RAZVOJNA PSIHOLOGIJA

operacije čine srž principa konzervacije, nepromenljivosti jedne određene dimenzije
objekta uprkos promena neke druge dimenzije, što omogućava razvoj i stabilizovanje
pojmova u dečjem mišljenju.
♦ OD UPOTREBE SPOLJAŠNJIH SIMBOLA KA UNUTRAŠNJIM SIMBOLIMA
Razvoj dečjeg mišljenja teče od upotrebe simboličke motorne radnje i glasnog govora
ka unutrašnjim simbolima (predstavama, interiorizovanom - unutrašnjem govoru i
verbalnom mišljenju). Vigotski čitav razvoj verbalnog mišljenja tumači kao postepenu
interiorizaciju govora koji pored komunikativne dobija signifikativnu funkciju.
I Bruner smatra da je dečji saznajni razvoj olakšan posredstvom konvencionalnog
sistema simbola - prenesenog i interiorizovanog jezičkog značenja.
I u socijalnom razvoju dolazi do izražaja ovaj aspekt razvoja mišljenja: u promeni
kriterijuma na osnovu kojih se biraju vršnjaci za druženje (od spoljašnjih svojstava do
razmišljanja o vrednostima ličnosti) ili u odnosu prema autoritetu (od nespornog
potčinjavanja do odnosa uzajamnosti i dobrovoljnog sarađivanja). U moralnom razvoju
zapažamo da dete najpre počinje da se ponaša u skladu sa posledicama koje je njegovo
ponašanje izazvalo u spoljašnjoj sredini, dok se na starijem uzrastu (adolescenciji) razvija
stabilno unutrašnje osećanje pravde i dužnosti.
♦ OD SPOLJAŠNJE AKTIVNOSTI I MANIPULISANJA PREDMETIMA KA POJMOVIMA I ODNOSIMA
MEĐU NJIMA
Psihički razvoj se odvija u procesu aktivnosti i zavisi od uslova i prirode te aktivnosti.
Najpre se javlja manipulativna delatnost (prva godina), zatim predmetna delatnost (druga
godina), igrovna aktivnost (predškolski uzrast), školsko učenje... Oblici reprezentacije se
usavršavaju i sve više oslobađaju konkretnosti (sheme, predstave, pojmovi). Govor
postaje osnova za razvoj verbalnog mišljenja.
Međutim, ako postoji saglasnost da se razvoj odvija u procesu aktivnosti, neslaganja
nastaju kod tumačenja koji je faktori podstiču i regulišu.
Ženevska i moskovska škola se slažu da logičke operacije imaju svoje korene u
praktičnim, materijalnim radnjama, koje se kroz proces interiorizacije transformišu u
mentalne operacije. Postoji saglasnost rezultata kada se pojave prate u sličnim uslovima
- u spontanom razvoju deteta. Razlike se pojavljuju u shvatanjima ove dve škole po
pitanjima: faktora razvoja i mogućnosti ubrzavanja razvoja obučavanjem (v. poglavlje
"Učenje i razvoj", str 122).
Bruner je na poziciji interakcionističkog pristupa: kognitivni razvoj deteta je rezultat
međudejstava bioloških potencijala i socijalnog iskustva. Šmit (Schmidt, 1992) razvija
predstavu o detetu kao "animal educandum-u", govori o interakciji vaspitač-vaspitanik i
ističe uzajamni formativni uticaj između vaspitača i vaspitanika
♦ OD PRIRODNIH REFLEKSA, PREKO STEČENIH NAVIKA KA SLOŽENIM INTELEKTUALNIM
RADNJAMA
Ovu karakteristiku razvoja dečjeg mišljenja Pijaže prikazuje u stadijumima kognitivnog
razvoja (od senzomotorne faze do formalnih operacija) a Vigotski i njegovi sledbenici kroz
razvojne faze mišljenja (od opažajno-praktičnog do pojmovnog, apstraktnog mišljenja) - o
čemu je izneto detaljnije razmatranje u prikazu teorija ovih autora.
I Pijaže i Vigotski u svojim teorijama razvoja govore o metakognitivnim
sposobnostima koje se javljaju na zrelim stupnjevima razvoja mišljenja kada su formirani
sistemi pojmova. Metakognitivne sposobnosti omogućavaju upoznavanje samog sebe
kao saznajnog bića; to su sposobnosti višeg reda koje imaju regulativnu, kontrolnu i
130