RAZVOJNA PSIHOLOGIJA

Sa rođenjem drugog deteta privilegije starijeg brata ili sestre prestaju ili se
ograničavaju. Starije dete mora sada da se bori za pažnju roditelja, ali ne samo njih, jer i
okolina u većoj meri obraća pažnju na mlađe dete.
Odnosi roditelja sa svakim detetom, posebno majke, odražavaju se na odnose
između dece. Longitudinalne studije pokazuju da se početni odnosi starije dece prema
mlađoj stabilno održavaju. Starije dete koje pokazuje (ne)prihvatanje mlađeg u prve tri
nedelje od njegovog rođenja, pokazuje socijalno (ne)poželjno ponašanje i kada ono
napuni 14 meseci. To ukazuje na važnost pripremanja i prilagođavanja starijeg deteta pre
i neposredno posle rođenja mlađeg.
Odnosi braće i sestara na predškolskom uzrastu odlikuju se time što starije stremi
vođstvu, bilo da su u pitanju korisne akcije ili neposlušnost. Starija braća održavaju svoje
prvenstvo, češće nego devojčice, koristeći fizičku snagu; starije sestre su više sklone
objašnjavanju, ispoljavanju razumevanja. Dečaci koji rastu uz starijeg brata u većoj meri
ispoljavaju interesovanja svoga pola, nego devojčice koje rastu uz stariju sestru.
Devojčice koje imaju starijeg brata su častoljubivije, agresivnije, sa više maskulinih crta,
ali bolje rešavaju i testove inteligencije, nego vršnjakinje koje su rasle uz starije sestre.
Devojčice, starije sestre, su bolje u ulozi "učitelja", pokazuju više empatije, raspolažu sa
više povratnih informacija. Ako je više dece u porodici mlađa deca za obučavanje radije
traže pomoć starije sestre, nego starijeg brata (Mussen et al., 1984).
Nepotpuna porodica
Posebni problemi nastaju kada dođe do raspada porodične zajednice: razvoda, smrti
jednog od roditelja, dužeg odvajanja od kuće. Jedna trećina američkih porodica postaje
nepotpuna pre nego što deca napune 18 godina života (Mussen et al., 1984). U
razvedenim brakovima deca uglavnom ostaju sa majkom (u 90% slučajeva), koja dobija
decu na staranje. Međutim, uporedo sa porastom broja razvoda, raste i broj ponovnog
ulaženja u brak razvedenih osoba. To često dovodi do složenog seta porodičnih odnosa u
koje ne ulaze samo očuh i maćeha, deca iz prethodnih brakova, već i babe, dede ...
Nalazi ukazuju da osobenosti razvoja ličnosti u nepotpunoj porodici zavise od pola i
uzrasta deteta, razloga koji su doveli do raspada porodice, odnosa majke-oca, od toga da
li u porodici ima još dece, rođaka koji u nekoj meri mogu da zamene oca ili majku.
Dečaci sa mnogo više posledica proživljavaju odsustvo oca nego devojčice. Dečaci
koji se razvijaju bez oca pokazuju znakove zaostajanja u socijalnom, emocionalnom i
kognitivnom razvoju. Takvi dečaci ispoljavaju manje maskulinih crta, manju samostalnost
a više su nemirni i agresivni nego vršnjaci iz potpune porodice.
Osobine devojčica koje rastu samo uz majku malo se po čemu razlikuju od
vršnjakinja iz potpunih porodica. Međutim, ove devojčice manje su uspešne na testovima
kognitivnih sposobnosti. I dečaci i devojčice koje rastu samo sa majkom imaju razvijenije
verbalne sposobnosti nego numeričke.
Nalazi ukazuju da na decu i na njihov razvoj negativno utiču konflikti roditelja koji su
prethodili razvodu ili se nastavljaju posle razvoda - oko podele imovine, poretka viđanja
dece ... Longitudinalna ispitivanja su pratila da li su veće negativne posledice za decu ako
žive u potpunoj porodici sa roditeljskim "kavgama" ili u nepotpunoj porodici, nakon
razvoda. Nalazi ukazuju da su negativnije posledice po razvoj deteta izazvale dve godine
života u "potpunoj" porodici sa konfliktima roditelja.
Kako deca reaguju na pojavu očuha ili maćehe, u novom braku roditelja? Ispitivanja
pokazuju da deca na uzrastu od 9-13 godina najburnije (negativno) reaguju na ponovni
brak roditelja. Međutim, ako su deca mlađa ili starija od ovog uzrasta, lakše se
308