RAZVOJNA PSIHOLOGIJA

SIMBOLIČKA (SEMIOTIČKA) FUNKCIJA
Opis čoveka kao razumne životinje (animal rationale - Aristotel) po oceni Kasirera
(1946), jeste valjan, ali je jednostran opis. Ljudska racionalnost je samo deo nečega mnogo
šireg i fundamentalnijeg: sposobnosti formiranja simbola. Kasirer opisuje čoveka kao biće
koje stvara simbole (animal symbolicum) i izgrađuje svoj simbolički svet. "Čovek ne može
pobeći od svog vlastitog ostvarenja. On ne može a da se ne prilagođava uslovima života. Ali
čovek ne živi samo u običnom fizičkom univerzumu, on živi i u simboličkom univerzumu.
Jezik, mit i religija su delovi tog univerzuma." Time filozof Kasirer ukazuje na postojanje opšte
simboličke funkcije čoveka.
I psiholozi zastupaju gledište o opštoj simboličkoj funkciji i ne svoditi tu sposobnost
čoveka samo na jezičku sposobnost kako to najčešće čine lingvisti. Pošto se uveliko
govori i istražuje niz drugih semiotičkih sistema Ivić (1978) smatra da je plodnije razvijati
gledište o opštoj simboličkoj funkciji i ne svoditi tu sposobnost čoveka samo na jezičku
sposobnost.
Šmit (1999) naglašava da je govor vrhunski, ali ne i usamljeni, simbolički sistem
čoveka, to su i mitologija, religija, umetnost, matematika i nauka.
Traženje odgovara na pitanja kada se u procesu antropogeneze pojavljuje simbolička
sposobnost i kada se to odigrava u ontogenezi, predmet je brojnih interdisciplinarnih
ispitivanja sa ambicijama da se, ako je moguće, da potpun opis organizacije i strukture
semiotičkih sredstava. Međutim, za Ivića se tu otvara i pitanje: "Da li je specifičnost
semiotičkog samo u formalnim karakteristikama ili je i u načinu njegovog korišćenja u
komunikaciji i mišljenju, u organizovanju psihe pojedinaca u celini i u stvaranju novog
ekološkog okvira — simboličke realnosti — koja je takođe čovekova realnost."
Prema Iviću (1978) traženja osobenosti semiotičkog odvijaju se na tri nivoa:
- na nivou traženja neurofizioloških osnova simboličkih vidova ponašanja,
- na nivou analize ponašanja i
- na nivou analize specifičnosti semiotičkih sistema kao gotovih proizvoda.
Autor najpre navodi distinktivna obeležja i različite aspekti semiotičkog.
Pojedinačna distinktivna obeležja semiotičkog
♦ Odloženo reagovanje (simbolička reprezentacija koja koristi složeno verbalno
kodiranje);
♦ Supstitucija (zamenjivanje, pojavljuje se u dečjoj simboličkoj igri „kao da“, “tobož”
radnji – u kojoj dete izvodi fiktivne simulacije “hranjenja”, “spavanja” i sl. uz svesnost
da su to imaginarne radne);
♦ Evokacija odsutnog (npr. verbalne evokacije);
♦ Predstavljanje (reprezentacija, simbolička reprezentacija kod koje se znakovi razlikuju
od onoga što označavaju /denotat/ i mogu se kombinovati na osnovu pravila sistema);
♦ Razlikovanje znaka i označenog (diferencijacija znaka i označenog);
♦ Simbolička referencija (denotacija, znak upućuje na neku stvarnost koja je različita od
njega samog);
♦ Proizvoljnost znaka (arbitrarnost);
241