helsinške sveske 23 - Helsinki Committee for Human Rights in Serbia

Intelektualne elite su predstavljale ulje na vodi. Ali, to nije usled subjektivnoh
svojstava i nedostatka energije njihovih pripadnika već zbog nedostatka
onih pretpostavki koje dele moderno od pred-modernog društva.
U srpskoj književnosti, istoriografiji, publicistici veoma je prisutan
antievropski trend. To nije novo: na tragu je srpske patrijarhalnosti koja je
kao izraz zatvorenog društva uvek izražavala strah od promena. I u razmeri
je veličini izazova na prelasku XX u XXI vek. Ali, on je manje štetan od fasadnog
evropeiziranja prošlosti Srbije, jer je zapravo izraz nulte opcije: "promene
su poželjne i nužne, ali osnovni uslov je da se njima ništa ne promeni" 98 . Prepoznato
u prošlosti kao samoobmana i obmana, ono je to, svesno ili nesvesno,
i danas. A drugi odgovor na to, osim istraživanja stvarne društvene istorije,
ne postoji.
Dr Vera Gudac – Dodić
Položaj žene u Srbiji
(1945-2000)
Pravni položaj žene
Položaj žene u Srbiji i Jugoslaviji posle Drugog svetskog rata bio je
uslovljen nasleđem patrijarhalnog, agrarnog društva 1 i tradicionalnim moralom
2 , ali i drugačijim političkim prilikama u kojima je proklamovana politika
ravnopravnosti žene.
Osnovna ustavna načela i zakonska rešenja jugoslovenske države bila
su oblikovana, pored ostalog, u skladu sa ideologijom vladajuće
komunističke partije. Vrh Komunističke partije, koji je bio nosilac političke
moći u zemlji, formalno-pravno je uobličavao svoja shvatanja o položaju i
društvenoj funkciji žene, kao i ukupnu politiku, kroz zakonske i normativne
državne akte. Princip jednakosti u socijalizmu bio je promovisan kao jedan
od centralnih principa partijske države, što je proizilazilo iz samog
98 Zoran Đinđić, Jugoslavija kao nedovršena država, Novi Sad, 1988, s. 149.
32
1 Postojeću strukturu stanovništva karakterisalo je visoko učešće poljoprivrednog
stanovništva u ukupnoj populaciji. U Jugoslaviji je 1931. godine udeo poljoprivrednog
stanovništva u ukupnom iznosio 76,2 odsto, a 1948, na osnovu jednih izvora 70,5 odsto, a na
osnovu drugih 67 odsto. Dominirajući način proizvodnje bila je naturalna proizvodnja, za sopstvene
potrebe domaćinstva, sa elementima sitne robne proizvodnje. U ukupnoj vlasničkoj
strukturi na selu je preovladavalo sitno parcelno vlasništvo. Na jednog poljoprivrednika u Jugoslaviji
1931. godine dolazilo je u proseku oko 1,03 ha. Po popisu poljoprivrednih gazdinstava iz
1931. godine, posedi do 5 ha činili su dve trećine od ukupnog broja poseda. Videti: Vera Gudac-
Dodić, Agrarna politika FNRJ i seljaštvo u Srbiji 1949-1953, Beograd, 1999, str. 237-238; Dragan Veselinov,
Sumrak seljaštva, Beograd 1987, str 17; Mijo Mirković, Ekonomska historija Jugoslavije, Zagreb,
1958. str. 353.
2 Način razmišljanja zasnovan na patrijarhalnom uređenju porodičnih i društvenih
odnosa, reflektovao se i definisao društvenu ulogu žene.
33