Obuwik pospolity

More documents

Recommendations

Info

na wysokości 1280 m n.p.m. (L. Bernacki, mat. npbl. z 1990 r.). Rozmieszczenie w Karpatach polskich W polskiej części Karpat stwierdzono dotąd 32 stanowiska Cypripedium calceolus, przy czym około 1/3 z nich nie została obecnie potwierdzona. Notowany był głównie w pasie Pogórza Zachodniobeskidzkiego, koło Dzięgielowa i Goleszowa na Ziemi Cieszyńskiej oraz pojedynczo w okolicach Bielska-Białej i Kalwarii Zebrzydowskiej. Wszystkie te obserwacje pochodzą z wieku XIX i z pierwszych 60 lat XX wieku (Wimmer 1857; Pelc 1967; Świeboda 1976; Bernacki 1999). Aktualnie obecność obuwika w tej części Karpat potwierdzono tylko na dwóch stanowiskach w Kotlinie Żywieckiej (P. Nejfeld, L. Bernacki, mat. npbl.). Największym współczesnym ośrodkiem występowania tego gatunku w Karpatach są Tatry Zachodnie, gdzie odnotowano kilkanaście stanowisk rozmieszczonych od 900 do 1280 m n.p.m. (Piękoś-Mirkowa 2001a; L. Bernacki, mat. npbl. z 1990 r.); na drugim miejscu plasują się Pieniny z łączną liczbą 10 stanowisk (Grodzińska 1976; Zarzycki 1981). Obecnie brak jest potwierdzenia stanowiska na Kramnicy w obrębie Skalic Spiskich (Grodzińska 1976). Informacje o rozmieszczeniu C. calceolus w Karpatach polskich uzupełniają jeszcze dwa historyczne już dziś stanowiska w Kulaszówce koło Lipnicy Wielkiej (Stecki, Szulc 1957) i w Lesie Czulnia koło Leska (Zemanek 1981). Siedliska Preferuje siedliska zasobne w węglan wapnia. Pod względem zacienienia wykazuje bardzo szeroki zakres tolerancji od 0 do około 70%, a lokalnie nawet do 90%, przy czym w płatach o zacienieniu przekraczającym 60% pędy płonne zaczynają dominować w populacji nad generatywnymi (L. Bernacki, mat. npbl.). Rośnie na rędzinach, najczęściej próchnicznych, rzadziej inicjalnych lub brunatnych, wytworzonych z wapieni i dolomitów. Charakteryzują się one znaczną szkieletowością, odczynem najczęściej obojętnym lub zasadowym, rzadziej słabo kwaśnym lub kwaśnym (pH w H 2 O 5,7–7,5, pH w KCl 5,3–7,3) i zazwyczaj dużą zawartością węglanów w częściach ziemistych (3,4–21,0% CO 2 węglanowego) (Z. Mirek, H. Piękoś-Mirkowa, A. Miechówka, mskr.). Fitocenozy W Kotlinie Żywieckiej (na Grojcu Średnim) obuwik rośnie w murawie z klasy Festuco-Brometea, w sąsiedztwie zbiorowiska oszyjkowego z dominacją Cornus sanguinea. Obuwikowi towarzyszą tutaj m.in. Brachypodium pinnatum, Agrimonia eupatoria, Arrhenatherum elatius, Campanula glomerata, Carlina acaulis, Centaurea scabiosa, Coronilla varia, Euphorbia cyparissias, Hypericum perforatum, Ononis arvensis, Ranunculus serpens subsp. nemorosus, Salvia pratensis, Salvia verticillata i Trifolium montanum (P. Nejfeld, mat. npbl. z 2002 r.). W Tatrach występuje T H K Rg 50° + + + 19° 20° 21° 22° Wisła + Soła Skawa + Raba Dunaje jec + Wisłoka Wisłok San 23° 50° Rd + Pg 2500 1500 1000 700 0 50 km 400 250 19° 20° 21° 0 22° 49° 448
w prześwietlonych brzeżnych partiach buczyny karpackiej Dentario glandulosae-Fagetum, na obrzeżach młodników świerkowych oraz śródleśnych polanach. Jest gatunkiem typowo ekotonowym, występującym często w strefie przejścia między murawą a lasem. Nierzadko spotyka się obuwika na obrzeżach lasu graniczącego z nawapienną murawą naskalną, w towarzystwie takich gatunków jak: Bellidiastrum michelii, Hieracium villosum, Galium anisophyllon, Gymnadenia conopsea, Sesleria tatrae, Helianthemum nummularium subsp. grandiflorum, Crepis jacquinii, Carduus glaucus, Carex brachystachys, Carlina acaulis, Laserpitium latifolium, Astrantia major, Cirsium erisithales, Pimpinella major, Mercurialis perennis, Prenanthes purpurea, Galium schultesii, Valeriana tripteris, Soldanella carpatica oraz dominującą często Calamagrostis varia (Delimat i in. 1999; Mirek i in. 2001; Delimat 2008). Na najwyżej położonym stanowisku obuwik rośnie w luźnych zaroślach świerka, modrzewia, jałowca i kosodrzewiny (L. Bernacki, mat. npbl. z 1990 r.) Charakterystyka populacji Większość populacji Cypripedium calceolus w Karpatach liczy zwykle po kilka lub po kilkanaście osobników (kęp). Najliczniejsze populacje obserwowano w Tatrach na wschodnim stoku Grześkówek w masywie Sarniej Skały, na wysokości około 1050 m n.p.m. (Mirek i in. 2001) oraz w otoczeniu Końskiego Żlebu w masywie Suchego Wierchu, na wysokości 1090 m (Delimat 2008). Pierwsza z nich, największa w Tatrach, składała się w 2000 r. z 57 kęp obuwika, liczących łącznie 249 pędów, w tym 179 kwiatowych, wykształcających od jednego do trzech kwiatów. Maksymalna liczba pędów przypadająca na jednego osobnika wynosiła 24. Populacja zajmowała powierzchnię około 150 m 2 . Druga populacja, nad Końskim Żlebem, liczyła w 2007 r. łącznie około 200 pędów, występujących na powierzchni około 100 m 2 . W populacjach tatrzańskich procentowy udział pędów kwitnących wynosi od 20 do 70%. Stwierdzono, że większość kwiatów obuwika nie zawiązuje owoców, stąd udział osobników owocujących w populacjach tatrzańskich wynosi maksymalnie około 20% (Piękoś-Mirkowa 2001a). Zagrożenia Obuwik pospolity ma w Tatrach i w Pieninach status gatunku zagrożonego, a w pozostałej części Karpat polskich jest krytycznie zagrożony lub nawet wymarły. Jest zagrożony, podobnie jak w większości krajów, ze względu na swe walory estetyczne, przez co bywa często zrywany lub wykopywany do ogrodów. Do innych przyczyn zanikania stanowisk obuwika należy zaliczyć również niszczenie jego siedlisk, na skutek zmiany naturalnych drzewostanów lasów liściastych i mieszanych na jednolite monokultury iglaste, a także spontaniczną sukcesję na terenach nieleśnych. Niektóre tatrzańskie stanowiska obuwika (np. w Dolinie Strążyskiej) są zagrożone z powodu położenia w pobliżu masowo uczęszczanych szlaków turystycznych. Odnotowano przypadki niszczenia obuwika przez wykopywanie całych kęp tej atrakcyjnej rośliny (Jakuczun 1978). Ochrona Cypripedium calceolus chroniony jest w ramach Konwencji Berneńskiej i Dyrektywy Siedliskowej. W Polsce objęty jest ścisłą ochroną gatunkową. Dodatkowo wszystkie jego stanowiska w Tatrach i większość stanowisk w Pieninach chronionych jest przez sam fakt ich położenia w obrębie parków narodowych. W Górskim Ogrodzie Botanicznym Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Zakopanem prowadzi się próby uprawy gatunku w warunkach ex situ. Wskazane byłoby podjęcie stałego monitoringu wybranych stanowisk obuwika, zwłaszcza położonych w sąsiedztwie szlaków turystycznych oraz na stanowiskach, na których istnieje potencjalne zagrożenie z powodu sukcesji drzew i krzewów, a w wyższych położeniach zarośli kosodrzewiny. W miejscach zagrożenia naturalną sukcesją powinno się dokonywać okresowych prześwietleń drzewostanów i przerzedzeń zwartych płatów krzewów. Zbigniew Mirek i Leszek Bernacki 449
Page 1: Obuwik pospolity Cypripedium calceo

Obuwik pospolity

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?