helsinÅ¡ke sveske 23 - Helsinki Committee for Human Rights in Serbia

More documents

Recommendations

Info

dr Latinka Perović Srbija u modernizacijskim procesima XIX i XX veka "Dušanovo carstvo ne da Srbima da spavaju", – nedavno sam sam to negde pročitao, i to je istina: ne bi bilo štetno, ako bi Srbi tom istorijski slavnom uspomenom podupirali svoj duh, ali nesreća je u tome, što ih ta istorijska uspomena prisiljava da odigravaju ulogu koja njima ne pristaje, prisiljava ih da obmanjuju i nas, i sebe, prisiljava ih da više maštaju a manje rade... Kako hoćete, ali to je žalosno u državi, koja se nalazi u tako teškom položaju kao Srbija, koja mora pre svega da vaspitava ozbiljne karaktere i ljude, koji rade razumno i precizno. P. A. Kulakovski, oktobar 1880. 1. O ovom izdanju "Helsinške sveske" pod naslovom Žene i deca proizišle su iz projekta Srbija u modernizacijskim procesima XIX i XX veka. Saradnici koji su ovaj projekat začeli devedesetih godina prošlog veka pronalazili su razne izdavače za zbornike radova u kojima su saopštavali rezultate svojih istraživanja 1 . Tako 1 Pojedini radovi objavljivani su u dva časopisa: Tokovi istorije, Institut za noviju istoriju Srbije i Godišnjak za društvenu istoriju, Udruženje za društvenu istoriju, oba u Beogradu. 6 7
su se prva dva zbornika pojavila u izdanju Instituta za noviju istoriju Srbije 2 ; treći u izdanju autora, koje je potpisala Dubravka Stojanović 3 , dok se četvrti zbornik pojavljuje u okviru pomenute edicije Helsinškog odbora za ljudska prava u Srbiji. Hronološka granica istraživanja pomerena je već u drugom zborniku unazad: obuhvaćen je i XIX vek, što znači: srpska država i društvo u celom modernom dobu. U isto vreme, sužen je sadržaj istraživanja. Za razliku od prvog zbornika, koji ima multidisciplinarni karakter, jer su istraživana razna područja (ekonomija, politika, prosveta i obrazovanje, kultura), u narednim zbornicima preovlađuju istoričari koji se bave društvenom istorijom a u fokusu istraživanja je jedan problem: položaj žene, uticaj elita, žene i deca. U oba slučaja, istraživanja su podjednako delimična: ona ne predstavljaju celinu ni u hronološkom smislu 4 ni u smislu obuhvaćenosti svih aspekata relevantnih za problem koji je istraživan 5 . Na ovakav pristup modernizacijskim procesima u Srbiji XIX i XX veka uticalo je više činilaca: stanje istraženosti; teorijske osnove istraživanja; raščlanjenost istorijskog procesa, to jest njegova periodizacija, kako bi se uočila njegova dinamika i glavne karakteristike. 2. Stanje istraženosti Bilo bi pretenciozno reći da je u srpskoj istoriografiji modernizacija Srbije problematizovana tek sa projektom Srbija u modernizacijskim procesima XIX i XX veka. Njene početke treba tražiti u orijentaciji srpske istoriografije, pored političke i vojne istorije kao dominantne, i na društvenu istoriju 6 . Ali, u celini uzev, ti počeci su novijeg datuma. Posle uvida koji je u stanje istraženosti ostvarila Mari – Žanin Čalić u svojoj studiji Socijalna istorija Srbije 1815–1941, teško je ignorisati njen zaključak: "da je Srbija u istraživanjima 2 Srbija u modernizacijskim procesima XX veka (bez oznake broja 1), Institut za noviju istoriju Srbije, Beograd, 1994; Srbija u modernizacijskim procesima XIX i XX veka: 2. Položaj žene kao ogledalo modernizacije. Isto, Beograd, 1998. 3 Srbija u modernizacijskim procesima XIX i XX veka: 3. Uticaj elita, izdanje autora, Beograd, 2003. 4 Na primer: istraživanja položaja žene u ovoj ediciji nadovezuju se na istraživanja koja su objavljena u zborniku iz 1998. Ali, ona ni zajedno još ne daju uvid u celinu: u dinamiku položaja žene u dva veka, a pogotovo u sve aspekte tog položaja. 5 Položaj deteta je nova tema u okviru pomenutog projekta. Istraživanja se odnose samo na dva aspekta dečjeg sveta: vaspitanje i obrazovanje (kult autoriteta i formiranje nacionalne svesti) i zdravlje. 6 Vid. Peđa J. Marković, Beograd i Evropa, Beograd, 1992. 8 modernizacije srazmerno slabo zastupljena", i da je veće interesovanje izazvala "tek radovima Džona Lempija (John R. Lampe), Majkla Palerea (Michael Palairet) i Holma Zundhausena (Holm Sundhaussen)" 7 . Ovog poslednjeg naročito: zbog njegovih radova koji su stvorili sigurne polazne osnove za istraživanje modernizacije Srbije 8 . Dobar uvid Čalićeve u moguće izvore istraživanja modernizacije Srbije pati od jednog nedostatka: nedostaju slovenski, posebno ruski autori. Sa ovog stanovišta, izuzetan značaj ima projekat Instituta slavjanovedenija Ruske akademije nauka Rusi o Srbiji i Srbima, čiji je prvi tom, od tri planirana, već izašao iz štampe 9 . Ni u inostranoj ni u nacionalnoj istoriografiji ne postoji uvid u rad ruskih istoričara srednje i mlađe generacije (L. Kuzmičova, K. Nikitorov, J. Višnjakov, i naročito A. Šemjakin), koji Srbiju posmatraju kao "idealnu laboratoriju za istraživanje modernizacijskih procesa u tradicionalnom društvu" 10 . Njihova istraživanja zajedno sa pomenutim projektom Instituta slavjanovedenija stvaraju osnovu za komparativnu istoriografiju. Za upoređivanje ruskog pogleda sa zapadnoevropskim pogledom (E. Lavele, F. Kanic) na modernizaciju Srbije. Posmatrano iznutra, stanje istraženosti je povoljnije nego što bi se moglo zaključiti samo na osnovu uvida u nacionalnu istoriografiju. Proučavanju patrijarhalnosti kao mentaliteta koji je odlučujuće uticao na dinamiku i sadržaj promena srpskog društva dali su značajan prilog Vladimir Dvorniković, Jovan Cvijić, Veselin Čajkanović, Tihomir Đorđević, Slobodan Jovanović. Kad je reč o promenama agrarne, pretkapitalističke strukture, treba imati u vidu radove Nikole Vuča i Smiljane Đurović o industrijalizaciji Srbije pre i posle stvaranja jugoslovenske države. Ali, modernizacijski procesi u nacionalnoj istoriografiji počinju da se proučavaju tek u poslednjoj četvrtini prošlog veka 11 , a istraživanja postaju intenzivnija na početku ovog veka 12 . Tada se javlja više istoričara koji se posvećuju istraživanjima određenih problema razvoja srpskog društva – selo u totalu: proizvodnja, školovanje, zdravlje, položaj žene, položaj deteta, političko organizovanje (Momčilo Isić), cr- 7 Mari – Žanin Čalić, Socijalna istorija Srbije 1815–1941, Beograd, 2004, s. 21. 8 To se naročito odnosi na njegov fundamentalni rad: Historische statistik Serbiens 1934– 1914, München, 1990. 9 Russkie o Serbii i Serbah. Sostavlenie, podgotovka k izdaniu, vvedenie, zaklučitelnaja statja A. L. Šemjakina. Komentarii A. A. Silkina, A. L. Šemjakina. Sankt-Peterburg, 2006, s. 680. 10 A. L. Šemjakin, Tradicionnoe obščestvo i vjzovj modernizacii. Serbia poslednej treti XIX – načala XX v. glazami russkih, Isto, s. 644. 11 Vid. Dimitrije Đorđević, Srpsko društvo 1903–1914, Marksistička misao, 1985, br. 24. 12 Vid. Ljubiša Despotović, Srpska politička moderna. Srbija u procesu političke modernizacije XIX veka, Novi Sad, 2003. 9
Page 1 and 2: Br. 23 Biblioteka Helsinške SVESKE
Page 3: Sadržaj: ● Dr Latinka Perović S
Page 7 and 8: drugog, neke od ovih zemalja su i n
Page 9 and 10: ka, odnosno na početku XX veka, bi
Page 11 and 12: Za pristalice jednog tabora, držav
Page 13 and 14: neraciju, prožimano vaspitanje u
Page 15 and 16: od nacionalne pripadnosti, Srpska p
Page 17 and 18: Intelektualne elite su predstavljal
Page 19 and 20: Zakonodavac je omogućio da građan
Page 21 and 22: ustanovljavanju novog poretka i eta
Page 23 and 24: dato je članom 191 Ustava, a odnos
Page 25 and 26: TABELA 1. NEPISMENO STANOVNIŠTVO S
Page 27 and 28: dece u gimnazije. Ženskoj deci je,
Page 29 and 30: Vrsta škole TABELA 4. STUDENTI U S
Page 31 and 32: Rad i zaposlenost žena Centralno p
Page 33 and 34: novi radnici, često se izbegavaju
Page 35 and 36: opada 135 . To smanjenje može se u
Page 37 and 38: 82.400 imale su obrazovanje na nivo
Page 39 and 40: tivne forme braku slabo su razvijen
Page 41 and 42: stanovništva, do koga je došlo od
Page 43 and 44: ka za vreme trudnoće žene, odnosn
Page 45 and 46: dele imovine među supružnicima, 2
Page 47 and 48: a žene da radi van sopstvenog doma
Page 49 and 50: nad ženama u porodici. Neke od že
Page 51 and 52: sleno 12 ljudi, učiteljice, vaspit
Page 53 and 54: Zdravstvena zaštita žene Jedan od
Page 55 and 56:
Stopa smrtnosti odojčadi je u prot
Page 57 and 58:
Bolesti srca i krvnih sudova, kao i
Page 59 and 60:
nim delatnostima i nedovoljnog broj
Page 61 and 62:
dečaka, bili su glavna obeležja r
Page 63 and 64:
je dovela do značajnije promene tr
Page 65 and 66:
IZVORI I LITERATURA Neobjavljeni iz
Page 67 and 68:
Od ranih godina na svoja nejaka ple
Page 69 and 70:
dele ono što imaju za jelo, iz jed
Page 71 and 72:
činile u severnoj Srbiji 43,10%, a
Page 73 and 74:
ako je i mlađi", dok u kosmajskom
Page 75 and 76:
veća, i to naročito u inokosnim d
Page 77 and 78:
druge, pak, strane, kako se porođa
Page 79 and 80:
dok je snahina "osobina" posledica
Page 81 and 82:
Dubravka Stojanović U senci "velik
Page 83 and 84:
ukupnog broja umrlih žena, na poro
Page 85 and 86:
Izuzetno su bili loši oni pokazate
Page 87 and 88:
stanovništvo svedoči i "profesion
Page 89 and 90:
Majka i udarnica Sanja Petrović To
Page 91 and 92:
kama i deci nisu smatrala prioritet
Page 93 and 94:
položaju 39 . Smatralo se da se "o
Page 95 and 96:
Dr Olivera Milosavljević Otac - ge
Page 97 and 98:
kroz prigodne pesmice, a starijima
Page 99 and 100:
koji su pratili njihovu smenu. Kao
Page 101 and 102:
Rođendani Kao što je vladar "otac
Page 103 and 104:
Dve godine kasnije objavljeno je da
Page 105 and 106:
"...Radosno je svako lice - 'na kra
Page 107 and 108:
"Pozdravljam Te mladi Kralju Iz car
Page 109 and 110:
U omladinskoj štampi je opisivano
Page 111 and 112:
Krunisanja, veridbe i ženidbe Mož
Page 113 and 114:
nu lađu za putovanje (jahtu) u vre
Page 115 and 116:
Od stvaranja Kraljevine SHS u deči
Page 117 and 118:
slušati roditelje, braniti pravdu
Page 119 and 120:
"brižno vaspitana", duhovita, govo
Page 121 and 122:
U slavu kralja Aleksandra i čitave
Page 123 and 124:
Pominjalo se i njegovo uspešno šk
Page 125 and 126:
vodi ka slobodi. U Glasu omladine s
Page 127 and 128:
vala da joj već postignuti rezulta
Page 129 and 130:
Redakcija je objavila i Titovu novo
Page 131 and 132:
Tvrda je vera što ti je gajimo od
Page 133 and 134:
Smrt vladara Smrt voljenih vladara,
Page 135 and 136:
"I čuvaćemo amanet taj sveti Sve
Page 137 and 138:
duboko usadio Tito". U Šapcu "osvi
Page 139 and 140:
"I on stupa na tle prestonice svoje
Page 141 and 142:
zašto vole svoju učiteljicu: "na
Page 143 and 144:
"Tito - to je bratstvo i jedinstvo
Page 145 and 146:
države i obezbeđivanja "stare sla
Page 147 and 148:
A. L. Šemjakin "Svet detinjstva" u
Page 149 and 150:
Balkana, koja je u očima Evrope im
Page 151 and 152:
ograničavanjem detetovog života -
Page 153 and 154:
samo molitve i ponešto od svetog p
Page 155 and 156:
Kod Srba, kao etničke grupe, takva
Page 157 and 158:
"nek mu je prokleto i poslednje kol
Page 159 and 160:
očekivalo se da rade na "pridobija
Page 161 and 162:
počeo 10. oktobra 1947. godine. 16
Page 163 and 164:
stavili, pa je 22. maja 1964. došl
Page 165 and 166:
stavnika i drugih stanara. Zgrada n
Page 167 and 168:
internatskog tipa i učenici su pos
Page 169 and 170:
Alaudin u Prištini. Pokrenuta je i
Page 171 and 172:
dalje nego do čitanja i pisanja u
Page 173 and 174:
udućnost gledao je s pesimizmom: "
Page 175 and 176:
nasleđivali od svojih očeva, kole
Page 177:
Dr Andrej Leonidović Šemjakin (19
show all

helsinÅ¡ke sveske 23 - Helsinki Committee for Human Rights in Serbia

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?