helsinške sveske 23 - Helsinki Committee for Human Rights in Serbia

ođenja deteta došla u teške lične, porodične ili materijalne prilike." Po Uredbi,
Komisija je trebalo da upozori trudnicu koja je želela da prekine trudnoću
na štetnost abortusa po zdravlje, upozna je kako može da izbegne neželjenu
trudnoću i uputi je za informacije u savetovalište za kontracepciju. 37
Narednih godina pravo čoveka da slobodno odlučuje o rađanju svoje
dece postalo je i ustavno načelo. 38 Normativna specifikacija ovih pitanja bila
je regulisana pokrajinskim i republičkim zakonima. Slobodan prekid
trudnoće dopušten je do 10 nedelje graviditeta.
Praksa namernog prekida trudnoće, utemeljena na zakonima i uredbama
partijske države, po viđenju pojedinih autora, može da se posmatra u
nekoliko etapa. Period do 1952. godine označava se kao period zakonske intolerancije,
od 1952. do 1959. kao period tolerancije i od 1960. godine, kao period
liberalizacije pobačaja. 39
Konstitutivna, ustavno-pravna načela o ravnopravnosti i jednakosti
žena i muškaraca garantovana su i u ustavima koji su doneti narednih godina.
Princip ravnopravnosti građana u Ustavu SFRJ od 7. aprila 1963. godine
obezbeđuje se članom 33. "Građani su jednaki u pravima i dužnostima bez
obzira na razlike u nacionalnosti, rasi, veroispovesti, polu, jeziku, obrazovanju
ili društvenom položaju. Svi su pred zakonom jednaki". 40 U daljem ustavnom
tekstu, uglavnom se pominju prava i dužnosti građana, osim u
slučajevima kada Ustav obezbeđuje posebna prava ženi.
Članom 35 Ustava garantovano je opšte biračko pravo. "Biračko pravo
ima građanin koji je navršio 18 godina života. Ostvarujući ovo pravo,
građanin određuje kandidate za izbor i bira delegate u predstavnička tela i
organe društvenog samoupravljanja i može biti biran u ova tela i organe.
Svaki član radne zajednice ima pravo da bira i da bude biran u organe
upravljanja radne organizacije." 41
U okviru opštih sloboda i prava, konstituisanih Ustavom,
pomenućemo samo neka. Ustav, pored ostalog jemči svim građanima pravo
na školovanje i obrazovanje, pod jednakim uslovima utvrđenim zakonom
(čl. 44), pravo na rad i slobodu rada, slobodan izbor zanimanja i zaposlenja,
dostupnost, pod jednakim uslovima svakog radnog mesta i funkcije (čl. 51),
zajemčuje pravo nasleđivanja (čl. 55 ) i td.
Posebna prava žena, odnosila su se na zaštitu žene na radu, kao i
zaštitu majke i deteta. U članu 37 Ustava zapisano je, pored ostalog, da:
"Omladina, žene i invalidna lica uživaju posebnu zaštitu u radu" 42 , a u članu
57: "Društvena zajednica pruža posebnu zaštitu majci i detetu." 43
Ustav sadrži i odredbe o porodici i braku. Član 58 Ustava konstatuje
da porodica uživa društvenu zaštitu, da roditelji imaju pravo i dužnost da se
staraju o svojoj deci. Ono što je prethodnih godina bilo zakonom regulisano,
1963. godine uneto je i u tekst Ustava, a to je da su deca rođena van braka
izjednačena, po svojim pravima i dužnostima sa decom rođenom u braku 44 .
Ustav SFRJ, koji je donet 1974. godine, sa stanovišta opštih pravila o
pravnom položaju žene, potvrđuje i garantuje ona prava koja su već
obuhvaćena u prethodnim posleratnim ustavima, ali ih proširuje i
konstituiše nova. Jednakost građana u pravima i dužnostima bez obzira na
pol i drugo, kao i jednakost svih pred zakonom, garantovana je članom 154
Ustava, a opšte biračko pravo članom 156. 45
Posebna prava žena, kao što su pravo žene na uživanje posebne
zaštite na radu, zatim prava vezana za socijalno osiguranje i zdravstvenu
zaštitu, pored ostalog i za slučaj porođaja, kao i pravo na posebnu društvenu
zaštitu majke i deteta, Ustav predviđa članom 162, 163 i članom 188. 46
Kao i prethodni, i ovaj Ustav načelno se određuje prema braku i porodici
47 , zajemčuje slobodu rada i dostupnost pod jednakim uslovima svakog
radnog mesta i funkcije svim građanima 48 , kao i pravo obrazovanja pod jednakim
uslovima utvrđenim zakonom. 49
Ustav konstatuje i da je "kažnjiva svaka samovolja kojom se
povređuje ili ograničava pravo čoveka, bez obzira na to ko je vrši. Niko ne
sme upotrebljavati prinudu ni ograničavati prava drugoga, osim u
slučajevima i u postupku koji su propisani zakonom". 50
Ustav iz 1974. godine sadrži odredbu, koju ni jedan prethodni ustav
jugoslovenske države nije predvideo. To načelno opredeljenje ustavotvorca
37 Mirjana Rašević, Ka razumevanju abortusa u Srbiji, Beograd, 1993, str. 49.
38 U Ustavu je zapisano da to pravo može biti ograničeno samo radi zaštite zdravlja.
Ustav SFRJ, 1974, član 191.
39 Borislav Berić, Pobačaji kao dinamička funkcija socijalno-ekonomskog i biološkog kretanja,
navedeno prema M. Rašević, n. d., str. 47.
40 Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, 1963, Glava 3, Slobode, prava
i dužnosti čoveka i građanina, član 33, Službeni list FNRJ, 1963, str. 50.
41 Isto, str. 51.
42
42 Isto, str. 52.
43 Isto, str. 58.
44 Isto, str. 58.
45 Ustav SFRJ, 1974, str 91.
46 Isto, str. 93 i str. 100.
47 Isto, član 190, str. 100.
48 Isto, član 160, str. 92.
49 Isto, član 165, str. 94.
50 Isto, član 198, str. 102.
43