peÅen tekst - Institute of Paleobiology, Polish Academy of Sciences
peÅen tekst - Institute of Paleobiology, Polish Academy of Sciences
peÅen tekst - Institute of Paleobiology, Polish Academy of Sciences
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Jerzy Trammer<br />
Amonity<br />
Amonity to wymarłe głowonogi spokrew−<br />
nione z dzisiejszymi łodzikami, mątwami,<br />
kalmarami i ośmiornicami. Żyły na Ziemi<br />
przez ponad 300 milionów lat, od dewonu<br />
po kredę. Podzielona na komory część ich<br />
muszli, zwana fragmokonem, była wypeł−<br />
niona gazem i pełniła role pływaka uno−<br />
szącego ciało w wodzie. Reszta muszli,<br />
określana jako komora mieszkalna, zawie−<br />
rała główną część ciała z trzewiami, czuł−<br />
kami, szczękami i z lejkiem – organem<br />
w kształcie rurki. Z lejka zwierzę potrafiło<br />
dzieki pracy odpowiednich mięśni gwał−<br />
townie wyrzucać strumień wody i w ten<br />
sposób poruszać się na zasadzie odrzutu.<br />
Schemat budowy amonita. Przerysowane<br />
z Encyklopedia Nauki i Techniki, Wydawnictwo<br />
Prószyński i S−ka.<br />
opasłych do smukłych miała się powtarzać<br />
w różnych czasach i wśród różnych grup,<br />
w sposób niezależny od środowiska. Dzisiaj<br />
przyczyny tych zmian ewolucyjnych są tłuma−<br />
czone całkiem odmiennie.<br />
Zmiany kształtu amonitów od form opa−<br />
słychiewolutnychdoszczupłychiinwolut−<br />
nych mogą zachodzić nie tylko ewolucyjnie<br />
od gatunku do gatunku, lecz także w czasie<br />
życia jednego amonita w trakcie jego wzros−<br />
tu, czyli w podczas jego rozwoju ontogene−<br />
tycznego. Młody amonit miał muszlę opasłą,<br />
z wiekiem rosnąc muszla mogła stawać się<br />
smuklejsza.<br />
Aerostaty<br />
Obiekt, maszyna albo zwierzę, przedzie−<br />
rające się przez płyn (czyli ciecz albo gaz w ję−<br />
zyku aerodynamiki), musi mieć moc, aby wy−<br />
twarzać siłę nośną (udźwig) równoważny jego<br />
masie, i żeby stworzyć ciąg do przodu równy<br />
oporowi, jaki obiekt stawia w czasie ruchu<br />
w płynie.<br />
Jednym ze sposobów zmniejszenia wydat−<br />
ków energetycznych związanych z ruchem jest<br />
posiadanie pływaka gazowego, który zapew−<br />
nia zawieszenie w płynie bez własnego wydat−<br />
ku energetycznego. Energia jest wówczas uży−<br />
wana tylko do wytwarzania ciągu do przodu.<br />
Obiekty, które uzyskują udźwig za pomocą<br />
pływaka gazowego noszą nazwę aerostatów.<br />
Aerostatem jest sterowiec i jest nim żyjący dziś<br />
w Pacyfiku łodzik (rodzaj Nautilus). Pływa−<br />
kiem gazowym łodzika jest część jego muszli<br />
podzielona na komory i wypełniona gazem –<br />
nazywana fragmokonem. Ponieważ wymarłe<br />
amonity także miały fragmokony, więc sądzi<br />
się, że również i one były aerostatami.<br />
Ekonomia pływania<br />
Jaki kształt powinna była mieć muszla amo−<br />
nita, aby pływał on w sposób możliwie najbar−<br />
dziej oszczędny energetycznie, by jego mięśnie<br />
wykonywały możliwie najmniejszą pracę? Jak<br />
wynika zarówno z obliczeń w oparciu o równa−<br />
nia aerodynamiki, jak i z doświadczeń w zbior−<br />
12
Change language