peÅen tekst - Institute of Paleobiology, Polish Academy of Sciences
peÅen tekst - Institute of Paleobiology, Polish Academy of Sciences
peÅen tekst - Institute of Paleobiology, Polish Academy of Sciences
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Rekiny polskich mórz tropikalnych<br />
w płytkich morzach, a może nawet jeziorach,<br />
od karbonu do triasu. Ksenakanty miały długą<br />
płetwę, ciągnącą się wzdłuż całego grzbietu<br />
i poprzedzoną przez pojedynczy kolec, który<br />
u form bardziej zaawansowanych przemieścił<br />
się na tylną część czaszki. Zęby Cassisodus,<br />
o niskich i mocnych koronach niewątpliwie<br />
służyły do kruszenia oskorupionej zdobyczy,<br />
jednak czy tą zdobyczą były głowonogi (np.<br />
goniatyty), czy raczej fauna przydenna, nie<br />
mamy żadnej informacji.<br />
Warstwa pelagicznego wapienia z Todowej<br />
Grząby, w którym znaleziono wyżej opisane<br />
zęby rekinów, stanowi cieniutką wkładkę<br />
w grubym zespole organodetrytycznych wa−<br />
pieni krynoidowych (złożonych z elementów<br />
szkieletowych szkarłupni z grupy krynoidów,<br />
czyli liliowców), które tworzyły się pierwotnie<br />
na podwodnych płyciznach, określanych jako<br />
platformy węglanowe. W tych płytkowodnych<br />
wapieniach znaleziono na Todowej Grząbie<br />
jak dotąd tylko jeden ząb ryby chrzęstnoszkie−<br />
letowej. Udało się to Małgorzacie Bieńkow−<br />
skiej, obecnie pracującej w Instytucie Paleo−<br />
biologii PAN. Jest to ząb petalodonta, zapewne<br />
z rodzaju Ctenoptychius. Petalodonty, a przy−<br />
najmniej niektóre z nich, jak np. Belantsea<br />
ze wspomnianych już warstw z Bear Gulch<br />
w Montanie, przypominały kształtem ciała<br />
dzisiejsze ryby rafowe – były to zwierzęta<br />
pulchne, krępe, o wielkiej głowie, rozłoży−<br />
stych, zaokrąglonych płetwach piersiowych<br />
i niezbyt rozbudowanej płetwie ogonowej.<br />
Miały one w pysku stosunkowo niedużo zębów<br />
o wielkich trójkątnych koronach, zbudowa−<br />
nych z twardej zębiny rurkowatej, którymi, jak<br />
się uważa, mogły podważać i otwierać muszle<br />
ramienionogów i mięczaków. Ich życie było<br />
tak ściśle związane z obecnością rozległych,<br />
płytkowodnych platform węglanowych (w któ−<br />
re obfitowały morza wizeńskie), że znakomita<br />
ich większość wymarła jeszcze przed końcem<br />
karbonu.<br />
Jak widać, karbońskie ryby chrzęstnoszkie−<br />
letowe zasiedlały bardzo wiele nisz ekologicz−<br />
A<br />
B<br />
nych, uprzednio zajmowanych przez ryby<br />
pancerne, a ich zróżnicowanie było znacznie<br />
większe niż dzisiaj. Ta uproszczona i z ko−<br />
nieczności niepełna rekonstrukcja fauny reki−<br />
nów z rejonu Gałęzic uległaby znacznemu<br />
wzbogaceniu, gdyby można było uzyskać<br />
większą ilość szczątków rekinów z wizeńs−<br />
kiego wapienia organodetrytycznego. W ana−<br />
logicznych utworach w okolicach Armagh<br />
w Irlandii oraz w Anglii znaleziono w XIX<br />
wieku kilkadziesiąt różnych typów zębów<br />
i kolców płetwowych, które stały się podstawą<br />
słynnej monografii Louisa Agassiza z lat<br />
1833–43. Niestety, liczba wychodni i rozmiary<br />
odsłonięć są tutaj nieporównywalne na nieko−<br />
rzyść Gór Świętokrzyskich, stąd też każde<br />
nowe znalezisko, nawet pojedynczego zęba,<br />
jest bardzo istotne.<br />
Podziękowania<br />
2mm<br />
2mm<br />
Zęby petalodonta Ctenoptychius z dolnokarbońskich wa−<br />
pieni organogenicznych. A. Okaz z Todowej Grząby.<br />
B. Okaz z okolic Armagh w Irlandii Północnej. (A – fot.<br />
Ewa Durska; B – fot. Michał Ginter).<br />
Serdecznie dziękuję Jerzemu Dzikowi za udostęp−<br />
nienie materiału z warstwy biomikrytowej na Todowej<br />
9
Change language