Makinat dhe Proceset Teknike

Përmbajtja 

Makinat dhe Proceset Teknike 

KAPITULLI 1 

1. Mjetet e vizatimit teknik...........................................................................................................4 

2. Instrumentet e prezantimit grafik të drejtpërdrejta. .................................................................6 

3. Instrumentet ndihmës të vizatimit. ...........................................................................................8 

4. Mjetet për matje dhe referim. .................................................................................................10 

5. Mjetet mbështetëse të vizatimit teknik. .................................................................................12 

6. Disa nga instrumentet e përdorur në vizatimin teknik. ..........................................................14 

7. Vizatimi teknik 2D dhe 3D.....................................................................................................15 

8. Gjeometria përshkruese..........................................................................................................16 

KAPITULLI 2 

1. Teoria e proceseve te shkembimit te mases............................................................................22 

2. Barazimet e kembimit te mases..............................................................................................23 

3. Gjendja e qëndrueshme dhe e paqëndrueshme. Derivatet në lidhje me kohën.......................25 

4. Rrjedhësit idealë dhe rrjedhësit piklorë. ................................................................................25 

5. Ekuacionet e prurjes. Shpejtësia mesatare. ............................................................................26 

6. Koeficienti i viskozitetit. ........................................................................................................29 

7. Rrjedhja turbulente. Turbulenca, lindja e turbulencës dukuri e rastit? ..................................35 

8. Karakteristika të rrjedhjes turbulente. ....................................................................................36 

9. Manometrat.............................................................................................................................40 

10. Humbjet lokale te presionit...................................................................................................42 

KAPITULLI 3 

1. Kuptimi fizik i lartësisë së pompës dhe si varet ajo nga parametrat e tjerë. ..........................45 

2. Barazimi i shpejtësisë së dekantimit të grimcave për pezullitë e përqendruara.....................51 

3. Barazimi i shtypjes centrifugale. Ndryshimi i shtypjes centrifugale në varësi të lartësisë 

së lëngut në centrifugë................................................................................................................51 

KAPITULLI 4 

1. Proceset e ndarjes me natyre mekanike. ................................................................................53 

2. Dekantimi................................................................................................................................53 

3. Enët e dekantimit te vazhduar.................................................................................................56 

4. Pajisjet e dekantimit................................................................................................................56 

KAPITULLI 5 

Thermini dhe bluarja e materialeve te ngurta.............................................................................67 

Klasifikimi i materialeve te ngurta. Diametri i grimcave. Sitat dhe analiza sitore.....................69 

Përzierja dhe emulsioni. .............................................................................................................73 

Përzierës për lëngje me shpejtësi te ndryshme. .........................................................................76 

Emulsioni....................................................................................................................................78 

Disa lloje makinash qe përdoren ne industrinë ushqimore.........................................................80 

2


KAPITULLI 6 

1. Mekanizmi molekular i mbartjes së nxehtësisë......................................................................83 

2. Koeficienti i përcjellshmërisë termike....................................................................................84 

3. Mbartja e nxehtësisë. .............................................................................................................85 

4. Transmetimi i nxehtësisë përmes paretit të ngurtë. ...............................................................85 

5. Humbjet e nxehtësisë nga fleta e hollë metalike. ...................................................................87 

6. Përcaktimi i koeficienteve te dhënies se nxehtësisë...............................................................88 

KAPITULLI 7 

1. Mbartja e nxehtësisë. .............................................................................................................91 

2. Mekanizmat e mbartjes se nxehtësisë.....................................................................................91 

3. Konduksioni. Ligji i Fourier-it për përcjellshmërinë termike. ...............................................91 

4. Mbartja e nxehtësisë nëpërmjet njepareti te sheshte...............................................................92 

5. Modelimi i proceseve të shkëmbimit të nxehtësisë që përdorin përziersa. ............................93 

6. Kuptimi i shtresës valuese. Shpejtësia e fillimit të valimit. ...................................................93 

7. Forca lëvizëse e proceseve të shkëmbimit të nxehtësisë dhe nga se varet ajo........................94 

8. Cilët shkëmbyesit e nxehtësisë dhe si njehsohen ata. ............................................................95 

9. Avulluesit ndërtimi dhe funksioni. ........................................................................................95 

10. Impiantet e avullimit me shumë aparate. Bilanci termik i një aparati të impiantit 

me shumë aparate.......................................................................................................................96 

11. Tharja. Parametrat përzierjeve gaz-avull. Psihrometri. .......................................................96 

12. Kristalizimi. Etapat që duhen realizuar për të marrë kristale me kushte të paracaktuara. 

Teoritë e procesit dhe shmangiet nga to.....................................................................................98 

3

KAPITULLI I PARE 

1. Mjetet e vizatimit teknik 

2. Instrumentat e prezantimit grafik të drejtpërdrejta 

3. Instrumentat ndihmës të vizatimit 

4. Mjetet për matje dhe riferim 

5. Mjetet mbështetëse të vizatimit teknik 

6. Disa nga instrumentat e përdorur në vizatimin teknik 

7. Vizatimi teknik 2D dhe 3D. 

8. Gjeometria përshkruese 

KAPITULLI I PARE 

1. Mjetet e vizatimit teknik 

Vizatimi është nga format më antike 

dhe më të përhapura të komunikimit 

midis njerëzve dhe si rrjedhojë 

instrumentat për vizatim e kanë 

shoqëruar aatë gjatë gjithë historisë së 

tij. 

Por çfarë kuptojmë saktësisht me 

instrumenta të vizatimit. Perkufizimi i 

vetë “Vizatimit” si ndodh shpesh për 

gjerat më të zakonshme ka një vështirsi 

në përcaktimin e tij. Por mund të 

kënaqemi me format klasike të 

përcaktimit të tij duke shfrytëzuar 

fjalorët e shumtë. Por çfarë është një 

prezantim grafik? Çfarë ndryshimi ka 

midis një ilustrimi dhe një vizatimi 


teknik? Zhvillimi i këtij debate mund të 

na çojë larg, por për qëllimin tonë 

mund të konsiderojmë vizatimin si një 

bashkësi linjash të ndërtuara në 

sipërfaqe të ndryshme. Për lënien e 

gjurmëve të tilla ka nevojë për 

instrumenta të aftë të realizojnë një 

punë të tillë, të përshtatshëm për llojet e 

sipërfaqeve dhe sigurisht të lidhura me 

teknikat dhe mjetet disponibël në epoka 

të ndryshme. 

Nga majat e përdorura në antikitet për 

të gërvishtur shkëmbinjtë deri tek 

modeluesit e imazheve të ditëve të 

sotme, nëpërmjet shumë shekujve janë 

ndërtuar dhe përdorur shumë objekte që 

kanë bërë të mundur realizimin e shumë 

detajeve, duke filluar nga vizatimet e 

tjeshta deri edhe tek ndërtimet 

4

inxhinierike dhe të makinerive të 

ndryshme. 

Më poshtë nëse do të kërkonim dhe të 

bënim një kërkim të hollësishëm mjetet 

që do të zbulonim për vizatimin do të 

ishin pa fund, por më poshtë po japim 

disa nga instrumentat më të 

rëndësishëm, karakteristikat e tyre dhe 

evoluimin e tyre ndër vite. 


Figura 1.1. Instrumentat për vizatim 

që bazohen në zgjidhje teknike. 

Një nga këta që duket edhe në figurë 

është kompasti, i cili formimin e rrethit 

e bazon në rrotullimin e një maje që 

lëshon shenjë reth një kasi fiks vertical. 

Instrumenta të tjerë për vizatim mund të 

përmendim. Nëse mund të shkojmë 

mbrapa në kohë su fundmi janë zbuluar 

shumë nga teknikat dhe mjetet ose më 

mirë të themi për shpikjet e Leonardos i 

cili ishte konsideruar artist dhe shpikës 

i madh dhe nëpërmjet librave dhe 

dorëshkrimeve për teoritë më fantastike 

të universit dhe deri tek shpikjet që do 

të realizoheshin më vonë ma kalimin e 

shekujve. 

Vizatimet teknike që janë faza fillestare 

dhe që shoqërojnë këto realizime ka 

shumë pak të dhëna. Përsa i përket 

mjeteve ka disa shënime jo vetëm të 

vizatimeve por edhte të mjeteve dhe 

realizimeve ka edhe nëpër muzeumet e 

ndryshme shkencorë, por më shumë ka 

për makineritë dhe mjetet e llogaritjeve 

matematikore sesa për vizatimet 

teknike. 

5

Mjetet dhe paisjet për vizatimin manual 

mund të klasifikohen në katër kategori, 

sipas funskionit të tyre: 

1. lënie shenje drejtpërdrejt: lapsat, 

portaminat dhe si instrumenta për ti 

fshirë gomat 

2. shenjë me precizion: vizoret, 

skuadrot dhe mjetet sagome 

3. matje dhe referim: kompasti, 

goniometri etj dhe mjetet ndihmëse 

shkallëzuesi 

4. mjetet mbështetëse të vizatimi: 

letra, kanavaca dhe mjetet të tilla si 

tavolinat etj 

Si të gjitha klasifikimet edhe ky 

klasifikim është jo shumë i saktë sepse 

goma nuk lë shenja por është një mjet 

ndihmës për korrigjime, kompasti ka 

lindur si një mjet matjeje por përdoret 

edhe në lënien e shenjave rrethore, 

harqeve etj, teknigrafi është njëkohësisht 

edhe mjet ndihmës edhe një 

sheënjues i mirë i linjave etj. 

Nuk janë të futur në këtë skemë të 

gjitha mjetet dhe paisjet që përdoren 

për vizatim dhe shkencat fiziko 

matematikore, të studiuara për harqe 

dhe grafite të veçanta dhe që përbëjnë 

një nga temat për tu vëzhguar më 

interesantet. Kjo nëndarje është e 

vlefshme për një tjetër qëllim dhe që 

mund të futen në kategorinë e mjeteve 

që përdoren për rindërtimin e objekteve. 

2. Instrumentat e prezantimit grafik 

të drejtpërdrejta. 

Mjet i rëndëishëm në vizatim është ai 

mjet që lë shenja direkte dhe që 

përcakton faktin se vizatimi është një 

formë e thjeshtë prezantimi. Mund të 


mendohet se edhe vetë shkrimi lindi si 

një mënyra grafike e të komunikuarit 

dhe me kalimin e kohës lindën edhe 

mjetet e thjeshta për këtë qëllim. 

Kalimi i këtyre mjeteve nëpër vite ka 

kaluar në dy metoda që mund ti quajmë 

negative dhe pozitive. E para bazohet 

në krijimin e linjave mbi sipërfaqe si 

majat dhe daltat që gdhendin në tokë, 

shkëmb dhe argjilë, për të kaluar më 

vonë në stilin romak më majat e 

mprehta që gdhendnin me delikatesë 

nëpër sipërfaqet e tavolinave dhe ana e 

kundërt e tyre për të lëmuar punimin 

ose për ta fshirë. 

Figura 1.2. Evoluimi i mjetit të shkrimit 

dhe vizatimit 

Një formë e ndryshme shumëshekullore 

e shenjmit (vizatimit) bazohet mbi një 

mjet që lë shenjë mbi sipërfaqe duke e 

kaluar mbi to; shembulli i parë i këtij 

mjeti përbëhej nga pluhur karboni që 

ndodhej nga njëra ane e letrës dhe ku 

nga ana tjetër lihej shenja me një mjet 

të hollë ose të ndryshëm sipas qëllimit. 

Më pas u zbulua se disa gurë si gëlqerja 

kishin të njëjtin rezultat, por mbi të 

gjitha edhe mund të ngjyroseshin (lapis 

aematitits), nga ku rrjedhin edhe 

terminologjia në gjuhë si italishtja për 

lapsat etj. 

6

Edhe pse njihej që në antikitet, vetëm 

në mesjetë u zhvillua nga gurët 

origjinalë një seri mjetesh me bazë 

pluhurat që krijoheshin nga griraj dhe 

shtypja e tyre, të cilaët pasi futeshin në 

disa mbajtëse të thjeshta krijuan, 

shkumsat, pastelat bojrat e vajit etj. 

Po aq antike është edhe përdorimi i 

materialeve metalike sidomos të 

plumbit, kallajit dhe argjendit që 

lëshojnë shenja të dukshme mbi fletë, 

pergamena ose dru, ku shpesh ishin të 

ngjyrosuar sipas qëllimit. 

Rreth shekullit të 17 filloi të përhapet 

lënda e parë e një tjetër materiali që në 

fillim u përcaktua si metal që u quajt 

grafiti ose ndryshe “plumbi spanjoll”, 

“plumbi anglez”etj që linte mbi fletë 

sipas dimensioneve dhe intensitetit të 

dëshiruar një shenjë e cila gradohej 

nëpëmrjet presionit që i jepej me dorë, i 

cili mund të mbahej në dorë ose të 

hidhej në mbajtëse të veçanta. 

Rreth fundit të shekullit 17 filluan të 

dalin mbajtëset prej druri e më vonë 

grafiti i pluhurosur i cili pasi 

mbështillej ose futej nëpër cilindra të 

hollë në fund të të cilëve dilte një majë 

e hollë sa për të lëshuar pluhurin e hollë 

në letër. Më vonë mbajtëset e drurit u 

përmirsuan sidomos në Francë dhe 

Gjermani në fund të 700 ku baza ishte 

grafiti dhe argjila e pjekur për një 

shenjë që thahej disi më shpejt. 


Figura 1.3. Evoluimi i majave të 

penave për shkrim dhe vizatim 

Një hap tjetër në përdorimin e mjeteve 

të vizatimit dhe në përparimin e 

teknologjisë së tyre ishte shpikja e 

portaminës së lëvizshme me vida, të 

cilat me kalimin e kohës u kthyen në 

instrumentat kryesorë të vizatuesit 

teknik, me frma të ndryshme, me 

përdorim të majave të holla, pak 

elastike për të të eleminuar faktin që 

ishin delikate dhe me shumëllojshmëri 

ngjyrash. 

Figura 1.4. Një mjet bivalent ku 

tregohet një mbajtës maje lapsi dhe 

portamine 

Deri më tani kemi folur për shenja dhe 

vizatimi që realizohen nga materiale 

solide por ka edhe një seri tjetër 

materialesh që përdoren dhe mund të 

jenë të lëngshëm, ose që quehn 

njollues. 

Edhe për këtë gjurmët e para të tyre i 

gjejmë në Egjiptin e lashtë me zgjidhje 

7

me substanca të lëgshme ngjyrosëse që 

kaloheshin mbi fletë nga dru i prerë si 

kanal e me majë, nga më vonë e patën 

edhe origjinën penat e sotme me bojë. 

Nëse penat dhe lapsat kanë në 

përdorimin e tyre për vizatim shumë 

pak impenjim dhe janë të thjeshtë në 

përdorim, sepse përdoreshin thjesht për 

të lënë një gjurmë të caktuar në një fletë 

që mund të ishte ajo vetë e ngjyrosur 

ose lapsat me ngjyra, tjetër problem 

kanë bojrat të cilat ishin më rezistente, 

më intense dhe riprodhonin një linjë më 

afër origjinales. 

Pa dyshim që mjetet e para me këtë lloj 

materie ishin stilografët. Parimi i tyre i 

punës ishte rrjedhja e bojës nëpër një 

kanal të hollë dhe majat e tyre ishin me 

spesorë të ndryshmë në varësi të 

shenjës që duam të lihej. 

Problemi i tyre ishte fakti se ishin 

shumë të vështirë për tu përdorur dhe se 

nga ta mund të pikonte bojë ose linja e 

lëshuar ishte shumë ë eështirë të 

riparohej apo të fshihej, por nga ana 

tjetër solli një revolucion teknologjik të 

përdorimit të këtij lloj mjeti që ishin 

penat Graphos që datojnë vitet 30 të 

shekullit të kaluar deri tek penat 

tubolare të viteve 50. Edhe në këtë rast 

këto mjete e kanë orighjinën pikërisht 

nga mjetet e thjeshta që shpiku 

Leonardo. Gjithashtu nuk duhet të 

harrojmë se mjetet e vizatimit u 

shoqëruan edhe mjetet ndihmëse për 

fshirje psh gomat. 


Figura 1. 5. Penat Grafos që përdoren 

në grafikë 

3. Instrumentat ndihmës të vizatimit. 

Ngelet fakti që në vizatimin teknik 

ndryshe nga ai artistik, kërkohet më 

shumë presion në lënien e shenjave dhe 

linjave, në pozicionimin e tyre 

(paralelet, perpindikular), në raportin e 

tyre dimensional etj. Anash linjave 

kërkohet të realizohen rrathë, të plotë 

ose të pjesshëm. Prezantimi në shkallë 

sjell saktësi dhe homogjenitet të 

përmasave. E gjitha kjo kërkon vizore, 

skuadro, kompaste, gone dhe janë 

kërkuar që nga zanafilla e vizatimit 

teknik. 

Llojshmëria e mjeteve të vizatimit 

teknik nuk ka pësuar ndryshime të 

mëdha nga fillimet e tyre. Psh vizoret 

dhe skuadrot janë nga elementët e parë 

që janë krijuar dhe me kalimin e 

shekujve nuk kanë ndryshuar si në 

formë dhe në ndërtim. Ajo që mund të 

ketë evoluar në to është lloji i materialit 

të ndërtimit të tyre, mënyra e prodhimit 

dhe format që mund të përshtaten në 

punë të ndryshme. Janë përdorur si në 

kohët e lashta edhe tani material për 

ndërtimin e tyre si dru, metal deri edhe 

argjend. 

8

Figura 1.6. Canta me instrumentat për 

vizatim. 

Për kompastet dhe goniometrat mund ti 

futim në mjetet matëse. Tek maskat që 

përdoren për realizimin e formave të 

ndryshme dhe të shpejtë, kemi bazat e 

ndërtimit të programeve kompjuterike 

të dizaijnit që me anë të tyre ndërtojnë 

rrathë, paralele, elipsa etj. Një lloj i 

veçantë maske për forma që mund të 

jetë ndihmues në shkrim është 

normogrami, i cili përdoret nga teknikët 

për faktin se shkronjat e nxjerra 

nëpërmjet tij janë të një preçizioni dhe 

saktësie maksimale. 

Figura 1.7. Maskat për ndërtimin e 

elementëve të ndryshëm në vizatim 

teknik 


Figura 1.8. Normografi për shkrim i 

paisur me një fiksues. 

Ky më pas pati edhe një periudhë 

modernizimi për tja lënë më pas vendin 

kompjuterave. 

Figura 1.9. Modernizimi i normografit. 

Nuk mund të lëmë pa përmendur edhe 

mjete të tilla të ndërtuara për realizimin 

e punëve të vështira të përhapura 

sidomos dy shekujt e fundit si psh 

vizorja T ose Te` që mbështetet në 

tavolinat e vizatimit, vizoret paralele të 

cilat së bashku me tipet e ndryshme të 

vizoreve të paisura me rrota janë 

tashmë një mjet i vjetër në krahasim me 

disainin kompjuterik. 

9

Mjete të tjera edhe pse tashmë të 

papërdorshme janë një shembull 

aplikimi njohurish si gjeometrike ashtu 

edhe mekanike. 

Figura 1.9.1 Vizore paralele të 

përdorura edhe për linja 

Një i tillë është psh polyografi i 

ndërtuar në 1890 dhe që është 

projektuar të ndërtojë deri në 10000 

figura të ndryshme. Shpesh interes kanë 

patur mjetet të cilat riprodhojnë 

vizatimet në shkallë të ndryshme 

madhësie. Më i njohuri është pantografi 

që u ndërtua në fillim të 600 dhe që u 

modernizua më vonë. Ai është në 

gjendje të rikopjojë, të zmadhojë ose 

zvogëlojë vizatimet nëpërmjet një maje 

që ndjek linjën origjinale dhe një maje 

që vizaton një kopje në shkallën e 

përcaktuar nga lëvizja e levave. 


Figura 1.10. Pamje e një Poligrafi 

Figura 1.11. Pantografi që është në 

gjendje të riprodhojë (zmadhojë ose 

zvogëlojë) vizatime. 

4. Mjetet për matje dhe riferim. 

Mjeti kryesor midis tyre është 

kompasti, që është i njohur që nga fundi 

i civilizimit babilonas. Më vonë u 

përmirsua në periudhën romake, ku më 

vonë një nga majat fikse u zëvendësua 

me një majë më shkumës ose grafit për 

10

të lënë shenjë në ndërtimin që donim të 

vizatonim. 

Figura 1.12. Kompast i florinjtë i 

pëdorur në shekullin e 16 te 

Kompastet e 600-700 u ndërtuan si të 

gjitha mjetet e tjera nga artizanë me 

shumë kujdes, në metal të cmuar dhe 

me zbukurime. Vetëm nga 800 u 

thjeshtua forma dhe kishte disa cilësi 

mjeti, më shumë profesionalë sesë 

mozaikalë, dhe të ndarë në kategori për 

profesionistë dhe studentë. 

Pikërisht në shekullin 19 nën zhvillimin 

e revolucionit industrial dhe të 

transformimeve social-kulturale u bë e 

mundur një shpërhapje më e madhe e 

teknikave dhe njohurive. Kishte një 

rritje të numrit të industrive që 

prodhonin mjete vizatimi duke filluar 

kështu një lloj gare në vende të tilla si 

Francë, Zvicër, e sidomos në Gjermani 

për prodhimin e mjeteve teknike për 

vizatimin teknik. U eksperimentuan 

mjete të reja më të lehta, si psh alumini 

ose më rezistente ndaj gërryerjes si 

inoksi. 


Figura 1.13. Kuti me kompaste prej 

hekuri të shekullit 16 

Mjetet u bënë më profesionale, me maja 

që mund të realizonin rrathë më të hollë 

ose duke të dhënë mundësinë e rrathëve 

më të mëdhenj që realizohen nëpërmjet 

zgjatjes së njërës anë. Janë mjetë të 

cilat kanë edhe aseksorë si mjete 

matëse, ose më thjeshtë dmth mund të 

jenë në brendësi të kutive ku ka vizore, 

etj. 

Duke qënë se është i paisur me gradues, 

dhe me një vizore që përcakton 

shkallën e rrathëve e bën këtë mjet që u 

ndërtua në 800 një nga mjetet më të 

përdorura. 

11

Figura1.14. Goniometri dhe 

shkallëzuesi trekëndor të 700, prej 

metali 

Ndërtimi i harqeve të vecantë të 

shprehur në mënyrë matematikore kanë 

cuar në ndërtimin e mjeteve më të 

komplikuara si esilografi. Ka mjete të 

tjera me qëllim matjen në një vizatim të 

sipërfaqeve e që më tepër se mjete 

vizatimi janë mjete të llogaritjes; 

prezantimi grafik i intereson edhe 

shkencave të tjera dhe teknikave të tjera 

me aplikime specifike. Psh në topografi 

përvec mjeteve të matjes që janë 

përmendur më parë përdoret edhe 

koordinuesi, që është prototipi i 

makinave të përcaktimit të 

koordinatave në terren. 


Figura 1.15. Esilografi (viti 1830) 

Figura 1.16. Koordinatografi 

5. Mjetet mbështetëse të vizatimit 

teknik. 

Vizatimi ashtu si edhe shkrimi kërkon 

sipërfaqe të sheshta ku mund të punohet 

lehtësisht dhe për këtë fillohet që nga 

letra. Para letrës mund të gjejmë si mjet 

për vizatim papirusin, pergamenën 

ndofta edhe prej druri ose kanavacën 

(por mos harrojmë të flasim për gurin). 

Si material që po zëvendëson së fundmi 

letrën mund të përmendim polisterolin 

ose materiale të tjera sinetike. 

Gjithmonë bëhet fjalë të punohet në fije 

të holla që kërkojnë nga ana e tyre një 

lloj mbështetjeje; vizatimi nënkupton 

një tavolinë për mbështetje. Edhe 

tavolina, sipërfaqja ku vizatohet, duhet 

12

të merret si një instrument i vizatimit 

teknik; një sipërfaqe plotësisht e 

sheshtë, të padeformuar dhe të 

qëndrueshëm. 

Në të kaluarën tavolinat i nënshtroheshin 

një trajtimi të ashpër psh aty 

mund të përdoreshin ngjitës të 

ndryshëm ose presioni i nënshtruar në 

to ishte shumë i madh. Idea për të 

montuar në tavolinë vizore fikse për të 

shenjuar vija paralele, ortogonale etj i 

dedikohet pjesës së tretë të shekullit të 

kaluar dhe psh teknigrafi (ose sic e 

quajnë anglezët makina e vizatimit) ka 

rritur me 30% shpejtësinë e vizatimit 

teknik pikërisht për këtë arsye dhe ka 

mbijetuar për shumë vite nëpër studiot 

e projektimit, duke ja lënë rradhën 

vetëm paisjeve elektronike të vizatimit. 

Figura 1.17. Zyrë vizatimi dhe 

disenjinimi teknik 

Vizatimi teknik është një formë 

komunikimi dhe shërben për të dhënë 

nëpërmjet formave të prezantimit të 

dhëna të madhësisë e formës të një 

objekti që janë të vlefshme për 

ndërtimin e makinerive të tipeve të 

ndryshme. 

Vizatimi teknik dallohet nga tipet e 

tjera të vizatimeve dhe grafikëve të 

tjerë sepse ka norma dhe simbologji 


(psh skema elektrike, hidraulike, dhe 

elektronike) të detajuara. Pikërisht 

vizatimi teknik është një përfaqsim 

grafik i elementëve gjeometrikë prezent 

në hapsirë. Bazat e tij janë të 

përcaktuara nga gjeometria përshkruese 

sipas të cilës cdo simbol i vecantë është 

i shoqëruar nga një domethënie 

hapsinore dmth që i takon një hapsirë e 

caktuar. 

Vizatimi teknik është tradicionalisht i 

ndërtuar mbi letër ose letër kalku. Letra 

e vizatimit përdoret zakonisht në 

formate të standartizuar e që shënohen 

me shenjën An, ku n është numri i 

përthyerjeve duke u nisur nga formati 

bazë A0. Formatet e zakonshme kanë 

dimansionet si më poshtë në milimetra 

A0: 1189 × 841 

A1: 841 × 594 

A2: 594 × 420 

A3: 420 × 297 

A4: 297 × 210 

A5: 210 × 148,5 

Formatet më të vogla (A4 e A3) 

përbëhen nga letra në paketim (rizme) 

ndërsa formatet më të mëdha janë në 

rroltullame. 

Figura 1.18. Pamje e instrumentave të 

vizatimit teknik 

13

6. Disa nga instrumentat e përdorur në 

vizatimin teknik. 

Instrumenti më i zakonshëm për 

realizimin e vizatimit teknik është lapsi. 

Zakonisht përdoren lapsa me trashësi 

mesatare dhe te fortë (2H), ndërsa për 

linjat më të holla dhe fine (HB). 

Mund të përdoren apsa të zakonshëm 

druri, ose portamina metalike ose 

plastike. Vizatimet e realizuara me laps 

janë më të zakonshmet edhe për faktin 

se mund të ripunohet më shumë mbi to. 

Në portamina përdoren maja speciale të 

holla dhe të kalibruara për dimensione 

të ndryshme linjash që do të ndërtohen. 

Për letrën e kalkut lapsat mund të jenë 

të riciklueshëm ose me një përdorim. 

Në të dyja rastet duhet të jenë të 

përshtatshme për vizatimin teknik. Për 

fshirjen e gabimeve në vizatimin teknik 

përdoret goma e lapsit ose e penës, por 

edhe lama ose gërvishtës të hollë për 

sipërfaqet më rezistente. 

Vizorja 

Vizoret për vizatimin teknik janë 

zakonisht të madhësive midis 50-100 

cm, kanë një anë të milimetruar dhe nga 

ana tjetër kanë shkallëzimin për të 

lehtësuar nënvizimin mbi to. Materiali i 

ndërtimit të tyre është zakonisht plastic, 

por mund të përdoren edhe vizore druri. 

Skuadra 

Skuadrat për vizatimin teknik janë 

zakonisht dy lloje; njëra me kënde të 

njëjta 45° dhe një me kënde 30° dhe 

60°; kanë njërën anë të milimetruar dhe 

nga ana tjetër kanë shkallëzimin për 

lëhtësuar leximin gjatë punës. 

Madhësitë nga ana e milimetruar janë 

me shumefisha të 10 cm dhe më shumë. 

Materiali i përbërjes së tyre është 


zakonisht plastik por mund të përdoren 

edhe skuadra druri. 

Normografi 

Për kuotimin dhe shkrimet e vizatimit 

që bëhet me dorë, përdoret normografi, 

që ka forma të përafërta me format e 

projektit. Por varet gjithmonë nga 

personi se sa është i aftë ti realizojë 

format me dorë të lirë vetëm me 

ndihmën e një vizoreje. Ka edhe 

normografë të përshtatshëm për 

riprodhimin e simboleve ekzaktësisht si 

në realitet si psh valvulat hidraulike dhe 

pneumatike, të përbërësve të mpianteve 

etj. 

Tecnigrafi 

Teknigrafi është një instrument që 

përdoret në vizatimin teknik dhe është i 

përbërë nga një skuadër (ose cift 

skuadrash) të montuara në një 

goniometër që mundëson rrotullimin e 

tyre këndor. 

Tavolina e vizatimit 

Ajo është një tavolinë e rregullueshme 

që lejon vendosjen e letrës sipas 

pozicioneve të punës që bën të mundur 

pozicioni korrekt të disenjuesit 

Sofwaret 

Figura 1.19. Detajë i ndërtuar me 

softëare. 

14

Eshtë një program i cili mundëson 

realizimin e pjesëve në kompjuter sipas 

të dhënave që i japim ne nëpërmjet 

tastierës. Në figurë kemi sipër objektin 

e realizuar me softëar. Softëar më i 

përdorur është AutoCAD. Këto softëare 

quhen CAD (Computer Aided Design, 

dmth projektim nëpërmejt një asistence 

kompjuterike). 

7. Vizatimi teknik 2D dhe 3D. 

Figura 1.20. Një vizatim teknik 2 D 

dhe 3 D. 

Vizatimi teknik mund të jetë 

dydimensional (2D) dhe tridimensionale 

(3D). Metodat e prezantimit 

dydimensional përfaqsojnë një object 

në pamjet e tij të ndryshme (sipër, 

anash, përballë), që quhen ndryshe edhe 

projektime ortogonale. 

Metodat e prezantimit tridimensional na 

lejojnë paraqitjen komplet dhe në një 

moment të vetëm të objektit në formën 

dhe madhësinë e tij. Ndër metodat e 

prezantimit 3D mund të përmendim: 

1. asonometria 

2. projektimi qëndror 

3. prezantimet e prespektivës 


Teknikat e prezantimit grafik bazohen 

në konceptin e projektimit të objektit 

mbi plane imagjinarë të cilët sipas 

pozicionit dhe rrotullimit të këndeve të 

tyre na japin imazhin final. 

Fushat e aplikimit. 

Vizatimi teknik përdoret në arkitekturë 

dhe inxhinieri për prezantimin e 

krijimeve të projektimeve. Në fushën e 

arkitekturës përdoret për paraqitjen e 

elementëve përbërës të një ndërtese si 

psh: 

1. ndërtimi i themeleve 

2. dimensionet e strukturës sipas 

llogaritjeve statike 

3. muret në brendësi të ndërtesës 

4. ndarje dhe arredime të brendshme 

gardhe etj 

Në brendësi të projektimit inxhinierik 

vizatimi teknik i dedikohet prezantimit 

grafik të strukturave dhe impianteve 

teknologjike të dimensionuar mbi bazën 

e llogaritjeve të ndjekura në projekt. 

Vizatimi teknik për qëllime 

inxhinierike ndahet në katër tipologji: i 

përkohshëm, definitiv, ekzekutiv dhe 

as-built. 

Metodat e prezantimit. 

Metodat kryesore të prezantimit si : 

perspektiva, asometria, dhe metoda 

Monge bazohen në dy tipe 

projektimesh: 

1. projektimi paralel që quhet 

projektimi cilindrik 

2. projektimi qëndror që quhet edhe 

projektimi konik 

Bazat teorike të këtyre metodave mund 

ti gjejmë në gjeometrinë projektuese, 

15

ndërsa organizimi i tyre në raport me 

aplikueshmërinë është detyrë e 

gjeometrisë përshkruese, që furnizon 

rregullat për të marrë ”imazhin ” e 

figurave në hapsirë. Me fjalë të tjera 

gjeometria përshkruese na jep 

elementët e nevojshëm për paraqitjen 

grafike të prezantimit. 

Projektimi paralel. Kemi një projektim 

të tillë kur qëndra e projektimit është e 

projektuar në infinit. Drejtimi i kësaj 

qëndre në krahasim me planin e 

projektimit përcakton drejtimin e 

rrezeve projektuese, ndaj mund të kemi 

projektime ortogonale si ato që 

përdoren në metodën Monge, mund të 

kemi projektimet e kuotuara dhe 

asometrinë ortogonale ose projektimet 

oblikua. 

Projektimet qëndrore Kemi një 

projektim qëndror kur 

qëndra e projektimit 

është e pozicionuar në 

distancë përfundimtare. 

Quhet ndryshe edhe 

projektimi Poncelet. 

Argumenta të cilët duhet të trajtohen 

në një mënyrë prezantimi. 

Për të përshkruar një metodë prezantimi 

është e nevojshme të trajtohen këto 

argumenta: 


1. mënyrat e ekzekutimit të dy 

projektimeve (një projektim nuk 

është i mjaftueshëm për të dalluar 

elementët gjeometrikë) 

2. prezantimi i enteve gjeometrike, 

pika, plani etj 

3. kushtet e përgjithshme të 

perkatshmërisë 


paralelizmit 


perpendikularitetit etj 

8. Gjeometria përshkruese. 

Ajo është shkenca që na lejon 

nëpërmjet ndërtimeve gjeometrike, të 

prezantojmë në mënyrë sa më të 

pranueshme në një ose më shumë plane, 

objekte bidimensionale dhe tredimensionale. 

Prezantimi mund të finalizohet 

duke paraqitur objekte tashmë 

ekzistuese si psh tek relievi i ose 

objekteve të konceptuara paraprakisht 

si tek projektimi i punimve tredimensionale. 

Metodat e prezantimit (të perspektivës, 

të asometrisë) të gjeometrisë 

përshkruese bazohen në dy operacione 

fondamentale, që quhen operacione të 

projektimit dhe seksionimit. 

16

Kompasti është një nga mjetet më atike dhe që përdoret akoma 

madhe 

të shpejtë 

Grafosi është mjet për vizatim më i përdoruri në vitet 60-90 


Shenjuesi është mjet i nevojshëm për linjat dhe paraleleve në distancë të 

Goniometri shërben për matjen e këndeve 

Maskat shërbejnë për realizimin e figurave të ndryshmë në mënyrë shumë 

Teknigrafi shërben për matjen e këndeve dhe linjave të drejta 

17

Skuadrat shërbejnë për të vizatuar dhe projektuar 


Ranjeto shërben për të shkruajtur saktësisht me rapitograf 

Kalkulues analog 

Figura 1.21. Mjetet e përdorura në vizatimin teknik dhe evoluimi i tyre. 

Kompasti 

Është i formuar nga nga dy mbajtëse, druri 

është metalike, që zakonisht janë në të 

njëjtën gjatësi, që lidhen me njëra tjetrën 

me një sistem të thjeshtë rrotullash. 

Në bazë të dy pjesëve që ndonjëherë janë 

edhe që zgjaten, mund të gjejmë 

instrumenta të ndryshëm, në varësi të 

funksionit që luan kompasti; ato janë të 

përbëra nga një sistem majash ose 

gjilpërash dhe nga një shkrues, lapës, 

shkumës, portaminë etj. Në disa kompaste 

sidomos në ato profesionalë ekziston 

mundësia e ndërrimit të mjetit shkrues sipas 

sipërfaqes ku do të përdoret (dërrasë, ose 

letër). Në bazë të karakteristikave të 

mësiprërme kompastet i ndajmë në : 

Figura 1.22. Një kompast (Balaustroni). 

18

Quhen të tillë nëse kanë një majë fiksuese 

dhe një majë për të shkruajtur dhe një 

rrotull në qëndër për të rregulluar hapjen 

dhe mbylljen. 

Figura 1.23. Pamje e një kompasti perfekt. 

Të gjitha kompastet që thamë më sipër janë 

të mirë, por përdoren vetëm për të vizatuar 

rrathë ose harqe; përkundrazi i ashtuquajturi 

kompasti perfekt na lejon të krijojmë 

imazhe dhe hiperbola, parabola dhe elipse. 

Ai është i përbërë sit ë gjithë kompastet nga 

dy këmbë të lidhura me një ingranazh. 

Ndryshimi kryesor që determinon funksionin 

konsiston në faktin që njëra nga dy 

këmbët mund të zgjatet du bërë të mundur 

që të rritet eksenciteti i figurës. Një skemë 

funksionimi i këtij kompasti ilustrohet në 

figurën më sipër. 

Skuadra 


Figura 1.24. Skuadra 

Skuadrat (vizoret) janë instrumenta për të 

vizatuar, të shënuar dhe projektuar. Kanë 

një formë rentagolare dhe shpesh përdoren 

me vizore për të lënë gjurmë ose vizatuar 

segmente perpendikularë etj. 

Është e ndërtuar me materiale plastike 

metali, ose druri dhe është në dy variante: 

në njërin hipotenuza formon me katetet një 

kënd 30° dhe 60°, ndërsa në formën tjetër 

formon dy kënde 45°. Një nga katetet 

zakonisht është i graduar 

Rregullatori kalkulues 

Figura 1.25. Pamje e Rregullatorit 

kalkulues (llogaritës). 

Është një instrument llogaritës analog, që 

shfrytëzon logaritmet. Shumat e logaritmeve 

ekzekutohen grafikisht, duke 

spostuar një ose më shumë shkallë 

logaritmike. 

Përbëhet nga tre pjesë: 

1- një trup ku ndodhen disa shkallë fikse 

2- një vizore e rrëshqitshme me shkallë të 

lëvizshme, disa para e disa mbrapa 

3- një kursor me një ose disa linjë referimi 

19

PYETJE 

1. Cilat janë mjetet e vizatimit teknik? 

2. Kush janë instrumentat e prezantimit grafik të drejtpërdrejtë? 

3. Përse shërbejne instrumentat ndihmës të vizatimit? 

4. Cilat jane mjetet për matje dhe riferim? 

5. Cilat janë mjetet mbështetëse të vizatimit teknik? 

6. Permendni disa nga instrumentat e përdorur në vizatimin teknik. 

7. Çfare është gjeometria përshkruese? 


20

KAPITULLI 2 

TEORIA E PROCESEVE TE SHKEMBIMIT TE MASES 

1. Proceset njësi dhe klasifikimi i tyre 

2. Barazimet e këmbimit të masës 


3. Gjendja e qëndrueshme dhe e paqëndrueshme. Derivatet në lidhje me 

kohën. 

4 Rrjedhësit idealë dhe rrjedhësit piklorë. 

5. Ekuacionet e prurjes. Shpejtësia mesatare. 

6. Koeficienti i viskozitetit. 

7. Rrjedhja turbulente. Turbulenca, lindja e turbulencës dukuri e rastit? 

8. Karakteristika të rrjedhjes turbulente. 

9 . Manometrat 

10. Humbjet lokale te presionit 

21

KAPITULLI I DYTE 

1. TEORIA E PROCESEVE TE SHKEMBIMIT 

TE MASES 

Në teknologjinë ushqimore përdoren 

gjerësisht proceset e shkëmbimit të masës 

si përthithja, shpërthithja, kristalizimi, 

ekstraktimi lëng-lëng, ekstraktimi trup I 

ngurte-lëng, rektifikimi, tharja, avullimi etj. 

Karakteristike e këtyre proceseve është 

kalimi i substancave te caktuara nga njëra 

faze ne tjetrën. 

Force lëvizëse e proceseve të shkëmbimit te 

masës është diferenca midis përqendrimit 

ne ekuilibër dhe përqendrimit ekzistues te 

substancës ne faze; prandaj përpara 

studimit te këtyre proceseve duhet te njihen 

mënyrat e shprehjes se përqendrimeve te 

substancave qe përbejnë çdo faze. 


Përqendrim ne mase i një substance ne një 

faze quhet raporti i masës se asaj substance 

me masën e përgjithshme te fazës 

1. Proceset njësi dhe klasifikimi i tyre. 

Proceset njësi janë elementët bazë mbi të 

cilët ndërtohen linjat e përpunimit në 

teknologjinë ushqimore. Sepse edhe siç 

kemi thënë proceset teknologjike në 

industrinë ushqimore nuk janë gjë tjetër 

veçse një vijueshmëri e proceseve njësi. 

Termi “njësi” ka edhe një kuptim tjetër. 

Ky kuptim ka të bëjë me faktin se procesi 

mund të studiohet me një metodë të vetme, 

pavarësisht nga zbatimi specifik dhe 

produktet e prodhuara. Klasifikimi më i 

dendur që i bëhet proceseve unitare është ai 

që zbatohet mbi natyrën e fenomeneve që 

kushtëzojnë zhvillimin e procesit.: 

Tabela 2.1 Llojet e fenomeneve ne procese industriale 

Natyra e fenomenit Operacionet unitare 

Mekanike Bluarje, paketim, thermim, prerje, peshim etj 

Mbartja e sasisë së lëvizjes Përzierje, brumëzim, pompim, dekantim, 

centrifugim, filtrim, ndarje me membranë etj 

Mbartja e nxehtësisë Ngrohje, ftohje, ngrirje, mbingrirje etj 

Mbartja e masës Kriposje, ekstraktim, avullim, distilim etj 

Reaksione kimike biokimike dhe 

mikrobiologjike 

Neutralizim i vajrave, fermentime, stazhionim, 

prodhim i biomasës dhe i starterave, pasterizim etj 

Optimizmi dhe kontrolli i proceseve njësi 

kërkon njohje të thelluar të fenomeneve 

22

fondamentale (mekanike, fizike, kimike 

dhe biologjike) që i përcaktojnë ato si edhe 

2. Barazimet e këmbimit të masës 

Shpejtësi të zhvillimit të procesit të 

shkëmbimit te masës do të quajmë sasinë e 

një substance që kalon nëpër njësinë e 

sipërfaqes së kontaktit midis fazave te 

njësinë e kohës: 

Ne çdo faze dallohen dy zona: bërthama 

turbulente (pjesa kryesore e fazës) dhe 

shtresa kufitare, qe formohet ne zonën e 

kontaktit me fazën tjetër. 

Shkëmbimi i masës midis dy fazave kryhet 

me anën e difuzionit molekular si dhe 

transmetimit konvektiv. 

Difuzion molekular quhet dukuria e 

transmetimit te masës për shkak te lëvizjes se 

çrregullt te vete molekulave. 

Ndërsa me transmetim konvektiv te masës 

quhet dukuria e transmetimit te saj për 

shkak te përzierjes se shtresave me 

përqendrime te ndryshme. Shkëmbimi i 

masës ne bërthamën turbulente ndodh 

kryesisht për shkak të transmetimit me 

konveksion. 

Si rrjedhim i përzierjes intensive, 

përqendrimi i substancës që shkëmbehet 

është i njëjtë ne te gjitha pikat e çdo 

prerjeje te bërthamës turbulente. Shtresa 

kufitare është zona ku ndodh një ndryshim i 

shpejte i përqendrimit të substancës. Në 

këtë shtresë shkëmbimi i masës kryhet si 

nëpërmjet konveksionit, ashtu edhe 

nëpërmjet difuzionit molekular (analog 

me konduksionin tek shkëmbimi i 

nxehtësisë). Duke u afruar drejt sipërfaqes 


përshkrimin e tyre me relacione 

matematike. Këto ekuacione i referohen 

zakonisht bilanceve materiale, energjetike 

dhe kinetike të këtyre proceseve. 

se kontaktit midis fazave, rrymat 

konvektive vijnë duke u dobësuar, ndërsa 

roli i difuzionit molekular rritet. Ne 

sipërfaqen e kontaktit kalimi i substancës 

ndodh kryesisht për shkak te difuzionit 

molekular. 

Difuzioni molekular 

23

Figure 2.1. Një shembull i difuzionit 

molekular 

Shpejtësia e kalimit të një substance nëëpër 

një shtrese për shkak të difuzionit 

molekular është në përpjesëtim të drejtë me 

diferencën ndërmjet përqendrimeve 

vëllimore në masë në të dyja anët e shtresës 

dhe në përpjesëtim të zhdrejte me 

trashësinë e saj. 

Në çdo fazë dallohen dy zona: bërthama 

turbulente (pjesa kryesore e fazës) dhe 

shtresa kufitare, qe formohet ne zonën e 

kontaktit me fazën tjetër. Shkëmbimi i 

masës midis dy fazave kryhet me anën e 

difuzionit molekular si dhe transmetimit 

konvektiv. 

Difuzion molekular quhet dukuria e 

transmetimit te masës për shkak te 

lëvizjes se çrregullt te vete molekulave. 

Ndërsa me transmetim konvektiv te masës 


quhet dukuria e transmetimit te saj për 

shkak te përzierjes se shtresave me 

përqendrime te ndryshme. Shkembimi i 

masës ne bërthamën turbulente ndodh 

kryesisht për shkak te transmetimit me 

konveksion. Si rrjedhim i përzierjes 

intensive, përqendrimi i substancës qe 

shkëmbehet është i njëjtë ne te gjitha pikat 

e çdo prerjeje te bërthamës turbulente. 

Shtresa kufitare është zona ku ndodh një 

ndryshim i shpejte i përqendrimit te 

substancës. Ne këtë shtrese shkëmbimi i 

masës kryhet si nëpërmjet konveksionit 

ashtu edhe nëpërmjet difuzionit 

molekular(analog me konduksionin tek 

shkëmbimi i nxehtësisë). 

Duke u afruar drejt sipërfaqes se kontaktit 

midis fazave, rrymat konvektive vijnë duke 

u dobësuar, ndërsa roli i difuzionit 

molekular rritet. Ne sipërfaqen e kontaktit 

kalimi i substancës ndodh kryesisht për 

shkak te difuzionit molekular. 

Koeficienti i difuzionit varet nga vetitë e 

substancës qe difuzon dhe nga vetitë e 

fazës ku zhvillohet procesi i difuzionit 

molekular. Ai varet gjithashtu nga 

temperatura dhe nga presioni. 

Sistemi apo procesi ndodhet në një gjendje 

apo kondita izotermike kur temperature 

është e njëjtë në çdo pikë brenda tij; në të 

kundërt kemi të bëjmë me gjendje ose 

kushte joizotermike. 


apo kushte izobarike kur presioni është i 

njëjtë në çdo pikë brenda tij në të kundërt 

kemi të bëjmë me gjendje ose kushte 

joizobarike. 

24

2.3 Gjendja e qëndrueshme dhe e 

paqëndrueshme. Derivatet në lidhje me 

kohën. 


të qëndrueshme (stacionare) kur parametrat 

e tij (shpejtësia, temperature, presioni, 

përqendrimi etj) në çdo pikë të tij nuk 

ndryshojnë me kohën. Në të kundërt kemi 

të bëjmë me gjendjen e paqëndrueshme. 

Sistemi apo procesi mund të ndodhet në 

gjendje stacionare edhe në kushte 

joizotermike apo joizobarike sikundër 

mund të ndodhet në kushte izotermike apo 

izobarike duke qënë ne gjendje 

jostacionare. Më poshtë do të trajtojmë 

kryesisht sisteme në gjendje stacionare. 

Gjendja jostacionare është objekt kontrolli 

dhe drejtimi të sistemeve ose ndeshet vetëm 

në rastet e lëshimit apo fillimit të procesit, 

ndërprerjes së tij ose ndryshimit të 

parametrave operacional. Sqarojmë 

derivatet në lidhje me kohën me të cilat do 

të ndeshemi në trajtim: konsiderojmë një 

madhësi M, që ndryshon në hapësirë dhe 

kohë: 

M=f(x,y,z,t) 

Ndjekim ndryshimin e madhësisë M në 

pikën e hapësirës me koordinata x, y dhe z. 

Supozojmë se gjatë një intervali 

pambarimisht të vogël kohe dt, madhësia 

në fjalë ndryshon me dM. ndryshimi i plotë 

i madhësisë në këtë rast erdhi vetëm nga 

kalimi i intervalit të kohës: 

dM=(αM/αt)dt 

kështu që derivati i pjesshëm në lidhje me 

kohën shpreh edhe derivatin e plotë të saj 

në lidhje me të. 

2.4. Rrjedhësit idealë dhe rrjedhësit 

piklorë. 

Në të gjithë materialin lëngjet dhe gazet 

emërtohen rrjedhës. Ky emërtim nxjerr në 

pah vetinë e përbashkët dhe dalluese të tyre 

nga trupi i ngurtë d.m.th, rrjedhshmërinë që 

fitojnë kur mbi ta ushtrohet forcë 

zhvendosëshe edhe nëse është e vogël. 

Në nxjerrje dhe në zbatimin e ligjshmërive 

të rrjedhjes, përdoret gjerësisht koncepti i 

rrjedhësve idealë dhe realë. Ideal 

konsiderohet rrjedhësi joviskoz dhe me 

densitet konstant. 

Rrjedhësit realë ose siç quhen rrjedhësit 

viskozë nga ana e tyre janë dy llojesh 

rrjedhës piklorë dhe elastikë- densiteti i të 

cilëve konsiderohet i pandryshueshëm ndaj 

ndryshimeve të temperaturave dhe 

presionit. 

Ndarja në fakt është konvencionale, në të 

vërtetë përderisa densiteti i rrjedhësit të 

pastër është në funksion të temperaturës 

dhe presionit të gjithë rrjedhësit në gjendje 

stacionare dhe në kondita izotermike sillen 

si piklorë dhe e kundërta, në gjendjen 

jostacionare apo në kondita joizotermike 

dhe joizobarike sillen si rrjedhës elastikë. 

Gjatë zhvillimit të proceseve është shumë e 

vështirë të sigurohen kushte operacionale 

për ta konsideruar rrjedhësin piklor. Deri në 

shekullin e kaluar studimet për rrjedhjen e 

lëngjeve dhe gazeve (studimet në 

hidrodinamikë dhe aerodinamikë) mbështeteshin 

në supozimin e rrjedhësit ideal 

(joviskoz). 

Në përputhje me këtë teori të rrjdhjes 

ideale, dhe të rrjedhjes kundrejt trupit apo 

zhvendosjes së trupit në rrjedhësin e 

palëvizshëm nëpërmjet shtresave të 

rrjedhësit si dhe ndërmjet tij dhe paretit

(sipërfaqes së ngurtë të trupit në kontakt me 

rrjedhësin) ushtrohen vetëm forcat normale 

të presionit hidrostatik, pra mungonin 

forcat tangenciale që do të kushtëzonin 

zhvendosjen e shtresave të rrjedhësit 

kundrejt njëra tjetrës dhe kundrejt paretiti. 

Kjo teori ndonëse gjeti aplikim të gjerë në 

praktikë (edhe sot ajo gjen aplikim p.sh 

ekuacioni i njohur i Bernulit, nuk mundi ti 

jepte shpjegim problemit të rezistencës që 

lind gjatë zhvendosjes së trupit në 

rrjedhës). 

Zbatimi i teorisë së rrjedhësve idealë në 

këtë rast çonte në përfundimin paradoksal: 

mbi trupin e ngurtë që zhvendoset 

njëtrajtësisht në vëllimin e pafund të 

rrjedhësit nuk ushtrohet asnjë rezistencë 

(d.m.th avionit për tu ngritur i duhet të 

sigurojë vetëm forcën e nevojshme 

ngritëse). 

Mospërputhja e këtyre rezultateve me 

realitetin shpjegohet me faktin se gjatë 

rrjedhjes krahas forcave normale veprojnë 

edhe ato tangenciale- dmth forcat e fërkimit 

të brendshëm. 

Këto të fundit lidhen me atë veti të 

rrjedhësit që quhet viskozitet dhe lindin 

si rezultat i bashkëveprimit fizik 

ndërmolekular apo atomo-molekular. 

Kështu ndërsa në rastin e rrjedhësve idealë 

(ku ky bashkëveprim dhe forcat tangenciale 

që burojnë prej tij mungojnë) gjatë 

sipërfaqes së kontaktit rrjedhës-trup i 

ngurtë (paretit), tek rrjedhësit realë (si 

rezultat i atij bashkëveprimi dhe i forcave 

tangenciale që lindin dhe ushtrohen në 

kufirin ndarës rrjedhës-trup i ngurtë) 

rrjedhësi ngjitet në paret: pra pareti dhe 

shtresa e rrjedhësit në kontakt me të 

zhvendoset me të njëjtën shpejtësi. 


Pikërisht ky fakt e ndryshon tablonë e 

rrjedhjes reale nga ajo ideale. 

Ndryshimi në fakt varet nga shkalla e 

bashkëveprimit. Kjo e fundit është 

karakteristike e rrjedhësit dhe shprehet 

nëpërmjet vlerës numerike të viskozitetit të 

tij. Kështu në rastin e rrjedhësve me 

viskozitet të ulët dhe në kushtet e rrjedhjes 

me shpejtësi jo të mëdha, devijimi mund të 

mos merret në konsideratë dhe mund të 

përdoret (si p.sh edhe bëhet në shumë raste 

për gazet dhe ujin). 

2.5. Ekuacionet e prurjes. Shpejtësia 

mesatare. 

Më poshtë rrjedhësit do ti shqyrtojmë si një 

mjedis homogjen i pandërprerë, d.m.th 

vetitë fizike janë funksione të vazhdueshme 

të koordinatave dhe kohës. Nuk do 

te merret parasysh fakti se vëllimi 

elementar i rrjedhësit- pjesëza apo pika e tij 

është një tërësi molekulash në shtrirje të 

caktuar në lidhje me njëra tjetrën. Ky 

supozim ka vend përderisa elementi 

pambarimisht i vogël i rrjedhësit (pjesëza) 

që do të merret në shqyrtim ka përmasa 

shumë herë më të mëdha se sa rruga e lirë 

mesatare e molekulave. 

Prerja tërthore e tubit të rrymës pingul 

me drejtimin e rrjedhjes do të quhet 

seksion tërthor i rrymës, ndërsa 

perimetri i kësaj prerjeje- perimetër i 

lagur i saj. 

Dallojmë prurjen vëllimore Q dhe prurjen 

në masë G; e para shpreh vëllimin e 

rrjedhësit që kalon përmes sistemit në 

njësinë e kohës ndërsa e dyta masën e 

rrjedhësit që kalon përmes sistemit në 

njësinë e kohës. 

26

Është e qartë se: 

G=Q.p 

p- densiteti i rrjedhësit. Ekuacioni i prurjes 

është shprehje e ligjit të ruajtjes së masës 

ne kushtet e gjendjes stacionare d.m.th G = 

konstant. Për sistemin e paraqitur ai do 

trajtën: 

Q1p1=Q2p2 

Shpejtësi mesatare e rrjedhjes Vmes quhet 

raporti i prurjes vëllimore me seksion 

tërthor të rrymës S. Me këto shënime 

ekuacioni i prurjes mund të rishkruhet në 

trajtën: 

Vmes1S1p1=Vmes2S2p2 

Regjimet e rrjedhjes. Diametri i 

njëvlershëm. 

Le të përshkruajmë ekperimentin e kryer 

nga Reinoldsi në vitin 1883. Në enën A 

(Figura 2.4) të mbushur me ujë dhe të 

bashkuar me tubin prej qelqi horizontal të 

shkarkimit B është futur tubi kapilar C 

përmes të cilit rrjedh lëngu i ngjyrosur i 

enës D. Niveli i ujit në enën A mbahet 

konstant, ndërsa dozimi i lëngut të 

ngjyrosur dhe shpejtësia e lëvizjes së ujit 

përmes tubit të shkarkimit ndryshohet me 

anë të ventilave. 

Figure 2.2 Skema e nje regjimi të rrjedhjes 


Për shpejtësi të vogla të ujit në tubin 

horizontal B, vihet re se rrëkeja e hollë e 

ujit të ngjyrosur zgjatet drejt deri në fund të 

tubit pa u përzier me ujin. 

Kjo lëvizje e rrjedhësit gjatë së cilës 

pjesëzat e tij zhvendosen sipas trajektoresh 

paralele u quajt rrjedhje Laminare 

(lamina= shtresë, pra rrjedhje në formë 

shtresash). 

Figura 2.3 Pamje e rrjedhjes turbulente 

Me rritjen e mëtejshme të shpejtësisë së ujit 

në tubin horizontal (me hapjen e mëtejshme 

të ventilit) rrëkeja e lëngut të ngjyrosur 

fillimisht kryen lëvizje të valëzuar dhe më 

pas prishet duke u përzier me masën e ujit. 

Kjo lëvizje e çrregullt gjatë së cilës pjesëza 

e tij zhvendoste sipas trajektoresh të 

çrregullta ndërkohë që masa zhvendoste 

në të njëjtin drejtim u quajt rrjedhje 

Turbulente (rrjedhje shtjellore). 

27

Figura 2.4. Ilustrim i eksperimentit të 

Rejnoldsit mbi regjimin e rrjedhjes 

Duke përsëritur eksperimentin në kushte të 

ndryshme (duke përdorur në vend të ujit 

lëngje të tjerë si edhe duke e ndryshuar 

diametrin e brendshëm të tubit të 

shkarkimit dhe prurjen e lëngut) Reinolds 

arrin në përfundimin se në tubat e lëmuar 

(siç edhe mund të konsiderohen me të 


drejtë tubat e qelqit) rrjedhja laminare 

vazhdon për sa kohë që raporti pa përmasa: 

VmesDp/µ, është më i vogël se 2100. Ky 

raport u quajt më pas Kriter i Reinoldsi 

(Re). 

Figura 2.5. Skema e një rrjedhje të rregullt 

Pra rrjedhja mbetet laminare për sa kohë që 

Re

Në rastet kur seksioni tërthor i rrymës nuk 

është rrethor (p.sh gjatë rrjedhjes përmes 

tubave, kanaleve apo hapësirave me 

seksion tërthor të çrregullt) në vend të 

diametrit të brendshëm të tubit D përdoret i 

ashtuquajturi diametër i njëvleftshëm De. 

Ky diametër është i barabartë me 

katërfishin e raportit të sipërfaqes së prerjes 

tërthore të tubit të rrymës me perimetrin e 

lagur të saj. Shembujt më sipër tregojnë 

këtë kuptim. 

2.6. Koeficienti i viskozitetit. 

Viskoziteti i rrjedhësit i quajtur ndryshe 

edhe viskozitet dinamik paraqet një veti 

fizike të rrjedhësit dhe si e tillë ai është 

funksion i gjendjes: µ = µ (T,p). Megjithatë 

në praktikë si njësi matëse e viskozitetit 

përdoret gjerësisht centipuazë (cpz): 1pz 

dhe 1Pa.s=1000cpz. Viskoziteti i shumicës 

së lëngjeve në kushte të zakonshme variron 

në kufijtë 0.5 deri 2 cpz; ai zvogëlohet 

ndjeshëm me rritjen e temperaturës dhe 

rritet me rritjen e presionit. 

Viskoziteti i gazeve nga ana e tij varion në 

kufijtë 0.01 deri 0.05 cpz; Ai rritet me 

rritjen e temperaturës (kjo shpjegohet me 

natyrën molekular kinetike të gazeve ) dhe 

në presione të mëdha edhe me rritjen e 

presionit. 

Raporti i viskozitetit të rrjedhësit me 

densitetin e tij quhet viskozitet kinematikë: 

V= µp 


Figure 2. 7. Dallimi midis rrjedhjes 

laminare dhe turbulente 

Rrjedhësit që i binden ligjit të Njutonit, për 

fërkimin e brendshëm sipas të cilit fluksi i 

sasisë së lëvizjes në një drejtim të dhënë 

është në përpjesëtim të drejtë me 

gradientin e shpejtësisë në atë drejtim 

quhen njutonianë ose normalë. Në shumë 

procese industriale veçanërisht në ditët e 

sotme ndeshen rrjedhës apo përzierje 

rrjedhësish, sjellja e të cilëve ndryshon nga 

ajo e rrjedhësve njutonianë. 

Në këtë grup hyjnë pjesa më e madhe e 

polimerëve dhe suspensioneve koloidal, 

ngjitësit bojërat, dhe pigmentet, 

suspensionet e trasha, pastat e shumë 

produkte ushqimore. Të gjithë këta quhen 

me një emër rrjedhës jonjutonianë ose 

jonormalë. Rrjedhja e tyre përbën një 

ndarje të veçantë të Teologjisë (shkenca e 

deformimit dhe rrjedhjes, që mbështete në 

teorinë e mësipërme të rrjedhjes dhe në 

teorinë e elasticitetit të Hukut). 

Në reologji rrjedhësit jonjutonianë 

klasifikohen në tre nëngrupe: 

a. rrjedhës jonjutonianë me veti reologjike 

të pandryshueshme me kohën 

b. rrjedhës me veti reologjike të 

ndryshueshme me kohen dhe 

29

c. rrjedhës me veti elastike – rrjedhësit 

viskoelastikë 

Figure 2.8 Skema e një rrjedhësi 

Njutonian 

Figure 2. 8. Skema e nje rrjedhesi me veti 

elastike 

Në nëngrupin e parë që është edhe më i 

madhi dallojmë rrjedhësit e Bingamit, 

rrjedhësit pseudoplastikë dhe rrjedhësit 

dilatantë (të bymyer). 

Rrjedhësit që i binden ligjit te Bingamit 

qëndrojnë palëvizur për sa kohë që tensioni 

i fërkimit të brendshëm është më i vogël se 

sa një vlerë kufi dhe sillen si rrjedhës 


njutonianë kur ky tension e kalon këtë 

vlerë. 

Një rrjedhje e tillë kushtëzohet nga prania 

në rrjedhës e një strukture hapësinore jo 

shumë të qëndrueshme në formë rrjete apo 

ansamblesh, e cila prishet kur tensioni i 

ushtruar kapërcen një vlerë kritike. Sipas 

këtij modeli sillen suspensionet e argjilave, 

pasta e dhëmbëve dhe llumrat e 

kanalizimeve komunale. 

Një tjetër grup janë ata që i binden 

modelit të Osvaldit ose i ashtuquajturi 

viskozitet aparent. Karakteristikë për këta 

është prania e molekulave me varg të gjatë 

apo grimcave të zgjatura të cilat në 

gradientë të vogla shpejtësie mbeten të 

orientuara në mënyrë të çrregullt duke 

vështirësuar kështu rrjedhjen ndërsa me 

rritjen e gradientit të shpejtësisë fillon 

orientimi i tyre në drejtimin e rrjedhjes. Kjo 

bën që viskoziteti aparent të zvogëlohet dhe 

rrjedhja ti afrohet asaj njutoniane. 

Kështu sillen pjesa më e madhe e 

tretësirave polimere ose substancave 

makromolekulare, suspensionet e grimcave 

asimetrike suspensionet e flokulantëve dhe 

pigmenteve, në mënyrë të veçantë pulpa 

për përgatitjen e brumit të letrës apo 

kartonit, bojërat e shtypit etj. 

Për rrjedhësit dilatantë pra viskoziteti 

aparent rritet me rritjen e gradientit të 

shpejtësisë. 

Karakteristikë për këta rrjedhës është 

prania në ta e grimcave relativisht të 

mëdha, të cilat në prani të gradientëve të 

mëdhenj të shpejtësisë orientohen drejt 

një paketimi shumë të ngjeshur duke 

krijuar pa pritur një vëllim të lirë e të 

madh (bymim), për të cilin lëngu nuk 

30

mjafton dhe as arrin ta mbushë dhe të 

orientohet në drejtim të rrjedhjes. 

Kështu sillen suspensionet e rërës së trashë, 

të rërës thithëse, të niseshtesë, mikës, 

betonit te njomë (le të kujtojmë se sa forcë 

duhet për të mposhtur rërën e deti kur ecim 

apo betonin e njomë për të kaluar se si 

zhytet këmba në të). 

Nëngrupi i dytë janë rrjedhësit vetitë e të 

cilëve janë në funksion edhe të kohës. 

Edhe në këtë grup dallojmë: rrjedhësit 

tiksotropikë dhe ata reospektikë. 

Për rrjedhësit tiksotropikë është 

karakteristikë, prania në një strukture në 

formën e vargjeve të gjata molekulare e cila 

me ushtrimin e tensionit pra në prani të 

gradientit të shpejtësisë prishet (kujtojmë se 

nuk është fjala për copëtime mekanike të 

lidhjeve molekulare por modifikime 

dinamike të strukturave si gjeli), gjë që sjell 

zvogëlimin e viskozitetit me kalimin e 

kohës, madje edhe në qoftë se gradienti 

mbahet i pandryshuar. 

Në rrjedhësit reospektivë rritja e gradientit 

shoqërohet jo me zvogëlim por me rritjen e 

viskozitetit. Struktura e tyre në formë 

fibrash me ushtrimin e një gradienti 

shpejtësie (ose edhe thjesht duke tundur 

enën) tenton drejt një orientimi më të plotë 

por që është më larg ekuilibrit që i 

përgjigjet orientimit jo të plotë. Si rezultat 

viskoziteti rritet, por me largimin e 

veprimit të jashtëm ekuilibri vendoset 

përsëri. Kështu sillen p.sh suspensionet 

ujore të gipsit si dhe tretësirat ujore të 

bentoniteve dhe të pentaoskidit të vadatit. 


Figure 2.9. Skema e rrjedhesve turbolente 

me ndryshimin e temperatures. 

Në nëgrupim e tretë bëjnë pjesë 

rrjedhësit viskoelastikë. Një numër jo i 

vogël lëngjesh kanë edhe veti elastike dmth 

zotërojnë aftësinë të ruajnë apo absorbojnë 

një pjesë të sasisë së lëvizjes që i 

komunikohet dhe ta japin atë më pas. I 

njohur është p.sh efekti i soup boëlrrotullimi 

në kahen e kundërt të supës në 

tas pasi e kemi përzier për një çast me lugë. 

Kjo dukuri është e lidhur me strukturën në 

formë xheli të rrjedhësit, e cila 

karakterizohet nga prania e molekulave me 

varg të gjatë që gjatë lëvizjes rrotulluese 

pësojnë deformime për shkak të 

komponentëve të tensionit të fërkimit 

normale me drejtimin e rrjedhjes që lindin 

gjatë një lëvizje të tillë. 

Figura 2.10. Deformimi gjatë rrjedhjes i 

rrjedhësit viskoelastik. 

31

Rrjedhësit jo Newtonian. 

Për ta ilustruar me një shembull po marrim 

në shqyrtim si rrjedhës jo ujin e pastër, por 

një xhel amidoni. Bëhet fjale në të vërtetë 

për një strukturë gjysmë të 

ngurtëtredimensionale, në të cilën molekulat 

e amidonit të xhelatinizuara dhe hidratuara 

krijojnë një rrjete që ndalon ujin ne rrjedhë. 

Nëse përsërisim eksperimentin e pllakës do të 

shohim se xhelatina nuk rrjedh, pra nuk 

krijon ndonjë gradient shpejtësie. Përderisa 

të qëndrojë e plotë struktura 

tredimensionale që mban ujin, xhelatina 

nuk mund të rrjedhë. Rrjedhja fillon vetëm 

kur forca e zbatuar e tejkalon vlerën kufi që 

çon në thyerjen e rrjetës tredimensionale. 

Lëngjet që sillen në këtë mënyrë quhen 

plastike. Vlefta e TO është shume e 

vlefshme për shume zbatime ne 

teknologjinë ushqimore. Ajo shërben si 

mase sigurie për te penguar rrjedhësin, kur 

ne nuk duam qe ai të rrjedhë (bojëra 

ushqimore, pasta dhëmbësh etj). TO quhet 

ndryshe edhe kufiri i rrjedhshmërisë. 

Ekzistojnë disa sisteme që i ngjajnë pak 

rrjedhësve plastike, por nuk sillen 

saktësisht si ata, prandaj edhe i quajmë 

pseudoplastike. 

Këto janë sistemet e përberë nga 

suspensione dhe janë shumë të shpeshtë në 

rrjedhësit ushqimore. Rasti klasik është ai i 

lëngjeve të turbullt të frutave dhe perimeve. 

Këto lengje janë të përberë nga një pjese e 

lëngët, që në përgjithësi është solucion ujor 

sheqeri, kripe dhe komponime të tjera me 

peshe të vogël molekulare, si edhe nga një 

pjese e ngurte, e përberë nga fragmente 

celulash në suspension. 

Kur lëngu është ne qetësi, pjesëzat e ngurta 

vendosen në një strukture tredimensionale, 

të ngjashme me atë të xhelit 


të amidonit dhe japin në tërësi pamjen e një 

trupi "pothuajse të ngurtë". 

Në fakt, pjesëzat e ngurta nuk janë 

tëlidhura midis tyre, dhe nëse ne kryejmë 

eksperimentin e pllakës, zbatimi i një force 

qofte edhe shume te vogël, vënë në lëvizje 

rrjedhësin, megjithëse me një 

gradient shpejtësie shume të vogël. 

Formimi i gradientit të shpejtësisë ka si 

efekt organizimin e pjesëzave te ngurta dhe 

venien e tyre ne lëvizje. Në rast se forca e 

zbatuar është e larte në mënyrë 

tëmjaftueshme, copëzat e ngurta ndjekin 

shtresat e lëngut dhe nuk përfaqesojnë me 

një pengesë të fortë për rrjedhjen, me 

përjashtim të fërkimit që ekziston midis 

tyre dhe fazës së lëngët. 

Ndryshimi i sjelljes reologjike te lëngjeve 

me temperaturën 

Viskoziteti i gazeve rritet me rritjen e 

temperaturës. Viskoziteti i lëngjeve 

zvogëlohet me matjen e temperaturës. 

Varësia e viskozitetit nga temperatura 

shprehet nga ekuacioni i Arheniusit. 

Koncepti i rezistencës tangenciale 

Fenomenet e fërkimit përcaktojnë një profil 

shpejtësie me një vlefte maksimale pranë 

aksit te tubit dhe vlere 0 ne paret. Pllakat 

me shpejtësi konstante ne këtë rast janë 

pllaka cilindrike, lëvizja e të cilave mund të 

imagjinohet si lëvizja e disa cilindrave 

koncentrike me rreze që vjen duke u 

zvogëluar. 

Supozojmë se kemi matur presionin në 

tëmajte dhe në të djathtë. Praktikisht, dy 

presionet nuk janë të barabarta. Presioni në 

anën e djathte është më i ulët se ai nëanën e 

majte. Diferenca AP quhet humbje ngarkese 

dhe tregon se rrjedhësi duke kaluar nga x ne 

+ Ax, ka humbur energji. 

32

Figure 2.11. Skema e rezistences 

tangenciale 

Kjo energji ka humbur për mposhtjen e 

rezistencës tangenciale që i kundërvihet 

lëvizjes së cilindrit nga fërkimi në cilindrin 

që e përmban. Me rritjen e rrezes së 

cilindrave, rritet sipërfaqja tyre anësore, për 

pasoje rritet fërkimi dhe rezistenca 

tangenciale që i kundërvihet lëvizjes se tyre. 

Afër paretit, ku rrezja është maksimale, do 

të kemi maksimumin e rezistencës 

tangenciale. Me fjalë të tjera, fenomeni nis 

të krijohet pikërisht nga fërkimi i krijuar 

midis lëngut dhe paretit që, transmetohet 

nga lëngu në lëng, deri në boshtin e 

tubacionit. Po të mos kishte fërkime 

shpejtësia e rrjedhësit do të ishte e njëjtë, si 

afër paretit, ashtu edhe në qendër të boshtit 

të tubacionit dhe nuk do të kishte humbje 

energjie. 

Regjimi lëvizjes së lëngut real, regjimi 

laminar. 

Në një farë mënyre mund të themi se 

kemi dy mënyra të lëvizjes së lëngjeve: 

lëvizje në shtresa, laminare dhe lëvizja 

turbulente. 

Normalisht edhe lëvizja e ujit në një 

tubacion, në një kanal ose lumë është 

turbulente. Është një lëvizje në të cilën nuk 

ndodhin vetëm lëvizjet e padukshme 

brauniane dhe lëvizin molekulat, por edhe 


shumë grupe molekulash që lëvizin karshi 

lëngut edhe me lëvizje të dukshme, me sy 

të lirë. Ka një diferencë të madhe midis 

lëvizjes së këtyre dy rrymave. 

Në lëvizjen laminare zhvendosja e 

grimcave është e parashikueshme, për çdo 

grimcë duke ditur se ku ndodhet në një 

moment të caktuar mund të themi se ku do 

të jetë në një moment të ardhshëm. Ligjet 

që studiojnë këtë lëvizje janë përcaktuese 

dhe të qarta. 

Ndërkaq lëvizja turbulente është e 

paparashikueshme, nuk mund të dihet se ku 

do të ndodhet grimca pas një farë kohe. Kjo 

lëvizje studiohet me metoda empirike dhe 

statistike, duke mos qenë në gjendje të 

interpretojmë lëvizjen e një molekule të 

vetme, por atë të një mase komplekse të 

madhe lëngu. Ai që studioi mënyrat e 

ndryshme të lëvizjes së rrjedhësve duke 

dhënë konceptet themelore të tyre ishte 

Reynolds. 

Në lëvizjen laminare lëvizjet e brendshme 

të lëngut janë të tilla që e detyrojnë 

grimcën të ndjekë faqen e paretit me 

fjalë të tjera grimca nuk ka energjinë e 

mjaftueshme për të mposhtur fërkimet 

dhe të lëvizë për llogari të saj. Kurse në 

lëvizjen turbulente grimca me të arritur 

majën e pengesës vazhdon për inerci 

lëvizjen e saj dhe pozicioni karshi paretit 

ndryshon krejtësisht. 

Në këtë rast grimca zotëron një energji 

kinetike të mjaftueshme për të përballuar 

fërkimet me grimcat rrethuese. 

Pra Reynolds doli në përfundimin se 

mënyra e lëvizjes së rrjedhësve 

përcaktohet nga raporti midis forcave që 

e detyrojnë lëngun të thyejë rregullsinë e 

lëvizjes laminare. 

33

Në praktikë nuk lind nevoja të njihet 

shpërndarja e shpejtësisë, temperaturës apo 

përqendrimit por njohja e saj lejon të 

njehsohen lehtë madhësitë me interes, si 

p.sh shpejtësia mesatare apo prurja e 

rrjedhësit kur mbi të ushtrohet një forcë 

zhvendosëse dhe anasjelltas, temperatura 

mesatare apo nxehtësia që mbartet në 

njësinë e kohës si dhe përqendrimi mesatar 

apo masa e komponentit që mbartet në 

njësinë e kohës. Ndonëse sistemet që do te 

merren në shqyrtim janë të thjeshtë 

rezultatet që do të arrihen gjejnë zbatim 

shumë të gjerë. 

Metoda që do të zbatohet për çdo rast do të 

jetë e njëjtë: ligjet e njohura të natyrës pra 

ligjet e ruajtjes do të zbatohen mbi një 

element shumë të vogël në formën e një 

shtrese shumë të hollë por me trashësi të 

fundme, që do të merret brenda sistemit që 

do të analizohet dhe në pëpërputhje me 

simetrinë e tij. 

Mbi këtë element të sistemit do të zbatohen 

sipas rastit ligjet e ruajtjes në trajtën e 

bilanceve për gjendjen stacionare: 

1. Sasia që hyn në shtresën e hollë në 

njësinë e kohës 

2. Sasia që largohet nga shtresa e hollë në 

njësinë e kohës 

3. Sasia që prodhohet në shtresën e hollë 

në njësinë e kohës 

Për të përcaktuar zgjidhjen e këtij problemi 

dhe për të llogaritur këtë çështje do të 

veprohet në këtë mënyra: përpilohet bilanci 

i sasisë së lëvizjes në trajtën 3:1 për 

elementin e rrjedhësit në formën e shtresës 

së hollë me trashësi të fundme kalohet në 

limit për trashësinë e shtresës që tenton 

drejt zeros dhe duke përdorur konceptin e 

derivatit të rendit të parë, arrihet në 

ekuacionin diferencial të fluksit të 

shpejtësisë. 


Integrimi i ekuacioneve që përftohen jep 

përkatësisht profilin e fluksit dhe atë të 

shpejtësisë për sistemin në rrjedhje të 

marrë në shqyrtim. 

Mbi bazën e këtyre njësohen madhësitë me 

interes si p.sh forca e fërkimit që ushtrohet 

në kufirin ndarës trup i ngurtë-rrjedhës, 

shpejtësia mesatare e rrjedhësit apo prurja e 

tij në ato kushte etj. Gjatë integrimit të 

ekuacioneve shfaqen konstantet e integrimit 

për përcaktimin e të cilave nevojiten të 

njihen kushtet kufitare. 

KK 1 pareti dhe rrjedhësi ngjitur me të 

zhvendosen me të njëjtën shpejtësi (është 

fjala për rrjedhësit realë). 

KK 2 në kufirin ndarës lëng-lëng fluksi i 

sasisë së lëvizjes dhe shpejtësia e rrjedhjes 

janë funksione të vazhdueshme dmth kanë 

vlera numerike të njëjta nga të dy anët e 

kufirit ndarës. 

KK 3 në kufirin ndarës lëng-gaz fluksi i 

sasisë së lëvizjes nga ana e gazit në drejtim 

të lëngut është shumë i vogël dhe si i tillë 

do të pranohet = 0 (densiteti molar i gazeve 

është shumë i vogël nga ai i lëngjeve) 

Lë të shikojmë disa sisteme në rrjedhje 

gjeometrike të thjeshtë dhe në kondita 

izotermike pra në kushte kur densiteti dhe 

viskoziteti mbeten të pandryshuar gjatë 

rrjedhjes. 

Në përputhje me gjeometrinë dhe simetrinë 

e sistemit që do të merret në konsideratë do 

të punohet sipas rastit në sistemin 

koordinativ, këndrejte ose cilindrik. 

34

Figura 2.12.Pamje e sitemit koordinativ 

cilindrik 

2.7 Rrjedhja turbulente. Turbulenca, lindja 

e turbulencës dukuri e rastit. 

Në dallim nga rrjedhja laminare ku pjesëzat 

e rrjedhësit zhvendosen sipas trajektoreve 

paralele me drejtimin e rrjedhjes dhe sasia e 

lëvizjes nxehtësia dhe masa mbarten nga 

shtresa në shtresë si rezultat vetëm i 

bashkëveprimit molekular, në rrjedhjen 

turbulente pjesëzat e rrjedhësit zhvendosen 

në drejtimin e rrjedhjes sipas trajektoresh të 

ngatërruara duke kryer lëvizje edhe në 

drejtimin e tërthor me atë të rrjedhjes. 

Për pasojë në regjimin turbulent këmbimi i 

sasisë së lëvizjes, nxehtësisë dhe masës 

ndërmjet shtresave të rrjedhësit është 

shumë më intensiv, sepse në këtë këmbim 

marrin pjesë edhe vetë pjesëzat e rrjedhësit, 

përmasat e të cilave janë shumë më të 

mëdha edhe se rruga e lirë mesatare e 

molekulave. 

Është për këtë arsye që në praktikën 

industriale regjimi i punës që preferohet për 

shumicën e proceseve dhe aparaturave 

është ai turbulent. Ndërkaq rrjedhja 

turbulente është shumë e ndërlikuar për tu 

përshkruar mbi bazën e bilanceve 

mikroskopike. 


Thamë më sipër se, kalimi nga rrjedhja 

laminare në atë turbulente karakterizohet 

nga vlera numerike e kriterit të Reinolds, 

madje u përmend fakti që vlera kritike e 

këtij të fundit (p.sh 2100 për rrjedhjen në 

tubat e lamuar) është vetëm orientues dhe 

se rrjedhja mund të mbetet laminare edhe 

për vlera të kriterit të Reinolds shumë më të 

mëdha se ajo kritike ashtu sikundër 

turbulenca mund të fillojë edhe për vlera 

numerike të këtij kriteri më të vogla nga ato 

kritike. 

Krijohet kështu përshtypja sikur lindja e 

turbulencës ka karakter disi të rastit- por 

nuk është ashtu. Ndonëse për kalimin nga 

regjimi laminar i rrjedhjes në atë turbulent 

ndikojnë shumë faktorë, objektivë dhe të 

rastit (vlera numerike të kriterit te Reinolds, 

forma e paretit, ashpërsia e sipërfaqes së tij, 

për turbinat e jashtme etj) shkaku kryesor i 

lindjes së turbulencës duhet kërkuar në vetë 

natyrën e rrjedhësit. 

Figura 2.13. Rrjedhja turbulente në një 

cilindër. 

Është pikërisht fërkimi i brendshëm 

(sikundër del më poshtë) që është i 

pranishëm tek rrjedhësit dhe për rrjedhojë 

të tij, bashkëveprimi i tyre me paretin e 

ngurtë shkaku i vërtetë i lindjes së 

turbulencës. Lindja e turbulencës është e 

35

lidhur me rrjedhjen në të ashtuquajturën 

shtresë kufitare. 

Rrjedhja në shtresën kufitare. 

Në përputhje me teorinë e rrjedhësve reale 

gjatë rrjedhjes përgjatë një pareti të ngurtë 

(të sheshtë ose të përkulur) të palëvizshëm, 

rrjedhësi ngjitet në paret në kuptimin që 

shpejtësia e lëvizjes së shtresës së tij ngjitur 

me paretin bëhet zero. Për pasojë në rajonin 

pranë paretit vihet re një rritje e vlerës së 

shpejtësisë nga zero në paret deri në vlerën 

e saj të plotë larg paretit. 

Rajoni i rrjedhësit në të cilin vihet re ky 

ndryshim i shpejtësisë ose e thënë në 

mënyrë figurative, rajoni i rrjedhësit që 

e “ndjen” praninë e paretit të 

palëvizshëm quhet shtresë kufitare dhe 

largësia nga pareti deri ku ndjehet 

prania e këtij të fundit përben trashësinë 

e shtresës kufitare. 

Krijimin e shtresës kufitare dhe rrjedhjen 

në të do ti shohim për shembull në rastin e 

rrjedhjes përgjatë një pllake të hollë dhe të 

sheshtë. Supozojmë se rrjedhësi i afrohet 

pllakës së palëvizshme me shpejtësi 

uniforme Vo. Nga sa thamë më sipër është 

e qartë se duke filluar nga x=0, përgjatë 

pllakës do të vihet re një rritje e shpejtësisë 

në drejtimin Oy nga zero ngjitur me pllakën 

deri në Vo kufitare. Është e qarte se si 

rezultat i fërkimit të brendshëm me kohë 

praninë e pllakës së palëvizshme fillojnë ta 

ndjejnë edhe shtresat e rrjedhësit që 

ndodhen më larg, si më poshtë. 


Figura 2.14. Formimi i shtesës kufitare ne 

rastin e rrjedhjes përgjatë një pllake të 

hollë e të sheshtë. 

Për rrjedhojë profili i shpejtësisë do të 

vazhdojë të ndryshojë dhe trashësia e 

shtresës kufitare do të rritet me rritjen e x-it 

duke filluar nga zero në x=0 deri në ð(x). 

Koncepti i shtesës kufitare u dha për herë të 

parë nga Prandtl më 1904 i cili arriti në 

përfundimin e ekzistencës së saj nisur 

vetëm nga ideja e përputhjes së fakteve 

eksperimentale me parashikimin e teorisë 

klasike të rrjedhësve idealë. Zbulimi i tij 

hapi perspektiva të eja në teorinë e 

rrjedhësve dhe dha një kontribut shumë të 

madh në aerodinamikë. 

2.8. Karakteristika të rrjedhjes turbulente 

Shtjellat që lindin gjatë rrjedhjes turbulente 

duke lëvizur në mënyrë të çrregullt pra në 

të gjitha drejtimet, kalojnë prej shtresës ku 

ato gjenerohen në shtresat fqinje ku edhe 

gradualisht shuhen ndërkohë që gjenerohen 

të tjera shtjella. Në këtë aspekt lëvizja e 

tyre në kujton lëvizjen kaotike të 

molekulave apo grupeve atomo molekulare, 

por në dallim nga ato sasia e lëvizjes, 

nxehtësisë apo masës që ato mbartin nga 

shtresa në shtresë është shumë herë më e 

madhe. Ky këmbim intensiv i sasisë së 

lëvizjes, nxehtësisë dhe masës çon në një 

barazim të shpejtësive, temperaturës apo 

36

përqendrimit në drejtimin tërthor me 

drejtimin e rrjedhjes. Kështu gjatë rrjedhjes 

përmes tubave profili i shpejtësisë për vlera 

të kriterit të Reinolds më të mëdha se 2100 

merr format e treguara në figurën si më 

poshtë: 

Figura 2.15. Profili pa përmasa i 

shpejtësisë gjatë rrjedhjes ne tub. 

Me rritjen dhe më shumë të shpejtësisë (më 

saktë të vlerës numerike të kriterit të 

Reinolds) profili i shpejtësisë sheshohet 

dhe rrjedhësi zhvendoset në tub si të ishte 

një masë e ngurtë- shpejtësia thuhet se 

humbet karakterin e saj vektorial. 

Afrimi i shpejtësisë mesatare me atë 

maksimale shpjegohet me faktin që me 

rritjen e shpejtësisë mesatare rritet shkalla e 

turbulencës pra shtjella gjenerohen më 

shpejt dhe më shpesh dhe në përmasa më të 

mëdha dhe zhvendosja e tyre arrin të 

përfshijë pothuaj krejt prerjen tërthore të 

tubit. 

Shumë lëndë të para dhe produkte 

ushqimore ndodhen në gjendje të lëngët 

dhe si të tilla përpunohen dhe transportohen 

në procese të ndryshme teknologjike. Edhe 

shumë materiale të ngurta në gjendje të 

thermuar ose pluhur transportohen si 


lëngje, nën veprimin e disa agjenteve 

transportues si ajri, uji etj. 

Nga sa më sipër del e domosdoshme për 

teknologun ushqimor njohja e parimeve që 

drejtojnë transportin dhe trajtimin e 

rrjedhësve, jo vetëm për të zgjidhur në 

rrugë sa më racionale problemet e lëvizjes 

se rrjedhësve ne tuba, pompa dhe pajisje të 

ndryshme, por edhe për studimin e 

fenomeneve të matjes se nxehtësisë dhe të 

masës në procese te ndryshme të 

teknologjisë ushqimore. 

Shkenca që studion lëvizjen e rrjedhësve 

është mekanika e rrjedhësve dhe ndahet në 

dy drejtime: në statiken - që studion 

rrjedhjet në gjendje ekuilibri dhe në 

dinamiken - që studion rrjedhjet ne lëvizje. 

Natyra e rrjedhësve 

Rrjedhësit, qofshin këta në gjendje të lëngët 

apo të gaztë karakterizohen nga një 

lëvizshmëri e madhe e grimcave përbërese, 

pra, me shume pak forcë të ushtruar, ata 

pësojnë ndryshime të dukshme dhe të 

përkohshme të formës. Në ndryshim nga 

një trup i ngurtë, lëngu merr formën e enës 

ku mbahet. Duke zënë pjesën e fundit te 

saj, kurse gazi ose avulli, tentojnë te zënë 

gjithë hapësirën e enës qe i përmban. 

Lëngjet dhe gazet dallojnë midis tyre për 

shkak te sjelljes qe manifestojnë kur i 

nënshtrohen ndryshimit te temperaturës dhe 

presionit. Ndërsa densiteti i një gazi 

ndryshon ne mënyrë te ndjeshme me 

ndryshimin e presionit te ushtruar ose 

temperaturës, densiteti i lëngut ndikohet 

shume pak nga këto ndryshime. Kjo na bën 

te konsiderojmë lëngjet si rrjedhës të 

pashtypshem dhe gazet dhe avujt si rrjedhës 

të shtypshëm. 

37

Pjesa më e madhe e problemeve të lëvizjes 

se rrjedhësve ne teknologjin ushqimore 

kane te bëjnë me lëngjet dhe për pasoje 

studimi i mekanikes se lëvizjes se 

rrjedhësve përqendrohet tek lëngjet. 

Statika e lëngjeve 

Në një sistem të vazhduar siç është një 

mase lëngu grimcat ose molekulat që e 

përbejnë, përveç peshës së ushtruar prej 

tyre, i nënshtrohen edhe forcave te 

ndërveprimit molekular që vijnë si rezultat i 

shtytjes apo tërheqjes midis grimcave. 

Veprimi që një mase lëngu ushtron 

mbi paretin e enës L që e mban është ne 

fakt një pafundesi veprimesh individuale 

tëgrimcave të veçanta. Ky veprim i 

përgjithshëm, në nivel makroskopik, quhet 

tension dhe shprehet si forcë e ushtruar në 

njësinë e sipërfaqes. Ashtu si edhe çdo 

force, ky tension mund të konsiderohet i 

zbërthyer në komponenten e tij pingule me 

sipërfaqen dhe në një komponentë 

tangenciale karshi saj. 

Duke iu referuar llogjikës së mësipërme 

komponenten pingule e quajmë presion 

dhe e shënojmë me p dhe komponenten 

tangenciale e quajmë tension te fërkimit te 

brendshëm dhe e shënojmë me T. 

Në një lëng në qetësi, d.m.th në ekuilibër 

statik, komponentja tangenciale është zero. 

Pra, mund të tregohet se në çdo pikë të 

lëngut zbatohet një tension vetëm pingu J 

mbi një element çfarëdo të sipërfaqes. Sido 

që të jetë i orientuar ky element, p.sh, në 

rast se marrim në konsiderate tre enë të 

mbushura me lëng në të njëjtën lartësi, 

veprimi që lëngu ushtron mbi paretet 

anësore është gjithmonë pingul me paretet, 

dhe presioni i ushtruar mbi fundin e enëve 

është i njëjtë për te treja enët. 


Figura 2.16. Drejtimi i presioneve të 

ushtruara në të tre enët 

Presioni hidrostatik 

Vlera e presionit në një lëng është e njëjtë 

në të gjitha pikat e një plani horizontal 

paralel me sipërfaqen e tokës por ndryshon 

ndryshimin e lartësisë. 

Për te shpjeguar këtë fenomen le ti 

referohemi figurës 2.17 dhe le te marrim ne 

konsiderate një kolone lëngu me seksion te 

prerjes tërthore S, me lartësi z nga 

sipërfaqja e sipërme, mbi te cilën vepron 

presioni atmosferik po dhe le te shkruajmë 

ekuacionin c ekuilibrit për një element 

volumi me lartësi dz. i ndodhur ne 

thellësinë z, mbi te cilin ushtrohet presioni 

p dhe ku densiteti i lëngut është p. 

Mbi elementin e volumit me lartësi dz 

veprojnë tre forca vertikale: 

1) Forca pS - qe vepron mbi siperfaqen e 

sipërme te elementit te volumit, e drejtuar 

nga poshtë. 

2) Forca (p + dp)S - që vepron mbi faqen 

e poshtme të volumit, e drejtuar për nga 

lart, ku përfaqëson ndryshimin e presionit 

përgjatë lartësisë pambarimisht të vogël dz 

38

te elementit te volumit 

3) Forca e rëndesës mg = (pSdz) g, ku g - 

nxitimi i rënies së lirë dhe pSdz është masa 

e elementit të volumit. 


Figura 2.17. Kolona e lëngut 

Duke qenë se lëngu është në ekuilibër rezultantja e forcave të ushtruara mbi elementin e 

volumit të marrë në shqyrtim duhet të jete zero. Ndërkaq, mund të shkruajmë: 

(p-dp)S - pS - pgSdz = 0 

Prej nga duke thjeshtuar dhe me pas duke pjesëtuar me S përftojmë: 

dp - pgdz – 0 

Për lëngje te pashtypshem densiteti është konstant dhe ekuacioni i mësipërm mund te 

integrohet duke dhënë: 

p = pgz + konstante 

Ne rastin e marre ne konsiderate, për z = 0 presioni p është i njëjtë me presionin atmosferik dhe 

ekuacioni merr formën: 

p = po + pgz 

Presioni p qe llogaritet sipas ekuacionit të mësipërm dhe përfaqëson shumën e presionit 

hidrostatik me presionin atmosferik dhe quhet presion absolut. 

Shpesh ne praktike presioni i një lëngu shprehet me lidhje me presionin atmosferik dhe quhet 

presion relativ. Presionet e treguara nga manometrat janë zakonisht presione relative. 

Ekuacionet e mësipërme tregon se si presioni hidrostatik i ushtruar nga një lëng me densitet p 

rritet ne përpjesëtim te drejte me rritjen e thellësisë: Nëse lëngu është ujë (p = 1000 kg/nr 1 ) 

presioni rritet me 9810 Pa për çdo metër. 

39

ZBATIME TE STATISKES SE LEMGJEVE 

2.9. Manometrat 

Manometri është një instrument i 

thjeshte dhe i lehte ne përdorim për 

matjen e diferencave te presioneve. 

Manometrat me përdorim me te gjere ne 

industrinë ushqimore konsistojnë ne një 

membrane te deformueshme (përgjithë- 


sisht prej çeliku inoks) ne kontakt me 

një lëng, deformimi i te cilit, për shkak 

te veprimit te presionit, transmetohet 

deri tek instrumenti! indikator, mbi te 

cilin lexohet ose regjistrohet vlera e 

presionit. 

Figure 2.18. Pamje e manometrave të ndryshëm 

40

Si lëng manometrik (i paraqitur në 

figurë nga pjesa e errët) përdoret një 

lëng i paperzieshem me lëngun qe matet 

dhe me densitet te larte. Në rastet kur 

ekstremitetet emanometrit lidhen që të 

dyja me lëngun që shqyrtohet, 

manometri do te tregoje një 

presion diferencial (Figura 2.19). Në 

rastin kur një nga ekstremitetet e 

manometritkoraunikon me atmosferën 

manometri tregon vlerën e presionit 

relativ. Me presion 

relativ do te kuptojmë vlerën e presionit 

te lëngut qe shprehet ne krahasim me 

presionin atmosferik. 

Figure 2.20 Tipe të ndryshme presionesh. 


Figura 2.19. Skemë e presionit 

diferencial. 

41

Duke iu referuar Figurës 2.20. do të 

vendosim lidhjen që ekziston midis 

ndryshimit të lartësisë midis dy 

menisqeve të lëngut në manometër 

nëkushte ekuilibri dhe presionit ekzistues 

në lëng në pikat e lëngut ku duam të 

realizojmë matjen. 

Le te jetë lëngu A, lëngu manometrik me 

densitet pa (kg/m 3 ) dhe krahët e 

manometrit mbi lëngun A, të jenë plot me 

lëng B me densitet pb dhe me lëng C, që 

normalisht është i njëjtë me B, me densitet 

pc. Lëngjet B dhe C janë të papërzieshem 

me lëngun A dhe më të lehtë se lëngu A. 

Mbi dy ekstremet e tubit U le të ushtrohen 

presionet pi dhe p2. Si rezultat i ndryshimit 

të presionit pi - p2, lëngu A lëviz nëpër 

nivele të ndryshme të dy krahëve të 

manometrit, duke pasur si diferencë midis 

menisqeve Az. Në bazë të parimeve të 

hidrostatikes presioni në a dhe b rezulton i 

njëjtë, sepse pikat a dhe b ndodhen në të 

njëjtën lartësi. Presionet pa dhe pb, mund 

të shprehen si : 

pa = p, + pb g (Ah + Az) 

pb = p2 + pcgAh + pagAz 

Duke barazuar dhe thjeshtuar pa = pb, 

kemi : 

p, - p2 = Ahg (pc - pb) + Azg (pa - pb) 

Nga barazimi, shohim se ne rastin kur 

manometri përdoret për matjen e një 

presioni diferencial (diference presionesh) 

midis pikës 1 dhe 2 të njëjtit lëng, të 

ndodhura në të njëjtën lartësi, duke qene se 

pb - pc, barazimi reduktohet në: 

Pi-p2= Azg (pa-pb) 


nga i cili rezulton se ndryshimi i presionit 

nuk varet nga gjatësia Ah e tubave te 

lidhjes se manometrit me pikat e matjes së 

presionit pi dhe p2, por vetëm nga 

ndryshimi i lartësisë se menisqeve Az. 

Në rastin kur një dege e manometrit është 

në komunikim me atmosferën, duke qene 

pc e papërfillshme, ne vlerësimin e 

presionit relativ në piken 1 është e 

nevojshme të mbahet parasysh diferenca e 

kuotave Ah. 

Për të matur diferenca të vogla presioni, 

dhe për të pasur një lexim të kujdesshëm, 

mund të veprohet mbi densitetin e lëngut 

manometrik, duke zgjedhur një lëng me të 

lehte, ose duke përdorur një forme 

manometri me krah te përkulur, siç 

tregohet skematikisht ne Figurën 2.20. 

Në këtë rast krahu vertikal i manometrit 

paraqet një seksion shumë të zgjeruar, ne 

mënyrë qe spostimi i nivelit te lëngut ne 

këtë dege rezulton i neglizhueshem dhe 

diferenca e presionit mund të përcaktohet 

duke lexuar spostimin e nivelit te lëngut ne 

krahun e pjerrët: një diference e vogël e 

nivelit Az do te japë një diferencë shumë 

më të madhe Am, në varësi të pjerrësisë së 

krahut. 

3.10. Humbjet lokale te presionit 

Efektet e fërkimit të brendshëm të 

diskutuara ne paragrafin me sipër, u morën 

parasysh ne rastin e rrjedhjes se zhvilluar 

tërësisht në tubacione të drejta. 

Çfarëdo ndryshim i papritur i diametrit ose 

i drejtimit te rrjedhjes, ose pengesa ne 

lëvizje si valvola, rekorderi etj, sjell 

humbje te presionit te lokalizuar, për shkak 

te formimit te vorbullave. 

Rezistenca qe i behet rrjedhjes ne këto 

kushte, ne përgjithësi shprehet me një 

relacion te tipit: 

42

V 2 

Apf 

---------------- = k 

p 2a 

ku V-është shpejtësia mesatare në 

seksionin më të vogël ose ne tubacionin 

kryesor. K është koeficient me vlere te 

caktuar në varësi të llojit të rezistencës 

lokale. 

Figure 2.21 Skema e humbjes lokale të 

presionit 

PYETJE 

1-Cila është teoria e proceseve të shkëmbimit të masës? 


Humbjet e presionit që rezultojnë nga fluksi 

nëpërmjet rakorderive si brryle, xhunto në 

forme T dhe valvola, mund të shprehen 

nëpërmjet (6-22), ku vlera e k ndryshon 

në funksion të rakorderise se marre në 

shqyrtim dhe mund të gjendet ne manualet 

që trajtojnë transportin e rrjedhësve. 

Ekuacioni i mësipërm quhet ekuacioni i 

Bernoulli-t i përgjithësuar dhe përdoret për 

zgjidhjen e problemeve te transportit të 

rrjedhësve. 

2- Çfarë është gjendja e qëndrueshme dhe e paqëndrueshme? 

3- Cilët janë rrjedhësit idealë dhe rrjedhësit piklore? 

4- Cili është ekuacioni i prurjes dhe shpejtësia mesatare? 

5 - Çfarë kuptojmë me koeficienti i viskozitetit? 

6- Flisni për rrjedhjen turbulente. Turbulenca, lindja e turbulencës 

dukuri e rastit? 

7- Cilat janë karakteristikat e rrjedhjes turbulente? 

8- Manometrat. Tipat dhe funksionimi i tyre. 

9- Cilat janë humbjet lokale te presionit ? 

43

KAPITULLI I TRETE 


1. Kuptimi fizik i lartësisë së pompës dhe si varet ajo nga parametrat 

e tjerë. Lartësia e thithjes. 

2. Barazimi i shpejtësisë së dekantimit të grimcave për pezullitë e 

përqendruara. 

3. Barazimi i shtypjes centrifugale. Ndryshimi i shtypjes centrifugale 

në varësi të lartësisë së lëngut në centrifugë. 

44

KAPITULLI I TRETE 

1. Kuptimi fizik i lartësisë së pompës dhe 

si varet ajo nga parametrat e tjerë. 

Lartësia e thithjes. 

Parametrat e përbashkët të pompave janë: 

prodhimtaria (Q) në m 3 /s, fuqia (N), 

lartësia e kolonës së lëngut që krijon 

pompa (lartësia e pompës) në m etj. 

Fuqia jepet nga barazimi Nd=ρ.g.H.Q 

ndërsa fuqia e elektromotorit merret si 

N=Nd/η. 

Lartësia e pompës është energjia 

specifike që i jepet njësisë së masës ose 

vëllimit, lëngut që transportohet nga 

pompa. Lartësia përcaktohet duke u nisur 

nga Bernuli dhe jepet e ilustruar nga 

Figura 3.1. 

Figura 3.1. Përcaktimi i lartësisë nga 

Bernuli 

ρ/ ρ.g+Vo/2.g=Hth+ ρth/ ρ.g+Vth/2.g+h 

Lartësisë së thithjes. Nga barazimet 

marrim formulën Hth= (ρ- ρth)/ ρ.g+(Vo- 


Vth)/2.g, pra lartësia e thithjes varet nga 

presioni atmosferik dhe është në 

përpjesëtim të drejtë nga shpejtësia e 

lëngut në tubin e thithjes dhe është në 

përpjesëtim të zhdrejtë nga dendësia e 

lëngut ρ dhe është në përpjesëtim të 

zhdrejtë nga presioni në hyrje të pompës. 

Shtypja atmosferike është në përpjesëtim 

të zhdrejtë me lartësinë e vendosjes së 

pompës në lidhje me nivelin e detit. 

Për shembull në nivelin e detit Hth 

maksimale është 10 metra kur pompa 

vendoset 2000 metra mbi nivelin e detit 

dhe lartësia maksimale e vendosjes së 

pompës është 8.1 metra. Presioni në hyrje 

të pompës lidhet me temperaturën e lëngut 

ose me shtypjen e avujve të lëngut që 

transportohet. Për shembull për lëngjet që 

valojnë ose kanë temperaturë të lartë (afër 

valimit) pompa duhet të vendoset nën 

nivelin e lëngut që do të thithe përndryshe 

pompa nuk funksionon (nuk transporton 

lëngun). Dukuria e kavitetit e cila dëmton 

pompat lind atëherë kur ne duam të 

transportojmë lëngje me temperatura të 

larta. 

Konstruksioni i pompave dhe 

funksionimi i tyre. 

Figure 3.2. Pamje e nje modeli pompe 

45

Në një proces të përpunimit ushqimor 

pompat mund të përdoren për të rritur 

energjinë mekanike të lëngut. Rritja e 

energjisë mund të përdoret për të rritur 

presionin, shpejtësinë ose lartësinë e 

ngritjes së lëngut dhe për të mposhtur 

humbjet e energjisë për shkak të fërkimit 

në tubacione dhe në pajisjet e procesit. 

Në fushën ushqimore në varësi të produktit 

që trajtohet (lëngje, gjysmë lëngje, 

rrjedhës, pezulli etj) dhe të kushteve të 

transportit përdoren tipe të ndryshme 

pompash. Rrjedhësit gjithashtu mund të 

jenë në temperatura të ndryshme, të kenë 

një fuqi të lartë gërryese ose të përmbajnë 

papastërti që e bëjnë të rëndësishme një 

zgjedhje të kujdesshme të pompës që do të 

përdoret. 

Në çdo rast materialet me të cilat 

ndërtohen pompat nuk duhet të veprojnë 

mbi produktin dhe pjesët në kontakt me 

lëngun duhet të kontrollohen dhe të 

pastrohen me lehtësi. 

Zgjedhja e tipit të pompës bëhet në varësi 

të karakteristikave të produktit që trajtohet 

dhe kërkesave të procesit. Për çdo pompë 

është e rëndësishme të përcaktohen 

karakteristikat operative si prurja, konsumi 

energjetik dhe eficienca. 

Pompat i ndajmë në: centrifugale dhe 

vëllimetrike. 


Figura 3.3. Pamje të Skemave dhe 

imazheve të pompave centrifugale 

46

Karakteristikat e pompës centrifugale. 

Karakteristikat e rrjetit. Lidhja e pompave 

centrifugale në seri dhe paralel. 

Pompat centrifugale edhe pse me formë 

shumë të ndryshme konsistojnë kryesisht 

në një element të përbërë nga helika ose 

tuba të rrjedhjes. Helikat rrotullohen me 

shpejtësi të mëdha në një dhomë të 

mbyllur (kasa). Kasat janë të llojeve e 

trajtave të ndryshme, por në çdo pompë 

është një dhomë brenda të cilës rrotullohet 

rotori me hyrjet dhe daljet e lëngut që do të 

pompohet. Kasat më të përdorshme janë në 

trajtë kërmilli, të rrumbullakëta për të 

shmangur humbjet që mund të lindin gjatë 

goditjeve të lëngut që del nga rotori dhe që 

hyn me shpejtësi të madhe në dhomë. 

Karakteristikat e pompave centrifugale. 

Ne figurat e mëposhtëme tregohet forma 

dhe karakteristikat e pompave. 

Karakteristikë e rrjetit emërtohet varësia 

midis prurjes së lëngut Q dhe energjisë 

specifike H, që nevojitet për transportimin 

e lëngut në rrjetin e dhënë. Kjo 

karakteristikë mund të paraqitet me anë 

të barazimit : H=Hg+k.Q. 

Ky barazim del nga zbatimi i ligjit të 

Bernulit për rrjetin e dhënë. Në qoftë se 

karakteristikat e pompës dhe të rrjetit 

paraqiten në të njëjtin grafik atëherë nga 

prerja e dy grafikëve përcaktojmë 

prodhimtarinë Qmax dhe lartësinë Hmax të 

pompës në rrjet. 

Ndryshimi i këtyre parametrave mund të 

arrihet duke ndryshuar numrin e 

rrotullimeve (n)-të e elektromotorit, duke 

zëvendësuar pompën ose duke ndryshuar 

karakteristikën e rrjetit p.sh duke ulur 

rezistencën hidraulike të rrjetit. Lidhja në 

seri e pompave përdoret kur duam të 


krijojmë një stacion me energji specifike 

(H) të madhe pa u interesuar shumë për Q. 

Lidhja në paralele e pompave përdoret kur 

duam të krijojmë një stacion pompash me 

prodhimtari më të madhe pa u interesuar 

shumë. 

Pompat vëllimetrike ose pozitive 

Kur procesi kërkon një pompë që të jetë në 

gjendje të trajtojë produktin pa turbulencë 

dhe ajrim me një prurje konstante, me 

presione të larta ose të trajtojë me një 

dëmtim minimal të produktit edhe grimca 

të ngurta në pezulli, zgjidhja gjendet duke 

përdorur pompa vëllimetrike. 

47

Figure 3. 4. Pamje e pompave 

volumetrike 

Në këto pompa prurja e lëngut që 

shkarkohet është në përpjesëtim të drejtë 

me shpejtësinë e rrotullimit të motorit dhe 

presioni i shkarkimit kufizohet nga skema 

e pompës dhe nga rezistenca mekanike e 

saj dhe e qarkut që lidhet me të. 

Në pompat vëllimetrike nuk është e 

mundur të rregullohet prurja e shkarkimit 

nëpërmjet përdorimit të një valvole 

rregulluese në dalje të pompës ashtu si 

veprohet në pompat centrifugale. Kjo 

prurje në pompat vëllimetrike rregullohet 

nëpërmjet përdorimit të një “bypass” i cili 

bën të mundur riqarkullimin e një pjese të 

lëngut që del drejt grykës së thithjes së 

pompës, duke realizuar kështu kontrollin e 

prurjes së shkarkimit. 

Pompat vëllimetrike mund të jenë me dy 

llojesh me piston dhe rrotulluese. 

Pompat me piston. Janë tipi më i thjeshtë i 

pompës vëllimetrike ku lëvizja e alternuar 

e një pistoni thith dhe nxjerr nga një 

dhomë sasi gjithmonë të barabarta lëngu 

nëpërmjet lojës së valvolave të thithjes dhe 

të shkarkimit. Pistoni vihet në lëvizje në 

përgjithësi nga një motor elektrik 

nëpërmjet një manovele. 

Varësia midis lartësisë dhe prodhimtarisë 

së pompës me piston jepet me një vijë të 


drejtë pothuaj vertikale. Kjo tregon se 

prodhimtaria e këtyre pompave është një 

madhësi konstante dhe nuk varet nga 

lartësia. Praktikisht me rritjen e shtypjes, 

prodhimtaria e vërtetë e pompave 

zvogëlohet pak. Megjithatë pompat me 

piston janë në gjendje të sigurojnë presione 

të larta pa ndryshime, dhe kanë rendiment 

vëllimetrim të lartë. 

Presioni që jepet nga një pompë me piston 

është pulsues, prandaj në shumë procese 

përdoren disa pompa (siç tregohen ne 

Figuren 3-5) që janë të sfazuara, në 

veprimin e tyre në mënyrë që të 

minimizohen ndryshimet e presioneve në 

dalje. Përdorimi i tyre në përgjithësi 

kufizohet në zbatimet me të cilat kërkohen 

presione veçanërisht të larta ose një dozim 

i saktë i lëngjeve. 

Pompat rrotulluese. Mund të jenë të 

llojeve të ndryshme si p.sh me ingranazhe, 

me lobe, me vidë, pa fund etj. Në 

ndryshim nga pompat me presion në 

pompat rrotulluese nuk janë parashikuar 

valvola të thithjes dhe të shkarkimit. 

Shpejtësia e rrotullimit është e kufizuar. 

Veprojnë më mirë mbi lëngjet e pastra, 

sepse eficienca e pompave zvogëlohet në 

mënyrë të dukshme gjatë përdorimit. 

48

Figura 3.5. Imazhe të pompave me 

ingranazhe 

Pompat rrotulluese mund të jenë me 

ingranazhe të cilat konsistojnë në një çift 

rrotash të dhëmbëzuara që rrotullohen 

duke qenë shumë afër pareteve të dhomës 

së pompës. Rrjedhësi i thithur mbush 

hapësirën boshe midis dhëmbëve dhe 

transferohet gjatë periferisë deri në 

shkarkim. Që të kenë eficencë të lartë 

duhet që hapësira e tyre të jetë e ngushtë 

dhe lëngu sa me i pastër. 


Pompa rrotulluese me lopata. Kjo është 

një pompë vëllimetrike me interes për 

industrinë ushqimore që përdoret për 

presione të kufizuara që shkojnë 2-3 

kg/cm 2 . Konsiston në një dhomë rrethore 

ku rrotullohet një bosht me lopata që janë 

të përbëra nga një material i përthyeshëm, 

neopren. 

Pompat vëllimetrike. Elementi i lëvizjes 

është ekscentrik, sipërfaqja e brendshme 

është e pajisur me thika të lëvizshme që 

për shkak të veprimit centrifugal mbahen 

gjithmonë në kontakt me paretin e 

brendshëm të pompës. 

Pompat me lobe. Konsistojnë në një çift 

rrotorësh me 2-3 lobe të cilat mbahen në 

përgjithësi në lëvizje nga një sistem 

ingranazhesh që ndodhen jashtë dhomës së 

pompës në mënyrë të tillë që vëllimi i 

gjendur midis lobeve dhe dhomës 

zgjerohet në thithje dhe ngushtohet në 

shkarkim. Shërbejnë për të pompuar lëngje 

me viskozitete të ndryshme e me presione 

maksimale mbi 10 atmosferë. 

Në disa raste rotorët janë të veshur me 

najlon dhe neopren, për të përmirësuar 

kontaktin me dhomën e pompës dhe për të 

zhvilluar presione të larta duke bërë të 

mundur një zëvendësim të lehtë të 

mbulesës së rotorëve në raste konsumimi. 

49

Figura 3.6. Pamje e pompave me lobe 

Pompat mono ose me vidë. Rezultojnë 

me një interes shumë të madh në fushën 

ushqimore. Ato janë të përbëra nga një 

rotor i vetëm me formë helike prej çeliku 

që rrotullohet brenda një statori fiks. 

Rotori me lëvizjen e tij çon në një prurje 

konstante të lëngut nga zonat e thithjes në 

atë të shkarkimit. Pompat mono kanë 

prurje 20-30000 lt/orë dhe mund të 

zhvillojnë presione të larta deri 10 atm. 

Janë shumë të përshtatshme duke qenë se 

nuk kanë tronditje dhe nuk marrin ajër. 

Ashtu si pompat me lobe përdoren për një 

numër shumë të madh produktesh që nga 

lëngjet e frutave deri tek kremat e gjalpit, 

nga solucionet sheqerore deri tek puretë e 

ndryshme. Pompat mono përdoren me 


sukses edhe në transportimin e produkteve 

me konsistencë të lartë si psh rasti i brumit 

të ullinjve të bluar, të djathit të kosit etj. 

Figura 3.7. Pamje të ndryshme të 

pompave mono. 

50

2. Barazimi i shpejtësisë së dekantimit të 

grimcave për pezullitë e përqendruara. 

Për rënien e një grimce në një mjedis të 

lëngët njohim barazimin e Stoksit. Ky 

barazim mund të përdoret duke gabuar pak 

për pezullitë e holluara. 

Për të përcaktuar shpejtësinë e dekantimit 

të grimcave në pezullitë e përqendruara ky 

barazim mund të korrigjohet si më poshtë: 

Vp=K.d (ρn- ρ)g/μp 

Në barazimin më sipër kemi d-diametri 

mesatar i grimcave, ρn dendësia e lëndës 

së grimcave, ρ dendësia e lëngut dhe gnxitimi 

i rënies etj. 

Barazimi i Stoksit korrigjohet kur kemi 

pezulli të përqendruara për këto arsye: 

grimcat e mëdha bien në një mjedis 

lëngu+grimca të vogla. Kështu që dendësia 

dhe veshtullia efektive e lëngut rriten. 

Lëngu që zhvendoset nga poshtë lart 

pengon grimcat që të dekantojnë pra Vρ 

zvogëlohet nga faktor. Grimcat e vogla 

tërhiqen poshtë nga më të mëdhenjtë pra 

rënia e të parave përshpejtohet. Ndodh 

dukuria e aglomerimit të grimcave 

meqenëse janë afër me njëra tjetrën. 

3. Barazimi i shtypjes centrifugale. 

Ndryshimi i shtypjes centrifugale në 

varësi të lartësisë së lëngut në centrifugë. 

Si pjesë kryesore e centrifugës është koshi 

cilindrik i cili rrotullohet me shpejtësi 

konstante. Kur koshi është i vrimuar 

brenda tij vendoset një shtesë filtruese dhe 

në këtë rast kryhet centrifugimi dhe filtrimi 

i pezullisë njëkohësisht. 


Kjo lloj centrifuge quhet filtruese. Kur 

koshi është pa vrima, gjatë centrifugimit 

për shkak të dendësisë shumë të madhe 

grimcat ngjeshën në paretin e koshit, 

ndërsa filtrat grumbullohet në mes të 

koshit, në formë cilindrike. 

Pas kësaj filtrat fillojnë të rrjedhin 

poshtë ose lart. Në rastin e dytë 

centrifuga quhet dekantuese. 

Kur një grimcë me masë “m” rrotullohet 

me rreze “r” dhe me drejtim rrezor, mbi 

këtë grimcë ushtrohet forca e gravitetit 

m.g në drejtim vertikal me rrezen (aksi i 

koshit të centrifugës është vertikal, 

gjithashtu për shkak të shpejtësisë së 

madhe të rrotullimit, forma e lëngut në 

centrifugë është cilindrike). 

Ndarja në centrifugë do të jetë aq e shpejtë 

sa ndarja me dekantim. Për një pikë në 

sipërfaqen e lëngut do të marrim 

dz/dr=rώ2/g që është ekuacioni i një 

parabole, pra forma e lëngut në centrifugë 

është paraboloide. Zero e boshteve 

koordinative në këtë rast ndodhet poshtë 

lëngut që tashmë ka marrë një formë 

cilindrike. Nga bilanci i forcave mbi një 

element si dhe mbasi barazojmë me zero 

termat p.m.v të rendit të dytë. 

51

PYETJE 

1. Cili është kuptimi fizik i lartësisë së pompës dhe si varet ajo nga 

parametrat e tjerë? 

2. Barazimi i shpejtësisë së dekantimit të grimcave për pezullitë e 

përqendruara. Pse ndryshon ky barazim nga ai i stoksit? 

3. Cili është barazimi i shtypjes centrifugale? 

4. Ndryshimi i shtypjes centrifugale në varësi të lartësisë së lëngut në 

centrifugë? 


52

KAPITULLI I KATERT 

1. Proceset e ndarjes me natyre mekanike 

2. Dekantimi 

3. Enët e dekantimit te vazhduar 

4. Pajisjet e procesit të dekantimit 

KAPITULLI I KATERT 

1. PROCESET E NDARJES ME NATYRE MEKANIKE 

Sistemet biologjike janë përgjithësisht te 

përberë nga përzierje me komponentë te 

ndryshëm. Për te ndare një apo me shume 

komponentë nga sistemi mund te përdoren 

procese te ndryshme. Përzgjedhja e 

procesit behet mbi bazën e karakteristikave 

te përzierjes dhe vetive kimike e fizike te 

komponentëve. Grupi i pare i këtyre 

proceseve janë proceset me rruge 

mekanike. Ne këtë rast ndarja behet 

nëpërmjet shfrytëzimit te forcave fizike te 

zbatuara për grimcat e ngurta ose për 

lëngjet e interesuara. Forca te tilla mund te 

jene gravitacionale, centrifugale ose 

kinetike. 

Nder proceset e ndarjes me rruge 

mekanike përmendim: 

Filtrimi. Eshtë ndarja e grimcave qe 

ndodhen te pranishme ne sistemet e 

rrjedhësve (lëngje apo gaze) nëpërmjet 

filtrave. 


Dekantimi. Konsiston në ndarjen e dy apo 

më shumë lëngjeve të paperzieshem me 

njeri-tjetrin, ose te grimcave te ngurta nga 

lëngjet nëpërmjet veprimit te ushtruar 

vetëm nga forca e gravitetit. 

Centrifugimi. Eshtë ndarja e komponentëve 

me peshe specifike te ndryshme dhe qe 

janë te paperzieshem dhe qe favorizohet 

duke zbatuar forca te tipit centrifugal. 

Flotimi. Eshtë proces i ndarjes se grimcave 

te ngurta, duke bere te notoje njërën nga 

ato. Në këtë rast ndarja e grimcave ndodh 

duke bere te notoje njërën nga fazat, duke 

shfrytëzuar ndryshimin e vetive hidrofile 

dhe aerofile te tyre. 

2. DEKANTIMI 

Procesi i dekantimit për ndarjen e 

grimcave te ngurta përdoret për dy 

qëllime: për trashjen dhe qartësimin e 

lëngut. 

53

Qëllimi kryesor i trashjes është rritja e 

përqendrimit të pezullisë në krahasim me 


përqendrimin e grimcave në pezullime 

fillestare, ndërsa qëllimi i qartësimit është 

prodhimi i lëngut të qarte pa ose me shume 

pak grimca të ngurta. Të dyja këto qëllime 

që duhen arritur varen nga procesi 

teknologjik dhe janë relative. 

Sistemi trup i ngurte-lëng që i nënshtrohet 

dekantimit quhet pulpe. 

Në një dekantues përqendrimi i grimcave 

ndryshon nga lart-poshtë. Lart marrin lëng 

pothuajse te pastër, ndërsa poshtë pulpe te 

përqendruar. Ndryshimi i përqendrimit ne 

dekantuesit e vazhdueshëm duket me mire 

ne Figurën 1, ku sistemi ndahet ne katër 

faza: 

54

Figure 4.1. Pamje e vaskave në të cilat 

realizohet dekantimi 

Figura 4.2. Pamje e skemës së një 

dekantimi në natyrë 

Siç shihet ne figurat e mësipërme, pulpat 

ndahen ne disa kategori, në bazë të përmasave 

te grimcave dhe përqendrimit të tyre në 

pulpë. 

Në klasën e parë hyjnë pulpat me 

përqendrim te vogël grimcash te ngurta. Si 

karakteristike kryesore e këtyre pulpave është 

fakti se grimcat dekantojnë në mënyrë të 

pavarur nga njëra-tjetra. Të tilla janë për 

shembull, ujërat e turbullta të lumenjve, 

rezervuarëve etj. 


Në klasën e dytë, hyjnë pulpat me 

përqendrim te ndërmjetëm. Si karakteristike 

e këtyre pulpave është fakti se grimcat 

dekantojnë duke krijuar dy zona që nuk 

kanë sipërfaqe ndarjeje të qartë. Në zonën e 

sipërme vihet re një rënie e qetë dhe e 

pavarur e grimcave, ndërsa në zonën e 

poshtme një rënie kolektive e përshpejtuar. 

Ne klasën e trete hyjnë pulpat e 

përqendruara. Si karakteristike e këtyre 

pulpave është fakti se gjatë dekantimit 

krijohen zona me ndarje të caktuar, që 

kanë grimca me përqendrim dhe përmasa 

të ndryshme. 

Ne klasën e katërt dhe te fundit hyjnë 

pulpat që kanë grimca me përqendrim shume 

të lartë, ku ato janë në kontakt me njëra 

tjetrën. Të gjitha pulpat që merren si 

fundërrinë në përfundim të procesit të 

dekantimit janë në një gjendje të tillë. 

Kjo hipoteze, në të vërtetë është e 

vlefshme vetëm në rast se grimcat që 

dekantojnë nuk ushtrojnë midis tyre shtytje 

dhe tërheqje reciproke dhe ne qofte se 

ndikimi i pareteve mbi grimcat është 

shume i vogël për tu marrë parasysh. 

55

3. Enët e dekantimit te vazhduar 

Në zbatimet industriale të dekantimit e 

veçanërisht në proceset e pastrimit të 

rrjedhësve, përdoren enë që ushqehen në 

vazhdimësi, me lëvizje të lëngut horizontale 

apo vertikale. 

Figure 4.3. Pamje e procesit të dekantimit 

të vazhduar. 

Në këtë rast grimca i nënshtrohet dy 

shpejtësive: 

shpejtësia limit e dekantimit Vd 

shpejtësia e kalimit V nëpërmjet enës se 

bashku me lëngun 

Për këtë arsye, grimca ndjek një trajektore 

qe është rezultantja e të dy shpejtësive. 


4. Pajisjet e dekantimit 

Për realizimin e dekantimit periodik 

përdoren ene (fig) qe mbushen nëpërmjet 

tubit te shkarkimit T. Pezullia lihet te 

"pushoje" deri sa shtresa e "baltës" te arrije 

nivelin e paracaktuar. Lëngu i qarte mund te 

largohet qofte duke përdorur një sifon te 

vendosur ne lartësi te ndryshme, qofte duke 

përdorur dalje te ndryshme (A,B dhe C), te 

përdorura njëra pas tjetrës, duke u nisur nga 

me e larta. Materiali i dekantuar largohet 

nga fundi nëpërmjet shkarkimit F. 

Figura 4.4. Pamje e realizimit të procesit të 

dekantimit periodik. 

56

Disa dekantues janë te pajisur me një 

përzierës qe lehtëson si një larje të 

mundshme të dekantuesit, ashtu edhe 

shkarkimin e fazës së ngurtë. 

Aparati lejon një punë të vazhduar dhe 

automatike. Dekantuesi Dorr është i pajisur 

me një kruajtese të përberë nga dy krahë të 

mëdhenj (të gjate deri 100 m) që rrotullohen 

ngadalë (2-30 rrot/orë). Lopatat e lidhura me 

krahët gërryejnë dhe mbartin materialin e 

dekantuar drejt qendrës, ku kryhet 

shkarkimi. 

Ushqimi behet nëpërmjet një tubi që 

përfundon në qendër të pajisjes, në mënyrë 

që të mos shkaktohet turbulence. Në dalje të 

tubit të shkarkimit, rrjedhësi lëviz nga 

qendra në periferi, duke u ngjitur ngadalë 

drejt pjesës se sipërme. Grimcat e rënda 

tentojnë të dendësohen në fund. 

Dekantuesit mund të vendosen në bateri, në 

mënyrë qe te realizojnë larjen me rrymë të 

kundërt të materialit të ngurtë. 


Figura 4.5. Pajisje që realizojnë procesin e 

dekantimit 

Sedimentimi i grimcave në gaz. 

Një zbatim tipik i dekantimit të grimcave të 

ngurta të pranishme në një gaz ndodh në 

57

aparatet e tharjes me atomizim (tharjespray). 

Për të mos lejuar që ajri në dalje të 

aparatit të tërheqë me vehte grimca të 

materialit të thare, zgjidhja më e përhapur 

është përdorimi i "Cikloneve ndarës". 

Cikloni është një dhome dekantimi ne formë 

cilindrike me fund konik. 

Ajri, duke hyre nga ana anësore, ndjek një 

rruge spirale drejt ngjitjes lart. Mbi grimcat 

veprojnë dy forca: njëra centrifugale që i 

detyrohet lëvizjes së ajrit dhe tjetra forca e 

gravitetit. Të dy veprimet e kombinuara 

favorizojnë një precipitim të shpejtë të 

grimcave. 

Ligji i Stoksit lejon të pohojmë që shpejtësia 

e grimcave është e lidhur me rezultanten e 

forcave qe veprojnë mbi to. 

Për një vlere te dhënë te V-së (shpejtësisë), 

forca mbi grimcën rritet me zvogëlimin e 

rrezes. Për largimin e grimcave te vogla 

eficienca e ciklonit rritet me zvogëlimin e 

diametrit te këtij te fundit. Me zvogëlimin e 

diametrit te ciklonit zvogëlohet prurja e ajrit 

ne dalje dhe rritet gradienti i presionit midis 

hyrjes dhe daljes se tij. 

Eficienca e një cikloni, përveç se varet nga tipi 

i fluksit te ajrit (çdo "shqetësim" qe i behet 

trajektores ne forme spiraleje është i 

padëshirueshëm), varet ne mase te madhe nga 

dimensionet e grimcave. Nëse diametri i 

grimcave rezulton shumë i vogël, është e 

nevojshme të përdoren sisteme të tjera ndarjeje 

(filtra, elektrofiltraetj). 

Theksojmë qe në dekantimin me ciklone, është 

shume e rëndësishme që ajri të hyjë 

tangencialisht me paretin e ciklonit. 


Filtrimi 

Filtrimi ka si qëllim të ndajë një fazë 

disperse të përbërë nga grimca të ngurta 

dhe nga një rrjedhës – gaz apo lëng që 

formon një fazë të vazhdueshme. 

Për realizimin e filtrimit dërgohet pezullia 

nëpërmjet mjetit filtrues. Rrjedhësi që kalon 

nëpërmjet tij merr emrin filtrat. Grimcat e 

ngurta mbahen të gjitha ose pjesërisht në 

brendësi të mjetit filtrues. Fazë e lëngët nuk 

është kurrë një lëng i vetëm, por zakonisht 

një solucion kompleks. P.sh në filtrimin e 

birrës apo verës ajo përbëhet nga një 

përzierje lëngjesh (ujë alkool etilik) që 

përmban gaze të tretur (CO2) dhe grimca të 

ngurta në tretësirë (sheqerna, kripëra etj). 

Një karakteristikë që karakterizon procesin e 

filtrimit është edhe viskoziteti i pezullisë. 

Shpesh është vetë natyra e rrjedhësit që i ve 

kufij zgjedhjeje filtrimit. P.sh një rrjedhës 

volativ nuk mund të futet në filtrim në filtra 

që punojnë nën boshllëk, sepse avujt do të 

pengonin formimin e boshllëkut. Në të 

kundërt kur në lëng ndodhen të tretur gaze 

që në presion atmosferik do të humbitnin 

atëherë filtrimi kryhet nën presion (CO2 në 

verëra, spumante etj). 

58

Figure 4.6. Pamje e filtrave të ndryshëm të 

cilët realizojnë filtrimin në proceste 

teknologjike 

Mbajtja e grimcave të ngurta. 

Në bazë të mënyrës së funksionimit të mjetit 

filtrues dallohen dy tipe filtrimesh: 


filtrim në sipërfaqe dhe filtrim në thellësi. 

Në rastin e parë grimcat e ngurta ndahen në 

sipërfaqen e mjetit filtrues si me një sitje të 

thjeshtë. Kjo mënyrë është si një pengesë që 

i vihet grimcave për të kaluar poshtë, për 

shkak të diametrit të poreve më të vogël se 

diametri i grimcave. Në të kundërt në rastin 

e dytë grimcat mbahen me mekanizma të 

ndryshme, në brendësi të strukturës poroze 

të mjetit filtrues gjatë gjithë thellësisë së saj. 

Ky dallim thjeshton shumë paraqitjen e 

realitetit. Në praktikë edhe filtrat në thellësi 

kanë një veprim të pjesshëm mbajtjeje në 

veçanti kundrejt grimcave më voluminoze 

po kështu edhe për filtrat sipërfaqësorë 

grimcat me diametër më të vogël se poret 

mund të depërtojnë dhe të depozitohen në 

brendësi të filtrit. 

Filtrimi mbi membranë. 

Realizohet për ndarjen e pezullive me një 

përqindje shumë të ulët të grimcave të 

ngurta me dimensione shumë të vogla, pra 

në ndarjen e grimcave në nivel mikroni. 

Mjeti filtrues përbëhet nga membrana 

mikroporoze që janë shtresa me trashësi 

shumë të vogël (0.2-0.4 m m) që me sy të 

lirë duken si të vazhdueshme por që në nivel 

mikroskopik kanë një strukturë sfungjerore. 

Teknikat e ndarjes dhe përgatitjes së 

membranave kanë bërë shumë përparime 

dhe përgatiten me një porozitet të 

kontrolluar me dimensione sipërfaqsore të 

poreve shumë uniforme. 

Me një mjet të tillë filtrues realizohet 

kryesisht filtrimi sipërfaqësor. Mundësia për 

mbajtjen e grimcave në brendësi të 

membranës mund të lihet pas dore sepse 

59

itet rezistenca në përparimin e ecjes së 

filtratit. Kjo i detyrohet mbylljes 

sipërfaqësore të poreve. 

Kohët e fundit është vënë re tendenca për të 

prodhuar membrana anizotropike, në të 

cilat poroziteti është më i vogël nga ana e 

hyrjes se sa nga ana e daljes së vetë 

membranës. Me fjalë të tjera është njësoj 

sikur seksioni i poreve të rritej duke kaluar 

nga lart poshtë. Kjo bën të mundur efektin 

maksimal të mbajtjes sipërfaqësore dhe 

reduktohet rreziku i blokimit në mes të 

filtrimit. Pra një grimcë hyn në një por në 

sipërfaqe dhe nuk mbart rrezikun e bllokimit 

në brendësi të membranës. 

Klasifikimi i filtrave 

Filtrat dallohen nga karakteristikat 

ndërtimore të tyre si dhe ato të funksionimit. 

Kështu ata mund të ndahen në të vazhduar 

dhe jo të vazhduar. 

Quhen të vazhduar ata filtra në të cilët jo 

vetëm pezullia dhe filtrat ushqehen dhe 

shkarkohen në vazhdimësi por edhe 

precipitati i depozituar largohet vazhdimisht 

duke rigjeneruar kështu sipërfaqen filtruese. 

Quhen jo të vazhduar ata filtra në të cilët 

largimi i shtesës së depozituar dhe largimi i 

mjetit filtrues kërkojnë ndërprerjen e 

filtrimit. Në bazë të karaktersitikave të 

mjeteve filtruese dallojmë filtra me masë 

filtruese, me kartonë filtrues, me pëlhurë, me 

membranë etj. 

Një mënyrë tjetër klasifikimi bëhet në bazë 

të forcës drejtuese të përdorur për kalimin e 


filtratit nëpërmjet mjetit filtrues. Në bazë të 

këtij kriteri dallojmë tre tipe filtrash: 

Filtra me presion. Kur aplikohet presion në 

shtytjen e pezullisë dhe filtri del me presion 

atmosferik ose më rrallë me nën presion më 

të lartë se atmosferiku por sigurisht më të 

ulët se presioni i hollimit të turbullirës. 

1. Filtra me boshllëk. Kur presioni i 

nevojshëm për filtrim përfitohet duke 

zbatuar një ulje presioni nga ana e 

filtratit dhe duke mbajtur një presion 

atmosferik nga ana e ushqimit të 

pezullisë. Në këtë rast punohet me 

presion 0.5-0.7 kg/m2. 

Figure 4.6. Pamje e një makine filtrimi me 

boshllëk 

2. Filtra centrifugalë. Në këto filtra 

presioni nga ana e turbullirës prodhohet 

nga forca centrifugale, ndërsa filtri 

shkarkohet në presion atmosferik. Në 

këtë tip mund të realizohen presione deri 

në dhjetëra atmosferë. 

60

Figure 4. 7. Skema e nje filtri Centrifugal 

Klasifikimi në bazë të forcës lëvizëse të 

procesit është më i përhapuri nga të gjithë 

klasifikimet e tjera dhe korrespondon me 

përafërsi të mirë me klasifikimin e bazuar 

mbi vazhdimësinë e funksionimit. Në fakt 

filtrat me presion janë në përgjithësi jo të 

vazhduar; ato me depresion janë 

përgjithësisht të vazhduar ose të ndërprerë 

dhe përfaqësojnë një kategori të 

ndërmjetme. 

Ndër filtrat mund të përmendim: 

Filtrat me dhoma me presion. Në këtë 

kategori hyjnë tipa të ndryshme filtrash 

shumë të përhapur të cilët dallojnë nga njëri 

tjetri nga forma e elementëve filtrues. 

Ata mund të jenë me formë të sheshtë në 

filtrat me shtresë, me disqe apo me pjata. 

Mund të kenë formë cilindrike në filtrat me 

kandele, me kartuç dhe me xhepa. Elementët 

filtrues të pajisur me kavitete të brendshme 

vendosen në dhoma cilindrike në të cilat 

dërgohet me presion pezullia e turbullt. 


Kështu elementët filtrues gjenden të zhytur 

në pezulli ndërsa filtrat rrjedh në kavitetet e 

brendshme dhe grumbullohet në një kolektor 

i përbashkët shkarkimi, i cili mund të 

vendoset në cep apo në qendër të 

elementëve filtrues. Në krahasim me filtrtat 

e tjerë, filtrat me presion kanë një diametër 

më të vogël dhe lejojnë të zvogëlohet 

rreziku i humbjes dhe kontaminimit. 

Dhoma me presion mund të jetë vertikale 

ose horizontale dhe elementët filtrues 

mund të jenë me formë të sheshtë (gjethe, 

disqe, pjata) ose cilindrike (kandele, 

kartuç). Të gjithë filtrat me dhoma me 

presion mund të kryejnë filtrim në shtresë 

me parashtesë apo me teknikën e përmbytjes 

së vazhduar. 

Filtrat me disqe ose pjata. Përbëhen nga një 

mbështetës i vrimëzuar mbi të cilin 

vendosen pëlhura filtruese, ushqimi i 

turbullirës bëhet zakonisht nga jashtë kurse 

filtri kullon nga brenda dhe dërgohet në 

kolektorët e posaçëm. 

Filtrat qirinj. Janë filtra në formën e 

dhomave me presion në të cilët elementët 

filtrues nuk janë pjata por cilindra në formë 

qiriu të tipave të ndryshëm. 

Filtrat nën boshllëk. Janë përgjithësisht të 

vazhduar dhe kjo është përparësia e tyre. 

Tipi më i zakonshëm është ai tambur që 

prodhohet në dy mënyra. Me një dhomë të 

vetme dhe me shumë dhoma. Filtri me 

tambur me shumë dhoma përbëhet nga një 

tambur cilindrik që rrotullohet ngadalë rreth 

një boshti horizontal gjatë rrotullimit gjysma 

e poshtme e tamburit është e zhytur në një 

61

vaskë me nivel konstant që përmban 

pezullinë e turbullt që do të filtrohet. 


Figura 4.8. Pamje e disa lloje filtrash të 

cilët përdoren në proceset teknologjike. Një 

nga filtrat më të përdorur është edhe filtri 

me disqe vertikale. 

Pëlhurat filtruese. Përbëhen nga pëlhura 

natyrale si pambuku apo materiale sintetike. 

Këto materiale mund të prodhohen në një 

gamë të gjerë pëlhurash të ndryshme për nga 

natyra e filtrit të përdorur (xhufkë, fill i 

vazhdueshëm, dhe njëfillor). Llojet kryesore 

te thurjeve janë diagonale dhe të sheshuara. 

Karakteristikat filtruese varen nga 

karakteristikat e fillit (numri i fijeve 

vertikale dhe horizontale për njësi gjatësie), 

62

përdredhja e fijeve dhe trajtime të 

mundshme. 

Së fundmi mund të përfshihen në këtë 

kategori pëlhurat e tirkut që kryesisht janë 

shtresa të përbërë nga fibra të shkurtra të 

vendosura në mënyrë rastësore. Përftohen 

duke shtypur fibrat mes tyre dhe duke i 

trajtuar më pas me metoda të veçanta 

dendësimi të cilat ndihmojnë ndërthurjen e 

fibrave duke i dhënë atyre vetinë e 

nevojshme të rezistencës mekanike dhe 

kompaktësisë. 

Materialet poroze. Përfshihen materiale si 

porcelani, materiale plastike etj. Janë mjete 

filtruese të rigjenerueshme me larje me ujë 

të bollshëm me rrymë të kundërt ose me 

tretësira të tjera të përshtatshme. 

Materialet metalike përbëhen nga grimca 

metalike me formë dhe përmasa të 

ndryshme, që i nënshtrohen trajtimeve në 

presione e temperatura të larta. Shkrirja e 

metalit në pikat e kontaktit shkakton 

saldimin e grimcave duke krijuar kështu një 

strukturë poroze. 

Qeramikat poroze përdoren shumë rrallë 

dhe për filtrime në shkallë të vogël ose 

laboratorike. Ato kanë karakteristikë një 

inerci të madhe kimike dhe një rezistencë të 

lartë ndaj temperaturave të larta. Përbëhen 

nga silikate alumin, kuarc etj. Edhe 

materialet si polietileni, tefloni etj mund të 

përdoren si filtra porozë. 

Filtërpresa 

Në formën e saj më të zakonshme ajo 

përbëhet nga një bashkësi elementësh të 

plotë (pllakat) dhe elementësh bosh 


(kornizat) të afruar në mënyrë ta alternuar 

me njëri tjetrin. Janë në përgjithësi katrore, 

rrallë të rrumbullakëta, mbahen të varura 

vertikalisht të kapura me seksion T. 

Presioni sigurohet me mbyllje mekanike, me 

vidë ose me veprim hidraulik dhe duhet të 

jetë i tillë që të sigurojë mbajtjen kompakt të 

komponentëve të pakos. 

Pllakat kanë në sipërfaqe relieve dhe 

kanalizime për kullimin e filtratit i cili 

largohet nëpërmjet vrimave dhe kanaleve 

brenda. 

63

Figure 4.9. Pamje e filterpresave te 

ndryshme. 

Në variantet moderne ato janë aparate me 

fleksibilitet të lartë dhe mund të përdoren në 

filtrimin me përmbytje duke alternuar 

pllakat dhe kornizat ose në filtrimin me 

kartonë duke përdorur vetëm pllakat të cilat 

shërbejnë në mënyrë të alternuar nga pllaka 

të ushqimit të pezullisë në pllaka të 

mbledhjes së filtratit. 

Një mënyrë tjetër paketimi qëndron mbi 

bazën e formimit të nënndarjeve të pakos së 

pllakave në seksione të ndryshme, në të cilat 

mund të kryhen një seri filtrimesh të 


trashësive të ndryshme: p.sh një filtrim i 

trashë me përmbytje i ndjekur nga një filtrim 

qartësues mbi kartonë. 

Në të njëjtën mënyrë mund të realizohen dy 

filtrime në seri me kartonë filtrues me 

porozitet të ndryshëm në mënyrë që seksioni 

i parë i filtrit të kryejë parafiltrimin dhe i 

dyti të kryejë filtrimin e hollë. 

Në këtë lloj filtrimi problemi qëndron në 

dimensionimin e përshtatshëm të të dy 

seksioneve në mënyrë që të mos harrohet 

bllokimi i njërit seksion përpara se të arrihet 

kapaciteti filtrues i seksionit tjetër. 

Pra, duhet të shmanget rritja e presionit për 

shkak të bllokimit në seksionin e parë, 

ndërkohë që në seksionin tjetër nuk kanë 

ndodhur ndryshime të ndjeshme të presionit. 

Dhe kjo mund të varet si nga një zgjedhje jo 

e përshtatshme e mjeteve të filtrimit ashtu 

edhe nga ndarja jo e përshtatshme e 

sipërfaqeve filtruese. 

Kështu, një rrije e madhe në seksionin e 

parafiltrimit do të thotë që ose është kryer 

me mjete shumë të holla filtrimi, ose që 

sipërfaqja e filtrimit nuk është e 

mjaftueshme. Një rritje e tepërt e presionit 

në seksionin e parafiltrimit do të thotë që 

sipërfaqja është e pamjaftueshme. 

Këshillohet në përgjithësi që sipërfaqja e 

parafiltrimit të jetë 60 % e sipërfaqes së 

filtrimit të hollë dhe 40 % e sipërfaqes së 

përgjithshme, ndërsa raporti i numrit të 

kartonëve midis dy seksioneve të jetë 3:1. 

64

Cikli i punës së filtërpresave. 

Përfshin fazat e mëposhtme: 

formimi i parashtresës me qark të mbyllur 

(në rast se përdoret parashtresë) 

filtrimi 

larja; zhvendosja dhe rikuperimi i filtratit 

hapja shkarkimi i shtresës dhe larja 

mbyllja e filtrit 

shpëlarja dhe sterilizimi i mundshëm 

Zgjatja e fazës së filtrimit që është e vetmja 

fazë aktive e ciklit varet nga vetitë e 

turbullirës që filtrohet (dendësia, 

viskoziteti), vetitë e filtrit (vëllimi i dhomës 

ku filtrohet dhe raporti midis këtij vëllimi 

dhe sipërfaqes filtruese), si dhe nga kushtet e 

punës (presioni prurja e turbullirës etj). 

Gjatë punës precipitati që formohet nëpër 

dhoma në brendësi të pëlhurave zvogëlon në 

mënyrë progresive shpejtësinë e filtrimit. 

Kur dhomat mbushen në atë nivel sa 

shpejtësia e filtrimit ulet në vlera 

jashtëzakonisht të ulta vazhdohet me fazën 

e larjes, e cila ka për qëllim të rikuperojë 

lëngun e vlefshëm që mbush kapilarët e 

precipitatit duke e zëvendësuar atë me lëng 

jo të vlefshëm siç është uji. 

Larja kryhet duke dërguar ujin e pastër 

nëpërmjet të njëjtit tub që sjell në filtër edhe 

pezullinë dhe kapërcen shtresën duke 

ndjekur të njëjtën rrugë me filtratin. 


Figura 4.10. Pamje e llojeve të tjerë të 

filtrave që përdoren në procest e 

teknologjive të ndryshme të pastrimit. 

Në këtë sistem ekziston rreziku që lëngu të 

tentojë të rrjedhë në zonat me rezistencë më 

të ulët dhe nuk përshkon të gjithë shtresën e 

precipitatit. Për të evituar këtë dukuri në 

shumë pajisje filtrimi është parashikuar 

një qark i veçantë larjeje. 

65

PYETJE 

1. Cilat janë proceset e ndarjes me natyre mekanike? Çfarë dini ju për këto 

procese? 


2. Si realizohet dekantimi? A mund të realizoni një ekeperiment të thjeshtë me 

intuitën tuaj ku të shihni se si ndodh procesi i dekantimit dhe ta përshkruani atë? 

3. Cilat janë enët e dekantimit te vazhduar? Cilat janë karakteristikat e tyre? Po 

format dhe ligjshmëritë e tyre? 

4. Cilat janë pajisjet e dekantimit? 

5. Procesi i filtrimit. Cfarë është filtrimi? Si realizohet ai? Cilat janë llojet kryesorë 

të filtrave dhe materialet të cilatshërbejnë për ndërtimin e filtrave 

66

KAPITULLI 5 

1- Thërmimi dhe bluarja e materialeve të ngurta 

KAPITULLI I PESTE 

1. Thërrmimi dhe bluarja e materialeve të 

ngurta. 

Si të gjitha industritë e transformimit edhe 

në industrinë ushqimore lëndët e para që do 

të përpunohen duhet ti përgjigjen kërkesave 

të tregut, vetive funksionale dhe sasisë. Nga 

pikëpamja e punueshmërisë së një materiali 

ushqimor është në fakt një seri elementësh 

me natyra të ndryshme që përfshijnë kohën e 

vjeljes së lëndëve të para (sagumë prodhime 

janë sezonale) kushtet e kërkuara për 

ruajtjen e lëndëve të para; gjendjen higjenosanitare; 

karakteristikat fizike (dimensionet, 

forma, konsistenca etj), biologjike (gjendja e 

pjekurisë, varieteti etj), kimike (përbërja, 

prania e mbetjeve apo kontaminantëve etj). 


2- Klasifikimi i materialeve të ngurta. Diametri i grimcave. Sitat dhe 

analiza sitore. 

3- Përzierja dhe emulsioni. 

4- Përzierës për lengje me shpejtesi të ndryshme. 

5- Emulsioni. 

6- Disa lloje makinash që përdoren në Industrinë Ushqimore 

Proceset kryesore që kanë të bëjnë me 

lëndën e parë por që në disa raste përbejnë 

edhe produktin gjysmë të gatshëm ose të 

gatshëm janë: 

larja, ose ndarja e çdo lloj substance 

kontaminuese të lëndës së parë 

kalibrimi ose ndarja e materialit sipas 

kategorive në funksion të karakteristikave 

fizike; dimensionet, etj. 

seleksionimi ose ndarja në funksion të 

cilësisë 

qërimi ose heqja e pjesëve të këqija ose jo 

të vlefshme, etj. 

Bluarja e materialeve të ngurta është një 

proces shumë i shpeshtë në industrinë 

ushqimore. Arsyet mund të jenë të 

ndryshme: 

Copëtimi në dimensione të vogla lejon 

ose favorizon ekstraktimin e përbërësve 

67

të dëshiruar (p.sh prodhimi i miellrave te 

bukës). 

Bluarja lejon të arrihet madhësia e 

kërkuar e copëzave e kërkuar për disa 

lloje produktesh si erëzat 

Rritja e sipërfaqes specifike ndërmjet 

bluarjes favorizon ecurinë e disa 

proceseve si tharja, pjekja etj 

Copëtimi në grimca më të vogla 

favorizon përzierjen tretjen ose 

shpërndarjen në përbërje ushqimore të 

ndryshme etj. 

Thërrmimi karakterizohet nga shkalla e 

thërrmimit i që është raporti i diametrit të 

grimcave të materialit të ngurtë para 

thërrmimit me diametrin e grimcave pas 

thërrmimit. Në bluarje materiali i 

nënshtrohet një force si psh shtypjes, 

fërkimit etj. Kur energjia e thithur nga 

materiali arrin dhe tejkalon një nivel kritik 

që varet nga natyra e trupit, formohen të 

çarat e para që më te zhvillohen përgjatë 

vijash të theksuara. Në këto kushte vihet re 

një ndalim i akumulimit të energjisë. 


68

Figura 5. 1. Pamje e tipeve të ndryshme të 

makinave grirëse dhe bluarse. 

Thërrmimi ka edhe pajisjet e tij. Ndër to 

mund të përmendim: 

Mullinjta me nofull. Janë makina të cilët 

veprojnë nëpërmjet presionit dhe shtypjes 

midis nofullave, njëra nga të cilat është e 

palëvizshme ndërsa tjetra godet. 

Mullinjtë rrotullues të cilët janë formuar 

nga dy kone të përmbysur një i jashtëm i 

fiksuar dhe një i dytë karshi të parit 

rrotullues 

Mulliri me cilindër të dhëmbëzuar, i 

përshtatshëm për materiale të buta, i cili 

eviton formimin e sasive të larta të pluhurit. 

Gjithashtu ajo që është e rëndësishme është 

edhe fakti se ka edhe makina bluarëse për të 

formuar pjesëza më të imta. Përmendim këtu 

mullirin me cilindra. Me qëllim që copat e 

thërrmuara të hiqen si rezultat i fërkimit 

midis dy cilindrave, përmasa e copave 

fillestare të materialit të ngurtë duhet të jenë 

të paktën 20 herë më e vogël se diametri i 

cilindrave. Janë të thjeshtë për punë, 

kompakt dhe të sigurt. Një tjetër mjet është 

lëmi; është një tip i vjetër mulliri i përdorur 


në bluarjen e lagësht siç është rasti i bluarjes 

së ullinjve para shtrydhjes për vaj. Në këtë 

lloj mjeti realizohet njëkohësisht edhe 

bluarja e mirë edhe përzierja 

Thërrmimi i materialeve të ngurta që mund 

të realizohet për qëllime nga më të 

ndryshmet, karakterizohet nga shkalla e 

thërrmimit, raportit midis diametrit të 

grimcave para thërrmimit (df) dhe pas 

thërrmimit (dp). Në varësi të përmasave 

fillestare dhe përfundimtare të copave të 

materialit dallojmë copëtimin ku df lëviz nga 

1500 në 3 mm, ndërsa dhe tjetra nga 250 në 

1 mm. Copëtimi ndahet në varësi në 1- i 

imët, i mesëm, dhe i trashë. Bluarja ndahet 

në të imët dhe sipërfaqësore. Të dy proceset 

mund të zhvillohen në dy lloj ciklesh, në 

ciklin e hapur dhe në ciklin e mbyllur. 

Sipas ciklit të mbyllur pas procesit materiali 

klasifikohet dhe grimcat qe nuk kanë arritur 

madhësinë e kërkuar futen përsëri në proces. 

2. Klasifikimi i materialeve të ngurta. 

Diametri mesatar i grimcave. Sitat dhe 

analiza sitore. 

Klasifikim emërtohet ndarja e materialeve të 

grimcuara sipas përmasave (kryesisht sipas 

diametrit mesatar). Ekzistojnë tre mënyra 

klasifikimi: 1 mekanike (me sitje); 2 

hidraulike që bazohet në ndarjen e grimcave 

në fraksione në bazë të shpejtësive të 

ndryshme të dekantimit që ato kanë në ujë; 3 

diametri mesatar, kjo sepse grimcat nuk janë 

sferike dhe kur ndahen ato klasifikohen në 

fraksione ku diametrat mesatare lëvizin në 

diapazone të ndryshme, rezultatet e një 

analize kokrrizore paraqiten në grafikë që 

quhen grafikët e shpërndarjes që mund të 

jenë integrale dhe diferenciale. Efikasiteti i 

69

sitës përkufizohet si raporti i masës së 

grimcave që kalojnë sitën me masën e 

grimcave që mund të kalojnë atë. Nëqoftëse 

N është pesha e grimcave të një përmase që 

ndodhen mbi sitë, atëherë mbas një kohe t 

sitosje kemi: dN/dt=-k.N ku k- konstante e 

sitës dhe llojit të grimcave. Ky barazim 

integrohet nga N1 në N2 dhe në fund 

N2=N1.e- kt . sitja realizohet në mënyrë të 

thatë ose me ujë. 

Figure 5.2. Makina grirëse për materiale 

më të imta. 

Si të gjitha industritë e transformimit, edhe 

në industrinë' ushqimore lëndët e para që do 

të përpunohen duhet t'i përgjigjen kërkesave 

të caktuara të cilësisë, vetive funksionale 


dhe sasisë. Nga pikëpamja e "punueshmërise" 

së një materiali ushqimor është ne 

fakt një përmbledhje e një serie elementesh 

me natyre të ndryshme që përfshijnë kohen e 

vjeljes së lendeve të para (shumë prodhime 

janë sezonale), kushtet e kërkuara për 

ruajtjen e lëndëve të para; gjendjen higjenosanitare; 

karakteristikat fizike (dimensionet, 

forma, konsistenca, etj), biologjike (gjendja 

e pjekurisë, varieteti, etj), kimike (përbërja, 

prania e mbetjeve apo kontaminanteve, etj) 

dhe funksionale. 

Duke lënë mënjanë ne këtë kapitull aspektet 

biologjike, qe janë të një rëndësie të madhe, 

në pikëpamjen teknologjike proceset 

kryesore që kanë të bëjnë me lëndën e parë 

(por që në disa raste përfshijnë edhe 

produktet gjysmë të përpunuara si dhe 

produktet përfundimtare) janë: 

1. Larja, ose ndarja e cilësdo substance 

kontaminuese sipërfaqësore te lendes se 

pare. 

2. Kalibrimi ose ndarja e materialit sipas 

kategorive ne funksion te karakteristikave 

fizike : dimensioneve, formës etj. 

3. Seleksionimi ose ndarja ne funksion te 

cilësisë. 

4. Qërimi ose heqja e pjesëve jo te 

vlefshme(lëkura, heqja e bërthamës, heqja e 

kockave për mishin etj) ose, ne te kundërtën, 

nxjerrjen e pjesëve me interes 

ushqimor(shtrydhje, veçimi, etj) 

Ne fushën ushqimore substancat kontaminuese 

qe takohen me shpesh mund te jene 

me natyre te ndryshme : 

70

minerale toke, rërë, gurë, pjesëza metalike, 

vajra dhe yndyrna qe vijnë nga makineritë ; 

vegjetale : gjethe, rrënjë etj; 

kafshësh : jashtëqitje, qime, copa insektesh 

dhe vezët e tyre, etj ; kimike : mbetje 

plehrash kimike, insekticide dhe 

fitorregullues ; mikrobike mikroorganizma 

dhe produkte te metabolizmit te tyre ; 

Largimi i substancave kontaminuese mund 

te kryhet: 

1. Ne te thate: sitosje, aspirim, gërryerje, 

fshirje, ndarje magnetike etj. 

2. Në të lagësht: zhytje, flotim, filtrim, etj. 

Sigurisht, janë të mundshme kombinime 

të ndryshme. 

Të gjitha proceset e sapopërmendura 

zbatohen në industrinë ushqimore me 

mënyra dhe mjete të studiuara ose të 

adoptuara për çdo material specifik. 

Bluarja dhe sitosja e materialeve te ngurta. 

Bluarja e materialeve të ngurta është proces 

shumë i shpeshtë në industrinë ushqimore. 

Arsyet mund te jenë të ndryshme : 

1. Copëtimi në dimensione të vogla lejon 

ose favorizon ekstraktimin e «ve 

dëshiruar, (p.sh. prodhimi i miellrave 

nga drithërat). 

2. Bluarja lejon te arrihet madhësia e 

dëshiruar e copëzave, e domosdoshme 

kjo për disa lloje produktesh (psh. 

përgatitja e disa erëzave). 

3. Rritja e sipërfaqes specifike 

nëpërmjet bluarjes favorizon ecurinë e 


disa proceseve (si tharja, ekstraktimi 

me solvent, pjekja dhe trajtimet 

termike ne përgjithësi). 

4. Copëtimi në grimca të imta favorizon 

përzierjen, tretjen ose shpërndarjen ne 

përbërjen e ushqimeve te ndryshme. 

Në bluarjen e zakonshme materiali i 

nënshtrohet veprimit të një force si për 

shembull shtypjes, fërkimit, shtytjes etj. Kur 

energjia e thithur nga materiali arrin dhe 

tejkalon një nivel kritik, nivel që varet nga 

natyra e tipit të ngurtë, formohen të çarat e 

para që më tej zhvillohen përgjatë vijash të 

theksuara. Nën këto kushte vihet re një 

ndalim i akumulimit të energjisë, energji që 

pjesërisht përdoret për të krijuar sipërfaqe të 

reja dhe pjesërisht thithet në formë 

nxehtësie. 

Energjia e kërkuar varet nga fortësia e 

materialit si dhe nga thërmueshmeria e tij. 

Edhe koha luan një rol të rëndësishëm, sepse 

për forcë të barabarte të ushtruar shkalla e 

arritur e imtësisë rritet me zgjatjen në kohë 

të trajtimit. Duke qenë se energjia e tepërt 

është e destinuar të kthehet në nxehtësi, 

forcat e zbatuara duhet të dimensionohen 

sipas kërkesave të duhura. Por nuk është 

gjithmonë e lehte të llogaritesh minimumin e 

energjisë së kërkuar për një proces të dhënë. 

Një afrim teorik është ai i të supozuarit se 

për të arritur një zvogëlim dL të një grimce 

me dimension L, energjia e nevojshme është 

një funksion eksponencial i L: 

dE/dL = KL n 

71

ku k dhe n janë konstante karakteristike të 

materialit. 

Kjo shprehje është e njohur edhe si ligji i 

Rittingerit për n=-2, (energjia e kërkuar 

supozohet si proporcionale me sipërfaqen e 

re të përftuar nga bluarja), ose si ligji i Kick 

për n = -1, dhe se fundi si ligji i Bondit për 

n=-3/2. 

Bluarja kryhet si rregull mbi materiale të 

thata ose me një përmbajtje lagështie të 

mbetur mjaft te ulet, me qellim qe te 

evitohen fenomenet e brumëzimit. Për 

materialet e lagështa ose me një përmbajtje 

të larte në vajra, bluarja duhet të kryhet në 

temperaturë të ulët. 

Në raste të ushqimeve si p.sh mishi, bluarja 

në cdo rast çon në formimin e "brumit". 

Pajisjet e bluarjes 

Për te kryer bluarjen ekzistojnë tipe të 

ndryshme makinerish që dallohen për 

karakteristikat dhe dimensionet si të 

materialit që do të bluhet, ashtu edhe të 

produktit që dëshirojmë të përpunojmë. 


Figure 5.3. Tipe të ndryshme makinerish 

bluarse 

MAKINAT THYERESE. Janë makina që 

përgjithësisht përdoren për të kryer një 

zvogëlim fillestar të përmasave. Kujtojmë 

këtu mullinjtë me nofull që veprojnë 

nëpërmjet presionit dhe shtypjes; mullinjtë 

rrotullues janë formuar nga dy kone te 

përmbysur, një i jashtëm i fiksuar dhe një i 

dyte, i përmbysur karshi te parit, rrotullues: 

koni fiks shërben si trup bluarës ne muret e 

te cilit shtyhet materiali qe bluhet nga koni 

rrotullues. Ne këtë mënyrë kemi një 

kombinim te shtypjes me bluarjen mulliri 

me cilindër te dhëmbëzuar, i përshtatshëm 

72

për materiale te buta, eviton formimin e 

sasive 

3. Përzierja dhe Emulsionimi 

Përzierja 

Bashkimi i imët i dy apo tre substancave 

quhet përzierje (mishele). Substancat e 

përziera - në çdo moment mund të ndahen 

në rrugë mekanike, në ndryshim me sa 

ndodh me një përbërje kimike. 

Përzierja konsiderohet homogjene kur në të 

gjitha pikat e saj përfaqëson të njëjtën 

përbërje; ajo quhet heterogjene nëse nuk 

shpreh të njëjtën shkallë uniformiteti. 

Eficienca e një procesi përzierjeje varet nga 

përdorimi efektiv i energjisë së përdorur për 

të shkaktuar lëvizjen e komponentëve. Sasia 

e energjisë dhe agjenti mekanik me të cilin 

ajo futet, së bashku me formën e enës dhe 

vetitë fizike të komponentëve të mishelës që 

duam të prodhojmë, janë të gjitha variabla 

që duhen marrë parasysh në zgjedhjen e një 

përzierësi. 

Materialet që mund të punohen me një 

aparature te këtij lloji, shkojnë nga ata pak 

viskoze ne brumërat me viskozitet te larte e 

deri tek pluhurat e thate. 

Shkalla e përzierjes karakterizohet në një 

fare mënyrë nga përbërja e kampioneve të 

marrë për analizë. Për shembull, në një rast 

ekstrem, nëse kampioni është aq i madh sa 

t'i korrespondojë të gjithë misheles, përbërja 

e kampionit rezulton sa e kampionit mesatar 

dhe nuk është e nevojshme të përzihet me 


tej. Nga ana tjetër, nëse është e mundur të 

marrim kampion në nivel molekular, çdo 

kampion do të përmbajë një tip të vetëm 

komponenti të misheles dhe asnjë përzierje e 

mëtejshme do të mund ta ndryshoje 

gjendjen. 

73

Figurë 5. 

4. Pamje e makinave të përzierjes 

Figura 5.5. Imazhe të makinave të tjera 

të cil;at realizojnë përzierjen. 


Midis këtyre dy rasteve ekstreme ekzistojnë 

të gjitha dimensionet e kampioneve që 

merren praktikisht, por pika më e 

rëndësishme është që rezultati do të varet 

nga dimensionet e kampionit. 

Në shume raste praktike, dimensionet e 

kampionit që do të merret janë të vendosura 

nga kushtet e procesit. P.sh, nëse një pluhur 

për përgatitjen e pudingut duhet të përmbajë 

1% alginat natriumi, po të shtojmë 1 kg 

alginat natriumi në një sasi prej 99 kg 

pluhuri bazë, duket se jemi në rregull. 

Gjithsesi, nëse kjo përzierje shitet në pako të 

vogla prej 100 gr, në secilën prej tyre duhet 

të jenë të pranishëm 1/100 kg alginat 

natriumi, me njëfarë tolerance si dhe me një 

shkalle përzierje të përshtatshme. 

Kampioni i vërtetë i kësaj përzierjeje duhet 

të jetë 100 gr. Me vazhdimin e përzierjes një 

numër gjithnjë e më i madh kampionesh do 

të tentoje drejt 99% pluhur baze dhe 1% 

alginat natriumi. 

Pra, devijimi i përbërjeve e kampioneve nga 

përbërja mesatare e gjithë misheles, 

përfaqëson masën e zhvillimit te proesit të 

përzierjes: 

Një mënyrë me e kënaqshme e matjes se 

këtij devijimi është termi Statistikë : 

s 2 = 1/n [(x, - x*) 2 + (x2 - x*) 2 + 

.......................................................................... 

+(xn - x*) 2 ] 

ku n është numri i kampioneve të marra në 

atë stad përzierjeje, xj është fraksioni 1 i një 

komponenti të pranishëm në kampionet e 

ndryshme të marra dhe x është fraksioni 

74

mesatar i të njëjtit komponent ne përzierjen 

e përgjithshme. 

Termi s 2 njihet me tepër si ndryshim i 

përbërjeve te pjesshme te kampioneve nga 

përbërja mesatare. 

Përzierjet e lëngëta 

Energjia e futur në një sistem përzierës 

lëngjesh nëpërmjet një përzierësi 

përcaktohet nga shpejtësia e rrotullimit të 

përzierësit, nga forma e enës dhe nga vetitë 

fizike te përzierjes. Relacioni i Rushton-it 

dhe i të tjerëve përcakton se : 

p = f (N, D,P, m g) 

ku: 

N - shpejtësia rrotulluese e perzieresit 

D - diametri i përzierësit 

p - densiteti 

p - viskoziteti 

g-nxitimi gravitacional 

P/ D 5 N 3 p = c (D 2 N p) a (D N 2 ) b 

ku a,b,c janë te lidhura me sistemin dhe 

gjeometrinë e tij. 

Kurbat e fuqisë janë të pavarura nga 

diametri i enës dhe ne se përftohen në 

impiante pilot, në shkalle te vogël, mund të 

përdoren edhe për aparatura më të mëdha, 

mjafton që ato të kenë të njëjtat forma 

gjeometrike. 


Figura 5.5. Tipe të tjera makinash 

përzierse 

Përzierësit 

Zakonisht merren ne shqyrtim tie tipe 

kryesore përzierësish : 

1) Enë fikse dhe përzierës i lëvizshëm me 

lopate (që p.sh. rrotullohet rreth një trungu). 

Në enët vertikale ky tip përdoret për 

përzierjen e lëngjeve me viskozitet të ulët, 

suspensione trup i ngurte-lëng në lëvizje të 

lirë si dhe dispersione (shpërndarje) të gazit 

në lëng. 

Ene fikse me lopata te lëvizshme, thika, 

prerëse me forme plori, etj. : këta përzierës 

75

përdoren për materiale me konsistence te 

larte, lëngje viskoze, masa brumore, 

brumëra, yndyrna etj. 

2) Ene e lëvizshme me lopata te 

lëvizshme apo të palëvizshme, thika, prerëse 

në formë plori etj: janë pajisje të 

përshtatshme për përzierjen e materialeve 

me konsistence të lartë, masa pastoze dhe 

materiale plastike. 

Pajisjet e treguara më lart janë të 

përshtatshme edhe për përzierjen e 

pluhurave te thate. 

4. Përzierës për lëngje me shpejtësi te 

ndryshueshme 

Më i thjeshti është përzierësi rrotullues me 

bosht dhe lopata. Në një sistem të këtij lloji 

dallohen tre komponentë të lëvizjes së 

lëngut : a) një komponent radial që vepron 

në drejtim pingul me trungun rrotullues, b) 

një komponent gjatësore vepron ne drejtim 

paralel me trungun dhe c) një komponent 

rrotullues që vepron në drejtim tangencial 

me perimetrin rrotullimit të trungut. 

Komponentët radiale (a) dhe gjatësor (b) 

përgjithësisht ndikojnë mbi përzierjen, 

ndërsa komponentja rrotulluese është 

përgjithësisht joefikase. 

Me një përzierës në pozicion qendror karshi 

enës, që rrotullohet me njëfarë shpejtësie, 

krijohen disa shtresa në mes të lëngut, të 

cilat nuk lejojnë përzierjet e mëtejshmec(si 

edhe shtim energjie). Për ta eliminuar ose 

reduktuar këtë fenomen të padëshirueshëm, 

ndonjë here është më se e mjaftueshme që ta 

spostosh trungun jashtë qendre ose të 


vendosen disa valëthyes mbi sipërfaqen e 

enës kontaktit përshkohen nga kanale me 

thellësi që vjen duke u zvogëluar. Materiali i 

ushqyer nga lart dhe në qendër të rrotave, 

detyrohet të përshkoje kanalizimet, ndërsa 

pluhurat dalin në drejtim radial; mulliri 

pluhurizues me cilindra, i ndërtuar nga një 

apo më shume çifte cilindrash që rrotullohen 

me shpejtësi të ndryshme në mënyrë që të 

realizojnë thyerjen e grimcave si nëpërmjet 

presionit, ashtu edhe nëpërmjet fërkimit. 

Mulliri centrifugal ku materiali shtypet ndaj 

një pareti të fiksuar nga rula të lidhur 

nëpërmjet krahëve lëvizës me një trung 

qëndror rrotullues; mulliri me sfera, në një 

cilindër rrotullues të vendosur 

horizontalisht, brenda te cilit janë vendosur 

disa sfera prej materiali të forte: bluarja 

bëhet me anë te shtytjes dhe fërkimit të 

sferave midis tyre dhe midis copave të 

materialit që do të bluhet. 

Sitosja e materialeve te ngurta. 

Bluarja, zakonisht, ndiqet nga procesi i 

ndarjes së copave të ndryshme të materialit 

te bluar. Ky proces klasifikimi, i quajtur 

sitosje, realizohet duke kaluar produktin 

nëpërmjet disa pllakave me vrima të 

vendosura njëra pas tjetrës, me diametër të 

vrimave që vjen duke u zvogëluar. Çdo 

pllakë e vrimëzuar (site) karakterizohet nga 

një numër vrimash për njësi sipërfaqe (cm", 

inch", etj). 

Analiza granulometrike e një materiali të 

përberë nga grimca, realizohet duke kaluar 

një sasi të peshuar të produktit nëpërmjet një 

serie sitash të vendosur në kolone. Duke 

kaluar nga lart-poshtë, dimensioni i vrimave 

bëhet gjithmonë e më i vogël. Në fund të 

76

operacionit, duke peshuar mbetjet në çdo 

site, përftohet shpërndarja e kthyer në 

përqindje e copave të ndryshme. 

Sitat identifikohen nëpërmjet numrit të 

"mesh", ku me mesh përcaktohet si numri i 

vrimave për inç linear. Seria e sitave për 

analizën granulometrike është e 

standardizuar, megjithëse ekzistojnë shumë 

shkalle (Seria Tyler, seria A.S.T.M. - 

American Society for Testing Materials). 

Në shkallë industriale aparaturat me 

përdorim më të gjërë janë tre tipesh: sitë 

horizontale, ku materiali ngarkohet mbi një 

sitë që i nënshtrohet në vazhdimësi një serie 

lëvizjesh horizontale që favorizojnë sitosjen, 

sitë tambur, ku materiali ushqehet në 

brendësi të një tamburi të pjerrët, që 

rrotullohet rreth aksit të vet dhe që përbëhet 

nga sita me vrima me sipërfaqe që vjen duke 

u rritur në drejtim të pozicionit të poshtëm të 

tamburit. 


Figura 5. 6. Pamje e përzierësve të 

ndryshëm. 

Përzierësit me lopate 

Janë të përshtatshëm për përzierje të 

thjeshta, tretësira trupash të ngurte në 

solvente, etj., ky lloj përzierësi rrotullohet në 

një interval prej 20 - 150 rrot/min. 

Shpesh vendosen disa valëthyes në muret e 

enës. Lopatat kanë ndërtim të thjeshtë, mund 

të mbulohen me material antikorroziv dhe të 

marrin forma të veçanta (në formë" 

kangjelle, në forme spirance apo kundërrrotulluesish). 

Përzierësit me turbinë 

Lopatat e këtij tipi përzierësi zënë 

përgjithësisht vetëm 30-50% të diametrit të 

enës dhe normalisht rrotullohen me shpejtësi 

që përfshihet ne intervalin 30-500 rrot/min. 

Një modelim i lopatave mund të përmirësojë 

karakteristikat e turbulencës së misheles, 

kështu ekzistojnë lopata me thep dhe Lopata 

te përkulura. 

77

Përzierësit me helike 

Helika rrotullohet me shpejtësi midis 500 

deri ne disa mijëra rrot/min. 

Karakteristikat e përzierjes rezultojnë të jene 

më të mira në qoftë se përzierësi montohet 

jashtë qendrës se enës; përveç kësaj është i 

përshtatshëm edhe për përzierje te lëngjeve 

me shpejtësi të ulët. 

5. Emulsionimi 

Emulsionet janë suspensione të 

qëndrueshme të një lëngu në një tjetër 

(zakonisht të papërzieshem). Qëndrueshmëria 

e emulsionit arrihet nëpërmjet 

shpërndarjes në pika shume të vogla të një 

lëngu, që quhet faza disperse, nëpërmjet 

një lëngu tjetër që quhet faza e vazhduar. 

Qëndrueshmeria e emulsionit varet mbi të 

gjitha nga vlerat e tensionit sipërfaqësor dhe 

paperzieshmeria, nga përmasat e pikave, nga 

viskoziteti dhe nga ngarkesat e mundshme 

elektrike sipërfaqësore. 

Diametri i piklave disperse përfshihet 

mi dis 1 dhe 10 mikrometër. 

Pajisjet për emulsionimin 

Është e nevojshme te kujtojmë që procesi i 

përzierjes i paraprin gjithmonë atij të 

emulsionimit dhe zakonisht realizohet me 

përzierës me shpejtësi te larte rro t ul li mi . 

Homogjenizatoret me presion 

Homogjenizim është termi i përdorur për të 

përshkruar zvogëlimin e volumit të piklave 

të vogla të fazës disperse, që arrihet 

nëpërmjet kalimit të detyruar të tretësirës qe 

trajtohet nëpërmjet një kalimi të ngushtuar. 


Një homogjenizator me presion përbëhet 

kryesisht nga një valvule homogjenizuese 

(Fig.5.7) dhe nga një pompe për presionin e 

lartë. Valvola duhet të jetë në gjendje të 

durojë presione me të larta se 680 atm dhe 

për këtë arsye ndërtohet me materiale si 

monel ose çelik inoksidabel i luciduar me 

kujdes, të aftë që ti rezistojnë më mirë 

përdorimit. 

Formimi i paevitueshëm i grumbujve të 

vegjël të piklave të shpërndara, në dalje të 

homogjenizatorit me presion të larte, bën të 

nevojshëm kalimin nëpërmjet një pajisjeje 

homogjenizuese me presion të ulët (27-34 

atm) për thyerjen e agregateve të tilla. 

Homogjenizatoret me presion përdoren 

gjerësisht në industrinë ushqimore, 

vecanërisht për produkte si qumështi, 

kremrat me përmbajtje të ulët yndyrë, 

qumështi i avulluar dhe i sterilizuar, 

përzierje për akullore, kremra të kripura, 

disa salca e shumë të tjera. 

Figura 5. 7. Pamje e mullinjve qëpërdoren 

për koloidet 

78

Mulliri për koloide konsiston kryesisht në 

një sipërfaqe të palëvizshme (statori) dhe një 

rrotulluese e vënë përballë saj (rotori): 

madhësia e sipërfaqeve të tyre është shumë e 

reduktuar dhe e rregullueshme. 

Figura 5.8. Mullinjtë mekoloide 

Figura 5.9. Pamje e një mulliri i cvili 

përdoret për përgatitjen e lëngjeve viskoze. 

Shpejtësia e rrotullimit te rotorit është 3000 

- 15.000 rrot/min, sipas diametrit të rotorit, 

qoftë ky 38 cm apo 9 cm respektivisht. 

Ky tip mulliri është i përshtatshëm për 

lëngje pak viskoze. Një pajisje me një parim 

të tille funksionimi (mulli brumi), përdoret 

në fakt për materiale me viskoze (Figura 

5.9), duke aplikuar shpejtësi rrotullimi te 


rendit 3000 rrol/min me diametër 25 cm 

deri ne 10.000 rrot/min me diametër

ultratingujve. Ai konsiston në një shtrëngues 

që mbaron në një forme drejtkëndëshe, 

përballë së cilës vendoset një teh i fiksuar 

në anën e kundërt të farës. Dalja me 

shpejtësi të madhe e lëngut nga e çara 

provokon vibrimin e tehut, me vibrimin e 

duhur që i transmetohet menjëherë lëngut. 

Sitat 

Në shkallë industriale aparaturat me 

përdorim më të gjerë janë tre tipesh: 

1- Sitë horizontale ku materiali ngarkohet 

mbi një sitë që i vështrohet në 

vazhdimësi një serie lëvizjesh 

horizontale që e favorizojnë sitjen. Këto 

sita përdoren për sitjen e materialeve me 

rrugë të njomë ose të thatë, kur diametri 

i copëzave nuk është më i madh se 50 

mm. Si përparësi mund të përmendim 

prodhimtarinë e madhe, kurse si të meta 

vendosjen në katet e sipërme të 

ndërtesave industriale. 

2- Sitë baraban ku materiali ushqehet në 

brendësi të një tamburi të pjerrët që 

rrotullohet rreth aksit të vet që përbëhet 

nga sita me vrima me sipërfaqe që vijnë 

duke u rritur në drejtim të pozicionit të 

poshtëm të tamburit. 

3- Sitë me vibrim në të cilën një manovelë 

ekscentrike i lejon govatës një lëvizje 

horizontale dhe vertikal pra tundje duke 

kryer procesin e sitjes. 

1.1.Disa lloje makinash që përdoren 

në industrinë ushqimore 

Më poshtë jepen disa prej makinave të cilat 

kanë një përdorim të gjërë në tëknologjinë 

ushqimore. Ata janë makina që realizojnë 


procese të ndyshme teknologjike. Më 

kryesoret janë: kapsulatricet automatike të 

cilat bëjnë të mundur mbushjen e shisheve 

në vakum, makina të cilat realizojnë 

mbushjen e shisheve me precision të lartë 

(janë makina që përdoren për mbushjen e 

pijeve të shtrenjta por edhe pijeve normale 

dhe lëngjeve të ndryshme), dozatues të 

ndryshëm të cilët funksionojnë në mënyrë 

pneumatike dhe përdoren edhe këto për 

mbushjen e shisheve. Nga ana tjetër në 

teknologjinë ushqimore një rol shumë të 

rëndësishëmn ne funksionimin e makinerive 

të cila janë në sistemin zinxhie kanë edhe 

transportierët e ndryshëm të cilët bëjnë të 

mundur transportimin nga një vënd në tjetrin 

ose nga një proces te tjetri të shisheve dhe 

pajisjebve të tjera. Pamje dhe ilusytrime të 

ndyshme të këtyre transportierëve jepen në 

figurat e mëposhtëme. 

Figura 5.9. Një kapsulatriçe automatike. 

Realizon mbushjen me vakum të shisheve 

etj. 

80

Figura 5.10. Makine mbushëse me 

precizion të shisheve me produkte 

ushqimore 

Figura 5.11. Dozatuesi gjysmë pneumatik 

që përdoret për mbushjen e produkteve të 

lëngshme. 


Figura 5.12. Pamje e transportatorit dhe 

mbushësit. 

Figura 5.13 Pamje e një prej 

transportuesve kryesorë. 

81

PYETJE 


Figurë 5.14. Pamje e një tipi tjetër 

transportuesi 

1- Si realizohet thërmimi dhe bluarja e materialeve të ngurta? Përmendni 

mënyrat e tyre dhe makineritë që i realizojnë ato, funksinimi i tyre. 

2- Cili është klasifikimi i materialeve të ngurta. Diametri i grimcave. Sitat 

dhe analiza sitore. Cilat janë tipet e sitave dhe diferencat ndërmjet tyre. 

3- Si realizohet përzierja dhe emulsioni. Cilat janë makineritë kryesorë që i 

realizojnë ato? 

4- Cilët janë perzierës për lëngje me shpejtësi të ndryshme. 

5- Si realizohet emulsioni. Ci;leta jën tipek kryesore të makinerive me rol të 

përcaktuar mbushje, transporti , dozuesish etj. 

6- Cilet jane disa lloje makinash qe perdoren ne industrine ushqimore 

82

KAPITULLI I GJASHTE 

KAPITULLI I GJASHTE 

1. Mekanizmi molekular i mbartjes së 

nxehtësisë. Ligji i Furiesë për 

përcjellshmërinë termike. 

Konsiderojmë pllakën e ngurtë me trashësi δ 

dhe sipërfaqe F (ose një rrjedhës në prehje 

në mes dy pllakave paralele me sipërfaqe F 

secila dhe δ larg njëra tjetrës). 


1. Mekanizmi molekular i mbartjes së nxehtësisë. Ligji i Furiesë për 

përcjellshmërinë termike 

2. Koeficienti i përcjellshmërisë termike 

3. Mbartja e nxehtësisë 

4. Transmetimi i nxehtësisë përmes paretit të ngurtë 

5. Humbjet e nxehtësisë nga fleta e hollë metalike 

6. Percaktimi i koeficienteve të dhënies së nxehtësisë 

Figure 6.1. Skema shkëmbimit të 

nxehtësise 

Fillimisht le të jetë temperatura kudo e njëjtë 

To. Rrisim papritur temperaturën në faqen e 

poshtme të pllakës në vlerën T1 dhe e 

mbajmë në këtë vlerë. Konsiderojmë pllakën 

të përbërë nga një numër shumë i madh 

shtresash shumë të hola pingule me 

drejtimin Oy. 

Energjia termike suplementare që iu dha 

shtresës së poshtme të pllakës çon në rritjen 

e energjisë së pjesëzave elementare 

(molekulave, atomeve dhe elektroneve) të 

saj. Një pjesë e kësaj energjie është e qartë 

se nëpërmjet mekanizmit molekular – 

bashkëveprimit në mes pjesëzave (goditja e 

molekulave apo grupeve atomike tek lëngjet, 

lëvizja e çrregullt e molekulave tek gazet, 

83

lëkundja e atomeve në rrjetin kristalin dhe 

lëvizja e lirë e elektroneve tek trupat e 

ngurtë) do të mbartet në shtresën e sipërme. 

Kjo nga ana e saj për të njëjtat arsye, një 

pjesë e energjisë suplementare të fituar do 

t'ia transmetojë shtresës fqinjë të sipërme 

dhe kështu me radhë do të vazhdojë mbartja 

e nxehtësisë nga shtresat në shtresë deri në 

faqen e sipërme të pllakës që mbahet në 

temperaturën To. 

Figura 6.2. Paraqitja skematike e 

mekanizmit të mbartjes së nxehtësisë 

Fillimisht nxehtësinë do ta ndjejnë në vetëm 

shtresat e poshtme të pllakës, por pas një 

intervali kohe (to) vendoset gjendja 

stacionare (joizotermike) dhe temperaturat e 

shtresave mbeten të pandryshuara si në 

figurën më sipër. 

Kur të jetë arritur kjo, që të mund të mbajmë 

faqen e poshtme në temperaturën T1 d.m.th 

që të mund të mbahet ndryshimi i 

temperaturës në mes dy faqeve të pllakës i 


barabartë me T1-To (nënkuptohet që në 

faqen e sipërme mbahet To, nëpërmjet 

largimit të vazhdueshëm të nxehtësisë që 

mbërrin atje), duhet që pllakës përmes faqes 

së saj të poshtme ti komunikohet në njësinë 

e kohës një sasi nxehtësie Q, e cila rezulton 

të jetë në përpjesëtim të drejtë me sipërfaqen 

e pllakës dhe me gradientin e temperaturës 

(në analogji në çfarë kemi thënë më parë) 

pra: 

Q=-kF(dT/2) 

Koeficienti i proporcionalitetit “k” përbën 

koeficientin e përcjellshmërisë termike të 

lëndës (trup i ngurtë apo rrjedhës). Këto 

barazime dhe të tjerë përbejnë ligjin e 

Furiesë për përcjellshmërisë termike. 

Dhënia “-” në këta barazime vihet siç edhe 

thamë më sipër për shkak të shenjës 

negative të gradientit të temperaturës ajo 

tregon se nxehtësia mbartet në kahen e 

zvogëlimit të temperaturës, pra nga rajoni 

me temperaturë më të lartë drejt rajonit me 

temperaturë më të ulët. 

2. Koeficienti i përcjellshmërisë termike. 

Koeficienti i përcjellshmërisë termike 

paraqet një veti fizike të lëndës (rrjedhës ose 

trup të ngurtë) dhe si i tillë ai është funksion 

i gjendjes: 

k=k(T,p). 

Ne mund ti përcaktojmë lehtësisht njësitë 

matëse të koeficientit të përcjellshmërisë 

termike: 

[k] =Jsek 1 m -1 /K=ëattm -1 /K 

[k] teknik = kkal ore -1 m -1 /C=1.163 si 

84

Fluksi i nxehtësisë në dallim nga fluksi i 

fërkimit të brendshëm ka vetëm tre 

komponentë meqenëse shprehet nëpërmjet 

gradientit të temperaturës e cila është një 

madhësi skalare (fluksi i fërkimit të 

brendshëm kishte nëntë komponentë pasi 

shprehej nëpërmjet gradientit të shpejtësisë e 

cila është madhësi vektoriale). 

Në praktikë për fat të keq gjejnë përdorim të 

tre njësitë e mësipërme. Koeficienti i 

përcjellshmërisë termike i trupave të ngurtë 

ndryshon në kufij shumë të gjerë: nga disa 

ëatt/mK (materialet refraktarë dhe 

zjarrdurues) në disa qindra ëatt/mk (metalet 

që përcjellin shumë mirë nxehtësinë si 

argjendi, bakri alumini etj) dhe zvogëlohet 

pak me rritjen e temperaturës. 

Në trupat e ngurtë është për tu përmendur 

ndikimi i madh që kanë në vlerën numerike 

të koeficientit të përcjellshmërisë termike 

papastërtitë apo deformimet e strukturës. 

Një varësi e lehtë nga temperaturat e 

koeficientit të përcjellshmërisë termike vihet 

re edhe në rastin e lëngjeve, madje në disa 

raste (për disa tretësira ujore) kjo varësi 

paraqet maksimum. Vlerat numerike të tij 

për shumicën e lëngjeve varirojnë në kufijtë 

0.1-1.0 ëatt/mK. 

Përsa i takon gazeve koeficienti i tyre i 

përcjellshmërisë termike variron në kufijtë 

0.01-0.1 ëatt/mK dhe rritet mjaft me rritjen e 

temperaturës dhe fare pak me rritjen e 

presionit (kjo shpjegohet edhe në këtë rast 

me natyrën molekular-kinetike të gazeve). 

Raporti i koeficientit të përcjellshmërisë 


termike me nxehtësinë specifike 

(termokapacitetin) Cp dhe densitetin e 

lëndës përbën të ashtuquajturin difuzion 

termik. 


Në paragrafin e mësipërm u trajtua në një 

farë mënyre mbartja e nxehtësisë në kufirin 

ndarës trup i ngurtë-rrjedhës. Mbështetur në 

përkufizimin e koeficientit të dhënies së 

nxehtësisë mund të njehsojmë vlerën 

mesatare të koeficientit α për rastin në fjalë: 

Α=Q/BL(Tp-To)= 0.807[pk] 2/3[Cpδg/μL] 1/3 

që mund të konsiderohet edhe si vlera 

mesatare e koeficientit të dhënies së 

nxehtësisë për rastin e rrjedhjes laminare në 

formë cipe përgjatë një pareti të sheshtë 

vertikal. 

Mbështetur në koeficientin e dhënies së 

nxehtësisë siç do të shihet më poshtë është e 

mundur të trajtohen me lehtësi mjaft 

problema me interes praktik. 

4. Transmetimi i nxehtësisë përmes paretit 

të ngurtë. 

Me transmetim të nxehtësisë do të kuptohet 

mbarja e nxehtësisë nga një mjedis apo 

lëndë në një mjedis apo lëndë përmes një 

pareti apo sipërfaqe ndarëse. 

Me shumë interes është veçanërisht 

transmetimi i nxehtësisë përmes paretit të 

ngurtë, të sheshtë ose cilindrik dhe të 

përbërë nga një ose disa shtresa, i cili 

ndeshet dendur jo vetëm në praktikën 

industriale por edhe në jetën e përditshme. 

85

Figura 6.3. Transmetim nxehtësi nëpërmjet 

paretit cilindrik 

a) transmetimi i nxehtësisë përmes 

paretit të sheshtë. 


Rasti i paretit me një shtresë. Shqyrtojmë 

mbartjen e nxehtësisë përmes një pareti të 

sheshtë me lartësi L gjerësi B dhe trashësi δ. 

Le të jetë k koeficienti i përcjellshmërisë 

termike të paretit. Në x=xo pareti le të jetë 

në kontakt me mjedisin me temperaturë Tb1 

(është fjala për temperaturën e mjedisit larg 

paretit), ndërsa në x=x1 në kontakt me 

mjedisin me temperaturë Tb2 (Tb1>Tb2). 

Në gjendjen stacionare sasia e nxehtësisë që 

mbartet nga mjedisi i nxehtë në paret: 

Q=fluks x sipërfaqe=α1(Tb1-Tpo)BL 

Është e njëjtë me atë që mbartet përmes këtij 

të fundit: 

Q=(k/δ) (Tpo-Tpl)BL 

Dhe prej këtej në mjedisin e ftohtë: 

Q= α2(Tp1-Tb2)Bl 

Tre ekuacionet e mësipërm do të formojnë 

më vonë koeficientin e përgjithshëm tëi 

transmetimit të nxehtësisë ndërsa e 

anasjelltë është rezistencë e përgjithshme 

termike. 

Kjo e fundit paraqitet si shumë e tre 

rezistencave termike në seri, rezistenca e 

dhënies së nxehtësisë nga mjedisi i nxehtë 

në paret, rezistenca termike e vetë paretit 

dhe ajo e dhënies së nxehtësisë nga pareti në 

mjedisin e ftohtë. 

Në përgjithësi rezistenca termike e vetë 

paretit duke qenë se ky në shumicën e 

rasteve është metalik është e papërfillshme 

kundrejt rezistencës së dhënies së nxehtësisë 

86

kështu që mund të shkruajmë 1/K=1/ α+1/ 

α2. 

Pra transmetimi i nxehtësisë përcaktohet 

plotësisht prej dhënies së nxehtësisë nga 

mjedisi i nxehtë në paret dhe masat duhen 

marrë të tilla që të rritin dhënien e 

nxehtësisë nga ana e këtij mjedisi. 

Përfundimisht për sasinë e nxehtësisë që 

transmetohet në njësinë e kohës përmes 

paretit të sheshtë me sipërfaqe F do të 

shkruanim në trajtë të përgjithshme: 

Q=KF(Tb1-Tb2) 

Rasti i paretit me shumë shtresa: Shqyrtojmë 

tani rastin kur pareti i sheshtë me lartësi L 

dhe gjerësi B përbëhet nga n-shtresa 

materialesh të ndryshme, me trashësi 

përkatësisht δ1, δ2, δ3.... δn dhe koeficiente 

të përcjellshmërisë termike përkatësisht k1, 

k2, k3....kn. 

Pikërisht koeficienti: 

K=1/[(1/α1)+Σ(δ/K)+(1/ α2)] 

quhet koeficienti i përgjithshëm i 

transmetimit të nxehtësisë dhe nga kjo del: 

1/K=1 α1+ Σ(δ/K)+1/ α2 

quhet rezistencë e përgjithshme termike. 

Kjo e fundit paraqitet si shuma e disa 

rezistencave termike në seri, krahas dy 

rezistencave të dhënies së nxehtësisë. Ky 

rast ndeshet edhe më dendur në praktikë 

sepse rrallë herë pareti i ngurtë përbëhet 

vetëm nga një shtresë. Kështu kur qëllimi 

është të minimizohet sasia e nxehtësisë që 


transmetohet nga një mjedis në tjetrin (ose 

siç thuhet zakonisht të zvogëlohen humbjet e 

nxehtësisë), pareti metalik vishet me shtresë 

termoizoluese, ndërsa kur ai shërben vetëm 

si paret ndarës për dy mjediset që këmbejnë 

nxehtësi, me kalimin e kohës në të 

depozitohen papastërti ose kripëra (bigor) 

madje ka raste kur rezistenca termike e 

këtyre bëhet më e madhe se ajo e dhënies së 

nxehtësisë. 

Edhe për këtë rast vlejnë çfarë thamë më 

lart; kur ndonjëri nga termat e anës së 

djathtë të figurës më sipër është shumë më i 

vogël në vlerë se të tjerët atëherë ai 

përfaqëson edhe rezistencën termike 

kryesore. 

Për sasinë e nxehtësisë që transmetohet 

përmes paretit në njësinë e kohës ka vend 

përsëri ky ekuacion. 

5. Humbjet e nxehtësisë nga fleta e hollë 

metalike 

Siç edhe del nga ekuacioni i përgjithshëm i 

transmetimit të nxehtësisë për të përmirësuar 

apo intensifikuar nxehtësinë, krahas rritjes 

së diferencës së temperaturave në të dy anët 

e sipërfaqes së këmbimit të nxehtësisë duhet 

rritur koeficienti i përgjithshëm i 

transmetimit K ose sipërfaqja e këmbimit të 

nxehtësisë F. 

Për të rritur këtë të fundit sipërfaqja e 

këmbimit të nxehtësisë d.m.th pareti i 

ngurtë, pajiset me flete të holla ose përgatitet 

i tillë, (kujtojmë me këtë rast kaloriferët apo 

radiatorët që përdoren për ftohjen e 

motorëve dhe transformatorëve). 

Supozojmë se kemi një fletë të hollë, me 

gjatësi L, gjerësi B dhe me trashësi 

87

δ(δ

PYETJE 


1. Cili është mekanizmi molekular i mbartjes së nxehtësisë. Ligji i Furiesë për 

përcjellshmërinë termike. Flisni për të. 

2. Cili është koeficienti i përcjellshmërisë termike dhe si llogaritet ai? 

3. Si realizohet mbartja e nxehtësisë. Tregoni shembuj 

4. Si bëhet transmetimi i nxehtësisë përmes paretit të ngurtë? Duke parë figurën 

bëni interpretimin e saj. 

5. Cilat janë humbjet e nxehtësisë nga fleta e hollë metalike dhe si përllogariten 

ato? 

6. Si bëhet percaktimi i koeficienteve të dhënies së nxehtesisë? 

89

KAPITULLI I SHTATE 


2. Mekanizmat e mbartjes se nxehtësisë 

3. Konduksioni. Ligji i Fourier-it për përcjellshmërinë termike. 

4. Mbartja e nxehtësisë nëpërmjet njepareti te sheshte 


5. Modelimi i proceseve të shkëmbimit të nxehtësisë që përdorin 

përziersa. Kuptimi i shtresës valuese. Shpejtësia e fillimit të valimit. 

6. Forca lëvizëse e proceseve të shkëmbimit të nxehtësisë dhe nga se 

varet ajo. 

7. Shkëmbyesit e nxehtësisë dhe njëhsimi i tyre 

8. Avulluesit ndërtimi dhe funksioni. 

9. Impiantet e avullimit me shumë aparate. Bilanci termik i një aparati të 

impiantit me shumë aparate. 

10. Tharja. Parametrat përzierjeve gaz-avull. Psihrometri. 

11. Kristalizimi. Etapat që duhen realizuar për të marrë kristale me kushte 

të paracaktuara. Teoritë e procesit dhe shmangiet nga to. 

90

KAPITULLI I SHTATE 


Praktikisht të gjitha proceset e teknologjisë 

ushqimore sjellin thithje ose eliminimin e 

nxehtësisë. 

Dallohen dy raste: 

a) Kur transmetimi i nxehtësisë është kusht 

themelor për realizimin e një procesi të 

dhënë p.sh dukuria që përcakton rregullat e 

mbarëvajtjes së proceseve të avullimit, 

tharjes apo distilimit është ndikimi i 

nxehtësisë së fshehte të avullimit. Liofiliziini 

bazohet në ndikimin e nxehtësisë se 

sublimirnit te akullit, pasterizimi dhe 

sterilizimi termik, blansherimi dhe pjekja, 

janë operacione që bazohen në ndikimin e 

nxehtësisë deri në rritjen e temperaturave të 

afta për të mos shkatërruar ose për të 

inaktivizuar enzimat etj. 

b) Në raste te tjera, kur shkëmbimi i 

nxehtësisë, mesjrthesfi nuk është esencial 

për zhvillimin e operacionit, shërben për të 

fiksuar kushtet e temparatures me të 

përshtatshme për realizimin e procesit, p.sh 

mbajtja e temperaturës optimale në shumë 

ferrnentirne kërkon largimin e nxehtësisë së 

prodhuar nga aktiviteti mikrobik. 

Po kështu, gjatë konservimit të frutave dhe 

zarzavateve duhet të përshtatet eliminimi i 

nxehtësie së gjeneruar nga aktiviteti 

frymëmarrës i produkteve. Sisteme të 

përshtatshme ftohjeje duhet të parashikohen 

në bluarjen e produkteve të ndryshme për të 

eliminuar nxehtësinë e zhvilluar si pasojëe 

fërkimeve duke zvogëluar kështu efikasitetin 


e procesit dhe që në disa raste mund të 

dëmtojë cilësinë e produktit. 

Në të gjitha këto raste faktor vendimtar për 

efektshmerinë e procesit është shpejtësia me 

të cilën nxehtësia i hiqet produktit Shumë 

shpesh kjo bëhet me një projektim të 

përshtatshëm të impianteve, zgjedhjen e 

materialeve të përshtatshme dhe kushteve të 

punës. 

2. Mekanizmat e mbartjes së nxehtësisë 

Kusht që të kemi mbartjen e nxehtësisë 

midis dy pikave është që dy pikat të gjenden 

në temperatura të ndryshme- mbartja e 

nxehtësisë realizohet nga pika me 

temperature me te larte drejt pikave me 

temperature me te ulet. 

Konduksioni (përcjellshmëria), është 

transporti i nxehtesise tipik për trupat e 

ngurte, i pashoqëruar me ndonjë lëvizje te 

dukshme te lendes. Në trupat e ngurtë jo 

percjelljes i detyrohet lëkundjes së 

molekulave, ndërsa në metalet i detyrohet 

lëvizjes së elektroneve. Konduksioni është i 

mundshëm edhe në lëngjet edhe në gazet, 

me kusht që ato të mbeten të palëvizshme, 

në mënyrë që të dallohen lëvizjet e 

konveksionit. 

Konveksion është mbartja e nxehtësisë, kur 

një sasi makroskopike grimcash spostohet 

duke transportuar (marre me vete) një sasi të 

caktuar nxehtësie. 

Kjo mënyrë e mbartjes se nxehtësisë është 

tipike për lëngjet. Është e kuptueshme që 

91

lëvizja prodhohet vetëm kur grimcat i 

nënshtrohen një force që i mban në lëvizje 

duke mposhtur fërkimet e brendshme. 

Studimi i mbartjes së nxehtësisë me 

konveksion është pra i lidhur me lëvizjen e 

lëngjeve. 

Forcat qe çojnë në formimin e rrymave 

konvektive janë të dy tipeve. Ato shkaktohen 

nga ndryshimet e densitetit të shkaktuara nga 

ndryshimet e temperature, flitet për 

konveksion natyral. 

Lëvizja e ajrit që krijohet në një ambient 

në kontakt me një aeroterme është 

shembull i një konveksioni natyral. 

Kurse kur lëvizja realizohet nga një mjet 

mekanik sikurse është një pompe, një 

përzierës ose një ventilator kemi te bëjmë 

me konveksion te detyruar. 

Rrezatimi është fenomen i mbartjes se 

energjisë termike përmes hapësirës, 

nëpërmjet valëve elektromagnetike. 

Rrezatimet nëpërmjet hapësirës boshe nuk 

transformohen ne nxehtësi dhe as 

devijojnë drejtimin e tyre. 

Në qoftë se në rrugën e tyre hasin trupa, 

rrezatimit mund te transmetohen, 

reflektohen ose përthithja: energjia e 

fraksionuar round të transformohet në 

mënyrë sasiore në nxehtësi: p.sh kuarci i 

shkrirë transmeton praktikisht të gjitha 

rrezatimet që godasin. 

3. Konduksioni. Ligji i Fourier-it për 

percjellshmerine termike 


Marrim parasysh një pllakë të rrafshet prej 

materiali të ngurtë me trashësi " O " dhe 

sipërfaqe "F". 

Në çastin e kohës t = 0, temperatura e faqes së 

poshtme ngrihet papritur. Energjia termike 

suplementare që jepet në faqen e poshtme 

nëpërmjet mekanizmit molekular (është fjala 

për energji kinetike të molekulave që 

përcaktohet nga temperatura) do të mbartet në 

faqen e sipërme. 

Si rezultat i kësaj shpërndarja e temperaturës në 

materialin e ngurtë do të ndryshoje derisa, te 

jete arritur gjendja e qëndrueshme. Pasi te jete 

arritur kjo, duhet qe te mbahet ndryshimi i 

temperaturës. Duhert qe përmes saj ne 

material te kaloje ne njësinë e kohës një sasi 

nxehtësie Q, ne përpjesëtim te drejte me 

sipërfaqen qe ngrohet F dhe me gradientin. e 

temperaturës për rastin e paraqitur ne figurn 

7.1. 

Figura 7.1. Aplikimi i ligjit të Furie 

4. Mbartja e nxehtësisë nëpërmjet një pareti 

të sheshtë 

Rasti më i thjeshtë dhe më i shpeshtë është 

ai i mbartjes në një drejtim. Marrim si 

shembull rastin e paretit te një furre, paraqitur 

92

skematikisht ne Fig. 7. 2. Fillimisht në furre 

pareti gjendet ne ekuilibër me ambientin dhe 

shpërndarja e temperaturës ne paret 

përfaqësohet nga vija 1. Supozojmë që furra 

ndizet dhe temperatura e brendshme e paretit 

rritet menjëherë ne 600°C. 

Në këtë pike, për shkak të gradientit të 

temperaturës midis pjesës së brendshme dhe 

të jashtme të furrës, kemi një transmetim të 

nxehtësisë nga brenda-jashtë. 

Pas një fare kohe, shpërndarja e temperaturës 

mund te përfaqësohet nga vija 2, Gjate IU kësaj 

kohe, mbartja e nxehtësisë quhet jo e 

qëndrueshme sepse temperatura ne secilën 

pike te paretit ndryshon ne kohe. 

Transmetimi i nxehtësisë nëpërmjet një 

pareti te perbere nga shume shtresa 

Figura 7.2. Transmetimi i nxehtësisë 

nëpërmjet një pared cilindrik 

Rastet e shqyrtuara më lart i referohen 

transmetimit të nxehtësisë nëpërmjet pareteve ë 

sheshta. Kjo do të thotë që njëra faqe e 

shkëmbimit të nxehtësisë nuk ndryshon gjatë 

drejtimit të ndryshimit të nxehtësisë. 


Rasti i transmetimit të nxehtësisë nëpërmjet 

cilindrit është i ndryshëm dhe shihet shumë 

shpesh në praktike. Këtu sipërfaqja F nuk 

mund të konsiderohet si konstante, por ndryshon 

në funksion të rrezes dhe kjo çon në një 

përpunim tjetër të ekuacionit të shkëmbimit të 

nxehtësisë. 

Figura 7.2. Transmetimi i nxehtësisë 

5. Modelimi i proceseve të shkëmbimit të 

nxehtësisë që përdorin përziersa. Kuptimi i 

shtresës valuese. Shpejtësia e fillimit të 

valimit. 

Përziersat përdoret si proces ndihmës në 

procese të ndryshme të shkëmbimit të 

nxehtësisë dhe të masës. 

Rëndësi në këto raste ka përcaktimi i numrit 

të rrotullimeve n2 në natyrë në mënyrë që 

procesi i kryer atje të ketë një ose disa 

parametra të njëjtë me procesin e 

eksperimentuar në model me numër 

rrotullimesh n1. 

Shumë procese në industrinë kimike dhe në 

industri të tjera që kanë të bëjnë me 

bashkëveprimin e një trupi të ngurtë me një 

rrjedhës kryhen duke mbajtur trupin e ngurtë 

93

dhe të grimcuar në një gjendje lëvizjeje të 

vazhdueshme, me anë të rrjedhësit që lëviz 

nga poshtë lart. Kemi parasysh dhe kujdes 

që rrjedhësi të mos transportojë trup të 

ngurtë si në figurë (të vendos figurën e faqes 

8 tek letrat). 

Figure 7. 3. Paraqitja skematike e një pike 

valimi 

Duke i mbajtur grimcat pezull në gjendje 

valimi zhvillohen shumë mirë proceset 

katalitike, të djegies, të tharjes, të ekstratimit 

trup i ngurtë lëng, i absorbimit etj. 

Përparësitë më të dukshme të kryerjes së 

procesit në këtë mënyrë janë: procesi ecën 

me shpejtësi më të madhe, prodhimtaria për 

njësi të vëllimit të aparatit është më e 

madhe, parametrat e mbajtës së procesit 

kontrollohen më mirë, ndikimi mbi grimcat 

është më homogjen (për shkak të përzierjes 

së njëtrajtshme). 

Shpejtësia e fillimit të kalimit të grimcave 

nga gjendja e qetësisë në “valim” 

përcaktohet eksperimentalisht sepse matet 


në një model rënia e shtypjes në varësi të 

shpejtësisë të gazit apo lëngut v. 

Përpunimi i të dhënave eksperimentale 

kryhet mbasi i vendosim vlerat në një sistem 

boshtesh log(Δp)-log(v). Praktika ka treguar 

se pikat eksperimentale renditen si në figurë. 

6. Forca lëvizëse e proceseve të 

shkëmbimit të nxehtësisë dhe nga se varet 

ajo. 

Sasia e nxehtësisë që kalon nga një mjedis 

në tjetrin pavarsisht se me cfarë rruge kalon 

për proceset e vazhdueshëm ose sic thirret 

shpesh stacionare, jepet me anë të barazimit: 

Q=K.F.DT. 

Në këtë barazim K quhet koeficeficenti i 

përgjithshëm i transmetimit të nxehtësisë, F 

është sipërfaqa e shkëmbimit të nxehtësisë 

ndërsa Dt merret zakonisht si diferencë e 

temperaturave të mjediseve (temperatura që 

ndryshiojnë në hapsirë por jo në kohë) dhe E 

shprehur në gradë celcius. 

Figure 7.4 . Procesi i Valimit 

Kur temperaturat e mjediseve nuk 

ndryshojnë p.sh një lëng valon nbasi ngrohet 

me nxehtësinë e kondensimit të një avulli, 

atëhere DT=T1-T2. Një rast i tillë në 

94

praktikë takohet rrallë prandaj është futur 

koncepti i temperaturës mesatare. 

Në fillim nisemi nga rrymat e njëjta të 

mbartësve (ose rrymat paralele) ose të 

kundërta pastaj shikojmë për rrymat e 

ndërlikuara që ekzistojnë në praktikë. 

7. Shkëmbyesit e nxehtësisë dhe njehsimi i 

tyre 

Shkëmbyesit e nxehtësisë njehsohen në 

fillim përafërsisht dhe më vonë përfundimi 

saktësohet. Të dhënat fillestare janë prurjet 

në masë të mbartësve si G1 dhe G2, 

ndryshimi i temperaturës të paktën e nëjrit 

nga mbartësit si dhe temperatura fillestare e 

tjetrit. 

Në fillim përcaktohet konstanjta fizike e 

mbartesit, si nxehtësia specifike, viskoziteti, 

densësia, përcjellshmëria termike, 

temperatura mesatare e cdo mbartësi etj,. 

Hapi tjetër është përcaktimi i llojit të 

shkëmbyesit dhe kjo varet nga natyra kimike 

e mjediseve, gjendja fizike e tyre, prurjet 

temperaturat nëse do të ndryshohjë gjendja 

fizike e mbartësit apo jo, kosto e prodhimit 

etj. 

Në përgjithësi zgjdhja është standartizuar në 

bazë të sipërfaqes ose të ndonjë parametri 

tjetër p.sh numri i tubave. 

Këto standarte paraqiten në katalogë të 

firmës që i prodhon. Parametri që saktësohet 

mbasi është vendosur lloji i shkëmbyesit 

është sipëqrfaqa e shkëmbimit F e cila në 

shumicën e rasteve realizohet me anë të 

tubave. Në mënyrë që shkëmbimi të 

realizohet sa më mirë merret Re= 20 000 

dhe numri i tubave përcaktohet nga 


barazimi: Re=v.d.ρ/μ=G/π.d. μ=20 000 kjo 

sepse dimë që v=4.G/ ρ.π.d. 

8. Avulluesit ndërtimi dhe funksioni. 

Avulli është procesi i ndarjes së tretësit nga 

tretësirat e lëndëve të ngurta inorganike dhe 

organike. Në industri ai realizohet duke 

mbajtur tretësirën në gjendje valimi dhe 

ndonjëherë në temperatura të larta. Si burim 

nxejtësie përdoret avull uji i prodhuar nga 

kaldaja të cilit i merret gjithmonë vetëm 

nxehtësia e kondensimit (pra avulli i 

prodhuar nga kaldaja për ngrohje është avull 

i ngopur. 

Edhe kur kemi burim tjetër avulli të 

tejnxehur ai përpara se të përdoret kthehet 

në gjendje të ngopur. Avulli që clirohet 

quhet avull sekondar. Nxehtësia që përmban 

ky avulli sekondar gjithmonë duhet të 

rekuperohet. 

Rekuperimi realizohet më mirë duke 

ndërtuar impiante avullimi me shumë 

aparate avullimi, ku avulli sekondar i 

aparatit parardhës shërben si avull ngrohës 

(primar) në aparatin pasardhës. Avulli 

sekondar përdoret edhe për qëllime të tjera 

dhe në këtë rast ai quhet avull ekstra. 

Avulluesit ndahen në: 1. Me qarkullim 

natyral të tretësirës. 2. Me qarkullim të 

detyruar të tretësirës që do të avullohet. 

Qarkullimi realizohet më mirë kur futet një 

tub qarkullues në të cilin avullimi realizohet 

me më pak intensitet (me më pak flluska 

avulli) kjo për shkak të diametrit më të madh 

që ai ka ose të temperaturës më të ulët që 

tratësira ka aty. Në këtë mënyrë lëngu ka 

95

gjithmonë një densitet më të madh se në 

tubat e tjerë dhe ka tendencë të lëvizi nga 

lart poshtë. 

9. Impiantet e avullimit me shumë aparate. 

Bilanci termik i një aparati të impiantit me 

shumë aparate. 

Nga sa pamë më sipër për një kg tretës të 

avulluar, shpenzohen 1.2 kg avull ngrohës 

pra në aparatet e avullimit shpenzohen sasira 

shumë të mëdha avulli ngrohës. 

Për të ulur sasinë e avullit (për një kg tretës 

të avulluar) ndërtohen impiantet e avullimit 

me shumë aparate. 

Skemat që përdoren janë tre: 

1. Me rryma paralele. 

2. Me rryma të kundërta 

3. Me futje të njëkohshme të tretësirës 

në të gjitha aparatet e avullimit. 

Në skemën e parë avulli dhe tretësira lëvizin 

njëkohësisht për shkak të vakumit që 

krojohet nga kondestatori në fund të 

impiantit, ndërsa avulli sekondar i aparatit 

parardhës shërben si avull ngrohës nga 

aparati pasardhës. 


Figure 7.5. Pamje e Impianteve të avullimit 

Gjithashtu këtu nuk kemi shpenzim të 

energjisë për të transportuar tretësirën. Në 

skemën e dytë lëvizja e avullit është e 

njëjtë si në skemën e parë, por lëvizja e 

tretësirës realizohet me anë të pompave. 

Skema e tretë përdoret më rrallë. Bilancet 

materiale dhe termike kryhen njëlloj si në 

impantin me një aparat dhe nga këta 

përcaktohen edhe shpenzimet e avullit dhe 

ngarkesat termike të aparateve. 

10. Tharja. Parametrat përzierjeve gazavull. 

Psihrometri. 

Tharja është largimi i lagështirës (fazës së 

lëngut) nga materialet e ngurtë. 

Ajo është procesi pëfundimtar mbas të cilit 

marrim produkte të gatshme, për transport 

ose për tu përdorur në ndonjë proces tjetër. 

Tharja është një proces shkëmbimi mase 

njëkohësisht edhe nxehtësie. Me anë të këtij 

procesi arrihet një përmirsim i vetive të 

materialit sidomos ai ruhet dhe transportohet 

lehtësisht. 

96

Dallojmë dy mënyra në një proces 

tharjeje: 

1. Konvektive 

2. Me kontakt 

Në mënyrën e parë nxehtësia i jepet 

materialit me anë të një gazi (që thirret 

agjent tharës), që në shumicën e rasteve 

është ajër i nxehur. 

Në rastin e dytë nxehtësia i jepet materialit 

nëpërmjet një pareti të ngurtë të ndarë mirë 

nga materiali. Mënyra e parë është më e 

perdorura në industrinë kimike dhe 

ushqimore. Pra ajri njëkohësisht i jep 

nxehtësi materialit dhe i merr atij lagështirën 

(sigurisht në përqëndrime realativisht të 

ulta) duke kthyer në fazë të gaztë (avull). 

Kjo nënkupton që nga parametrat e ajrit 

varet në masë të madhe edhe cilësia e 

zhvillimit të një procesi tharje. 

Parametrat që përcaktojnë plotësisht 

gjendjen e një përzierje gaz-avull janë: 

lagështia absolute, lagështia relative, 

përmbajtja e lagështirës, entalpia specifike 

që përkufizohet sasia e nxehtësisë dhe 

dëndësia e gazit. 

Duke u nisur nga barazimet e mësipërme 

nëse kami dy nga pesë parametrat e 

përkufizuar më sipër mund të gjem tre të 

tjerët, pra mund të përcaktojmë plotësisht 

gjendjen e ajrit. Për të lehtësuar këtë drejtim 

është ndërtuar diagrama H-Y e ajrit me 

lagështirë. Kjo diagramë është nja grafik i 

parapregatitur ku këndi midis boshteve është 

135 0 dhe jo si në grafikët e zakonshëm dhe 


kjo bëhet me qëllim që të hapen vijat φ= 

konstante dhe në këtë mënyrë të lehtësohet 

përdorimi i diagramës. 

Cdo vijë e hequr në diagramë tregon si 

ndryshojnë parametrat e tjerë kur një 

parametër mbahet konstant. 

Kjo vijë emërohet parametri = konstant. Në 

diagramë janë ndërtuar vijat t=konstant, φ= 

konstante. Vijat ndërtohen duke u nisur nga 

barazimet e mësipërme. 

Psihometri. Le të marrim një enë ta mbyllur 

psh një dhomë. Në një shuk pambuku të 

lagur me ujë ajri jep nxehtësi përzierjes 

pambuk-ujë dhe po kjo nxehtësi i kthehet 

ajrit me anë të avullimit të një pjesë të ujit 

që ka pambuku. 

Bilanci termik shkruhet: 

G.H=G.Ho+U.Cu.T1 

dhe φ=1 rreth e rrotull ajrit që rrethon 

pambukun. 

Pra psihometri është një vend ku vendosen 

dy termometra njëri i zakonshëm ndërsa 

tjetri i rrethuar me një pambuk me bisht të 

zhytur në një epruvetë të mbushur me ujë. 

Gjendja e ajrit pra pika dy termometrave, 

përcaktohet si në figurën e mëposhtëme. 

97

Figura 7.6 Gjendja e ajrit në termometër 

Më e rëndësishme është përmbajtja termike 

që është vija H=konstante që pritet me T0= 

konst dhe nga prerja del pika A që është 

edhe gjendja e ajrit me avuj uji. 

Shpejtësia e tharjes dhe koha e nevojshme 

për realizimin e një procesi tharjeje. 

Në shpejtësinë e tharjes influencon shumë 

mënyra se si uji është lidhur në materialin e 

ngurtë. Me këtë argument merret kimia 

fizike. 

Shpejtësi tharjeje do të quajmë sasinë e 

lagështirës që largohet në njësinë e kohës. 

Pjesën e lagështirës që largohet me 

shpejtësi konstante do ta quajmë lagështi 

e lirë. Pjesën tjetër që largohet me 

shpejtësi sa vjen edhe zvogëlohet do ta 

quajmë lagështi të lidhur. 

Ajo pjesë e lagështirës që nuk largohet nga 

materiali në çfarëdo kushtesh tharjeje do ta 

quajmë lagështi ekuilibri. Forma 

diferenciale e shpejtësisë së tharjes shkruhet 


si më poshtë: v=(1/N).(dU/dt) ku t është 

koha (sekonda). Procesin e tharjes si dhe 

vlerat sasiore të lagështive të lidhur në 

material, studiohen në tharëse laboratorike. 

Po ashtu dimë se: U=N.(Ao-A) dhe barazimi 

me sipër shkruhet si : v=-dA/dt. 

Nga hedhja e të dhënave të marra në 

tharësen laboratorike në sistemin 

koordinativ A-t dhe në sistemin tjetër 

koordinativ marrim dy lloj kurbash që 

shërbejnë për llogaritje dhe për të kuptuar 

më mirë atë që do të shpjegojmë më poshtë: 

kohën e tharjes do ta ndajmë në dy pjesë, 

njëra është koha e nevojshme për largimin e 

lagështirës së lirë dhe tjetra është koha për 

largimin e lagështirës së lidhur. 

11. Kristalizimi. Etapat që duhen realizuar 

për të marrë kristale me kushte të 

paracaktuara. Teoritë e procesit dhe 

shmangiet nga to. 

Përkufizohet si ndarja e kripërave nga 

tretësirat e ngopura dhe përdoret në 

industri sepse u jep produkteve pastërti 

dhe veti të tjera të mira. 

Nuk ekzistojnë kristalizatorë që të punojnë 

për një numër të madh tretësirash siç ndodh 

për proceset e tjera të shkëmbimit të masës. 

Aparatet zakonisht ndërtohen vetëm për një 

kripë të caktuar ose për disa kripëra. 

98

Figure 7.7. Dukuria e kristalizimit 

për të realizuar sa më mirë kristalizimin që 

duhet të arrihet, për kushtet e dhëna. Duhet 

të kemi parasysh tre momente: 

1. Arritja e mbingopjes ose e tejftohjes 

2. Formimi i qendrave të kristalizimit 

3. Rritja e kristaleve. 

Pika e parë arrihet me ftohje, avullim me 

anë të një lënde shtesë (precipitati) ose me 

anë të një reaksioni kimik midis dy fazave 

homogjene. Që të realizohet procesi duhet të 

ekzistojnë qendrat e kristalizimit të cilat 

mund të krijohen vetvetiu ose artificialisht. 


Gjatë procesit të kristalizimi duhet 

shmangur me çdo kusht krijimi i 

vetvetishëm i qendrave. 

Shtimi i paramenduar i qendrave të 

zgjedhura bëhet në mënyrë të tillë ose në 

sasi të tilla që kristalizimi të ndodhë vetëm 

në këto qendra. 

Variantet për të arritur mbingopjen janë nga 

më të ndryshmet p.sh ftohje e shpejtë ose e 

ngadaltë dhe gjatë këtyre me qendra ose pa 

qendra kristalizimi. 

Tretësira mëmë ndahet nga kristalet me 

filtrim ose centrifugim dhe për të lehtësua 

edhe këto procese nganjëherë kontrollohet 

procesi i kristalizimit. Mbas kësaj kristalet i 

nënshtrohen tharjes e cila duhet të kryhet në 

mënyrë të tillë që kristalet pasi të jenë të 

rrjedhshëm si dhe të shpërndahen në mënyrë 

të njëtrajtshme në sipërfaqe të ndryshme si 

psh sheqeri, kripa e gjellës, plehrat minerale 

etj. 

Shkëmbimi i masës mund të konsiderohet si 

i realizuar për shkak të forcës lëvizëse, 

ndryshimit të përqendrimit nga ai i ngopur 

(a-ae) ku a është përqendrimi me mbingopje 

(% në masë). Nëse mbi sipërfaqen e ngurtë 

mendohet një shtesë kufitare me trashësi “δ” 

atëherë molekulave që të arrijnë deri aty 

duhet të difuzojnë me shpejtësi D dhe 

dN/dt=D.F (a-ae)/δ. Zakonisht përdoret 

barazimi i parë. 

99

PYETJE 

1. Si realizohet mbartja e nxehtësisë ? 

2. Cilat janë mekanizmat e mbartjes së nxehtësisë? 

3. Konduksioni. Ligji i Fourier-it për përcjellshmërinë termike.? 

4. Si realizohet mbartja e nxehtësisë nëpërmjet një pareti të sheshtë ? 


5. Cili është modelimi i proceseve të shkëmbimit të nxehtësisë që përdorin 

përziersa? 

6. Cili është kuptimi i shtresës valuese. Shpejtësia e fillimit të valimit? 

7. Cilat janë forcat lëvizëse të proceseve të shkëmbimit të nxehtësisë dhe nga se 

varen ajo? 

8. Cilët janë shkëmbyesit e nxehtësisë dhe si njëhsohen ato? 

9. Cilet janë avulluesit?. Flisni për ndërtimin dhe funksionimin e tyre? 

10. Cilët janë impiantet e avullimit me shumë aparate. Bilanci termik i një 

aparati të impiantit me shumë aparate? 

11. Si realizohet tharja. Parametrat përzierjeve gaz-avull. Psihrometri? 

12. Çfarë është kristalizimi. Etapat që duhen realizuar për të marrë kristale me 

kushte të paracaktuara. Teoritë e procesit dhe shmangiet nga ato? 

100

LITERATURA 


ANÁLISIS DE ESTRUCTURAS METÁLICAS. CÁLCULO DE APLICACIONES REALES CON 

METAL 3D. Autorë: José Antonio Flores Yepes, Joaquín Julián Pastor Pérez, Manuel 

Ferrández-Villena García y Antonio Martínez Gabarron. Viti 2011 (1ª Edición). 

AA.VV. Enciclopedia dell'Architettura, Garzanti, Milano 1996, ISBN 88-11-50465-1 

B. Tschumi e M. Berman, Index. Archivio dell'architettura contemporanea, postmedia 

books, Milano 2004, ISBN 88-7490-017-1. 

Inxhinieria Kimike, “Fenomenet e mbartjes”, N. Dhamo. 

Giorgio Cricco e Francesco Di Teodoro, Itinerario nell'arte, Zanichelli, Bologna 

2003 ISBN 88-08-21740-X. 

TUBERÍAS DE POLIETILENO. MANUAL TÉCNICO. Autor: Luis Balairón Pérez. Año 2008. 

Encuadernación en tapa dura, 402 páginas, más de 220 ilustraciones (fotografías, 

dibujos, cuadros, esquemas, diagramas, tablas, gráficos). Tamaño: 24 x 17 cms. 

AÑO 2008. ISBN: 9788481435313. 

MÁQUINAS ELÉCTRICAS Y TÉCNICAS MODERNAS DE CONTROL. AUTOR: Pedro 

Ponce. Viti: 2008, EDICION , ISBN: 9789701513125. 

NEUMÁTICA, HIDRÁULICA Y ELECTRICIDAD APLICADA. Autor: José Roldan Viloria. Viti 

2009 (10ª Edición). 

Proceset themelore ne teknologjinë ushqimore. A Kopali, I Malollari. 2004. 

Peynaud E. Enologia e Tecnica del vino. 

Pevsner, Fleming e Honour, Dizionario di architettura, Utet, Torino 1978 ISBN 88-06- 

51961-1ristampato come Dizionario dei termini artistici, Utet Tea, 1994. 

Sergio Bollati e Giuseppe Lonetti, L'organismo architettonico, Alinea, Firenze 1990. 

W. Müller e G. Vogël, Atlante di architettura, Hoepli, Milano 1992, ISBN 88-203- 

1977-2. 

101

Makinat dhe Proceset Teknike

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?