RAZVOJNA PSIHOLOGIJA

na izdvajanju niza univerzalnih razvojnih procesa (rašćenje, sazrevanje, razvoj, starenje),
blagodareći kojima dolazi do formiranja odgovarajućih uzrasnih karakteristika po kojima
se razvojni periodi i razlikuju. Razvojni procesi ukazuju kako se formiraju uzrasne
karakteristike i kako dolazi do prelaza iz jednog u drugi stadijum. To znači da je svaka
periodizacija pokušaj da se strukturira tok vremena, da se razvojnim periodima odredi
sadržajno značenje. Otuda izrada periodizacije psihičkog razvoja zahteva ne samo izbor
hronoloških jedinica merenja već i samog sistema klasifikacije i principa njegovog
rasščlanjavanja.
Ruski psiholozi (Кон, 1990; Карпенко, 1990) bliže određuju značenje pojmova koji se odnose
na individualni razvoj. Navodimo najvažnije uzrasne kategorije:
• kalendarski, hronološki uzrast: datiranje; starost individue, merena od momenta njenog
rođenja;
• razvojni, psihološki uzrast: određeni kvalitativno osobeni stupanj, period ontogenetskog
razvoja; na uzrasne karakteristike su uticale zakonitosti fizičkog razvoja, uslovi života, vaspitanja i
obrazovanja i konkretni istorijski uslovi; Kon ukazuje na višedimenzionalnost ovog pojma i kao
njegove etalone izdvaja: biološki uzrast, socijalni uzrast, psihički uzrast i subjektivni uzrast ili
uzrasna samosvest;
• vreme života: hronološki okvir postojanja individue; interval između rođenja i smrti bez
ukazivanja na sadržaje života;
• životni ciklus: ukazuje na ciklično kretanje čovekovog života: rođenje, rast, sazrevanje,
starenje, smrt; ne sadrži individualne varijacije i socijalne interakcije;
• životni put: pojam koji najpotpunije obuhvata čitav ontogenetski razvoj, uključuje u sebe i
životni ciklus; višedimenzionalan je i uključuje u sebe mnoštvo tendencija i linija razvoja jedne iste
ličnosti u interakciji sa sredinom koja ga okružuje; životni put obuhvata karakteristike uzrasno
diferenciranog vremena života.
Prednosti ili praktični razlozi postojanja periodizacije su u tome što njeno postojanje
omogućuje:
• identifikovanje karakterističnih razvojnih pojava, razvojnih zadataka i problema
određenog uzrasta;
• prilagođavanje naučne metodologije za istraživanje uzrasnih karakteristika;
• upoznavanje toka i tempa razvoja u pojedinim periodima, što omogućava izradu
uzrasnih normi koje služe roditeljima i/ili vaspitačima kao okvir za procenu relativne
zrelosti razvoja dece istog uzrasta.
Nedostaci i ograničenja periodizacije su:
• teškoće pri izboru kriterijuma i sistema klasifikacije za određivanje preciznih granica
perioda;
• privid da je vreme glavna nezavisna varijabla, što može voditi opisu pojava umesto
objašnjavanju procesa i uzroka razvojnih promena; razvojne promene jesu značajno
povezane sa protokom vremena ali uzrast ne uzrokuje promene već je procesima
sazrevanja i psihičkim procesima potrebno vreme da se pojave;
• varijacije u tempu razvoja (kako međuličnih - istih procesa kod vršnjaka, tako i
unutarličnih - različitih procesa kod iste ličnosti) do kojih dovodi zakon heterohronije i
druge psihofizičke zakonitosti razvoja, uslovi života, obrazovanja i vaspitanja i drugi
faktori.
Ovo navodi na zaključak da se uzrasni stupnjevi dati u periodizacijama odlikuju
relativnošću, uslovnim uprosečavanjem pri opisu karakteristika uzrasta. Međutim, i pored
toga što uzrasne granice nemaju apsolutno značenje zbog njihove promenljivosti - u
svakom periodu su ipak prikazane one karakteristike, fizičke i psihičke, koje obeležavaju
134