Tipologija tipovi [Read-Only] [Compatibility Mode]

Tipovi jezika

KOLIKO NA SVETU POSTOJI JEZIKA?

Broj jezika
• Po trenutnim naučnim procenama:
• Tačan broj je teško utvrditi:
→ oko 6000 jezika.
→ nema jedinstvenih i opšteprihvaćenih
kriterijuma

⇓
Kao kriterijumi se obično navode: uzajamna
razumljivost, postojanje pisanih, odn. standardnih
varijeteta, kolektivno osećanje jezičke zajednice…

Lingvistički kriterijumi nisu dovoljni: o jezičkom
statusu odlučuju i politički, etnički i kulturni
činioci, kao i šta određena društvena zajednica
smatra svojim jezikom i kako ga naziva.
⇓

Tačan broj jezika je teško utvrditi i zbog:
→ odsustva jasne granice između jezika i
dijalekta
→ izumiranja i smrti pojedinih jezika (dalmatski,
manski, kornvolski)
→ nastanka (odnosno ozvaničenja) pojedinih
→ nastanka (odnosno ozvaničenja) pojedinih
jezika: konstituisanjem novih država raniji
domorodački govori mogu postati zvanični
jezici; cepanjem države, cepa se i jezik...

Moguće je:
→ da poneki jezik koji izumre kao govorni
varijetet zadrži neke funkcije (naučne, verske,
kulturne): latinski, starogrčki
→ da poneki jezik i “vaskrsne” – hebrejski,
donekle i irski, škotski i velški

NA KOM KONTINENTU SE GOVORI
NAJVIŠE JEZIKA?

Raspodela jezika po kontinentima:
• Afrika ≈ 1800 jezika
• Azija ≈ 1900 jezika
• Severna i Južna Amerika ≈ 900 jezika
• Evropa ≈ 100 jezika (2%)
• Srednji istok ≈ 100 jezika
• Pacifik ≈ 1200 jezika
(ostrvo Nova Gvineja: 3 mil. stanovnika i ≈ 820
jezika)

KOJI JEZICI IMAJU NAJVIŠE
GOVORNIKA?

Raspodela jezika po broju
govornika:
• kineski ≈ 1 milijarda ljudi
• hindi/urdu ≈ 400 mil.
• engleski ≈ 400 mil.
• španski ≈ 300 mil.
• bengalski ≈ 200 mil.
• portugalski ≈ 200 mil.
• ruski ≈ 150 mil.
• arapski ≈ 150 mil.
• japanski ≈ 120 mil.
• francuski ≈ 100 mil.
• nemački ≈ 100 mil.

Tipovi lingvističke klasifikacije
• Genetska (genealoška) ⇒ jezičke porodice
– zasnovana na vremenu: zajedničko
poreklo
• Tipološka ⇒ jezički tipovi – zasnovana na
sličnostima i razlikama u jezičkoj strukturi
• Arealna ⇒ jezički savezi – zasnovana na
prostoru: kontaktna srodnost
• Funkcionalna ⇒ jezički varijeteti –
zasnovana na društvenim ulogama i
ulogama u komunikaciji

Genetska klasifikacija
⇒ jezičke porodice
...malo će da pričeka...

Tipološka klasifikacija
⇒ jezički tipovi
→ Zasniva se na upoređivanju postojećih
formalnih sličnosti među jezicima: pokušaj da
se jezici svrstaju u grupe na osnovu strukture.

→ Friedrich von Schlegel (19. vek) - tipologija u
domenu morfologije, prema načinu obrazovanja
reči:
korenski (izolativni, analitički) jezici
aglutinativni jezici
flektivni (sintetički, fuzioni) jezici
polisintetički (inkorporativni) jezici

Korenski (izolativni, analitički) tip:
Reči su nepromenljive, nema nastavaka,
gramatički odnosi se izražavaju redom reči –
kineski, vijetnamski, samoanski...
Kineski:
Wŏ măi júzi chī.
Ja kupiti pomorandža jesti.
“Kupio sam pomorandže da jedem.”

Aglutinativni tip:
Gramatičke kategorije se izražavaju
nastavcima dodatim na osnovu reči prostim
“nalepljivanjem”, tako da svaki ima svoj zasebni
identitet i funkciju – turkijski, ugro-finski jezici,
japanski, svahili...
Turski:
Singular Plural
Nominativ adam adam-lar
Akuzativ adam-i adam-lar-i
Genitiv adam-in adam-lar-in
Dativ adam-a adam-lar-a
Lokativ adam-da adam-lar-da
Ablativ adam-dan adam-lar-dan

Flektivni (sintetički, fuzioni) tip :
Gramatički odnosi se izražavaju promenom
unutrašnje strukture reči, nastavci istovremeno
imaju po nekoliko gramatičkih značenja – srpski,
latinski, grčki, arapski...
Srpski:
Čita-m.
1. l. jedn. prez. akt. potvr. oblik

Inkorporativni (polisintetički) tip :
Reči su često vrlo duge i komplikovane,
predstavljaju mešavinu flektivnih i aglutinativnih
obeležja – eskimski, aboridžinski jezici...
Tivi:
Ngirruunthingapukani.
ngi -rru -unthing -apu -kani
ja pr. vr. neko vreme jesti ponavljajući
“Nastavio sam da jedem.”

Arealna klasifikacija
⇒ jezički savezi
→ Proističe iz kontaktne srodnosti: jezici čiji su
govornici u dugotrajnom geografskom ili
kulturnom kontaktu utiču jedni na druge.
→ Balkanski jezički savez:
- postpozitivni član
Albanski mik-u “friend-the”
Bugarski trup-at “body-the”
Rumunski om-ul “man-the”
- zamena infinitiva prezentom

Funkcionalna klasifikacija
⇒ Jezički varijeteti
→ Jezici se upoređuju i razvrstavaju prema
ulogama koje im pripadaju u društvenom
životu zajednice koja se njima služi.
⇓
Jezički varijetet
= oblik jezika određen
teritorijalno, socijalno ili
funkcionalno

→ Nacionalni jezik; zvanični jezik; standardni
jezik; književni jezik; varijanta...
→ Koine – naddijalekatski jez. varijetet koji služi
za širu komunikaciji unutar određene oblasti.
→ Lingua franca – teritorijalno rasprostranjen
jezik kojim komuniciraju predstavnici različitih
jezika:
- kontaktni jezik (pidžin), kreol
- jezik šire komunikacije (svahili,
malajski; svetski jezici)