helsinÅ¡ke sveske 23 - Helsinki Committee for Human Rights in Serbia

More documents

Recommendations

Info

Pored navedenih zakona, u tom prvom periodu nakon rata doneti su i drugi propisi i uredbe, koji su dalje regulisali i precizirali pravni položaj žene, kao što su bili Osnovni zakon o starateljstvu, Osnovni zakon o odnosima roditelja i dece, Uredba o plaćenim odsustvima za trudnice, Zakon o socijalnom osiguranju, Zakon o usvojenju i td. 22 Promene u pravnom položaju žene, koje su, u odnosu na Kraljevinu, učinjene u socijalističkoj Jugoslaviji, odnose se i na položaj žene u nasleđivanju. Diskriminacija žene je u razdoblju do Drugog svetskog rata posebno bila izražena u zakonskoj regulativi vezanoj za nasledno pravo i to upravo na onim teritorijama gde je važio Srpski građanski zakonik. U odrednicama Srpskog građanskog zakonika pravna nejednakost žene ogledala se, pored ostalog, i u tome što su nasledstvo umrlog dobijala muška deca, odnosno potomci po muškoj liniji. Ženska deca mogla su biti naslednici imovine samo ako nije bilo sinova i njihovih muških potomaka. Otac i braća umrlog u nasleđivanju eliminisali su, odnosno dolazili ispred majke i seste i td. Posle smrti muža, udovice su imale pravo na tzv. "udovički užitak", tj. pravo uživanja njegove zaostavštine. Ovaj užitak nije značio pravo vlasništva, jer ga je od njega suštinski razlikovala činjenica da je pravo na udovički užitak prestajalo u slučajevima smrti ili ponovne udaje, kao i to da žena nije imala pravo raspolaganja nad njim. 23 Zakon o nasleđivanju, donet 1955. godine pravno je utemeljio i garantovao jednakost i ravnopravnost u pravu na nasleđivanje bez obzira na pol, ravnopravnost u pravu na nasleđivanje dece rođene u braku, ali i vanbračne dece. 24 Istovremeno sa otvaranjem procesa uvođenja niza ustavnih i zakonskih garancija o pravnoj jednakosti žene, u jugoslovenskoj državi je postojala praksa "revolucionarnog zakonodavstva". To se u suštini svodilo na represivno zakonodavstvo prema pojedinim kategorijama stanovnika. 25 Upravo u prvom posleratnom razdoblju, kada su Ustav i zakonski akti države eliminisali pravne odredbe iz prethodnih vremena kojima je bila legalizovana polna diskriminacija, prava i slobode čoveka i građana bila su kršena na različite načine. Ne treba gubiti iz vida da je to bilo vreme u kojem je Komunistička partija Jugoslavije, pored ostalog, bila okrenuta stabilizaciji i učvršćenju svoje političke vladavine. To je bilo vreme razračunavanja države sa ljudima koji 22 Svi ti propisi bili su doneti do 1948. godine. 23 Dr Maja Draškić, Dr Olga Popović-Obradović, n. d., str. 19 – 21. 24 Neda Božinović, Žensko pitanje u Srbiji u 19. i 20. veku, str. 159. 25 Dr Momčilo Mitrović, Žene i represivno zakonodavstvo u Srbiji 1944-1952, "Srbija u modernizacijskim procesima 19. i 20. veka, 2", str. 42. 38 su smatrani neprijateljima socijalističkog poretka, sa političkim protivnicima i onima koji su zagovarali drugačija politička rešenja, sa licima koja su kvalifikovana kao "klasni protivnici", "špekulanti", "lica koja ne ispunjavaju obaveze prema državi" i td. U prvim posleratnim godinama, celokupan pravni sistem bio je potpuno podređen interesima "revolucionarne vlasti" i partijske države, što je u praksi sužavalo građanska prava. Istraživanje manjeg uzorka u Srbiji, pokazuje da takva vrsta represije nije mimoilazila ni žene, tako da su se i one nalazile pred komisijama za ratne zločine, na sudovima časti, kažnjavane su zbog neizvržavanja privrednih državnih mera, pre svega vezanih za obavezni otkup poljoprivrednih proizvoda 26 , proglašavane su za Informbirovke 27 . To istraživanje pokazuje da su ovim merama one bile obuhvaćene u daleko manjem obimu od muškaraca. 28 Mada Ustav iz 1946. godine nije ignorisao niti izostavljao klasična lična prava čoveka, promovisanje državnih interesa i ciljeva privredne politike kao centralnog, opštedruštvenog interesa u praksi su relatizovali lična i građanska prava. Nepoštovanje tih prava bilo je vidljivo, pored ostalog, tokom realizacije privrednih mera države. Ta konstatacija se prvenstveno odnosi na sprovođenje mera agrarne politike na selu, kada su narušavana prava i elementarne slobode ljudi, posebno tokom 1949. i 1950. godine. Ustavne garancije o pravima građana ponekad nisu bili prepreka samovolji organa vlasti. Sudovi i zakoni koji su trebali da budu jedan od osnovnih mehanizama zaštite prava građana, to nisu bili, jer su sudovi često instrumentalizovani od strane upravnih organa vlasti, a zakoni ignorisani. Do početka 50-ih godina političko nasilje je bilo izraženije nego i u jednom drugom razdoblju vladavine Komunističke partije u Jugoslaviji. To je opravdavano time da se u 26 Obavezni otkup poljoprivrednih proizvoda svodio se na obaveznu predaju "viškova" poljoprivrednih proizvoda državi, po cenama koje je ona administrativnim putem formirala, ispod realne vrednosti tih proizvoda. Državne mere obaveznog otkupa uvedene su polovinom 1945. godine, a zadržane su za jedan deo proizvoda do 1951, odnosno do 1952. godine, kada je ukinut obavezni otkup svih vrsta žitarica. 27 Pitanje Rezolucije Informacionog biroa i u tom sklopu položaja žene u Srbiji, nije obrađeno u srpskoj istoriografiji. Poznato je da su postojali logori za žene, Informbirovke i da se dešavalo da su neke zbog toga bile isključene iz Partije. S druge strane, zbog sukoba Komunističke partije Jugoslavije i jugoslovenske države sa komunističkim partijama i zemljama Informacionog biroa, Izvršni odbor Međunarodne demokratske federacije žena isključio je predstavnice AFŽ-a Jugoslavije iz te organizacije. Isključenje četiri dotadašnje predstavnice jugoslovenskih žena, a ne navodno svih jugoslovenskih žena, bio je uobičajen model političkog delovanja tokom kampanje zemalja Informbiroa na jugoslovensku državu, njene institucije i organizacije u vreme ovog sukoba. Povodom povlačenja poziva predstavnicama AFŽ-a Jugoslavije za prisustvovanje plenumu Međunarodne demokratske federacije žena u Moskvi, protesni miting žena, u organizaciji AFŽ-a održan je u Beogradu novembra 1949. godine. 28 Momčilo Mitrović, Žene i represivno zakonodavstvo u Srbiji 1944-1952, n. d., str. 42, 45. 39
ustanovljavanju novog poretka i etabliranju revolucionarne vlasti, kao i u izvršenju pojedinih zadataka od opšteg interesa države takve stvari moraju dešavati. Jedan od vodećih partijskih ideologa, Edvard Kardelj, na Četvrtom plenumu CK KPJ je rekao: "Do sada smo bili pristalice grubog političkog nasilja, a sada smo napravili čitav preokret u pravu". 29 Pod "preokretom" Kardelj je podrazumevao dalje izgrađivanje zakonodavstva, ali i instrukcije vrha Komunističke partije za poštovanje zakona od strane sudova. Od tog doba i u praksi je povedeno više računa o poštovanju zakonskih procedura. Država je odustala od sprovođenja onih mera koje su istovremeno bile i povod za kršenje prava čoveka na selu (obavezni otkup poljoprivrednih prizvoda, administrativna kolektivizacija). Nastojanja da se uvede red u rad sudova i poštovanje zakona, stvarali su neophodne uslove za veće uvažavanje prava čoveka. Kada se analiziraju prava koje su žene ostvarile u tom prvom periodu posleratnog razvitka Jugoslavije i Srbije veoma važno pitanje bilo je i pravo žene da odlučuje o tome da li će i koliko dece imati, dakle sa stanovišta njenog pravnog položaja, da li će joj biti dozvoljen legalan prekid trudnoće. Istovremeno, pitanje slobodnog prekida trudnoće bilo je jedno od najproblematičnijih, a nepovoljan odnos prema njemu manifestovao se i u tome što se to pravo žene legalizuje tek kasnijih godina. Za delo nedozvoljenog pobačaja bile su predviđene sankcije. Po ranijem, predratnom Zakonu, sve do 1951. godine trudnica je za nedozvoljeni pobačaj mogla biti kažnjena do 5 godina zatvora, a lice koje je ga je izvršilo do 10 godina zatvora. 30 Takva pravna regulativa, nije u potpunosti sprečavala prekide trudnoće i dovodila je do prakse ilegalnih pobačaja. Zakonska zabrana nije iskorenila abortus, već ga je kriminalizovala. Van kontrole, ponekad vršeni i od lica koja nisu bila stručna, pa čak i u poodmakloj trudnoći, ilegalni pobačaji često su predstavljali veliku opasnost po život žene. Pojedini slučajevi iz prakse dospevali su i u štampu. Tako je ginekolog Svetislav Živković zbog "vršenja nedozvoljenih porođaja i prisilnih pobačaja" kažnjen sa 10 godina lišavanja slobode sa prinudnim radom, na tri godine gubitka građanskih i političkih prava, kao i na konfiskaciju celokupne imovine. Pored Živkovića, kažnjena je i njegova asistentkinja Marija Černoglozov na 4 godine lišavanja slobode. Prema pisanju "Politike", Živković je vršio i prisilne porođaje u 7 mesecu trudnoće. 31 29 Edvard Kardelj, Četvrti plenum CK KPJ, Sednice Centralnog Komiteta KPJ 1948-1952, Beograd, 1985, str. 562. 30 Neda Božinović, Žensko pitanje u Srbiji u 19. i 20. veku, str. 158. 31 "Politika", 10 april 1947. 40 Objavljen je i članak o nadribabici, Vukosavi Milanović, koja je osuđena na 8 godina robije jer je vršeći ilegalno nasilan prekid trudnoće, izazvala smrt svoje pacijentkinje. 32 Tokom 1948. godine u Srbiji je, na osnovu izveštaja Ministarstva unutrašnjih poslova, registrovano 279 pobačaja, koja su obavila nestručna lica. Valjalo bi napomenuti da se ovde radi samo o onim slučajevima ilegalnog abortusa koje je služba unutrašnjih poslova uspela da registruje. Te godine učinjeno je i 161 čedomorstvo, uglavnom na selu, a kao razlog najčešće se pominjalo "osećanje stida"(u 85 odsto slučajeva), a manje "nedostatak sredstava" (10 odsto). 33 U izveštaju AFŽ-a iz 1949. godine konstatovano je da "čedomorstvo u velikoj meri postoji", 34 kao i to, da veliki broj žena koje imaju jedno ili dvoje dece ne žele više da rađaju, uglavnom zbog ekonomskih razloga. O tome koliku su opasnost za život žene predstavljali ilegalni pobačaji, posebno oni koji su obavljani bez prisustva lekara, svedoči i zapis iz unutrašnjosti Srbije, koji se odnosi na početak 50-ih godina. "Pobačaji su svakodnevna pojava i vrše ih starije žene "specijalisti" za te stvari. Najčešće sredstvo za pobačaj jeste grejanje leđa trudnice toplim crepom ili uvlačenjem u matericu korena od kukureka, koji se drži unutra 4-5 minuta. Ovo poslednje po njihovom je najopasnije sredstvo, jer nastaje veliko krvarenje i žena u najvećem broju slučajeva nastrada. Bušenje materice vretenom je takođe često sredstvo." 35 Po Krivičnom zakonu iz 1951. godine, namerni pobačaj je krivično delo, osim u slučaju kada trudnoća ugrožava trudnici život. Po novom Zakonu trudnica nije kažnjavana. "Uredba o postupku za vršenje dozvoljenog pobačaja", doneta 1952. godine omogućavala je pobačaj "iz medicinskih, a pod određenim uslovima i iz zdravstveno- socijalnih razloga". 36 Šezdesetih godina pobačaj je liberalizovan. Godine 1960, doneta je "Uredba o uslovima i postupku za dopuštanje pobačaja". Ta uredba je, za razliku od prethodne, bila preciznija u formulaciji socijalno-medicinskih indikacija za vršenje pobačaja. Uredba je omogućavala prekid trudnoće pod okolnostima "kada se može osnovano očekivati da bi bremenita žena zbog 32 "Politika", isto. 33 Momčilo Mitrović, Žene i represivno zakonodavstvo u Srbiji 1944–1952 godine, n. d., str. 48-49. 34 Arhiv Beograda, Konferencija za društvenu aktivnost žena, 1944-1952, AFŽ, nesređeno, kutija 1, Stanje dečije zaštite u Beogradu, 1949. 35 Arhiv Srbije, Fond Centralnog Komiteta SKS, Komisija za narodnu vlast K-234, Izveštaj o zdravlju i narodnoj vlasti 1951/52, Borski srez. 36 Neda Božinović, Žensko pitanje u Srbiji u 19. i 20. veku, str 158. 41
Page 1 and 2: Br. 23 Biblioteka Helsinške SVESKE
Page 3 and 4: Sadržaj: ● Dr Latinka Perović S
Page 5 and 6: su se prva dva zbornika pojavila u
Page 7 and 8: drugog, neke od ovih zemalja su i n
Page 9 and 10: ka, odnosno na početku XX veka, bi
Page 11 and 12: Za pristalice jednog tabora, držav
Page 13 and 14: neraciju, prožimano vaspitanje u
Page 15 and 16: od nacionalne pripadnosti, Srpska p
Page 17 and 18: Intelektualne elite su predstavljal
Page 19: Zakonodavac je omogućio da građan
Page 23 and 24: dato je članom 191 Ustava, a odnos
Page 25 and 26: TABELA 1. NEPISMENO STANOVNIŠTVO S
Page 27 and 28: dece u gimnazije. Ženskoj deci je,
Page 29 and 30: Vrsta škole TABELA 4. STUDENTI U S
Page 31 and 32: Rad i zaposlenost žena Centralno p
Page 33 and 34: novi radnici, često se izbegavaju
Page 35 and 36: opada 135 . To smanjenje može se u
Page 37 and 38: 82.400 imale su obrazovanje na nivo
Page 39 and 40: tivne forme braku slabo su razvijen
Page 41 and 42: stanovništva, do koga je došlo od
Page 43 and 44: ka za vreme trudnoće žene, odnosn
Page 45 and 46: dele imovine među supružnicima, 2
Page 47 and 48: a žene da radi van sopstvenog doma
Page 49 and 50: nad ženama u porodici. Neke od že
Page 51 and 52: sleno 12 ljudi, učiteljice, vaspit
Page 53 and 54: Zdravstvena zaštita žene Jedan od
Page 55 and 56: Stopa smrtnosti odojčadi je u prot
Page 57 and 58: Bolesti srca i krvnih sudova, kao i
Page 59 and 60: nim delatnostima i nedovoljnog broj
Page 61 and 62: dečaka, bili su glavna obeležja r
Page 63 and 64: je dovela do značajnije promene tr
Page 65 and 66: IZVORI I LITERATURA Neobjavljeni iz
Page 67 and 68: Od ranih godina na svoja nejaka ple
Page 69 and 70: dele ono što imaju za jelo, iz jed
Page 71 and 72:
činile u severnoj Srbiji 43,10%, a
Page 73 and 74:
ako je i mlađi", dok u kosmajskom
Page 75 and 76:
veća, i to naročito u inokosnim d
Page 77 and 78:
druge, pak, strane, kako se porođa
Page 79 and 80:
dok je snahina "osobina" posledica
Page 81 and 82:
Dubravka Stojanović U senci "velik
Page 83 and 84:
ukupnog broja umrlih žena, na poro
Page 85 and 86:
Izuzetno su bili loši oni pokazate
Page 87 and 88:
stanovništvo svedoči i "profesion
Page 89 and 90:
Majka i udarnica Sanja Petrović To
Page 91 and 92:
kama i deci nisu smatrala prioritet
Page 93 and 94:
položaju 39 . Smatralo se da se "o
Page 95 and 96:
Dr Olivera Milosavljević Otac - ge
Page 97 and 98:
kroz prigodne pesmice, a starijima
Page 99 and 100:
koji su pratili njihovu smenu. Kao
Page 101 and 102:
Rođendani Kao što je vladar "otac
Page 103 and 104:
Dve godine kasnije objavljeno je da
Page 105 and 106:
"...Radosno je svako lice - 'na kra
Page 107 and 108:
"Pozdravljam Te mladi Kralju Iz car
Page 109 and 110:
U omladinskoj štampi je opisivano
Page 111 and 112:
Krunisanja, veridbe i ženidbe Mož
Page 113 and 114:
nu lađu za putovanje (jahtu) u vre
Page 115 and 116:
Od stvaranja Kraljevine SHS u deči
Page 117 and 118:
slušati roditelje, braniti pravdu
Page 119 and 120:
"brižno vaspitana", duhovita, govo
Page 121 and 122:
U slavu kralja Aleksandra i čitave
Page 123 and 124:
Pominjalo se i njegovo uspešno šk
Page 125 and 126:
vodi ka slobodi. U Glasu omladine s
Page 127 and 128:
vala da joj već postignuti rezulta
Page 129 and 130:
Redakcija je objavila i Titovu novo
Page 131 and 132:
Tvrda je vera što ti je gajimo od
Page 133 and 134:
Smrt vladara Smrt voljenih vladara,
Page 135 and 136:
"I čuvaćemo amanet taj sveti Sve
Page 137 and 138:
duboko usadio Tito". U Šapcu "osvi
Page 139 and 140:
"I on stupa na tle prestonice svoje
Page 141 and 142:
zašto vole svoju učiteljicu: "na
Page 143 and 144:
"Tito - to je bratstvo i jedinstvo
Page 145 and 146:
države i obezbeđivanja "stare sla
Page 147 and 148:
A. L. Šemjakin "Svet detinjstva" u
Page 149 and 150:
Balkana, koja je u očima Evrope im
Page 151 and 152:
ograničavanjem detetovog života -
Page 153 and 154:
samo molitve i ponešto od svetog p
Page 155 and 156:
Kod Srba, kao etničke grupe, takva
Page 157 and 158:
"nek mu je prokleto i poslednje kol
Page 159 and 160:
očekivalo se da rade na "pridobija
Page 161 and 162:
počeo 10. oktobra 1947. godine. 16
Page 163 and 164:
stavili, pa je 22. maja 1964. došl
Page 165 and 166:
stavnika i drugih stanara. Zgrada n
Page 167 and 168:
internatskog tipa i učenici su pos
Page 169 and 170:
Alaudin u Prištini. Pokrenuta je i
Page 171 and 172:
dalje nego do čitanja i pisanja u
Page 173 and 174:
udućnost gledao je s pesimizmom: "
Page 175 and 176:
nasleđivali od svojih očeva, kole
Page 177:
Dr Andrej Leonidović Šemjakin (19
show all

helsinÅ¡ke sveske 23 - Helsinki Committee for Human Rights in Serbia

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?