Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>KONTRAPUNKT</strong><br />
Kontaktoni në <br />
Si u kompozua opera “Gjergj Kastrioti<br />
Skënderbeu” nga kompozitori P.Jakova?!<br />
Nga Isa ALIBALI<br />
(vijon nga numri i kaluar)<br />
Prenka kujtonte shkurtimet<br />
dhe ndryshimet që i kish<br />
in bërë veprës gjatë procesit<br />
të vënies në skenë, pa lejen e<br />
tij. Vërejtjet që i bënin në gazetë<br />
kishin të bënin më shumë me këto<br />
shkurtime, të cilat autorët e shkrimit,<br />
me sa dukej, nuk i kishin parasysh. I<br />
shkonte nëpër mend se mos ndoshta<br />
artikulli ishte i porositur nga lart?!<br />
Ky artikull i botuar njëmbëdhjetë<br />
ditë pas premierës, ashtu si edhe<br />
diskutimet pa fund që ishin bërë<br />
gjatë gjithë kohës përgatitore para<br />
shfaqjes, krijuan në shpirtin e Prenkë<br />
Jakovës një gjendje të turbullt, jo<br />
normale, shqetësuese. Ai nuk ishte<br />
mësuar të kritikohej në krijimtari<br />
dhe as në drejtimin e organizimin e<br />
veprimtarive muzikore në Shkodër.<br />
Kur ai organizonte ndonjë shfaqje,<br />
vinin shpesh figura të njohura nga<br />
Tirana dhe iknin të mbushur me<br />
mbresat më të mira, duke lënë pas<br />
vlerësimet maksimale për punën e<br />
Prenkë Jakovës dhe duke marrë me<br />
vete përshtypjet e një pune për t’ u<br />
marrë shembull. Këto pasqyrohen<br />
edhe në shtypin qëndror. Ai asnjëherë<br />
nuk e kishte pranuar as përuljen,<br />
as përçmimin e nënvleftësimin.<br />
Kur ishte shfaqur opera “Mrika”<br />
një kompozitor kishte thënë: “Kësi<br />
operash bëj nga dy në vit” dhe nuk<br />
kishte bërë asnjë. Mos ndoshta kështu<br />
e ka kritika? A duhej përfillur ajo,<br />
apo vlerësimi duhej t’ i lihej kohës?<br />
Por në këtë rast po ndodhte diçka<br />
tjetër. Me sa dukej po vertetohej<br />
mendimi se ëndrrat e realizuara nuk<br />
të japin kënaqësinë e pritur, sepse<br />
prej tyre edhe mund të zhgënjehesh,<br />
kur e vërteta të del ndryshe nga ç’e<br />
ke menduar dhe pritur. Dikur Bethoveni<br />
i kishte shkruar një mikut<br />
të vet: “Medet! Sado e shkëlqyer që<br />
të jetë fama e tij, artisti nuk e gëzon<br />
dot të drejtën për të qëndruar çdo<br />
ditë në majën e Olimpit si mysafir i<br />
Jupiterit…”<br />
Të ishte vërtetë kështu edhe për<br />
Prenkë Jakovën?<br />
Në ditët e para të prillit të atij<br />
viti në Tiranë, nga ana e Lidhjes së<br />
Shkrimtarëve dhe Artistëve u organizua<br />
një mbledhje me rëndësi, ku<br />
u analizua opera “Gjergj Kastrioti -<br />
Skenderbeu”. Referatin kryesor e<br />
mbajti kompozitori Çesk Zadeja, një<br />
figurë shumë e rëndësishme e muzikës<br />
sonë kombëtare. Ai e vlerësoi<br />
në përgjithësi guximin dhe këmbënguljen<br />
e autorëve për të na dhënë<br />
një vepër të madhe heroike mbi heroin<br />
tonë kombëtar, mbi traditat e<br />
mëdha luftarake të popullit tonë.<br />
“Forca udhëheqëse në këtë opera qëndron<br />
në koncentrimin melodik. Ky është<br />
një faktor shumë pozitiv që ka opera<br />
dhe në përgjithësi talenti i kompozitorit<br />
Prenkë Jakova. Melodika e Prenkë Jakovës<br />
është e qartë, emocionale dhe kombëtare.<br />
Origjinaliteti në përgjithësi<br />
ruhet dhe është vazhdë e përvojës së kompozitorit”.(<br />
Të gjitha nënvizimet<br />
janë të mijat – I.A. ) Këto ide vlerësuese<br />
nuk ishin shprehur në shkrimin<br />
e botuar në gazetë.<br />
20 <strong>55</strong> E hënë, 18 qershor 2012<br />
Por referuesi kryesor shfaqi mendimin<br />
se Skenderbeu paraqitet i zbehtë<br />
në endjen dramaturgjike muzikore,<br />
se lejtmotivi i tij është më tepër<br />
një sinjal i jashtëm dhe nuk kryen<br />
rolin udhëheqës si hero kryesor. Ai<br />
theksoi se shumë pjesë të operës<br />
kanë karakter pesimist. Të metat e<br />
operës i justifikoi me përvojën e paktë<br />
operistike te ne në këtë etapë të<br />
rritjes të kulturës sonë dhe shprehu<br />
mendimin se kjo operë , me një redaktim<br />
të ri, mund të fuqizohet, duke<br />
kristalizuar idenë qëndrore.<br />
Pastaj u ngrit kompozitori Tonin<br />
Harapi. Ai, ashtu si shumica e atyre<br />
që e morën fjalën pas tij, anuan më<br />
shumë drejt vlerësimit pozitiv. Pasi<br />
e quajti veprën një sukses të operistikës<br />
sonë dhe të vetë autorit, vlerësoi<br />
shumë pjesë të operës, ai justifikoi<br />
një radhë të metash dramaturgjike<br />
e muzikore që ka opera me<br />
redaktimin e fortë që i është bërë<br />
atëherë kur është vënë në skenë, që<br />
e kanë zbehur e dobësuar në shumë<br />
drejtime. Gjithashtu Tonin Harapi<br />
theksoi se orkestracionet e operës në<br />
përgjithësi janë të dobëta, përjashtuar<br />
ato që kishte bërë vetë Prenka:<br />
- “Operën “Skenderbeu” ne e<br />
analizojmë pas një operacioni të<br />
thellë që i është bërë, në mënyrë të<br />
padrejtë dhe pa e pyetur kompozitorin.<br />
Këto nuk janë veprime që e<br />
ndihmojnë as autorin dhe as muzikën<br />
tonë në përgjithësi. Opera është një<br />
vepër dinjitoze, po të kihet parasysh<br />
gjithë vepra e autorit…- tha, Tonin<br />
Harapi me njëfarë mllefi, pastaj u ul.<br />
Mustafa Krantja theksoi se muzika<br />
e operës tingllon thellësisht shqiptare,<br />
është mbështetur në truallin<br />
amëtar. Ndërsa Albert Paparisto tha<br />
se redaktimi ka sjellë më shumë dëm<br />
se dobi, duke hequr dy tabllo, duke<br />
lënë në mes personazhe ( Damjani,<br />
Jerina, Donika, Plaku flokëbardhë,<br />
Diveta, etj. ) duke shpërndarë materiale<br />
në tabllo të ndryshme, në<br />
vende të papërshtatëshme. Albert<br />
Paparisto kundërshtoi mendimin se<br />
në momentet e trishtuara ka frikë e<br />
panik, por përkundrazi në ariet e<br />
Donikës, Damjanit etj.shprehet protestë<br />
dhe ka guxim, kurse përsa i<br />
përket karakterizimit të përson-<br />
azheve kompozitori ka vepruar drejt,<br />
duke i mveshur me gjuhë të qartë<br />
(shqiptarët, turqit, venecianët,etj.)<br />
– “Dikush këtu e quajti muzikën e<br />
operës si pesimiste. Por ai na paraqiti<br />
si argument vetëm ato pjesë ku<br />
shprehen vuajtjet e popullit shqiptar<br />
në atë kohë dhe jo se është pesimiste<br />
krejt opera. Përkundrazi, me këtë vepër<br />
Prenkë Jakova tregoi një pjekuri<br />
më të madhe, ai tashmë na dha edhe<br />
një mësim tjetër të madh dhe një<br />
shembull të shkëlqyer, pas “Mrikës”,<br />
se si duhen shkruar operat …” tha në<br />
mes të tjerave Albert Paparisto.<br />
Pastaj folën të tjerë, të cilët ngritën<br />
probleme sipas specifikave të<br />
ndryshme.<br />
Nuk u fol si duhet për ata që<br />
koshin bërë redaktimin, përse e<br />
kishin bërë dhe si ishte vepruar<br />
kështu pa lejën e autorëve dhe pa<br />
pjesëmarrjen e tyre. Ky problem<br />
themelor që patjetër lidhet me<br />
rezultatin e shfaqjes, nuk u trajtua<br />
asnjëherë dhe mbeti disi i turbullt.<br />
Gjatë gjithë mbledhjes Prenkë Jakova<br />
rrinte në heshtje. Kur mbaruan<br />
diskutimet, u ngrit si me përtesë, por<br />
qartë dhe me guxim tha vetëm kaq:<br />
- Nuk po flas më shumë, veçse ju<br />
uroj të bëni së paku opera me një akt.<br />
Në zërin e tij ndiheshin nota<br />
hidhërimi, proteste e revolte.<br />
Disa njerëz nuk e kishin kuptuar<br />
atë, aq më pak e kishin ndierë.<br />
Konkluzionet e mbledhjes i bëri<br />
kryetari i L SH A, Dhimitër S. Shuteriqi.(<br />
Sipas gazetës “Drita” 7.4.1968<br />
).Mbledhja u mbyll në zymtësi.<br />
Kjo frymë e kësaj analize,<br />
megjithë tonet vlerësuese të shumë<br />
diskutantëve, e rëndoi edhe më<br />
shumë gjendjen psikologjike të<br />
Prenkës. Tronditja shpirtërore po i<br />
rritej. Thellë në shpirt e ndiente se<br />
kishte bërë nje vepër me vlera, por pse<br />
vallë nuk e kuptonin? Pse ia shkurtuan<br />
dhe ia ndryshuan veprën? Pse<br />
nuk po mbahej qëndrimi i duhur as<br />
nga zyrtarët as nga disa artistë?!<br />
Nuk arrinte t’i kuptonte dhe t’u<br />
jepte përgjigje këtyre pyetjeve dhe<br />
shumë e shumë të tjerave, që e mundonin<br />
pa masë.<br />
Lodhja shpirtërore ia mjegullonte<br />
mendimet. Nuk çlirohej dot nga<br />
pyetja e tmershme “Pse?!”<br />
Nuk qëndroi në Tiranë, por menjëherë<br />
pas mbledhjes u nis për në<br />
Shkodër.<br />
Megjithëse pranverë, atë ditë<br />
bënte shumë të ftohtë.<br />
Natën e kaloi me një gjumë të trazuar,<br />
gjithë ëndra të çuditshme, si<br />
rrjedhojë e çekuilibreve shpirtërore.<br />
Të nesërmen e pa veten në pasqyrë.<br />
Vuri re se i ishte shtuar një<br />
rrudhë tjetër pranë syve dhe disa<br />
thinja në tëmtha…<br />
Në kujtimet e veta, Llazar Siliqi<br />
shkruan: “…duke marrë parasysh se<br />
gjatë realizimit të dikurshëm skenik vite<br />
më parë janë bërë në mënyrë administrative<br />
ndryshime, heqje e spostime, që i<br />
patën sjellë shumë dëshprim<br />
Prenkës…Qe kjo arsyeja që unë, në<br />
kuadrin e 500 vjetorit të Skenderbeut,<br />
në ato rrethana e botova libretin si një<br />
libër prej 102 faqesh si “poemë dramatike”<br />
me dy kohë dhe epilog me titullin<br />
“Kalorësi i lirisë” me synimin që të<br />
mbetej si një dëshmi konkrete se si do të<br />
kishte qenë e mundur të qe dhe vetë opera,<br />
po të mos kishin qenë ndërhyrjet e<br />
intrigantëve, megallomanëve e<br />
cmirëzezëve, e idhtarëve servilë e ekstremistë…”<br />
(Llazar Siliqi, “Homazh<br />
për Prenkë Jakovën” “Drita”, 25 shtator<br />
1994, fq. 8 )<br />
Në “Historia e Muzikës Shqiptare”,<br />
cituar më sipër, për herë të<br />
parë bëhet një analizë e plotë për<br />
operën “Skenderbeu” nga një grup<br />
studjuesish të kualifikuar dhe kompetentë.<br />
Në këtë tekst, në mes të<br />
tjerave, thuhet:<br />
“Figura e Skenderbeut është trajtuar<br />
si prijës ushtarak dhe si udhëheqës i<br />
bashkimit të kombit, i lidhur ngushtë<br />
me popullin. Ajo është e plotë dhe paraqitet<br />
më e individualizuar në dy arie: “I<br />
madhi çast po vjen” dhe “Lirinë s’jua<br />
solla unë”, si dhe në duetin e betimit me<br />
Ajdin Muzakën…Ky duet përbën një nga<br />
momentet kulmore të grupit të princave<br />
me Skenderbeun në krye dhe një nga<br />
numrat më të realizuar të operës. Karakteri<br />
heroik i tij realizohet nëpërmjet<br />
një muzike aktive, ku spikasin forca,<br />
vendosmëria e uniteti….” ( Vepër e<br />
cituar, Vëllimi II, fq.283 – Nënvizimet<br />
janë të mijat I.A. )<br />
Pasi vazhdon më tej me vlerë-<br />
simin e nivelit të realizimit të figurës<br />
së Skenderbeut në veçanti dhe<br />
të figurave të tjera kryesore, si Lekë<br />
Dukagjini, Damjani, Jerina, Diveta,<br />
etj. në tekstin në fjalë jepet një paragraf<br />
përfundimtar për operën:<br />
“Opera “Skenderbeu” është opera e<br />
dytë e kompozitorit Prenkë Jakova. Në<br />
të janë realizuar disa kërkime të tij, të<br />
cilat zënë fill që në operën “Mrika”. Por<br />
“Skenderbeu” përbën një avancim përpara<br />
në krahasim me operën “Mrika”.<br />
Ky avancim duket sidomos në drejtim të<br />
dramaturgjisë muzikore, e cila është e<br />
pasur me mjete shprehëse, në pasurinë<br />
më të madhe të gjuhës harmonike, nërritjen<br />
e rolit të orkestrës, në një larmi<br />
më të madhe tipash e formash të shkrimit<br />
koral dhe arieve të tipit operistik.”<br />
( Po aty, fq. 288 – Nënvizimet<br />
dhe theksimet janë të mijat I.A ).<br />
Më pas, në një paragraf të shkurtër,<br />
në tekst bëhet kjo vërejtje:<br />
“ Por në opera u reflektua në të<br />
njëjtën kohë edhe njëfarë statizmi, mungesë<br />
e një aksioni të zhdërvjelltë në zhvillimin<br />
me interes të konfliktit. Deri në<br />
njëfarë shkalle kjo u kushtëzua edhe nga<br />
vetë tipi i operës dhe detyra që autorët i<br />
vunë vetes për të krijuar një figurë sa më<br />
përgjithësuese e monumentale për Heroin<br />
Kombëtar. (Po aty, fq.288 )<br />
Pas 25 vjetësh, në këtë tekst<br />
mësimor me karakter shkencor, operës<br />
“Skenderbeu” i bëhet, si asnjëherë<br />
tjetër, analiza më e plotë dhe<br />
më përgjithësuese. Duket qartë se<br />
në vlerësimin e parë të operës kishte<br />
pasur qëndrime të njëanëshme,<br />
të nxituara dhe të padrejta.<br />
Vlerësime e mëvonshme pozitive,<br />
megjithëse u mbështetën jo vetëm<br />
në shfaqjen e reduktuar, kanë, pra,<br />
një bazë më të arsyeshme, të dalë<br />
nga vetë krijimtaria e plotë e Prenkës,<br />
janë shkruar me mendje më të<br />
qetë dhe pa paragjykime dhe janë<br />
miratuar nga gjithë studjuesit.<br />
Natyrshëm vjen parasysh thënia<br />
e bukur e Rexhep Qoses “…Të papërsosura,<br />
doemos, janë veprat e<br />
krijuesve të mëdhenj. Mangësi mund<br />
të ketë vetëm aty ku ka pasuri.”<br />
Në rastin e qëndrimit fillestar<br />
ndaj operës “Skenderbeu” me sa<br />
duket u panë vetëm “mangësitë”, pa<br />
u vlerësuar fare “pasuritë” e kësaj<br />
vepre, të cilat janë të shumta dhe që<br />
koha i vërtetoi.<br />
Pasi kishin përfunduar diskutimet<br />
për operën “Skenderbeu”,<br />
shumëkush kishte dëshirë të dinte<br />
mendimin e Prenkës për operën e<br />
tij të dytë, sepse kishin lexuar shkrimet<br />
e ndryshme në shtyp dhe<br />
dëshironin të kishin një mendim të<br />
tij. Prandaj, duke e njohur Prenkën<br />
si një gjykues objektiv dhe të saktë,<br />
dy mësues të një shkolle të mesme<br />
e kishin pyetur një ditë:<br />
- Mjeshtër, si është opera “Skenderbeu”<br />
në të vërtetë, sipas jush?<br />
Pyetja ishte e vështirë për vetë<br />
autorin. Por ai nuk u ishte përgjigjur<br />
drejtpërdrejt:<br />
- Si ju duket një njeri, në të vërtetë<br />
i bukur, kur i presin njerin vesh, i heqin<br />
hundën dhe i gërvishtin faqen?! –<br />
dhe menjëherë ishte larguar.<br />
Mësuesit kuptuan me dhimbje<br />
shkakun e trazimeve të mëdha<br />
shpirtërore të Prenkës.<br />
(Marrë me shkurtime nga libri “Prenkë Jakova”,<br />
“IDROMENO”, Shkodër, fq. 253-296)
Change language