helsinške sveske 22 - Helsinki Committee for Human Rights in Serbia

protivno Ustavu SRJ, ograničeno pravo građana da bira i bude biran u
državne organe, propisivanjem dodatnih uslova za ostvarivanje toga prava,
te da je izborno pravo "isključivo ustavna materija" i da zakonom ne mogu
biti propisani uslovi za ostvarivanje biračkog prava, nego samo način
njegovog ostvarivanja. Podnosilac predloga za ocenu ustavnosti (i inicijator)
smatrali su da je ovom odredbom Zakona povređen Ustav SRJ 62 koji, kao
uslove sticanja aktivnog i pasivnog biračkog prava predviđa isključivo
državljanstvo i punoletstvo.
Savezni ustavni sud stao je na stanovište da je u ovom slučaju
predmet osporavanja ustavnosti odredba Zakona kojom se propisuje da za
Predsednika Republike može biti predložen državljanin Republike Srbije koji
ima prebivalište na teritoriji Republike najmanje godinu dana pre dana
održavanja izbora. Na taj način Ustavni sud je izašao iz okvira predloga,
odnosno inicijative za ocenu ustavnosti.
Ustavni sud Republike Srbije, doneo je jednu odluku u istoj stvari, 63
kada je svojom odlukom odbio predlog za utvrđivanje neustavnosti
odredaba člana 2 Zakona o izmenama i dopunama Zakona o izboru
Predsednika Republike, kao i inicijativu za ocenu ustavnosti istoga člana.
Podnosilac predloga i podnosilac inicijative za ocenu ustavnosti Zakona,
smatrali su da je odredba pomenutog Zakona, kojom se za predsedničkog
kandidata, pored uslova propisanih za sticanje pasivnog biračkog prava
(državljanstvo i punoletstvo) zahteva i da "ima prebivalište na teritoriji
Republike Srbije najmanje godinu dana pre održavanja izbora" protivna članu 42
Ustava Republike Srbije, koji utvrđuje uslove za sticanje aktivnog i pasivnog
biračkog prava i članu 12 Ustava koji utvrđuje nadležnost zakonodavca u
uređivanju uslova i načina ostvarivanja sloboda i prava građana, pa i
biračkog prava.
U postupku ocene ustavnosti, Ustavni sud je razmatrao ustavno –
pravno pitanje "da li je Zakon, utvrđujući dužinu trajanja prebivališta građana –
kandidata za Predsednika Republike, uredio način i postupak ostvarivanja biračkog
prava kod izbora Predsednika Republike; ili je utvrdio uslov za ostvarivanje tog
biračkog prava".
62
Član 134 Ustava SRJ.
63
Predmet IU br. 368/92.
46
2. Argumentacija za i protiv konkretnih odluka ustavnih sudova
a) Odluka Ustavnog suda Jugoslavije IU br. 147 iz 1991. godine
Osnovna argumentacija za odluku Ustavnog suda Jugoslavije
istaknuta je u obrazloženju odluke u kome Sud navodi: "Okolnost da je
osporenim odredbama propisano da se to pravo (biračko pravo) ostvaruje na
način kojim se građani upisuju u birački spisak prema prebivalištu izborne
jedinice po shvatanju Ustavnog suda Jugoslavije ne čini te odredbe
nesaglasnim sa Ustavom SFRJ, pošto je za ostvarivanje toga prava
neophodno da se zakonom propiše način ostvarivanja toga prava kako je to
utvrđeno odredbom člana 203 stav 3 Ustava SFRJ, a ostvarivanje toga prava
se ne ograničava na način koji je propisan pošto svaki građanin, koji je
upisan u birački spisak, može da bira ili da bude biran za poslanika Narodne
skupštine Republike Srbije".
Obrazlažući na ovaj način svoje stanovište Ustavni sud je
prebivalište birača na području određene izborne jedinice vezao uz način i
tehnku vođenja biračkih spiskova. Takva argumentacija je neprecizna,
nepotpuna, pa time i netačna. U logičkom smislu, reč je o zameni teze.
Evidencija birača i biračkim spiskovima se tehnički vodi prema
prebivalištu građana. To nije sporno. Upis birača u birački spisak se vrši
prema mestu njegovog prebivališta. Nije, nadalje, sporno da je ova evidencija
način da se ustanovi ko su građani koji poseduju biračko pravo (punoletni i
državljani) i koliki je njihov broj. Nesporno je da građanin, da bi se mogao
koristiti biračkim pravom (ne i da bi ga stekao) mora biti upisan u birački
spisak.
Sporno je, međutim, da li građanin mora koristiti svoje biračko
pravo u onoj izbornoj jedinici u kojoj ima prebivalište. Nije, dakle, sporno na
koji način i gde se vrši upis u birački spisak. Sporno je gde građanin
ostvaruje biračko pravo u slučaju kada je ispunio Ustavom utvrđene uslove
za njegovo sticanje (državljanstvo i punoletstvo) i nakon što ga je državni
organ koji vodi birački spisak, po službenoj dužnosti upisao u birački spisak
prema mestu njegovog prebivališta. Birač stiče biračko pravo kada ispuni
Ustavom propisane uslove za sticanje toga štava, a državni organi službenim
upisom u birački spisak obezbeđuju način da on to svoje pravo može i
realizovati. Otuda ne sledi zaključak da građanin mora realizovati svoje
biračko pravo isključivo u izbornoj jedinici u kojoj ima prebivalište. Svaki
birač ne ostvaruje biračko pravo u izbornoj jedinici u kojoj je upisan u birački
spisak. Brojni birači se ovim pravom koriste izvan mesta prebivališta. Na
47