RAZVOJNA PSIHOLOGIJA

praktičnim aktivnostima sa detetom odrasli se pojavljuje kao nosilac kulturom određenih
značenja.
"Dva su osnovna izvora simboličke funkcije u ontogenezi, jedan biološki — neka
svojstva čovekovog mozga koja se ispoljavaju kroz razvoj inteligencije čoveka, drugi
socijalni — praktična socijalna interakcija i komunikacija sa socijalnom sredinom." (Ivić,
1978).
Ivić ukazuje da je osobenost mentalne ontogeneze da postoji simultanost i plodan
razvojni spreg između razvoja senzomotorne inteligencije, ranog socijalno-afektivnog
razvoja, praktično-situacione komunikacije u toku zajedničkih aktivnosti i semiotičkih
sredstava komunikacije koje odrasli kao predstavnik društvene i kulturne zajednice rano
uvodi. Brzina i druge osobenosti razvoja simboličke funkcije kod dece mogu biti
objašnjene samo takvim spregom različitih činilaca i povezivanjem različitih mentalnih
funkcija.
Dakle, socijalna interakcija između deteta i odraslih, s jedne strane, i razvoj
senzomotorne inteligencije, s druge, dovode do pojave simbola. Prvi oblici semiotičkog
ponašanja u razvoju deteta pojavljuju se u toku druge godine života. Manifestacije tih
ponašanja su: motorički simbolički supstituti u procesu rešavanja problema, odložena
imitacija, mentalne slike, aktivnosti "kao da", komunikativni neekspresivni gestovi,
korišćenje simboličkih objekata, govor, snevanje, grafičko prikazivanje. Za prepoznavanje
pojave simboličke funkcije operantna su distinktivna obeležja semiotičkog navedena kod
prvog nivoa definicije semiotičkog - sticanje ili stvaranje znakova (diferencijacija znaka i
označenog i dr.). Fenomenološka distinktivna obeležja početka semiotičkih ponašanja su
intencionalnost reprezentacije i svest o imaginarnosti simboličke reprezentacije.
Naredni razvojni stupanj je formiranje semiotičkih sistema. U ontogenetskom
razvoju koji protiče u adekvatnom oktuženju formiraju se prirodni ikonički sistemi
(sistem mentalnih slika, san, i kao prolazni oblik — simbolička igra deteta) i arbitrarni
prirodni jezički sistem (sistem usmenog i pisanog jezika, kod gluvonemih jezik
gestova).
Za pojavu semiotičkih sistema operantna su distinktivna obeležja: gramatika,
stvaralaštvo, propozicionalnost, relaciona struktura i višeslojna struktura. Osnovne vrste
semiotičkih sistema, jezički i ikonički, razlikuju se po svojim odlikama i prirodi.
Osnovne odlike ikoničkog sistema su celovitost, spacijalnost i simultanost. Za
razliku od jezičkog sistema nema kodifikovana gramatička pravila (osnovna gramatička
sredstva ikoničkih sistema se sastoje u izgradnji prostornih celina), nije diskretan i ima
ograničena sredstva za izražavanje relacija.
Jezički sistem odlikuje diskretnost, arbitrararnost, konvencionalnost i kodifikovana gramatička
pravila. "Pod 'pravim jezikom' mi podrazumevamo jezik koji se razvija izvan područja
ekspresivnih glasova i gestova, izvan sistema signala koji operišu u jednoj konkretnoj situaciji,
izvan jednostavnog izražavanja emocionalnih stanja i namera - jezik koji počinje da se
artikuliše kao sistem simbola koji pripadaju humanom svetu značenja" (Šmit, 1999) Jezik je
najpodesnije semiotičko sredstvo za kognitivnu komunikaciju, pre svega za komunikaciju o
okolini, a takođe i o unutrašnjem iskustvu.
Ikonički i jezički sistem se dopunjuju. Ikonički sistemi su efikasni tamo gde jezički
sistem nije, posebno kada treba misliti o perceptivnim konfiguracijama i o prostornim
odnosima. Ikonički sistemi su podesniji za izražavanje celovitosti događaja (pojava,
procesa) i svega onog što je individualno i osobeno. Značajna je činjenica da se ikoničko
može prevoditi u druge semiotičke sisteme. Ivić ukazuje da se individualno iskustvo
245