Protokoll Për kushtet teknike të vjeljes dhe ruajtjes ... - Promalisnv.org

Protokoll Për kushtet
teknike të vjeljes dhe
ruajtjes së mollës
tiranë, 2013

SNV (ProMali)
PROTOKOLL PËR KUSHTET TEKNIKE
TË VJELJES DHE RUAJTJES SË MOLLËS
Ky protokoll dhe shtojcat e tij u hartuan nga
Endrit Kullaj (prof. asoc.)
Departamenti i Hortikulturës,
Fakulteti i Bujqësisë dhe Mjedisit
Universiteti Bujqësor i Tiranës
mbështetur mbi referenca teknike e juridike. Hartuesi i protokollit
nuk pretendon ndonjë autorësi origjinale mbi materialin.
Redaktimi dhe p
Botuar n
Tiran
1

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
2

Pasqyra e lëndës
SNV (ProMali)
PJESA I. KRITERET E VJELJES SË MOLLËS PËR QËLLIME RUAJTJE
1. Hyrje...................................................................................................................11
2. Pjekja e mollës....................................................................................................12
......................................12
3. Pjekja dhe vjelja................................................................................................17
...............................................................................................19
............................................................19
............................................................19
..................................20
........21
3.5.1. ...................................................................................21
3.5.2. ë....................................................................................22
3.5.3 ...........................................23
3.5.4 ..................................................................................24
3.5.5 ...................................................................................24
..................24
4. Organizimi i vjeljes në pemëtore.....................................................................28
.............................................................................................28
4.1.1. .................................................................................28
4.1.2. ................................................28
.................................................................29
4.2.1.
............................................................................................30
..................................30
PJESA II. RUAJTJA E MOLLËS NË ATMOSFERË TË KONTROLLUAR
5. Hyrje...................................................................................................................33
6. Ftohja.................................................................................................................33
.......................................................34
............................................................34
...................................................................................35
6.3.1. .......................................................................................35
6.3.2. .......................................................................................35
3

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
6.3.3 .....................................................................................37
6.3.4. ..................................................................38
6.3.5. ..........................................38
......................................39
6.4.1. ?.................................39
......................................40
7. Ruajtja në atmosferë të kontrolluar.................................................................40
............................41
................................................................................................43
...........................................................................43
...............................................................43
...................................................................45
......................................................................................................48
7.6.1. ............................................................................48
7.6.2. ......................................................................49
...............................................................................49
7.7.1.
............................................................................50
..............................................................................51
8. Sëmundjet me origjinë patologjike: kalbëzimet në ruajtje...........................51
...................................................................................52
...............................................53
9.1.1. ............................................54
9.1.2. ................................................................................................55
9.1.3. .................................................................................56
9.1.4. .........................................................................................57
9.1.5. ...........................................................................58
9.1.6. ........................................................................59
9.1.7. ............................................................................................61
9.1.8. ............................................................................62
9.1.9. 2 ...............................................................63
9.1.10. ...........................................................................64
9.1.11. ....................................................................................65
9.1.12 ........................................................66
9.1.13. .............................................................68
9.1.14. ..........................................................................69
4

SNV (ProMali)
9.1.15. ...................................................70
9.1.16. ..........................................................................71
9.1.17. ...............................................................................................72
9.1.18. .........................................................................73
9.1.19. ..............................................................................75
9.1.20. .............................................................................76
9.1.21. ..............................................................77
9.1.22. ...........................................................................78
9.1.23. .......................................................................................79
10. Lëndët shtuese ushqimore.............................................................................80
........................................................................................................81
....................................................................................81
11. Pararoja e ruajtjes në atmosferë të kontrolluar...........................................81
.........................................................................................81
........................83
.................................................................................84
12. Para- dhe pas-pjekja e mollës për treg.........................................................85
12.1. Zverdhja...................................................................................................85
.........................................86
13. Kontrollet e cilësisë në “sistemin” e pas-vjeljes...........................................86
Referenca...............................................................................................................90
5

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
Lista e figurave
Figura 1. Ecuria e çlirimit të CO nga frutat gjatë pjekjes.....................................13
2
Figura 2. Ecuria e parametrave të cilësisë para dhe pas vjeljes............................18
Figura 3. Shkalla e zbërthimit kolorimetrik të amidonit.........................................22
Figura 4. Penetrometër dore dhe tavoline.............................................................23
Figura 7. Kartë kolorimetrike për cv. ‘Pink Lady’ (lart), pamje nga afër e një
karte kolorimetrike dhe kolorimetër tavoline.............................................26
Figura 9. Pajisje QS për matjen e cilësisë me VIS-NIR............................................31
Figura 10. Kosha me mollë në një dhomë frigoriferike..........................................34
Figura 11b. Kompresor me vidhë............................................................................35
Figura 12. Evaporatorë – aerotermë të dhomave frigoriferike..............................36
Figura 13a. Evaporator me brez tubash.................................................................36
Figura 13b. Evaporator me me kapsula lëshimi.....................................................36
Figura 14. Vendosja e koshave në dhomën frigoriferike........................................40
Figura 16. Ç’karbonizues CO
2
dhe përmbajtjes përfundimtare të dëshirueshme të oksigjenit............45
dhe CO
2 2
sistemet me atmosferë të kontrolluar...................................................50
Figura 22. Pamje e korridorit teknike - sallës së makinerive..................................50
Figura 23. Mavijosje...............................................................................................54
Figura 25. Pikëzimi i hidhur.....................................................................................56
Figura 26. Pikëzimi i hidhur mbi Braeburn.............................................................56
Figura 30. Miellëzimi i tulit....................................................................................61
6

SNV (ProMali)
Figura 31. Miellëzimi nga plakja............................................................................62
Figura 32. Nxirja e brendshme...............................................................................62
2 në lëkurë.................................................................63
Figura 34. Kalbëzimi i zemrës................................................................................64
Figura 35. Kalbëzimi i murrmë i zemrës................................................................64
Figura 36. Myku rrethor..........................................................................................65
Figura 39. Myku i gjelbër – i kaltër.........................................................................68
Figura 40. Kalbëzimi rozë.......................................................................................69
Figura 41. Tymthi...................................................................................................69
Figura 43. Mucor sp...............................................................................................70
Figura 45. Kroma e vonë (sekondare)....................................................................72
Figura 46. Pamje nga afër e kromës së vonë.........................................................73
Figura 47. Djegia e zakonshme..............................................................................73
Figura 48. Djegia nga plakja..................................................................................75
Figura 49. Djegia e squllët.....................................................................................76
Figura 50. Plasaritja nga hiperdroza.....................................................................77
Figura 52. Qelëzim tek cv. ‘Gloster’........................................................................79
Figura 53. Qelqëzim tek cv. ‘Red Delicious’............................................................79
Figura 55. Ekspozimi i mollëve të dyllosura...........................................................80
7

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
Lista e tabelave
ruajtur të mollëve...................................................................................14
Tabela 2. Frymëkëmbimi i mollës në temperatura të ndryshme...........................14
Tabela 3. Shpejtësia e degradimit të mollëve në lidhje me temperaturën............15
atmosferës..............................................................................................17
Tabela 8. Treguesi Streif në vjelje...........................................................................27
Tabela 10. Toleranca ndaj CO 2
Tabela 12. Përdorimi i lejuar i fungicideve.............................................................51
Tabela 14. Vlera referencë.....................................................................................57
në lidhje me menaxhimin pas vjeljes...................................................88
8

I nderuar lexues,
SNV (ProMali)
Është kënaqësi për mua që, në emër të SNV/Promali, të ofrojmë për ju një material
shumë të dobishëm mbi “Protokoll për Kushtet Teknike të Vjeljes e Ruajtjes së Mollës”.
-
trolluar.
-
-
-
MBA.Elvana ZHEZHA
Drejtore Ekzekutive e SNV-Shqipëri & Drejtuese e Projektit PROMALI
9

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
Parathënie
Një pjesë e konsiderueshme e mollëve të prodhuara në Shqipëri, fryti më i
rëndësishëm i pemëtarisë shqiptare në vlerë ekonomike, humbet në pika të
ndryshme të sistemit të shpërndarjes ndërmjet vendit të prodhimit dhe atij
të konsumit. Ndonëse është e pamundur dhe jo-ekonomike që këto humbje të
eliminohen tërësisht , është e mundur dhe e dëshirueshme që ato të përgjysmohen.
Minimizimi i humbjeve pas vjeljes së mollëve që janë prodhuar është
më e qëndrueshme dhe e shëndetshme nga pikëpamja mjedisore se sa rritja
e zonave të prodhimit për të kompensuar këto humbje. Strategjitë për arritjen
e këtij objektivi përfshijnë zgjedhjen e kultivarit dhe nënshartesës me
cilësi të mirë kur vilet në afatin optimal të pjekjes dhe zgjatjen e jetës pas
vjeljes, duke përdorur një sistem agroteknik të integruar që maksimizon
të trajtimit pas vjeljes dhe gjatë ruajtjes për të ruajtur cilësinë dhe sigurinë
e mollëve.
Protokollet që paraqesim janë një përpjekje për të sintetizuar dijet
teknologjike më të dobishme në sistemet e prodhimit, vjeljes, trajtimit pas
vjeljes dhe ruajtjes që kanë rezultuar nga kërkimet shkencore ndërdisiplinore
dhe ato zhvillimore. Gjuha teknike e qartë dhe e thjeshtë i bën të
kuptueshme nga cilido specialist teknolog apo specialist i pemëtarisë.
Kjo përpjekje për ofrimin e këtij informacioni teknik vjen si pasojë
e kërkesës së industrisë së ruajtjes në të ftohtë të mollëve dhe përkon me
fazën kur ky sektor po matet për të bërë një hap cilësor në investimin në
teknologji ruajtje me atmosferë të kontrolluar me format e ndryshme të saj.
Jemi përpjekur të sintetizojmë informacionin më me interes për
teknikët e pemëtoreve dhe të frigoriferëve nga literatura e larmishme në
dispozicion duke e renditur atë në formatin e një protokolli për të lehtësuar
përdorimin e tij.
10

SNV (ProMali)
PJESA I. KRITERET E VJELJES SË MOLLËS PËR QËLLIME RUAJTJE
1. Hyrje
Mollët janë një përbërës i rëndësishëm i dietës së shqiptarëve dhe specia më
e rëndësishme drufrutore për nga vëllimi i prodhimit dhe vlera ekonomike.
Jo vetëm që konsumi i mollëve për frymë është relativisht i lartë por edhe
kushtet e kërkesës në të ardhmen duken të favorshme.
Vitet e fundit ka një rritje të prodhimit vendas që ka zgjuar edhe interesin
për ruajtjen e tyre. Zhvillimi i industrisë së ruajtjes në të ftohtë ofron
potencialin për një epokë të re në sektorin e prodhimit dhe tregtimit të mollëve
në Shqipëri. Aftësia për të vjelë frutat në shkallën e duhur të pjekjes
dhe ruajtja e cilësisë në dhomat frigoriferike për periudha më të gjata se ato
aktuale, krijojnë një potencial për të furnizuar fruta në tregun e brendshëm
përgjatë një periudhe më të zgjatur se sa aktualisht, duke rritur kështu të ardhurat,
qoftë për operatorët e dhomave frigoriferike ashtu edhe pemëtarët.
Në të njëjtën kohë, kjo do të rriste aftësinë për të përcaktuar çmimin si dhe
për të ndërtuar marrëdhënie të ngushta biznesi, veçanërisht me qendrat
tregtare në vend dhe importues nga vende të tjera.
Aktualisht, frutat e mollës vilen përgjatë një diapazoni shkallësh
pjekje, të përcaktuara nga pemëtari dhe mbështetur kryesisht në fortësinë
e frytit dhe përqindjen e sheqerit. Asnjëri prej këtyre dy treguesve nuk është
i mirë për përcaktimin e pjekjes së frytit, pasi fortësia e frytit mund të ndryshojë
nga një vit në tjetrin në varësi të kushteve të motit dhe përmbajtja e
sheqerit është një treges që fryti ka nisur të piqet. Nga vlerësimet rezulton
se pjesa më e madhe e mollëve të vjela në zonat kryesore të prodhimit janë
të tejpjekura për ruajtje afatmesme deri afatgjatë në dhomat frigoriferike;
shpesh mollët për ruajtje vilen atëherë kur janë gati për konsum, duke bërë
që tuli të ketë teksturë të squllët me lëng të pamjaftueshëm në krahasim me
frutat kërcitët dhe plot lëng që kërkohen nga shumica e konsumatorëve në
tregjet evropiane e më gjerë. Tregjet ndërkombëtare kanë kërkesa për fruta
cilësorë ndërkohë që vetëm pak prodhues në Shqipëri mund t’i plotësojnë
këto standarde. Shumica e pemëtarëve dhe operatorëve të dhomave frigoriferike
janë të njohur me standardet e larta të cilësisë që mund dhe duhet
të arrihen si dhe kuptojnë nevojën për një seleksionim të rreptë sipas këtyre
standardeve.
të frytit dhe kjo nuk mund të përcaktohet me metodat që përdoren aktualisht.
Ekzistojnë një sërë testesh që përdoren në nivel ndërkombëtar për
vjeljen e frutave edhe pse vendimi përfundimtar mbështetet në kërkesat e
tregut.
gjithë ato aspekte që kanë të bëjnë me prodhimin, që nga momenti i vjeljes,
11

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
duke përfshirë vetë procesin e vjeljes, e deri në shpërndarjen tregtare dhe
konsumin. Këto aspekte përfaqësojnë një kompleks dukurish, sjelljesh,
zgjedhjesh dhe orientimesh teknologjike dhe organizative të cilat shmangin
humbje të konsiderueshme, të cilat në vende në zhvillim, luhaten në
50%. Ndryshimet pas vjeljes tek molla, nuk mund të ndalohen, por mund
ndërgjegjësohen që problemet kryesore të pas-vjeljes varen nga para-vjelja,
që do të thotë se jeta e një molle pas vjeljes e më tej nuk mund të mos jetë e
jet
agronomike, mjedisin pedo-klimatik, ndërhyrjet dhe manipulimet që pë-
e produktit përfundimtar, bëhet e domosdoshme një marrëveshje afatgjatë
ndërmjet prodhuesit (pemëtarit) dhe shitësit me shumicë/ruajtësit. Ky protokoll
i shërben përmbushjes së kushteve të këtyre marrëveshjeve. Në fund
të protokollit jepet një model kontrate shitje.
2. Pjekja e mollës
Pjekja është shuma e proceseve nga stadet e fundit të rritjes e deri në stadet
e hershme të plakjes, që çon në arritjen e cilësisë karakteristike të ngrënies.
Që në krye duhet të dallojmë ndërmjet (teknike) dhe
pjekjes hortikulturore (për konsum
llimit në të cilin fryti do të vazhdojë ontogjeninë edhe nëse është shkëputur
nga pema. Pjekja hortikulturore ndodh kur fryti plotëson kriteret e përcaktuara
nga konsumatorët.
Frymëkëmbimi është procesi me anë të së cilit materialet organike të depozituara
(karbohidratet, proteinat) zbërthehen në produkte përfundimtare
të thjeshta duke çliruar energji. Në këtë proces që përdor oksigjen (O 2 ) dhe
prodhon dyoksid karboni (CO 2 ) humbasin rezerva ushqimore të depozituara
vlera ushqimore (vlerë energjetike) për konsumatorin; humbet cilësia aromatike,
veçanërisht ëmbëlsia dhe humbet pesha e thatë e tregëtueshme. Energjia
e çliruar si nxehtësi, e njohur si nxehtësi jetike, ndikon në teknologjinë
e pas-vjeljes, siç është përcaktimi i shkallës së ngrirjes dhe kërkesat për
ajrosje. Shkalla e frymëkëmbimit është e lidhur me shkallën e degradimit të
mollëve që prishen; sa më e lartë shkalla e frymëkëmbimit, aq më e shpejtë
shkalla e degradimit dhe më e shkurtër jeta pas-vjeljes.
i frymëkëmbimit pëson luhatje të mëdha (Figura 1):
dhjes së frutave;
12

2
SNV (ProMali)
më tej zvogëlohet dukshëm gjatë gjithë periudhës së ndarjes qelizore
(faza e parë e rritjes së frytit)
zvogëlohet në mënyrë më të ngadaltë gjatë periudhës së zmadhimit qelizor
deri në pjekje;
pëson një rritje të fortë deri në pjekjen e plotë (faza klimaterike)
pëson një rënie graduale deri në plakjen e frutave dhe ngordhjen e qelizave
(faza pas-klimaterike)
Si rregull, vjelja e frutave të mollës që do të shkojnë në ruajtje, duhet të kry-
shim
që lidhet me hershmërinë dhe karakteristikat varietore.
Për të dalluar ndryshimin, mollët që shkojnë për konsum të freskët
duhet të vilen në periudhën e maksimumit klimaterik ose menjëherë më pas.
Shkalla e frymëmarrjes rritet me rritjen e temperaturës, ekspozimin
shme
të frutave, në mënyrë të veçantë etileni. Pra, etileni rregullon aspekte
të rritjes, zhvillimit dhe plakjes së organeve bimore, veçanërisht frutave,
duke rregulluar pjekjen nëpërmjet aktivizimit dhe formimit të enzimave
(peroksidaza, amilaza, pektaza, etj.) që luajnë rol përcaktues në ecurinë e
pjekjes së mollës. Ajo që e bën të nevojshme ndjekjen e këtyre proceseve
është fakti se ecuria e frymëkëmbimit dhe sintezës së etilenit ndryshon me
kultivarin, prandaj nevojiten vlerësime të karakterit praktik aplikativ për
të përcaktuar momentin delikat të vjeljes, veçanërisht për të arritur një
ekuilibër sa më optimal ndërmjet cilësisë organoleptike, kërkesave estetike,
aftësisë për t’u ruajtur të frutave.
13

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
brendshëm
(ppm)
< 0,1 Mollë të papjekura. Të papërshtatshme për ruajtje
0,1 – 0,5
-
0,5 – 1
1 – 5
5 – 10
> 10
zakonshme
Vlen të saktësohet se tek mollët, rritja e ritmit të frymëkëmbimit në
përputhen në kohë. Kur molla ka nisur fazën e zbritjes klimaterike do të
thotë që ka hyrë në fazën e pjekjes dhe që nga ky moment e më tej, ajo mund
të ngadalësohet por kurrsesi të bllokohet.
Meqenëse jashtë kushteve eksperimentale dhe pa pajisje ne nuk
mund të masim as frymëkëmbimin e aq më pak etilenin, kjo fazë mund të
dallohet nëpërmjet disa prej dukurive të tjera që ndodhin, midis të cilave:
zbutja e tulit
zhvillimi i aromave dhe përftimi i shijes tipike;
ndryshimi i ngjyrimit bazë dhe mbingjyrimit të lëkurës;
zbërthimi i amidonit në tul;
zbërthimi i acideve organike;
sinteza e ATP dhe disa enzimave.
Temp °C 0 5 10 15 20
ml CO 2 /kg/h 4 - 8 7 - 12 9 - 20
Një rol të rëndësishëm mbi gjithë këto ndryshime si dhe mbi shpejtësinë me
14

SNV (ProMali)
tjera, tek molla, ekuilibri i shijes (sheqerna/acide), aroma dhe shija, ngjyrimi
i lëkurës, shpejtësia e pjekjes dhe intensiteti i frymëkëmbimit të frytit, para
dhe pas vjeljes, varen shumë nga mjedisi pedoklimatik në të cilin kultivohet
duke favorizuar zonat kodrinore, të diellëzuara mirë dhe në klima që karakterizohen
nga luhatje termike të konsiderueshme (ditë/natë, minimale/
Midis faktorëve që kushtëzojnë, në radhë
të parë duhet vendosur temperatura.
Formula/ekuacioni që shpjegon midis të tjerash ndikimet e drejtpërdrejta
të frymëkëmbimit si djegie e sheqernave dhe acideve organike është
si më poshtë:
C 6 H 12 O 6 + 6O 2 = 6CO 2 + 6H 2 O + energji
Në rastin e oksidimit të acideve, kemi:
C 4 H 6 O 5 2 = 4CO 2 2 O + energji
(KF) është një vlerë që tregon natyrën e substancave
të oksiduara në raportin ndërmjet vëllimit të CO 2 të emetuar/vëllimi i
O 2 të konsumuar, e kësisoj, në të dy rastet, do të jetë i barabartë me 1 dhe me
1.33, ashtu sikundër në rastin kur frymëkëmbimi ndodh në mungesë ose në
prani të një sasie të vogël oksigjeni (fermentim), KF është më i lartë >2.
(IF) shpreh sasinë e oksigjenit të konsumuar
ose të dyoksidit të karbonit të emetuar nga një peshë fryti e njohur (p.sh.,
mg/kg) në një periudhë kohe të caktuar (p.sh. orë = h), i matur në kushte
temperature konstante. Varësia e reaksioneve metabolike nga temperatura
përshkruhet nga parametri Q 10 .
Temperatura
Q 10
e degradimit
Jetëgjatësia në
Humbja në
0 1 100 1
10
20 2,5 7,5 8
2 15 7 14
40 1,5 22,5 4 25
15

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
Shembull:
2 /kg/h
(mesatarja = 6 ml CO 2 /kg/h)
2 /kg/h
2 /kg/h)
Q 10
Frymëkëmbimi i mollëve është i kushtëzuar gjatë gjithë periudhën e rritjes
(para vjeljes) nga stadi fenologjik dhe gjatë periudhës së pas vjeljes, nga kultivari,
nga temperatura e frytit dhe e mjedisit si dhe nga përbërja e gaztë
e atmosferës në të cilën gjendet molla. Tek molla, një aktivitet frymëkëmbyes
intensiv shoqërohet me një aktivitet metabolik po aq intensiv duke prodhuar
nxehtësi, në përpjesëtim të zhdrejtë i vetë frytit.
Ashtu siç e kemi nxjerrë në pah, frymëkëmbimi i mollës prodhon
dyoksid karboni, energji dhe ujë. Kështu, dukuria që ndodh paralelisht me
frymëkëmbimin është transpirimi (djersitja) ose humbja e ujit. Vetëkuptohet
se, nëse do të zvogëlojmë intensitetin frymëkëmbyes të mollës do të
zvogëlonim po aq humbjen e ujit dhe rënien natyrore të peshës së frytit. Ndi-
-
dhe fortësisë së mollëve. Humbja e ujit tek molla është e lidhur me faktorë të
ndryshëm, midis të cilëve:
intensiteti frymëkëmbyes
lagështia e ajrit
ajrimi
masa
e frytit, trashësia e lëkurës, shkalla e pjekjes, prania e defekteve
(p.sh. ndryshkja) dhe përbërja e dylleve që janë të pranishëm në lëkurë.
Temperatura nuk është faktori i vetëm që ndikon mbi frymëkëmbimin, jetën
dhe kohëzgjatjen e frutave por, në funksionet metabolike të tyre, një rol përcaktues
luan edhe kompozimi i atmosferës në të cilën ruhen. Midis përbërjeve
të gazta që shkaktojnë ndikim mbi metabolizmin e mollëve kujtojmë:
etilenin, oksigjenin, dyoksidin e karbonit dhe azotin.
Temp °C 0 5 10 15 20
2 /kg/h 1 - 10 2 - 25 5 - 60 15 - 100 20 - 150
16

Përbërja e atmosferës Zvogëlimi i
frymëkëmbimit
(%)
21 0 100
7 0 58
7 2 54,6
4 0 51,7
4 2 48,6
4 5 44,8
0 49,6
2 46,7
5
1,5 0
1,5 25
SNV (ProMali)
Ndikimet e gazeve që
janë natyrshëm të pranishëm
në atmosferë, oksigjeni (O 2 ),
dyoksidi i karbonit (CO 2 ) dhe
azoti (N 2 ), në zvogëlimin e
frymëkëmbimit të mollëve
përbëjnë bazën e zbatimit të
teknologjisë së Atmosferës së
Kontrolluar dhe Atmosferës së
t’i quajmë AK dhe AM.
3. Pjekja dhe vjelja
Përfaqësojnë momentin kulmor
të gjithë ciklit të rritjes
së frutave. Vendimet që duhen
marrë në momentin e vjeljes
mbi të gjitha, në cilësinë dhe
aftësinë për t’u ruajtur të mollëve.
Momenti i pjekjes është
synohet të arrihet:
konsum i drejtpërdrejt i frutave të vjelë;
ruajtja për një periudhë të shkurtër e mollëve të vjela;
ruajtja maksimale në kohë me humbje sa më të pakta (prej ndryshimeve
Cilido qoftë synimi, pjekja duhet interpretuar ndërsa vjelja kryhet sipas
rregullave, afateve dhe modaliteteve që lejojnë ruajtjen maksimale të kërkesave
të ndërthurura cilësore dhe estetike të mollëve.
Për sa i takon momentit të ekuilibrit më të lartë të cilësisë mund të
dallojmë shkallë të ndryshme pjekje:
para-pjekja = mollë të athëta, me pak sheqer, të forta, me ngjyrim bazë
(sfond) të gjelbër, pa aroma, e që shoqërohen me një ndjeshmëri nga disa
= rastis me arritjen e një ekuilibri për qëllimet e ruajtjes,
edhe për një periudhë të gjatë, por mollët nuk janë ende të përshtatshme
për konsum të menjëhershëm;
pjekja optimale = përfaqëson zemrën e periudhës së pjekjes dhe gjatë
kësaj periudhe (e shkurtër për shumicën e kultivarëve), ekuilibri ndërmjet
përbërësve të mollës (acide, sheqerna, tanina, lëng) dhe harmonia
17

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
me kërkesat estetike (ngjyrim, mbingjyrim, turgiditet dhe fortësi), i bëjnë
mollët më të qëndrueshme ndaj prishjeve;
pjekja e përparuar ose tejpjekja = struktura e mollës shfaq shenja prishje,
mbizotëron shija e sheqerosur, ngjyrimi bazë merr nuanca të verdhaportokalli,
e shtohet ndjeshmëria ndaj prishjeve kërpudhore.
Nëse e përkthejmë sa më lart në një gjuhë që përputhet me qëllimet ekonomike
dhe prodhimtare të kultivimit të mollës, mund të dallojmë tre nivele:
pjekja për konsum: kur mollët kanë cilësi optimale nga pikëpamja e
aromës, shijes dhe estetikës, të gatshme për shpërndarje tregtare dhe
konsum;
pjekja industriale ose për ruajtje: synon në ruajtjen e mollëve sa më
shumë që të jetë e mundur duke optimizuar teknologjitë e ruajtjes të
zbatuara për të plotësuar kërkesat e cilësisë në kohë dhe me prishje e
humbje minimale;
pas-pjekje: rastis me manipulimet e nevojshme për t’i bërë mollët të përshtatshme
për konsum pas daljes nga mjediset e ruajtjes, duke ruajtur
konceptin themelor të cilësisë dhe jetëgjatësisë në tezgë (shelf life) (jeta
dhe cilësia në fazën e shpërndarjes në tregje).
18

SNV (ProMali)
Plani i vjeljes përfshin aktivitetet e kontrollit dhe monitorimit në një territor
të caktuar, të kryer në pemëtore referencë nëpërmjet kampionimeve pe-
Njësia kampionuese (mostra) duhet të përbëhet nga të paktën 20 fruta të
zgjedhur në pjesën qendrore të pemëtores, në të dy anët e pemës, në lartësinë
e njeriut, nëpërmjet një zgjedhje rastësore të frutave.
Njësia kampionuese në të cilën shënohen të gjithë udhëzimet e mësipërme,
duhet dërguar brenda një kohe të shkurtër në një laborator analizash
për t’iu nënshtruar kontrolleve të parashikuara (testet e pjekjes). Të
dhënat e secilës fazë/datë kampionimi përpunohen dhe arkivohen me qëllim
krijimin e një serie të dhënash historike për pemëtore të kontrolluara/
ndjekura në vijimësi.
Në vitet e ardhshme është e dobishme të analizohet sjellja, ecuria e
cilësisë në kohë, duke krahasuar vlerat që rezultojnë atë vit me informacionin
e viteve të mëparshme.
Të dhënat e ekspozuara në çdo mostër (njësi kampionuese) që do t’i nënshtrohet
vlerësimit të shkallës së pjekjes duhet të tregojnë:
Zona e prodhimit
Ferma/Pemëtorja/Grupi Prodhues
Tipi i mostrës
19

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
treguar numrin e mostrave të marra nga një pemëtore/fermë e caktuar
çdo javë duke iu referuar veçanërisht kultivarëve të analizuar
Nënshartesa
Kodi: një formë kodimi e mostrave
: dita e kampionimit
Lokaliteti dhe prodhuesi: vendi i marrjes së mostrës dhe emri i prodhuesit
Përcaktimi i momentit të saktë të vjeljes merr një rëndësi të madhe, qoftë
nga pikëpamja e cilësisë që frutat do të kenë në momentin e konsumit ashtu
edhe për të përcaktuar strategjitë më të mira të ruajtjes që do të adoptojmë.
Vendimet merren në parcelë ose në magazinë dhe kërkojnë instrumente
në gjendje të japin informacione në kohë të shpejtë. Veç kësaj, parametrat
që përcaktojnë stadin e pjekjes duhet të përcaktohen me instrumente të
thjeshtë për të patur një përdorim praktik.
Theksojmë se shumë prej metodave të njohura si teste pjekje shërbejnë
edhe për vlerësimin e cilësisë së frutave duke qenë se vlerësimi i shkallës
së pjekjes nënkupton, para së gjithash, karakterizimin e cilësisë së një molle,
gjetjen e momentit në të cilin pjekja shprehet më mirë, si nga pikëpamja e
shijes ashtu edhe aftësisë për t’u ruajtur. Është me vend të dallojmë disa prej
metodave që mundësojnë njohjen e sjelljes së kultivarëve të ndryshëm gjatë
pjekjes, duke i ndarë ato në:
20
metoda laboratorike;
teste pjekje (që gjejnë përdorim praktik si në laborator ashtu edhe
në fushë);
Në të njëjtën kohë, metodika e përdorur mund të synojë të japë përgjigje të
tipave të ndryshme sipas objektivave të ndryshëm:
një kultivari apo kloni të sapoardhur;
leptike
(shijuese);
përcaktimi i datës së vjeljes dhe përfundimit të saj;
kontrolli i gjendjes shëndetësore gjatë periudhës së ruajtjes.
vlen të njohim sa më poshtë:
numri i ditëve nga lulëzimi i plotë (duke iu referuar stadit fenologjik

SNV (ProMali)
F2);
forma dhe thellësia e zgavrës së kupës (metoda Stoll);
numri i ditëve nga stadi T i zgavrës së bishtit (nga momenti në të cilin
bishti formon një T të rregullt me mollën);
gjendja zhvillimore e farërave;
prodhimi dhe emetimi i etilenit të brendshëm (në çerdhet e farërave)
gjatë periudhës që i paraprin vjeljes;
intensiteti i frymëkëmbimit në periudhën kohore që i paraprin vjeljes
dhe vlerësimi i klimaterikut;
treguesi i rezonancës akustike;
rezistenca elektrike e tulit të mollës;
ti proteinik dhe mineral, fenolet dhe polifenolet, sasia dhe cilësia e
substancave volatile dhe e aromave të emetuara, përmbajtja e elementëve
mineralë dhe vitaminave, etj.
Kriteret e përdorura tradicionalisht për vlerësimin e cilësisë së frutave me
qëllim përcaktimin e momentit të vjeljes mbështeten në vrojtime pamore
metoda analitike shkatërruese (frutat priten) që vlerësojnë karakteristikat
e brendshme të frytit (lëndët e ngurta të tretshme, fortësia e tulit, përmbajtja
e amidonit, lënda e thatë. Parametrat e përdorur janë kryesisht ëmbëlsia
dhe fortësia e tulit, të përcaktuara nëpërmjet leximit të refraktometrit
dhe penetrometrit
vlerësimi shijues ose prekës. Vlen të theksohet se këto parametra nuk na
japin një informacion shterrues, ndërsa vendimet që do të merren kanë pasoja
ekonomike të rëndësishme. Një tjetër parametër që mund të përdoret
po aq lehtë nga operatorët në parcelë dhe magazinë duke shtuar informacion
të dobishëm, përfaqësohet nga ngjyrimi bazë i lëkurës. Zhdukja e ngjyrës së
gjelbër, që gjykohet nga ana pamore prej operatorit të vëmendshëm, është e
bashkëlidhur ngushtë me shkallën e pjekjes. Veç kësaj, një ngjyrim intensiv
dhe i përhapur i sipërfaqes e bën të vështirë vlerësimin e ecurisë së ngjyrimit
bazë.
3.5.1 Testi i amidonit. Konsiston në vlerësimin pamor të sasisë së amidonit
përgjysmë, zhyten për pak sekonda në një tretësirë të lëngshme me bazë
jodi (tretësira e Lugolit), e më pas kontrollohen dhe krahasohen me një kartë
kolorimetrike të posaçme (Figura 3). Karta kolorimetrike mund të jetë në
21

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
vlera të ndërmjetme numra të plotë (1, 2, et.). Testi mbështetet në parimin
amidoni (sheqer kompleks ose polisakarid) e që, gjatë fazës klimaterike, hidrolizohet
duke u shndërruar në sheqerna të thjeshta që, kur i nënshtrohen
këtij testi, nuk kanë asnjë reagim kolorimetrik. Amidoni, në kombinim me
jodurin e potasit, merr ngjyrim blu të errët që mundëson përcaktimin e të
ndryshon sipas kultivarit, ashtu si kundër edhe periudha optimale, brenda
së cilës duhet të përfundojë vjelja.
merren 10 g IK (jodur potasi)
tretet në pak ujë të distiluar (duke përgatitur një tretësirë të ngopur)
shtojmë 2,5 g I 2 (jod bisublimat metalik) dhe duke e trazuar treten
plotësisht
shtohet vëllimi prej 1 litër me ujë të distiluar
tretësira e përftuar në këtë mënyrë mund të ruhet për një kohë të gjatë, për
sa kohë mbahet në një enë të errët dhe larg dritës për ta mbrojtur nga degradimi
eventual pasi është fotosensibël.
3.5.2 Fortësia e tulit. Ky test ka të bëjë me matjen e rezistencës ndaj trysnisë
të ushtruar nëpërmjet një instrumenti (penetrometër = dinamometër),
në njërën apo dy faqet e çdo molle, pasi i kemi hequr lëkurën
edhe atë të pa-ekspozuar. Instrumenti për matje është një penetrometër dore
me diametër 12 mm dhe shpreh fortësinë e tulit në kg/cm 2 . Vlerat shprehen
edhe si mesatare e këtyre fortësive.
22

SNV (ProMali)
Treguesi i penetrometrit është më i
rëndësishëm për përcaktimin e ecurisë
së pjekjes gjatë ruajtjes frigoriferike. Në
fakt, nëse gjatë vjeljes vlerat e rezistencës
janë përgjithësisht të larta, gjatë ruajtjes
frigoriferike mund të vërejmë zvogëlime
të rëndësishme që kërkojnë një tregtim të
shpejtë të frutave. Nëse vlerat ulen shumë,
ngarkesa nuk mund të tregtohet, pasi, sapo
frutat të dalin nga dhomat frigoriferike,
duhet të transportohet pranë strukturave
të shitjes, mundësisht të trajtuar sërish, për
aq të gjatë sa mund të shiten.
3.5.3 Mbetja e Thatë Refraktometrike
(MTHR) (e përbërë kryesisht nga sheqernat)
matura në një fryt të vetëm me mesataren
përkatëse të disa frutave ose për lëngun e
ekstraktuar nga një mostër (njësi kampionuese)
e tërë (nga shtrydhja e frytit të tërë
ose të disa prej pjesëve të tij). Matet me
refraktometër (Figura 5). Instrumenti, me
lexim optik ose numerik (dixhital), mat këndin
kritik të përthyerjes së dritës përmes
kampionit e që
ndryshon nga
përqendrimi
i sheqernave
23

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
24
dhe lëndëve të ngurta të tretshme
gjithsej. Me përparimin
e pjekjes dhe zbërthimin
gradual të amidonit, përmbajtja
e sheqerit rritet. Në të
njëjtën kohë ulet përmbajtja
e acideve. Amidoni shndërrohet
në sakarozë (një sheqer
kompleks), glukozë dhe fruktozë
(dy sheqerna të thjeshta).
Sheqeri është parametri
më i rëndësishëm për përcaktimin
e cilësisë shijuese.
. Matet
në ekstrakt të thatë nga një kampion mollësh, duke përdorur ekstraktues të
kimike duke neutralizuar acidet organike me një tretësirë të titruar NaOH.
Kampioni i lëngut i nënshtrohet titrimit me një tretësirë sode (zakonisht
NaOH 0,1 N) deri në reaksionin neutralizues në pH 8,1 (Figura 6).
Për të kontrolluar momentin e duhur të ndryshimit të ngjyrës
mund të përdoret indikatori fenolftaleinë (shtohen pak pika në kampion)
ose një pH-metër. Vlera e aciditetit tërësor tek mollët shprehet në meq NaOH
ose në g/l acid malik ose g/l acide gjithsej (acid citrik, acid tartarik, acid malik)
ose mg acid/100 ml lëng ose /100 g ind. Aciditeti është një parametër
cilësie dhe jo një tregues i pjekjes, prandaj si i tillë, nuk ofron shumë pika
reference për përcaktimin e periudhës së vjeljes.
3.5.5 Pesha mesatare. Peshohen frutat e një mostre (g) dhe shprehet pesha
e një fryti, ajo mesatare dhe gjithsej. Mbi bazën e të dhënave të ofruara nga
analiza mund të përftohen formula të dobishme si tregues të vjeljes ose si
cilësi për ruajtjen e frutave.
Momenti i vjeljes duhet të përputhet me respektimin dhe arritjen e kërkesave
minimale tregtare, kështu që vlerësimeve të tipit organoleptik i shtohen
edhe vlerësimit e tipit estetik, duke përdorur metoda ndryshme, midis të
cilave:
a) vlerësimi i ngjyrimit dhe mbingjyrimit:
përdorimi i kartave kolorimetrike ose instrumenteve të posaçëm (kolorimetër),
që shprehin vlerat e lexuara duke i përkthyer përbërësit
duke konsideruar shtrirjen e mbingjyrimit (p.sh. e kuqja) mbi ngjyrimin

SNV (ProMali)
bazë të lëkurës (p.sh. e gjelbër ose e verdhë);
b) përcaktimi i madhësisë, peshës dhe vëllimit;
c) vlerësimi i formës së mollëve dhe defekteve të pranishme në epidermë:
ka të bëjë me atë që përshkruhet në rregulloret/standardet e cilësisë;
të saktë të cilësisë:
ka të bëjë me teste laboratorike sipas metodikave të përshkruara më
Amidoni
Fortësia
2
Sheqerna
min max min max min max min max min max
Braeburn 2,6 2,8 8,2 9,2 11,5 12,5 6,5 7,9 9,7
Elstar 2,5 2,8 6,8 11,5 12,0 5,8 6,8 8,7 10,2
Florina 2,8 7,5 8,0 10,5 11,5 5,5 6,5 8,2 9,7
Freedom 2,7 7,5 8,0 10,5 12,0 5,7 8,5 10,9
Fuji 4,5 7,5 8,5 12,0 5,2 6,4
Gloster 2,0 2,5 6,8 11,0 11,5 4,7 6,0 7,1 9,0
6,5 7,0 11,5 5,1 5,7 7,6
Grp.Winesap 2,5 6,5 7,2 11,0 12,0 5,7 6,2 8,5
Gran. Smith 6,8 7,5 10,0 11,0 6,5 8,0 9,7 12,0
Grupi Gala 2,5 6,8 7,0 11,5 12,5 4,2 4,6
Idared 2,5 6,0 6,8 10,5 11,5 5,5 6,5 8,2 9,7
Jonagold 6,0 7,0 12,0 5,1 5,7 7,6
Jonathan 2,5 6,2 7,2 11,0 12,0 5,0 6,8 7,5 10,2
Rome Beauty 4,0 11,0 11,5 6,0 5,5 9,0
1,8 2,2 6,8 7,5 10,0 12,0 2,6 5,7
Reneta e K. 1,4 1,8 8,5 9,2 9,0 10,0 8,0 12,0 16,9
Summered 2,8 6,8 7,6 10,0 11,0 6,8 7,8 10,2 11,7
Pink Lady 2,5 7,0 9,0 12,5 7,0 8,0 10,4 12,0
7,5 14,5 6,0 9,0 11,0
Rubens 2,5 7,0 7,5 12,5 7,5 8,2 10,9 12,0
Topaz 2,5 7,5 8,5 12,0 8,6 10,6 16,0
Cameo 7,0 7,5 11,5 5,1 6,7 7,6 10,0
25

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
lart për vlerësimin e kërkesave
kimike (sheqeri, aciditeti, zbërthimi
i amidonit);
në disa raste, vlerat minimale
interpretohen duke iu referuar
treguesve të cilësisë të llogaritur
sipas formulave matematikore
të sakta (p.sh. Treguesi i Thiault,
Treguesi i Perlim, Tregues eksperimental,
etj.).
STREIF PO = IR x AM
PERLIM (0,5 x PO)+(0,67 x IR)+(0,67 x AC) – 10
Penetrometri (PO) = kg/cm 2
Gjendja e amidonit (AM)
= g/l
parametrat thelbësor të pjekjes
26

Treguesi Streif
(vlera minimale)
0,09
Gloster 0,21
Jonagold 0,07
Elstar
0,17
Gala 0,12
Fuji 0,08
Granny Smith 0,15
është më tepër një tregues i cilësisë (ruajtjes)
se sa një tregues i pjekjes.
Për t’iu kthyer edhe një herë testit
të pjekjes dhe se si përcaktohen duke
përdorur metoda shkatërruese, vlen të
përmendet se prej disa vitesh janë në
dispozicion sisteme të automatizuara
(laboratorë automatikë dhe të robotizuar)
që janë në gjendje të kryejnë të
SNV (ProMali)
THIAULT IR + AC x 10
(IR) = g/l
(AC) = g/l
Ky tregues shpreh raportin ndërmjet
sheqernave dhe acideve e kësisoj
dat
klasike të përmendura më lart:
pesha e një fryti të vetëm, pesha mesatare dhe gjithsej e kampionit;
dhe për tërë kampionin;
fortësia e tulit në kg/cm 2 për çdo fryt dhe mesatarja e kampionit;
aciditeti i përgjithshëm i kampionit i shprehur në meq NaOH dhe
përmbajtja gram/litër e acidit malik;
lëngshmëria mesatare e kampionit e shprehur në % e lëngut të
ekstraktueshëm;
treguesi TOP i kampionit ose treguesi i cilësisë i Thiault.
shmangia (devijimi) standard, e veç kësaj memorizohen dhe mund të kalohen
në kompjuter.
27

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
4. Organizimi i vjeljes në pemëtore
Çdo kultivar duhet të vilet brenda një kohe sa më të shkurtër që të jetë e mun-
e ruajtjes (frigorifer, magazinë, pikë grumbullimi). Kultivarët që kanë pjekje
të shkallëzuara kërkojnë vjelje në më shumë duar, duke i dhënë vlerë maksimale
kërkesave estetike (ngjyrimi dhe mbingjyrimi). Mollët e prodhuara nga
bimët e reja dhe me pak prodhim duhen vjelë të parat dhe të ndara veças
pasi kanë aftësi për t’u ruajtur më të pakët.
është periudha kohore e përshtatshme për vjeljen e një kultivari apo
kloni të caktuar në një zonë dhe vit të përcaktuar;
përcaktohet vit pas viti duke vlerësuar ecurinë e pjekjes me periodicitet
javor;
e ruajtjes afatgjatë dhe mbajtjes së cilësisë së mollës;
përcaktohet duke iu referuar një testi pjekje dhe treguesve minimal/
maksimal për çdo kultivar dhe klon;
është shumë e rëndësishme që t’i referohemi një baze të dhënash
historike për këto tregues pikërisht për këto zona;
duhen mbajtur parasysh si kërkesat estetike të mollëve (ngjyrimi dhe
mbingjyrimi), ashtu edhe të tregjeve të synuara (brenda apo jashtë
vendit) si dhe standardeve tregtare të kërkuara (p.sh. prodhimi biologjik,
të integruar, pa trajtime pas vjeljes, etj.
Si një referencë e përgjithshme që duhet përcaktuar zonë pas zone, janë dhënë
në vijim kohëzgjatjet mesatare të dritares së vjeljes:
28
Në rastin e vjeljes në disa duar,
pjesës së lartë (për të shmangur rrëzimin dhe dëmtimin nga lart të prodhim-

SNV (ProMali)
it që ndodhet poshtë). Kultivarë që përveç se kanë një pjekje të shkallëzuar,
kanë kërkesa për ngjyrim dhe paraqitje, e që për këto kërkojnë vjelje në:
2 duarny
Smith;
Në ato raste kur vendoset që në një bimë, një pjesë e ngarkesës së prodhimit
mund të lihet deri sa të piqet, të marrë një ngjyrim më të mirë apo të shtojë
për pemëtore individuale ashtu edhe për qendrat e ruajtjes, duke mbajtur
parasysh kërkesat e ndryshme të aftësisë për t’u ruajtur. Veç kësaj duhet të
mbajmë parasysh:
të ndahen mollët e vjela nga pemë me shumë pak ngarkesë nga ato të
pemëve me ngarkesë të zakonshme apo të bollshme prodhimi;
nëse frutat e vjela kanë marrë trajtime kimike me produkte që veprojnë
për frenimin e rrëzimit të frutave (anti-rrëzim), përpara livrimit
të produktit (për ruajtje apo treg) duhet të sigurohemi për shkallën e
duhur të pjekjes me qëllim optimizimin e destinacionit të ardhshëm;
nuk duhen vjelë (nëse është e mundur) mollë të lagura (nga shiu ose
vesa e shumtë), pasi pësojnë mavijosje dhe janë të ndjeshme ndaj
prekjes;
shumë vëmendje gjatë vjeljes i duhet kushtuar veçanërisht kultivarëve
më të ndjeshëm (p.sh. Golden, Jonagold) dhe në përgjithësi mollëve
që janë shumë të forta (p.sh. Modi) dhe atyre të prodhuara në
zona kodrinore dhe malore;
nëse frutat e vjela në kosha të mëdha plastikë ose në arka të thjeshta
duhet të qëndrojë në parcelë për gjatë natës, duhet shmangur
mbulimi i tyre (p.sh. me tenda plastike), pasi kështu parandalohen
përzhitje e djegie;
të merren masa për kryerjen e trajtimeve para-vjeljes në afatet e përcaktuara,
sipas modaliteteve dhe udhëzimeve teknike të këshilluara.
Mesatarisht, norma e punës në vjelje për çdo vjelës është afro 120 deri 200
kg/orë (sipas dendësisë së mbjelljes, mundësisë së përdorimit të mjeteve
mekanike/vagonëve të vjeljes, ngarkesës së prodhimit dhe përmasave të
pemëve), prandaj një vjelës arrin të vjelë brenda një jave (6 ditë pune me
zonat kodrinore pjekja është më e ngadaltë falë edhe amplitudave termike
të favorshme.
29

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
Për shkak të adoptimit në vijimësi të standardeve evropiane (Rregullorja
-
prejardhjen e lëndës së parë, të materialeve dhe substancave të përdorura
për realizimin (përftimin) e produktit. E gjithë kjo për qëllimet e:
garantimit të transparencës sa më të madhe dhe gjurmueshmërisë së
produktit, nga prodhimi deri në konsum
ofrimit të instrumenteve të vlefshëm për lidhjen e një produkti të
caktuar me territorin e origjinës së tij
mundësimit të gjurmimit të produktit dhe loteve të prodhimit për të
Etiketa e përdorur gjatë operacionit të peshimit dhe shkarkimit në çdo am-
peshimit ose pulla e shkarkimit)
Ndër metodat që hulumtohen aktualisht e që në disa raste janë testuar dhe
janë në fazë përdorimi vlen të përmendim:
N.M.R. = Rezonancë Magnetike Nukleare
Imaxheri me Rreze X = pamje me rreze X
akustike
Analiza e transmetimit të impulseve akustike dhe mekanike
Analiza e pasqyrueshmërisë në zonën e ndritshme të valës pranë
infra të kuqe (VIS-NIR)
Hunda elektronike
Spektrometria në masë dhe fotoakustike (PTR-MS) për vlerësimin
cilësor dhe sasior të përbërjeve volatile të emetuara (VOCs).
Vlen të saktësohet se, në përgjithësi, këto metodika të reja jo-shkatërruese
(që nuk dëmtohen apo shtrydhen fruta) janë studiuar jo vetëm për përdorim
laboratorik, por mbi të gjitha, për përdorimin e tyre në linjat e sistemeve për
përzgjedhje automatike (makineri kalibruese dhe makineri seleksionuese
automatike), me qëllim përzgjedhjen e frutave që mbajnë parasysh jo vetëm
Shumë prej metodave të përmendura më lart janë ende në fazë studimore
për t’i bërë të garantuara e kësisoj të pajtueshme dhe zbatueshme në
shkallë industriale.
30

SNV (ProMali)
valësh të ndryshme nga një burim drite. Kur një mollë goditet nga një burim
drite monokromatike me intensitet të lartë, energjia e prodhuar depërton
në brendësi të frytit dhe ndërvepron me molekulat kimike nga të cilat përbëhet.
Kjo ndodh veçanërisht për dritën në zonën e bandës së padukshme
të dritës pranë infra të kuqe (prandaj emërtohet VIS-NIR) me gjatësi vale
thithjen
dhe pasqyrimin e energjisë së dritës që godet, nëpërmjet analizës
së dritës së pasqyruar është e mundur të marrim informacione mbi natyrën
dhe përqendrimin e vetë përbërësve të ndryshëm.
Në stadin aktual, rezultate të mira janë përftuar si në laborator ashtu edhe
në linjat e seleksionimit, për sa i takon kërkesave të fortësisë, përmbajtjes
së sheqernave dhe acideve tërësore. Prandaj, është e domosdoshme të the-
-
ndërmjet gjatësive të valëve të pasqyruara nga frutat, me të dhëna të përftuara
në mënyrë invazive. Matja e MTHR % si në një fryt të vetëm ashtu edhe
mbi lotin/kampionin ka shkallë të lartë besueshmërie. Matja e fortësisë jep
ndonjëherë vlera të ndryshme në fruta individualë, por thuajse identikë kur
me saktësi shumë të lartë.
Instrumentat NIR përdoren në magazinë dhe madje edhe në fushë
në rastin e disa modeleve portative. Këto pajisje janë në gjendje të punojnë
me shpejtësi operacionale të lartë, e kësisoj mund të përdoren në linjë
në maSkineri kalibrimi të frutave. Avantezhet e këtyre instrumenteve është
se mundësojnë automatizimin e plotë, periudhë analizimi shumë të shpejtë,
korrigjim automatik të rezultatit, nuk kërkohet asnjë përgatitje paraprake
e njësive kampionuese përpara analizimit (të ngurta, të lëngshme ose të
gazta), përmasat e njësisë kampionuese nuk kanë ndikim dhe kosto për çdo
analizë është shumë e ulët.
31

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
kuar
në kohë reale përbërjen organike volatile (VOG), të emetuar nga fryti
janë përftuar edhe për sa i takon dinamikës dhe grumbullimit të përbërjeve
volatile drejtpërdrejt në brendësi të dhomave të ruajtjes, në atmosferë të
vonojnë të ofrojnë teknologji për sektorin e pas-vjeljes të frutave e perimeve
në përgjithësi dhe mollës në veçanti.
32

SNV (ProMali)
PJESA II. RUAJTJA E MOLLËS NË ATMOSFERË TË KONTROLLUAR
5. Hyrje
Çmimi i tregut i frutave varet nga aftësia e tyre tërheqëse dhe cilësia e
ngrënies, të cilat duhet të ruhen sa më shumë që të jetë e mundur pas vjeljes,
me qëllim që të përputhet oferta me kërkesën. Ky çmim tregu është me
rëndësi parësore për ekonomitë e prodhimit të mollës sepse shumë nga kostot
janë të përcaktuara për çdo kilogram dhe frutat e perceptuar me vlerë të
ulët nuk arrijnë të mbulojnë shpenzimet e prodhimit të tyre. Prandaj, cilësia
e frytit është një nga përcaktuesit kryesor që kontrollon zgjedhjen e kultivarëve.
Arritja e një madhësie të caktuar, e, sipas rastit, shkallës së ngjyrës
së kuqe, nuk garanton që frutat janë të gatshëm për t’u ngrënë, qoftë menjëherë
apo pas një periudhe kohe në ruajtje. Paraqitja e mirë pas heqjes nga
ruajtja nuk garanton që cilësia në ngrënie është ruajtur. Cilësia në ngrënie
mbështetet në proceset zhvillimore të maturimit, pjekjes dhe plakjes.
Aktualisht, molla është fryti që mund të ruhet më gjatë (deri në 12
muaj) ndërkohë që shtyrja më tej nuk do të kishte shumë kuptim, pasi do
ruajtur e një molle varet nga shumë faktorë, ku në kushte të barabarta pro-
dhe impiantet teknologjike të përdorura (sistemi i dhomave, impianti frigoriferik,
atmosfera e kontrolluar, menaxhimi automatik inteligjent, etj).
Pasi është përcaktuar momenti i vjeljes dhe janë kryer operacionet
tinohen
për ruajtje, qoftë afatshkurtër (deri në 1 muaj), afatmesme (deri 3
përdoren impiante, teknologji dhe sisteme të përshtatshme për këtë qëllim,
që në çfarëdolloj forme përdorin ftohjen si metodë parësore e sipas rastit, të
shoqëruar me teknologji të tjera për të ngadalësuar frymëkëmbimin e mollëve
pas vjeljes. Për të kuptuar rëndësinë e kontrollit të temperaturës dhe
ulur vlerën për treg dhe konsum të tyre. Një sërë çrregullimesh ndiqen më
pas edhe nga kalbëzime prej patogjenëve të ndryshëm të cilët gjejnë vatra
të depërtueshme brenda frytit duke ulur edhe më shumë vlerën e frytit. Në
dhe kalbëzimeve të shoqëruara me informacion për shkaqet, faktorët ndikues
dhe masat për parandalimin e tyre.
6. Ftohja
Përfaqëson etapën e parë elementare për të arritur ngadalësimin e pjekjes
33

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
e kësisoj ruajtjen e mollës.
Ruajtja realizohet
duke i vendosur mollët
e vjela në kontejnerë të
përshtatshëm (kosha
ose arka të mëdha druri
ose plastike) dhe këto
të fundit në dhoma frigoriferike
(Figura 10).
Realizohet duke mbajtur
parasysh të dhënat
e projektit, me materiale termoizolues me trashësinë e duhur. Zakonisht,
përdoren panele të tipit
m3
). Muret e paneleve mund të trajtohen (të galvanizuara ose të bojatisura)
sipas tipit të atmosferës që do të realizohet në brendësi të tyre. Nëse në dhoma
do të realizohet atmosferë e kontrolluar (AK) është e domosdoshme që
muret dhe tavani të bëhen të papërshkueshëm nëpërmjet rrëshirave me ujë
të shtruara në disa duar.
Gjeometria ideale e një dhome është ajo katërkëndore me anën më të madhe
në drejtim të thellësisë të barabartë me afro masat
llogariten mbi bazën e disa faktorëve:
3 ;
kapaciteti i dhomave AK, në rastin e një strukture më komplekse
(magazine), llogaritet mbi bazën e kapacitetit punues ditor, duke
mbajtur parasysh që, pas hapjes, mollët seleksionohen dhe hidhen
të pacënuara kërkesat për freskinë e produktit dhe cilësinë e jetëgjatësinë
në tezgë (shelf life);
dit
dhe tavanit. Për sa i takon kësaj të fundit, si rregull i përgjithshëm
është lejimi i qarkullimit të mjaftueshëm të ajrit të sjellë nga aerotermat
pa i vendosur pengesa.
Shembull
34

15,5 x Lartësi 8,2 = 1525 m 3 .
Impianti duhet të jetë në gjendje të mundësojë:
SNV (ProMali)
ftohjen e mollëve, në masën e parashikuar (25% e vëllimit të dhomës),
ruajtjen e LR % (lagështisë relative) së kërkuar gjatë gjithë periudhës
së ruajtjes;
mbajtjen e të ftohtit jo vetëm nga pikëpamja sasiore por edhe cilësore
me qëllim ruajtjen e frutave në gjendje vitale më të mirë, duke
zvogëluar në minimum rënien e peshës gjithsej.
Në vijim do të ekspozohen karakteristikat më të rëndësishme të përbërësve
kryesorë të impiantit.
6.3.1 Kompresorët. Kompresorët duhet të mundësojnë një parcializim dhe
llëzime. Fuqia termike e një kompresori shprehet në kushtet standard të
°C (nëse punon me ujë) ose në
°C (nëse punon me ajër). Kur kompresorët bashkohen në një njësi të vetme
(ftohës, ), kjo duhet të pajiset me një panel kontrolli dhe rregullimi.
Komprensorët me vidhë të tipit industrial përfaqësojnë (Figura 11b) zgjedhjen
ideale nëse numri i rrotullimeve nuk është shumë i lartë dhe nëse rendimenti
termik i kërkuar është mbi 300.000 Kcal/h.
6.3.2 Evaporatorët. Evaporatorët ndahen në ato të dhomave dhe evaporatorë
të tipit parësor (të quajtur edhe shkëmbyes) kur këto të fundit janë të
35

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
Evaporatorët e dhomave përbëjnë pjesën më të rëndësishme të impiantit
pasi janë të pozicionuar drejtpërdrejt në mjedisin e ruajtjes së mollëve
(dhomë). Ato shfrytëzojnë ajrin si mjet të shkëmbimit termik (aeroterme)
dhe pozicionohen në tavan me një ballinë (përmasat ballore) që duhet të
zërë të paktën 2/3 e gjerësisë së dhomës (Figura 12). Përbëhen nga tuba dhe
lamela shkëmbimi, me numër blloqesh të ndryshëm (rangje), ventilatorë që
metalike, një sistem shkrirës (vetëm me ujë), një vaskë për mbledhjen e ujit
që përcillet në tubacione me sifone; në ndonjë rast, nëse lartësia ballore
36

SNV (ProMali)
është shumë e gjerë, me qëllim përcjelljen e fluksit të ajrit në hapësirën e
lirë (midis pirgut të arkave me mollë dhe tavanit), kompozohen në përcje-
(shkëmbyesve) parësorë, tipologjitë më të përhapura janë ato me brez tubash
(Figura 13a) ose me pllaka (piastra) çeliku (Figura 13b) (individuale, të
salduara), me parapëlqim të këtyre të fundit në rastin e impianteve të tipit të
tërthortë që përdorin NH 3 si lëng ftohës pasi garantojnë sigurinë më të madhe
në rastin e rrjedhjeve. Është e nevojshme të përmasohet për shkëmbimin
e fuqisë së gjeneruar nga kompresorët në kushte të përcaktuara (p.sh. avu-
°C, temperatura
°C). Evaporatori ushqehet nga pompa të posaçme me
kapacitet dhe përhapje të përshtatshme.
6.3.3 Kondensatorët. Kondensatorët përfaqësojnë përbërësin e tretë
themelor të çdo impianti frigoriferik, që ka për qëllim kondensimin e lëngut
ngrirës (frigorigjen) (p.sh. NH 3 ), gjatë fazës me trysni të ulët që ndodh me
ndërprerjen e nxehtësisë.
Sipas mjetit të përdorur për largimin e nxehtësisë së kondensimit
dallojmë:
kondensatorë me ujë (me brez tubash ose me pllaka);
kondensatorë me ajër (me aeroterme të vendosur në mjedise të
jashtme të ajrosura);
kondensatorë evaporativë (që përdorin si ajrin ashtu edhe ujin).
Aktualisht, në impiante frigoriferike të tipit industrial, në impiante të përmasave
të vogla dhe mesatare përdoren më shumë kondensatorët evaporativë
se sa kondensatorët me ajër. Rendimenti termik i kondensatorit jepet
nga sasia e nxehtësisë së tërhequr prej evaporatorit plus energjinë termike
të shpenzuar nga kompresori, prandaj fuqia termike gjithsej do të jetë më
kondensatorët me ajër tek të cilët rendimenti varet nga temperatura e ajrit
jashtë).
Në rastin e kondensatorëve me brez tubash dhe pllakash në kundrarrymë
me ujin, uji i përdorur mund të ftohet duke përdorur kullat avulluese;
në të gjithë rastet në të cilat mjeti i shkëmbimit është uji, është me vend që
kjo të përdoret me cikël të mbyllur, nëpërmjet grumbullimit në vaskë, qoftë
për qëllime kursimi ashtu edhe për të rikuperuar burime të tjera ujore (p.sh.
ujërat e ftohta të shkrirjes), si dhe që mundëson një kontroll dhe një trajtim
kimik periodik të mundshëm të kripëzimit dhe të përbërjeve gëlqerore.
kondensatorëve shmang rreziqet (ndër të tjera gjatë remonteve) e pushtimit
dhe përhapjes nga ajri të baktereve (p.sh. sp.).
37

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
38
ku:
formula bazë që rregullon zgjedhjen optimale të një aerofrigoriferi
shprehet nga ndryshoret në vijim:
Q = S x DT° x K
Q = sasia e nxehtësisë që duhet shkëmbyer në Kcal/h
S = sipërfaqja e shkëmbimit të evaporatorit
DT = delta T°, diferenca e temperaturës midis evaporatorit dhe ajrit të
dhomës (mollëve)
K
-
do të jetë kondensimi i lagështisë së evaporatorit e kësisoj humbja në
peshë e frutave në ruajtje
kur evaporatorët kanë përmasa të vogla, për të garantuar rendimen-
me T° avullimi të ulët, duke prodhuar dukuri rënie të madhe në peshë
të frutave.
6.3.5 Mirëfunksionimi i impiantit dhe dhomës. Funksionimi i mirë i një impianti
të një dhome varet nga mundësia për të rregulluar, kontrolluar dhe
menaxhuar të gjithë përbërësit e vetë impiantit. Prandaj, një dhomë ruajtje
duhet të jetë e pajisur me:
sondë termostatike për rregullimin e temperaturës, e ndjeshme ndaj
ndryshimeve prej 0,1°C (vendoset në mur, në gjysmën e lartësisë, në
anën e hyrjes së dhomës);
një ose më shumë termometra për kontrollin e temperaturës (një me
sondë në mur dhe një me sondë për t’u vendosur midis mollëve);
një termostat sigurie (për të shmangur uljen e tepërt të temperaturave);
dy sonda termostatike (një në anën e hyrjes dhe tjetra në anën e kthimit
të linjave glikol) që rregullojnë dhe drejtojnë modulimin e valvulës
me tre dalje në impiantin me ftohje të tërthortë;
një sondë kontrolli e temperaturës në depozitën e grumbullimit të
glikolit;

SNV (ProMali)
një sondë lagështie e ndjeshme ndaj ndryshimeve me 0,5% të LR ose
në vend të saj një psikrometër (bulb i lagësht dhe bulb i thatë);
një pajisje shkrirje me kontroll manual dhe/ose të automatizuar;
një qark elektrik që lejon kontrollin pamor dhe rregullimin manual
të parametrave.
Më lart kemi përmendur faktin që molla frymëkëmben dhe në të njëjtën
kohë transpiron (humbet) ujë, ashtu sikundër çdo impiant frigoriferik, në
fazën e shkëmbimit termik (në evaporatorin e dhomës frigoriferike), shkakton
dukurinë e kondensimit të lagështisë së ajrit në formën e brymës.
Rënia gjithsej në peshë që realizohet gjatë ruajtjes së mollës varet nga
një seri faktorësh midis të cilëve:
kultivari, përmasat e frytit, ndryshkja e lëkurës, shkalla e pjekjes, tipi
pajisjet teknologjike të dhomës: tipi i impiantit frigoriferik, sipër-
i mbushjes së dhomës, ajrimi dhe lëvizja e ajrit, prania e impiantit të
lagështimit.
mënyrë racionale
Përdorimi i evaporatorëve të dhomave të pajisur me sisteme venti-
verter)
dhe me kontroll dhe menaxhim automatik
ujë i mjegulluar me trysni të lartë) që kanë një kapacitet minimalisht
Kontrolli i automatizuar i impiantit të lagështimit nëpërmjet një
sonde higrometrike të ndjeshme, për t’i bërë optimalë nivelet e
lagështisë në çdo dhomë
Mbajtja në dyshemenë e dhomave të një shtrese të hollë uji veçanë-
Kontrolli periodik i lagështisë reale të ajrit në dhomë në gjendje ven-
39

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
tilimi të vazhdueshëm nëpërmjet përdorimit të instrumenteve preciz
të posaçëm (psikrometër ose higrometër elektronik)
termike (p.sh. maksimumi 25% e vëllimit të përgjithshëm), duke mbajtur
parasysh që impianti frigoriferik është përmasuar për të dhënë maksimumin
e fuqisë pikërisht në këtë moment; mbingarkesa termike do të penalizonte
tërë impiantin në dëm të ftohjes së munguar të mollëve. Rimbushja
duhet bërë me të njëjtën tipologji ambalazhimi dhe në mënyrë të rregullt me
40

SNV (ProMali)
Pirgu duhet mbajtur i bashkuar, në një bllok të vetëm, pa çarje gjatësore
apo tërthore, ku të vetmet hapësira të lira duhet të jenë ato të përmendura,
të lëna në perimetrin e dhomës dhe në tavan. Zakonisht, një hapësirë e
lirë lihet edhe para portës, ku zakonisht pozicionohen kampionet e kontrollit
në arka, me qëllim inspektimin e mollëve përmes dritares kur janë të mby-
7. Ruajtja në atmosferë të kontrolluar
Kur ruajtja e mollëve kryhet në dhoma duke përdorur vetëm të ftohtin kemi
të bëjmë zakonisht me ruajtje në atmosferë normale (AN); kur veç për-
atmosferë e kontrolluar (AK) ose atmosferë e
. Sot, falë zhvillimeve teknologjike në këtë drejtim, ruajtja
e mollës ka arritur periudha kohore maksimale (deri në 12 muaj pas vjeljes)
duke ruajtur nivele cilësore të shkëlqyera.
i atmosferës duhet të ndodhë në një mjedis hermetik dhe me një përmbajtje
gazi, duke ruajtur të njëjtën atmosferë e duke mos lejuar që përzierja
natyrore me ajrin e ambientit të ndryshojë përbërjen. Përdorimi i AK kërkon
zvogëlimin e përqindjes së O 2 dhe rritjen e përqendrimit të CO 2 , në krahasim
me përmbajtjen natyrore në ajër. Kujtojmë se e njëjta dukuri është edhe parimi
i frymëkëmbimit të mollëve, prodhojnë CO 2 (në rritje) dhe konsumojnë O 2
(në rënie), e kësisoj, gjatë ruajtjes, gazet që përmbahen në dhomë pësojnë
luhatje të vazhdueshme (të larta në fazën fillestare dhe të moderuara në
fazën e ruajtjes), të tilla sa kërkojnë një kontroll të vëmendshëm (metoda
biologjike).
Është sqaruar tashmë që një ulje graduale e përqendrimit të O 2 % dhe një
rritje e CO 2 %, shkaktojnë tek molla një zvogëlim përpjesëtimor të ritmit të
-
41

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
teknike të adoptuar duhet të ketë si synim zgjatjen e jetës së frytit në tërësinë
peraturës
tek molla (që duhet të jetë më e madhe se pika e ngrirjes), në të
përqindjen e O 2 (që duhet të jetë > 0,8%) dhe të CO 2 (që nuk mund të jetë më
e madhe se sa disa përqindje të caktuara në raport me kultivarin). Veç kësaj
42
Avantazhet Disavantazhet
Zgjatje e kohës së ruajtjes në raport
Mundësia e ruajtjes në temperatura
më të larta me më pak rreziqe nga
-
Ruajtja e një standardi më të lartë
përshtatshme
Pamundësi për të hapur shpesh dhomat
e ruajtjes
-
-
shkak të përbërjes së gaztë të papër-
-

SNV (ProMali)
kujtojmë se si frymëkëmbimi dhe intensiteti frymëkëmbyes varen jo vetëm
nga përqendrimi i oksigjenit por edhe nga raporti me CO 2 .
Vetëkuptohet që për çdo kultivar molle, e gjithë kjo përkthehet në
formula optimale për ruajtjen e tyre.
Siç kemi përmendur më lart, frymëkëmbimi i frytit në një ambient hermetik
(dhomë) provokon faktikisht zvogëlimin e O 2 dhe rritjen e CO 2 , duke
prodhuar në një moment të caktuar një ekuilibër gazi të ngjashëm me atë
të një AK (kjo faktikisht është një metodë e tejkaluar e realizimit të AK në
mënyrë natyrore). Nëse vlerat e dëshiruara duam t’i arrijmë në një kohë të
shkurtër, ashtu siç edhe duhet, atëherë lind nevoja e pajisjes me impiante të
përshtatshme, me përmasa të projektuara siç duhet në funksion të kërke-
kohës, etj.
Pjesët themelore të një impianti për realizimin e AK janë:
makineri për uljen e niveleve të O 2 në dhomë;
makineri për përthithjen e CO 2 në dhomë;
makineri për mbajtjen ulët të niveleve të C 2 H (etilenit) në dhomë;
stacion për kontrollin e përqendrimeve të gazeve në dhomë (O 2 CO 2 ,
N 2 );
rrjete lidhjesh ndërmjet dhomave dhe makineri të tipit stagna (tipi C);
qarqe elektrike të përshtatshme për menaxhimin manual të gjithë
makinerive;
sisteme eventuale hardware dhe/ose software të lidhur me të gjithë
pjesët e impianteve për menaxhimin e tipit inteligjent.
Ulja e menjëhershme e oksigjenit në dhomë realizohet duke injektuar ajër të
pasur me azot (N 2 ), një gaz inert që zëvendëson oksigjenin, duke shkaktuar
në mënyrë graduale një rrallim të oksigjenit (Figura 15).
Procesi frymëkëmbyes i frutave të mollës prodhon një rritje të prodhimit të
CO 2 , i cili, në mjedisin e ruajtjes së dhomës do të arrijë përqendrime shumë
më të larta se ato të pranishme në ajrin atmosferik. Përqendrimet e larta të
CO 2 në dhomë kontribuojnë në ngadalësimin e frymëkëmbimit të mollëve,
por vlen të kujtohet se çdo kultivar zotëron një kufi rezistence ndaj përqendrimeve
të CO 2 dhe se vlera e këtij gazi duhet të ruhet në AK në kushte të
43

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
sakta ekuilibri me atë të O 2 .
Kështu, për kontrollin në përqindjet e duhura të CO 2 është e
domosdoshme të procedohet në thithjen e kuotës së tepërt. Kjo është e
mundur nëpërmjet përdorimit të ç’karbonizuesve, domethënë makinerive
në gjendje të përthithin CO 2
ç’karbonizuesve mund të kryhet si në bazë të funksionimit ashtu edhe sipas
tipit të materialit përthithës të përdorur. Kemi përthithës me aktivitet
regjenerues dhe përthithës me aktivitet
jo-regjenerues.
44
Sot, makineritë e përdorur thuajse
në çdo rast janë përthithës të CO 2
me karbon aktiv të rigjenerueshëm.
2

SNV (ProMali)
Funksionimi i tyre mbështetet mbi
më
kokrrizore ose paletash (me prejardhje
nga matrica bimore), zotëron
një porozitet të lartë dhe në gjendje
të bllokojnë molekulat e CO 2 të ajrit
që vendoset në kontakt me to (teoria
kundra-rrymës me ajrin e mjedisit ose
azot, karbonet çlirojnë CO 2 e integruar,
rigjenerohen dhe janë të gatshme për
ciklin e ri të thithjes.
të gaztë (pull down), nënkuptohet ulja
e oksigjenit në brendësi të dhomës ku
mollët janë të depozituara për ruajtje.
Ky operacion nënkupton nevojën për
të disponuar një pajisje dhe impiant të
posaçëm, të përshtatshëm për të brendësuar në dhomë një përzierje të gaztë
ceptit
të raportit frymëkëmbim/aftësi për t’u ruajtur të mollës, është e qartë
se sa e rëndësishme është të arrijmë brenda një kohe të shkurtër nivele të
45

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
ulëta të oksigjenit në ajrin që ndodhet në kontakt me mollën. Afatet optimale
ë
nga fillimi i operacionit, me një prag maksimal prej 2 . Kjo teknikë,
veçanërisht e nevojshme kur shoqërohet me një ruajtje të mëtejshme në
nivele të ulëta oksigjeni (LO ose ULO), njihet si teknika e
Kontrolluar Shpejt. Në këto raste, dimensionimi i makinerive (gjeneruesve
të azotit), nga pikëpamja e rendimentit orar nm 3 /ora dhe pastërtia e ajrit
2 ), bëhen faktorë përllogaritje për të përftuar
vendosjen në regjim brenda afateve të duhura. Nuk duhet harruar që afatet
kohore të kondicionimit të mollëve duke iu referuar kultivarëve më kërkues
O 2
2
Faktikisht, nëse hamendësojmë përmasa të impiantit frigoriferik për
-
-
AN = Atmosferë Normale frigoriferike
2 )
faza e uljes së shpejtë të oksigjenit në dhomë
LO (
ULO (
1,1%)
46
% CO 2 Niveli i vëmendjes
Granny Smith, Fuji, Pink Lady Shumë i lartë
Gloster, Winesap I lartë
1,5 – 2,0 Mesatar
Gala 1,8 – 2,5 Mesatar – I ulët
2,0 – 2,5 I ulët
Golden, Jonagold, Florina Shumë i ulët

SNV (ProMali)
CO 2 O 2 Shënime
0,8 – 1,2 95 1,2-1,8
lët
më të pjekura e
më të mëdha
0,8 – 1,2 95 1,8-2,5 1,2-1,8 Njësoj si më lart
Reneta e K. ±85
R. Beauty 0,6 – 1,0 90-95 2,0-2,8 1,2-1,8
Granny Smith 1,0 – 1,2 90-95 1,2-2,0 1,2-2,0
Gloster 1,0 – 1,2 1,2-2,0
Royal Gala >90 1,5-2,0 1,5-2,0
Ajrimi minimal
2 = CO 2
-
O 2 = CO 2
O 2 = CO 2 Max 6 – 7
muaj
Elstar 1,0 – 1,5 >90 1,5-2,0 1,2-1,5 6 muaj
Winesap 0,9 – 1,2 >90 1,2-1,5
Fuji 1,0 – 1,5 >90
2,0-
Braeburn 1,0 – 1,5 1,5-2,0
7 muaj – Jo LO nëse
LO
nëse mollët janë të
mira
Vonesë e regjimit
të gaztë me 20 ditë.
Ruajtja max 6 – 7
muaj
Pink Lady 2,0 – 2,5 1,5-2,0 7 muaj
të”
LECA () = AK me nivele të ulëta etileni
LOS () = stres në nivele të ulëta oksigjeni
ILOS (Initial LOS
) = atmosferë e kontrolluar e tipit dinamik
) = atmosferë e kontrolluar në temperaturë
të ndërmjetme
High CO 2 Pre-treatment = trajtim paraprak me dyoksid karboni në nivele të
larta
47

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
RCA () = vendosja në regjim të shpejtë me vlera
të O 2
Me kontroll nënkuptohet si kontrolli periodik i funksionimit, qoftë ai i tipit
standard ashtu edhe ai i tipit të veçantë që mund të kërkojë ndërhyrje
mandohen:
mundshme për rikonstruksionin ose riparimin e barrierës së gazit.
Këto prova duhet të kryhen çdo vit në mënyrë paraprake për të njohur
kërkesat e dhomave të cilat do të kenë një formulë të veçantë,
kurtër;
-
jtojmë
se në ato raste kur nuk është e mundur të korrigjohet gabimi
i leximit të një instrumenti ose të një sonde, është mirë që të njihen
pastrim dhe mirëmbajtje e të gjithë pjesëve të impiantit frigorifer-
shme
të cilave u nënshtrohen kompresorët (p.sh. ndërrimi i vajit),
kondensatorët (pastrimi i çmërsit), shkëmbyesve, pompave, vaskave,
depozitave të kontrollueshme, përthithësit e CO 2 (p.sh. zëvendësimi
i karbonit), gjeneruesit e N 2
analizimit të gazit (tarimi), etj.
o të gjithë dhomat kanë sisteme automatike dhe të informati-
LR%, CO 2 , O 2 );
Vjetor
o niveli i gazit
o funksionimi dhe niveli i instrumenteve të dhomës (termometra,
termostate, sonda hidrometrike)
o pastrimi dhe mirëmbajtja e të gjithë pjesëve të impiantit
48

SNV (ProMali)
mesatare në vite e përbërësve kryesorë të një sistemi është minimalisht 10
vjet për disa pompa me riqarkullim, maksimalisht 25 vjet për ventilatorët
centrifugalë.
Zhvillimi i sistemeve dhe impianteve drejt automatizimit dhe informatizimit
ka evoluar me të njëjtin hap me mundësinë për të realizuar formula dhe
kushte ruajtje. Kjo mund të realizohet nëpërmjet analizuesve të gazit (tipi i
lëvizshëm dhe/ose i centralizuar), me ndjeshmëri të lartë (0,1 %), me përdorim
të thjeshtë dhe të taruar. Kësisoj, nga analiza e gazeve me pajisje funk-
Sot përdoren sisteme të analizës të ndërtuar si më poshtë:
analizues i oksigjenit i tipit termo-paramagnetik në shkallë teke ose
2 ) që shfrytëzojnë karakteristikat
paramagnetike të O 2 ne, transformon sinjalin
paramagnetik në T 0 konstante në sinjal elektrik të shprehur në
% V/V;
analizues i dyoksidit të karbonit i tipit me rreze infra të kuqe, që
mbështetet në diferencën e përthithjes nga rrezet IR, në funksion të
përqendrimit të CO 2 të një kampioni ajri.
O 2 dhe CO 2
49

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
i Shitjeve. Këta përfaqësojnë zinxhirin njerëzor ose më saktë ekipin që luan
50

SNV (ProMali)
në kohë që çdonjëri do të dijë t’i japë tjetrit, mund të merren vendime 360°
për të optimizuar ruajtjen dhe fazat e pas-vjeljes së mollës, por mbi të gjitha
duke mbajtur parasysh se jo të gjithë mollët janë njësoj e me të njëjtën aftësi
ruajtëse, ashtu si kundër jo të gjithë dhomat janë të përshtatshme për ruajtje
afatgjatë.
Trajtime pas-vjeljes konsiderohen të gjithë ato praktika të përdorimit të
substancave kimike që kanë për qëllim parandalimin e shfaqjes së çrregulli-
lejuara. Në këtë kuptim, rregulloret/standardet kërkojnë respektimin e dy
për konsum (MML = Mbetja Maksimale e Lejuar të shprehura në ppm
= pjesë për milion ose mg/kg fruta të freskët);
periudha e sigurisë (PS), që duhet medoemos të kalojë nga trajtimi
me lëndë kimike të caktuara apo lëndë aktive që përmbahen në
formulime tregtare dhe momentit të daljes në treg.
PS (ditë) MML (ppm) Patogjenët
Iprodion 10 5
Tiabendazol 5 sp.
15 0,5
8. Sëmundjet me origjinë patologjike: kalbëzimet në ruajtje
ose ekskluzivisht në pemëtore në periudhën para vjeljes, mund të pohojmë
se shfaqja e tyre në periudhën pas vjeljes është e lidhur vetëm me zgjatjen
e periudhës së inkubacionit, e ngadalësuar sigurisht nga temperatura e ulët
e dhomës 2 në përqendrim të lartë (ndikimi
fungistatik).
Nënkuptohet se strategjia më e mirë e mbrojtjes, është ajo që mund
të zbatohet në pemëtore përpara vjeljes, duke përdorur një kalendar trajtimesh
me fungicide në bimë që mundësojnë vjeljen dhe ruajtjen e mollëve
në gjendje më të mirë të mbrojtjes.
Mbrojtja para vjeljes duhet të mbajë parasysh ecurinë meteorologjike
(lagiet dhe shpëlarjet), kalendarin e vjeljes (kultivarë të hershëm, të mesëm
51

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
e të vonë), nishme,
ndjeshmërinë varietore dhe faktorët e rrezikut, praninë e inokulit
në bimë dhe në areal, etj), të zgjedhjes së lëndës aktive që do të zbatohet në
funksion të faktorëve të ndryshëm (periudha e sigurisë, këmbimi i lëndëve
aktive, mbetjet dhe ndikimin e grumbullimit, etj).
-
të dyjave, duke respektuar afatet e periudhës së sigurisë së parashikuar.
Nuk duhet harruar që infeksionet kërpudhore mund të shfaqen në
faza të ndryshme të zinxhirit të tregut pas vjeljes (në fazën e përzgjedhjes
së ujit, në fazën e mbajtjes në dhomë frigoriferike pas seleksionimit, në treg,
etj.), por që përballë tyre zgjidhjet më të mira përfaqësohen nga një vlerësim
i kujdesshëm i pikave kritike (HACCP) dhe nga adoptimi i formave të parandalimit
higjieno-sanitar.
Në vendet evropiane dhe sipas protokolleve të prodhimit të integruar
me karakter rajonal apo për qëllime të markës tregtare, përdorimi i fungicideve
pas vjeljes së mollëve nuk lejohet.
Përdorimi i fungicideve pas vjeljes mund të kryhet duke përdorur impiante
trajtimi të tipit të palëvizshëm, të pranishëm në magazinë, që sot për-
nëpërmjet përdorimeve të improvizuara në dhomën e ruajtjes të formulimeve
aerosolar duke përdorur makineri termo-mjegulluese. Sot janë braktisur
thuajse plotësisht sistemet e zhytjes së koshave në vaska uji, të përdorura në
Inspektoriati i Higjenës).
9. Çrregullimet fiziologjike
Përfaqësojnë një grup shfaqjesh që mund të hasen gjatë pas-vjeljes, jo prej
veprimit të patogjenëve, por prej ndryshimeve të sjelljes e kësisoj prej
ndikimeve të fiziologjisë së mollës.
Midis tyre, vlen të theksohet djegia, me format e ndryshme të saj (e
zakonshme, prej plakjes, squlljes, lenticelare, etj.), përballë së cilës për disa
kultivarë të ndjeshëm, është i domosdoshëm trajtimi parandalues gjatë pasvjeljes.
Trajtimet janë të nevojshme vetëm në ato raste kur mollët do të
ruhen gjatë (mbi 3 muaj), e veçanërisht në ato raste kur nuk përdoren forma
52

SNV (ProMali)
të tjera të mbrojtjes dhe parandalimit (p.sh. teknikat e ruajtjes në nivele të
vjeljes).
Mundësia e përdorimit në dhomën e ruajtjes të produkteve me bazë
fort zgjedhjet strategjike të çdo prodhuesi të ndryshëm, duke përfshirë në
pas-vjeljen e mollëve një faktor të ri që lejon strategji mbrojtëse për parandalimin
e djegies dhe menaxhimit të cilësisë dhe aftësitë ruajtëse të mollës
që deri pak kohë më parë ishin të pamundura.
Ashtu si dhe për fungicidet, edhe produktet kundra djegies në
formulime të ndryshme (fiziofarmakëve) mund të përdoren me sisteme të
tipit
përfaqëson çrregullimin fiziologjik kryesor të mollës dhe
ndjeshmëria dhe intensiteti i shfaqjes, shpesh kushtëzon edhe mundësinë e
.
Më poshtë janë përshkruar çrregullimet më të zakonshme jo-parazitare që
mund të shfaqen në mollë si para ashtu edhe pas vjeljes.
Veç tyre janë trajtuar edhe mykopatitë kryesore që shfaqen gjatë fazës
së ruajtjes në magazinë deri në konsum. Për çdonjërën nga çrregullimet janë
përshkruar simptomat, shkaqet kryesore si edhe shmangiet e mundshme.
Vjelje shumë herët Vjelje shumë vonë
Peshë e ulët Qelqëzim
Pamje e gjelbër e papjekur Squllje e brendshme
Mungesë athtësie
Mungesë shije
Fishkje Nxirje e brendshme
Nxehje nga plakja
Djegie e parakohshme Shpërbërje e brendshme
53

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
9.1.1 Mavijosje gjatë vjeljes dhe manipulimit
Sinonime
Kultivarë të ndjeshëm
Simptomat
Sipas momentit në të cilin shfaqen,
mund të rezultojnë:
me mavijosje pak a shumë të
shtrira, lëkurë normale por tuli
nën të i suberizuar, i thatë e i butë
nëse shkaktohen gjatë vjeljes
me lëkurë pakëz të gropëzuar, me
ngjyrë të errët dhe tuli nën të i
nxirë, por i lagët, nëse mavijosjet
ndodhin gjatë fazës së manipulimit
dhe seleksionimit të mollëve
Faktorët ndikues
- Fortësi e lartë tuli
- Shkallë pjekje e përparuar
- Fryt i madh
- Vjelja e mollëve ende të lagura
(shiu apo vesa) ose që kanë pësuar
ndikimin e temperaturave të
ulëta në bimë
- Përpunimi i mollëve menjëherë
pas hapjes së dhomave pa përshtatjen
e nevojshme termike/
higrometrike
Masat
- Marrja e masave paraprake gjatë
vjeljes, veçanërisht për kultivarët e
ndjeshëm dhe në zona malore
- Përshtatja e mollëve ndaj përpunimit
të mëtejshëm pas hapjes së dhomave
(dhoma duhet të hapet dhe të
përpara në regjimin AN dhe temperaturë
prej 2°C)
54
(a)
(b)
(c)

SNV (ProMali)
- Monitorimi i pikave kritike në linjat e përpunimit dhe ambalazhimit duke
përdorur instrumente që zbulojnë goditjet
- Në disa raste mavijosjet në fundin e arkave vijnë për shkak të ngarkesës
së tepërt mbi to (arka të mbushura shumë), traumave gjatë transportit
(kërcimet e mjeteve të transportit) dhe pranisë së gropëzimeve apo të
dalave në fundin e koshave të vjeljes.
9.1.2 Fishkja
Sinonime
Vyshkje, humbje uji, rënie e tepërt në peshë
Kultivarë të ndjeshëm
Shkaqet
raste i tepërt, vjen për shkaqe të ndryshme midis të cilave lagështia relative
në dhomë.
Simptomat
Paraqitet me një pamje të rrudhur të epidermës dhe një teksturë të qullët
deri si gomë e frutave. Tingulli ndaj goditjes është i mbytur.
Faktorët ndikues
- Vonimi i ftohjes
- Temperaturë shumë e lartë në
dhomë
- Lagështi relative e papërshtatshme
- Shpejtësi shumë e lartë e ajrit
-
- Mollë të gjelbra, të vogla dhe
të papjekura
- Prani ndryshkje të lëkurë
Masat
- Kontrolli i lagështisë në
- Ftohje e përshtatshme dhe e shpejtë
-
-
55

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
9.1.3 Pikëzimi i hidhur
Sinonime
Bitter pit
Kultivarë të ndjeshëm
ësë gjithë kultivarët
me fryt të madh dhe raport të lartë gjethe/fruta).
Simptomat
Frutat e goditura shfaqin njolla tipike të murrme me shije të hidhur, që
përbëhen nga bërthama të qelizave të ngordhura me mure të suberizuara
(pikëzimi i hidhur). Simptomat janë të dukshme nga jashtë lëkurës ose në
hasen në një fazë më të hershme; anasjelltas, ato të dukshme në lëkurë janë
më të shpeshta më pranë vjeljes.
Simptomat bëhen të zbehta
dhe të dukshme në momente të ndryshme:
në pemë dhe gjatë ruajtjes. Në
të dy rastet, shkaqet janë të lidhura me
agroteknikën.
Faktorët ndikues
:
- mungesë kalciumi
- raporte të larta K/Ca, N/Ca,
Klimatik:
- luhatje hidrike
Periudha e hershme:
- në bimë deri në vjelje
:
- në dhomë (deri në 120 ditë pas
vjeljes)
Shkaqe që e shpejtojnë shfaqjen:
- vjelja e hershme dhe ruajtja në
AK
:
- ruajtja në AK
- CO 2 e lartë
- LR% e lartë
56

SNV (ProMali)
Masat
Gjatë ruajtjes:
- asnjë (vonimi i shfaqjes deri në 120 ditë nga vjelja në AK).
Në pemëtore:
-
kalcium (CaCI 2 );
- zgjedhjet e duhura agronomike
Për orientim, analiza minerale parandaluese të kryera gjatë periudhës së
mund të përfaqësojnë një element parashikues të rrezikut të shfaqjes në të
ardhmen të kafëzimit të hidhur.
Elementët Fruta Gjethe
N
K < 9000 ppm
Ca
Mg > 450 – 460 ppm s.s
< 10
> 1
< 20
91.4 Zemra rozë
Sinonime
zemra e kafenjtë, dëmtimi nga CO 2 , ,
Kultivarë të ndjeshëm
Granny Smith, Idared, Reneta e Kanadasë
Simptomat
Të padukshme nga jashtë; shfaqet një ngjyrim rozë i çelur në zonën qendrore
vezoreve). Sipas disa autorëve, zemra rozë nuk është gjë tjetër veçse një fazë
etiologjike që i paraprin zemrës së kafenjtë.
Faktorët ndikues
- Nivele të CO 2 më të mëdha ose të barabarta me ato të O 2 favorizojnë
57

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
- Vjelja në një fazë pjekje shumë të përparuar dhe/ose ruajtja e zgjatur
favorizojnë shfaqjen e zemrës rozë
9.1.5 Dëmtimi nga i ftohti
Sinonime
(kur frutat kanë qëndruar në pemë në temperatura të ulëta)
Shkaqet
°C)
për shkak të rregullimit të gabuar dhe keqfunksionimit të sensorëve. Ekzistojnë
forma të ndryshme dëmi që vijnë nga temperaturat e ulëta, por këtu
kemi të bëjmë vetëm me ato nga ngrirja ose më të rënda.
Simptomat
Niveli i dëmit mund të jetë i ndryshëm
në funksion të temperaturës
dhe kohës së ekspozimit të mollëve.
Fillimisht ngjyrë të errët marrin
tufëzat enëzore, e më pas edhe tuli,
nga zemra në drejtim jashtë, deri në
shpërbërje të plotë. Forma të tjera që
shfaqen me temperatura më të larta
se sa pika e ngrirjes janë djegia e squllët,
nxirrja e brendshme dhe përzhitjet
epidermike.
Faktorët ndikues
- Mollët shumë të pjekura janë më
të ndjeshme ndaj temperaturave të ulëta
-
gjitha për arkat pranë burimit të ftohtë
- Rregullimi i termostatit të dhomës me një diferencial shumë të gjerë
- Impiante me zgjerim të drejtpërdrejt (freon, amoniak)
Masat
- Simptomat e ngrirjes së lehtë të cilat dallohen shpejt, mund të shmangen
duke i ripërshtatur mollët në temperatura > në 0°C, gradualisht pasi
- Kontrolli i tarimit të sensorëve
-
58

9.1.6 Dëmtime të ndryshme
Sinonime
SNV (ProMali)
Kultivarë të ndjeshëm
Të gjithë kultivarët që i nënshtrohen një menaxhimi të gabuar gjatë pasvjeljes
ose që kanë qenë edhe më parë të predispozuar ndaj shfaqjeve të
tilla.
Shkaqet
Në këtë skedë grupohen të gjithë ato forma të dëmit, të lidhura përgjithësisht
me një mbajtje të gabuar të mollëve, veçanërisht për sa i takon trajtimeve
pas vjeljes.
frutave nga veprimi i agjentëve të jashtëm, të përdorur qoftë në trajtimet
banjëzuese () ashtu edhe në aerosol.
Në disa raste, ndjeshmëria e disa partive të mollëve ndaj këtij tipi
dëmi, mund të përcaktohet nga një ndjeshmëri në pemëtore, që do të thotë
një predispozitë e lidhur me faktorë agronomikë të pemëtores.
Simptomat
Simptomat më të shpeshta janë ato që prekin lenticelet, me forma nxirje të
epidermës të përqendruara si në pjesën epidemike ashtu edhe ndonjëherë
në atë të tulit nën të.
jëherë
mund të evoluojnë në formën
e njollave epidemike pak a shumë të
shtrira, me ngjyrë të murrme.
59

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
Indet e prekura mbeten të forta dhe të thata e kjo përfaqëson një tipar
që e dallon nga prekjet e lenticeleve me natyrë kërpudhore.
Faktorët ndikues
Midis faktorëve që shkaktojnë këto çrregullime, vlen të kujtojmë:
- përdorimi i përzierjeve të përqendruara ose tepër të papastra
- mos-tharja e frutave pas trajtimit
- grumbullimi i produkteve të aerosolizuara në disa pika më të ekspozuara
dhe më pak të mbrojtura të arkave
- prania në mollë e formave të mëparshme të lenticelozave apo prekjeve
parazitare (apple proliferation)
- nërisht
për bërthamat sfungjerore nën-epidermike që shkaktohet nga
kafëzimi i hidhur
-
- ato përzhitje të tipit lenticelar mund të shkaktohen nga rrjedhje aksidentale
të lëngut frigoriferik (amoniaku)
Masat
Të gjitha masat e individualizuara janë vetëm të tipit parandalues, duke
adoptuar sjellje racionale dhe mjeshtërinë e duhur në ekzekutimin e trajtimeve
pas vjeljes.
drimet
dhe dozat e këshilluara në etiketë për çdonjërin kultivar molle. Kon-
sekonda.
60

SNV (ProMali)
mjedis të ajrosur dhe të hijezuar dhe të zëvendësohet përzierja kur ajo është
e ndotur ose e shterur.
-
Termo-mjegullimi
Mbulimi i duhur i arkave përpara trajtimit (në pirg, nga lart dhe nga përpara),
duke ia besuar trajtimin personelit të specializuar.
të pranishme në dhomë.
Ky trajtim nuk duhet kryer në dhoma të përziera, pa një vlerësim të
saktë e të kujdesshëm paraprak. Më pas duhet të ruajmë një ajrim të vazhdueshëm
gjatë trajtimit dhe të kontrollojmë dhe mbajmë konstante temperaturën
e termo-mjegulluesit gjatë fazave të trajtimit.
9.1.7 Miellzimi
Sinonime
Shpërbërja e tulit, shpërbërje e brendshme, prerja e zezë
Kultivarë të ndjeshëm
Shkaqet
Tejpjekja dhe ftohja gjatë fazës klimaterike.
Për kultivarin Reneta e Kanadasë që i nënshtrohet një para-pjekje janë të
61

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
Simptomat
Të dukshme nga jashtë si zona me ngjyrë të
murrme. Kur preket, tuli është i shpërbërë
dhe në fazat më të përparuara merr një përbërje
miellore. Humbje e plotë e shijes.
Faktorët ndikues
- Tejpjekje
-
përpara vjeljes
- Luhatjet hidrike (ujitje tepër të
bollshme)
- Fruta të mëdhenj nga pemë shumë të
fuqishme
- Plehërim azotik i bollshëm dhe i vonuar
Masat
- Ftohje më e ngadaltë në prani të shkaqeve që krijojnë predispozitë
- Para-pjekje e kontrolluar për kultivarë si Reneta e Kanadasë
- Ruajtja në të njëjtën dhomë frigoriferike
e mollëve me pjekje të njëjtë
- Ruajtje me LR% jo shumë të lartë
9.1.8 Nxirja e brendshme
Sinonime
Zemra e murrme, nxirja e zemrës
Kultivarë të ndjeshëm
neta
e Kanadasë, të gjithë të ndjeshëm ndaj
niveleve të larta të CO2 Shkaqet
- Qelqëzimi i frutave
- Kombinimi i më shumë faktorëve (dëme
nga CO dhe qelqëzimi)
2
Simptomat
Ekzistojnë forma të ndryshme të dallueshme
nga zgjerimi i zonave të prekura ose për intensitetin
e dukurisë.
62

Faktorët ndikues
- Kompozim anormal i atmosfe-rës O 2 /CO 2
- Temperatura e ruajtjes pranë 0°C
- Ftohje e shpejtë e mollëve të qelqëzuara
- Vjelje e vonë
- Ajrim i pamjaftueshëm
SNV (ProMali)
Masat
- Ri-përthithja e detyruar e qelqëzimit me ftohje të shkallëzuar (Fuji).
-
- Temperatura më të larta (Pink Lady)
- Formulë e gaztë të tipit AK Konvencional ose LO për kultivarë të
ndjeshëm ndaj nxirjes
9.1.9 Hipoksia – dëmtime nga CO2 Sinonime
Kultivarë të ndjeshëm
Smith
Shkaqet
Kompozim i gabuar i atmosferës së
gaztë për shkak të nivelit shumë të
ulët të O 2 dhe shumë të lartë të CO 2 .
Raporti O 2 /CO 2 të papërshtatshme
për kultivar.
Simptomat
Në rastin e nivelit shumë të ulët të
O 2 me dukuri fermentuese të tipit të
pakthyeshëm, ndodh:
- aroma dhe shija tipike e alkoolit
- nxirje e shtrirë (nga tuli deri në
epidermë)
Në rastin e nivelit shumë të lartë të
CO 2 , ndodh:
- ndryshkje tipike me nxirjen e
lëkurës
- zgavrim tipik të tulit të mollës
në lëkurë
2
63

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
Simptomat shumohen në rastin e një raporti O 2 /CO 2 të papërshtatshme për
kultivarin
Faktorët ndikues
- Vjeljet e vona i bëjnë mollët më të ndjeshme
- Simptomat për shkak të CO 2 në lëkurë duken të rënduara për shkak të
pranisë së një shtresë të hollë uji mbi mollë
- shtatshme
për formula të tipit ULO.
Masat
i mbajtur mollët për disa ditë në temperatura me të larta dhe ajrosje të
detyruar e të vazhduar në AN.
9.1.10 Kalbëzimi i zemrës
Sinonime
Myku i zemrës
Kultivarë të ndjeshëm
Ato me kanal shtyllëze të përshkue-
Kultivarët që pësojnë trajtime banjëzuese
pas vjeljes.
Shkaqet
Prekje të specieve të ndryshme kërpudhore
që pushtojnë zonën e endokarpit
(zemrës). Kërpudhat mund të
jenë:
- Alternaria spp. (kalbëzimi i thatë)
- spp. (kalbëzimi
rozë)
- Fusarium spp. (kalbëzimi i murrmë)
- Phomopsis spp. (kalbëzimi i murrmë
i çelur/gri)
- spp. (kalbëzimi i gjel-
- spp. (kalbëzimi i lëngëzueshëm)
Simptomat
Shfaqet brenda dhe përqark çerdheve
64

SNV (ProMali)
karpelore në zemrën e mollës.
Kemi të bëjmë me infeksione kërpudhore që ndodhin në momente të
ndryshme që nga rrëzimi i petlave në mbetjet e luleve apo më vonë nëpërmjet
depërtimit përmes zgavrës së kupës. Zhvillimi i kërpudhave është i ngadaltë
dhe ngjyra e zonave të infektuara varet nga kërpudha mbizotëruese.
Faktorët ndikues
- Pranvera me reshje dhe shumë të lagështa tek kultivarët e ndjeshëm
- Larje ose trajtim me banjë pas vjeljes, kur zëvendësimi i përzierjes nuk
është i përshtat-shëm
- Ftohja e mollëve ende të banjëzuara çon në një thithje të kërpudhave
drejt zgavrës karpelore të kupës
Masat
- -
- Higjienizimi i ujërave të lëvizjes dhe seleksionimit
9.1.11 Myku rrethor
Sinonime
Kultivarë të ndjeshëm
Shkaqet
Është një kërpudhë tipike (Monilia spp.) e
plagëve që prek mollët përmes të çarave,
të prerave apo përmes plasaritjeve natyrore
(ndryshkje)
65

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
Simptomat
Frutat e goditur kalbëzohen plotësisht duke marrë një ngjyrim të kafenjtë në
të zi, me tul si gomë, të thatë, ndërsa lëkura zhvillon një micel të bardhëremë
me frytëzime rozë - portokalli.
66
Mund të shfaqet gjatë pas-vjeljes, në dhomë, pak javë pas vjeljes.
Faktorët ndikues
-
parë)
- Prania e plagëve ose të çarave në fruta (për shkak të breshrit, dëmtimeve
nga zogjtë, lenticeleve të hapura ose shpërveshura).
-
- Infeksionet e kanë origjinën nga fruta të infektuar paraprakisht në
pemëtore (inokulim)
Masat
- Mbrojtje parandaluese para ose pas vjeljes (me fungicide triazolike siç
është tebukonazoli)
- Eliminimi i frutave me të çara të pambyllura gjatë vjeljes
9.1.12 Kalbëzimi pikëlor (i lenticeleve)
Sinonime
Gloeospor
Kultivarë të ndjeshëm
Lady.
Shkaqet
Shirat e vazhdueshëm gjatë vjeljes, veçanërisht tek kultivarët e pasur me
lenticele (lenticelozë me njolla të kuqërreme).
Simptomat
Patogjeni (Neofabrea sp.) depërton përmes lenticeleve të mollës dhe qën-
qendrës së frytit. Indet e prekura, me ngjyrë të kafenjtë të çelur, kanë teksturë
të qullët dhe lëngëzues, duke shkaktuar prekje të frutave të shëndetshëm
pranë tyre.
Faktorët ndikues
Studime të kohëve të fundit e shoqërojnë shfaqjen ndonjëherë shpërthyese
të kërpudhës me format e vetëmbrojtjes së mollës (prania e substancave
fenolike/niveleve të aciditetit). Për këto shkaqe, kërpudha është në gjendje

SNV (ProMali)
duke shkaktuar dëme ndonjëherë të rëndësishme. Në përgjithësi, më të goditura
janë partitë e mollëve dhe kultivarët e vjelë vonë pa mbrojtjen e duhur.
e kërpudhave.
Lenticeloza shfaqet në zona me ngjyrim rozë/të kuq në lenticele kur
këto kanë patur një transpirim të lartë
gjatë periudhës përpara vjeljes, e kësisoj
qëndrojnë shumë të hapura. Kalbëzimet
e lenticeleve mund të depërtojnë kudo
në mollë, edhe nëpërmjet plagëve (p.sh.
rrjepje dhe çarje në zgavrën e bishtit).
Masat
- Mbrojtja e duhur para dhe pas vjeljes
- Vjelje në kohë
- Ruajtja për një periudhë të gjatë të
mollëve vetëm nëse kanë cilësi optimale
67

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
9.1.13 Kalbëzimi i gjelbër – i kaltër
Sinonime
Kultivarë të ndjeshëm
Shkaqet
Prania e burimeve të inokulit në fushë (mbetje bimore të prekura) si në magazinë
(ambalazh, dhoma, ujërat për përpunim) mund të gjenerojnë konide
infektuese.
Simptomat
Kërpudhë e kudogjendur (spp.) prek zakonisht mollët jo si agjent
i drejtpërdrejt (parazit), por duke pushtuar indet tashmë të shpërbëra ose e
rrohet me sp. për shkak të micelit të bardhë, por që më pas evoluo-
(gri tek sp.).
Faktorët ndikues
Pushtimi i kërpudhës favorizohet nga plagë dhe të çara epidermike, nga
depërtimet e kupës, nga lenticeloza, nga shpërbërje indore të mollëve me
origjinë tjetër (kërpudha, shpërbërje, etj). Prek vetëm mollët e tejpjekura;
ato të forta dhe të athëta janë më rezistuese ndaj zhvillimit të kalbëzimit. Në
partitë e mollëve të pjekura, infeksioni përhapet nëpërmjet kontaktit midis
mollëve.
Masat
- Shëndetësimi i ambienteve (dhomave) dhe ambalazheve të përdorura
68

për vjeljen dhe ruajtjen
- Ndarja e mollëve të dëmtuara gjatë vjeljes
- Mbrojtja e duhur para dhe pas vjeljes
SNV (ProMali)
Sot aktual është problemi i përhapjes së kërpudhës, nëpërmjet ujërave të
lëvizjes dhe injektimit në linjat e seleksionimit.
9.1.14 Kalbëzime dytësore (Alternaria sp.*, Stemphilium sp., Cladosporium
sp., Trichothecium sp.**, Gloedes sp.***)
Sinonime
*Kalbëzimi i zi, **kalbëzimi rozë, **kalbëzimi i thatë, ***tymth
Kultivarë të ndjeshëm
Të ndryshëm sipas kushteve të ndjeshmërisë ndaj infeksionit ose ndaj pranisë
së kërpudhës(ave) që nga zakonisht dytësorë, mund të bëhet me rëndësi
ekonomike parësore.
Shkaqet
Të ndryshme
Simptomat
kueshme.
Faktorët ndikues
- Alternaria sp.: prani infeksioni në
pemëtore
- sp., sp.,
Gloedes sp.: prani e mbetjeve dhe
depozitimeve me natyrë organike
produkteve trajtuese në lëkurë
- sp.: pjellor në lëkurë
-
69

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
Masat
- Të shmangen të gjithë ato kushte apo faktorë
që krijojnë predispozitë për shfaqjen
e infeksioneve
- Në raste të rënda, pas një diagnostikimi
të sigurt, të vihen në dispozicion kalendarë
për mbrojtjen parandaluese të
shënjestruar (p.sh. për sp.,
Alternaria sp.).
9.1.15 Kalbëzimi i lëngëzueshëm* dhe
gri**
Sinonime
* sp., ** sp.
Kultivarë të ndjeshëm
Shkaqet
përmes plagëve në epidermë, lenticele apo nëpërmjet kanalit të shtyllëzës.
(ose kalbëzimi lëngëzues) mund të infektojë mollët që ndodhen pra-
është e përhapur
forma saprofite.
Simptomat
Simptoma që dallohen thjeshtë e që në një kohë të shkurtër pushtojnë plotësisht
frutat e prekur dhe bëhen shkak për infeksione të tjera nëpërmjet kontaktit.
70

sp.
SNV (ProMali)
Faktorët ndikues
veprojnë duke zvogëluar inokulin (në ambalazhe), duke shmangur njëkohësisht
ndotjen e mollëve me dhé, barishte, etj.
Masat
- Parandalimi mbetet masa më
mbrojtëse kimike
- Një pikë kritike në zinxhir përfaqëson
higjienizimi në magazinë
i ujërave eventualisht të ndotura.
9.1.16 Kroma e magazinës
Sinonime
Kroma e vonë, mjegulla
Kultivarë të ndjeshëm
nga pemëtore me infeksione parësore
5%).
Shkaqet
Prania e infeksioneve parësore në
bimë (gjethe dhe fruta), të shkaktuara
nga që përfaqëson
shkakun kryesor në gjendje të formojë
njolla të tipit dytësor në mollë
kur kemi banjëzime dhe shira të vazh-
71

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
dueshëm gjatë para-vjeljes.
Kroma e magazinës
mund të përfaqësojë rrezikun
më të madh me dëmin
maksimal nga pikëpamja e
mollëve të prekura (deri në
mbi disa parti mollësh të infektuara.
Simptomat
Njollat janë të vogla, të zeza,
të shumta dhe prekin vetëm
lëkurën. Infeksionet ndodhin
në pemëtore në fruta
në pemë dhe zhvillohen në
dhomë ruajtje pas inkubimit.
Kushtet e ruajtjes e zvogëlo-
Faktorët ndikues
- Prania në pemëtore e origjinës së infeksioneve dhe njolla parësore të
sp.
- Vjeshta me shira dhe vesë të shumtë që shkaktojnë banjëzime prej më
shumë se 20 orësh
- Ruajtja në temperatura të larta dhe LR% të lartë e përshpejton inkubimin
Masat
- Parandalim me fungicide mbuluese gjatë para-vjeljes.
-
muajsh nga vjelja
9.1.17 Djegia
vjeljes, qoftë për rëndësinë ekonomike që shkakton ashtu edhe përhapjen
varietore në format në të cilat shfaqet.
hap me evoluimin e teknikave të ruajtjes së mollës dhe me kërkimin shken-
llin e tij. Mjafton të përmendim teknikat e përdorimit të AK, më pas me ULO,
Të gjitha janë teknika dhe formula
72

SNV (ProMali)
të zbatuara në një farë mënyrë dhe forme për të parandaluar dhe penguar
shfaqjen e djegies.
Fillimisht mendohej se përgjegjës për djegien ishin substancat volative
të pranishme në dhomën frigoriferike (etileni) por më vonë, pasi u vu re
se mungonte bashkëlidhja ndërmjet djegies dhe substancave jo-etilenike, u
zbulua në një përbërje terpene ( = 2,6 dimetil, 10 metilene, alfadodekatrien),
e pranishme në dyllin e epidermës së mollës, pararendësi i cili
duke u oksiduar formon TCI (hiperoksidet e trieneve të konjuguara), grumbullimi
i të cilave përtej niveleve prag çon në djegie (oksidim) në lëkurën e
mollës. Në këtë kuptim, prania në lëkurë e antioksidantëve natyrorë (acidi
askorbik, polifenolet, etj.) dhe TAC (
përgjithshëm antioksidues), që ndryshon sipas kultivarit, ndikimit të klimës
mërinë,
intensitetin e ndryshëm të shfaqjes nga një vit në tjetrit për mollë të
prodhuara në zona malore krahasuar me ato në lugina.
Ndjeshmëria varetore
Shumë të ndjeshëm
Mesatarisht të ndjeshëm
Idared
Shumë të ndjeshëm
Pink Lady, Gala.
9.1.18 Djegia e zakonshme
Sinonime
Kultivarë të ndjeshëm
-
Shkaqet
Oksidimi i hidroperoksideve të pranishme
në lëkurën e mollëve që e
kanë prejardhjen nga degradimi i alfa
farnesene. Një rol të rëndësishëm në
lëkurës luan etileni ekzogjen (C 2 H ).
Simptomat
Zakonisht, djegia e zakonshme nuk
shfaqet në dhomën e ruajtjes përpa-
73

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
zgjatet edhe më shumë. Më pas, kur mollët kalojnë në një temperaturë ambienti,
djegia shpërthen me tërë intensitetin e saj, (kujtojmë që në disa raste
Shfaqet në formën e njollave me ngjyrë të errët pak a shumë të shtrira
sipas shkallës së prekjes, zakonisht më tepër të pranishme në pjesën e
gjelbër të lëkurës. Çrregullimi fiziologjik i djegies së zakonshme prek vetëm
lëkurën e mollës që e ruan fortësinë e zakonshme edhe pse shkalla e prekjes
mund të jetë e madhe.
Faktorët ndikues
Ndër faktorët e shumtë që i bëjnë mollët të predispozuara ndaj këtij çrregu-
- shpejtimi i vjeljes;
- ngjyrimi i frutave (mollët me sfond të gjelbër janë më të ndjeshme);
- mjedisi i prodhimit (mollët e zonave malore janë më pak të ndjeshme);
- klima (vitet e thata dhe të ngrohta i bëjnë më të predispozuara se sa
vjeshtat e freskëta dhe me amplituda termike të mira);
- ajrosja e pamjaftueshme e dhomës mund të jetë një faktor përcaktues
për shkallën e prekjes nga djegia;
- ruajtja e mollëve në temperatura më të larta e zvogëlon shfaqjen e tyre
(por edhe aftësinë ruajtëse)
së zakonshme
para),
duket se ka një rol vendimtar në përcaktimin e ndjeshmërisë
ndaj djegies
Shuma e orëve me temperatura nën 10°C është e bashkëlidhur disi me
ndjeshmërinë ndaj djegies së zakonshme që për më shumë rezulton e
parashikueshme për nga intensiteti dhe zona e prodhimit
Streset hidrike dhe kushtet klimatike (luhatjet termike ditë/natë T°
dyllit të pranishme në lëkurën e mollës
Vjelja e hershme favorizon djegien, vjeljet optimale ose më të vona
favorizojnë grumbullimin e anti-oksidantëve natyrorë në lëkurë
Është e njohur ndjeshmëria më e pakët ndaj djegies e mollëve të
prodhuara në zona malore në krahasim me mollët e prodhuara në
kushte dhe vendmbjellje me temperaturë më të qëndrueshme.
Masat parandaluese
Parandalimi kryesor realizohet me përdorimin e arsyeshëm dhe të integruar
74

SNV (ProMali)
të metodave dhe teknikave të mëposhtme:
o vjelja brenda afateve optimale
o kontrolli i prodhimit dhe ekuilibri ushqimor (p.sh. N/Ca)
Kimike
o na)
o përdorimi i inhibitorëve të etilenit
o trajtime para-pjekjes
Teknikat e ruajtjes
o ftohja e duhur brenda pak orësh pas vjeljes
o 2 (AK e
shpejtë)
o stivimi i përshtatshëm dhe kontrolli i ajrimit në dhomë
o ruajtja në nivele të ulëta oksigjeni (ULO)
o përdorimi i streseve të gazta ()
9.1.19 Djegia nga plakja
Sinonime
Kultivarë të ndjeshëm
Shkaqet
- Vjelje e vonë kur pjekja ka
përparuar shumë.
- Vonimi i vendosjes në regjim
frigoriferik dhe të gaztë në
dhomën e ruaj-tjes.
- Qëndrimi për një kohë të
gjatë i mollëve në temperaturë
mjedisi ose në pemëtore.
- Formulat e ruajtjes të papërshtatshme.
- Frymëkëmbim i lartë i frutave
dhe koha e gjatë e ruajtjes.
75

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
Simptomat
llimit të ruajtjes, kur shkaqet vijnë për shkak të vetë mjedisit të ruajtjes (për
shembull, dhomë me ajrosje të dobët). Simptomat shfaqen në formën e njol-
°C).
-
kjes,
nxirjes dhe shpërbërjes së tulit ose me infeksione kërpudhore.
9.1.20 Djegia e squllët
Sinonime
.
Kultivarë të ndjeshëm
Shkaqet
na çon tek shkaku kryesor që është tronditja termike e mollës. Kur disa kultivarë
molle të ndjeshëm ftohen gjatë fazës kur frymëkëmbimi është i lartë
ulëta (edhe nëse janë mbi pikën e ngrirjes) shfaqet pikërisht me këtë formë
djegie.
Simptomat
qullët që prek lëkurën dhe tulin
e mollës (deri në 1 cm thellësi).
Zakonisht, njollat me konture
të përcaktuara mirë shfaqen
në anën tërthore të frutave,
që duken sikur janë rrotulluar
mbi një sipërfaqe të përvëluar.
Simptomat shfaqen zakonisht
disa javë pas ftohjes.
Faktorët ndikues
disa kultivarëve dhe kloneve,
midis faktorët predispozues ku-
76

SNV (ProMali)
jtojmë ato të li-dhura me ftohjen e mollëve kur janë në fazën e metabolizmit
frymëkëmbyes intensiv (për shembull, kur qëndrojnë gjatë në kosha ose pirg
në kavaleta përpara ftohjes). Mollët e mëdha, që merren nga pemë me pak
prodhim ose të reja, janë më të ndjeshme ndaj shfaqjes së djegies së squl-
peraturat
e ulëta, kështu që të gjithë rastet e keqfunksionimit të impianteve
frigoriferike ose pozicionet e rrezikuara të mollëve (për shembull, përpara
termoftohësve) duhet të merren në konsideratë ndër faktorët e mundshëm
me ndikim.
9.1.21 Plasaritje nga hiperhidroza
Sinonime
Ndryshkje me plasaritje, çarje
Kultivarë të ndjeshëm
Shkaku
Rritja e tepërt e frutave në afërsi të vjeljes.
Simptomat
Plasaritje pak a shumë të dukshme e të thella të lëkurës deri në tul. Mund të
jenë të lokalizuara (zgavrimi i bishtit, i kupës ose i lenticeleve) ose akoma më
përqindjes së tepërt të lagështisë relative.
Faktorët ndikues
- Luhatje hidrike, ujitje të tepërta në afërsi të vjeljes.
- Nivel i lartë i plehërimit azotik.
- Fruta shumë të mëdhenj
- Klimë e ndryshueshme (e thatë / e
Masat parandaluese
- Trajtimet me kalcium i bëjnë frutat
më pak të ndjeshëm.
77

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
9.1.22 Përzhitja diellore
Sinonime
Kultivarë të ndjeshëm
tjerë me lëkurë të kuqe.
Shkaku
Janë të lidhur ekskluzivisht me djegien nga dielli në faqen më të ekspozuar
të mollëve në bimë. Kur kushtet klimatike favorizojnë luhatje të befta
të ndriçimit diellor dhe të temperaturës diellore (për shembull, për shkak
të vesës së mëngjesit mbi fruta), shkaktojnë djegie të lëkurës në pjesën e
ekspozuar në diell.
Simptomat
Sintomat mund të evidentohen në bimë, në periudhën që i paraprin vjeljes,
në formën e njollave me ngjyrë të çelur dhe ngjyrimeve të theksuara, ose
edhe në dhoma frigoriferike kur evidentohen njollave rrethore me ngjyrë
të errët, pak a shumë të errëta dhe me fortësi të ndryshme (e qullët ose
lëkurore). Këto përzhitje mund të shfaqen në shkallë të ndryshme për nga
intensiteti dhe forma; në fakt, ndryshon nga çngjyrime të lehta të ngjyrës
bazë, në forma të padëshiruara të mbingjyrimit (për shembull, tek kultivari
Granny Smith me mbingjyrim rozë ose të kuq), deri në përzhitje me ngjyrë
të errët dhe të forta.
(a) (b) (c)
Faktorët ndikues
Të gjithë faktorët janë të lidhur me ndriçimin diellor, veçanërisht kur dri-
kryesisht për shkak të mbetjeve të squfurit, të pranishme në lëkurë në zonën
e ekspozuar ndaj diellit. Këtu ndikojnë krasitjet verore pranë periudhës
së vjeljes që i ekspozojnë mollët ndaj dritës, pasi kanë kaluar shumë kohë
78

SNV (ProMali)
në hije. Faktorë tjetër është mbulimi i mollëve me mbulesa plastike që vendosen
nëpër kosha plastikë, që favorizojnë tejnxehjen e frutave, veçanërisht
në orët e para të mëngjesit.
Masat parandaluese
mollëve nga ekspozimi i drejtpërdrejt dhe i përsëritur ndaj rrezeve të diellit
në muajt më të nxehtë (verë):
- shmangia e krasitjeve të gjelbra masive;
- të shmanget ujitja mbi kurorë në orët më të nxehta të ditës;
- të mos përdoren gjatë verës produkte me bazë squfuri me përqendrime të
larta, veçanërisht me formulime të tipit koloidal;
- të mos mbulohen frutat me mbulesa plastike gjatë orëve të para të ditës.
9.1.23 Qelqëzimi
Sinonime
Zemër e ujshme, tul me vaj, zemër qelqore
Kultivarë të ndjeshëm
Shkaqet
portit
të shpërpjestuar gjethe/fruta, frutave të mëdhenj, plehërimit azotik
të tepërt.
Simptomat
Nuk dallohen nga jashtë. Zona pak a shumë të shtrira të tulit (në prerje tër-
79

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
e duke iu afruar gjithnjë e më shumë zemrës së frytit ose tulit.
Faktorët ndikues
Temperaturat e larta ose shiu në afërsi të vjeljes ose vjelja e vonuar. Trajtimet
me kalcium e zvogëlojnë këtë çrregullim. Qelqëzimi përparon drejt
nxirjes (kafëzimit) ose miellëzimit.
Masat
- Ftohja e ngadaltë që favorizon ri-përthithjen (në prani të prekjeve jo
shumë të rënda).
- Mbajtja e frutave në një temperaturë mjedisi për 3 - 5 ditë, për t’i kaluar
më pas në ruajtje afatshkurtër.
- Metodat e përzgjedhjes së frutave të prekur që mbështeten në transmetimin
e dritës (NIR) - dendësi optike - pluskim notues (mollët me qelqëzim
10. Lëndët shtuese ushqimore
Midis lëndëve shtuese ushqimore (aditivëve)
të përdorura dhe të lejuara nga
rregulloret evropiane, përmendim dyllet
veshëse dhe disa produkte me bazë
ekstrakte bimore.
llaku dhe dyll palme (brazilian ose
karnauba), përdoren gjatë pas-vjeljes,
përgjithësisht në fazën e përzgje-dhjes
dhe kalibrimit, me qëllim përmirësimin
e pamjes estetike të lëkurës së mollëve,
që bëhen kështu më të shndritshme e të
80

SNV (ProMali)
shkëlqyeshme. Përdorimi i dylleve përdoret edhe për zvogëlimin e humbjeve
të ujit për shkak të transpirimit (rënie e peshës), veçanërisht gjatë fazë s së
Kujtojmë disa përgatesa tregtare me bazë lecitinën ose ekstrakte bimore të
ksidues,
antitranspirues.
11. Pararoja e ruajtjes në atmosferë të kontrolluar
Në dekadën e fundit, përdorimet e atmosferës së kontrolluar për ruajtjen e
që pak vite më parë nuk mund të parashikoheshin.
Kjo ka të bëjë veçanërisht me nivelet e gazta të O 2 dhe CO 2 , përdorimin
e teknologjive të reja, duke arritur nivele shumë më të ulëta se sa ato që
2 .
Teknika pararojë për specien e mollës janë për shembull:
);
- Stres i Gaztë Fillestar ose i Përsëritur me Nivele të Ulëta Oksigjeni (ILOS
dhe LOS).
Të dy këto teknika janë thelluar dhe zhvilluar me qëllim kontrollin e djegies
së zakonshme pa përdorur substanca kimike, veçanërisht për kultivarët
Smith, Morgenduft, dhe tërthorazi për ndikimet që mund të shkaktojnë mbi
cilësinë e mollëve: ruajtja e fortësisë së tulit, degradimi më i pakët i aciditetit,
ngadalësimi i plakjes, etj., aspekte me interes për kultivarë si Gala,
Fuji, Cripps Pink, etj.
Kjo teknikë, e studiuar nga mesi i viteve ’80 nga kërkues shkencorë australianë,
ka gjetur kohët e fundit një përdorim në shkallë tregtare në shumë
vende evropiane, e më gjerë.
Pika kritike e sistemit, e cila e ka vonuar zbatimin në praktikë, qëndron
në faktin se duke i ruajtur mollët në nivele shumë të ulëta oksigjeni
81

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
thjeshtë për t’u përcaktuar nga një fryt tek tjetri.
Përdorimi i sensorëve të
sinjalit në sistemin e integruar me
monitor (FIRM Sensor = Fluores-
),
ka mundësuar monitorimin në kohë
reale të fazave të stresit të mollëve e
të gazeve në funksion të momentit
të stresit të zbuluar nga sensorët.
Kuptohet se, grumbullimi i
alkoolit në tulin e mollëve, që vjen
si pasojë e induktimit të dukurive
fermentuese, mund të rikthehet në
vlera normale sa herë që një fazë
stresi (fermentues) ndiqet nga një
82

SNV (ProMali)
Këto kushte, nëse shfrytëzohen në maksimum, mund të lejojnë rua-
-
shelf life).
ILOS, që i paraprin një trajtimi me stres oksigjeni që duhet
LOS
Kjo teknikë, në krahasim me , vlerëson ndikimin e kushteve ku-
etilik që grumbullohet gradualisht në tulin e mollëve për shkak të kushteve
të anaerobiozës së induktuar (fermentimit).
Siç e përmendëm, kushtet e stresit (O 2 2 < 1 %),
kohëzgjatja e përsëritjes e tij, varen nga nivelet e grumbulluara të alkoolit
83

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
etilik në tulin e mollëve, që sidoqoftë nuk duhet të tejkalojnë pragje të caktu-
prag, vlerat e gazeve, e në veçanti O 2 , rriten (O 2
që mollët të nisin një frymëkëmbim aerobik të përshtatshëm, i cili është në
u induktuar mollëve kushte stresi (grumbullimi i metaboliteve: aldehide,
alkoole), që mund të kontrollohen dhe menaxhohen në mënyra të ndryshme
torike).
11.3
Është një teknologji që ndihmon në përmirësimin e mëtejshëm dhe transportin
e frutave, duke vepruar mbi procesin natyror të pjekjes. Produkti e
ruan cilësinë optimale edhe kur mollët arrijnë në tezgat e dyqaneve.
Me përdorimin e SmartFresh është e mundur të garantohet me siguri
të plotë një cilësi më e mirë dhe më konstante e mollëve, ashtu siç dëshirojnë
edhe konsumatorët përfundimtarë! SmartFresh i mbron mollët nga ndikimet
e pafavorshme të etilenit duke bllokuar receptorët e kësaj substance. Në
këtë mënyrë, etileni mund të veprojë dhe procesi i pjekjes vonohet shumë, jo
vetëm gjatë ruajtjes në dhomë frigoriferike, por edhe në fazën e mëtejshme
të ruajtjes në tezgë në zinxhirin e shpërndarjes. Smart-Fresh 1-MCP është
zhvilluar për përdorim në brendësi të dhomave frigoriferike dhe shkakton
një ndikim tampon mbi luhatjet e temperatures, ruan fortësinë e tulit gjatë
vendosjes së vonuar në AK si dhe ruan cilësinë edhe pas hapjes së dhomave
me AK.
Përdorimi:
- vendoset aplikatori në një dhomë të papërshkueshme nga uji plot me
fruta;
lon
vetëm pas 5 minutash: ndërkohë operatori mund të dalë dhe të mbyllë
dhomën pa u ekspozuar;
më parë.
gjithnjë < 0,01 ppm.
84

SNV (ProMali)
e mollës gjatë pas-vjeljes, veçanërisht për sa i takon parandalimit dhe kontrollit
të djegies tek kultivarët e ndjeshëm. Nga përdorimi i tij burojnë edhe
ndikime pozitive si nga pikëpamja e mirëmbajtjes së cilësisë (veçanërisht
fortësia dhe aciditeti) ashtu edhe gjatë gjithë periudhës së ruajtjes gjatë qëndrimit
në tezgë (të paktën 15 ditë).
Kombinimi i ruajtjes në AK (LOULO
demonstrojnë një sinergji optimale veprimi duke kontribuar në mënyrë të
ndërsjellë në optimizimin dhe zgjatjen e afateve të ruajtjes me rezultate ekonomike
interesante.
pak urgjente si vendosjen në regjim të gaztë (shme)
ashtu edhe ftohjen e mollëve të depozituara në dhoma frigoriferike.
12. Para- dhe pas-pjekja e mollës për treg
Në pas-vjelje, me këto dy teknika, të integruara me ruajtjen e zakonshme,
- predispozicioni dhe përgatitja e mollëve të vjela për ruajtje dhe konsum të
- rafinimi i mollëve të ruajtura për t’i bërë të gatshme e të pjekura për
konsum (pas-pjekja).
Këto metoda janë të lidhura ngushtë, qoftë për sa i takon prerogativave dhe
kërkesave të veçanta të disa kultivarëve (p.sh. Reneta e Kanadasë, Anurka,
Golden), ashtu edhe nevojës për ta bërë produktin optimal, nga pikëpamja
e pjekjes dhe ngjyrimit, në funksion të tregjeve të caktuara (për shembull,
shije, etj.).
Për shembull, Reneta e Kanadasë, duhet të vilet në një gjendje pjekje
të papjekura), për shkak të problemit të njohur të rrëzimit të parakohshëm
që ka ky kultivar. Kjo kërkon që, pas vjeljes, mollët Reneta t’i nënshtrohen një
në të ardhmen. Ruajtja në regjim të ftohti dhe AK mund të nisë vetëm kur
mollët kanë arritur një gjendje të saktë fiziologjike - klimaterike, me qëllim
që të bëhen të ruajtëshme dhe të arrijnë kërkesat organoleptike optimale
për konsum.
Një tjetër rast të veçantë mund të paraqesë nevoja për të larosur (ndryshuar
85

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
lejohen sipas standardeve evropiane (për shembull, përdorimi i etilenit).
Në këtë rast, rezultate të pranueshme mund të arrihen duke vepruar në
kushtet e ruajtjes në mënyrë që të favorizohet një pas-pjekje e kontrolluar.
Parakushtet e domosdoshme për të marrë rezultate ngjyrimi dhe pjekje
uniforme janë:
nënshtrimi ndaj trajtimit i mollëve me ngjyrim bazë uniform (për
shembull, të përzgjidhen paraprakisht sipas ngjyrimit bazë);
të ngarkohen dhomat ku do të kryhet trajtimit duke i stivuar gjerë
koshat, për të lejuar një qarkullim të mirë të ajrit përreth koshave;
marrja e një njësie kampionuese përfaqësuese si dëshmues përpara
portës, të dukshëm nga frengjia (dritarja e vogël në derën e frigoriferit)
dhe që mund të merret me lehtësi;
të rregullohen dhe mirëmbahen në mënyrë konstante këto parametra:
- O 2
- CO 2 :

SNV (ProMali)
përjashton faktin që edhe bota komplekse e pas-vjeljes, në rastin e mollës,
nuk është përballuar me mundësinë për të vlerësuar nëse dhe si teknikat,
hallkat dhe zgjedhjet janë kryer në mënyrë optimale e nëse për rrjedhojë
edhe ngarkesat, partitë, dhomat frigoriferike të mollëve, për të cilat bëhen
këto zgjidhje dhe zgjedhje, mund të prodhojnë rezultatet më të mira të
mundshme.
Është e sigurt që nga kjo analizë e cilësisë e zgjedhjeve të realizuara,
dhe përcaktuese për të gjykuar nëse një dhomë frigoriferike është në kushtet
e aftësisë ruajtëse maksimale.
Midis tyre, të renditura nga pikëpamja e radhës së përdorimit janë:
ferike);
afatet e vendosjes në regjim të gaztë (për të arritur vlera të ulëta të
oksigjenit);
formulat e ruajtjes të adoptuara (AN, AK, ULO, etj.);
disa kërkesa cilësore të zakonshme lidhur me lotet që do të ruhen në të
njëjtën dhomë (defekte estetike, dëmtim nga breshëri, ndryshku, ngjyrimi
bazë, zona e prodhimit, etj.);
përdorimi i trajtimeve dhe teknikave të veçanta (OPA, 1-MCP, LOS, etj.).
Por në ç’mënyrë mund të përcaktohet pesha e zgjedhjeve të bëra, e si ndikojnë
ato mbi rezultatin përfundimtar, me një aftësi ruajtëse më të madhe apo
Një shembull i thjeshtë interpretimi dhe vlerësimi mund të jetë ai i
përpunuar në formën e pikëve. Përballë një numri të caktuar dhomash frigoriferike
të mollëve, është padyshim e dobishme që të dallojmë ndërmjet
atyre që do të jenë dhoma për përdorim më afatgjatë, ato për tregtim në
periudhën e shkurtër ose të mesme, e veç kësaj, cilat ngarkesa mollësh do të
dërgohen në destinacione të ndryshme tregtare (treg vendas, treg i jashtëm
në vende fqinje, treg i jashtëm përtej detit, etj.) në funksion të teknikave të
adoptuara dhe rezultateve të përftuara. Në vlerësimin e aspekteve të lartpërmendura,
mund të integrohen të gjithë njohuritë dhe thellimet që janë
kryer gjatë fazës së ruajtjes së vërtetë (analiza e sjelljes dhe jetëgjatësia në
tezgë (shelf life
cilësisë së mollëve, shkatërrimin e mbetjeve, etj.).
Një shembull për zbatimin e këtyre vlerësimeve, i eksperimentuar në
disa grupe prodhuesish në Evropë, jepet në Tabelën 15.
87

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
88
P *Shënime TOT.P
O2 %
CO2 %
P T
Data
me
O në 2
4%
P
Data
përfundimit
të
Data
ë
ngarkimit
Dhoma
ngarkimit
1 Gala 10 10 1,0 2,0 2,5 7 27
2 Golden 10 1 1,1 1,8 7 Zonë malore 18
3 Golden 8 6 1,1 5 19
Ruajtje e pa-
kët. Të dhënat
6
2 0 7,0 0
2
Golden
O dhe CO në
2 2
7 10 0 1,1 2,6 2,0 5 15
ë
10 Granny 10 3 1,1 2,1 4,1 0
15
(+2)
ë
13 10 5 1,0 2,4 1,7 8
25
(+2)
14 Golden 10 10 1,1 1,2 10
30
P - pikët

Pikët Kohëzgjatja e ruajtjes
e këshilluar
Periudha
< 10 ër
11 - 15 ër
16 - 20
21- 25
ë
P. V. ësuar
SNV (ProMali)
midis dhomave frigoriferike
të ndryshme
me mollë,
duke mundësuar
kimin
më të mirë
të afateve të hapjes
dhe tregtimit në
funksion të kërke-
ajtje.
89

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
Referenca
. Editoriale Peg,
Milano.
.
Roma.
.
26
. Tek Kullaj, E. . Cikël Leksio
, 6
. Editore VOG, Bolzano.
90

4, 5, 6 - Kullaj, E.
15 - 17, 20 - 22 nga Fruit Control Equipments
Sonnentor shpk
SNV (ProMali)
2005.
91

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
92
MODEL KONTRATE SHITBLERJE - VITI 2012
Lidhur midis FRIGORIFERI sh.p.k.
dhe PEMËTORJA
Cilësia
Sasia
(Kg)
Çmimi
(Lek/kg)
ekstra 2000 400
ekstra 4000
-
-
___________________ __________________
Vendi, data Për FRIGORIFER sh.p.k.
___________________ ___________________
Vendi, data Për PEMETORJA

SNV (ProMali)
Neni 1
Parathënie
rënë dakord që më parë.
Neni 2
-
-
-
-
-
-
Sipërmarrësin.
Kërkesat mbi cilësinë dhe shitblerja
93

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
bërë ato të papërshtatshëm për konsum do të kthehen mbrapsht,
-
se 2 për qind të sasisë së përgjitshme.
6. Para dërgimit të mallit, Sipërmarrësi i dërgon Kontraktuesit një kopje të
dimtar.
Kontraktuesi gëzon të drejtën e marrjes së kampionit në mjediset ku ai
ruhet. Kontraktuesi, pasi ka marrë një kampion gjatë marrjes në dorëzim të ma-
-
Sipërmarrësit. Në këtë rast, shpenzimet e laboratorit do të mbulohen nga
që rezulton i papërshtatshëm nga pikëpamja e ndotjes. Në rast se Kontraktuesi
deklarohet i gatshëm ta pranoje mallin, atëherë shpenzimet e domosdoshme
për riparimin e mallit për shitje të mundshme do te merren nga Sipërmarrësi.
-
-
94

SNV (ProMali)
tratës.
Neni 4
Çmimet
Neni 5
pastër, të njëtrajtshëm, të sigurt për transport dhe të parrezikshëm. Malli duhet
-
Neni 6
Kushtet e pagesës
-
-
95

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
Neni 7
1. Kjo kontrate i nënshtrohet ligjit shqiptar.
2. Protokoll i prodhimit të integruar të mollës
96

SNV (ProMali)
dustrial.
-
bën të papërshtatshme për konsum do të kthehet mbrapsht,
- të pastra, pa ndonjë lëndë të huaj të dukshme,
- të pastra nga dëmtuesit,
97

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
-
përzier,
Tuli duhet të ketë një shëndet të përsosur.
-
- gjurmë të lehta e të izoluara ndryshkje.
-
përzier,
Tuli duhet të ketë shëndet të përsosur.
2 rosur,
98

SNV (ProMali)
2
2 -
-
në
saj nuk është dëmtuar.
-
2
2
2
99

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
100
-
ndërkohë që
rial
ose me anë të peshës.
Madhësia minimale e matur me diametër është 60 mm ndërsa e matur me
-
sipas madhësisë. Në mungesë të seleksionimit, Kontraktuesi mund të bjerë dakord për diapazone
më të gjera.

SNV (ProMali)
Për mollët që nuk përmbushin kërkesat e kësaj klase por që përmbushin ato të
Për mollët që nuk përmbushin kërkesat e kësaj klase por që përmbushin ato të
produkt që nuk plotëson as kërkesat e Klasës II as edhe kërkesat minimale ose
produkte të prekura nga kalbëzimi.
Për mollët që nuk përmbushin kërkesat e kësaj klase as edhe kërkesat minimale
më shumë se 2 për qind e shumës mund të jetë produkt i prekur nga kalbëzimi.
- 5 mm ose më shumë nën diametrin minimal,
- 10 g ose më shumë nën peshën minimale.
sipas madhësisë. Në mungesë të seleksionimit, Kontraktuesi mund të bjerë dakord për diapazone
më të gjera.
-
-
-
101

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
tejnerë
të rinj.
-
Ngarkesa bashkë me lëndë të tjera të dëmshme për ushqimet është kategoriki-
-
nga ora 8.00 – 16.00 kurse të Premten nga 8.00 – 11.00.
shqipëruar.
- Klasa
- Madhësia
102

SNV (ProMali)
rregullores
103

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
-
-
A. Pjalmimi
E DETYRUESHME
pengojnë polenizimin.
KËSHILLOHET
shorit.
104

SNV (ProMali)
B. Plehërimi
E DETYRUESHME
E DETYRUESHME
2 O 5 2 O
2 O 5 2 O
2 O 5 2 O
Plehërimi gjethor
E DETYRUESHME
-
potasik, ujitja, krasitja, etj.
-
-
105

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
të qëndrueshme.
KËSHILLOHET
Për të siguruar tërheqjen më të lehtë dhe të sigurt të ujit nga bima këshillohen
TË DETYRUESHME
Mënyrat e ujitjes me rrjedhje të lirë nuk lejohen.
Është e detyrueshme të kryhen analiza kimike dhe bakteriologjike për ujin e
PARAMETRI VLERAT
pH 6,5 -7,6
SAR < 10
Nitrate < 120 ppm
det.
KËSHILLOHET
pjekjes.
për mollët.
106

SNV (ProMali)
KËSHILLOHET
KËSHILLOHET
Mbrojtja e përshtatshme nga sëmundjet dhe dëmtuesit bazohet në program-
E DETYRUESHME
Është e detyrueshme të zbatohen masa në përputhje me treguesit dhe me
”.
-
-
107

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
Është e detyrueshme të zgjidhen produkte që përmbushin standardet e mbro-
në se janë të regjistruara për atë kulturë.
-
-
-
të regjistrohen datat, sëmundjet e dëmtuesit dhe produktet e përdorura dhe
108

Hiri i mollës
Në krasitjen dimërore largoni
sythat e prekur nga hiri.
gët
e prekura.
në zonat me rrezik të madh
e para.
-
-
Kroma e mollës
Vendosni për shpeshtësinë e
Produkte me bazë bakri
Dodin
-
mund të përdoren mbas 15
qershorit.
-
SNV (ProMali)
LËNDA AKTIVE DHE
SËMUNDJE DHE DËMTUES KRITERET E TRAJTIMIT
SHËNIME DHE KUFIZIME NË
PËRDORIM
109

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
SHËNIME DHE KUFIZIME NË
PËRDORIM
LËNDA AKTIVE DHE
SËMUNDJE DHE DËMTUES KRITERET E TRAJTIMIT
110
-
Bitertanol,
Krasitje për të shmangur
dendësinë e madhe në majën
e pemës.
mëdha
Gjatë krasitjes hiqini dhe
digjini degët e prekura. Një
-
Në pemishtet e reja dhe në
ato shumë të prekura, trajtoni
-
Kanceri i degëve

Kalbëzimi i qafës
prekura.
Phosetyl Al
Metalaxyl - M
Produkte me bazë bakri
se.
Zjarri bakterial i pemëve frutore
- Krasitni organet e prekura me prerje
shenjat e para.
- Digjni materialin bimor mbas krasitjes.
- Hiqni në kohë lulet e dyta.
Produkte me bazë bakri
SNV (ProMali)
SËMUNDJE DHE DËMTUES KRITERET E TRAJTIMIT
LËNDA AKTIVE DHE
DOBISHËM
SHËNIME DHE
KUFIZIME NË
PËRDORIM
111

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
SHËNIME DHE
KUFIZIME NË
PËRDORIM
LËNDA AKTIVE DHE
DOBISHËM
112
SËMUNDJE DHE DËMTUES KRITERET E TRAJTIMIT
Diazinon
Vaj i bardhë
Chlorpyriphos
DËMTUESIT
pemë ose në degët e krasitura.
-
Punoni tokën nën kurorë për të asgjësuar
Zënia në me kurthe ngjitëse mund të asgjësojë
numur të madh insektesh.
Breshkëza e Kalifornisë
Breshkëza në formë presje
Diazinon
Chlorpyriphos
Mos e ngrini pemishten pranë pyllit.
Priten degët me lule të prekura dhe digjen.
Lulengrënësi i mollës

Morri miellor i
mollës
Morri i gjelbër i
mollës
SNV (ProMali)
SËMUNDJE DHE
DËMTUES
LËNDA AKTIVE DHE
KRITERET E TRAJTIMIT
DOBISHËM
DËMTUESIT
-
ni të morrit miellor të mollës, ose 8-10 kolo-
Chlorpyriphos-ethyl
nga dëmtuesi
SHËNIME DHE KUFIZIME NË
PËRDORIM
113

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
SHËNIME DHE KUFIZIME NË
PËRDORIM
LËNDA AKTIVE DHE
DOBISHËM
SËMUNDJE DHE
DËMTUES
114
KRITERET E TRAJTIMIT
Vendosni të paktën 2 kurthe për
të prognozë-sinjalizimit.
sisht
nga dëmtuesi
sisht
nga dëmtuesi
nga dëmtuesi
-
nga dëmtuesi.
Chlorpyriphos ethyl
TRAJTIMET KIMIKE
Mbrojtja e integruar synon të bëhen maks.
PRAGU
- Ndiqen paralajmërimet e hershme të qeb-
-
-
-
Krimbi i mollës

Krimbi i mollës
TRAJTIMET KIMIKE
ndaj dëmtuesit.
Chlorpyriphos ethyl
sisht
nga dëmtuesi
sisht
nga dëmtuesi
nga dëmtuesi
-
nga dëmtuesi.
Vendosni të paktën 2 kurthe për
të prognozë-sinjalizimit.
SNV (ProMali)
SËMUNDJE DHE
DËMTUES
KRITERET E TRAJTIMIT
LËNDA AKTIVE DHE
DOBISHËM
SHËNIME DHE KUFIZIME NË
PËRDORIM
115

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
116
SHËNIME DHE KUFIZIME
NË PËRDORIM
LËNDA AKTIVE DHE
DOBISHËM
SËMUNDJE DHE DËMTUES KRITERET E TRAJTIMIT
DËMTUESIT
Vendosni të paktën 2
-
PRAGU
Akripset
-
-
PRAGU
-
net
e prognozë-sinjalizimit.
Shkatërroni gjethet e rëna
Punoni tokën nën kurorë për të elimin-
Akripset
Akripset
kundër breznisë së dytë dhe
të tretë.
-
-
Tenja e galerive të
përdredhura

Krimbi i trungut të
pemëve
Morri i pergjakshëm
Chlorpyriphos-ethyl
-
Kurthe me ushqime
tërheqëse.
Tenja e galerive rrethore
paktën
apo degët e poshtme.
-
-
-
SNV (ProMali)
SËMUNDJE DHE DËMTUES KRITERET E TRAJTIMIT
LËNDA AKTIVE DHE
DOBISHËM
SHËNIME DHE KUFIZIME
NË PËRDORIM
117

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
118
SHËNIME DHE KUFIZIME NË
PËRDORIM
LËNDA AKTIVE DHE
DOBISHËM
SËMUNDJE DHE DËMTUES KRITERET E TRAJTIMIT
DËMTUESIT
Vendosni brenda 15 korrikut të
-
ron,
sisht
nga dëmtuesi
nga dëmtuesi
PRAGU
ha.
për të parandaluar rrezikun e kri-
Tenja e lindjes

Këpusha e kuqe e
pemëve frutore
DËMTUESIT
-
akaret e dobishme që parazitojnë kë-
Bromopropylate
Fenazaquin
Fenpiroximat
SNV (ProMali)
SËMUNDJE DHE DËMTUES KRITERET E TRAJTIMIT
LËNDA AKTIVE DHE
DOBISHËM
SHËNIME DHE KUFIZIME
NË PËRDORIM
119

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
KËSHILLOHET
E DETYRUESHME
-
120
Ammonium Gluphosinate
4,5 - 7,5
Bimë
dhe
graminore
-
rresht
mbrojtëse
Në bimët e rritura me paisje
ara.
-
produkte sistemike dhe lokalizohen
BARISHTET E
KËQIA
LËNDA AKTIVE DHE
PËRQËNDRIMI
DOZA E
FORMULIME-
(l ose kg/ha)
SHËNIME
PËRDORIMI DHE KUFIZIME

SNV (ProMali)
FERMA
2
Të dhënat e analizave kimike të tokës
L
CaCO
pH KCl
pH H 2 O
P 2 O 5
K 2
Rreshjet dhe temperaturat
121

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
122
Të dhëna për pemët
N ëve
Pleh organik
Plehërim bazë
Plehërim plotësues 1
Plehërim plotësues 2
Pleh
Plehërimi
Shërbime agroteknike
Shënime

Ujë
SNV (ProMali)
123

VJELJA DHE RUAJTJA E MOLLËS
124