helsinške sveske 22 - Helsinki Committee for Human Rights in Serbia

Ogled 1.
POVREDA USTAVA U POSTUPKU NJEGOVOG DONOŠENJA
Prvi vid kršenja ustava beleži se već u postupku njegovog
donošenja. Sa formalnog stanovišta Ustav SRJ je manjkav. Ovaj akt je pravno
ništav, jer se postupak donošenja Ustava nije odvijao u legalnim ustavnim
okvirima. 2
Povrede ustavotvornog postupka ogledaju se u sledećem:
1. Izostalo je učešće svih federalnih jedinica u postupku donošenja
Ustava. Četiri od šest federalnih jedinica koje su činile SFRJ nisu sudelovale
u ovom postupku iako je, tada važeći Ustav SFRJ nalagao davanje
saglasnosti skupština federalnih jedinica kako na odluku o pristupanju
reviziji Ustava tako i na odluku o reviziji Ustava.
2. Veće Savezne skupštine koje je odlučivalo o donošenju Ustava nije
imalo kvorum. U radu toga veća nisu sudelovali poslanici (delegati) iz četiri
federalne jedinice. Za odluku o donošenju Ustava glasalo je 73 od ukupno
220 poslanika Saveznog veća. 3
3. Mandat poslanika koji su odlučivali o donošenju Ustava je istekao.
Poslanici su izabrani 1986. godine, a njihov mandat istekao je 1990. godine.
Mandat poslanika produžavan je u dva navrata. Drugi put (15. XI 1990)
mandat poslanika produžen je bez ustavnog osnova.
4. Ustavi koji su u vreme donošenja Ustava SRJ bili važeći u obe
federalne jedinice koje su sudelovale u postupku donošenja Ustava SRJ ne
poznaju mogućnost da se federalna jedinica udružuje sa drugim državama
niti da menja svoj ustavni status. Ustav Republike Srbije koji je u vreme
donošenja Ustava SRJ već dve godine na snazi (donet 28. IX 1990) nema
odredaba o statusu Srbije kao federalne jedinice. Naprotiv, on eksplicitno 4
izražava svoj odnos prema SFRJ kao saveznoj državi, a Srbiju određuje kao
suverenu i nezavisnu državu 5 .
2
Šire kod dr P. Nikolić Dr P. Nikolić: Promašaj i pravna ništavost Ustava SRJ,
Pravni život br.7 - 8\1992 str. 956. i dr P. Nikolić: Od raspada do beznađa i nade,
Beograd, l997, str. 195 – 209.
3
Videti dr K. Čavoški: Ustav kao jemstvo slobode, Beograd, 1995, str. 129
4
Član 135 stav 2 Ustava Republike Srbije dopušta mogućnost da «republički
organi donose akte radi zaštite interesa Republike Srbije» u slučaju kada se «aktima
organa federacije ili aktima organa druge republike... narušava ravnopravnost
Republike Srbije ili se na drugi način ugrožavaju njeni interesi».
5
Videti članove 1 i 2 Ustava Republike Srbije.
20
To ilustruje primer uporedne analize odredaba Ustava SRJ i Ustava
Republike Srbije:
- "SRJ je suverena savezna država" (član 1).
- "Republika Srbija je demokratska država" (član 1).
- "Republika članica suverena je u pitanjima koja nisu ovim ustavom
utvrđena kao nadležnost SRJ" (član 6 stav 2).
- "Republika Srbija uređuje i obezbeđuje: 1. suverenost, nezavisnost i
teritorijalnu celokupnost Republike Srbije" (član 72 stav 1 tačka 1).
- "Savezna vlada: održava odnose SRJ sa drugim državama i
međunarodnim organizacijama" (član 99 stav 1 tačka 2 ).
- "Republika Srbija uređuje i obezbeđuje: međunarodni položaj i
odnose sa drugim državama i međunarodnim organizacijama" (član 72 stav
1 tačka 1 in fine), predsednik Republike Srbije "Obavlja poslove u oblasti
odnosa Republike Srbije sa drugim državama i međunarodnim
organizacijama" (član 83 stav 1 tačka 4).
- "Savezna vlada: naređuje opštu mobilizaciju i organizuje pripreme
za odbranu" (član 99 stav 1 tačka 9).
- Predsednik Republike Srbije: "rukovodi oružanim snagama u miru
i ratu i narodnim otporom u ratu; naređuje opštu i delimičnu mobilizaciju;
organizuje pripreme za odbranu zemlje" (čl. 83 st. 1 tačka 5).
- Načelo supremacije saveznog ustava nad ustavima federalnih
jedinica (član 115 stav 1 Ustava SRJ) kao osnovno pravilo u odnosima
između federacije i federalnih jedinica u njenom sastavu, uz istovremeno
postojanje normi u Ustavu Republike Srbije koje, pod određenim uslovima
dopuštaju derogiranje ovog principa (čl. 135 st. 2 Ustava Republike Srbije).
5. U saveznoj državi u ustavnoj proceduri relevantan je i redosled po
kome se pristupa reviziji ustava. Kako u saveznoj državi važi načelo
supremacije saveznog ustava nad ustavima federalnim jedinica, to se,
saglasno ovom principu najpre pristupa promenama saveznog ustava, a
potom se menjaju ustavi federalnih jedinica. Ova uobičajena praksa revizije
ustava u federalnim država,a nije poštovana pri donođenju ustava SRJ.
Najpre je 1990. godine donet ustav jedne od federalnih jedinica (Srbija), a dve
godine kasnije (1992.) donet je savezni Ustav. Ovakav redosled donošenja
ustava čini ustavnu situaciju i sa formalnog stanovišta složenijom, 6 jer se
protivi načelu supremacije saveznog ustava nad ustavima federalnih
jedinica.
6
Z. Đukić - Veljović: Odluke ustavnih sudova o saglasnosti ustava republika
članica sa Ustavom SRJ, Pravni život br. 12 tom IV\1996 str. 227
21