Helsinška povelja - Helsinki Committee for Human Rights in Serbia

I knez Miloš je ponekad pozivao Jevreje sa strane, bilo
radi svojih, bilo radi državnih potreba. Tako u junu 1836.
piše Stefanu Stojanoviću u Negotin da mu je “potreban
onaj sposobni šnajder iz Vidina” i traži da mu ga što pre
pošalje.
Ukupan broj Jevreja u Srbiji nije bio veliki; godine
1834. treba da ih je bilo oko 2000 duša, a 1838. u
Beogradu 1530 duša, koje su stanovale u 210 domova. U
unutrašnjosti zemlje izgleda da ih nije bilo mnogo.
Odnosi između Jevreja i Srba nisu bili naročito
srdačni; dok su bili pod Turcima Jevreji su bili uz vlast,
a pod Srbima su brzo stekli naklonost kneza Miloša.
Međusobno dobro organizovani i složni, njima nikad nije
išlo loše, zaključuje Tihomir Đorđević. On potom daje i
svoje objašnjenje zašto je došlo do njihovog sukoba sa
srpskim trgovcima i zanatlijama. Jer “vredni, štedljivi,
sebični, gramžljivi i zadovoljni s minimalnom dobiti, oni
su bili jaki konkurenti srpskim trgovcima i zanatlijama”.
Otuda se oni često žale na Jevreje. Sam knez Miloš - ističe
dalje Đorđević - “nije imao prema Jevrejima nikakvih
predrasuda, već im je od početka poklanjao istu pažnju
kao i Srbima”.
Na žalbu beogradskih Jevreja da se s njima, pri
sakupljanju poreza, loše postupa, knez Miloš je naredio
da se “u istjazivanju njinog danka čelovečeski postupa”,
da im se sveštenici, učitelji i crkvenjaci od poreza
oslobode “kao što i naša ista lica porezu ne plaćaju i da
se ni od njihovih prosjaka i starica od 70 godina, kao i od
srpskih ništa ne traži.
Ni druge vlasti u Srbiji nisu Jevreje, u pravima,
odvajale od Srba. Na zahtev boltadžijskog (trgovačkog)
esnafa u Beogradu (iz 1836. godine), kojim traže da
jevrejskih dućana u Beogradu ne može biti više od deset,
Sovet je odgovorio knezu Milošu da je “mnenija da se
zahtevanje njihovo ne uvaži da se umnoženiju dućana
jevrejskih predel ne položi po tome, što i Jevreji podleže
svima onim pravitelstvenim teretima, kojima i Srbi”.
Položaj Jevreja u unutrašnjosti zemlje nije, međutim,
bio tačno određen. Izgleda da je ovde za svaki pojedinačni
slučaj donošena specijalna odluka. Tako je u decembru
1822. godine, knez Miloš odobrio knezu Aranđelu u
Jagodini “da može i na Jevreje porez kao i na preče
čaršilije udarati”.
naroda, a to je: Bosanci. Bošnjani – Bošnjaci – Bosanci su
nazivi koji iznačavaju evoluciju zajedničkog naziva za sve
stanovnike Bosne koja je minimalna u poređenju sa, na
primjer, evolucijom naziva većine stanovnika Crne Gore
– Dukljani – Zećani – Crnogorci i Brđani – Crnogorci.
Još jedna zanimljivost vezana za Bošnjake je okolnost
da su oni, treći narod po brojnosti u Jugoslaviji, iako
teško diskriminisani, bili najviše privrženi ideji njenog
očuvanja. Na primjer, u 1981. godini, od 226 saveznih
funkcionera koje je birala Skupština SFRJ, samo 4 su
bili Muslimani (Bošnjaci), dok je Crnogoraca bilo 37,
Slovenaca 30, Srba 72 itd. Ili, u 1988. godini, od ukupno
81 ambasadora Jugoslavija, Muslimana (Bošnjaka) je
bilo ukupno 3, a Crnogoraca 15, Slovenaca 9, Srba 27
itd. Istovremeno, ankete javnog mnijenja, provođene u
svim republikama, pokazivale su da se upravo u Bosni
i Hercegovini najveći postotak građana izjašnjavao za
očuvanje SFRJ.
Pravom čudu je ravna okolnost da je bošnjački narod
u Bosni i Hercegovini uopšte opstao u ratu 1992-1995.
godine, jer je bio napadnut sa šest strana: od strane
Miloševićevih i Bulatovićevih Srba i Crnogoraca,
Karadžićevih Srba i Crnogoraca, Bobanovih Hrvata,
Tuđmanovih Hrvata, Martićevih Srba i Abdićevih
Bošnjaka.
I današnji položaj bošnjačkog naroda u BiH velika je
sramota (a dobro znamo čija najviše). Bošnjaci su u ratu
teško demografski osakaćeni i ekonomski opljačkani i
uništeni, a danas su sabijeni na 27 odsto teritorije BiH
iako čine oko 44 odsto njenog stanovništva. Njihov
zaklon, istorijsko utočište i ponos, tj. istočna Bosna, u
kojoj su do rata 1992-1995. godine bili apsolutno većinski
narod i u kojoj je nad njima pokušana istraga (zatiranje
svakog traga o postojanju), i u velikoj mjeri i izvršena
(posebno u mjestima: Foča, Višegrad, Srebrenica,
Zvorni, Karakaj i Bratunac), data je (s izuzetkom
Goražda) banjalučkom entitetu, što, faktički gotovo da
onemogućava povratak Bošnjaka u svoje domove. Njihov
napredak (kao i napredak ostalih naroda BiH) blokiran je
nametanjem nakaradnih strategija ukupnog, a posebno
političkog, upravnog, obrazovnog i ekonomskog razvoja.
Štaviše, i granice Bosne i Hercegovine, koje su uglavnom
određene 1699. godine, i koje spadaju među najstarije i
najprirodnije državne granice u Evropi i u svijetu, čak i
danas, poslije svega, dovode se, ponekad i ponegdje, u
pitanje!
48 helsinška povelja, novembar – decembar 2006