RAZVOJNA PSIHOLOGIJA

ODLIKE I ZNAČAJ RAZVOJA U PRVOM DETINJSTVU
Naučnici ukazuju da je obrazac ljudske ontogeneze nastao u toku dugotrajnih
evolucionih procesa. Osnovna odlika tog obrasca je fetalizacija, neotenija, stanje
nezrelosti sa produženim periodom zavisnosti, što dovodi do produženog detinjstva u
kome se odvija biološko, psihološko i socijalno sazrevanje.
Prvo detinjstvo zauzima posebno mesto u istoriji pojedinca. U njemu se snažno
ispoljava dejstvo činilaca razvoja, kako na fizički tako i psihički razvoj deteta.
Specifičnosti razvoja u prvom detinjstvu određuju dve međusobno zavisne
komponente:
• fetalizacija novorođenčeta - biološka nezrelost, nerazvijenost bioloških funkcija za
samostalno zadovoljavanje životnih potreba;
• genetička usmerenost deteta ka socijalnom okruženju - potpuna zavisnost od
odraslih, posebno majke.
Kao znake fetalizacije Vigotski navodi: nedovoljnu diferenciranost sna i budnog stanja
kod novorođenčeta; fetusni položaj deteta u snu i budnom stanju; dominaciju
subkortikalnih centara i vegetativnog nervnog sistema (san i urođeni refleksi); zavisnost
od majke i posle rođenja (ishrana, nega, kretanje u prostoru, otklanjanje opasnosti).
Biološka priroda deteta čini ontogenetski razvoj prilagodljivim i fleksibilnim, ali kako će
razvoj teći - posebno kakvi će biti ishodi psihičkog razvoja - zavisi od socijalno-kulturnih i
istorijskih uslova toga razvoja.
Telesni razvoj
Značaj proučavanja telesnog razvoja
Savremena razvojna psihologija uporedo sa ontogenetskim razvojem psihičkog života
izučava i telesni razvoj zbog dvosmerne povezanosti fizičkog i psihičkog razvoja.
Organsku osnovu psihičkog života čini organizam u celini, ali mogućnosti i granice
psihičkog razvoja posebno određuju njegova anatomska struktura, neurološka
organizacija i biohemijski sastav.
U poređenju sa drugim vrstama telesni razvoj kod čoveka znatno duže traje, bilo da
se poređenje vrši na osnovu apsolutnog ili relativnog trajanja promena do postizanja
zrelosti. U poređenju sa životinjskim vrstama, gde je vremenski ciklus da majka donese
novo mladunče dovoljan da prethodno postane odrasla jedinka, ljudska porodica jedina
ima potomke različitog dečjeg uzrasta koji su istovremeno zavisni. Do toga dovodi
produženo detinjstvo, međutim, ta činjenica značajno utiče na psihički razvoj - posebno
razvoj ličnosti dece i odraslih.
I u fizičkom razvoju deluje zakon heterohronije. Različiti delovi tela ne rastu istom
brzinom (glava, trup, noge - v. sliku 55). Različita je dinamika razvoja različitih organskih
sistema (v. sliku 56). U izvesnim slučajevima različita je brzina sazrevanja delova istog
organa (na primer mozga - v. sliku 53). Da li se dinamika psihičkog razvoj podudara sa
tokovima fizičkog razvoja? Kreč i Kračfild (1973) kažu: "Začuđujuća je podudarnost
između brzine telesnog i intelektualnog razvoja". Autori navode da telesni i senzomotorni
razvoj slede cefalokaudalni i proksimodistalni pravac telesnog razvoja.
146