peÅen tekst - Institute of Paleobiology, Polish Academy of Sciences
peÅen tekst - Institute of Paleobiology, Polish Academy of Sciences
peÅen tekst - Institute of Paleobiology, Polish Academy of Sciences
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Oszczędne amonity<br />
Jerzy TRAMMER<br />
Wymarłe głowonogi z grupy amonitów tak zmieniały w drodze ewolucji<br />
kształty swoich muszli, aby ich pływanie było w zmieniających się warunkach<br />
hydrodynamicznych zawsze możliwie oszczędne pod względem wydatko−<br />
wanej energii.<br />
Na ścianach kamieniołomów, naturalnych<br />
odkrywek lub w rdzeniach wiertniczych spoty−<br />
ka się niekiedy następujące, cykliczne ułożenie<br />
skał osadowych. Na skałach, których cechy<br />
wskazują, że powstały one w stosunkowo głę−<br />
bokim i spokojnym rejonie dna morza, leżą<br />
skały osadzone w morzu płytszym i przy dnie<br />
bardziej ruchliwym, a na tych z kolei – skały<br />
jeszcze płytszego i bardziej burzliwego morza.<br />
Wyżej ponownie pojawiają się skały morza<br />
głębszego, a na nich utwory dokumentujące<br />
powtórne spłycenie.<br />
Tego rodzaju cykle, zwane cyklami trans−<br />
gresywno−regresywnymi mogą powtarzać się<br />
wielokrotnie. Np. Hallam (1990) w utworach<br />
jury Anglii rozpoznał ich jedenaście, a Bayer<br />
i McGhee (1984) w środkowej jurze Niemiec –<br />
sześć. Cykl (od pogłębienia do następnego po−<br />
głębienia, czy też od maksymalnego spłycenia<br />
do następnego takiego spłycenia) trwał w jurze<br />
od około miliona do około trzech milionów lat.<br />
Wraz z cyklicznymi zmianami głębokości<br />
morza zmieniały się, także cyklicznie, kształty<br />
amonitów zamieszkujących niegdyś te morza,<br />
a dziś znajdowanych w skałach. W czasie spły−<br />
cania amonity bardziej opasłe, zwinięte ewo−<br />
lutnie, były zastępowane przez formy bardziej<br />
smukłe, skręcone inwolutnie, czyli tak, że ko−<br />
lejne skręty ich muszli obejmują poprzednie.<br />
W czasie kolejnego pogłębienia ponownie poja−<br />
wiały się amonity opasłe itd.<br />
Takie „cykle ewolucyjne”, jak to zjawisko<br />
określił Haas (1942), zauważono wśród amo−<br />
nitów żyjących w różnych okresach (w dewo−<br />
nie, w karbonie, w triasie, w jurze i w kredzie<br />
czyli wielokrotnie w przedziale czasu wyno−<br />
szącym ponad 300 mln lat) i należących do<br />
różnych grup systematycznych (różnych rzę−<br />
dów i rodzin) w obrębie podgromady Ammo−<br />
noidea. W utworach dewonu w Janczycach<br />
w Górach Świetokrzyskich w kolejnych war−<br />
stwach, które powstawały w coraz płytszym<br />
morzu, spotyka się coraz to cieńsze amonito−<br />
wate z grupy goniatytów: od dość opasłej for−<br />
my Phoenixites frechi, poprzez cieńszą Tor−<br />
noceras subacutum, po najcieńszą Tornoce−<br />
ras sublentiforme (Niechwedowicz i Trammer<br />
2007).<br />
Przeciw Darwinowi<br />
Dawniej uczeni, tacy jak słynny niemiecki<br />
paleontolog Otto Schindewolf (1950), nie chcąc<br />
wierzyć, że środowisko modyfikuje morfologię<br />
organizmów drogą doboru naturalnego, inter−<br />
pretowali opisane cykle ewolucyjne jako argu−<br />
ment przeciwko darwinowskiemu ujęciu ewo−<br />
lucji. Sądzili, że gatunek – przodek linii ewolu−<br />
cyjnej posiada zawsze informację genetyczną,<br />
która z góry determinuje przebieg przyszłej<br />
ewolucji prowadzącej do powstania gatunków<br />
potomnych. Dlatego ewolucja od amonitów<br />
Rocznik Muzeum Ewolucji Instytutu Paleobiologii PAN Nr 2 (2010)<br />
11
Change language