Helsinška povelja - Helsinki Committee for Human Rights in Serbia

malo poznata istorija
opštinu sa jevrejskim kmetom na čelu. Opština se
starala o jevrejskoj sinagogi, školi, sirotinji i o interesima
svojih jednovernika. A prihode je dobijala iz više izvora:
razrezom određene sume shodno imovnom stanju, od
priloga, dohotka od micvota (cena počasti koja se uživala
u jevrejskom hramu) i takse koju su, po običaju, udarali
na Jevreje - strance, koji bi u Beogradu prodavali svoju
robu.
Opština je raspoređivala i određen danak na Jevreje,
sakupljala ga i predavala u vreme Turaka - Turcima, a
posle oslobođenja - Srbima. Osim ovog danka, Jevreji
nisu bili ničim drugim opterećeni, pa ni kulukom, koji je
padao na ostalo stanovništvo.
Jevreji su u Beogradu imali i svoju školu u kojoj su
1827. godine bile 22 osobe “učitelja, popova i đaka”.
Među sobom su se držali kao solidarna zajednica,
štitili se i pomagali, gde god je to bilo potrebno. Tako
se oktobra 1834, beogradska Jevrejska opština tuži
knezu Milošu na Upravu varoši Beograda što od Jevreja
naplaćuje porez(u) na vrlo strog način i moli da se sa
Jevrejima čovečnije postupa. Knez Miloš je “naredio da
se sa Jevrejima ne postupa grubo”.
U početku ustanka, jevrejski trgovci bili su najbogatiji
ljudi u Srbiji, a i u doba kneza Miloša bilo je među njima
vrlo bogatih i vrlo istaknutih trgovaca, koji su imali jake
trgovačke veze i sa Evropom, kao što je bio Haim Davičo,
pašin, kasnije i liferant kneza Miloša. Preko njega je knez
obavljao sve svoje novčane poslove, pravio porudžbine sa
strane i za sebe i za narodne potrebe. Kad mu je nešto
trebalo, od Daviča je i kupovao. Iako je bio liferant u
turskoj službi i knez Miloš se mogao u njega pouzdati,
pa je preko Daviča nabavljao čak i oružje, i to u velikim
količinama. Imao je i vrlo mnogo dužnika po celoj Srbiji,
a knez Miloš mu je bio pri ruci da tu veresiju naplati.
Sam Davičo održavao je vezu sa mnogim trgovačkim
kućama. On je još u to vreme - što treba posebno istaći
- bio Evropejac i izraz evropske kulture u jednoj čisto
orijentalnoj sredini. Njegova korespondencija je često
na nemačkom jeziku i sa datumom po novom kalendaru.
Ona je takva čak i kad piše knezu Milošu, pa mu i ovaj
odgovara na nemačkom jeziku.
Osim u Beogradu, Jevreji se pominju još i u Smederevu,
Požarevcu, Šapcu, Jagodini, Zaječaru, Negotinu i
Knjaževcu.
To je vreme kada počinju da dolaze u Srbiju i Jevreji
sa raznih strana, ponajčešće kao trgovci i zanatlije, ali
se pominju i lekari i drugi činovnici. Tako 1829. godine
nalazimo u Šapcu Josifa Šlezingera (iz Osijeka), učitelja
muzike u kući Jevrema Obrenovića. Kasnije će postati
prvi kapelnik novoosnovane vojne muzike.
Prilog istoriji
upotrebe naziva
Bošnjak
Piše: Džemal Hatibović
Stanovnici Bosne nazivali su sebe Bošnjanima, po
svoj prilici, sve do 1440. godine kada je po prvi put
upotrebljena riječ Bošnjak. Te godine, prilikom posjete
bosanske delgacije Budimu radi čestitanja poljskom
kralju Vladislavu Varnenčiku na izboru za kralja Ugarske
i Hrvatske i radi obnove saveza Bosne i Ugarske, vođa
delegacije Bošnjana izgovorio je čuvenu rečenicu u
kojoj je kazao da su “Bošnjakom isti pradjedovi bili koji
i Poljakom” te da im je “zajednički jezik koji govore”.
Očigledno, izaslanik bosanskog kralja Tvrtka Drugog
neznatno je izmijenio naziv svog naroda radi rime
(Bošnjak – Poljak). Od tada pa sve do sredine XIXI
stoljeća, jačešće, za stanovnike Bosne, takođe, bez obzira
na vjersku pripadnost, nailazimo na tri vrlo slična naziva:
Bosnenses, Bossinenses i Boznenses. S obzirom da je u
vrijeme turske vladavine Sandžak bio u sastavu Bosne i
da su migracije stanovništva u smjeru Bosna – Sandžak i
obrano, bile (i ostale) vrlo žive, najčešće se i muslimansko
stanovništvo Sandžaka nazivalo Bošnjacima.
U Srbiji, i sredinom XIX stoljeća, čak i glavni
ideolog velike Srbije Ilija Garašanin stanovnike
Bosne i Hercegovine naziva Bošnjacima, dijeleći ih
u “Načertaniju” na tri najmnogoljudnije skupine: 1)
“muhamedanskoj veri prešavše Bošnjake”, 2) “istočnog
veroispovedanja Bošnjake” i 3) “katoličke Bošnjake”.
Zanimljivo je da i Njegoš, u “Gorskom vijencu”,
stanovnike Bosne, bez obzira na vjersku pripadnost (pa
time i bosanske muslimane), takođe naziva Bošnjacima
(stih 1642) dok crnogorske muslimane naziva “Turcima”,
a samo pogrdno “poturicama”.
Ustvari, prisustvo pravih Turaka u Crnoj Gori, i za
vrijeme turske vladavine, bilo je samo simbolično, slično
kao i u Bosni u kojoj su, do Berlinskog kongresa 1878.
godine, činili 2 odsto muslimanskog stanovništva, a
poslije Berlinskog kongresa manje od 1 odsto! S druge
strane, međutim, potomci Bošnjaka čine između 10 i 15
odsto stanovništva savremene Turske, dok je njihov udio
u njenoj poslovnoj, kulturnoj i vojnoj eliti znatno veći.
Očito je, dakle, da su samo bosansko-hercegovački
muslimani (kao i pojedini narodi koji su se poslije dolaska
Slovena doselili u Bosnu), sem u vremenima kada im je
to bivalo zabranjeno, ostajali vjerni svojim istorijskim
imenima, dok su se bosansko-hercegovački pravoslavci, u
drugoj polivini XIX vijeka, počeli masovnije identifikovati
kao Srbi, a bosansko-hzercegovački katolici, kao Hrvati.
Pa ipak, i danas postoji jedan zajednički naziv za sva tri
helsinška povelja, novembar – decembar 2006 47