helsinške sveske 23 - Helsinki Committee for Human Rights in Serbia

nju. Sredinom sedamdesetih godina deca su dodeljivana majci u 69 odsto
slučajeva, sredinom osamdesetih u 75 odsto i sredinom devedesetih u 73 odsto
slučajeva. 203 Po pisanju drugih autora, brakorazvodnom parnicom deca se
dodeljuju majci u preko 80 odsto slučajeva. 204
Na prostoru SR Jugoslavije broj zaključenih brakova od sredine pedesetih
do sredine sedamdesetih godina beleži izvesna kolebanja i osciliranja
po godinama. Od polovine sedamdesetih do polovine devedesetih godina
broj zaključenih brakova je u padu. 205 Godine 1975. broj zaključenih brakova
na prostoru Srbije i Crne Gore iznosio je 77.047, deset godina kasnije 70.140,
a 1994. – 59.803. Sledeće, 1995. godine zabeležen je neznatni porast broja
zaključenih brakova, jer ih je te godine zaključeno 60.325. Narednih godina
taj broj ponovo opada, od 56.719 u 1996, na 56.203 u 1997. do 54.822 u 1998.
godini. 206 Smanjenje se uočava i posmatranjem stope zaključenih brakova na
1000 stanovnika. Od početka sedamdesetih godina, kada je iznosila 9,1,
(1971. godine) ta je stopa u padu. Godine 1989. stopa zaključenih brakova na
1000 stanovnika iznosila je 6,6, a 1998. godine 5,2. 207
U drugoj polovini XX veka, na prostoru Srbije i SR Jugoslavije,
prosečna starost supružnika prilikom zaključenja braka bila je sve veća. Godine
1950. u Srbiji je prosečna starost muža pri zaključenju braka bila 26,7 godina,
da bi 1997, prema prosečnoj vrednosti, pred matičarem stajao muškarac
koji je bio star 30,18 godina. Žene su 1950. godine bile neveste u proseku sa
23,76 godina, da bi krajem XX veka (1997.) prilikom zaključenja braka u proseku
imale 26,41 godinu. Na prostoru centralne Srbije prosečna starost
muškarca pri stupanju u brak tada je bila 30,64 godine, a u Vojvodini još viša
– 31,15, dok je za žene bila 26,73, a u Vojvodini 27,44.
Tendencije pomeranja starosnih granica vidljive su i kada se radi o
prosečnoj starosti supružnika koji po prvi put stupaju u brak. Od pedesetih
do kraja devedesetih godina muškarci u Srbiji su venčanje u proseku odložili
za više od tri godine, a žene za nešto manje od tri godine. Godine 1997,
muškarci koji su prvi put stupali u brak u proseku su imali 27,72 godine, a
žene, 24,32. 208
Prema statistici objavljenoj u publikaciji Ujedinjenih nacija prosečna
starost pri stupanju u prvi brak žene u Jugoslaviji je 24, a muškarca 28 godina.
209
Brojni su razlozi koji su uticali na pomeranje starosne granice
muškaraca i žena prilikom zaključenja braka, ali je osnovni uzrok produženo
trajanje školovanja omladine, koje ne retko uključuje i najviše obrazovne nivoe.
Proces skolarizacije pokazuje se kao jedan od faktora koji utiče na porodicu.
Masovnije zapošljavanje muškaraca i žena, u odnosu na ranije periode,
takođe za posledicu ima povećane godine supružnika prilikom zasnivanja
braka.
Broj razvedenih brakova na prostoru današnje SR Jugoslavije pokazivao
je, uz izvesna kolebanja, lagani rast od sredine pedesetih do osamdesetih
godina. 210 Devedesetih godina XX veka primetno je smanjenje broja razvedenih
brakova. Tako je u odnosu na 1985. godinu, kada je zabeleženo
12.287 razvoda, godine 1994. registrovano znatno manje, 7.005. Narednih godina
broj razvedenih brakova stabilizovao se na nivou od oko 7.900 razvoda.
211
Stopa razvedenih brakova u Srbiji na hiljadu stanovnika 1987. godine
iznosila je 1,2, a deset godina kasnije, 0,7. 212 Niska stopa razvedenih brakova
u Srbiji, posebno je naglašena u poslednjoj deceniji XX veka. Brojni su
razlozi koji su tome doprineli. Pod okolnostima izraženog osiromašenja velikog
dela stanovništva, u kojima prosečne dve plate jedva da su mogle da zadovolje
najelementarnije potrebe porodice, odnosno najveći deo primanja
trošio se na podmirivanje ishrane njenih članova, da ovde i ne pominjemo
one koji su bili na prinudnim odmorima, nezaposlene i td, kao i porodice sa
većim brojem dece, primarni uzrok smanjenja razvoda brakova može da se
dovede u vezu sa očekivanom egzistencijalnom nesigurnošću nakon razvoda
braka. Pitanje realizacije i izvršenja zakonske obaveze za izdržavanje dece još
više je potenciralo ovaj problem. Činjenica da jedan broj bračnih parova i nakon
razvoda nastavlja da živi zajedno ukazuje i na dugotrajan postupak po-
203 Statistički godišnjak Jugoslavije, 2000. Izračunato na osnovu podataka prikazanih u
tabeli: Razvedeni brakovi, str. 72.
204 Brankica Grupković, n. d., str. 47.
205 Statistički godišnjak Jugoslavije 2000, str. 57.
206 Statistički godišnjak Jugoslavije 2000, str. 72.
207 Statistički godišnjak Jugoslavije 2000, str. 72.
208 Demografska statistika 1997, Savezna Republika Jugoslavija, Savezni zavod za statistiku,
Beograd 1999, str. 134.
86
209 The World's Women 2000, Trends and Statistics, str. 50.
210 Sredinom 50-ih godina registrovano je 10.620 razvoda braka, šezdesetih – 10.698,
sedamdesetih – 11.222 i sredinom osamdesetih – 12.287. Statistički godišnjak Jugoslavije 2000, str.
72. Videti takođe tabelu Prirodno kretanje stanovništva, isto, str. 57.
211 Godine 1995. razvedeno je 7.962 braka, 1996. – 7.896, 1997. godine – 7.947 i 1998. –
7.874. Statistički godišnjak Jugoslavije 2000. Str. 72.
212 Demografska statistika 1997, str. 58. Sanja Ćopić, n. d., str. 20.
87