í ÇÂÔ À°ÔÆ Õ°óÆ ÃÆ ÇÜà ù ù¼åÆ ÇêÁ» ÇéÕÆ
ÇÜÔÆ ù À°Ô ÃÅÇÂì¶ðÆÁÅ ÇòÚ Û¼â Õ¶ ÇÖÃÕ ÁÅÇÂÁÅ ÃÆÍ À°Ô ðÈÃ
ìÅð¶ ×¼ñ» Õðé ñ×çÆ å» ÇêåÅ Ú¹ê Õð Ü»çÅÍ À°Ô Õ¯ÂÆ ÇÃÁÅÃÆ
×¼ñ éÔƺ ÕðçÅ ÃÆ å» ÇÕ òÅêà ÜÅ Õ¶ èÆ ù Õ¯ÂÆ î¹ôÕñ ê¶ô éÅ
ÁÅ ÜÅò¶Í À°Ô ñó ê˺çÆ ÇÕ êÅêÅ ×¼ñ» ÇÕÀ°º éÔƺ ÕðçÅÍ Çëð 寺
ÇìîÅð Ô¯ ×ÂÆÍ ÇÂÕ Ççé ÕÇÔä ñ¼×Æ- î˺ ÜÅä ×ÂÆ Ô» êÅêÅÍ
ì¼ÇÚÁ» çÆ ÇÕö ù ñ¯ó æ¯óÅ Ô°³çÆ ÔËÍ ì¼Ú¶ å» ÇêÛÇñÁ» êÅê» çÆ
Ã÷Å í°×åä ñÂÆ Ö¹ç êËçÅ Ô¯ Ü»ç¶ ÔéÍ åÅÃÕÆ é¶ ÇÕÔÅ- åËù î˺
èƶ ÇÂñÅÜ ñÂÆ Üðîé í¶ÜçÅ Ô»Í À°æ¶ î¶ð¶ ç¯Ãå å¶ð¶ ÇÂñÅÜ çÅ
ÖðÚÅ Õðé×¶Í ÷ÆéÅ ÜÅä ñÂÆ ÇåÁÅð éÔƺ ÃÆÍ À°Ã ù ÷ìðçÃåÆ
Ü篺 Ãî¹³çðÆ ì¶ó¶ À°êð Úó·ÅÇÂÁÅ Ç×ÁÅ å» À°Ô ð¯ ð¯ ÕÇÔä ñ¼×ÆúÔ¯
ØÅÔ ëÈà ÇîÇñÁÅÍ î˺ ÁÅêä¶ êÅêÅ ù Çîñä ÁÅÂÆ ÃÆÍ ÇÕæ¶
ÔË êÅêÅ î¶ðÅ? ÇÂÔ å» À°Ô¯ ê¹åñÅ ÔË ÇÜÔóÅ î˺ ÇéÕÆ Ô°³çÆ é¶
ç¶ÇÖÁÅ ÃÆÍ ØÅÔ ëÈÃÍ
ÜðîéÆ ÇòÚ ÜÅ Õ¶ Õ°Þ Ã ìÅÁç ÷ÆéÅ é¶ ÁÅåî Ô¼ÇåÁÅ
ÕÆåÆÍ
218 219
ç¶ð å¼Õ À°Ã ç¶ ç¹ÁÅñ¶ ÷ÆéÅ Ø°³îçÆ ðÔÆÍ åÅÃÕÆ ì¹óì¹óÅÀ°ºçÅ-
À°Ã çÆÁ» Á¼Ö» î¶ðÆÁ» Á¼Ö» ÃéÍ î¶ðÅ é¼Õ, î¶ð¶ ì¹¼ñ·, î¶ðÅ ð³×Í
î˺ À°Ã ÇòÚ ìÔ°å ÃÅðÅ î½ÜÈç Ã»Í ÇÂö åð·» ÕÆ êåÅ À°Ã ÇòÚñÅ
êÅ×ñêä î¶ð¶ ÇòÚ òÆ Ô¯ò¶Í ÔÀ°ÕÅ ñË Õ¶ À°Ã é¶ ÇÕÔÅ- ç¹éÆÁ»
çÅ ëñÃëÅ Áå¶ ÇòÇ×ÁÅé, ÇêÁÅð Á׶ ÇÕò¶º ñÆð ñÆð Ô°³ç¶ Ôé !
Ç×ÁÅé ÇÕ¼âÆ Õî÷¯ð ÚÆ÷ ÔË! Ü÷ìÅå, ÁÕñ çÆÁ» ׯâäÆÁ» ñ°ÁÅ
Çç³ç¶ ÔéÍ
ÃàÅñé é¶ ÇìÁÅé ÇçåÅ- ÁÃƺ ÜñçÆ, Üðîé ÇòÚ¯º éÅ÷ÆòÅç
õåî Õð»×¶ Í åÅÃÕÆ é¶ ÁÅÇÖÁÅ- î÷çÈð» ù ÁËéÆ çÈð ÜÅ Õ¶
ñóé çÆ ÕÆ ñ¯ó î÷çÈð çÅ ç¹ôîä, î÷çÈð ç¶ é¶ó¶, ÇìñÕ°ñ
ÃÅÔîä¶ ìËáÅ Ô°³çÅ ÔËÍ
åÅÃÕÆ éÅñ¯º ê³Ü ÃÅñ ìÅÁç ÚðÚñ çÅ AICE ÇòÚ ÇìÁÅé
ÁÅÇÂÁÅ ÇÕ ï¯ðê ù ìÚÅÀ°ä ñÂÆ Ü¶ Üðîé Çòð°¼è à¼Õð ñËäÆ ê¶
å» ñËäÆ ÚÅÔÆçÆ ÔËÍ åÅÃÕÆ é¶ ÇÕÔÅ- ÁÕñ å» ÇÂé·» ù ÁŶ×Æ
êð ÃÇÔܶ ÃÇÔÜ¶Í ÚðÚñ ù ÁÅ ×ÂÆ ÔË ÃàÅñé ù éÔƺÍ
åÅÃÕÆ çÅ òâÅ ì¶àÅ ñ¯òÅ Üðîé ÇòÚ ÃÆÍ ×ðÆìÆ ÇòÚ Ççé
ÕàÆ Õð ÇðÔÅ ÃÆÍ ÇêåÅ é¶ Ã¯ÇÚÁÅ, æ¯óÅ îÅÔ½ñ ìçñ ÜŶ×Å,
ÜðîéÆ çÅ àÈð Õðç¶ Ô»Í À°Ô êÇðòÅð Ãä¶ Üðîé ÇòÚ Ç×ÁÅ,
Üðîé» ù êåÅ ñ¼×Å å» À°é·» ÇÕÔÅ- ÁÇÔ ç¶Ö¯, ÷Åð ÖÅéçÅé çÅ
ÕÅåñ Ô°ä ÇÂæ¶ ÁÅ òÇóÁÅ ÔËÍ ÷ÅÇðéÅ, ìÅçôÅÔ ÕËÃð çÆ íåÆÜÆ
Üðîé ôÇÔ÷ÅçÆ ÃÆ ÇÜà ÕðÕ¶ Üðîé» é¶ åÅÃÕÆ ù éëðå éÅñ
ç¶ÇÖÁÅÍ Õ°Þ ç¯Ãå» çÆ îçç éÅñ À°Ã ù ëð»Ã ÇòÚ ôðå» ç¶
ÁÅèÅð å¶ ÁÅð÷Æ òÆ÷Å Çîñ Ç×ÁÅÍ À°Ô ÕçÆ ðÅÜèÅéÆ êËÇðà éÔƺ
ÜŶ×Å å¶ ëð»ÃÆÃÆ ÇÃÁÅÃå À°ê¼ð Çà¼êäÆ éÔƺ Õð¶×ÅÍ
ëð»Ã ÇòÚ À°Ã é¶ ðÈÃÆ ÇÂéÕñÅì çÅ ÇÂÇåÔÅà ÇñÇÖÁÅÍ ç¹éÆÁ»
ÇòÚ ôÅÇÂç ÁÇÜÔÅ ÇòðñÅ ì³çÅ ñ¼í¶ ÇÜÃ é¶ ÔÇæÁÅðì³ç ï°¼è Çܼå
Õ¶ À°Ã çÅ ôÅéçÅð ÇÂÇåÔÅà òÆ ÁÅê ÇñÇÖÁÅ Ô¯Â¶Í ÇÂÔ ô»åÇÚå
Ô¯ Õ¶ ÇñÇÖÁÅ ÕñÅÇÃÕ ÇÂÇåÔÅà ÔËÍ À°Ô ÃÇêé¯÷Å çÅ òÅÕ òðåçÅ
ÔË- éÅ ð¯ò¯ éÅ Ô¼Ã¯Í ÃîÞä çÅ ïåé Õð¯Í ìðåÅéòÆ ÇÂÇåÔÅÃÕÅð
ð¯÷¶, åÅÃÕÆ ìÅìå ÇñÖçÅ ÔË- À°Ã çÆ ôËñÆ ÕÅðñÅÇÂñ òð×Æ ÔËÍ
ÕÅðñÅÇÂñ ÇòÚ ðÈÔÅéÆ ðԼà ÔËÍ åÅÃÕÆ Õ¯ñ ðÈÔÅéÆ ðԼà ù ÃîÞä
òÅÃå¶ å¼æ» éÅñ íðêÈð ÇÂÇåÔÅÃÕÅðÆ ÔËÍ ÚðÚñ é¶ òÆ ï°¼è çÅ
Çìðå»å ÇñÇÖÁÅ êð åÅÃÕÆ é¶ Õ¶òñ Çìðå»å éÔƺ ÇñÇÖÁÅ, À°Ã

çÅ Çìðå»å ÇÂÇåÔÅÃ ç¶ ëñÃë¶ ÇòÚñ¶ Áé§å í¶ç Ö¯ñ·çÅ ÔËÍ À°Ã
çÆ ðÈÃÆ ì¯ñÆ ÇòÚ ï¯ðê çÅ ÃÅðÅ ÕñÅÃÆÕñ ÃÅÇÔå ì¯ñçÅ ÔËÍ
îÅðÕÃÆ ÃÕÈñ ÁÅë æÅà ç¶ Ô°ä å¼Õ ԯ¶ Ãí ÇÂÇåÔÅÃÕÅð» 寺
ò¼âÅ ÜÆéÆÁà åÅÃÕÆ ÔËÍ À°Ã ç¶ ÜÆéÆÁà ԯä çÅ ÃìÈå ÇÂÔ¯ ÕÅëÆ
ÔË ÇÕ ÕÅîð¶â» é¶ À°Ã ù ð¼ç ÕÆåÅÍ ÁÅêäÆ ÃÉËÜÆòéÆ ÇòÚ ñËÇéé
ù À°Ô Ö¹ç 寺 òèÆÕ òÇâ¼åä çÅ Ô¼ÕçÅð î³éçÅ ÔËÍ À°Ô ÕÇÔ³çÅ
ÔË- ñ¯Õ» çŠܯô íÅë ò»× ÔËÍ íÅë Õ°Þ éÔƺ Õð ÃÕçÆ Ü¶
ÇêÃàé Áå¶ ÃñÆò ÇòÚ çÆ éÔƺ ñ§ØÅÂÆ Ü»çÆÍ êð ð¶ñ ×¼âÆ ù
ÇêÃàé Áå¶ ÃñÆò éÔƺ ÇÖÚç¶, íÅë ÇÖÚçÆ ÔËÍ ÇñÖçÅ ÔË- îðé
寺 Õ°Þ ÃÅñ ìÅÁç ñËÇéé î¶ð¶ ùëé¶ ÇòÚ ÁÅ Õ¶ ÕÇÔä ñ¼×Å- å±³
Õî÷¯ð ñ×çÅ ÔËºÍ ÇÂñÅÜ ÇÕÀ°º éÆ ÕðòÅÀ°ºçÅ? î˺ ÕÇÔä ñ¼×Šûå¶ðÆ
î½å ÇêÛ¯º ìðÇñé ÇòÚ ÜÅ Õ¶ ÇÂñÅÜ ÕðÅÇÂÁÅ ÃÆ î˺; êð
Ü篺 ç¶ÇÖÁÅ, À°Ô å» ÃÅÔîä¶ Öó·Å ÔË, Çëð î˺ òÅÕ ìçñ Õ¶ ÇÕÔÅ-
Ü篺 å±³ ÇìîÅð ÃÆ, À°ç¯º ÇÂñÅÜ ñÂÆ ìðÇñé ÚñÅ Ç×ÁŠûÍ
ÇñÖå çÅ ÃÇÔÜ Ã¹íÅ ç¶Ö¯- êÆåð¯×ðÅç é¶ó¶ îËù ùäé ÁÅÂÆ
íÆó ç¶ ÁÅñ¶ ç¹ÁÅñ¶ ÷Åð ç¶ ø½ÜÆ Ø¯óÃòÅð ì³çÈÕ» éÅñ ñËà ÇÂÕ
çÅÇÂðÅ ìäÅ Õ¶ ç¹ÁÅñ¶ Öñ¯å¶ ÃéÍ Ú¹ê ÚÅêÍ À°é·» ç¶ Ø¯ÇóÁ»
çÆÁ» ×ðçä» Ô¶á¯º çÆ, ñ¼å» ÇòÚ¯º çÆ î÷çÈð çÅÇÂð¶ Á³çð î¶ð¶
ò¼ñ ÁÅ ðÔ¶ ÃéÍ Ø¯ÇóÁ» çÆÁ» ñ¼å» ԶᯠçÆ ÃðÕçÅ ÁÅÀ°ºçÅ
ÇÂéÕñÅì î˺ Á¼Öƺ ç¶ÇÖÁÅ ÃÆ, ÷Åð ç¶ ÃËÇéÕ çðôÕ ÖÅî¯ô Ô¯ Õ¶
ç¶Öç¶ ðÔ¶ ÃéÍ æ¯ó·¶ Ççé» ìÅÁç E Ô÷Åð ì³çÈÕ» Çîñ ×ÂÆÁ»Í
ÇÂÕ å¯º ìÅÁç çÈÜÆ ëÇåÔ ÔÅÃñ Ô°³çÆ ×ÂÆ å¶ ÃÅⶠԼæ ÇîñàðÆ
çÆÁ» ×¼âÆÁ» ÁÅ ×ÂÆÁ»Í دÇóÁ» ԶỠçÆ ñ§Ø Õ¶ ÁŶ î÷çÈð
ø½ÜÆ ×¼âÆÁ» ÇòÚ ÃòÅð Ô¯ ׶Í
À°Ã çÅ Û¯àÅ ê¹¼åð Ãð׶ÂÆ ðÈà ÇòÚ ÁÚÅéÕ ×ÅÇÂì Ô¯ Ç×ÁÅÍ
À°Ã ù ÇÕæ¶ ÇñÜÅ Õ¶ ÇÕò¶º ÇÕò¶º îÅÇðÁÅ ÕçÆ êåÅ éÔƺ ñ¼×ÅÍ
åÅÃÕÆ ÇñÖçÅ ÔË- îËù îÅðéÅ ÚÅÔ°³çÅ ÃÆ ÃàÅÇñéÍ î˺ Ô¼æ éÔƺ
ÁÅÇÂÁÅ å» Ãð׶ÂÆ éÅñ Õ³î ÚñÅ ÇñÁÅÍ À°Ã çÅ ÕÆ ÕÃÈð ÃÆ?
îËù ÇÕà êÅê çÆ Ã÷Å ÇîñÆ? î˺ å» ÷Åð ç¶ êÇðòÅð ù îÅðé ç¶
òÆ Ô¼Õ ÇòÚ éÔƺ ûÍ
À°Ã çÆ À°îð EE ÃÅñ çÆ Ô¯ ×ÂÆ êð òèÆÕ ì¹¼ãÅ Ô¯ Ç×ÁÅ
ÃÆÍ å°ð×é¶ò çÅ òÅÕ À°Ã ù ïÅç ÁÅÀ°ºçÅ ÔË- ÒÒêåË Ã³ÃÅð ÇòÚ
Ãí 寺 ì¹ðÆ ÚÆ÷ ÇÕÔóÆ ÔË? EE ÃÅñ çÆ À°îð êÅð ÕðéÅÍÓÓ Çëð
220 221
ÁÅêä¶ ÁÅê ù ÁÅÖçÅ ÔË- ñËÇéé Ú³×Å ÇðÔÅ, Û¶åÆ îð Ç×ÁÅÍ ÕÆ
ÇêÁË ÇÂæ¶?
Ãð׶ÂÆ çÆ î» éåÅñÆÁÅ é¶ ç¹éÆÁ» ç¶ éÅî ÇÂÕ Ö¹¼ñ·¶ Öå
ðÅÔƺ ÁÅêä¶ ê¹¼åð çÆ îÅÃÈîÆÁå çÅ òÅÃåÅ êÅ Õ¶ À°Ã ñÂÆ
ÜñÅòåéÆ î³×ÆÍ À°Ã ù îðé 寺 ìÚÅÀ°ä çÆ ÁêÆñ ÕÆåÆÍ ÇòÁðæÍ
ÕçÆ À°Ã çÅ æÔ° êåÅ éÔƺ ñ¼×ÅÍ
éÅðò¶ ÇòÚ ñ¶ìð êÅðàÆ çÆ ÃðÕÅð ìä ×ÂÆ å» åÅÃÕÆ é¶
À°æ¶ êéÅÔ î³×Æ ÇÕÀ°ºÇÕ ëð»Ã ÇòÚ À°Ã çÅ ÃÅÔ Ø°àçÅ ÃÆÍ ÇÂæ¶
Õ°Þ ðÅÔå ÇîñÆÍ ÇñÖçÅ ÔË- ðÈà ÇòÚ ÷Åð çÆ ÕËç ÇòÚ î˺ ìÔ°å
ÃÅðÆÁ» ï¯ðêÆé ì¯ñÆÁ» ÇòÚ ÛêÆ ìÅÂÆìñ êó·çÅ ðÇÔ³çÅÍ ÇÂÃ
ÕðÕ¶ éÔƺ ÇÕ èðî ÇòÚ¯º Õ¯ÂÆ ô»åÆ Çîñ¶Í ÇÂà ÕðÕ¶ ÇÕ î˺ À°Ã
çÅ êÅá ÕðÇçÁ» ÕðÇçÁ» ï¯ðê çÆÁ» éòÆÁ» å¶ ê¹ðÅäÆÁ» ì¯ñÆÁ»
ÇÃÖÆÁ»Í ÇÂæ¶ î¶ð¶ ÃÅÔîä¶ éÅðò¶ÜÆÁé ì¯ñÆ ÇòÚ ÛêÆ ìÅÂÆìñ
êÂÆ ÔËÍ Ô°ä î˺ ÇÂà çÅ êÅá ÕðÕ¶ éÅðò¶ÜÆÁé ÇÃÖ ñò»×ÅÍ
Û¶åÆ ÔÆ éÅðò¶ ÇòÚ À°Ã ç¹ÁÅñ¶ ÃÇÔî é¶ Ø¶ðÅ êÅ ÇñÁÅÍ ðÈÃ
é¶ éÅðò¶ êÅà ð¯Ã êz×àÅÇÂÁÅ ÇÕ åÅÃÕÆ À°Ã ç¶Ã ÇòÚ¯º Á¼åòÅçÆ
Ãð×ðîÆÁ» ÚñÅ ÇðÔÅ ÔËÍ ÇÂà éÅñ ç¯Ô» ç¶Ã» ç¶ Ã³ì³è» ù ÖåðÅ
êËçÅ Ô¯ Ç×ÁÅ ÔËÍ éÅðò¶ çÆ ê¹ñÆà À°Ã ç¶ ÁÅñ¶ ç¹ÁÅñ¶ åËéÅå Ô¯
×ÂÆ Áå¶ Ôð ÇÕÃî çÅ ÇÃÁÅÃÆ ÇìÁÅé ì³ç Õðé çÆ ÔçÅÇÂå
ÕÆåÆÍ åÅÃÕÆ é¶ ç¹ÖÆ ÇÔðç¶ éÅñ ÇÕÔÅ- ܶ Ú¹ê ÕðÕ¶ ìËáäÅ Ô°³çÅ
ë¶ð ðÈà ÇòÚ ÔÆ ìËá Ü»çÅÍ îËù À°æ¶ ÇÕö é¶ ÕÆ ÕÇÔäÅ ÃÆ?
ñ¶ìð êÅðàÆ çÅ ò÷Æð åÇðòñÆ, åÅÃÕÆ çÅ ê¹ðÅäÅ ç¯Ãå ÃÆÍ
À°Ã¶ é¶ Ö¹ôÆ Ö¹ôÆ åÅÃÕÆ ù ÇÃÁÅÃÆ ôðä ÇçòÅÂÆ ÃÆÍ ÁÅ Õ¶
åÅÃÕÆ ù ÕÇÔä ñ¼×Å- å°ÔÅⶠÕðÕ¶ î¶ð¶ ÇÖñÅë Ü°³âñÆ ñÅîì³ç Ô¯
×ÂÆ ÔËÍ å°ÔÅù Ú¹ê ÕðÕ¶ ìËáäÅ êò¶×ÅÍ Ü¶ ÇÃÁÅÃÆ ñ¶Ö ÛêòÅÀ°ºç¶
ðÔ¶ åç Ü» å°ÔÅù ç¶Ã Û¼âäÅ êò¶×Å Ü» îËù ÕËìÇéà ÇòÚ¯º Õ¼ãä׶Í
åÅÃÕÆ ×°¼Ã¶ ÇòÚ ÁÅ Ç×ÁÅ, ×ðÇÜÁÅ- å±³ ÇéÕñ¶º×Å åÇðòñÆ, ïÕéÆé
ÇéÕñ¶º×ÅÍ Õ¶òñ ÃðÕÅð ÇòÚ¯º éÔƺ ç¶Ã ÇòÚ¯º òÆÍ éÅ÷ÆòÅç Á׶
å±³ ׯⶠà¶Õ Ççå¶ ÔéÍ î¶ð¶ ò»× å±³ ÇÃÁÅÃÆ êéÅÔ î³×çÅ Çëð¶º×ÅÍ
Õ¼ñÅ å±³ éÆÍ å¶ðÆ ÃðÕÅð òÆÍ å±³ çð çð íàÕ¶º×ÅÍ
êÆð çÆ íÇòÖìÅäÆ Ã¹ä Õ¶ ò÷Æð ù åð¶ñÆ ÁÅ ×ÂÆ, À°Ô
ÜÅä ñÂÆ À°ÇáÁÅ å¶ Ô¼æ òèÅÇÂÁÅÍ åÅÃÕÆ é¶ À°Ã éÅñ Ô¼æ éÔƺ
ÇîñÅÇÂÁÅÍ

êåéÆ Ãî¶å åÅÃÕÆ îËÕÃÆÕ¯ ñÂÆ ðòÅéÅ Ô¯ Ç×ÁÅÍ ÃàÅÇñé
À°Ã À°ê¼ð ÁêðÅèÆ Ô¯ä ç¶ ì¶ì¹ÇéÁÅç ÇìÁÅé ÁÖìÅð» ÇòÚ ÛêòÅ
ÇðÔÅ ÃÆÍ À°Ã é¶ ñÆ× ÁÅë é¶ôé÷ ù ÁêÆñ ÇñÖÆ- îÅéï¯× ñÆ×
ÃàÅñé ç¶ ÇÃÁÅÃÆ ÁÅå³ÕòÅç ìÅìå ÕÇîôé ÇìáÅÂ¶Í éÅðò¶ 寺 òÆ
î˺ ÇÂÔ ÁêÆñ ÕÆåÆ ÃÆÍ À°å¼ð éÔƺ ÇîÇñÁÅÍ î˺ ç¯ôÆ Ô¯ÇÂÁÅ å»
ÚÅÔ¶ îËù ÃàÅñé ç¶ ÔòÅñ¶ Õð ç¶äÅÍ
ÚÅð ÃÅñ ìÅÁç åÅÃÕÆ çÅ Õæé Ã¼Ú Ô¯ÇÂÁÅÍ éÅ÷ÆÁ» é¶
éÅðò¶ À°ê¼ð Ô¼ñÅ ì¯ñ Çç¼åÅÍ ò÷Åðå í¼Ü ×ÂÆ å¶ Ãî¹³çð ÇÕéÅð¶
ÃÅÔ¯ ÃÅÔ Ô¯Â¶ î³åðÆ Ç³×ñ˺â ù ÜÅä òÅñÆ ÇÕôåÆ çÆ À°âÆÕ
ì¶ÃìðÆ éÅñ Õðé ñ¼×¶Í åÇðòñÆ é¶ åÅÃÕÆ çÅ òÅÕ í×½ó¶ ÃÅæÆÁ»
ù ùäÅÇÂÁÅÍ
Çëð À°Ã é¶ ÇéÀ±ïÅðÕ ÇòÖ¶ ÇÂÕ êìÇñÕ îÆÇà³× ç¶ éÅî
óç¶ô ÇñÇÖÁÅ- î˺ ÃìÈå» Ãî¶å Çéðê¼Ö êóåÅñÆÁÅ ÕÇîôé Á¼×¶
ê¶ô Ô¯ò»×Å å¶ ðÈà ÇòÚ Ü¯ Ô¯ÇÂÁÅ å¶ Ô¯ ÇðÔÅ ÔË À°Ã ìÅìå óÃÅð
ù ÔÕÆÕå êåÅ ñ׶×ÆÍ î˺ ÁËñÅé ÕðçÅ Ô» ÇÕ ÕÇîôé îËù ÞÈáÅ
î³é ñ¶ å» î˺ ÃàÅñé ç¶ ëÅÇÂÇð³× ÃÕ°ÁËâ Á¼×¶ Öñ¯ ÜÅò»×ÅÍ
ÃÅð¶ ÜÔÅé Á¼×¶ î¶ðÅ ÇÂÔ ÁËñÅé ÔËÍ êð ܶ ÃÅìå Ô¯ Ç×ÁÅ ÇÕ
ÃàÅñé ÖȳÖÅð çÇð³çÅ ÔË å» î˺ ÇÂÔ î³× éÔƺ Õð»×Å ÇÕ ëÅÇÂÇð³×
ÃÕ°ÁËâ Á¼×¶ À°Ã ù ÖóÅ Õð¯Í ÁÅÀ°ä òÅñÆÁ» êÆó·ÆÁ» À°Ã ù
ç¹ðÕÅðé×ÆÁ»Í Áé§å Ã ñÂÆ À°Ô Õñ§ÇÕå ðÔ¶×ÅÍ À°Ã ñÂÆ ÇÂÔ¯
Ã÷Å ÕÅëÆ ÔËÍ î¶ð¶ Çòð°¼è ç¯ô ñÅÀ°ä òÅñ¶ ÕðËîÇñé ÇòÚ ìËá¶
ì³ÇçÁ» ç¶ îÈ³Ô À°ê¼ð î˺ ÁÅêäÅ ÁËñÅé ò×ÅÔ îÅÇðÁÅ ÔËÍ Ô°ä
À°é·» çÅ ÜòÅì À°âÆÕ ÇðÔ»Í
êåéÆ éåÅñÆÁÅ çÃçÆ ÔË, ÕçÆ-ÕçÆ ÇÂÔ òÆ Ô°³çÅ- À°Ô ì¶Á³å
À°çÅÃÆ ÇòÚ ÕÇÔ³çÅ- ÇÕà ñÂÆ ÜÆ ÇðÔÅ Ô»? î˺ îð Ü»çÅ å» î¶ðÅ
ÇêÁÅðÅ ê¹¼å Ãð׶ÂÆ å» ÇÜÀ°ºçÅ ðÇÔ³çÅÍ
ÇÂÔ Øð çÆÁ» ×¼ñ» ÃéÍ Ü篺 ¶ºÜÇñÕÅ é¶ õå ÇñÇÖÁÅ ÇÕ
À°Ô îÅÃÕ¯ ç¶ î¹Õ¼çÇîÁ» Áå¶ Õåñ» ÕÅðé À°çÅà ÔË å» åÅÃÕÆ é¶
ÜòÅì Çç¼åÅ- îé°Ö çÅ À°çÅà ԯäÅ Õ°çðåÆ ÔË êð å¶ð¶ òð×Æ
ìÔÅçð Á½ðå çÅ À°çÅà ԯäÅ î˺ ×Ëð Õ°çðåÆ ÃîÞç»Í ë¶ð å» å±³
ÔÅð ×ÂÆÍ ÇÂÇåÔÅà ÕÂÆ åðÆÇÕÁ» éÅñ ÁÅçîÆ ù ÇîñçÅ ÔËÍ
ÁÅçîÆ ù êåÅ Ô¯äÅ ÚÅÔÆçË À°Ã éÅñ ÇÕò¶º ÇîñäÅ ÔËÍ å±³ üÚÆ Ô˺,
åËù ܶ ñ×çË ÇÂÇåÔÅà å¶ð¶ 寺 ×ñå Õ³î ÕðòÅÀ°ä ñÂÆ å¶ð¶
Çòð°¼è Ô¼æ Ú¹ÕçÅ ÔË, å±³ À°Ã Çòð°¼è ç¯ò¶º Ô¼æ Ú¹¼ÕÍ Ã¹äÆ î¶ðÆ ×¼ñ?
222 223
ñÆ× ÁÅë é¶ôé÷ é¶ ÕÇîôé æÅê ÇçåÅÍ À°Ã ÇÂÇåÔÅÃÕ î¹Õ¼çî¶
çÅ ÜòÅì ÇåÁÅð Õðé ñÂÆ À°Ã é¶ ÇÂà åð·» ÇîÔéå ÕÆåÆ ÇÜò¶º
ÇÕ ÃàÅÇñéòÅç ÃçÆÁ» å¼Õ ÕÅÇÂî ðÔ¶×ÅÍ ÃàÅÇñé Çòð°¼è ÃçÆÁ»
å¼Õ çÅ ÜòÅì ÇñÖäÅ ÜðÈðÆ ÔËÍ ÜÅé â¶òÆ çÆ Ú¶Áð ÁèÆé ÕÇîôé
ÁÅë ÇÂéÕ°ÁÅðÆ ÕÅÇÂî Õð ÇçåÅ ÇÜÃ é¶ A@ ÁêzËñ AICG ù Õ³î
ô°ðÈ ÕÆåÅÍ â¶òÆ é¶ ðÈÃÆ ðÅÜçÈå Áå¶ ç¹éÆÁ» çÆÁ» ÕÇîÀ±ÇéÃà
êÅðàÆÁ» ù ÁÅêä¶ êzåÆÇéè í¶Üä ñÂÆ ÇÕÔÅ êð ÕÇîÀ±ÇéÃà» é¶
ÕÇîôé çÅ ìÅÂÆÕÅà ÕÆåÅÍ â¶ã îÔÆéÅ ÃÅðÅ ÃÅðÅ Ççé ìÇÔà ԰³çÆÍ
ÇðÕÅðâ ê¶ô Ô°³çÅÍ
Üðîé ÇòÚ ðÇÔ³ç¶ ñ¯òÅ ù ÇêåÅ é¶ ìÔ°å ÃÅð¶ ÇòçòÅéÅ å¶
ñ¶ÖÕ» ç¶ ÔñëÆÁÅ ÇìÁÅé ÇÂռᶠÕðé ñÂÆ ÇÕÔÅÍ ×ðÆìÆ Áå¶
òèÆÕ Õ³î ÕÅðé ñ¯òÅ ÇìîÅðÆ ÇòÚ òÆ ìÔ°å Õ³î ÕðçÅ, Çëð òÆ
ÇêåÅ ç¶ ×°¼Ã¶ çÅ ÇôÕÅð Ô°³çÅÍ ÕðÅà ÁË×÷ÅîÆé¶ôé ÇòÚ Ôð ÃòÅñ
çÅ Ü°ÁÅì åÅÃÕÆ áð·î¶ éÅñ Çç³çÅÍ àÅñ îà¯ñ Ü» è¹³çñ¶êä çÅ
ÃòÅñ ÔÆ éÔƺ ÃÆÍ ÒÒì¶Á³å Ǽ÷å ç¶ÖÆ, òâÆÁ» Ã¼à» å¶ ÔÅð» çÅ
ÃÅÔîäÅ Ô¯ÇÂÁÅ êð îé°ÖåÅ ç¶ ôÅéçÅð íÇòÖ ÇòÚ¯º î¶ðÅ ÇòôòÅÃ
à°¼àÅ éÔÆºÍ ÇÂà ÇòôòÅà çÆ ñ¯Á ØàäÆ å» ÕÆ ÇÂà ÇòÚ ê¹Öå×Æ,
êz½ó·åÅ ðñçÆ ×ÂÆÍÓÓ ÕÇîôé Á¼×¶ ÇÂÔ À°Ã ç¶ ÁÅÖðÆ ì¯ñ ÔéÍ
À°Ã é¶ è³éòÅç ÕÆåÅ å¶ ìËá Ç×ÁÅÍ
À°Ã çÆÁ» ôÕåÆôÅñÆ çñÆñ» é¶ ÕÇîôé ù ޳ܯó ÇçåÅÍ Ãí
ç¶ Ãí î˺ìð ç¶ð å¼Õ Ú¹ê ÚÅê ìËᶠðÔ¶Í ÜÅé â¶òÆ ðÃîÆ å½ð å¶
Á³åî ôìç ÕÇÔäÅ ÚÅÔ°³çÅ ÃÆ, À°Ã é¶ Õ¶òñ ÇÂÕ òÅÕ ÁÅÖ Õ¶
ÕÅðòÅÂÆ ÃîÅêå ÕÆåÆ- î¶ðÅ ÇÕÔÅ Õ¯ÂÆ òÆ òÅÕ ÇÂà Ãí Õ°Þ ç¶
ÃÅÔîä¶ å°¼Û Áå¶ Ô¶Ú Ô¯ò¶×ÅÍ å¶ð» ÃÅñ ìÅÁç â¶òÆ é¶ ÇÕÔÅ ÃÆî˺
ÁÅêä¶ ÃÅÔîä¶ ÃÅÖôÅå Ã¼Ú Öñ¯åÅ ç¶ÇÖÁÅÍ Á³×ð¶÷Æ À°Ã ñÂÆ
Çòç¶ôÆ ì¯ñÆ ÃÆ êð Ôð ×¼ñ ÃÅë Ô°³çÆ, çñÆñ» çÅ Ôó· ÇñÁÅÀ°ºçÅ,
Õ¯ÂÆ ÔÅð Çô³×Åð éÔƺ, Õ¯ÂÆ ãÅñ åñòÅð éÔƺ, êÈðé Üñ½Á ÇòÚÍ
ÁÇܼå Áîð üÚÍ
ÇÂÔ ÕÇÔÕ¶ ÇÕ ÃàÅñé ç¶ ÇÖñÅë ÃÅÇ÷ô ëóÆ ×ÂÆ ÔË, ÚÅð
ÜðéËñ Õåñ Õð Ççå¶ Áå¶ BE Ô÷Åð ÁëÃð ÃÅÇÂì¶ðÆÁÅ ÇòÚ Ã¹¼à
Ççå¶Í çÈÜÆ Ã³ÃÅð Ü³× å¯º êÇÔñ» ø½½Ü ñ§×óÆ Ô¯ ×ÂÆ ÃÆÍ ÇÂÔ ò¼âÅ
ÃëÅÇÂÁÅ Á»å¯é¯ò 寺 ÕðòÅÇÂÁÅ å¶ Õ³î ÇÃð¶ Úó·é 寺 ìÅÁç À°Ã
å¶ òÆ ÜÅÃÈà ԯä çÅ ç¯ô ñÅÕ¶ ׯñÆ çÅ× ÇçåÆÍ ÜñÅç òÆ Ã¹ð¼ÇÖÁå
éÔƺ ÃéÍ ï¯ðê ÇòÚ Ö¹ëÆÁÅ ê¹ñÆÃ ç¶ ÚÆë, ÇÂ×éà ðÆà ù Ôð

ç¹¼ÖçÅÂÆ ØàéÅ çÅ êåÅ ÃÆÍ Á¼Õ Õ¶ AH Ü°ñÅÂÆ AICG ù À°Ã é¶
ÁÅêä¶ ÁÃåÆë¶ ÇòÚ ÇñÇÖÁÅ- î˺ À°Ô ÇÖåÅì, ÒÁÅðâð ÁÅë çÆ
ðËâ¼ ìËéðÓ Ü¯ îËù AIBH ÇòÚ ÇîÇñÁÅ ÃÆ òÆ ÁÃåÆë¶ éÅñ òÅêÃ
í¶ÜçÅ Ô»Í ÇÂà ù êÇÔéäÅ î¶ðÆ ôÅé ç¶ ÇõñÅë ÔËÍ ÚÅð Ãå³ìð ù
ׯñÆÁ» éÅñ ÛñäÆ Ô¯ÂÆ À°Ã çÆ ñÅô êËÇðà çÆ ÇÂÕ ÃóÕ ÇÕéÅð¶
êÂÆ ÇîñÆÍ
ñ¯òÅ À°êð Áê˺â¶ÃÅÂÆàà çÅ ÔîñÅ Ô¯ Ç×ÁÅÍ ÁËÇàéÆ, À°Ã çÅ
Ãí 寺 íð¯Ã¶ï¯× Çîåð ëð»ÃÆÃÆ ÃðÕÅðÆ ÔÃêåÅñ ÇñÜÅä çÆ æ»
À°Ã ù ۯචÇÜÔ¶ ÔÃêåÅñ ÇòÚ ñË Ç×ÁŠܯ ÇÂÕ ðÈÃÆ âÅÕàð çÅ
ÃÆÍ À°æ¶ ñ¯òÅ çÅ Áêz¶ôé Ô¯ÇÂÁÅ å¶ î½å Ô¯ÂÆÍ ìÅÁç ÇòÚ êåÅ
ñ¼×Å, ÁËÇàéÆ ðÈÃÆ Ö¹ëÆÁŠ¶ܳÃÆ çÅ ì³çÅ ÃÆ ÇÜÃ é¶ ñ¯òÅ ù
ÔÃêåÅñ ÇòÚ Õåñ ÕðÅÇÂÁÅÍ AF ëðòðÆ AICH, î½å ç¶ ÇÂÃ
Ççé À°Ô CB ÃÅñ çÅ ÃÆÍ
îðé 寺 îÔÆéÅ Õ° êÇÔñ» î» ù èðòÅà Çç³ÇçÁ» À°Ã é¶
ÇñÇÖÁÅ ÃÆ- À°çÅà éÅ Ô¯ îÅîÅÍ Ãׯº ô°Õð Õð ÁÃƺ ðÈà 寺 ìÅÔð
Ô»Í Ü¶ À°æ¶ Ô°³ç¶, ÕÆ ìäçÅ? À°ÔÆ éÅ, ܯ Ãð׶ÂÆ éÅñ Ô¯ÇÂÁÅ?
åÅÃÕÆ é¶ ÇñÇÖÁÅ- î¶ð¶ éÅñ çÆ ÃÅðÆ êÆó·Æ Öåî Õð ÇçåÆ
ÔËÍ êÇÔñ» ÷Åð é¶ Õåñ ÕÆå¶, ÜñÅòåé ԯ¶, ÕÅñ ÇòÚ å¶ ÇìîÅðÆÁ»
ÇòÚ îð¶, óÃÅð Ü³× ÇòÚ åìÅÔ Ô¯Â¶Í ÇÂé·» ÃÅÇðÁ» 寺 òè ÇÂÕ¼ñ¶
ÃàÅñé é¶ îÅð¶Í Õ¶òñ ñ¯òÅ ìÇÚÁÅ ÃÆ ÇÜÃ é¶ Áêä¶ î» ÇêÀ° ù
À°ç¯º ç¶ÇÖÁÅ ÃÆ Ü篺 ÁÃƺ Ü°ÁÅé Ã»Í À°Ô òÆ Ç×ÁÅÍ ÷Åð çÆ Ü¶ñ·
ÇòÚ îËù ð¯àÆ Ö¹ÁÅÀ°ä ÁÅÀ°ºçÅ å» Ü¶ñ·ð» éÅñ ñó ê˺çÅ ÃÆ, Ü篺
éÅñ ÇñÁ»çÆÁ» ÇÕåÅì» À°Ô îËù éÅ ç¶ä Çç³ç¶Í ÇêÁÅð¶ ñ¯òÅ å±³
î¶ð¶ ÇÜî¶ ÇÂÔ Õ³î ÇÕÀ°º îó· Ç×ÁÅ Ô˺ ÇÕ î˺ å¶ðÆ ôðèÅÜñÆ ÇñÖ»?
Ô°ä å¶ðÆÁ» ïÅç» ÇñÖäÆÁ» êËäÆÁ» Ôé ì¶àÅ ÜÅéÍ
ÇêÛ¯º ç¶ð ìÅÁç ÜÅÕ¶ ÇÂÔ êåÅ ñ¼×Å ÇÕ Ãð׶ÂÆ ù ëóÕ¶
åÃÆÔ¶ Ççå¶ ×¶, ÇìÁÅé ñËä ñÂÆ ÇÕ êÅêÅ ÇÔàñð éÅñ ÇîÇñÁÅ
Ô¯ÇÂÁÅ ÔËÍ À°Ã é¶ Áêä¶ ÇêåÅ çÆ ôÅé ç¶ ÇÖñÅë ÇÂÕ Á¼Öð éÔƺ
ì¯ÇñÁÅÍ Ú¹êÚÅê ô»å ÇÚ¼å, ï¯ÇèÁ» òÅ× ÇÃçÕ ÇéíÅ Õ¶ îÇðÁÅÍ
ÃÅð¶ êÇðòÅð ÇòÚ¯º Õ¶òñ ç¯ÔåÅ, öòÅ, ÷ÆéÅ çÅ ê¹¼åð ìÇÚÁÅ
ÃÆ Ü¯ ñ¯òÅ å¶ À°ÃçÆ êåéÆ ÜÆéÆ é¶ Áêä¶ ê¹¼åð ò»× êÅÇñÁÅ
ÃÆÍ ÜÆéÆ ç¶ Ã³åÅé éÅ Ô¯ÂÆÍ À°Ô öòÅ ì¶à¶ éÅñ Ö¹ô ðÇÔ³çÆÍ
åÅÃÕÆ é¶ ÜÆéÆ ù ÇÕÔÅ ÇÕ ÃÅâÅ ç¯ÔåÅ ÃÅⶠêÅà í¶Ü ç¶ÔÍ À°Ô
224 225
í¶Üä ñÂÆ ÇåÁÅð éÅ Ô¯ÂÆÍ ç¶ð ìÅÁç éÅé¶ ù ç¯ÔåÅ ÁçÅñå
ðÅÔƺ ìóÆ î¹ôÕñ éÅñ Çîñ ÃÇÕÁÅÍ
åÅÃÕÆ çÆ ÇñÖå ÇòÚ ïÔÈçÆ ÂÆÃÅÂÆ ÃÇíÁÅÚÅð çÆÁ»
À°çÅÔðäÅ ç¶ ìó¶ ÇêÁÅð¶ éîÈé¶ Çîñç¶ ÔéÍ ÇÂÔ çÃÇçÁ» ÇÕ
ǼÕñÅ ÃàÅÇñé ç¶ô í×å ðÇÔ Ç×ÁÅ å¶ ñËÇéé-åÅÃÕÆ ç¶ ÃÅð¶
ê¹ðÅä¶ ÃÅæÆ ×¼çÅð ÕÇÔ Õ¶ îÅð Ççå¶ ×¶, ÇñÖçÅ ÔË- ïÃÈ ç¶ ìÅð»
Ú¶ÇñÁ» ÇòÚ¯º Õ¶òñ ÇÂ¼Õ ÜÈâÅ é¶ ×çÅðÆ ÕÆåÆ ÃÆÍ Ü¶ ÇÕå¶ ÇÂÕ¼ñÅ
×¼çÅð ÜÈâŠüåŠóíÅñ ÃÕçÅ å» åÅÕå óíÅñä ÃÅð ìÅÕÆ Ç×ÁÅð»
ù ×¼çÅð ÁÅÖ Õ¶ ÃÈñÆ å¶ à³× Çç³çÅÍ ñÈÕ òÅñ¶ G@ òÆ À°Ô
ÇÜÀ°ºç¶ éÅ ÛâçÅ ÇÕ ÇÕå¶ í¶ç éÅ Ö¹¼ñ· ÜÅò¶Í
Á×Ãå AICI ÇòÚ ÃàÅñé é¶ Üðîé-ðÈà óèÆ Õð ñÂÆ ÇÜÃ
ìÅð¶ AICC ÇòÚ åÅÃÕÆ é¶ ñ¶Ö ÇòÚ ÇñÇÖÁÅ ÃÆ ÇÕ ÇÂà 寺 ÇìéÅ
ÃàÅñé ñÂÆ Ô¯ð ðÅÔ ìÚ¶×Å ÔÆ éÔÆºÍ ñÅñ ø½Ü ÃÅðÆ îÅð ÇçåÆ ÔË
å» ÇÔàñð éÅñ ùñÅÔ å¯º ÇìéÅ Ô¯ð ÕÆ Ô¯ ÃÕçÅ ÃÆ?
åÅÃÕÆ ÇñÖçÅ ÔË- ëz»ÃÆÃÆ ÇÂéÕñÅì ç¶ éÅÇÂÕ» é¶- ìðÅìðÆ,
ÁÅ÷ÅçÆ Áå¶ Ö¹ôÔÅñÆ çÅ éÅÁðÅ ÇçåÅ, êð Ô¯ÇÂÁÅ ÕÆ? ÇÂéÕñÅì
å» ÁÅ Ç×ÁÅ, ÇÂéÕñÅì 寺 ÇêÛ¯º À°çï¯× éÅñ êȳÜÆòÅç ÁÅÇÂÁÅÍ
ÇÂò¶º ÔÆ ÁÃƺ ðÈÃÆÁ» é¶ éÅÁðÅ ñÅÇÂÁÅ ÃÆ- ÃîÅÜòÅçÍ ÇÂéÕñÅì
寺 ìÅÁç Ôð ÇÕðåÆ åÅÕå ÇòÚ ÇÔöçÅð Ô¯ò¶×ÅÍ êð Ô¯ÇÂÁÅ ÕÆ?
ÁëÃðôÅÔÆ é¶ Ã¼åŠóíÅñ ñÂÆÍ î÷çÈð ÇÜæ¶ ÃÆ, À°æ¶ çÅ, À°æ¶Í
ÇÂéÕñÅì áÇ×ÁÅ Ç×ÁÅÍ À°Ã é¶ ÇÕåÅì çÅ éÅî ÔÆ ÒðËò¯ÇñÀ±ôé
Çìàð¶âÓ ð¼ÇÖÁÅ ÔËÍ À°çÅà ԯ Õ¶ ÁÅÖçÅ ÔË- ÒÒî÷çÈð ìÔÅçð ÔË,
ñó ÃÕçÅ ÔË, ÇÂéÕñÅì ÇñÁÅ ÃÕçÅ ÔË êð ðÅÜ Õðé çÆ ï¯×åÅ
À°Ã ÇòÚ éÔƺ ÔËÍ ÇÂÔ îÅðÕÃòÅç çÅ Ãí 寺 òâÅ ç¹Ö»å ÔËÍ
Ú¹Ãå ÚñÅÕ ÁêðÅèÆ ñ¯Õ üåŠóíÅñ ñËºç¶ ÔéÍ ñ¯Õ Ü°ñî Þ¼ñä
ñÂÆ Çëð ÇåÁÅð Ô¯ Ü»ç¶ ÔéÍ ÇÂÇåÔÅÃ, îÜçÈð ç¶ ÇÖñÅë ÔËÍ î˺
î÷çÈð ç¶ Ô¼Õ ÇòÚ Ô»Í ÜÅäÇçÁ» Ô¯ÇÂÁ» ÇÕ Ãî» ìñòÅé ÔË,
î÷çÈð ù ÖåðÅ ÔË, î˺ î÷çÈð éÅñ Öó·Å Ô»ÍÓÓ
îËÕÃÆÕ¯ ÇòÚ ðÇÔ³ÇçÁ» ÕÅîð¶â ôåîé å¶ îÕâ¯éñâ À°Ã ç¶
êz³ôÃÕ å¶ Ú¶ñ¶ Ô¯ ×Â¶Í ÇÂÕ Ççé ôåîé é¶ åÅÃÕÆ å¯º ò¼Ö Ô¯ä
çÅ ÁËñÅé Õð ÇçåÅÍ ê¼åðÕÅð» é¶ ê¹¼ÇÛÁÅ å» åÅÃÕÆ ì¯ÇñÁÅ-
ÇÂÔ ç¯ò¶º ì¹¼èÈ ÔéÍ ç¯ò» ÇòÚ ÇÂéÅ Õ° ëðÕ ÔË ÇÕ îÕâ¯éñâ
ùÃå ÔËÍ îËù ì¶çÅòÅ ç¶ä ÇòÚ ÇÂÔ Õ°Þ Ãî» Ô¯ð ñŶ×ÅÍ

ÇìîÅð Ô¯ Õ¶ Õôà Þ¼ñ Õ¶ ñËÇéé ò»× îðé éÅñ¯º À°Ô ÁÅåî
Ô¼ÇåÁÅ ÕðéÆ ÇìÔåð ÃîÞçÅ ÃÆÍ ÇñÖçÅ ÔË- ñ×çÅ ÇÂÔÆ ÔË ÇÕ
î˺ ÁÚÅéÕ îð ÜÅò»×ÅÍ ôÅÇÂç ÇçîÅ× çÆ éÅóÆ ëàä éÅñÍ ÇÂÔ
ýÖÆ î½å ÔËÍ BG ëðòðÆ AID@ ù À°Ã é¶ òÃÆÁå ÇñÖ ÇçåÆÍ
Çå³é îÅðÚ ù âÅÇÂðÆ ÇòÚ ÇñÖçÅ ÔË- î¶ðÆ êåéÆ é¶ î¶ð¶ éÅñ
ðÇÔ³ÇçÁ» ç¹Ö Þñ¶Í êð ë¶ð ÕÆ Ô¯ÇÂÁÅ? Õ°¼Þ Ãî» À°Ã é¶ î¶ðÆ ôÅé
òÆ å» ç¶ÖÆÍ éåÅôÅ é¶ ò¼âÆ ìÅðÆ Ö¯ñ· ÇçåÆ ÔË ÇÜà éÅñ î¶ð¶
Õîð¶ ÇòÚ ð¯ôéÆ Áå¶ åÅ÷Æ ÔòÅ ç¯ò¶º ÁÅ ×ÂÆÁ» ÔéÍ ÔðŠùÔäÅ
ØÅÔ å¶ À°êð ÃÅë éÆñÅ ÁÅÕÅô ÇÕ³é¶ Ã¯¯Ôä¶ ÔéÍ Â¶éÆ ÇéðîñåÅ
ÇòÚ ÁÅçîÆ ìçÆ ×°ñÅîÆ Áå¶ ÇÔ³ÃÅ ÇÕÀ°º òÅó Çç³çÅ ÔË? êÈðÅ
Áé§ç ÇÕÀ°º éÔƺ ñ˺çÅ? ܶ î˺ Áå¶ éåÅôÅ ç¯ò¶ ÇÂռᶠîð ׶...
ÍÓÓ ÇÂæ¶ À°Ô òÅÕ êÈðÅ éÔƺ ÕðçÅÍ ôÅÇÂç ç¯Ôå¶ ìÅð¶ Õ°Þ ÕÇÔäÅ
ÚÅÔ°³çÅ Ô¯ò¶Í
ÇÜò¶º åÅÃÕÆ ù îé°ÖåÅ ç¶ íñ¶ íÇòÖ çÆ êÈðé À°îÆç ÃÆ,
À°ò¶º ÃàÅñé ù Áêä¶ Õðî» çÅ éåÆÜÅ âðÅ Çç³çÅÍ åÅÃÕÆ é¶
ðÈÃÆÁ» ç¶ éÅî óç¶ô ÇñÇÖÁÅ- å°Ãƺ è¯ÖÅ ÖŠ׶ Çî¼åð¯Í å°ÔÅâ¶
ÁÖìÅð ÞÈá ì¯ñ ðÔ¶ ÔéÍ å°ÔÅâÆ ÁëÃðôÅÔÆ ÇÜÔóÆ å°ÔÅⶠÖÈé çÆ
ÇêÁÅÃÆ ÔË å¶ ê¼æð Ççñ òÆ, ÇÔàñð òðÇ×Á» Á׶ î¯î ò»× ê³Øð
Ü»çÆ ÔËÍ å°Ãƺ ÷Åð ç¶ Ã³×ñ å¯ó Ççå¶ ÃéÍ Ô°ä ÃàÅñé çÅ ÖÈéÆ
ê³ÜÅ êð¶ ÕðéÅ Ô¯ò¶×ÅÍ ÃàÅñé å°ÔÅù ç¼ÃçÅ ÔË ÇÕ ëñÅäÆ æ»
åÅÃÕÆ é¶ ð¶ñò¶ ñÅÂÆéÅ À°âòÅ ÇçåÆÁ», çÈÜÆ æ» åÅÃÕÆ é¶ ÖÅäÅ
ÇòÚ ÔóåÅñ ÕðòÅ ÇçåÆ, åÆÜÆ æ» åÅÃÕÆ é¶ ñÅñ ø½Ü ìÅ×Æ Õð
ÇçåÆ, ÔÃêåÅñ» ÇòÚ âÅÕàð» ù å¶ Ö¶å» ÇòÚ ÇÕÃÅéÅ ù åÅÃÕÆ
é¶ íóÕÅÇÂÁÅÍ Ü¶ ðÈà î¶ð¶ ÕÇÔä¶ î¹åÅìÕ Ú¼ñ ÇðÔÅ ÔË åÅ ë¶ð î˺
ÜñÅòåé Ô¯Õ¶ êéÅÔ ñËÕ¶ Çòç¶ô ÇòÚ ÇÕÀ°º ìËáÅ Ô» å¶ ÃàÅñé
ðÅÜ ÇÕò¶º Õð ÇðÔÅ ÔË?
ô°íÇÚ³åÕ» ù ÖåðÅ ÃÆ ÇÕ À°Ã À°å¶ ÔîñÅ Ô¯ ÃÕçÅ ÔË ÇÂÃ
ñÂÆ Ú½ÕÃÆ ð¼ÖÆ Ô¯ÂÆ ÃÆ å¶ Õ°Þ Ã¹ð¼ÇÖÁÅ ×Åðâ òÆ êÇÔðÅ Çç³ç¶
ÃéÍ BC îÂÆ ù ÃÅðÅ Ççé ÇñÖçÅ-ÇñÖçÅ æÕ Õ¶ ôÅîÆ D òܶ
êñ§Ø å¶ ñ¶à Ç×ÁÅÍ ×¯ñÆÁ» çÆ ÁÅòÅ÷ ùäÆÍ ìðÈç ç¶ èȶº çÆ
׳è îÇÔÃÈà ԯÂÆÍ Ã¯ÇÚÁÅ ÇÕ ìÅÔð ôÅÇÂç î¶ð¶ òÅñ¶ ×Åðâ Õ¯ÂÆ
Üôé îéÅ ðÔ¶ Ô¯äÍ ëÅÇÂÇð³× Á³çð òñ ÁÅÀ°ä ñ×Æ å» ÛÅñ îÅð
Õ¶ À°Ô Õ¯é¶ ÇòÚ ëðô å¶ ñ¶à Ç×ÁÅÍ éåÅôÅ À°Ã À°ê¼ð ãÅñ ìä
226 227
Õ¶ ñ¶à ×ÂÆÍ ñ×ÅåÅð ׯñÆìÅðÆ Ô°³çÆ ðÔÆÍ çÈܶ Õîð¶ ÇòÚ¯ ç¯Ôå¶
çÆ ÚÆÕ Ã¹äÅÂÆ ÇçåÆ- éÅéÅ...Í
åÅÃÕÆ ÇñÖçÅ ÔË- ç¯Ôå¶ çÆ ÚÆÕ òð×Æ ÇíÁÅéÕ ÁòÅÜ î˺º
ÜÆòé ÇòÚ Ô¯ð éÔƺ ùäÆÍ ÃÅâÅ ç¯Ô» çÅ ÖÈé Üî Ç×ÁÅ ÇÜò¶ºÍ ç¯
ý ׯñÆÁ» Ú¼ñÆÁ»Í öòÅ ù îÅð ׶ ÇÕ ñË ×¶? Çëð öòÅ ç¶
Õîð¶ ÇòÚ ì³ì Ú¼ñä çÅ èîÅÕÅ Ô¯ÇÂÁÅÍ ÇÂÕ ÁÅçîÆ é¶ ç¯Ô»
ÕîÇðÁ» ÇòÚ ÞÅå îÅðÆÍ Õ¯ÂÆ éÔƺ ÇçÇÃÁÅÍ À°Ã é¶ Ã¯ÇÚÁÅ- Õ³î
ëÇåÔ Ô¯ Ç×ÁÅ ÔËÍ ç¶ð åÕ î½å çÆ ÖÅî¯ôÆÍ ÇÕèð ׶ Ãí? ìÅÕÆ
ÜÆÁ? ×Åðâ? ÕÆ ÃÅð¶ îÅð Ççå¶?
ç¶ð ìÅÁç öòÅ çÆ ÁÅòÅ÷ ÁÅÂÆ- éÅéÅ ! ÇÕæ¶ Ô¯?
éÅéÆ é¶ í¼Ü Õ¶ ܼëÆ êÅ ñÂÆÍ êËð ÷ÖîÆ Ô¯ Ç×ÁÅ ÃÆÍ
åÖåê¯ô Ô¶á òóÕ¶ À°Ã é¶ ÜÅé ìÚÅÂÆÍ ñ°ÇÕÁŠïÚçÅ ÇðÔÅ, éÅéÅ
éÅéÆ îð ׶ ÔéÍ
åÅÃÕÆ ìÅÔð ÁÅÇÂÁÅÍ ÔÇæÁÅð ðÇÔå ×Åðâ çðÖå» éÅñ é±ó¶
ê¶ ÃéÍ À°é·» ç¼ÇÃÁÅ- ÚÅð òܶ ç¶ ÕðÆì ê¹ñà òðçÆ ÇòÚ òÆÔ
ÔÇæÁÅðì³ç ì³ç¶ ÃÅâ¶ å¶ Þêà¶ å¶ ÃÅⶠÔÇæÁÅð Ö¯Ô Õ¶ ÃÅù ÇÂæ¶
ì³é· ×Â¶Í Ü»ç¶ Ô¯Â¶ åÅÃÕÆ çÆÁ» ç¯ ÕÅð» òÆ ñË ×Â¶Í ÇÂÔ ÕÅð»
ÇÕñ¶ òð׶ Øð ÇòÚ Öåð¶ Ã ÇåÁÅð ìðÇåÁÅð ð¼ÖÆÁ» Ü»çÆÁ»
Ãé å¶ ÚÅìÆÁ» òÆ ÇòÚ¶ Ô°³çÆÁ»Í
Á¼è¶ سචìÅÁç îËÕÃÆÕ¯ ê¹ñà çÅ ÚÆë ÁÅÇÂÁÅ å¶ î½Õ¶ çÅ
î¹ÁÅÇÂéÅ ÕÆåÅÍ åÅÃÕÆ ù ê¹¼ÇÛÁÅ- ÇÕö å¶ ô¼Õ? åÅÃÕÆ é¶ ÇÕÔÅ-
ÃàÅñéÍ Ô¯ð Õ½ä?
ê¹ñÆà ÚÆë ù ô¼Õ Ô¯ÇÂÁÅÍ ñ¼Ç×ÁÅ åÅÃÕÆ é¶ ÁÅê¶ âðÅîÅ
ðÚÅÇÂÁÅ ÔËÍ Â¶âÆ ÜìðçÃå ëÅÇÂÇð³× ÇòÚ ÃÅð¶ ìÚ ×¶- ÇÂÔ
ÇÕò¶º Ô¯ ÃÕçË? ¶âÆ ç¹ðØàéÅ ÇêÛ¯º åÅÃÕÆ êÈðÅ ô»å ÔËÍ îÅîñÅ
ô¼ÕÆ ñ×çÅ ÔËÍ ×¯ñÆÁ» ç¶ GB ÇéôÅé å» ÚÆë é¶ ÁÅê Ç×ä¶? À°Ã
ç¶ Øð ç¹ÁÅñ¶ ×Åðç òèÅÂÆ å¶ Õ³è» Ô¯ð À°ÚÆÁÅ ÕÆåÆÁ»Í À°ÃÅðÆ
Ô°³çÆ ç¶Ö Õ¶ î¹ÃÕÅÀ°ºÇçÁ» åÅÃÕÆ é¶ ÇÕÔÅ- ÃÇíÁåÅ À°Ãð ðÔÆ ÔËÍ
ÁÅçîÆ åð¼ÕÆ Õð Ç×ÁËÍ
ÜËÕÃé é» çÅ ÇÂÕ ì³çÅ ÕçÆ ÕçÅÂƺ À°Ã ù Çîñä ÁÅÀ°ºçÅ,
ÃòÅñ ê¹¼ÛçÅ å¶ ÁÅêäÆ ÇñÖå ïèä çÆ ì¶éåÆ ÕðçÅÍ åÅÃÕÆ
Áêä¶ Öðׯô» ù ØÅÔ Ö¹ÁÅ ÇðÔÅ ÃÆ ÇÕ êåéÆ é¶ ÇÕÔÅ- ÜËÕÃé
ÁÅÇÂÁËÍ À°Ô À°ÇáÁÅ å¶ îÇÔîÅé êÅà ÚñÅ Ç×ÁÅÍ ÇÕÔÅ- å±³ Á¼Ü

áÆÕ éÔƺ ñ×çÅÍ êÆñÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÇêÁËºÍ Õ¯ÂÆ çòÅÂÆ ìÈàÆ ñË íÅÂÆÍ
éåÅôÅ çÃçÆ ÔË- ç¯Ô» ù Õîð¶ ÇòÚ ÇìáÅ Õ¶ î˺ Áêä¶ Õîð¶ ò¼ñ
ÚñÆ ×ÂÆÍ åÅÃÕÆ Õ°ðÃÆ å¶ ìËáÅ, î¶÷ å¶ ðÇÖÁÅ îÇÔîÅé çÅ ñ¶Ö
êó·é ñ¼×ÅÍ Áܶ êÇÔñ¶ ê³é¶ À°êð Þ°ÇÕÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆ ÇÕ ÇÃð
À°ê¼ð ÜìðçÃå òÅð Ô¯ÇÂÁÅÍ ÜËÕÃé é¶ êÈðÆ åÅÕå éÅñ ìðë
å¯óé òÅñÆ Õ°ÔÅóÆ Ö¯êóÆ ÇòÚ îÅðÆÍ
åÅÃÕÆ é¶ À°ÚÆ çðçéÅÕ ÚÆÕ îÅðÆ å¶ Öñ¯ Ç×ÁÅÍ Ü¯ ܯ î¶÷
å¶ ÇêÁÅ ÃÆ, ÇÕåÅì», ê¶êð-ò¶à, çòÅå, àËñÆë¯é, Ú¹Õ Ú¹Õ ÕÅåñ
ç¶ îÅðçÅ ÇðÔÅÍ Çëð À°Ô ÕÅåñ À°êð ÞêÇàÁÅ å¶ À°Ã ù ëó
ÇñÁÅ, À°Ã ç¶ Ô¼æ å¶ ì¹óÕÅ ò¼ÇãÁÅ å¶ À°Ã Õ¯ñ¯º Õ°ÔÅóÆ Ö¯Ô
ñÂÆÍ ÕÅåñ dzéÅ ØìðÅ Ç×ÁÅ ÇÕ çÈÜÅ òÅð éÅ ÕÆåÅ, éÅ Û°ðÅ
دºÇêÁÅ éÅ ÇðòÅñòð ÇòÚ¯º ׯñÆ ÚñÅÂÆÍ Ü篺 åÅÃÕÆ ù ñ¼×Å ÇÕ
Ç×ðé ñ¼×Å Ô», ÕÂÆ Õçî ÇêÛ¶ ÔÇàÁÅÍ À°Ô ç¹ôîä ç¶ ÕçîÅ
ÇòÚ éÔƺ Çâ×äÅ ÚÅÔ°³çÅ ÃÆÍ ÷ÖîÆ ÚÆå¶ ò»× ñÇóÁÅÍ ÇÂ³é¶ ù
éåÅñÆÁÅ Áå¶ ×Åðç Á³çð ÁŠ׶ å¶ ×Åðç» é¶ ÕÅåñ ù ëó
ÇñÁÅÍ À°Ã ù ì³çÈÕ» ç¶ ì¼à îÅðé ñ¼×¶Í ÕÅåñ ÚÆÇÕÁÅ å» åÅÃÕÆ
é¶ ÇÕÔÅ- îÅð¯ éÅÍ îÅð¯ éÅ ÇÂÔùÍ ÇÂà 寺 ê¹Û-Ç×¼Û Õð¯Í
éåÅôÅ ç¼ÃçÆ ÔË- Ö¯êóÆ ë¹àÆ êÂÆ ÃÆÍ ò¼âÅ ÷õî ÃÆÍ ÕÆ
Ô¯ÇÂÁÅ? ÕÆ Ô¯ÇÂÁÅ åÅÃÕÆ? À°Ã é¶ ×ñ ç¹ÁÅñ¶ ìÅÔ» òñ ñÂÆÁ»Í
åÅÃÕÆ é¶ ÇÕÔÅ- ÒÒêÇÔñ» å» îËù ñ¼×Å Û¼å À°å¯º Õ¯ÂÆ ÚÆ÷ ÇÃð
À°å¶ Çâ× êÂÆ ÔËÍ êåÅ ñ× Ç×ÁÅ å» î˺ ÕÅåñ ù ëÇóÁÅÍU
ÁÅêä¶ ÃËÕàðÆ ù ÇÕÔÅ- ÜËÕÃé é¶Í À°Ã¶ é¶ ÕÆåÅÍ Ü¯ Ô¯äÅ
ÃÆ Ô¯ Ç×ÁËÍ Õ°¼Þ Õçî À°Ô Ô¯ð ÇêÛ¶ ÔÇàÁÅ, Çëð ëðô å¶ ñ¶à
Ç×ÁÅ- ÒÒî˺ åËù ÇêÁÅð Õðç» éåÅôÅÓÓÍ ÇÂÔ ôìç êÈð¶ ÃÅë ì¯ñ¶Í
éåÅôÅ é¶ ÇÃð Ô¶á ÃðÅäÅ ð¼Ö ÇçåÅ Áå¶ ÷Öî À°å¶ ìðëÍ
ÒÒöòÅ ù êð¶ ð¼ÖÆºÍ çÈÜÅ òÅð Õðé ù ÇåÁÅð ÃÆ ÜËÕÃéÍ î˺
Õðé éƺ Çç¼åÅÍÓÓ
Áêä¶ ÃÕ¼åð ÔéÃé ù ÇÕÔÅ- Õ³î åîÅîÍ ÔéÃé é¶ ÇÕÔÅ-
ÖÅà ׼ñ éÆºÍ áÆÕ Ô¯Í åÅÃÕÆ é¶ ÇÕÔÅ- é»Í ÁËåÕÆ À°Ô Çܼå
×Â¶Í ìÅð ìÅð éåÅôÅ ç¶ Ô¼æ À°Ô Áêä¶ ì¹¼ñ·» å¼Õ ÇñÜ»çÅÍ Á³×ð¶÷Æ
ÇòÚ ÃÕ¼åð ù ÇÕÔÅ- éåÅôÅ çÅ ÇèÁÅé ð¼ÖÆºÍ ìó¶ ç¹¼Ö ç¶Ö¶ ÇÂÔé¶Í
éåÅôÅ ÷Åð ÷Åð ð¯ÂÆÍ ìÅð ìÅð À°Ã çÅ ÷Öî Ú¹³îçÆÍ
228 229
ÕÅåñ é¶ ×Åðç ù ç¼ÇÃÁÅ- ¶éÆ Ü¯ð çÆ Õ°ÔÅóÆ îÅðÆ ÃÆ îËù
ïÕÆé éÔƺ ÃÆ ÇÕ ÇÂÕ ì¯ñ òÆ À°Ã çÅ ÇéÕñ ÃÕ¶×ÅÍ îËù ÕÆ
êåÅ ÃÆ À°Ô Öó·Å Ô¯ Õ¶ îËù ëó ñ¶×ÅÍ î¶ðÆ î» À°é» é¶ ì³çÆ
ìäÅ ð¼ÖÆ ÔËÍ î¶ðÆ î» À°é·» Õ¯ñ ÔËÍ î¶ð¶ 寺 ÕðòÅÇÂÁÅ Ç×ÁÅÍ
âÅÕàð ÁÅÀ°ä å¼Õ Ö¼ìÅ êÅÊù³é Ô¯ Ç×ÁÅ ÃÆÍ ÔÃêåÅñ
ÇñÜÅä ñ¼×¶ å» éåÅôÅ çÆÁ» Á¼Ö» Á¼×¶ ê¹¼åð é¯òÅ ÁÅ Ç×ÁÅÍ
À°Ô ð¯ÂÆ- î˺ éÔƺ ÇñÜÅä ç¶äÅ ÔÃêåÅñÍ ÔÃêåÅñ ÇòÚ âÅÕàð
îÅð ç¶ä×¶Í åÅÃÕÆ é¶ Ô½ñÆ ç¶ Õ¶ ÇÕÔÅ- éÅ ÇñÜÅú À°æ¶ îËùÍ
ÔéÃé é¶ ÇÕÔÅ- î˺ éÅñ ÜÅò»×ÅÍ ÁÅêäÆ ×Åðç é»ñ ÇñÜÅò»×ÅÍ
î¶ðÆ ×¼ñ î³é¯ Í ð¯Õ¯ éÅÍ éåÅôÅ é¶ ÇÕÔÅ- Ú³×ÅÍ å¶ðÆ îðÜÆÍ î¶ð¶
îðÜÆ Õðé ç¶ Ççé Õç¶ ç¶ ìÆå Ú¹Õ¶ Ôé Ô³ÃéÍ
ÃàðËÚð å¶ ÇêÁ» À°Ã é¶ ÇÕÔÅ- î¶ðÅ Ãí Õ°Þ éåÅôÅ çÅ ÔË
Ô³ÃéÍ ÇèÁÅé ð¼ÖÆºÍ Ü篺 ÇñÜÅä ñ¼×¶ å» ×Åðç é¶ ÇÕÔÅ- Áܶ
éÔÆºÍ Ô¯ð ë¯ðà ñËÕ¶ ÁÅú êÇÔñ»Í ܶ ðÃå¶ ÇòÚ Çëð ÔîñÅ Ô¯
Ç×ÁÅ? ë½ðé ê¹ñà ÚÆë íÅðÆ ë¯ðà éÅñ ÁÅ Ç×ÁÅÍ ÚÆë ç¼ÃçÅ
ÔË- ÃÇåÕÅð ï¯× ìÆìÆ é¶ ÃëËç ð°îÅñ éÅñ êåÆ çÅ ÷Öî ãÇÕÁÅ
Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆÍ ç¯Ô» Ôæ» ÇòÚ ñÔÈ éÅñ Ú¯ºçÅ ÇÃð ëÇóÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆÍ
Õ¶òñ ÇÃÃÕÆÁ»Í ÕÅåñ òÅÃå¶ òÖðÆ Á˺ìÈñ˺à ÁÅÂÆÍ
Á¼×¶ Á¼×¶ ðÃåÅ ÃÅë Õðé ñÂÆ ê¹ñÆÃ ç¶ î¯àð ÃÅÂÆÕñ» çÅ
ÕÅëñÅ, ÇêÛ¶ ÇêÛ¶ å¶÷Æ éÅñ ç½óçÆ ÃÅÇÂðé òÜ»çÆ Á˺ìÈñ˺à ÃóÕ»
ù ÚÆðçÆ ç½óÆÍ ÃÅÔ Ú¼ñ ÇðÔÅ ÃÆÍ Ô¶á» Þ°Õ Õ¶ éåÅôÅ é¶ ê¹ÇÛÁÅ-
ÇÕò¶º Ô¯? À°åð ÇîÇñÁÅ- Õ°Þ áÆÕ Ô»Í Ô¼æ çÅ ÇÂôÅðÅ ÕðÕ¶
ÃÕ¼åð ù é¶ó¶ ì¹ñÅÇÂÁÅ- ÇÃÁÅÃÆ Õåñ ÔË ÇÂÔÍ ðÈà çÆ Ö¹ëÆÁÅ
Õî»â¯ ë¯ðà çÅ ì³çÅÍ éÅ÷Æ òÆ Ô¯ ÃÕçÅ ÔË- ×ËÃàÅê¯Í ç¯ò» é¶
Çîñ Õ¶ òÆ òÅðçÅå ÕðòÅÂÆ Ô¯ ÃÕçÆ ÔËÍ òèÆÕ ô¼Õ ðÈÃÆÁ» À°êð
ÔËÍ çÈܶ êÅö ÕÅåñ Á˺ì¹ñ˺à ÇòÚ ê¹ñÆà ù ÁÇÔî ÜÅäÕÅðÆ ç¶
ÇðÔÅ ÃÆÍ ÇÂà Õåñ ÇòÚ éÅ÷ÆÁ» çÅ Õ¯ÂÆ Ô¼æ éÔƺ ÃÆÍ
ÔÃêåÅñ ç¹ÁÅñ¶ íÆó» Ü°óé ñ×ÆÁ»Í éåÅôÅ ì¯ñÆ- ÇÂé·» ÇòÚ
ÃÅⶠòËðÆ Ô¯ä×¶Í ÃÅⶠç¯Ãå ÇÕæ¶ Úñ¶ ׶? ÔÃêåÅñ çÆ éðÃ
ÁÅêð¶ôé 寺 êÇÔñ» ÇÃð çÆ ÔÜÅîå Õðé ÁÅÂÆÍ åÅÃÕÆ ì¯ÇñÁÅ-
Õ¼ñ· å±³ ÇÕÔÅ ÃÆ éåÅôÅ, ÔÜÅîå ÕðòÅÍ ñËË Ô¯ ×ÂÆÍ Çëð ÃÕ¼åð
ù ÇÕÔÅ- î¶ð¶ ÁÅÖðÆ ì¯ñ é¯à ÕðÍ ÔéÃé ù ðÈÃÆ éÔƺ ÁÅÀ°ºçÆ
ÃÆÍ Á³×ð¶÷Æ ÇòÚ ÇñÖÅÇÂÁÅ- ÇÃÁÅÃÆ ÕÅåñ é¶ îËù î½å ç¶ çð
À°êð ê¹ÚÅ ÇçåÅ ÔËÍ î¶ð¶ Õîð¶ ÇòÚ ÁÅ Õ¶ îÅÇðÁÅÍ î˺ Ô¼æ¯êÅÂÆ

ÕÆåÆÍ.... ÁÃƺ Õîð¶ ÇòÚ òó¶... À°Ã é¶ ëð»ÃÆÃÆ Á³Õó¶ ç¼Ãä¶ ô°ðÈ
ÕÆå¶... Çëð òÅð ÕÆåÅ... ç¯Ãå» ù ç¼Ã ç¶Âƺ ÇÕ ÃÅâÆ ëÇåÔ Ô¯Â¶×Æ
ïÕÆééÍ Ú½æÆ Ç³àðéËôéñ ì¹ñÅ ñËäÍ
Áêð¶ôé òÅÃå¶ éðû Õ¼êó¶ À°åÅðé ñ¼× êÂÆÁ» å» ÁÖÆðñÅ
òÃåð À°åÅðé ò¶ñ¶ À°Ã é¶ ÃÔÜ éÅñ ÇÕÔÅ- éðû Ô¼æ éÅ ñÅÀ°äÍ
éåÅôÅ å±³ î¶ðÅ Õ¼êóÅ À°åÅðÍ éðû êð¶ Ôà ×ÂÆÁ»Í éåÅôÅ é¶
Çëð À°Ã ç¶ ì¹¼ñ» éÅñ ì¹¼ñ· Û°ÔÅÂ¶Í À°Ãé¶ Ú¹³îä çÅ ÜòÅì ÇçåÅÍ
ÇÂà ÇêÛ¯º ì¶Ô¯ô Ô¯ Ç×ÁÅÍ âÅÕàð Ö¯êóÆ çÅ ÁÅêð¶ôé Õðé ñ¼×¶Í
Çå³é ÇÂ³Ú â±³ØÅ ÷Öî ÃÆÍ Ö¯êóÆ çÆÁ» Ô¼âÆÁ» à°¼à Õ¶ ÇçîÅ× ÇòÚ
èà ×ÂÆÁ» ÃéÍ ìÅÂÆ Ø³à¶ À°Ô î½å éÅñ Ø°ñçÅ ÇðÔÅ êð Ô¯ô éÅ
ÁÅÂÆÍ éåÅôÅ Ççé ðÅå Ô¼æ å¶ Ô¼æ èðÆ À°Ã ò¼ñ ¶à ÁÅà éÅñ
ç¶ÖçÆ ðÔÆ ÇÕ À°Ô Á¼Ö» Ö¯Ôñ¶×ÅÍ ÁÅÖðÆ êñ ìÅð¶ ç¼ÃçÆ ÔË, Ü篺
âÅÕàð» é¶ À°Ã ù Ú¹¼ÇÕÁÅ À°Ã çÅ ÇÃð î¯ã¶ å¶ ñàÕ Ç×ÁÅÍ ìÅÔ»
¶à åð·» ñîÕ ×ÂÆÁ» ÇÜò¶º ÕðÅà À°êð îÃÆÔ¶ çÆÁ» ñîÕÆÁ»
Ô¯äÍ Õ³ÇâÁ» ç¶ åÅÜ çÆ æ» ÇÃð À°êð ÃëËç ê¼àÆ ÃÆÍ ÇÚÔðÅ ô»å,
êÇòå¼ð Áå¶ ÃÉËîÅä éÅñ íðêÈðÍ ñ×çÅ ÃÆ Áêä¶ ÁÅê ù Ô°ä¶
óíÅñ ñ¶×ÅÍ
BA Á×Ãå AID@ ù ôÅî ÃÅ㶠üå òܶ ÇòçÅ Ô¯ÇÂÁÅÍ âÅÕàð»
é¶ Çðê¯ðà ÇòÚ ÇñÇÖÁÅ, À°Ã çÅ ÇçîÅ× ÁÃÅèÅðé å½ð å¶ ò¼âÅ ÃÆ,
ò÷é ç¯ ê½ºâ å¶ð» Á½ºÃÍ Ççñ ÁÅî éÅñ¯º ò¼âÅÍ
ÃðÕÅðÆ ðÈÃÆ ÁÖìÅð êðÅòçÅ é¶ ÇéÕÆ ÇÜÔÆ Öìð ÛÅêÆ- À°Ã¶
ç¶ ÇÃð Çëð¶ Ú¶ñ¶ òñ¯º åÅÃÕÆ çÅ ÕåñÍ
ÁðæÆ ÇêÛ¶ Ô÷Åð» çÅ ÕÅøñÅ å°ÇðÁÅÍ ôÇÔð ÇòÚ¯º, ÁîÆð» çÆ
ÁÅìÅçÆ ÇòÚ¯º ÇéÕñ Õ¶ î÷çÈð» çÆÁ» ìÃåÆÁ» æÅäÆ ñ§ÇØÁÅÍ
ÃóÕ ç¶ ç¯Ôƺ êÅÃƺ é§×¶ êËðƺ ëචռêó¶ êÇÔéÆ ÁäÇ×äå î÷çÈð»
é¶ À°Ã ù ÃñÅî ÕÆåÅ- ô¶ð åÅÃÕÆ Áîð ðÔ¶Í ÃÅâÅ åÅÃÕÆ
Ç÷¿çÅìÅç! å°ðå ë¹ðå, ÇÕö é¶ ÇÂÕ ×Æå ç¶ ì¯ñ ܯó Õ¶ ×°ä×°äŶÍ
×Æå ç¶ ì¯ñ ç¹ÔðÅ ç¹ÔðÅ ×Ŷ ×Â¶Í çðôéÅ òÅÃå¶ ê³Ü Ççé À°Ã
çÆ ÁðæÆ ð¼ÖÆ ×ÂÆÍ Çå³é ñ¼Ö îðç» Á½ðå» é¶ Á³åî çÆçÅð ÕÆå¶Í
Øð ç¶ ÇòÔó¶ ÇòÚ Õìð À°êð ÃëËç ÁÅÇÂåÅÕÅð ó×îðîð ð¼Ö Õ¶
À°êð ñÅñ Þ³âÅ ñÇÔðÅ ÇçåÅÍ
éåÅñÆÁÅ òÆÔ ÃÅñ Ô¯ð ÇÜÀ°ºçÆ ðÔÆÍ Ü篺 À°áçÆ, Ôð Ãò¶ð
À°Ã çÆÁ» Á¼Ö» ÇòÔó¶ ÇòÚ ê¶ ÃëËç ê¼æð ò¼ñ Ø°³îçÆÁ»Í
230 231
ÇÂÃÔÅÕ ÇñÖçÅ ÔË- À°Ã çÆ Çܳç×Æ Õ¯ÂÆ êðÆ ÕæÅ éÔƺÍ
ÃÅâÆÁ» Á¼Ö» Á׶ òÅêðÆ ÇÂÔ òÅÃåÇòÕ ØàéÅ ÔË ÇÜÔóÆ Çî¼æ 寺
Á׶ ñ§Ø ×ÂÆÍ
ÇÔàñð é¶ ÇÂÕ îÆÇà³× ç½ðÅé ëð»Ã ç¶ ðÅÜçÈå ðÅìðà Õ¯ñ»çð¶
ù ÇÕÔÅ- î¶ð¶ ÃÅð¶ ðÅÔ ê¼èð Ô¯ ׶ ÔéÍ Ô°ä î¶ð¶ ÃÅÔîä¶ Ã³ÃÅð
ÇàÕ éÔƺ ÃÕçÅÍ î˺ ÇòܶåÅ Ô¯ò»×ÅÍ ðÅÜçÈå é¶ ÇÕÔÅ- ܶ ܳ×
ñîÕ ×ÂÆ, î÷çÈð» ÇÕÃÅéÅ çÆ çôÅ Çò×óçÆ ×ÂÆ å» ÇÂÕ Ã³íÅòéÅ
Ô¯ð òÆ Ô¯ ÃÕçÆ ÔË- À°Ô ÔË åÅÃÕÆÍ ÕçÆ Ã¯ÇÚÁË ÇÕ åÅÃÕÆ
ÇòܶåÅ Ô¯ ÃÕçÅ ÔË? ÇÂÔ òÅÕ Ã¹ä Õ¶ ÇÔàñð ÇÂÀ°º í°óÇÕÁÅ ÇÜò¶º
á±³ÔÅ ñÇóÁŠԯ¶ å¶ ÇÕÔÅ- ôÅÇÂçÍ Ô¯ ÃÕçËÍ ÇÂÔ Ô¯ ÃÕçËÍ
åÅÃÕÆ ç¶ éë¶ é°ÕÃÅé ìÅð¶ îËù Çàê¼äÆ éÔƺ ÕðéÆ ÚÅÔÆçÆÍ
ÜÅé â¶òÆ é¶ áÆÕ ÇÕÔÅ ÃÆ- åÅÃÕÆ çÆ ×ñ ùäé ÇêÛ¯º Õ¯ÂÆ òÅÕ
ì¯ñäÅ Á˺àÆ ÕñÅÂÆîËÕà ÔËÍ

Á³ÇåÕÅ
Á³ÇåÕÅ
ÇçñÚÃê ØàéÅò» ØàçÆÁ» ðÇÔ³çÆÁ» ÔéÍ Ã¼å Ãå¿ìð B@@I ù
ÇÕö ÁÜéìÆ çÅ ë¯é ÁÅÇÂÁÅ - ÒÒÜÆ î˺ Ú¼Õ ëÇåÔ ÇÃ³Ø òÅñÅ Ç÷ñÅ ìÇá§âÅ
寺 Ô»Í å°Ãƺ îËù éÔƺ ÜÅäç¶, î¶ðÅ éÅî ìÈàÅ ÇÃ³Ø ÔËÍ å°ÔÅâÆ ÇÕåÅì ÇòÚ¯º
ìÅìÅ ì³çÅ ÇÃ³Ø ìÔÅçð ñ¶Ö êÇó·ÁÅÍ ÇÂà ÇòÚ å°Ãƺ ÇÂÕ îÔ»ê¹ðÖ ëÇåÔ
ÇÃ³Ø çÅ Ç÷Õð ÕÆåÅ ÔË ÇÜà ù ÃîÅä¶ çÅ ÔÅÕî æÅÇêÁÅ ÃÆ ìÅìÅ ì³çÅ ÇóØ
é¶Í ÇÂÔ íÅÂÆ ëÇåÔ ÇÃ³Ø î¶ð¶ ìÅìÅ ÜÆ Ôé ...ÃÅⶠòâ¶ð¶ÍÓÓ î˺ ô°ÕðÅéÅ
ÕðÇçÁ» ÇÕÔÅ ÇÕ ÇÂé·» ìÅìå ܯ Ô¯ð ÜÅäÕÅðÆ å°ÔÅⶠêÅà ԯò¶ ÇçÀ°, å»
î˺ êÅáÕ» Á¼×¶ ð¼Ö ÃÕçÅ Ô»ÍÓÓ À°é·» ÇÕÔÅ ÇÕ Ü篺 êÇàÁÅñ¶ ÁÅÇÂÁÅ ç¼Ã»×ÅÍ
À°Ô Ú½ç» ÁÕå±ìð B@@I ù ÁÅ ×Â¶Í ìÈàÅ ÇÃ³Ø ê¹¼åð Ãz. èÆðÅ ÇóØ
ê³ÜÅÔ ÃÅñ» çÆ À°îð ç¶ ÕÇîÀ±ÇéÃà ÔéÍ Ü¯ ÜÅäÕÅðÆ À°é·» êÅïº ÇîñÆ
À°Ô ÇÂÔ ÇÕ íÅÂÆ í×å± ÜÆ ìÅäÆ ç¶ êz¶îÆ Áå¶ Ã¶òÅ ç¶ ê¹³Ü Ãé ÇÜé·» ù
×°ðÈ ðÅîçÅà ÜÆ êÅïº íÅÂÆ çÅ ÇÖåÅì ÇîÇñÁÅÍ À°é·» ç¶ Øð ÇÜÀ°ä çÅÃ
ê¹¼åð êËçÅ Ô¯ÇÂÁÅÍ ÇÜÀ°ä çÅÃ ç¶ ç¯ ê¹¼åð óå çÅÃ å¶ ×À°ðÅ ÜÆ Ô¯Â¶Í
×À°ðÅ ÜÆ é¶ í°¼Ú¯ Çê³â òÃÅÇÂÁÅ ÇÜ毺 ç¶ ÃÅð¶ ÇÃèÈÁ» ù íÅÂÆ Õ¶ ÁÅÇÖÁÅ
Ü»çÅ ÔËÍ Ã³å çÅà ÜÆ ç¶ Øð ÃÅâÆ ÇÂà ÇñÖå ç¶ Õ¶ºçð íÅÂÆ ëÇåÔ ÇÃ³Ø é¶
Üéî ÇñÁÅÍ ëÇåÔ ÇÃ³Ø ç¶ Çå³é íðÅ ðÅî ÇóØ, ìÖå± Áå¶ åÖå± ÜÆ ÃéÍ
ÚÅð» ÇòÚ¯º ðÅî ÇÃ³Ø Ãí 寺 ò¼â¶ ÃéÍ ÇÂé·» ÚÅð» ç¶ éÅî å¶ ÚÅð Ú¼Õ òö
ԯ¶ ÔéÍ
íÅÂÆ ëÇåÔ ÇÃ³Ø çÃî-êÅåôÅÔ ÔÜÈð ç¶ çðôé Õðé åñò³âÆ ÃÅì¯
׶ Áå¶ Áêä¶ Çê³â Úðé êÅÀ°ä çÆ Áð÷ ×°÷ÅðÆÍ À°é·» çÆ ì¶éåÆ î³é
ñÂÆ ×ÂÆÍ òÅêà ÁÅ Õ¶ Áêä¶ òⶠíðÅ ðÅî ÇÃ³Ø ù Ö¹ôÖìðÆ Ã¹äÅÂÆ å»
À°Ô ÇÚ³åÅå°ð Ô¯Õ¶ ÕÇÔä ñ¼×¶ - ÇÂÔ ÕÆ Õð ÇñÁÅ å°Ãƺ? ÁÅê» ÇìáÅò»×¶
ÇÕæ¶ îÔÅðÅÜ ù? ÇÕæ¶ À°Ô, ÇÕæ¶ ÁÅê»Í ç¶Ö¯ ÇÕ³éÆÁ» ×ðî ñÈÁ» å¶ ð¶å
éÅñ íðÆÁ» Ôé¶ðÆÁ» ò× ðÔÆÁ» ÔéÍ íÅÂÆ ëÇåÔ ÇÃ³Ø é¶ òÆ îÇÔÃÈà ÕÆåÅ
ÇÕ Ç³éÆ ò¼âÆ ôÖÃÆÁå çÅ Áçì Õðé çÆ ÃÅⶠÇòÚ Ãîð¼æÅ éÔƺ ÔË -
Çê³â ÇòÚ ÇÕö ÇòÚ òÆ éÔÆºÍ Çëð òÅêà װðÈ ÜÆ êÅà êðå¶, î¼æÅ à¶ÇÕÁÅ
å¶ ÇÕÔÅ - üڶ êÅåôÅÔ ÇÕðêÅñÈ Ô¯ä ÕÅðé ÃÅâÆ ì¶éåÆ å°Ãƺ êzòÅé Õð
ñÂÆ êð å°ÔÅⶠÇìðÅÜîÅé Ô¯ä ñÅÇÂÕ ÃÅⶠկñ Õ¯ÂÆ æ» å» ÔË éÔÆºÍ ×ðîÆ
232 233
ÇéÕñ ÜÅä ÇêÛ¯º ìÅðô» Ö¹¼ñ·ÆÁ» 寺, Úðé êÅú å» ÇÕ³éÅ Ú³×Å Ô¯ò¶ ܯ?
îÔÅðÅÜ é¶ ë¹ðîÅÇÂÁÅ - Ô°ä å» Ô¯ ׶ Ôé ìÚéÍ Çîæ¶ Ççé ÁáÅð» ܶá
ù ê¹¼Ü»×¶Í Ã¼å Ççé ðÔ»×¶Í Ãí áÆÕ Ô¯ò¶×Å, ÇëÕð éÔƺ ÕðéÅ Õ¯ÂÆÍ
åñò³âÆ ÃÅì¯ íÅÂÆ â¼ñÅ ÇÃ³Ø çÆ Ôò¶ñÆ å» Ã¹ÔäÆ ÃÆ, ÇÂæ¶ ÇÂà Çê³â
ÇòÚ, Çê³â òÅÃÆÁ» çÆ Áܶ ÃÅçÆ ÇÜÔÆ ÇðÔÅÇÂô ÃÆÍ çÃî êÅåôÅÔ ÁÅî
å½ð å¶ ÇÕö çÆ Ôò¶ñÆ ÇòÚ áÇÔðé çÆ æ» ìÅÔð Ö¹¼ñ·¶ æ» å³ìÈ ÇòÚ Õ¼ïÅî
ÕÇðÁÅ Õðç¶ ÃéÍ ×°ðÈ ÜÆ ç¶ îÇÔñ íÅÂÆ â¼¼ñÅ ÇÃ³Ø ÜÆ çÆ Ôò¶ñÆ åñò³âÆ
ÇòÚ áÇÔð¶ Ãé å¶ Ö¹ç îÔÅðÅÜ é¶ íÅÂÆ â¼ñÅ ÇÃ³Ø éÅñ ìÅÔð å³ìÈÁ» ÇòÚ
ÇàÕÅäÅ ÕÆåÅ ÃÆÍ ÖËð, Ú¼Õ ëÇåÔ ÇÃ³Ø òÅñÅ ç¶ òÃéÆÕ» é¶ Çê³â ç¶ ìÅÔð
Û¼êó ç¶ ÇÕéÅð¶ Þ°³ì çÅ ÇÂÕ ÇÔÃÅ ÃÅø ÕðÕ¶ å³ìÈ åÅä Çç¼å¶ Í ÁÅñ¶ ç¹ÁÅñ¶
çÆ ÖÈì öòÅ ÃëÅÂÆ ÕÆåÆÍ ØÇóÁ» éÅñ çÈð çÈð å¼Õ êÅäÆ çÅ ÇÛóÕÅÁ
Õð Çç¼åÅÍ ÇÜà Øð ÇòÚ Õ¯ÂÆ òÆ ÕÆîåÆ òÃåð ÃÆ, ñË ÁÅÂ¶Í ×°ðÈ ÜÆ ç¶
ÇìðÅÜîÅé Ô¯ä ñÂÆ Ã¹³çð êÆÔóÅ ÇåÁÅð ÕÆåÅ Ç×ÁÅÍ Ã³×å òÅÃå¶ çðÆÁ»,
ë¹ñÕÅðÆÁ» ÇòÛÅ Çç¼åÆÁ»Í
îÔÅðÅÜ ÇéôÇÚå Ççé åôðÆë ÇñÁÅÂ¶Í À°é·» ç¶ Õçî ð¼Öä òÕå
ÇÛóÕ¶ îËçÅé ÇòÚ¯º á§ãÆ ÔòÅ çÅ ì¹¼ñÅ ÁÅÇÂÁÅ å» íÅÂÆ ëÇåÔ ÇÃ³Ø ù Ô¼Ã
Õ¶ ÇÕÔÅ - å°Ãƺ å» íÅÂÆ ÁÅÖç¶ ÃÆ ×ðîÆ ìÔ°å ÔË, î¹ôÕñ ÁŶ×ÆÍ ÇÂÔ
Çê³â å» êÅÀ°ºàÅ ÃÅÇÔì ìÇäÁÅ ÇêÁÅ ÔËÍ À°Ã¶ Ççé 寺 ÇÂà ÇÂÇåÔÅÃÕ ÃæÅé
çÅ éÅî êÅÀ°ºàÅ ÃÅÇÔì êË Ç×ÁÅÍ ê¼ÚÆ Ü¶á ù îÔÅðÅÜ òÅêà êðå ׶Í
î¶÷ìÅé êÇðòÅð êÅà îÅåŠù³çðÆ ÜÆ ç¶ òÃåð, ܯó¶ Áå¶ êÆÔóŠóíÅñ Õ¶
ð¼Ö¶ ԯ¶ ÔéÍ ×°ðÈ ÜÆ ìðÅÃåÅ ôîÆð ÇÂÃ Ú¼Õ ÇòÚ ÁŶ å¶ òÅêÃÆ òÕå
í°Ú¯, íÅ×È, ÇÕñ·Å ìÇá§âŠ寺 ôîÆð Ô°³ç¶ ԯ¶ åñò³âÆ êðå¶Í
ÇÂÔ êÇðòÅð åñò³âÆ ÃÅì¯ ÁÕÃð ×°ðÈ ÜÆ ç¶ çðôéÅ ñÂÆ ÁÅÀ°ºçÅ
Ü»çÅ ðÇÔ³çÅÍ Ü篺 îÔÅðÅÜ ç¼Öä ò¼ñ ÕÈÚ Õðé ñ׶, À°é·» é¶ íÅÂÆ ðÅî
ÇÃ³Ø ù éÅñ Ú¼ñä ñÂÆ ÇÕÔÅÍ ðÅî ÇÃ³Ø ÜÆ é¶ Õ°Þ ÇÔÚÕÚÅÔà ÇçÖÅÂÆÍ
ÕÅðé ê¹¼Ûä å¶ ç¼ÇÃÁÅ - î¶ðÆÁ» دóÆÁ» ÃÈä òÅñÆÁ» Ôé îÔÅðÅÜ, îËù
ÇÖîÅ Õð ÇçÀ±Í ×°ðÈ ÜÆ é¶ î¹ÃÕ»ÇçÁ» ÇÕÔÅ - ¶éÅ ÇêÁÅð å» Ø¯óÆÁ»
Áêä¶ òÛ¶ÇðÁ» òÛ¶ðÆÁ» ù éÔƺ ÕðçÆÁ» ÇܳéÅ å°Ãƺ دóÆÁ» ù Õðç¶ Ô¯Í
ÇÂ³é» î¯Ô òÆ ÇÕà Áðæ ? Úñ¯ ܯ òÅÇÔ×°ðÈ ù íÅò¶Í À°Ô ÕÈÚ Õð ׶Í
íÅÂÆ ðÅî ÇÃ³Ø òÅêà Øð ÁÅ ×Â¶Í Ø¯óÆÁ» ÃȳçÆÁ» å» ÃÔÆ êð À°é·» é¶
Áêä¶ òÛ¶ÇðÁ» òÛ¶ðÆÁ» ù ÇñÁÅ éÅÍ êÛÅÇäÁ» ÂÆ éÅÍ À°ç¯º 寺 ÇÂÔÆ
Ô°³çÅ ÚÇñÁÅ ÁÅ ÇðÔËÍ Çê³â òÃéÆÕÅ é¶ ìæ¶ðÆ òÅð دóÆÁ» ÇñÁÅ ÇñÁÅ
ð¼ÖÆÁ»Í ÇÂà Çê³â ÇòÚ ÜÅÂÆ ÁêäÆ Ã³åÅé ù دóÆ ñ˺çÆ éÔƺÍ

ìÅìÅ ì³çÅ ÇÃ³Ø é»ç¶ó 寺 ê³ÜÅì ò¼ñ Ú¼ñ¶ å» îÅñò¶ çÆ Ã³×å ç¶ éÅî
Ô°ÕîéÅî¶ í¶Üç¶ ðÔ¶ ÇÕ ÃÅâÆ ÃËéÅ ÇòÚ íðåÆ Ô¯ò¯Í íÅÂÆ ëÇåÔ ÇÃ³Ø é¶
çà ԯð ï¯è¶ Áêä¶ éÅñ ñËÕ¶ ÕËæñ ÕÃì¶ ÇòÚ ìÅìÅ ì³çÅ ÇÃ³Ø ù ëÇåÔ
ì¹ñÅÂÆÍ ÇÂÔ Ç×ÁÅð» Üä¶ ÖÅñÃÅ ÃËéÅ çÅ ÇÔ¼ÃÅ ìä¶ ÇÜé·» é¶ êÇÔñ¯º ÕËæñ
ñ°¼ÇàÁÅ Çëð ÃîÅäÅ ôÇÔð ëÇåÔ ÕÆåÅÍ ìÅìÅ ì³çÅ ÇÃ³Ø é¶ íÅÂÆ ëÇåÔ ÇóØ
ç¶ Ü³×Æ Õðå¼ì ç³× Õð ç¶ä òÅñ¶ ç¶Ö¶Í ÃîÅä¶ çÅ ÔÅÕî íÅÂÆ ëÇåÔ ÇóØ
ÜÆ ù æÅÇêÁÅÍ
üܶ Ö¼ì¶ Þóê» Ô°³çÆÁ» ðÔÆÁ», ÁÅÖð ìé±ó ÇàÕÅäÅ ÕÆåÅ ÇÜæ¶ êåÅ
ñ¼× Ç×ÁÅ ÇÕ îÅñò¶ ç¶ ÕÅëñ¶ ÇòÚ ôÅîñ Ô¯ä òÅÃå¶ îÞËñ» çÅ ÜæÅ ÁÅ
ÇðÔÅ ÔËÍ îñ¶ðÕ¯àñ¶ ç¶ éòÅì î¹Ô³îç ô¶ð ÖÅé é¶ îÞËñ» ù ð¯ÇÕÁÅ å» ÖÈéÆ
Ü³× Ô¯ÂÆ ÇÜà ÇòÚ éòÅì çÅ íðÅ Áå¶ íåÆܶ îÅð¶ ׶ å¶ À°Ô ÇêÛ¶ Ôà
Ç×ÁÅÍ ÇÂÔ Ü³×Æ ÜæÅ ìé±ó ê¹¼ÜÅ å» ÜËÕÅÇðÁ» éÅñ ÁÃîÅé ×ȳÇÜÁÅÍ
ÚêóÇÚóÆ ç¶ ÃæÅé å¶ Ü篺 ò÷Æð ÖÅé Áå¶ ìÅìÅ ì³çÅ ÇÃ³Ø çÅ ÁÅÔî¯
ÃÅÔîä¶ ï°¼è ÇÛÇóÁÅ å» ×ÇÔ×¼Ú î¹ÕÅìñ¶ ÇòÚ, ô¶ð ëÇåÔ ÇÃ³Ø é¶ ðÕÅì»
å¶ Öñ¯ Õ¶ ç¯ò» Ô¼æ» éÅñ ÇÕðêÅé çÅ À°Ô ÜìðçÃå òÅð ÕÆåÅ ÇÕ ò÷Æð
ÖÅé ç¶ Ã¼Ü¶ î¯ã¶ ÇòÚ¯º çÆ ìËáçÆ Ô¯ÂÆ ÇÕðêÅé Ö¼ìÆ ò¼ÖÆ ÇòÚ¯º ÇéÕñ ×ÂÆÍ
ÖÅé ç¶ èó ç¶ ç¯ò¶º à¯à¶ دó¶ ç¶ Ã¼Ü¶ Ö¼ì¶ Çâ× êÂ¶Í ÇÂÔ îÔÅé ÕÅðéÅò»
AB îÂÆ AGA@ ÂÆÃòÆ ù òÅêÇðÁÅÍ îñ¶ðÆÁÅ éòÅì ô¶ð ÖÅé òÆ ìÔÅçðÆ
éÅñ ñóçÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÇÂæ¶ ã¶ðÆ Ô¯ Ç×ÁÅÍ ìÅÜ ÇÃ³Ø ù ÃðÔ³ç çÅ ÔÅÕî
æÅÇêÁÅÍ íÅÂÆ øÇåÔ ÇÃ¿Ø ù ê³æ é¶ îÅñò¶ çÅ ô¶ð ÇÖåÅì ìÖÇôÁÅÍ
íÅÂÆ ëÇåÔ ÇÃ³Ø ç¶ ê³Ü ê¹¼åð ԯ¶ - çÅé ÇóØ, Çüè ÇóØ, ó×È ÇóØ,
Õ½ð ÇÃ³Ø å¶ ÇÔ³îå ÇóØÍ ìÆìÆ Ã¹Çð³çð Õ½ð ìÅçñ, íÅÂÆ ÇÔ³îå ÇÃ³Ø ç¶
ÖÅéçÅé ÇòÚ¯º ÔéÍ êÇàÁÅñ¶ ç¶ îÔÅðÅÜÅ ÃÅÇÔì ÇÃ³Ø é¶ éÅéÕôÅÔÆ Ç¼à»
éÅñ ôÅéçÅð ×°ðç¹ÁÅðÅ êÅÀ°ºàÅ ÃÅÇÔì ÇÂÃ Ú¼Õ ëåÇÔ ÇÃ¿Ø Çê³â ÇòÚ
À°ÃÅÇðÁÅÍ
ìÈàÅ ÇÃ³Ø ÜÆ é¶ ÁÅõð ç¼ÇÃÁÅ - ÇÂà ÇÂÇåÔÅÃÕ ×°ðç¹ÁÅð¶ çÆ ÕÅð
öòÅ òÅÃå¶ Çç¼ñÆ å¯º ìÅìÅ Ôðì³Ã ÇÃ³Ø ÁÅ ×Â¶Í ÁÃƺ ìó¶ Ô¼æ ì³é·¶ ÇÕ ÇÂÃ
×°ðç¹ÁÅð¶ ù éÅ ãÅÔ¯, À°Ô éÔƺ î³é¶Í ÖÈìÃÈðå ÚÈé¶×Ú ÇÂîÅðå ã¶ðÆ Õð
ÇçåÆÍ À°Ô ì¶ðÆ î½ÜÈç ÃÆ ÇÜà éÅñ ×°ðÈ ÜÆ é¶ Ø¯óÅ ì³Çé·ÁÅ ÃÆÍ À°Ãù
ê¹¼àä ñ׶ å» ÁÃƺ Ü°ÁÅéÅ é¶ ì¶ðÆ ù ܼëÆÁ» êÅ ñÂÆÁ»Í ÇÕÔÅ - êÇÔñ»
ÃÅù ò¼ã¯Í ÇÂÕ å» ÜÆ Çê³â Áéêó·» çÅ, çÈܶ ÁÃƺ çÅÔóÆÁ» Õ°åðÆÁ» òÅñ¶
ÕÅîð¶âÍ ÕÅð öòÅ òÅÇñÁ» ù 궺â±Á» é¶ ÇÕÔÅ - ÇÂÔ ÕÅîð¶â Ôð ڳ׶ Õ³î
Çò¼Ú ÇòØé êÅÀ°ºç¶ Ôé, ÇÂé·» ù ÔàÅÀ° Â¶æ¯ºÍ ê¶ºâ±Á» Áå¶ ÕÅð öòÅ òÅÇñÁ»
234 235
é¶ ÇÖÚ èÈÔ ÕðÇçÁ» ØÃÆà ØÃÆà ÃÅù ìÅÔð ÇñÁŠù¼ÇàÁÅ å¶ ì¶ðÆ ò¼ã
ÇçåÆÍ
À°Ô ì¯Ôó Ô°ä å¼Õ î½ÜÈç ÔË ÇÜà Զá çÆòÅé ÃÇÜÁÅ ÕðçÅ ÃÆÍ À°Ãù
ò¼ãä ò¶ñ¶ å¼Õ ÁÃƺ Áêä¶ Çê³â ù ÃîÞÅÀ°ä Áå¶ îéÅÀ°ä ÇòÚ ÕÅîïÅì
Ô¯ ×Â¶Í ÇÂÔ òÆ èîÕÆ ÇçåÆ ÇÕ Ü¶ ì¯Ôó ò¼ñ Õ¯ÂÆ Õ°ÔÅóÆ ñË Õ¶ å°ÇðÁÅ,
Ûâ»×¶ éÔÆºÍ ìÅÇìÁ» çÅ ëËÃñÅ ÃÆ ÇÕ ò¼ãäÅ ÔË, êð ìÚÅ ÇñÁÅ Ç×ÁÅÍ
Ú¼Õ ëÇåÔ ÇÃ³Ø òÅñÅ Çê³â ó×îðîð çÆ ÇÂîÅðå ù ç¶Ö ç¶Ö Ô°ä ìæ¶ðÅ
ÞÈðçÅ ÔËÍ ÇÂÔ òÆ À°ç¯º å¼Õ Ü篺 å¼Õ À°Ô ì³ç¶ ÇÜÀ°ºç¶ ðÇÔä׶ ÇÜé·» é¶
ê¹ðÅäÆ ÇÂÇåÔÅÃÕ ÇÂîÅðå ç¶ÖÆ ÃÆÍ í°¼Ú¯ Çê³â é¶ ÁêäÆÁ» ì¶ðÆÁ» Áܶ
óíÅñ ð¼ÖÆÁ» ÔéÍÓÓ