RAZVOJNA PSIHOLOGIJA

Kulturno-istorijska teorija Vigotskog
Vigotski razrađuje kulturno-istorijsku teoriju psihičkih pojava. On polazi od teze da sa
nastankom savremenog biološkog tipa čoveka organska osnova (mozak, pre svega) ne
trpi dalje bitnije promene - što zahteva tumačenje kako dolazi do ogromnog napretka u
razvoju viših mentalnih funkcija.
Po njemu priroda psihičkih delatnosti presudno zavisi od sredstava pomoću kojih se
izvode te delatnosti. Otkriva da je čovek u procesu istorijskog razvoja stvorio izuzetno
značajna pomoćna sredstva za svoje pamćenje, mišljenje, pažnju.
Vigotski uvodi načelo "istorizma", "da svaka viša psihička funkcija prolazi kroz
spoljašnji stadij svog razvitka, zato što se ona prvobitno javlja kao socijalna funkcija" - i
time otkriva opštu zakonitost razvoja koja omogućava da se objasni kako geneza
psihičkih procesa tako i opšti razvoj ličnosti.
Socijalni konstruktivizam
Razvoj se ostvaruje kroz interakciju pojedinca s kompetentnijim osobama iz njegove
okoline. Do treće godine dete u interakciji sa drugima savlađuje situacije (dobija uputstva
i zahteve); od treće godine u sličnim situacijama i igri dete počinje da usmerava zahteve
ili pitanja sebi i pri toj usmerenosti povremeno glasno govori; oko sedme/osme godine
samousmereni govor se više ne čuje, taj govor nije nestao iz repertoara dečjeg
ponašanja, nego se interiorizacijom preobratio u unutrašnji govor.
Prema gledištu Vigotskog kulturni znakovni sistem ima preovlađujući uticaj na
kognitivni razvoj. Psihički razvoj ličnosti je ovladavanje kulturnim vrednostima, njihovo
usvajanje. To usvajanje može nastati samo u procesu komunikacije. Znaci postaju
obeležja za individuu zato što su obeležje i za druge. Znak se najpre stvara za druge i tek
kasnije, kad dobije funkciju obeležja i odredi ponašanje, "premešta" se iz spoljašnjeg
sistema odnosa u unutrašnji. Vigotski i rast voljnog ponašanja povezuje sa spoljašnjim
posrednicima - znacima, koji se interiorizacijom pretvaraju u unutrašnje simbole i postaju
posrednici ponašanja ličnosti stvarajući najviši samoregulacioni sistem. Vigotski i razvoj
mišljenja i govora smešta u društveno-istorijski okvir.
Prema Vigotskom sve fundamentalne kognitivne aktivnosti vode poreklo iz matrice
kulturno istorijskog razvoja i u ontogenezi se formiraju kao produkti socijalnog razvoja
(Lurija, 1976). Tako kognitivne veštine i obrasci mišljenja nisu primarno determinisane
urođenim faktorima, već su nastali u socijalnim aktivnostima i interakcijama pojedinca u
kulturi u kojoj raste.
To znači: kulturno istorijsko nasleđe sredine koje okružuje dete i njegova istorija
razvoja su odlučujuće determinante kako ukupnog razvoja tako i razvoja njegovog
mišljenja. U procesu kognitivnog razvoja jezik je osnovno oruđe koje određuje kako će
dete učiti i kako će razmišljati zato što se preko značenja reči prenose razvijeni obrasci
mišljenja.
Prema učenju Vigotskog shvatanje međusobnih veza i odnosa mišljenja i jezika je
neophodno za razumevanje intelektualnog razvoja. Jezik nije samo izražavanje znanja
koje je dete steklo. Jezik je fundamentalni posrednik između mišljenja i govora kojim se
preuzimaju saznanja od drugih; jezik je bitan za formiranje karakteristika mišljenja i
ličnosti.
83