HISTORIA FILOZOFII - Gandalf
HISTORIA FILOZOFII - Gandalf
HISTORIA FILOZOFII - Gandalf
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Monika Kierepko<br />
<strong>HISTORIA</strong><br />
<strong>FILOZOFII</strong><br />
W PIGUL-CE<br />
W ROCŁAW
© Copyright by Wydawnictwo ASTRUM Sp. z o.o.<br />
Wrocław 2005<br />
Wszelkie prawa zastrzeżone<br />
Redakcja<br />
Łukasz Piskor<br />
Korekta<br />
agnieszka golubiewska<br />
Redakcja techniczna<br />
elżbieta bursztynowicz<br />
Projekt okładki<br />
Piotr bień<br />
Wydanie I<br />
Żadna część tej pracy nie może być powielana i rozpowszechniana,<br />
w jakiejkolwiek formie i w jakikolwiek sposób, włącznie z fotokopiowaniem,<br />
nagrywaniem na taśmy lub przy użyciu innych systemów,<br />
bez pisemnej zgody wydawcy (art. 116, 117 Ustawy o prawie autorskim<br />
i prawach pokrewnych z dn. 4.02.1994 r.)<br />
Zamówienia na książki można składać na kartach pocztowych<br />
lub przez Internetową Księgarnię Wysyłkową<br />
Wydawnictwa ASTRUM Sp. z o.o.<br />
Nasz adres<br />
Wydawnictwo ASTRUM Sp. z o.o.<br />
50-950 Wrocław 2, skr. poczt. 292<br />
e-mail: astrum@astrum.wroc.pl<br />
tel. 071 328-19-92, fax 071 328-09-87<br />
Internetowa Księgarnia Wysyłkowa http://www.astrum.wroc.pl<br />
Zapraszamy do Klubu Książki Wydawnictwa ASTRUM Sp. z o.o.<br />
Napisz do nas lub zadzwoń!<br />
ISBN 978-83-7277-599-3
SPIS TREŚCI<br />
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9<br />
Podstawowe pojęcia, działy filozofii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11<br />
Filozofia starożytna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15<br />
Okres naturalistyczny – kosmologiczny<br />
Filozofowie jońscy (Tales z Miletu 15 ● Anaksymander 16 ● Anaksymenes<br />
18)<br />
Heraklit z Efezu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18<br />
Pitagorejczycy (Pitagoras) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19<br />
Eleaci (Parmenides z Elei 21 ● Zenon z Elei 22 ● Melissos z Samos 23)<br />
Pluraliści i eklektyczni filozofowie przyrody (Anaksagoras 24 ● Empedokles<br />
25 ● Demokryt 27 ● Diogenes z Apollonii 28)<br />
Okres oświecenia starożytnego, tzw. humanistyczny<br />
Sofiści (Protagoras 30 ● Gorgiasz 30)<br />
Sokrates . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31<br />
Okres systemów starożytnych, tzw. wielkich syntez<br />
Platon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33<br />
Arystoteles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37<br />
Okres szkół starożytnych – szkoły hellenistyczne<br />
Stoicyzm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40<br />
Epikureizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41<br />
Sceptycyzm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42<br />
Okres religijny – synkretyczny<br />
Filon z Aleksandrii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43<br />
Plotyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
6<br />
sPis treści<br />
Filozofia średniowieczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51<br />
Patrystyka – Ojcowie Kościoła<br />
Tertulian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51<br />
Klemens Aleksandryjski. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52<br />
Orygenes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53<br />
Św. Augustyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54<br />
Wczesna scholastyka<br />
Boecjusz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62<br />
Jan Szkot Eriugena. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64<br />
Anzelm z Canterbury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65<br />
Piotr Abélard . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67<br />
Powstanie uniwersytetów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69<br />
Klasyczny okres scholastyczny<br />
Robert Grosseteste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71<br />
Św. Bonawentura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72<br />
Albert Wielki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74<br />
Tomasz z Akwinu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75<br />
Mistrz Eckhart . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78<br />
Nominalizm i upadek scholastyki<br />
Wilhelm Ockham . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80<br />
Filozofia nowożytna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83<br />
Renesans – okres przygotowania<br />
Mikołaj z Kuzy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83<br />
Humanizm (Giovanni Boccaccio, Francesco Petrarka, Erazm z Rotterdamu,<br />
Michel de Montaigne). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84<br />
Filozofia przyrody (Mikołaj Kopernik, Giordano Bruno, Galileusz,<br />
Francis Bacon, Johannes Kepler, Isaac Newton) . . . . . . . . . . . . . . . . . 86<br />
Filozofia państwa (Niccoló Machiavelli, Thomas Morus, Jean Bodin,<br />
Tommaso Campanella, Hugo Grocjusz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90<br />
Okres nowożytnych systemów filozoficznych<br />
Racjonalizm (Kartezjusz 93 ● Gottfried Wilhelm Leibniz 99 ● Baruch<br />
Spinoza 101)
sPis treści 7<br />
Empiryzm (George Berkeley 105 ● David Hume 106 ● John Locke<br />
109 ● Thomas Hobbes 114)<br />
Oświecenie francuskie (Blaise Pascal 117 ● Wolter 120 ● Jan Jakub<br />
Rousseau 122)<br />
Okres krytyki – idealizm niemiecki<br />
Immanuel Kant . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124<br />
Drugi okres nowożytnych „systemów” filozoficznych<br />
Johann Gottlieb Fichte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130<br />
Friedrich Wilhelm Joseph von Schelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134<br />
Georg Wilhelm Friedrich Hegel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140<br />
Arthur Schopenhauer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143<br />
Søren Aabye Kierkegaard. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150<br />
August Comte. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156<br />
Filozofia XX wieku (wybrani filozofowie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159<br />
Filozofia życia<br />
Fryderyk Wilhelm Nietzsche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159<br />
Wilhelm Dilthey. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164<br />
Henri Bergson. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169<br />
Fenomenologia<br />
Edmund Husserl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172<br />
Roman Ingarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177<br />
Max Scheler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179<br />
Edyta Stein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185<br />
Nicolai Hartmann . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192<br />
Filozofia egzystencjalna<br />
Karl Jaspers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194<br />
Jean Paul Sartre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197<br />
Albert Camus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200<br />
Martin Heidegger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203<br />
Filozofia przyrody, filozofia analityczna<br />
Ludwig Wittgenstein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208<br />
Bertrand Russel i Georg Edward Moore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
8<br />
sPis treści<br />
Hermeneutyka<br />
Hans Georg Gadamer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216<br />
Paul Ricoeur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218<br />
Racjonalizm krytyczny<br />
Karl Raimund Popper i Hans Albert . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226<br />
Personalizm<br />
Emmanuel Mounier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232<br />
Jacques Maritain. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234<br />
Karol Wojtyła – Jan Paweł II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235<br />
Filozofia dialogu (spotkania)<br />
Emmanuel Lévinas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242<br />
Martin Buber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246<br />
Józef Tischner. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248<br />
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
WPROWADZENIE<br />
Zajmowanie się filozofią bywa dwojakiego rodzaju – można ją uprawiać<br />
i można ją studiować, jak uprawiali ją inni. Osobiście uważam,<br />
że jak najbardziej potrzeba nam uprawiać filozofię – znaleźć w sobie<br />
owo zadziwienie, czy światem, czy człowiekiem, z którego ona powstaje.<br />
Trzeba nam szukać lub powtarzać pytania i chcieć podjąć trud<br />
poszukiwania nań odpowiedzi. Nie można jednak lekceważyć dziedzictwa<br />
filozofii, powinniśmy poznawać myśl filozoficzną – przede<br />
wszystkim przez czytanie tekstów samych filozofów. Mam nadzieję,<br />
że krótkie opracowanie myśli niektórych tylko filozofów zachęci Was<br />
do wgłębienia się w ich pisma, poznania ich filozofii i ustosunkowania<br />
się do niej. Bertrand Russell napisał w swoim dziele Problemy filozofii,<br />
że filozofię należy studiować nie przez wzgląd na jakieś ostateczne odpowiedzi,<br />
które ona daje, ale przez wzgląd na same pytania, które ta stawia.<br />
Dlatego zachęcam do poznawania myśli filozoficznej, do filozofowania.<br />
Paul Ambroise Valéry (1871-1945) – francuski poeta, pisząc o filozofii<br />
– o historii filozofii, stwierdził, że to, jakie ona przyniesie owoce<br />
w życiu człowieka, zależy od tego, kto przychodzi, by ją poznać:<br />
To zależy od tego, kto przychodzi,<br />
Czy okażę się grobem, czy skarbcem,<br />
Czy też przemówię, czy też zamilknę,<br />
Zależy tylko od Ciebie,<br />
Przyjacielu nie wchodź bez pragnienia!<br />
(P.A. Valéry, Poezje)<br />
Pozostaje mi zatem życzyć pragnienia poznawania, pragnienia zdziwienia,<br />
zadziwienia, refleksji. Pragnienia filozofowania.<br />
Autorka
PODSTAWOWE POJĘCIA,<br />
DZIAŁY <strong>FILOZOFII</strong><br />
Historia filozofii, jak sama nazwa wskazuje, jest opisem rozwoju filozofii.<br />
Natomiast sama nazwa filozofia (gr. filosofia) składa się ze słów<br />
filein – kochać i sofia – mądrość, zatem etymologicznie znaczy „miłość<br />
mądrości”. Jednakże wyraz „miłość” w języku greckim jest wieloznaczny,<br />
nie miał początkowo ścisłego znaczenia. W starożytności „filozofia”<br />
znaczyła tyle co „nauka”, można zatem zaryzykować twierdzenie, że<br />
u starożytnych „filozofia” to tyle co wiedza w ogóle, nauka. Warto wspomnieć<br />
w tym miejscu grecką legendę, wedle której po raz pierwszy<br />
przypisano użycie wyrazu „filozofia” Pitagorasowi, podobno chciał poprzez<br />
niego ukazać, że mądrość jest rzeczą boską, a jedynie miłość jej<br />
jest dostępna dla ludzi.<br />
Dopiero Platon nadał filozofii nowe znaczenie, bowiem gdy wiedza<br />
rozdzieliła się na dwa rodzaje – na wiedzę o zjawiskach i na wiedzę<br />
o bycie, a stało się to po odróżnieniu zmiennych zjawisk od niezmiennego<br />
bytu, wówczas potrzebny stał się termin dla oznaczenia wiedzy<br />
o bycie. Platon nazwał ją filozofią, była ona dla niego nie ściśle określoną<br />
dyscypliną, a oznaczała wiedzę ogólniejszą, prawdziwszą, trwalszą<br />
od innych. Jego uczeń Arystoteles wyodrębnił z filozofii obejmującej<br />
wszelką wiedzę „filozofię pierwszą”, czyli tę, która jest o „bycie jako<br />
takim” i szuka dlań „pierwszych zasad i przyczyn”.<br />
W IV w. p.n.e. greccy uczeni z Akademii Platońskiej ustalili podział<br />
filozofii na trzy części: fizykę, logikę i etykę. Fizyką nazwali ogólną<br />
naukę o bycie (zwaną także metafizyką i ontologią), logiką – ogólną<br />
naukę o poznaniu (zwaną także epistemologią i gnoseologią), a etyką –<br />
ogólną naukę o wartościach (zwaną aksjologią).<br />
Są to trzy wielkie kompleksy nauk, z których każdy ma swoje części.<br />
Metafizyka obok swej ogólnej części obejmowała nauki o Bogu,
12<br />
podstawowe pojęcia, dziaŁy filozofii<br />
duszy i przyrodzie, czyli teologię, psychologię i kosmologię. Naukę<br />
o poznaniu tworzą dwa działy: teoria poznania – analizuje przebieg poznania<br />
i krytyka poznania – ocenia jego wyniki. W teorii wartości na<br />
pierwszym planie dostrzegamy etykę – traktującą o wartościach moralnych<br />
i estetykę – badającą wartości estetyczne.<br />
Do działów tych były przyłączane, jako im pokrewne bądź włączane<br />
jako ich części, inne jeszcze dyscypliny. Z teorią poznania wiązano<br />
logikę formalną i metodologię, z etyką – filozofię państwa, prawa, społeczeństwa,<br />
religii, z estetyką – filozofię sztuki.<br />
W starożytności filozofia utożsamiana była z wiedzą, której źródłem<br />
jest ciekawość, zdziwienie światem (Platon, Arystoteles) oraz<br />
wątpienie. Inspiracją do filozofii była także świadomość śmiertelności,<br />
skłaniająca do pytania o sens życia. Jako podstawowe problemy filozofii<br />
Platon wymieniał Prawdę, Dobro i Piękno. Immanuel Kant stawiał<br />
cztery podstawowe pytania filozofii: Co mogę wiedzieć? (na które odpowiedź<br />
daje metafizyka); Co powinienem czynić? (na które odpowiedź<br />
daje etyka); Na co mogę mieć nadzieję? (na które odpowiedź daje religia);<br />
Czym jest człowiek? (na które odpowiedź daje antropologia).<br />
Wraz z rozwojem nauk szczegółowych pytaniami o to, czym jest<br />
materia, z czego zbudowany jest świat i jakie prawa nim rządzą, zajęły<br />
się nauki przyrodnicze, takie jak fizyka, chemia czy biologia. Inną zaś<br />
grupą zagadnień filozofii – dotyczących człowieka i społeczeństwa –<br />
zajmują się od strony empirycznej nauki humanistyczne, takie jak psychologia,<br />
lingwistyka i socjologia.<br />
Współczesnej filozofii pozostała jednak pewna grupa najbardziej<br />
podstawowych zagadnień, które nie są ujęte w innych naukach ze<br />
względu na ich ogólny charakter. W szczególności filozofia stara się<br />
odpowiadać na podstawowe pytania dręczące ludzi od wieków, takie<br />
jak: Jaka jest natura wszechrzeczy? Kim jest człowiek i dokąd zdąża?<br />
Co to znaczy istnieć? Jak odróżnić prawdę od fałszu?<br />
Współcześnie wyróżnia się następujące działy filozofii:<br />
● antropologia filozoficzna (filozofia człowieka) – dąży do poznawania<br />
natury człowieka;
podstawowe pojęcia, dziaŁy filozofii<br />
● epistemologia (gnoseologia, teoria poznania) – nauka o warunkach,<br />
istocie i granicach poznania; relacjach między podmiotem, przedmiotem<br />
i treścią poznania;<br />
● estetyka – zajmująca się określeniem piękna, sądów estetycznych<br />
oraz sensem i funkcją wypowiedzi artystycznej; w jej skład wchodzi<br />
także filozofia kultury;<br />
● etyka – odpowiada na pytania dotyczące dobra, które powinno kierować<br />
postępowaniem ludzi, wskazywać powszechnie ważne podstawy<br />
sprawiedliwego i rozumnego życia i działania, krytycznie<br />
analizując podstawy współczesnej moralności; jej działy to m.in.<br />
metaetyka – badanie wypowiedzi etycznych oraz aksjologia – nauka<br />
o wartościach;<br />
● filozofia dziejów (historiozofia) – zajmuje się istotą oraz sensem procesów<br />
historycznych, a także uwarunkowaniem postępowania człowieka<br />
przez jego historyczność;<br />
● filozofia języka – rozważa pochodzenie, znaczenie i funkcje języka,<br />
zarówno w jego codziennym kształcie, jak i w próbach tworzenia<br />
precyzyjnego języka, służącego wymaganiom nauki i poprawnego<br />
nazywania rzeczy;<br />
● filozofia nauki – stara się odpowiedzieć na pytanie, co można uznać<br />
za poglądy naukowe, a co nie, i dlaczego; jej działem jest metodologia<br />
nauk;<br />
● filozofia religii – stara się zrozumieć powody występowania religii<br />
w świecie i ich znaczenie dla człowieka;<br />
● filozofia prawa – analizuje podstawy prawa stanowionego i norm,<br />
jakim powinno takie prawo podlegać;<br />
● filozofia przyrody – zajmuje się wyjaśnianiem przyrody jako całości,<br />
w szczególności istotą materii, czasu i przestrzeni;<br />
● filozofia społeczna – analizuje funkcje oraz sens państwa i społeczeństwa;<br />
zajmuje się funkcjonowaniem człowieka w społeczeństwie jako<br />
istoty społecznej oraz krytyką społeczną; jej działem jest filozofia polityczna;<br />
● historia filozofii – bada i analizuje rozwój poglądów filozoficznych<br />
na przestrzeni wieków;<br />
13
14<br />
podstawowe pojęcia, dziaŁy filozofii<br />
● logika – teoria uporządkowanego i ścisłego rozumowania; wywodzi<br />
się z klasycznej logiki formalnej badającej pojęcia, sądy i wnioskowanie<br />
oraz metody dowodzenia* – współczesna logika podlega silnej<br />
formalizacji i matematyzacji, posługuje się rachunkiem logicznym,<br />
do którego wchodzą: system znaków (symboli) oraz należące do<br />
niego reguły operacyjne;<br />
● ontologia – wywodzący się z metafizyki dział filozofii badający<br />
pierwsze zasady i pochodzenie bytu oraz jego strukturę.<br />
Ze względu na periodyzację mówi się o filozofii:<br />
● starożytnej – rozpoczyna się na przełomie VII/VI w. p.n.e., a kończy<br />
w VI w. n.e.;<br />
● średniowiecznej – trwa od VI w. n.e. do XIV w. n.e.;<br />
● nowożytnej – obejmuje okres od XV w. aż po dzień dzisiejszy;<br />
● współczesnej – rozpoczyna ją wiek XIX, ale zawiera się ona w filozofii<br />
nowożytnej.<br />
* Metoda dowodzenia – proces myślowy polegający na wywnioskowaniu danego<br />
zdania ze zdań innych, uprzednio już uznanych.