You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>KONTRAPUNKT</strong><br />
Kontaktoni në <br />
Etnomuzikologu Injac Ndojaj,<br />
në pendën e profesor Eno Koços!<br />
Refleksion mbi punën: „Injac Ndojaj, pararendës i etnomuzikologjisë shqiptare“nga Dr. Eno Koço<br />
Nga Qamil GJYREZI<br />
Profesor Eno Koco, dirigjenti<br />
dhe muzikanti i njohur<br />
shqiptar krahas drejtimit të<br />
veprave të shumë autorëve të huaj<br />
dhe shqiptarë, studjon me shumë<br />
profesionalizëm dhe pasion, muzikologjinë.<br />
Eksperienca e tij si muzikant<br />
me shumë vlera dhe një intelektual<br />
i mirëfilltë, ndikon shumë në<br />
studimin e muzikologjisë, e cila ka<br />
një nevojë imediate të rishikohet dhe<br />
të studjohet me profesionalizëm<br />
duke i dhënë vendin që i takon. Eno<br />
Koco krahas një seri temash, të muzikës<br />
klasike, studjon edhe muzikën<br />
etnike dhe është shumë i interesuar<br />
për studjuesit e kësaj fushe. Para pak<br />
kohësh, në aktivitetin e organizuar<br />
për muzikantin tjetër shkodran poetin<br />
e muzikës Tonin Harapi, takova<br />
Gjergj Ndojën, një dashamirës i artit,<br />
i biri i Injac Ndojës. Gjergji më<br />
dërgoi me një e-mail, punën e shkruar<br />
me shumë profesionalizëm dhe<br />
dashuri nga Prof. Eno Koco për Injac<br />
Ndojën. Puna ishte shkruar me<br />
shumë kujdes nga prof. Koco, dhe<br />
shquhej për nivel të lartë intelektual<br />
dhe profesional. Prandj vendosa të bëj<br />
një reflekison, përmbledhje të shkurtër<br />
për muzikolgun e parë në Shqipëri,<br />
Injac Ndojën, sipas Kocos, dhe<br />
natyrisht ti shkruaj dy fjalë, për artikullshkruesin<br />
e këtij referati, muzikantin<br />
dhe studjuesin e nderuar<br />
Eno Koco. Muzikologjinë krahas<br />
studjuesve të muzikës e kanë studjuar<br />
dhe hulumtuar edhe studjues<br />
të fushave të tjera, psikologë, sociologë,<br />
gjuhtarë, biles edhe mjek.<br />
Para disa ditësh vdiq një muzikolog<br />
italian me famë botërore Giovani<br />
Morelli i cili kishte studjuar për<br />
mjeksi dhe drejtonte një prej katedrave<br />
më të njohura të muzikologjisë<br />
dhe spektatklit në Itali atë të „Ca Foscarit“.<br />
Muzikologjia është studimi i<br />
shkencës së muzikës. Termi në kuptimin<br />
e gjërë përfshin të gjitha disiplinat<br />
përkatëse muzikore dhe të<br />
gjithë manisfetimet e muzikës në të<br />
gjitha kulturat. Muzikologjia synon<br />
studimin dhe kërkimn në kuptimim<br />
e gjërë me disiplinat burimore të<br />
zanafillës sic janë historia, studimet<br />
kulturore, studimet gjindore, filozofia,<br />
estetika dhe semiotika, etnologjia<br />
dhe antropologjia kulturore,<br />
arkeologjia dhe parahistoria, arti<br />
primitiv, psikologjia dhe sociologjia,<br />
fizologjia, dhe shkencat nervore,<br />
akustika, dhe psikoakustika dhe kompjuteri<br />
shkencat informatike dhe<br />
matematika. Në Shqipëri kemi gjithashtu<br />
shembuj kur studjues të fushave<br />
të tjera kanë studjuar me shumë<br />
profesionalizëm dhe dinjitet këtë<br />
fushë. Një prej rasteve shumë interesant<br />
është Injac Ndojaj në vitet 1930<br />
i cili megjithse kishte studjuar për<br />
gjeologji, i panjohur për shumë studjues<br />
të fushës së muzikologjisë, por<br />
që ka dhënë një kontribut të rëndësishëm<br />
për etnomuzikologjinë tonë.<br />
Etno-muzikologjia si shkencë përfshin<br />
studimin e aspekteve shoqërore e kulturore<br />
të muzikës dhe valles në një kontekst<br />
lokal ashtu dhe global. Ja si e fillon<br />
artikullin e tij Dok Eno Koco:<br />
„Injac Ndojaj sigurisht nuk i përket<br />
gjeneratës së profesionistëve të fushës<br />
as për nga studimet në këtë lëmë dhe as<br />
për ushtrimin e profesionit të etnomuzikologjisë<br />
në periudhën e pas-Luftës.<br />
Ndojaj u shfaq si hulumtues i muzikës<br />
tradicionale qytetare shqiptare në intervalin<br />
kohor 1935-1941 dhe „u zhduk“,<br />
edhe përse i gjallë, duke vazhduar me<br />
devotshmëri profesionin e gjeologut e<br />
duke botuar një sërë studimesh në fushë<br />
të gjeologjisë edhe për mbi 20 vite të<br />
tjera pas daljes në pension më 1968 „<br />
Prof. Koco është shumë i entuziazmuar<br />
për rastin e këtij studjuesi,<br />
i cili megjithëse kishte studjuar një<br />
fushë tjetër, kishte arritur me intuitën<br />
dhe pasionin e tij të hulumtonte për<br />
muzikologjinë që në vitet 30-të.<br />
Në këtë kontekst Koco vazhdon:<br />
„Edhe pse nga askush nuk njihet<br />
si i tillë, përfshirë edhe nga vetë muzikantët,<br />
Injac Gj. Ndojaj (1913-1993)<br />
mund të konsiderohet i pari zë që shtjelloi<br />
nocionet e etnomuzikologjisë në<br />
Shqipërinë e viteve 1930“.<br />
Injaci Ndojaj u lind më 13 nëntor<br />
1913 në Shkodër, u shkollua në<br />
Universitetin e Torinos, bëri disertacionin<br />
në Shqipëri më 1957 që ishte<br />
disetacioni i parë i mbrojtur në<br />
Shqipëri, në Universitetin e Tiranës.<br />
Që në moshën e rinisë ai boton<br />
në gazetat e kohës për muzikën.<br />
Njëzet e dy vjeç do të botonte në<br />
gazetën „Illyrija“, në nëntor të vitit<br />
1935, një artikull me titull „Nji studim<br />
mbi muzikën shqiptare“.<br />
Pasi lexon artikullin profesor<br />
Eno Koco cuditet dhe befasohet me<br />
njohuritë e Ndojës për fushën e<br />
muzikologjisë. Eno Koco në punën<br />
e tij tenton të gjej shkaqet që cuan<br />
në studimin e muzikologjisë Injac<br />
Ndojë. Për Kocon , natyrisht ishte<br />
talenti i tij prej studjuesi të vemendshëm,<br />
Shkodra, konteksti ku Ndoja<br />
u rrit dhe natyrisht muzikantët e<br />
kohës. Koco duke iu referuar Filip<br />
Fishtës në shkrimin e tij në vitin<br />
1942 i cili, përmendte „Martin<br />
Gjokën, Bernardin Palajn, Gaspër<br />
Jakovë-Merturin, Frano Ndojën,<br />
vëllazent Kurti, priftënt shekullarë<br />
Ndré Zadêjen, Mikel Koliqin, Zef<br />
Shestanin etj dhe prej mjeshtravet<br />
italjan Gjon Pedronin dhe Antonio<br />
Muccin“, del me konluzionin se<br />
janë pikërisht këto muzikantë që<br />
ndikuan në formimn muzikorë te<br />
Ndojës. Sipas të birit Gjergj Ndoja<br />
Injaci ka qenë shquar për „vesh muzike“;<br />
në rini, kishte marrë pjesë në<br />
formacione muzikore të qytetit të Shkodrës,<br />
si saksofonist dhe, si kitarrist,<br />
në formacione muzikorë më të vegjël.<br />
Koco vazhdon: „Në një artikull<br />
timin „Lufta dhe Muzika“, botuar në<br />
Injac Gj. Ndojaj<br />
gazetën „Tema“ më 2004, përmendja<br />
midis të tjerash se shkrimet e Ndojajt<br />
nuk njiheshin në rrethet muzikore dhe<br />
as që flitej për të. I entuziazmuar nga<br />
gjetja ndër arkiva e këtyre shkrimeve të<br />
panjohura të tij, fillova të interesohem<br />
se kush ishte Injac Ndojaj“. Shkrimet<br />
sipas Kocos titulloheshin:<br />
„I pari, „Një studim mbi muzikën<br />
shqiptare“ 1935, i dyti, „Ahengu Shqiptar“1935<br />
dhe i treti, „Muzika shqiptare“<br />
1941 dhe në mes të viteve<br />
1935 dhe 1941 shfaqen edhe të tjerë<br />
artikuj në shtypin shqiptar të kohës, me<br />
tituj si, „Dasmë Shkodrane.<br />
Duke i studjuar këto artikuj<br />
Koco del me përfundimin: „Megjithatë,<br />
këta tri artikuj janë të mjaftueshëm<br />
për të analizuar mendimin kritik, edhe<br />
pse krejt i izoluar, mbi zhvillimin e<br />
muzikës qytetare shqiptare në gjysmën<br />
e parë të shekullit XX“.<br />
Më poshtë Koco del me konkluzione<br />
për aspektet themelore të<br />
cilat përshkojnë punën e Ndojës e<br />
që janë: (a) Tiparet e muzikës së<br />
malësisë së veriut të Shqipërisë si<br />
dhe instrumentet popullore të përdorura<br />
në këtë trevë; (b) Tiparet e<br />
muzikës qytetare, „ahengut shqiptar“,<br />
duke përfshirë veglat, modet<br />
(makamet) dhe metrikën muzikore<br />
e atë të vargut; (c) Tiparet e<br />
muzikës shqiptare në përgjithësi<br />
dhe asaj shkodrane në veçanti (ahengu<br />
shkodran, vallet shkodrane dhe<br />
„vallet e fushës dhe të malit“). Duke<br />
iu referuar punës se Ndojajt Koco<br />
citon fjalët e studjuesit: „për me folë<br />
e me shkrue mbi muzikën shqiptare<br />
âsht punë shum e vështirë, mbasi qi<br />
s’janë bâ kurrfarë studimesh prej të<br />
pakve kompetentë qi kemi në ket art.<br />
Muzika shqiptare, në qoftë se me ket<br />
êmën mundet m’u thirrë, gjindet në nji<br />
gjêndje krejt primitive. Sa për muzikën<br />
qi gjindet ndër qytete, posë disa valleve<br />
e kângve, âsht Sa për muzikën qi gjindet<br />
ndër qytete, posë disa valleve e<br />
kângve, âsht krejt muzikë turke, sllave,<br />
muzikë orientale. Ndër malsina<br />
përkundrazi âsht krejt ndryshej: tue<br />
mos mujtë me mrrijtë influenca e jetës<br />
qytetare, do Zoti e na âsht ruejtë muzika<br />
krejt e papërlyeme dhe krejt origjinale<br />
n’at primitivitetin e vet“, 1935.<br />
Koco më poshtë shpjegon disa<br />
elementë interesantë në e punën e<br />
Ndojajt kur flet për stilin monodik,<br />
apo të monodisë (stil që dominohet<br />
nga një linjë e vetme melodike) por që<br />
Ndojaj do ta quajë „monotonija“. Në<br />
këtë plan dalin qartë aftesitë dhe talenti<br />
i Ndojajt, i cili e përcepton muzikën<br />
shqiptare, si ritmin, tempin dhe<br />
elementët psikomotorikkë, me nëntitullin<br />
„Rythmi ase koha“ ai jep variantin<br />
e tij se si e koncepton shqiptari<br />
këtë element fort të rëndësishëm<br />
Koco në punën e tij del me konkluzione<br />
se Ndojaj është edhe një njohës<br />
shumë i mirë gjithashtu i instrumentave<br />
tonë, të cilët janë pjesë e<br />
rëndësishme e artit tonë etnik sic<br />
është përshkrimi nga Ndojaj i veglave<br />
si felli (fyelli), zâmarja, lahuta, tamrra,<br />
karadyzeni ose çiftelia<br />
Ndojaj gjithashtu ka studjuar<br />
edhe ahengun shqiptarë. Koco i referohet<br />
një artikulli të vitit 1935 kur<br />
shruan: “Ahengu shqiptar“ është artikulli<br />
i 24 dhjetorit 1935 të Injac<br />
Ndojajt në „Illyrija“, apo blloku i dytë i<br />
„trilogjisë etnomuzikologjike shqiptare“.<br />
Këtu merren në shqyrtim muzika dhe<br />
instrumentet e ahengut, modet (makamet<br />
apo perdet) e ahengut që Ndocaj i<br />
klasifikon si „pjesë“ apo „grupe“ të tij“.<br />
Ndoja krahas instrumentave<br />
popullorë studjon edhe intrumentin<br />
e klarinetës dhe pozicionin e tij në<br />
ahengun shkodran: „Ndojaj i bën një<br />
përshkrim mjaft të detajuar instrumentit<br />
të klarinetës, por nuk jep ndonjë shpjegim<br />
të hollësishëm lidhur me funksionin që<br />
klarineta kryen në aheng apo dhe mënyrën<br />
e ekzekutimit nga ana e ahengxhiut“<br />
Ndoja gjithashtu ka shkruar<br />
edhe pwr kwngwt dhe „vallet e<br />
fushës e të malit“. Për të „fushës“ ai<br />
thotë se ato „këndojn ndo’ i idil ase<br />
ndo’ i fakt të zakonshëm të jetesës<br />
së përditëshme. Ai vlerëson<br />
këngët e maleve „Kangët e maleve<br />
janë të gjitha të gërshetuese mbi<br />
motiva sa serjozë aqë të thjeshtë.<br />
Eno Koco vazhdon mw poshtë:<br />
„Po përfshij një paragraf të zgjeruar<br />
të artikullit të tij të tretë, „Muzika<br />
Shqiptare“, ku ai shpalos njohuritë dhe<br />
pikëpamjet e tij mbi këtë muzikë e këto<br />
këngë: „Janë kangë shum primitive<br />
aqë sá mundemi me thanë se do të<br />
përbajnë mâ të parat shprehje muzikore<br />
të shpirtit të njeriut“.<br />
Studimi e Eno kocos për etnomuziologun<br />
e parë shqiptarë Injac Ndojaj, ka<br />
vlera studimore edhe profesionale.<br />
Në artikull dalin shumë qartë<br />
aftesitë hulumtuese të Injac Ndojës<br />
për etonomuzikologjinë tonë. Injac<br />
Ndojaj ka lënë një punë me vlera për<br />
etnomuzikologjinë. Megjithse në<br />
vitet 30 vendi ynë ishte i pa zhvilluar,<br />
ka patur intelektualë të cilët janë përpjekur<br />
të studjojnë kulturën<br />
shpirtërore të popullit tonë. Injac<br />
Ndoja me një intuitë të admirueshme<br />
jo vetëm që e ndjen dhe lexon mirë<br />
artin muzikorë në Shqipëri, por ai bën<br />
edhe një analizë muzikologjike dhe<br />
kritikë profesionale, të mirëfilltë për<br />
këtë art. Studimi i Injac Ndojës ka<br />
vlera të cilat ndikojnë shumë për të<br />
kuptuar botën shpirtërore tonën<br />
nëpërmjet muzikës dhe zhvillimi<br />
mendor dhe itelektual tonin.<br />
Studimi i Eno Kocos për Ndojën<br />
merr aktualisht vlera të vërteta profesionale<br />
dhe intelektuale. Koco bën<br />
një analizë shkencore duke u futur<br />
thellë dhe duke analizuar elemetët<br />
bazë të punimit të Ndojës. Studime<br />
të kësaj natyre hedhin dritë mbi disa<br />
individë shumë të talentuar dhe të<br />
pasionuar, sic ka qenë Injac Ndoja<br />
për vlerat tona shpirtërore. Studimi<br />
i muzikologjisë ka një rëndësi të<br />
vecantë, mbasi është një fushë e cila<br />
zbulon të thellat e shpirtit njerëzor,<br />
mendjen e tij nëpërmjet muzikës.<br />
Muzika është element identifikues<br />
për një komb për një qytetërim.<br />
E hënë, 18 qershor 2012<br />
<strong>55</strong> 21
Change language