helsinške sveske 23 - Helsinki Committee for Human Rights in Serbia

dele imovine među supružnicima,
213 ali bi mogla biti i pokazatelj
nemogućnosti adekvatnog rešenja stambenog pitanja. Pored ekonomskih
faktora, na smanjenje razvoda uticao i jedan socio-psihološki faktor, a to je
usmerenost ka porodici u kriznim vremenima, jačanje porodičnih veza i
pojačavanje doživljaja porodice kao uporišta.
Pojedini autori pored socio-ekonomskih uzroka, kao jedan od razloga
za objašnjenje smanjenja kako zaključenih brakova, tako i razvoda
naglašavaju i činjenicu da naše stanovništvo u globalu stari. 214
U kvantitativnom pogledu, visok procenat među reazvedenim brakovima
čine oni u kojima nije bilo dece. Procenat razvedenih brakova bez dece
varira po godinama, ali se uglavnom kreće na nivou oko trećine do polovine
od svih razvedenih brakova.
Među supružnicima koji se razvode preovlađuju oni koji su u braku
bili 15 i više godina. Ta vremenska kategorija statistički je iskazana kumulativno,
a ne po etapama, kao što je to učinjeno do te vremenske granice. U pogledu
trajanja braka, sudeći po učestalosti razvoda, najkritičnije godine za
njegov prestanak jesu one između pete i devete godina braka. 215
Prosečna starost muškarca i žene pri razvodu braka u Srbiji takođe je
povećana u nekoliko proteklih decenija. Od početka pedesetih godina
(1952.), kada je prosečna starost muškarca pri razvodu braka bila 33,69 godina,
vremenska granica pomerena je za nepunih 6 godina i 1997. iznosila je
39,42. Prosečna starost žene tokom razvoda povećana je od 30,54 godine u
1952, na 35,87 u 1997. godini. 216
Procenat žena u SR Jugoslaviji koje same vode domaćinstvo, u razdoblju
od 1991. do 1997. godine bio je 22 odsto i takav procenat je, upoređen
sa stanjem u drugim evropskim državama, među nižim. 217 Kako su u tu kategoriju
uključene i mlade, neudate žene koje žive same, razvedene i udovice,
žene koje žive sa decom ili bez njih, to ovaj podatak nije adekvatan za
utvrđivanje procenta samohranih majki, jer se ne odnosi samo na njih.
Prema popisu iz 1991. godine u Srbiji je bilo 187.746 žena koje su
živele same sa decom. Na području centralne Srbije majke koje su živele same
sa decom činile su 7,5 odsto od svih porodica. 218 Interesantno je te podat-
213M. Lukić, n. d. str. 526. Prema pisanju ovog autora, gotovo polovina razvedenih parova,
nakon razvoda nastavlja da živi zajedno. Zbog nemogućnosti provere tih podataka, navodimo
ih samo kao orijetaciju.
214 Sanja Ćopić, n. d., str
215 Statistički godišnjak Jugoslavije 2000, str. 72.
216 Demografska statistika 1997, str. 141.
217 The World's Women 2000, str. 50.
218 Marina Blagojević, Roditeljstvo i fertilitet, Srbija devedesetih, str. 34.
88
ke uporediti sa stanjem u prethodnim razdobljima. Tako je 1953. godine u Srbiji
od ukupno 1.846.300 porodica bilo 204.300 porodica samo sa majkom,
(oko 11 odsto) a samo sa ocem 41.800. U centralnoj Srbiji od 1.194.800 porodica,
broj tzv. nepotpunih porodica sa jednim roditeljem, majkom bio je
122.900 (10 odsto) a sa ocem 26.300 porodica. 219
Procenat dece rođene van braka u SR Jugoslaviji 1990. godine bio je
13 odsto od svih rođenih, a u razdoblju od 1994. do 1998. godine nešto viši,
18 odsto. Procenat vanbračno rođene dece na ovim prostorima, upoređen sa
procentom vanbračno rođene dece u drugim zemljama, pokazuje da su ona
učestalija u razvijenim državama, posebno u skandinavskim zemljama. 220 To
još jednom potvrđuje tezu da je u Srbiji i SR Jugoslaviji dominantna svest o
potrebi življenja u bračnoj zajednici. Tradicionalnost srpskog društva manifestuje
se i u tome što su rođenja van braka ovde manje rezultat odluke žena
da zasnuju porodicu izvan institucije braka, ili da žive same sa svojom decom,
a više drugih okolnosti. Interesantno je pogledati školsku spremu i zanimanje
majki koje su rodile decu van braka. Najviše majki vanbračno
rođene dece tokom 1997. godine imalo je završenu samo osnovnu školu. Od
25.059 majki koje su te godine rodile decu van braka, samo osnovnu školu
završilo je njih 11.589. Od ukupnog broja, čak 17.949 majki bile su izdržavana
lica (72 odsto). 221 To dovodi u prvi plan pitanje materijalnog položaja samohranih
majki. 222
Istraživanje koje je sprovedeno među omladinom u beogradskim
srednjim školama svedoči o popularnosti braka i pokazuje da je i za ove generacije
brak i skladna porodica jedan od veoma važnih ciljeva kojima teže.
Između trinaest ponuđenih "životnih ciljeva" srednjoškolci su u najvećem
procentu, od 39 odsto, kao najpoželjniji cilj odabrali "imati srećan brak i
skladnu porodicu", a još u 27 odsto slučajeva taj cilj rangirali na drugo ili
treće mesto. 223
219 Statistički bilten 298, str. 100.
220 The World's Women 2000, Trends and Statistics, str. 36.
221 Demografska statistika 1997, str. 197.
222 Prema analizi jedne humanitarne organizacije, "Akcijom protiv gladi", samohrane
majke pripadaju onim kategorijama stanovništva u Jugoslaviji koje se smatraju za najugroženije.
Samohrane majke svrstane su među četiri najugroženije kategorije stanovništva. Katarina
Đorđević, Žene pomažu ženama, "Politika", 8. avgust, 2002.
223 Rezultati ovog istraživanja objavljeni su u Zborniku Instituta za pedagoška
istraživanja. Istraživač Instituta za pedagoška istraživanja, Snežana Joksimović, ponudila je anketiranim
učenicima listu od 13 životnih ciljeva, od kojih je trebalo odabrati tri najpopularnija i
tri najnepopularnija cilja. Pored "srećnog braka i skladne porodice", mladi su dosta visoko rangirali
i materijalno bogatstvo, jer je ono bilo jedan od tri najvažnija cilja za 35 odsto ispitanika. Sandra
Dimitrijević, Vrednosni profil mlade generacije, "Politika", 5. april, 2002.
89