RAZVOJNA PSIHOLOGIJA

dete najpre nalazi u predmetnoj delatnosti, zatim za pojavno (perceptivno) date situacije i
objekte, pa tek onda za ono što je verbalno dato.
Jovičić (1974) je utvrdio stupnjeve u razvoju kauzalnosti:
- odsustvo bilo kakvog shvatanja uzročnosti (do 4. godine);
- dete navodi uzrok - bez objašnjenja kako deluje (4 i 5 godina);
- shvatanje kauzalnih odnosa - kako uzrok izaziva posledicu, ali od 5-8 godine
odgovori su često netačni i zasnivaju se na čulno-konkretnom obliku eksplikativnog
principa; od 8. godine objašnjenja su sve tačnija i ne oslanjaju se samo na pojavno dato
već je shvatanje uzročno-posledičnih veza zasnovano na fizičkim uzrocima i simboličkim
komponentama.
Savremeni razvojni psiholozi (Wellman, 1990). ukazuju da među začetnike
proučavanja teorije uma možemo uvrstiti Pijažea (1939), jer je sa postavljanjem pitanja
detetu, kao što su Odakle dolaze snovi? Šta misliš o tome?, upućivao ih ka poimanju
(svesnosti) svojih mentalnih procesa i mentalnih procesa drugih. Na osnovu odgovora je
zaključio, da deca do šeste godine starosti ne prave razliku između mišljenja odn. snova i
realnih fizičkih entiteta. Pijaže je takav način mišljenja nazvao realizmom.
Odnos jezika i mišljenja s genetičkog stanovišta
Pijaže polazi od odnosa jezika i mišljenja i razmatra ga sa tačke gledišta obrazovanja
inteligencije i, naročito, logičkih operacija.
I. Mišljenje i simbolička funkcija
Nastankom govora uočavamo novine u razvoju inteligencije:
- akcionoj inteligenciji dodano je mišljenje, i
- objekte i događaje umeće u konceptualni i relacioni okvir, ali, Pijaže ističe, da nije
samo usvajanje jezika odgovorno za preobražaje.
Navedene novine možemo smatrati početkom reprezentovanja i reprezentacione
shematizacije - ali osim govora (sistema znakova) tome su izvor i simboli - simbolička
igra, odložena imitacija i mentalne slike. Dakle, simbolička funkcija je šira od jezika. Ona
se sastoji u razdvajanju oznaka od označenog.
Pijaže zaključuje da mišljenje prethodi govoru - a govor temeljno preobražava
mišljenje, preko razvijenije shematizacije i pokretljivije apstrakcije.
II Jezik i "konkretne" logičke operacije
Da li je jezik izvor logičkog mišljenja? Ili, na ovom stadijumu: je li jezik izvor,
klasifikacija, serijacija, i sl.
Ove operacije predstavljaju koordinaciju među akcijama pre nego što se transponuju
u verbalni oblik. Jezik će samo proširiti njihovu moć i pružiti im pokretljivost i opštost.
III. Jezik i logika iskaza
Ako konkretne operacije klasa i relacija vode svoje poreklo iz senzomotornih
koordinacija spajanja i razdvajanja - propozicione operacije ("logika iskaza") predstavljaju
autentični proizvod samog jezika. Ali, da li je to dovoljan uslov? Ili je bolje reći da verbalno
mišljenje dovršava, strukturaciju koja vodi poreklo iz prethodnih stadijuma?
73