Katarzyna Zalasińska - Gandalf

Wprowadzenie
nurtu działalności polskich muzeów było priorytetem działania nieżyjącego
już Andrzeja Tomaszewskiego jako prezesa PKN ICOM 16 . Odniesienie się
do statusu prawnego muzeów prywatnych stało się niezbędne ze względu
na potrzebę zasygnalizowania procesów, jakie zachodzą w sferze administracji
świadczącej, polegających na upublicznianiu zakładów prywatnych
oraz prywatyzowaniu zakładów administracyjnych. Nadal istnieje więc potrzeba
zbadania i okreś lenia statusu prawnego muzeów prywatnych.
Wytyczone w pracy pole badawcze objęło ponadto jedynie aspekty administracyjnoprawne
działalności muzeów. W związku z tym pominięte zostały
więc kwestie dotyczące struktury własnościowej zbiorów. Problemy związane
z badaniem ich proweniencji są m.in. wynikiem działania dekretu
PKWN z 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej 17 . Jego celem
było wprawdzie „upełnorolnienie gospodarstw mało- i średniorolnych oraz
tworzenie nowych gospodarstw i ośrodków kultury rolnej”, jednak na podstawie
reformy przejmowano nieruchomości zabytkowe (w tym liczne pałace
i zamki, które stały się później siedzibą nowo powstających muzeów),
a także ich wyposażenie, obejmujące dzieła sztuki (przede wszystkim malarstwo)
i rzemiosło artystyczne, księgozbiory, archiwalia oraz pamiątki historyczne
18 . Wiele z tych obiektów, bezprawnie odebranych właścicielom,
nadal spoczywa w magazynach muzealnych. Problemy jednak z badaniem
proweniencji zbiorów, właściwą inwentaryzacją oraz długimi procesami
sądowymi uniemożliwiają zwrócenie ich właścicielom. W sposób szczególny
problem własnościowy zbiorów dotyka Muzeum Narodowego w Warszawie
19 . W pewnym stopniu na status własnościowy wpływ miały rów-
16 E. Święcka, Andrzej Tomaszewski – historyk, architekt i fi lozof, „Zeszyty Naukowe
Uniwersytetu Jagiellońskiego. Opuscula Musealia”, Kraków 2011, nr 19, s. 127.
17 Tekst jedn. Dz.U. z 1945 r. Nr 3, poz. 13 ze zm.
18 Zob. J. Pruszyński, Prawa własności do mienia skonfi skowanego w trybie dekretu
z 6 września 1944 r. o reformie rolnej, „Przegląd Sądowy” 2002, nr 10, s. 100.
19 Jego wieloletni dyrektor, Stanisław Lorentz, pisał o sytuacji Muzeum Narodowego
w Warszawie w okresie powojennym następująco: „Z ocalałych zbiorów przedwojennych
nie można było oczywiście stworzyć stołecznego Muzeum Narodowego. Nastąpić
to mogło tylko przez komasację w Muzeum Narodowym innych przedwojennych
zbiorów warszawskich: z Zamku Królewskiego, Łazienek, Towarzystwa Zachęty Sztuk
Pięknych, Państwowych Zbiorów Sztuki, Mennicy Państwowej i drobniejszych kolekcji.
Ich uzupełnieniem stały się niektóre zbiory podworskie, zbiory bezpańskie i zbiory zabezpieczone
w terenie. Niezwykle cenne eksponaty pozyskano z wojennych składnic
niemieckich na terenie Śląska i Pomorza […]. W 1946 r. władze sądowe przekazały
Muzeum Narodowemu bezcenne zbiory Potockich pochodzące z Pałacu Pod Baranami
13