RAZVOJNA PSIHOLOGIJA

moguća onda se emocija doživljava sa posebnim varijacijama neprijatnosti: kao nemoćan
bes, osujećena ljubav ili bespomoćan strah.
U psihoanalitičkoj teoriji posebno mesto zauzima pojam anksioznosti koja nije odraz
nekog instinkta, ona izvire iz ega kada on opazi neku opasnost, a naročito kada preti
opasnost raspada ugroženog ega i/ili sistema odnosa sa realnošću. Kumulirana
anksioznost takođe mora da se redukuje i postaje pokretač mehanizama odbrane ličnosti
ili dinamički centar neuroze.
Dečji psiholozi psihoanalitičke orijentacije (Isaacs, S. 1932) smatraju da i
novorođenče doživljava duboka osećanja (strah, gnev, ljubav, mržnju), ali ovo gledište
nije izvedeno iz empirijskih nalaza.
Bihejvioristi (Votson; Skiner) emocije prikazuju kao reagovanje na spoljašnje draži.
Neki od oblika ponašanja obuhvaćenih emocijom su uslovljeni a neki su posledica
evolucionih i razvojnih promena. Votson je prvi eksperimentalno ispitivao emocije kod
novorođenčeta i zaključio da su tri emocionalne reakcije: strah, gnev i ljubav urođene, a
sve ostale se stiču učenjem. Pri tome on detaljno opisuje bezuslovne draži koje ih
izazivaju i manifestacije ovih reakcija. Prikazao je i kako se uslovljavanjem stiču nove
emocionalne reakcije.
Američki psiholog Šerman (1928) nakon serije izvedenih eksperimenata, i brižljive
analize magnetoskopske reprodukcije podataka, daje genetičku teoriju emocija. Po ovoj
teoriji kod novorođenčeta emocije još nisu izdiferencirane; javljaju se samo pozitivne i
negativne emocionalne reakcije. K. Bridžes (Bridges, 1932) je, proveravajući Šermanove
tvrdnje, dopunila ovu teoriju nalazima da su emocionalne reakcije kod novorođenčeta još
neizdiferencirane. Kod novorođenčeta se može uočiti samo jedno opšte neizdiferencirano
emocionalno stanje koje Bridžes naziva opštim uzbuđenjem (excitement), koje se javlja
bilo da dete reaguje na pozitivne ili negativne stimuluse. Ona je ustanovila da postoji
određeni redosled u emocionalnom razvoju koji se odvija pod uticajem sazrevanja i
sredine. Ove nalaze, koji su nastali kao rezultat kroskulturalne studije razvoja emocija,
prihvataju i savremeni razvojni psiholozi (v. sliku 109).
Fiziološke teorije emocija
Fiziološke teorije pokušavaju da objasne kako nastaju emocije. Prema Šeringtonu
(1906) u tom prilazu postoje tri teorijske mogućnosti:
• kada stimulus deluje prvo nastaje psihički deo emocije a njegov neuralni korelat
ekscitira telesne promene (posebno efektora);
• da isti stimulus istovremeno ekscitira svest i nervni centar koji kontroliše telesne
promene (efektore);
• da stimulus deluje prvo na centar koji kontroliše telesne promene (efektore) a
doživljaj tih promena je emocija.
Pre prvih fizioloških teorija opšteprihvaćeno, laičko gledište, je bilo saglasno prvoj
mogućnosti. Smatrano je da su telesne promene organski izraz emocionalnog iskustva.
Prva fiziološka teorija emocija, Džems-Langeova teorija, izaziva veliku pažnju jer
polazi od treće mogućnosti. Američki psiholog Džems (1984) i danski lekar i psiholog
Lange (1985), nezavisno jedan od drugog, postavljaju teoriju da opažena pojava direktno
izaziva telesne reakcije a emocija je naš doživljaj tih telesnih promena (videti sliku 106).
281