Prawo o aktach stanu cywilnego - Gandalf

Prawo
o aktach stanu
cywilnego
Komentarz
Orzecznictwo
Wzory dokumentów i pism
Alicja Czajkowska
El˝bieta Pachniewska
Wydanie 5
Stan prawny na 15 września 2011 roku
Warszawa 2011

Poszczególne rozdziały opracowały:
Alicja Czajkowska: przedmowa, rozdziały 4–6, 8, 10–11
Elżbieta Pachniewska: rozdziały 1–3, 7, 9
Redaktor prowadzący: Anna Popławska
Opracowanie redakcyjne: Anna Popławska, Magdalena Urbańska
Redakcja techniczna: Agnieszka Szeszko
Projekt okładki i stron tytułowych: Michał Piotrowski
© Copyright by LexisNexis Polska Sp. z o.o. 2011
Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej książki nie może być powielana
ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych,
kopiujących, nagrywających i innych – bez pisemnej zgody Autorek i wydawcy.
ISBN 978-83-7620-068-0
LexisNexis Polska Sp. z o.o.
Ochota Offi ce Park 1, Al. Jerozolimskie 181, 02-222 Warszawa
tel. 22 572 95 00, faks 22 572 95 68
Infolinia: 22 572 99 99
Redakcja: tel. 22 572 83 26, 22 572 83 28, 22 572 83 11, faks 22 572 83 92
www.LexisNexis.pl, e-mail: biuro@LexisNexis.pl
Księgarnia Internetowa: dostępna ze strony www.LexisNexis.pl

Spis treści
Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Część pierwsza
Ustawa z dnia 29 września 1986 r. – Prawo o aktach stanu
cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1688 ze zm.)
Rozdział 1. Przepisy ogólne (art. 1–9) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Rozdział 2. Właściwość miejscowa w sprawach rejestracji stanu cywilnego
(art. 10–15) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Rozdział 3. Zasady sporządzania aktów stanu cywilnego i prowadzenia ksiąg
stanu cywilnego (art. 16–27) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
Rozdział 4. Unieważnienie, sprostowanie, ustalenie treści, odtworzenie
i uzupełnienie aktu stanu cywilnego (art. 28–37) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
Rozdział 5. Akt urodzenia (art. 38–52) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
Rozdział 6. Zawieranie małżeństw i akt małżeństwa (art. 53–63) . . . . . . . . . . . . . . 155
Rozdział 7. Akt zgonu (art. 64–69) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
Rozdział 8. Szczególne wypadki rejestracji stanu cywilnego (art. 70–78) . . . . . . . . 222
Rozdział 9. Odpisy aktów stanu cywilnego i zaświadczenia (art. 79–83) . . . . . . . . 264
Rozdział 10. Przepisy karne (art. 84) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
Rozdział 11. Zmiany w przepisach obowiązujących, przepisy przejściowe
i końcowe (art. 85–91) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
Część druga
Przepisy wykonawcze i związkowe
1. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 26 października
1998 r. w sprawie szczegółowych zasad sporządzania aktów stanu
cywilnego, sposobu prowadzenia ksiąg stanu cywilnego, ich kontroli,
przechowywania i zabezpieczenia oraz wzorów aktów stanu cywilnego,
ich odpisów, zaświadczeń i protokołów (Dz.U. Nr 136, poz. 884 ze zm.) . . . . . . . 279
5

Spis treści
2. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia
16 września 1999 r. w sprawie wzoru i sposobu noszenia odznaki
przez kierownika urzędu stanu cywilnego w czasie przyjmowania oświadczeń
o wstąpieniu w związek małżeński (Dz.U. Nr 97, poz. 1135) . . . . . . . . . . . . . . . . 286
3. Ustawa z dnia 17 października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska
(Dz.U. Nr 220, poz. 1414 ze zm.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288
4. Dekret z dnia 3 lutego 1947 r. w sprawie ważności niektórych małżeństw
i rozwodów obywateli polskich (Dz.U. Nr 14, poz. 51) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293
5. Ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe
(Dz.U. Nr 80, poz. 432) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
6. Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, podpisany
w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. (Dz.U. z 1998 r. Nr 51, poz. 318)
(wyciąg) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
7. Oświadczenie rządowe z dnia 3 kwietnia 1998 r. w sprawie wymiany
dokumentów ratyfi kacyjnych Konkordatu między Stolicą Apostolską
i Rzecząpospolitą Polską, podpisanego w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r.
(Dz.U. z 1998 r. Nr 51, poz. 319) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
8. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9,
poz. 59 ze zm.) (wyciąg) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314
9. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks rodzinny
i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 60) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346
10. Ustawa z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych
(tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 993 ze zm.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348
11. Ustawa z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności (Dz.U. Nr 217,
poz. 1427 ze zm.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378
12. Ustawa z dnia 6 sierpnia 2010 r. o dowodach osobistych (Dz.U. Nr 167,
poz. 1131 ze zm.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409
13. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16,
poz. 93 ze zm.) (wyciąg) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437
14. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego
(Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) (wyciąg) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448
15. Ustawa z dnia 26 czerwca 1997 r. o zmianie ustawy o gwarancjach wolności
sumienia i wyznania oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1998 r. Nr 59,
poz. 375) (wyciąg) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465
16. Obwieszczenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 lutego
2008 r. w sprawie ogłoszenia wykazu stanowisk, których zajmowanie upoważnia
do sporządzenia zaświadczenia stanowiącego podstawę sporządzenia aktu
małżeństwa zawartego w sposób określony w art. 1 § 2 i 3 Kodeksu rodzinnego
i opiekuńczego (M.P. Nr 18, poz. 191) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469
6
Część trzecia
Orzecznictwo sądowe
1. Orzecznictwo dotyczące urodzeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471
2. Orzecznictwo w sprawach rejestracji stanu cywilnego w latach 1956–2008 . . . . 479

Część czwarta
Wzory dokumentów stanu cywilnego i pism
Spis treści
1. Wzory aktu urodzenia i jego odpisów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 519
1.1. Odpis skrócony aktu urodzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 519
1.2. Akt urodzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520
1.3. Odpis zupełny aktu urodzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521
2. Wzory aktów związanych z zawarciem małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523
2.1. Akt małżeństwa zawarty przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego . . . 523
2.2. Odpis zupełny aktu małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 524
2.3. Odpis skrócony aktu małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 526
2.4. Akt małżeństwa zawarty przed duchownym ze skutkami cywilnymi
(na druku dotychczasowym) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527
2.5. Zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności wyłączających zawarcie
małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 528
2.6. Zaświadczenie stanowiące podstawę sporządzenia aktu małżeństwa
zawartego w sposób określony w art. 1 § 2 i 3 k.r.o. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 529
2.7. Pismo o odmowie sporządzenia aktu małżeństwa, gdy zaświadczenie
wpłynęło do urzędu stanu cywilnego po upływie 5 dni . . . . . . . . . . . . . . . . . 530
2.8. Pismo o odmowie sporządzenia aktu małżeństwa zawartego
bez zaświadczenia kierownika urzędu stanu cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . 531
2.9. Protokół zawarcia małżeństwa poza lokalem urzędu stanu cywilnego . . . . 532
2.10. Akt małżeństwa zawarty poza lokalem urzędu stanu cywilnego . . . . . . . . . 533
2.11. Akt małżeństwa sporządzony z udziałem pełnomocnika . . . . . . . . . . . . . . . . 534
2.12. Akt małżeństwa zawarty przy udziale tłumacza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 535
2.13. Akt małżeństwa zawarty przez małżonka głuchoniemego
(lub niewidomego) z udziałem biegłego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 536
2.14. Wniosek do sądu rejonowego o rozstrzygnięcie, czy małżeństwo może
być zawarte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 537
2.15. Akt małżeństwa zawarty przez małżonka, który nie może pisać . . . . . . . . . 538
2.16. Pismo o skierowanie sprawy do sądu w trybie art. 5 k.r.o. . . . . . . . . . . . . . . 539
2.17. Zaświadczenie dotyczące zawarcia małżeństwa za granicą . . . . . . . . . . . . . 540
3. Wzory aktu zgonu i jego odpisów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 541
3.1. Odpis skrócony aktu zgonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 541
3.2. Akt zgonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 542
3.3. Odpis zupełny aktu zgonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 543
3.4. Adnotacje w akcie zgonu przy separacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 545
4. Wzory oświadczeń, protokołów i decyzji dotyczących rejestracji stanu
cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 546
4.1. Protokół zgłoszenia urodzenia dziecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 546
4.2. Protokół przyjęcia oświadczenia o uznaniu ojcostwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 547
4.3. Protokół przyjęcia oświadczenia złożonego w trybie art. 90 § 1 k.r.o.
o nazwisku dziecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 548
4.4. Protokół przyjęcia oświadczenia złożonego w trybie art. 88 § 3 k.r.o.
o zmianie nazwiska dziecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 549
7

Spis treści
4.5. Oświadczenie o zmianie imienia dziecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 550
4.6. Decyzja kierownika urzędu stanu cywilnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 551
4.7. Postanowienie o przeglądaniu ksiąg urodzeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 552
4.8. Decyzja o sprostowaniu błędu pisarskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 553
4.9. Decyzja o odtworzeniu treści aktu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 554
5. Wzory wzmianek w akcie małżeństwa po otrzymaniu orzeczenia sądu
okręgowego i adnotacji w odpisie skróconym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 555
6. Wzory innych wzmianek dodatkowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 557
8
Część piąta
Wykaz umów międzynarodowych i konwencji konsularnych
dotyczących obrotu prawnego z zagranicą w sprawach cywilnych
i rodzinnych oraz państw obcych, które uczestniczą
w obrocie prawnym z Polską
1. Wykaz obowiązujących umów dwustronnych z zakresu obrotu prawnego
z zagranicą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 562
2. Informacja dotycząca zakresu terytorialnego zastosowania umów zawartych
z Wielką Brytanią . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 570
3. Wykaz konwencji konsularnych łączących Polskę z innymi państwami . . . . . . . 571
3.1. Konwencja Wiedeńska o stosunkach konsularnych, sporządzona w Wiedniu
24 kwietnia 1963 r. (Dz.U. z 1982 r. Nr 13, poz. 98 i 99) . . . . . . . . . . . . . . . . . 571
3.2. Konwencje dwustronne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 575
4. Wykaz umów międzynarodowych dotyczących uznawania wyroków
orzekających rozwód . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 578
5. Wykaz państw, w stosunkach z którymi wyroki orzekające rozwód uznawane
są z mocy prawa (w zakresie określonym przez umowy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 580
6. Wykaz państw, w stosunkach z którymi Rzeczpospolitą Polską obowiązują
umowy o udzielanie pomocy prawnej w sprawach cywilnych . . . . . . . . . . . . . . . . 581
7. Wykaz umów międzynarodowych dotyczących wykonywania orzeczeń sądów
w sprawach cywilnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 584
8. Wykaz umów przewidujących zniesienie wymagania legalizacji określonych
zagranicznych dokumentów urzędowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 586
9. Wykaz państw, których ustawodawstwa przewidują wydawanie
dokumentów stwierdzających możność zawarcia małżeństwa według prawa
ojczystego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 589
10. Wykaz państw, których ustawodawstwa nie przewidują wydawania
dokumentów stwierdzających możność zawarcia małżeństwa według prawa
ojczystego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 591
11. Wykaz państw, których ustawodawstwa wymagają uzyskania przez swoich
obywateli specjalnego zezwolenia na zawarcie małżeństwa z obywatelami
państw obcych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 593
12. Wykaz państw, które przewidują w swoich ustawodawstwach zawarcie
małżeństwa przez pełnomocnika lub uznają ważność małżeństw zawartych
za granicą przez peł no moc ni ka, zgodnie z prawem obowiązującym w miejscu
zawarcia małżeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 593

Część szósta
Teksty międzynarodowych konwencji i rozporządzenia Rady (WE)
Spis treści
1. Konwencja nr 3 dotycząca międzynarodowej wymiany informacji z zakresu
stanu cywilnego, sporządzona w Stambule dnia 4 września 1958 r.
(Dz.U. z 2003 r. Nr 172, poz. 1667) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 596
2. Konwencja nr 17 w sprawie zwolnienia od legalizacji niektórych aktów
i dokumentów, sporządzona w Atenach dnia 15 września 1977 r. (Dz.U. z 2003 r.
Nr 148, poz. 1446) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 606
3. Rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczące
jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich
oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające
rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (Dz.Urz. z 2004 r., polskie wyd. specjalne,
rozdz. 19: Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, t. 6,
s. 243 ze zm. i ze sprost.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 611
4. Konwencja nr 16 dotycząca wydawania wielojęzycznych odpisów skróconych
aktów stanu cywilnego, sporządzona w Wiedniu dnia 8 września 1976 r.
(Dz.U. z 2004 r. Nr 166, poz. 1735) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 658
5. Konwencja znosząca wymóg legalizacji zagranicznych dokumentów urzędowych,
sporządzona w Hadze dnia 5 października 1961 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 112,
poz. 938) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 675
Bibliografi a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 687
Skorowidz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 689
9

Wykaz skrótów
Dz.U. – Dziennik Ustaw
Dz.Urz. WE – Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich (od 1 lutego 2003 r.
Dz.Urz. UE – Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej)
k.c. – ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93
ze zm.)
k.k. – ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553
ze zm.)
Konkordat – Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską,
podpisany w Warszawie 28 lipca 1993 r. (Dz.U. z 1998 r. Nr 51,
poz. 318)
k.p. – ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U.
z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.)
k.p.a. – ustawa z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego
(tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.)
k.p.c. – ustawa z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego
(Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.)
k.r.o. – ustawa z 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U.
Nr 9, poz. 59 ze zm.)
k.w. – ustawa z 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (tekst jedn. Dz.U.
z 2010 r. Nr 46, poz. 275 ze zm.)
Lex – System Informacji Prawnej Wolters Kluwer
LexPolonica – Serwis Prawniczy LexisNexis
M.P. – „Monitor Polski”
NP – „Nowe Prawo”
NSA – Naczelny Sąd Administracyjny
ONSA – Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego
OSA – Orzecznictwo Sądów Administracyjnych
OSAiSN – Orzecznictwo Sądów Administracyjnych i Sądu Najwyższego
OSN – Orzecznictwo Sądu Najwyższego
OSNAP – Orzecznictwo Sądu Najwyższego – Izba Administracyjna, Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych (od 1994 r.)
OSNAPiUS – Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych
OSNC – Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna
OSNCP – Orzecznictwo Sądu Najwyższego – Izba Cywilna oraz Izba Admi nistra
cyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (od 1963 r. do 1994 r.)
11

Wykaz skrótów
OSP – Orzecznictwo Sądów Polskich
OSPiKA – Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych
OTK – Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego
p.a.s.c. – ustawa z 29 września 1986 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego
(tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1688 ze zm.)
p.a.s.c. z 1955 r. – dekret z 8 czerwca 1955 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U.
Nr 25, poz. 151 ze zm.)
p.p.m. – ustawa z 4 lutego 2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U.
Nr 80, poz. 432)
p.p.m. z 1965 r. – ustawa z 12 listopada 1965 r. – Prawo prywatne międzynarodowe
(Dz.U. Nr 46, poz. 290 ze zm.) – nieobowiązujące
PPP – „Przegląd Prawa Publicznego”
PiP – „Państwo i Prawo”
rozporządzenie Bruksela II – rozporządzenie Rady (WE) nr 1347/2000 z 29 maja 2000 r.
w sprawie jurysdykcji, uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach
małżeńskich i w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej
za dzieci obojga małżonków (Dz.Urz. WE 2000 L 160/19
ze zm.) – nieobowiązujące
rozporządzenie Bruksela IIa – rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z 27 listopada 2003 r. dotyczące
jurysdykcji oraz uznawania orzeczeń w sprawach małżeńskich
oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej,
uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (Dz.Urz. 2003
L 338/1 ze zm.)
rozporządzenie wykonawcze – rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji
z 26 października 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad sporządzania
aktów stanu cywilnego, sposobu prowadzenia ksiąg stanu
cywilnego, ich kontroli, przechowywania i zabezpieczenia oraz
wzorów aktów stanu cywilnego, ich odpisów, zaświadczeń i protokołów
(Dz.U. Nr 136, poz. 884 ze zm.)
RPEiS – „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”
u.e.l. – ustawa z 24 września 2010 r. o ewidencji ludności (Dz.U. Nr 217,
poz. 1427 ze zm.)
u.e.l.d.o. – ustawa z 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych
(tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 993)
Zb. Orz. Cyw. – Zbiór Orzeczeń Izby Cywilnej Sądu Najwyższego
Uwaga: Artykuły bez bliższego oznaczenia są artykułami ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego.
12

Alicja Czajkowska
Przedmowa
Przedmowa
Od 1995 r. w przepisach prawnych z zakresu Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego
oraz niektórych innych ustaw, w tym przepisach Prawa o aktach stanu cywilnego,
następowały częste, istotne zmiany legislacyjne.
W listopadzie 1998 r. dokonano ważnych zmian przepisów prawnych dotyczących
zawarcia małżeństwa. Ustawa z 24 lipca 1998 r. o zmianie ustaw – Kodeks rodzinny
i opiekuńczy, Kodeks postępowania cywilnego, Prawo o aktach stanu cywilnego,
ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej
Polskiej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 117, poz. 757) wprowadziła
zmiany w tych ustawach, zwanych „okołokonkordatowymi”. Od 1 stycznia
1946 r. wprowadzono nowy w owym czasie porządek prawny, ustalający jednolitą,
świecką formę rejestracji stanu cywilnego, uznawaną przez Państwo Polskie.
Wymieniona zaś ustawa z 1998 r., w związku z art. 10 Konkordatu, wprowadziła,
jeśli chodzi o zawarcie małżeństwa, zasadniczą zmianę.
Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, zawarty 28 lipca
1993 r., w art. 10 określił jedynie przesłanki, których spełnienie warunkowało,
kiedy małżeństwo kanoniczne wywiera takie same skutki, jakie pociąga za sobą
zawarcie małżeństwa zgodnie z prawem polskim. Artykuł 10 ust. 6 Konkordatu
stanowi, że w celu wprowadzenia w życie możliwości zawarcia małżeństwa kanonicznego
ze skutkami takimi jak w prawie polskim państwo dokonuje koniecznych
zmian w tym prawie. Postanowienia ustaw „okołokonkordatowych” nie odnoszą się
jedynie do Kościoła katolickiego, ale mają charakter ogólny, ze względu na konstytucyjną
zasadę równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych.
Ustawą z 26 czerwca 1997 r. o zmianie ustawy o gwarancjach wolności sumienia
i wyznania oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1998 r. Nr 59, poz. 375)
wprowadzono możliwość zawarcia małżeństwa przed duchownym ze skutkami
cywilnymi dla 9 kościołów i gmin wyznaniowych żydowskich.
13

Przedmowa
Wymienione akty prawne, zamiast istniejącej wyłącznej, świeckiej formy zawarcia
małżeństwa przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, wprowadzają
dwie, prawnie ważne formy zawarcia małżeństwa ze skutkami w prawie polskim.
Wybór formy zawarcia małżeństwa – świecka czy wyznaniowa – należy do zainteresowanych.
Kolejna zmiana ustawowa – mająca wpływ na rejestrację stanu cywilnego – to
ustawa z 21 maja 1999 r. o zmianie ustaw Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks
cywilny, Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.
Nr 52, poz. 532), na mocy której wprowadzono w zasadzie nieznaną w prawie
polskim instytucję – separację prawną, charakteryzującą się przede wszystkim
zwolnieniem małżonków z obowiązku wspólnego pożycia przy zachowaniu węzła
małżeńskiego. Oznacza to rozdzielenie od „wspólnego łoża, stołu i zamieszkania”,
uregulowane w ramach instytucji separacji.
Wiele też istotnych zmian ustawowych nastąpiło w drugiej połowie 2008 r., które
to zmiany dotyczą zakresu działalności urzędów stanu cywilnego, statusu prawnego
kierownika urzędu stanu cywilnego, wprowadzają też nowe uregulowania
prawne niektórych dziedzin rejestracji stanu cywilnego.
Ustawą z 19 września 2008 r. o zmianie ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego
oraz ustawy o opłacie skarbowej (Dz.U. Nr 182, poz. 1121) istotnie zmieniono
status prawny kierownika urzędu stanu cywilnego, szczegółowo określono
wymagania kwalifi kacyjne kierownika i jego zastępcy, jak również usanowano
czynności dokonane – w okresie od 7 sierpnia 2005 r. do dnia wejścia w życie
powołanej ustawy – przez kierownika lub zastępcę kierownika urzędu stanu cywilnego,
powołanych na to stanowisko uchwałą rady gminy bez przeprowadzenia
naboru konkursowego.
Ustawą z 6 listopada 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy
oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 220, poz. 1431) wprowadzono kilka nowych
instytucji prawnych, m.in. pojęcie „uznanie dziecka” zastąpiono pojęciem
„uznanie ojcostwa”, które zostało potraktowane jako akt wiedzy obojga rodziców
dziecka, przeświadczonych, że dziecko od nich pochodzi. Przesłanką konieczną
prawnej skuteczności uznania ojcostwa jest potwierdzenie przez matkę dziecka
pochodzenia dziecka od mężczyzny przyznającego ojcostwo. Ponadto objęto uregulowaniem
prawnym ustalenie i zaprzeczenie macierzyństwa oraz wprowadzono
zmiany dotyczące nazwiska dziecka.
Znowelizowany ustawą z 2008 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy wprowadził też
kilka zmian w Prawie o aktach stanu cywilnego będących konsekwencją zmian
Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Ustawą z 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego
oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 234, poz. 1571) przyjęto m.in. nowe ure-
14 Alicja Czajkowska

Przedmowa
gulowania prawne w sprawach z elementem zagranicznym. Istotną zmianą jest
wprowadzenie zasady uznawania orzeczeń sądów zagranicznych ex lege wzorem
rozwiązań prawa europejskiego. Konsekwencją takiej zmiany jest ust. 2 art. 73
p.a.s.c. dotyczący podstawy wpisania wzmianki dodatkowej i zamieszczenia przypisku
w akcie stanu cywilnego na podstawie orzeczenia sądu państwa obcego lub
innego organu obcego państwa, wydanych w sprawach cywilnych.
Znowelizowano również ustawę o ewidencji ludności i dowodach osobistych
ustawą z 3 października 2008 r. o zmianie ustawy o ewidencji ludności i dowodach
osobistych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 195, poz. 1198), która
nakłada na kierowników urzędów stanu cywilnego nowe zadania i obowiązki,
jak również nadaje nowe brzmienie art. 67 ust. 1 pkt 1 p.a.s.c. Kolejne zmiany tej
problematyki zawiera ustawa z 24 września 2010 r. o ewidencji ludności (Dz.U.
Nr 217, poz. 1427 ze zm.) oraz ustawa z 6 sierpnia 2010 r. o dowodach osobistych
(Dz.U. Nr 167, poz. 1131 ze zm.).
Uchwalono też nową ustawę z 17 października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska
(Dz.U. Nr 220, poz. 1414 ze zm.), na podstawie której decyzje wydaje kierownik
urzędu stanu cywilnego lub jego zastępca.
Analiza obecnego systemu rejestracji stanu cywilnego w Polsce i jego roli w systemie
organów administracji publicznej byłaby niepełna bez uwzględnienia – chociaż
w dużym skrócie – uwarunkowań historycznych.
Ważność i skutki czynności prawnych ocenia się według przepisów, które obowiązywały
w czasie i miejscu dokonania danej czynności prawnej. Dlatego konieczna
jest znajomość nie tylko aktualnie obowiązującego Prawa o aktach stanu cywilnego,
ale także poprzednio obowiązujących przepisów dotyczących tej materii. Orientacja
w tych przepisach nie jest łatwa, ponieważ do 1946 r. obowiązywało kilka systemów
prawa małżeńskiego. Zostały one przejęte w 1918 r. przez państwo polskie
jako pozostałość porozbiorowa. Stan taki spowodował niejednolitość rejestracji
stanu cywilnego. Uprawnienia w tym zakresie mieli zarówno urzędnicy świeccy,
jak i duchowni różnych wyznań, co powodowało, że w niektórych rejonach kraju
obowiązywała rejestracja świecka, w innych zaś wyznaniowa lub mieszana.
Dekretem z 25 września 1945 r. została wprowadzona od 1 stycznia 1946 r. państwowa,
powszechna i jednolita w całym kraju świecka rejestracja stanu cywilnego.
Na podstawie tego aktu prawnego powołano urzędy stanu cywilnego. W dekrecie
zawarto normy prawa materialnego o charakterze konstytutywnym i deklaratoryjnym,
przepisy ustrojowe dotyczące urzędów stanu cywilnego oraz statusu kierownika
urzędu stanu cywilnego, a także przepisy o charakterze proceduralnym.
Polski system rejestracji stanu cywilnego oparto na przepisach prawa francuskiego
(ustawa z 20 września 1792 r.), wzorując się na najbardziej nowoczesnych
normach ustawodawstwa i recypując z nich najlepsze rozwiązania prawne.
Alicja Czajkowska
15

Przedmowa
Praktyka oraz doświadczenie urzędów stanu cywilnego w pierwszych latach ich
działalności spowodowały konieczność modyfi kacji przepisów o rejestracji stanu
cywilnego. W dniu 8 czerwca 1955 r. zostało ogłoszone nowe Prawo o aktach
stanu cywilnego. Na mocy tego aktu rozszerzono zakres uprawnień kierownika
urzędu stanu cywilnego, nadal jednak część uprawnień decyzyjnych pozostała
w gestii organu nadzoru.
Kolejną zmianę wprowadziła ustawa z 29 września 1986 r. – Prawo o aktach stanu
cywilnego, która reguluje zagadnienia związane z rejestracją stanu cywilnego podobnie
jak poprzednie. Obejmuje zdarzenia i czynności prawne mające wpływ na
stan cywilny osoby. Rejestracja tych zdarzeń ma istotne znaczenie dla obywatela
i państwa. Akty stanu cywilnego stanowią źródło informacji wykorzystywanych
w wielu dziedzinach życia społeczno-gospodarczego, np. w opracowaniach naukowych,
biografi cznych, statystycznych, ewidencji ludności. Prawne znaczenie
rejestracji stanu cywilnego podnosi zawarta w ustawie zasada wyłączności dowodowej
aktów stanu cywilnego w zakresie zdarzeń w nich stwierdzonych.
Kierownik urzędu stanu cywilnego w świetle uregulowań ustawy z 29 września
1986 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego jest odpowiedzialny za całokształt spraw
związanych z rejestracją stanu cywilnego. Przysługuje mu prawo rozstrzygania we
wszystkich sprawach objętych działalnością urzędu stanu cywilnego, także w zakresie
spraw, które na podstawie dekretu z 1955 r. były zastrzeżone do kompetencji
organu nadzoru, w szczególności do wydawania decyzji administracyjnych dotyczących
rejestracji stanu cywilnego, które wydaje we własnym imieniu.
Od wejścia w życie ustawy z 29 września 1986 r., tj. od 1 stycznia 1987 r., była
ona wielokrotnie nowelizowana w związku ze zmianami przede wszystkim
Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, wejściem w życie art. 10 Konkordatu, a także
w związku z reformą administracji publicznej. Kolejne istotne zmiany wprowadzono
powołanymi ustawami z 2008 r.
Zaistniała zatem potrzeba opracowania komentarza do Prawa o aktach stanu cywilnego,
omawiającego przepisy tego prawa w ich obecnym brzmieniu. W opracowaniu
podjęto próbę wyjaśnienia zwłaszcza nowych uregulowań prawnych,
obejmujących normy prawa materialnego i proceduralnego, a także o charakterze
ustrojowym, dotyczących statusu kierownika urzędu stanu cywilnego oraz funkcjonowania
tego urzędu.
Opracowanie oparto na systematyce i konstrukcji ustawy, wykorzystując ponad
sześćdziesięcioletnią praktykę urzędów stanu cywilnego oraz ich doświadczenia
w zakresie rejestracji stanu cywilnego i rozwiązywaniu związanych z nią problemów
prawnych.
Utrudnieniem w stosowaniu Prawa o aktach stanu cywilnego i przepisów związkowych
jest niejednokrotnie nieostrość przepisów oraz różnice poglądów w doktrynie.
16 Alicja Czajkowska

Przedmowa
Dlatego posłużono się bogatym dorobkiem orzecznictwa Sądu Najwyższego oraz
Naczelnego Sądu Administracyjnego, jak również piśmiennictwa prawniczego.
Noty autorskie zawarte w komentarzu zostały opracowane w miarę obszernie,
w szczególności w zakresie problematyki zawarcia małżeństwa, pochodzenia
dziecka, instytucji przysposobienia oraz szczególnych wypadków rejestracji stanu
cywilnego, a także prawidłowych zapisów tych zdarzeń w aktach stanu cywilnego.
Książka może być użyteczna dla szerokiej rzeszy odbiorców, głównie jednak
dla kierowników urzędów stanu cywilnego oraz ich pracowników, realizujących
Prawo o aktach stanu cywilnego.
Aby ułatwić stosowanie Prawa o aktach stanu cywilnego, w publikacji zamieszczono
wzory aktów, decyzji, oświadczeń, protokołów, wzmianek i przypisków.
Zawiera ona również wykaz umów międzynarodowych, orzecznictwo Sądu
Najwyższego i przepisy związkowe.
Alicja Czajkowska
* * *
Obecne wydanie komentarza do Prawa o aktach stanu cywilnego uwzględnia
zmiany ustawy z 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych,
regulacje nowej ustawy z 24 września 2010 r. o ewidencji ludności, która wchodzi
w życie 1 stycznia 2012 r., ustawy z 6 sierpnia 2010 r. o dowodach osobistych, która
wejdzie w życie 1 lipca 2013 r., a także nową ustawę z 4 lutego 2011 r. – Prawo
prywatne międzynarodowe. Obecne opracowanie zostało także wzbogacone o najnowsze
orzecznictwo Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Admi nistra cyjnego.
Komentarz uwzględnia ponadto uwagi kierowników urzędów stanu cywilnego do
poprzednich wydań, co zostało zaznaczone w tezach do niektórych artykułów.
Autorki wyrażają podziękowanie Panu Henrykowi Chwyciowi – Prezesowi
Stowarzyszenia Urzędników Stanu Cywilnego – Oddział w Lublinie za zgłoszoną
potrzebę uwzględnienia w Komentarzu tematów, które wymagają szerszego omówienia
ze względu na istniejące wątpliwości w praktycznym działaniu kierowników
urzędu stanu cywilnego. Autorki dziękują również Panu Janowi Ciszewskiemu –
Dyrektorowi Departamentu Współpracy Międzynarodowej i Prawa Europejskiego
w Ministerstwie Sprawiedliwości za udostępnienie materiałów kolejnego wydania
publikacji „Obrót prawny z zagranicą w sprawach cywilnych i karnych”.
Szczególne podziękowania należą się również Panu Profesorowi Andrzejowi
Mączyńskiemu za udostępnienie opracowań naukowych z dziedziny prawa prywatnego
międzynarodowego oraz konsultacje, a także sędziemu Sądu Najwyższego
w stanie spoczynku Bronisławowi Czechowi za konsultacje w kontrowersyjnej problematyce
dotyczącej rejestracji stanu cywilnego oraz sędziemu Przemysławowi
Wypychowi za konsultacje i opracowania, które wzbogaciły aktualne wydanie
Komentarza.
17

Rozdział 1. Przepisy ogólne Art. 1
CZĘŚĆ PIERWSZA
Elżbieta Pachniewska
USTAWA
z dnia 29 września 1986 r.
Prawo o aktach stanu cywilnego
(tekst jedn. Dz.U. z dnia 16 lipca 2004 r. Nr 161, poz. 1688; zm.: Dz.U. z 2007 r. Nr 21, poz. 125,
Nr 181, poz. 1287; z 2008 r. Nr 182, poz. 1121, Nr 195, poz. 1198, Nr 220, poz. 1431 i Nr 234,
poz. 1571)
Art. 1. TREŚĆ USTAWY
Rozdział 1
Przepisy ogólne
Art. 1. Ustawa reguluje sprawy związane z rejestracją urodzeń, małżeństw
oraz zgonów, a także sprawy dotyczące innych zdarzeń, które mają wpływ
na stan cywilny osób.
1. Przepis w sposób ogólny określa treść ustawy, którą uchwalono w celu uregulowania
zasad związanych z rejestracją urodzeń, małżeństw i zgonów, a także spraw
dotyczących innych zdarzeń, które mają wpływ na stan cywilny osób.
2. Sprawami związanymi z rejestracją są:
– określenie charakteru ksiąg stanu cywilnego,
– organizacja urzędów stanu cywilnego i ich właściwość miejscowa,
– określenie statusu kierownika urzędu stanu cywilnego, jego kompetencji i form
wykonywania czynności,
– zasady sporządzania aktów stanu cywilnego i prowadzenia ksiąg stanu cywilnego,
19

Art. 1 Część pierwsza. Prawo o aktach stanu cywilnego
– prostowanie, uzupełnianie i unieważnianie aktów stanu cywilnego,
– przepisy szczególne dotyczące sporządzania aktów urodzeń, zgonów oraz zawierania
małżeństw,
– szczególne przypadki rejestracji stanu cywilnego,
– wydawanie odpisów akt stanu cywilnego i zaświadczeń.
3. Z treści ustawy wynika, że system rejestracji stanu cywilnego oparty jest na następujących
podstawowych zasadach:
– powszechności,
– prawdy obiektywnej,
– terytorialności,
– jednolitości systemu organów rejestracyjnych,
– meldunkowej,
– zupełności,
– samowystarczalności aktu,
– ograniczonej jawności ksiąg i aktów stanu cywilnego.
Zasady te, wymienione przez J. Litwina (Prawo o aktach stanu cywilnego. Komentarz,
Warszawa 1961), zostały wprowadzone w dekrecie z 25 września 1945 r. – Prawo
o aktach stanu cywilnego (Dz.U. Nr 48, poz. 272 ze zm.) i zachowane zarówno
w dekrecie z 8 czerwca 1955 r., jak i w obecnie obowiązującej ustawie.
Wymienione zasady nie wymagają dokładniejszego omówienia. Wynikają one
wprost z przepisów ustawy określających znaczenie aktów stanu cywilnego,
sposób ich sporządzania, wymagane dokumenty, osoby uprawnione do żądania
odpisów, dostęp osób i instytucji do ksiąg stanu cywilnego. Należy jednak zwrócić
uwagę na zasadę nazwaną przez J. Litwina „meldunkową”. Polega ona na tym,
że wpisy w księgach stanu cywilnego – akty urodzeń, mał żeństw i zgonów oraz
wzmianki dodatkowe – dokonywane są na podstawie zgłoszenia osób do tego
uprawnionych, a jednocześnie zobowiązanych, organów państwowych oraz innych
instytucji wymienionych w przepisach. Urząd stanu cywilnego nie może dokonać
wpisu w księdze stanu cywilnego bez zgłoszenia, lecz jedynie na podstawie
faktów powszechnie znanych. Nie stanowi sprzeczności z tą zasadą prowadzenie
z urzędu postępowania w sprawach przewidzianych w art. 18 ust. 2, art. 34 ust. 1,
art. 35 i art. 73 ust. 1 p.a.s.c.
4. Prawo o aktach stanu cywilnego jest ściśle powiązane z innymi ustawami, a przede
wszystkim z Kodeksami: cywilnym, rodzinnym i opiekuńczym, postępowania
cywilnego, postępowania administracyjnego, a także z ustawami – w szczególności:
prawo prywatne międzynarodowe, o ewidencji ludności i dowodach osobistych
(od 1 stycznia 2012 r. – ustawa z 24 września 2010 r. o ewidencji ludności,
a od 1 lipca 2013 r. – ustawa z 6 sierpnia 2010 r. o dowodach osobistych) oraz
o zmianie imienia i nazwiska. Niektóre z tych przepisów zobowiązują kierownika
urzędu stanu cywilnego do:
20 Elżbieta Pachniewska

Rozdział 1. Przepisy ogólne Art. 2
1) samodzielnej oceny faktów lub stanu cywilnego osób, a mianowicie:
– zdolności prawnej oraz zdolności do czynności prawnych,
– braku przeszkód do zawarcia małżeństwa,
– domniemania pochodzenia dziecka od rodziców pozostających w związku małżeńskim;
2) przyjmowania oświadczeń mających wpływ na stan cywilny osób:
– o zawarciu związku małżeńskiego,
– o uznaniu ojcostwa,
– o nadaniu dziecku nieznanego ojca nazwiska matki,
– o nadaniu dziecku nazwiska męża matki lub żony ojca,
– o powrocie osoby rozwiedzionej do nazwiska, które nosiła przed zawarciem
małżeństwa,
– o zmianie imienia dziecka na podstawie art. 51 p.a.s.c.,
– o nazwisku dziecka i jego zmianie na podstawie art. 88 k.r.o.
5. Kierownik urzędu stanu cywilnego rejestruje w formie aktów stanu cywilnego lub
wzmianek dodatkowych orzeczenia sądowe dotyczące stanu cywilnego, np.:
– o ustaleniu treści aktu urodzenia dziecka nieznanych rodziców,
– o uznaniu za zmarłego,
– o stwierdzeniu zgonu,
– o ustaleniu treści aktu stanu cywilnego na podstawie art. 32 p.a.s.c.,
– o zaprzeczeniu i ustaleniu macierzyństwa,
– o zaprzeczeniu ojcostwa i ustaleniu bezskuteczności uznania ojcostwa,
– o unieważnieniu lub rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód,
– o separacji.
6. W sprawach, w których organy i tryb postępowania nie zostały określone
w Kodeksie cywilnym, Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, Kodeksie postępowania
cywilnego oraz w Prawie o aktach stanu cywilnego, kierownik urzędu stanu
cywilnego stosuje przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, zwłaszcza
w zakresie:
– ustalenia, kto jest stroną postępowania,
– wezwań, doręczeń, terminów,
– postępowania dowodowego,
– wyłączenia pracownika oraz organu,
– decyzji, postanowień oraz zaświadczeń, a także odwołań, zażaleń, wznowienia
postępowania,
– skarg i wniosków.
Art. 2. REJESTRACJA STANU CYWILNEGO
Art. 2. Rejestracji stanu cywilnego osób dokonuje się w księgach stanu cywilnego
w formie aktów urodzenia, małżeństwa oraz zgonu. W księgach stanu
Elżbieta Pachniewska
21

Art. 2 Część pierwsza. Prawo o aktach stanu cywilnego
cywilnego dokonuje się także innych wpisów przewidzianych w odrębnych
przepisach.
1. Pojęcie powszechnej i świeckiej rejestracji stanu cywilnego znane jest w prawie
polskim od 1 stycznia 1946 r. Od tej daty obowiązuje rejestracja urodzeń, małżeństw
i zgonów w państwowych urzędach stanu cywilnego w formie określonej
przepisami o rejestracji tych zdarzeń. Rejestracja ta została wprowadzona na
mocy dekretu z 25 września 1945 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U.
Nr 48, poz. 272 ze zm.). Zarówno dekret z 1945 r., jak i dekret z 8 czerwca 1955 r.
– Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. Nr 25, poz. 151 ze zm.) zawierały przepisy
karne dotyczące niezgłoszenia do urzędu stanu cywilnego w wyznaczonym
terminie faktu urodzenia i zgonu. W obecnej ustawie brak takiego przepisu.
Natomiast czyn taki stanowi wykroczenie przewidziane w art. 146 k.w.
2. Art. 2 dotyczy prowadzenia ksiąg stanu cywilnego, stanowiących oprawiony zbiór
formularzy, których wzory określają przepisy wydane na podstawie delegacji
ustawowej. Obecnie obowiązujące wzory stanowią załączniki 1, 2 i 3 do rozporządzenia
Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 26 października 1998 r.
w sprawie szczegółowych zasad sporządzania aktów stanu cywilnego, sposobu
prowadzenia ksiąg stanu cywilnego, ich kontroli, przechowywania i zabezpieczenia
oraz wzorów aktów stanu cywilnego, ich odpisów, zaświadczeń i protokołów
(Dz.U. Nr 136, poz. 884 ze zm.), zwanego dalej „rozporządzeniem wykonawczym”.
3. Rozporządzenie wykonawcze przewiduje sporządzanie aktów stanu cywilnego
również na luźnych kartach, które następnie powinny być oprawione w księgę zawierającą
najwyżej 500 aktów (§ 10).
4. Akty stanu cywilnego sporządza się na podstawie:
– zgłoszenia, o którym mowa w art. 39 i 65, oraz przepisów rozdziału 6 ustawy
– Prawo o aktach stanu cywilnego; są to tzw. akty typowe, oraz na podstawie
art. 70 p.a.s.c.,
– protokołów wymienionych w art. 11, 59, 60, 66 ust. 2, art. 68, 72, 74, 76 i 77,
– decyzji administracyjnych, np. o odtworzeniu, ustaleniu treści aktów stanu cywilnego
oraz orzeczeń sądowych,
– wypisu z księgi utraconej (art. 34 ust. 2, art. 87 ust. 2) oraz aktu stanu cywilnego
sporządzonego za granicą (art. 73).
5. Przepisy ustawy przewidują wpisy w aktach stanu cywilnego o zdarzeniach mających
wpływ na stan cywilny osób, których te akty dotyczą. Są to zmiany dotyczące
części sporządzonego aktu, wobec czego wystarczające jest zamieszczenie na marginesie
aktu dodatkowej wzmianki. Podstawę sporządzenia wzmianki stanowi:
– orzeczenie sądu (np. o pochodzeniu dziecka, o rozwiązaniu małżeństwa, o przysposobieniu,
o sprostowaniu lub unieważnieniu aktu),
22 Elżbieta Pachniewska

Rozdział 1. Przepisy ogólne Art. 3
– decyzja administracyjna (np. o zmianie imienia lub nazwiska, o sprostowaniu
lub unieważnieniu aktu – art. 28 i 29),
– decyzja administracyjna o skreśleniu części wpisu na podstawie art. 18 ust. 2,
– protokół o przyjęciu oświadczeń (o uznaniu ojcostwa, o powrocie osoby rozwiedzionej
do nazwiska noszonego przed zawarciem małżeństwa, o wpisanie do
aktu danych osłaniających, o których mowa w art. 86 ust. 1 i 2.
6. W wyjątkowych wypadkach akt stanu cywilnego zastępuje się aktem nowym.
Ma to miejsce w przypadku przysposobienia w warunkach określonych w art. 48
ust. 1 lub art. 49 ust. 1 p.a.s.c., a także w razie ustalenia toż sa mości osoby zmarłej,
której akt zgonu został uprzednio sporządzony na podstawie art. 68 ust. 1 (patrz
art. 68 ust. 3).
7. Rejestracją stanu cywilnego obejmuje się zdarzenia urodzeń, małżeństw i zgonów,
które miały miejsce na obszarze Polski, bez względu na obywatelstwo osób, których
zdarzenia dotyczą. Akty sporządza się w urzędzie stanu cywilnego, na którego
terenie nastąpiły zdarzenia. Prawo o aktach stanu cywilnego przewiduje
jednak wyjątki od tej zasady. Dotyczą one zawarcia małżeństwa, transkrypcji
aktów zagranicznych, sporządzania aktów urodzeń i zgonów na podstawie protokołów
nadesłanych przez polskich konsulów, kapitanów statków powietrznych
i morskich. Odmiennie jest też uregulowana właściwość miejscowa, np. w przypadku
uznania za zmarłego lub stwierdzenia zgonu. Szerzej o tym będzie mowa
w dalszej części komentarza.
Art. 3. STAN CYWILNY
Art. 3. Stan cywilny osoby stwierdza się na podstawie aktów sporządzonych
w księgach stanu cywilnego.
1. Zarówno w ustawie, jak i w Kodeksie cywilnym oraz w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym
brak defi nicji stanu cywilnego. Należałoby zatem oprzeć się w tej kwestii
na określeniach zawartych w słownikach, encyklopediach oraz doktrynie. Trzeba
więc przykładowo przytoczyć defi nicję (W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji
kultury, Warszawa 1985), według której stan cywilny jest to „sytuacja rodzinno-
-prawna w odniesieniu do małżeństwa: panna, kawaler, żonaty, mężatka, wdowiec,
wdowa, rozwiedziony, rozwiedziona”. Jest to defi nicja zawężona, zwraca
jednak uwagę fakt, że w życiu codziennym, a także w sprawach urzędowych pytania
o stan cywilny w ankietach, formularzach, przesłuchaniach dotyczą pozostawania
lub niepozostawania w związku mał żeńskim.
2. Encyklopedia Powszechna PWN z 1976 r. ujmuje to pojęcie szerzej, stwierdzając,
że „stan cywilny to zespół cech określających sytuację osoby fi zycznej w rodzinie
(np. pokrewieństwo, związek małżeński) oraz jej sytuację osobistą (np. płeć,
wiek)”. J. Litwin (w: Prawo…) odróżnia „stan osoby” z punktu widzenia jej stano-
Elżbieta Pachniewska
23

Art. 3 Część pierwsza. Prawo o aktach stanu cywilnego
wiska w społeczeństwie (obejmujący jej obywatelstwo, posiadanie praw publicznych
i obywatelskich praw honorowych oraz zdolności do czynności prawnych)
od jej stanu cywilnego, którym jest suma cech charakteryzujących jej sytuację
w rodzinie i jej sytuację czysto osobistą. Sytuację w rodzinie określa jej stosunek
do innych osób (pokrewieństwo, małżeństwo, powinowactwo), sytuację osobistą
zaś jej płeć, wiek i imię.
Analiza treści przepisów ustawy oraz niektórych przepisów Kodeksu rodzinnego
i opiekuńczego przemawia za przyjęciem za właściwą defi nicję stanu cywilnego
zawartą w Encyklopedii powszechnej, rozszerzoną przez J. Litwina.
3. Stan cywilny, poza znaczeniem informacyjnym o danej osobie, ma też istotne
znaczenie dla polityki społecznej i ekonomicznej państwa. Dane osoby bowiem
wchodzą w skład statystyki demografi cznej, dotyczącej liczby ludności, wieku
i płci, rozmieszczenia na terytorium kraju, co umożliwia opracowanie programów
edukacyjnych, zatrudnienia, ochrony zdrowia i innych.
Stan cywilny jest też ważny ze względu na ustalenie praw i obowiązków danej
osoby. Z pokrewieństwem i małżeństwem wiążą się zwłaszcza sprawy dotyczące
opieki, alimentacji i dziedziczenia. Sytuacja osobista wpływa na prawa i obowiązki
w zakresie zdolności do czynności prawnych, edukacji, zatrudnienia, małżeństwa,
emerytury i odpowiedzialności karnej.
4. Stan cywilny osób opiera się na:
– zdarzeniach fi zycznych,
– czynnościach prawnych z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego,
– orzeczeniach organów państwowych.
Do zdarzeń fi zycznych należy oczywiście urodzenie i zgon. Urodzenie jest podstawą
stanu cywilnego, tworzy bowiem stosunek pokrewieństwa między jego
wstępnymi, zstępnymi oraz krewnymi w linii bocznej.
Czynnościami prawnymi stanowiącymi podstawę stanu cywilnego są: zawarcie
małżeństwa, uznanie ojcostwa, oświadczenie rodziców o wyborze imienia oraz
jego zmianie, o powrocie do nazwiska po rozwiązaniu małżeństwa itp.
Do orzeczeń organów państwowych ustalających stan cywilny należą orzeczenia:
o ustaleniu lub zaprzeczeniu ojcostwa, o zaprzeczeniu i ustaleniu macierzyństwa,
o ustaleniu bezskuteczności uznania ojcostwa, o ustaleniu treści aktu urodzenia
dziecka nieznanych rodziców, o unieważnieniu lub rozwiązaniu małżeństwa,
o uznaniu za zmarłego lub stwierdzeniu zgonu.
5. Z treści art. 1 wynika, że akty stanu cywilnego mają charakter deklaratoryjny,
stanowią bowiem jedynie rejestrację zdarzeń urodzeń, małżeństw i zgonów oraz
innych faktów mających wpływ na stan cywilny osób.
24 Elżbieta Pachniewska

Rozdział 1. Przepisy ogólne Art. 3
6. Z wyjątkiem małżeństw wyznaniowych ze skutkami cywilnymi, których akty
mają charakter konstytutywny, jak wynika z doktryny, kierownik urzędu stanu
cywilnego jest zobowiązany do przestrzegania przy rejestracji oraz dokonywaniu
innych czynności przepisów Kodeksu cywilnego, Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego,
Prawa o aktach stanu cywilnego, Prawa prywatnego międzynarodowego,
Kodeksu postępowania administracyjnego w zakresie nieunormowanym w wymienionych
aktach prawnych, a także Kodeksu postępowania cywilnego, odnoszących
się do spraw związanych z rejestracją stanu cywilnego.
7. Podstawową formą rejestracji stanu cywilnego jest sporządzanie aktów urodzeń,
małżeństw i zgonów. W toku sporządzania aktu powinny zostać kierownikowi
urzędu stanu cywilnego przedłożone dokumenty, o których szczegółowo będzie
mowa w dalszych częściach komentarza.
Przy sporządzaniu aktów należy zwrócić uwagę, czy osoby zgłaszające zdarzenie
(urodzenie lub zgon) oraz składające oświadczenia (np. o zawarciu małżeństwa,
o uznaniu ojcostwa, o nadaniu dziecku nazwiska męża matki lub żony ojca) mają
pełną zdolność do czynności prawnych. Ponadto przy sporządzaniu aktu urodzenia
należy:
– ustalić istnienie domniemania pochodzenia dziecka z małżeństwa,
– przyjąć na żądanie stron oświadczenie o uznaniu ojcostwa dziecka niepochodzącego
z małżeństwa, oświadczenie o nadaniu dziecku nieznanego ojca nazwiska
matki jako nazwiska ojca.
Przed sporządzeniem aktu małżeństwa należy przyjąć oświadczenie, iż osobom
zamierzającym zawrzeć małżeństwo nie są znane okoliczności stanowiące przeszkodę
do zawarcia tego związku.
8. Po sporządzeniu aktu stanu cywilnego mogą nastąpić zdarzenia mające wpływ
na stan cywilny osób, które podlegają rejestracji w urzędach stanu cywilnego.
Rejestracja ta następuje w formie wzmianek dodatkowych wpisywanych na marginesie
aktu. Zdarzenia te następują w wyniku:
1) składanych oświadczeń woli:
– o uznaniu ojcostwa,
– o nadaniu dziecku nazwiska męża matki lub żony ojca,
– o wyborze dla dziecka innego imienia niż wpisane w akcie urodzenia (art. 51
ust. 1),
– o nazwisku dziecka (art. 62 ust. 6 p.a.s.c., art. 88 k.r.o.),
– o powrocie osoby rozwiedzionej do nazwiska, które nosiła przed zawarciem
małżeństwa;
2) orzeczeń sądowych:
– o zaprzeczeniu i ustaleniu macierzyństwa,
– o zaprzeczeniu lub ustaleniu ojcostwa,
– o ustaleniu bezskuteczności uznania ojcostwa,
Elżbieta Pachniewska
25

Art. 4 Część pierwsza. Prawo o aktach stanu cywilnego
– o przysposobieniu,
– o unieważnieniu lub sprostowaniu aktu,
– o unieważnieniu małżeństwa lub jego rozwiązaniu przez rozwód,
– o uchyleniu lub zmianie postanowienia o uznaniu za zmarłego lub stwierdzeniu
zgonu,
– o separacji;
3) decyzji administracyjnej o zmianie imienia lub nazwiska.
9. Kierownik urzędu stanu cywilnego dokonuje również innych wpisów w aktach
stanu cywilnego, które jednak nie mają wpływu na stan cywilny osób, ale mają
znaczenie dla treści aktów, prostując je lub uzupełniając na żądanie lub w interesie
osób, których akty dotyczą. Do takich wpisów należą: sprostowanie błędu
pisarskiego i uzupełnienie aktu (art. 28 i 36), unieważnienie jednego z dwóch
aktów stwierdzających to samo zdarzenie (art. 29), nadanie dziecku imienia
(art. 50 ust. 2) lub wpisanie w akcie urodzenia dziecka nieznanego ojca imienia
ojca wskazanego przez matkę oraz nazwiska matki jako nazwiska ojca (art. 42
ust. 2), wpisanie danych dotyczących ojca na podstawie art. 86 ust. 1, skreślenie
danych wpisanych niezgodnie z przepisami prawa (art. 18 ust. 2).
Art. 4. CHARAKTER AKTÓW STANU CYWILNEGO
Art. 4. Akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich
stwierdzonych; ich niezgodność z prawdą może być udowodniona jedynie
w postępowaniu sądowym.
1. Art. 4 jest odpowiednikiem art. 25 p.a.s.c. z 1955 r. Zmianie uległa natomiast część
przepisu uprzednio stanowiącego zdanie drugie, według którego niezgodność
z prawdą aktu stanu cywilnego mogła być udowodniona tylko w postępowaniu nieprocesowym
o unieważnienie lub sprostowanie aktu. Obecnie zatem stwierdzenie
to może nastąpić również w wyniku procesu sądowego. Postanowienia art. 4 obejmują
również zagraniczne akty stanu cywilnego, bowiem ustawodawca użył określenia
„akty stanu cywilnego”, a nie „polskie akty stanu cywilnego”. Potwierdza to
brzmienie art. 1138 k.p.c., który stanowi, że „zagraniczne dokumenty urzędowe
mają moc dowodową na równi z polskimi dokumentami urzędowymi”.
2. Wyraz „wyłączny”, użyty w art. 4, wskazuje na to, że tylko na podstawie aktu
stanu cywilnego dopuszczalne jest udowodnienie faktu urodzenia, małżeństwa
lub zgonu. Odnosi się to także do podstawowych danych zawartych w tych aktach
dotyczących daty i miejsca zdarzenia, danych dotyczących dziecka (płeć, imię, nazwisko,
pochodzenie od określonych rodziców), danych dotyczących osób wstępujących
w związek małżeński oraz danych dotyczących osób zmarłych.
3. Na podstawie aktu stanu cywilnego nie jest natomiast możliwe udowodnienie
innych danych w nich zawartych, a niedotyczących bezpośrednio zdarzenia za-
26 Elżbieta Pachniewska

Rozdział 1. Przepisy ogólne Art. 4
rejestrowanego w akcie. Tak więc na podstawie aktu urodzenia dziecka nie jest
możliwe udowodnienie daty urodzenia jego rodziców, na podstawie aktu małżeństwa
dowodzenie pochodzenia osoby wstępującej w związek małżeński od jej
rodziców, a nawet jej daty i miejsca urodzenia. Wpisanie w akcie zgonu danych
dotyczących małżonka osoby zmarłej nie stanowi dowodu zawarcia lub pozostawania
zmarłego w związku małżeńskim z określoną osobą. Dane wpisane w aktach
stanu cywilnego niebędące danymi podstawowymi mogą jednak stanowić
dowód pośredni w postępowaniu sądowym lub administracyjnym o ustalenie lub
odtworzenie innych aktów stanu cywilnego.
4. Zdarzenia, o których mowa w art. 4, znajdują też odbicie w formie wzmianek dodatkowych
na marginesie aktu. Sporządzane są na podstawie orzeczeń sądowych,
decyzji administracyjnych, protokołów o przyjęciu oświadczeń złożonych na podstawie
przepisów prawnych i dotyczą podstawowych informacji o zdarzeniach
mających znaczenie dla stanu cywilnego osób.
5. Akty urodzenia albo zgonu niepodpisane przez kierownika urzędu stanu cywilnego
nie mają mocy dowodowej. Podobnie należy traktować brak podpisu osoby,
której dotyczy akt małżeństwa, jeżeli nie została omówiona przyczyna braku podpisu.
Nie pozbawia natomiast mocy dowodowej aktu brak podpisu osoby zgłaszającej
urodzenie lub zgon albo świadków zawarcia małżeństwa, nawet gdy nie została
podana przyczyna tego braku.
6. Zasada wynikająca z art. 4 dotyczy wszystkich aktów sporządzonych w księgach
przechowywanych w urzędach stanu cywilnego, bez względu na okres ich sporządzenia,
formę wyznaniową lub świecką oraz język, w jakim zostały spisane.
Obejmuje ona również akty sporządzone na podstawie orzeczeń sądowych, decyzji
administracyjnych i protokołów.
7. Należy mieć na względzie deklaratoryjny charakter aktów stanu cywilnego i innych
wpisów w księgach. Wynika z tego, że zdarzenie, o którym mowa w art. 4,
rodzi skutki prawne dla osób z datą zaistnienia zdarzenia. Prawo o aktach stanu
cywilnego nakazuje sporządzenie aktu lub naniesienie wzmianki dodatkowej
w dniu zgłoszenia zdarzenia lub wpływu do urzędu stanu cywilnego dokumentu
będącego podstawą wpisu. Istnieją jednak wyjątki od tej zasady, np. konieczność
przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego, nieprzewidziane zdarzenie uniemożliwiające
dokonanie wpisu, określona w ustawie szczególna forma rejestracji
stanu cywilnego oraz inne okoliczności, które sprawiają, że akt może być sporządzony
po znacznym upływie czasu od zdarzenia (np. ustalenie treści aktu stanu
cywilnego, który nie został sporządzony we właściwym czasie, odtworzenie aktu
sporządzonego w księdze utraconej). Znaczny upływ czasu od zdarzenia może być
nawet określony przepisem prawa, jak to uregulowano w sprawach o uznanie za
zmarłego i stwierdzenie zgonu. O prawach do spadku decyduje ustalona w orzeczeniu
sądowym data zgonu.
Elżbieta Pachniewska
27

Art. 4 Część pierwsza. Prawo o aktach stanu cywilnego
8. Odpisy aktów stanu cywilnego stanowią w postępowaniu sądowym i administracyjnym
dowody zdarzeń i danych w nich stwierdzonych. Zgodnie bowiem
z art. 244 § 1 k.p.c. oraz art. 76 § 1 k.p.a. dokumenty urzędowe, sporządzone
w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy
państwowe w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co zostało w nich
urzędowo zaświadczone.
9. Moc dowodowa aktu stanu cywilnego może być podważona jedynie w drodze
postępowania sądowego. Oznacza to, że do chwili wydania orzeczenia przez sąd
o unieważnieniu aktu stwierdzającego zdarzenie niezgodne z prawdą nikt nie
może podważyć jego ważności. Nie jest to możliwe nawet w przypadku, gdy ta
niezgodność z prawdą jest oczywista dla kierownika urzędu stanu cywilnego, innych
organów państwowych oraz dla stron. Jeżeli więc został sporządzony np. akt
urodzenia dziecka, które się nie urodziło, lub akt małżeństwa, które nie zostało
zawarte, akt zgonu osoby, która żyje lub zmarła w innym czasie, to akt taki podlega
unieważnieniu na podstawie art. 30 pkt 1 p.a.s.c. przez sąd w postępowaniu
nieprocesowym. Przyczyną unieważnienia aktu na tej podstawie jest też sporządzenie
aktu stanu cywilnego przez osobę niebędącą kierownikiem urzędu stanu
cywilnego.
10. Stwierdzenie niezgodności z prawdą zdarzeń, które zostały w akcie stanu cywilnego
zapisane w formie wzmianki dodatkowej, nie wymaga unieważnienia całego
aktu. Wystarczające jest ograniczenie się do unieważnienia samej wzmianki. Ma
to miejsce wówczas, gdy zdarzenie nie nastąpiło, a więc w odniesieniu do aktu
nie zostało wydane orzeczenie sądowe lub decyzja administracyjna ani też nie
złożono oświadczeń woli mających wpływ na stan cywilny osób. Unieważnienie
takich wzmianek następuje również w drodze postępowania nieprocesowego.
11. Akty stanu cywilnego są dokumentami również w rozumieniu art. 115 § 14 k.k.,
uznającym za „dokument” każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik informacji,
z którym jest związane określone prawo, albo który ze względu na zawartą w nim
treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie
prawne. Na tej zasadzie akty stanu cywilnego podlegają ochronie na podstawie
przepisów rozdziału XXXIV Kodeksu karnego „Przestępstwa przeciwko
wiarygodności dokumentów”.
12. Kierownik lub pracownik urzędu stanu cywilnego sporządzający akty stanu cywilnego,
poświadczający nieprawdę co do okoliczności mającej znaczenie prawne,
podlega karze na podstawie art. 271 k.k. Podobną odpowiedzialność ponosi za
wystawienie odpisu aktu stanu cywilnego, jeżeli odpis ten zawiera dane nieprawdziwe.
13. Może się zdarzyć, że przestępstwo popełnia osoba zgłaszająca urodzenie lub zgon
albo wstępująca w związek małżeński, a także osoba, która wystawia niezgodny
28 Elżbieta Pachniewska

Rozdział 1. Przepisy ogólne Art. 5
z prawdą dokument stanowiący podstawę sporządzenia aktu stanu cywilnego
(np. zgłoszenie urodzenia dziecka, kartę zgonu). Przestępstwa te mogą polegać
na fałszowaniu, tj. przerabianiu lub podrabianiu dokumentów (art. 270 k.k.), poświadczeniu
nieprawdy przez podstępne wprowadzenie w błąd funkcjonariusza
publicznego upoważnionego do wystawienia dokumentu oraz na zeznaniu nieprawdy
lub jej zatajeniu w zeznaniu mającym służyć za dowód przed kierownikiem
urzędu stanu cywilnego (art. 233 k.k.).
14. Ochronie prawnej podlegają akty stanu cywilnego przed niszczeniem, uszkodzeniem,
czynieniem ich bezużytecznymi, ukrywaniem lub usuwaniem. Kary za wymienione
czyny przewiduje art. 276 k.k. Przepis ten jest istotny ze względu na wysoką
rangę, którą art. 4 p.a.s.c. nadaje aktom stanu cywilnego. Niszczenie i inne
wymienione działania zmniejszają moc dowodową tych ksiąg. Mogą też wiązać
się z zamiarem popełnienia innego przestępstwa, np. wyłudzeniem zaświadczenia
o utracie księgi w celu zastąpienia sporządzonego w niej aktu innym zawierającym
bardziej korzystne, a jednocześnie niezgodne z prawdą, dane.
15. Kierownik urzędu stanu cywilnego w przypadku stwierdzenia, iż sporządzenie
aktu niezgodnego z prawdą nastąpiło na podstawie dokumentów nieprawdziwych
lub sfałszowanych, a także w przypadku zniszczenia księgi niewynikającego
z przyczyn obiektywnych obowiązany jest – zgodnie z art. 304 § 2 k.p.k. – niezwłocznie
zawiadomić prokuratora lub policję o podejrzeniu popełnienia przestępstwa.
Art. 5. PROWADZENIE KSIĄG STANU CYWILNEGO
Art. 5. Księgi stanu cywilnego prowadzi się w urzędach stanu cywilnego.
1. Stan taki obowiązuje od 1 stycznia 1946 r., kiedy to wprowadzono zasadę świeckiej
rejestracji stanu cywilnego. Z chwilą powołania urzędów stanu cywilnego
osoby prowadzące dotychczas rejestrację stanu cywilnego we wszystkich częściach
kraju, bez względu na system tej rejestracji, utraciły prawo do prowadzenia
ksiąg stanu cywilnego. Księgi prowadzone do końca 1945 r. przez osoby świeckie
zostały przekazane do urzędów stanu cywilnego, natomiast osoby duchowne
przekazały księgi wtóropisów (duplikatów). Oryginały ksiąg prowadzonych przez
osoby duchowne otrzymały urzędy stanu cywilnego, jeżeli były one sporządzone
w jednym egzemplarzu albo księgi wtóropisów zostały zniszczone, zaginęły lub
wywieziono je w czasie działań wojennych.
W urzędach stanu cywilnego zatem są prowadzone zarówno księgi nowe, jak i dotychczasowe,
w których dokonuje się wpisów przewidzianych w obowiązujących
przepisach prawnych. Akty stanu cywilnego sporządzone w księgach prowadzonych
do końca 1945 r. mogą również podlegać unieważnianiu, prostowaniu i uzupełnianiu
na podstawie przepisów rozdziału 4 ustawy – Prawo o aktach stanu cy-
Elżbieta Pachniewska
29

Art. 5a Część pierwsza. Prawo o aktach stanu cywilnego
wilnego. Urzędy stanu cywilnego wydają odpisy z tych ksiąg, odpisy zaś wydane
z nich przez osoby, które prowadziły wyznaniową rejestrację stanu cywilnego, nie
mają mocy dowodowej. Sposób prowadzenia ksiąg stanu cywilnego zostanie omówiony
w komentarzu do rozdziału 3 ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego.
2. Art. 5 ma charakter ogólny i wstępnie tylko stwierdza, że księgi stanu cywilnego
prowadzi się w urzędach stanu cywilnego. Należy z tego wnioskować, że wszelkie
czynności związane z rejestracją stanu cywilnego – z wyjątkami określonymi
w ustawie – muszą się odbywać w lokalu urzędu stanu cywilnego.
3. Lokal urzędu stanu cywilnego powinien się znajdować w budynku należącym
w całości lub w części do urzędu gminnego lub miejskiego. Powinien mieć odrębne
pomieszczenie stanowiące archiwum, odpowiednio urządzone i zabezpieczone
przed włamaniem, pożarem i dostępem osób nieuprawnionych.
4. W lokalu urzędu stanu cywilnego należy wydzielić osobny pokój kierownika
w związku z jego funkcją, która polega m.in. na przyjmowaniu oświadczeń
i wniosków osób zainteresowanych, co na ogół ma charakter poufny, zwłaszcza
że podczas prowadzonych rozmów ujawnia się sprawy niekiedy bardzo osobiste.
Pokój ten należy oznaczyć tablicą wymieniającą funkcję oraz imię i nazwisko kierownika.
5. Ze względu na uroczystą formę niektórych czynności, jak zawieranie małżeństw,
urząd stanu cywilnego powinien mieć przystosowane w tym celu pomieszczenia
z zachowaniem uroczystego wystroju, w miarę możliwości z odrębną poczekalnią
i szatnią.
Art. 5a. OBSZAR DZIAŁANIA URZĘDU STANU CYWILNEGO
Art. 5a. 1. Urzędy stanu cywilnego wchodzą w skład urzędu gminy.
2. Gmina stanowi okręg urzędu stanu cywilnego.
3. Wojewoda może tworzyć urzędy stanu cywilnego właściwe dla kilku
okręgów lub utworzyć kilka urzędów stanu cywilnego w obszarze jednej
gminy.
1. W 1990 r. została w Polsce przeprowadzona reforma administracyjna, polegająca
na nadaniu samodzielności i zwiększeniu kompetencji samorządu terytorialnego
oraz oddzieleniu administracji rządowej od administracji samorządowej. Na podstawie
art. 1 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz.U.
z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.) mieszkańcy gminy tworzą wspólnotę samorządową,
przy czym przez pojęcie gminy należy rozumieć wspólnotę samorządową
oraz odpowiednie terytorium. Mieszkańcy podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu
powszechnym lub za pośrednictwem organów gminy, którymi są: rada
30 Elżbieta Pachniewska

Rozdział 1. Przepisy ogólne Art. 6
gminy jako organ stanowiący i kontrolny oraz wójt (burmistrz, prezydent miasta),
będący organem wykonawczym.
2. Ustawa o samorządzie gminnym stanowi, że do zakresu działania gminy należą
wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na
rzecz innych podmiotów. W art. 8 ustawy przewidziano możliwość nakładania
ustawami na gminę obowiązku wykonywania zadań z zakresu admini stra cji rządowej.
3. Czynności wykonywane przez kierownika urzędu stanu cywilnego przeszły do
właściwości organów gminy jako zadania zlecone na podstawie art. 3 pkt 19
ustawy z 17 maja 1990 r. o podziale zadań i kompetencji określonych w ustawach
szczególnych pomiędzy organy gminy a organy administracji rządowej oraz
o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 34, poz. 198 ze zm.), zwanej potocznie
„ustawą kompetencyjną”. Art. 5a został dodany przez art. 39 pkt 1 tej ustawy.
4. Zasadą określoną w art. 5a ust. 1 jest, że urząd stanu cywilnego działa w każdej
gminie, a terytorium tej gminy stanowi okręg urzędu stanu cywilnego. W ust. 3
art. 5a wprowadzono jednak możliwość tworzenia urzędów stanu cywilnego właściwych
dla kilku okręgów lub tworzenie kilku urzędów stanu cywilnego w obszarze
jednej gminy. Uprawniony do decydowania w tej sprawie jest wojewoda na
podstawie ustawy z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (tekst jedn.
Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 ze zm.).
5. Akty normatywne wojewody wchodzą w życie pod warunkiem ogłoszenia w dzienniku
urzędowym, przy czym data wydania dziennika jest jednocześnie dniem ogłoszenia.
Zasadą jest zachowanie przynajmniej czternastodniowego vacatio legis od
dnia ogłoszenia aktu do dnia jego wejścia w życie. Odstąpienie od tego okresu jest
możliwe na podstawie przepisów ustawy szczególnej lub rozporządzenia. W żadnym
razie akt prawny nie może wejść w życie przed dniem ogłoszenia.
6. Akty normatywne wojewody są bezzwłocznie po podpisaniu przekazywane właściwemu
ministrowi i poddane sprawdzeniu ich zgodności z ustawami, kierunkami
polityki rządu oraz zasadami rzetelności i sprawności działania.
Art. 6. UPRAWNIENIA KIEROWNIKA URZĘDU STANU CYWILNEGO
Art. 6. 1. Czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego dokonuje kierownik
urzędu stanu cywilnego lub jego zastępca (zastępcy).
2. Kierownikiem urzędu stanu cywilnego jest wójt lub burmistrz (prezydent).
3. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) zatrudnia inną osobę na stanowisku
kierownika urzędu stanu cywilnego w gminach powyżej 50 000 mieszkańców.
Elżbieta Pachniewska
31

Art. 6 Część pierwsza. Prawo o aktach stanu cywilnego
4. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) może zatrudnić inną osobę na stanowisku
kierownika urzędu stanu cywilnego w gminach poniżej 50 000 mieszkańców.
5. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) zatrudnia inną osobę na stanowisku
zastępcy (zastępców) kierownika urzędu stanu cywilnego.
1. Uprawnienia kierownika urzędu stanu cywilnego zostały określone w przepisach
Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego.
Rodzaj wykonywanych czynności i charakter publiczny wydawanych dokumentów
sprawiają, że kierownik jest osobą zaufania publicznego. Ze względu na
rangę tego stanowiska ustawodawca w sposób szczególny określił status prawny
kierownika urzędu stanu cywilnego.
2. Przede wszystkim art. 6 ust. 2 stanowi, że kierownikiem urzędu stanu cywilnego
jest wójt lub burmistrz (prezydent). Podobnie sprawa ta była uregulowana w art. 7
p.a.s.c. z 1955 r. Wójt lub burmistrz (prezydent) jest kierownikiem urzędu stanu
cywilnego z mocy prawa, bez potrzeby wydawania dokumentu uprawniającego
wymienionego do pełnienia tej funkcji.
3. Pełnienie obowiązków, o których była mowa w tezie 1, wymaga stałej obecności
kierownika w urzędzie stanu cywilnego, bowiem nie byłoby dopuszczalne odraczanie
terminu przyjęcia oświadczenia, np. o uznaniu ojcostwa, albo odsyłanie
osoby zgłaszającej urodzenie lub zgon na inny termin, zwłaszcza że przepisy
ustawy zobowiązują do sporządzenia aktu w dniu zgłoszenia zdarzenia podlegającego
rejestracji w urzędzie stanu cywilnego.
4. Ustawą z 19 września 2008 r. o zmianie ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego
oraz ustawy o opłacie skarbowej (Dz.U. Nr 182, poz. 1121) wprowadzono
dość istotne zmiany dotyczące statusu kierownika urzędu stanu cywilnego i jego
zastępcy (zastępców).
Konieczność wprowadzenia zmian w przepisach ustawy z 29 września 1986 r.
– Prawo o aktach stanu cywilnego, w części dotyczącej sposobu zatrudnienia
kierowników urzędu stanu cywilnego i ich zastępców, była podyktowana niejednoznacznością
zapisów prawa, wynikającą z tego różnorodną praktyką oraz
kwestionowaniem uprawnień kierowników urzędów stanu cywilnego i ich zastępców
powołanych przez radę gminy z pominięciem przeprowadzenia postępowania
konkursowego określanego w ustawie o pracownikach samorządowych.
„[…] Celem uniknięcia problemów z naborem kierowników urzędów stanu cywilnego,
jak również uregulowania statusu prawnego wszystkich czynności
z zakresu rejestracji stanu cywilnego oraz zmiany imion i nazwisk, dokonanych
po 7 sierpnia 2005 roku przez wadliwie powołanych kierowników urzędu
32 Elżbieta Pachniewska

Rozdział 1. Przepisy ogólne Art. 6a
stanu cywilnego (zastępców), przygotowano projekt ustawy o zmianie prawa
o aktach stanu cywilnego […]” (z uzasadnienia projektu ustawy, druk sejmowy
nr 866).
Istotą zmian w ustawie są dwa założenia:
– usankcjonowanie dokonanych w okresie od 7 sierpnia 2005 r. do dnia wejścia
w życie ustawy zmieniającej, czynności kierowników urzędów stanu cywilnego
oraz ich zastępców powołanych bez wymogów konkursowych,
– umocowanie pozycji kierowników urzędu stanu cywilnego na podstawie jednoznacznych
przepisów prawa.
5. Nowe uregulowania prawne eliminują dwoistość naboru na stanowisko kierownika
urzędu stanu cywilnego. Wobec faktu, że kierownik urzędu stanu cywilnego
jest pracownikiem samorządowym, odstąpiono od wymogu podjęcia przez radę
gminy uchwały o powołaniu kierownika urzędu stanu cywilnego i jego zastępcy.
Wprowadzono zapis ustalający zasady naboru na stanowisko kierownika urzędu
stanu cywilnego i jego zastępcy w zgodzie z ustawą o pracownikach samorządowych.
„Do zatrudnienia kierownika urzędu stanu cywilnego ma zastosowanie
art. 3a ustawy o pracownikach samorządowych, co oznacza, że wybór konkretnej
osoby na to stanowisko musi być poprzedzony przeprowadzeniem otwartego konkursu”
(wyrok NSA z 17 października 2007 r., II OSK 1445/07, PPP 2008, nr 10,
s. 100).
6. Art. 6 ust. 5 nakazuje obligatoryjne zatrudnienie innej osoby na stanowisku zastępcy
(zastępców) kierownika urzędu stanu cywilnego, oraz obligatoryjne
zatrudnie nie innej osoby na stanowisku kierownika urzędu stanu cywilnego
w gminach powyżej 50 000 mieszkańców (art. 6 ust. 3).
Ponadto zachowano możliwość zatrudnienia kierownika urzędu stanu cywilnego
również w gminach, gdzie liczba mieszkańców jest mniejsza niż 50 000 (art. 6
ust. 4).
Zatrudnienie kierowników i ich zastępców ustawodawca powierzył wójtom (burmistrzom
i prezydentom miasta) zgodnie z zasadami określonymi w ustawie
o pracownikach samorządowych.
Art. 6a. ZATRUDNIENIE NA STANOWISKU KIEROWNIKA URZĘDU
STANU CYWILNEGO
Art. 6a. 1. Na stanowisku kierownika urzędu stanu cywilnego oraz zastępcy
kierownika urzędu stanu cywilnego może być zatrudniona inna osoba,
która:
1) ma obywatelstwo polskie, pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta
z pełni praw publicznych;
Elżbieta Pachniewska
33

Art. 6a Część pierwsza. Prawo o aktach stanu cywilnego
2) nie była prawomocnie skazana za przestępstwo umyślne;
3) cieszy się nieposzlakowaną opinią;
4) posiada stan zdrowia pozwalający na zatrudnienie na określonym stanowisku;
5) ukończyła:
a) studia prawnicze lub administracyjne i uzyskała tytuł magistra lub
b) podyplomowe studia administracyjne;
6) posiada łącznie co najmniej pięcioletni staż pracy:
a) na stanowiskach urzędniczych w urzędach lub biurach jednostek samorządu
terytorialnego lub
b) w służbie cywilnej, lub
c) w urzędach państwowych, z wyjątkiem stanowisk pomocniczych i obsługi,
lub
d) w służbie zagranicznej, z wyjątkiem stanowisk pomocniczych i obsługi.
2. Osoby zatrudnione na stanowisku kierownika urzędu stanu cywilnego lub
zastępcy kierownika urzędu stanu cywilnego mogą być zatrudnione również
w niepełnym wymiarze czasu pracy.
1. Art. 6a taksatywnie ustala wymagania kwalifi kacyjne kierownika urzędu stanu
cywilnego i jego zastępcy.
Przede wszystkim ustawodawca stawia wymóg posiadania obywatelstwa polskiego,
korzystania z pełni praw publicznych i posiadania pełnej zdolności do
czynności prawnych, a także nieposzlakowanej opinii.
W dalszej kolejności przepis obejmuje kwalifi kacje zawodowe kierowników
urzędów stanu cywilnego i ich zastępców.
2. Ustawowy zapis ustalający kryteria kwalifi kacyjne kierowników urzędów stanu
cywilnego i ich zastępców wskazuje na znaczącą rangę tego stanowiska. Osoby je
piastujące bowiem zaliczane są do kręgu osób zaufania publicznego.
Zakres ich zadań i kompetencji wymaga szerokiej wiedzy prawniczej, a w związku
z członkostwem Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej i wzrastającym obrotem
prawnym – także znajomości prawa unijnego.
3. Osoby zajmujące stanowiska kierowników urzędów stanu cywilnego lub ich zastępców,
od 7 sierpnia 2005 r. do 29 października 2008 r., czyli dnia wejścia
w życie ustawy nowelizacyjnej – Prawo o aktach stanu cywilnego, powołane
uchwałą rady gminy na podstawie art. 6 ust. 3 w dotychczasowym brzmieniu,
bez przeprowadzenia naboru konkursowego, uważa się za zatrudnione zgodnie
z prawem (art. 3 ustawy z 19 września 2008 r. o zmianie ustawy – Prawo o aktach
stanu cywilnego oraz ustawy o opłacie skarbowej, Dz.U. Nr 182, poz. 1121).
34 Elżbieta Pachniewska

Rozdział 1. Przepisy ogólne Art. Art. 6b–6c
6b
4. Wymagań określonych w art. 6a ust. 1 pkt 5 nie stosuje się przez 6 lat od dnia
wejścia w życie ustawy zmieniającej w stosunku do osób zatrudnionych na stanowisku
kierownika urzędu stanu cywilnego lub zastępcy w dniu wejścia w życie tej
ustawy (29 października 2008 r.) – art. 3 ust. 2.
5. Czynności dokonane w okresie od 7 sierpnia 2005 r. do dnia wejścia w życie
ustawy zmieniającej (29 października 2008 r.) przez kierowników urzędów stanu
cywilnego lub zastępców, powołanych uchwałą rady gminy na podstawie art. 6
ust. 3 ustawy dotychczasowej, bez naboru konkursowego, uznaje się za dokonane
przez uprawniony organ.
6. Pracownicy urzędu stanu cywilnego zatrudnieni są na podstawie umowy
o pracę. Podlegają również przepisom ustawy o pracownikach samorządowych.
Pracownicy pełnią funkcje biurowo-techniczne. Sporządzają projekty aktów
stanu cywilnego, decyzji i postanowień kierownika urzędu stanu cywilnego,
odpisy aktów stanu cywilnego, przygotowują inną dokumentację niezbędną do
wykonywania przepisanych prawem czynności kierownika. Nie mają uprawnień
do podpisywania aktów stanu cywilnego, nie mogą też w zastępstwie kierownika
przyjmować oświadczeń woli, np. w sprawach zawarcia małżeństwa,
uznania ojcostwa, nadania dziecku nazwiska męża matki lub żony ojca. Nie ma
też podstawy prawnej do udzielania im upoważnień z art. 268a k.p.a. w tym
zakresie.
7. Kierownik urzędu stanu cywilnego i pracownicy urzędu podlegają wyłączeniu od
udziału w postępowaniu administracyjnym z przyczyn i na zasadach określonych
w art. 24 k.p.a.
Art. 6b. WSPÓŁPRACA KIEROWNIKA URZĘDU STANU CYWILNEGO
Z SZEFEM KRAJOWEGO CENTRUM INFORMACJI
KRYMINALNYCH
Art. 6b. Kierownik urzędu stanu cywilnego współpracuje z Szefem Krajowego
Centrum Informacji Kryminalnych w zakresie niezbędnym do realizacji jego
ustawowych zadań.
Art. 6c. NABÓR NA STANOWISKA KIEROWNIKA I ZASTĘPCY
KIEROWNIKA URZĘDU STANU CYWILNEGO
– ODESŁANIE USTAWOWE
Art. 6c. W zakresie nieregulowanym w niniejszej ustawie do naboru na
stanowiska, o których mowa w art. 6 ust. 3–5, oraz do osób zatrudnionych
na tych stanowiskach stosuje się przepisy ustawy z dnia 22 marca
1990 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593,
z późn. zm.).
Elżbieta Pachniewska
35

Art. 7 Część pierwsza. Prawo o aktach stanu cywilnego
Ustawa z 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (tekst jedn. Dz.U.
z 2001 r. Nr 142, poz. 1593 ze zm.) utraciła moc 1 stycznia 2009 r. na podstawie
art. 60 ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U.
Nr 223, poz. 1458 ze zm.).
Art. 7. FORMY WYKONYWANIA CZYNNOŚCI PRZEZ KIEROWNIKA
URZĘDU STANU CYWILNEGO
Art. 7. 1. Czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego dokonuje się w formie:
1) aktu stanu cywilnego,
2) decyzji,
3) postanowień w sprawach określonych w art. 24, 25 i 89
– chyba że z przepisów ustawy wynika inna forma załatwienia sprawy.
2. Jeżeli kierownik urzędu stanu cywilnego odmawia:
1) przyjęcia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński,
2) wydania zaświadczenia o braku okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa,
o których mowa w art. 4 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego,
3) wydania zezwolenia na zawarcie małżeństwa przed upływem terminu,
o którym mowa w art. 4 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego,
4) sporządzenia aktu małżeństwa zawartego zgodnie z art. 1 § 2 Kodeksu
rodzinnego i opiekuńczego,
5) wydania zaświadczenia, że obywatel polski lub zamieszkały w Polsce cudzoziemiec
niemający żadnego obywatelstwa zgodnie z prawem polskim
może zawrzeć małżeństwo za granicą,
– powiadamia na piśmie osobę zainteresowaną o przyczynach odmowy.
Osoba zainteresowana w terminie 14 dni od dnia doręczenia jej pisma kierownika
urzędu stanu cywilnego może wystąpić z wnioskiem do sądu rejonowego
właściwego ze względu na siedzibę urzędu stanu cywilnego o rozstrzygnięcie,
czy okoliczności przedstawione przez kierownika urzędu
stanu cywilnego uzasadniają odmowę dokonania czynności. Prawomocne
postanowienie sądu wiąże kierownika urzędu stanu cywilnego.
3. Wystąpienie z wnioskiem, o którym mowa w ust. 2, jest niedopuszczalne,
jeżeli sąd na podstawie art. 5 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rozstrzygnął,
że małżeństwo nie może być zawarte.
3a. Jeżeli kierownik urzędu stanu cywilnego odmówił przyjęcia oświadczeń
koniecznych do uznania ojcostwa, nie później niż w terminie siedmiu dni na
piśmie powiadamia mężczyznę, który twierdzi, że jest ojcem dziecka, i matkę
dziecka o przyczynach odmowy i możliwości uznania ojcostwa przed sądem
opiekuńczym; odpis pisma przesyła do urzędu stanu cywilnego właściwego
do sporządzenia aktu urodzenia dziecka.
36 Elżbieta Pachniewska

Rozdział 1. Przepisy ogólne Art. 7
4. Odmowa dokonania innych czynności związanych z rejestracją stanu cywilnego
niż określonych w ust. 2 oraz nieprzewidzianych w ustawie, a mogących
mieć wpływ na stan cywilny osób, następuje w formie decyzji.
1. Art. 7 określa formy, w jakich kierownik urzędu stanu cywilnego wykonuje swoje
czynności. Z wyjątkiem aktu stanu cywilnego, czynności wymienionych w ust. 2 oraz
ust. 3a, mają tu zastosowanie przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego.
2. Akt stanu cywilnego nie stanowi aktu administracyjnego w rozumieniu Kodeksu
postępowania administracyjnego. Jest rejestracją zdarzenia urodzenia, małżeństwa
lub zgonu i powinien być sporządzony zgodnie z zasadami określonymi
w rozdziale 3 „Zasady sporządzania aktów stanu cywilnego i prowadzenia ksiąg
stanu cywilnego” oraz z przepisami ustalającymi sposób rejestracji poszczególnych
aktów (rozdziały 5, 6, 7). Formularze aktów, sposób ich wypełniania oraz
zapisywania danych zostały określone w rozporządzeniu wykonawczym do Prawa
o aktach stanu cywilnego. Przepisy te oraz ich praktyczne wykonywanie zostaną
omówione w dalszej części komentarza.
3. W tym miejscu należy jednak podkreślić, że akt stanu cywilnego musi być sporządzony
zgodnie z przepisami prawa, dane wpisuje się na podstawie przedstawionych
dokumentów oraz ewentualnego postępowania wyjaśniającego, o którym
mowa w art. 22.
4. W przypadku gdy osoba zgłaszająca urodzenie lub zgon albo wstępująca w związek
małżeński żąda wpisania w akcie danych nieznajdujących oparcia w dokumentach
lub przepisach prawnych, kierownik urzędu stanu cywilnego powinien odmówić
dokonania żądanego wpisu, wyjaśniając przyczynę odmowy oraz pouczając o sposobie
załatwienia sprawy, jeżeli taka możliwość istnieje. Przykładowo, jeżeli w wypadku
urodzenia dziecka przez kobietę pozostającą w związku małżeńskim lub
przed upływem 300 dni od ustania małżeństwa, kobieta ta żąda wpisania jako ojca
innego mężczyzny lub sporządzenia aktu jak dla dziecka, którego ojciec jest nieznany,
kierownik urzędu powinien jej wyjaśnić zasadę domniemania pochodzenia
dziecka z małżeństwa oraz poinformować o możliwości i trybie zaprzeczenia ojcostwa
męża. Odmowa taka nie jest decyzją w rozumieniu art. 104 k.p.a.
5. Osoba niezadowolona z treści aktu może odmówić złożenia pod nim podpisu, co
należy omówić w akcie. Akt ten, mimo braku podpisu tej osoby, ma moc prawną.
6. Osobną jednak sprawą jest odmowa nadania dziecku imienia wybranego przez
rodziców, jeżeli jest ono ośmieszające, nieprzyzwoite, zdrobniałe lub nie pozwala
odróżnić płci dziecka, albo gdy rodzice żądają nadania więcej niż dwóch imion.
W tym wypadku należy wydać decyzję w formie przewidzianej w art. 107 k.p.a.
7. W art. 7 ust. 1 pkt 3 jako jedną z form czynności kierownika urzędu stanu cywilnego
wymienia się postanowienia, które kierownik wydaje w sprawach:
Elżbieta Pachniewska
37

Art. 7 Część pierwsza. Prawo o aktach stanu cywilnego
– udostępnienia ksiąg upoważnionym przedstawicielom organów państwowych
oraz instytucji naukowych w celu przeglądania (art. 25),
– zastąpienia zaginionej lub zniszczonej księgi (lub jej części) jej odpisem
(art. 89).
Ponadto, o czym w omawianym przepisie nie wspomniano, wydaje się postanowienie
o odmowie wystawienia zaświadczenia o dokonanych w księgach stanu cywilnego
wpisach lub ich braku, oraz o zaginięciu lub zniszczeniu ksiąg stanu cywilnego.
Sprawę formy wydawania zaświadczeń oraz odmowy ich wydania regulują przepisy
działu VII Kodeksu postępowania administracyjnego: „Wydawanie zaświadczeń”.
8. Ust. 2 art. 7 dotyczy odmowy przez kierownika urzędu stanu cywilnego załatwiania
spraw związanych ze wstąpieniem w związek małżeński, o których mowa
m.in. w art. 1 § 1 i 2, art. 4 i 4 1 k.r.o. W sprawach tych kierownik urzędu stanu
cywilnego powiadamia osobę zainteresowaną na piśmie o odmowie i jej przyczynach,
a także informuje o możliwości i terminie wystąpienia do sądu rejonowego
o rozstrzygnięcie sprawy. W myśl art. 7 ust. 3 złożenie wniosku do sądu nie jest
dopuszczalne, jeżeli wcześniej zapadło na podstawie art. 5 k.r.o. orzeczenie sądu,
że małżeństwo nie może być zawarte.
9. Odmowa, o której była mowa, nie zapada w drodze decyzji, gdyż zgodnie z art. 104
§ 2 k.p.a. decyzje rozstrzygają sprawę co do jej istoty w całości lub w części albo
w inny sposób kończą sprawę w danej instancji (np. odmowa wszczę cia lub umorzenie
postępowania). W sprawach wymienionych w ust. 2 art. 7 natomiast ustawodawca
przekazuje rozstrzygnięcie sprawy do właściwości sądu rejonowego.
10. Odmowa dokonania innych czynności związanych z rejestracją stanu cywilnego,
niewymienionych w ust. 2 art. 7 ani ust. 3a oraz nieprzewidzianych w ustawie,
a mogących mieć wpływ na stan cywilny osób, następuje w drodze decyzji.
Dotyczy to m.in.:
– odmowy sporządzenia aktu stanu cywilnego,
– odmowy sprostowania i uzupełnienia aktu,
– odmowy ustalenia treści aktu sporządzonego w księdze utraconej,
– odmowy transkrypcji aktu zagranicznego lub wpisania do ksiąg wypisu z aktu
stanu cywilnego sporządzonego w księdze utraconej,
– odmowy przyjęcia oświadczenia, np. o nadaniu dziecku nazwiska męża matki,
o powrocie osoby rozwiedzionej do nazwiska noszonego przed zawarciem małżeństwa.
11. Oprócz decyzji odmawiających dokonania czynności kierownik urzędu stanu cywilnego
załatwia sprawę przez wydanie decyzji z mocy przepisów Prawa o aktach
stanu cywilnego, np. o:
– sprostowaniu i uzupełnieniu aktów stanu cywilnego na podstawie art. 28 i 36
p.a.s.c.,
38 Elżbieta Pachniewska