RAZVOJNA PSIHOLOGIJA

Na neodrživost bihejviorističkog svođenja usvajanja jezika i govornog ponašanja na
tumačenja principima S → R teorija učenja ukazuje Čomski. Kako se kod dece razvija
sposobnost govora u kome povezuju sve moguće sekvence glasova sa njihovim
smisaonim interpretacijama?
Čomski (Chomsky, 1959) daje teoriju generativno-transformacione gramatike, jer je
analizirajući jezik otkrio da je sintaksička komponenta temelj složenog sistema jezika. Iz
činjenica da dete nauči da govori za relativno kratko vreme (3 - 4 godine), da mu je za to
potrebna minimalna podrška okoline (da čuje govor), da je pri tome dečji govor pre
inovativan nego imitativan, Čomski izvodi zaključak da dete poseduje urođene jezičke
univerzalije, skup sintaksičkih, semantičkih, fonoloških obeležja jezika, koje mu to
omogućavaju.
Učenje Čomskog izazvalo je snažne reakcije osporavanja ili podržavanja i
podsticajno je delovalo na lingviste i psihologe da u empirijskim istraživanjima to
proveravaju. Jedan od efekata teorije Čomskog je nastajanje nove granične discipline
razvojne psiholingvistike. Jednu deceniju kasnije i Lurija (1975) gradi osnove
neurolingvistike koristeći učenja Vigotskog i Čomskog.
U objašnjavanju procesa pretvaranja misli u govorni iskaz (kodiranja) i procesa
razumevanja smisla govornog iskaza (dekodiranja) Lurija uvodi postulate generativnotransformacione
gramatike o dva različita nivoa organizacije govornog iskaza: (a)
dubinske sintaksičke strukture jezika i (b) površinske sintaksičke strukture iskaza, koji
transformacijom nastaju iz dubinskih sa svom svojom raznovrsnošću. Otkriće Čomskog
da se dubinske sintaksičke strukture jezika grade na osnovu malog broja pravila značajan
su doprinos razumevanju kako načina na koji dete ovladava govorom, tako i
produktivnosti i promenljivosti površinskih sintaksičkih struktura govornog iskaza.
Analize ranog dečjeg govora nisu potvrdile očekivanja sledbenika Čomskog da će se
u dečjoj sintaksi ispoljiti veza, sličnost sa modelom o urođenim jezičkim univerzalijama.
Otkriveno je da dete i u "telegrafskim" rečenicama od dva člana koristi izvesna pravila, ali
je bilo jasno da dete ta pravila otkriva i da istraživanja treba usmeriti praćenju
sintaksičkog razvoja. Uz to su otvorena i nova pitanja o razvoju dečjeg govora, posebno o
značenjima i funkciji dečjeg govora.
Ni biološke teorije nisu dale spektakularna otkrića o neurofiziološkim korelatima
jezičkih sposobnosti ("upisanim" jezičkim univerzalijama). Potvrđeno je da postoje
biološke predispozicije ljudskih bića za razvoj govora u ontogenezi i da se može govoriti o
kritičnom periodu za razvoj govora (Lenneberg, 1967, 1968; Eliot, 1981).
Nalazi istraživanja su ukazali da za učenje jezika nije dovoljno da dete bude izloženo
govoru u sredini pa da i samo progovori. Otkriveno je da čitav socijalni kontekst (u
semantičkom, sintaksičkom, fonološkom i funkcionalnom smislu) utiče na razvoj jezičkih
sposobnosti.
Braun (Brown, 1964, 1973) ispituje sintaksičke strukture kod dece i daje svoju teoriju
o učenju pravila. Njegova ispitivanja su posebno usmerena na otkrivanje šta na kom
uzrastu dete zna, ali nastoji da otkrije i kojim procesima dete stiče znanja o jeziku.
Kao osnovne procese Braun izdvaja:
• dete podražava govor odraslih, što najčešće samo delimično uspeva;
• majka "podražava" ali i upotpunjuje dečji govor, što je češća pojava od dečjeg
podražavanja majke;
• dete podražava svoju "popravljenu verziju" koju je izgovorila majka, što je sada
potpunije i gramatički ispravnije;
257