KONTRAPUNKT - Gazeta 55

More documents

Recommendations

Info

KONTRAPUNKT Kontaktoni në Rruga e romancës vokale shqiptare pas viteve ’90 përmes Festivaleve të Romancës Nga Egnisa FERHATI Pedagoge e lëndëve teorike muzikore në Universitetin „A. Moisiu“, Durrës Gjinia e romancës vokale, e cila e kishte nisur dhe konsoliduar rrugën e saj qysh para viteve ’90, vijoi të lëvrohej në mënyrë të konsiderueshme nga kompozitorët shqiptarë dhe pas viteve ’90 e, në vijim. Por duhet pranuar fakti se, në kufijtë e fundit të viteve ’80, ajo ra në një lloj „vakumi“, ashtu siç ranë edhe mjaft drejtime të tjera të jetës artistike në vend. Por, në fillimvitet ’90, ajo „u ringrit“ për të vazhduar traditën e krijuar ndër vite. Romanca i qëndroi „rigoroze“ elementëve kryesorë përbërës të mëparshëm të saj (si karakterit, strukturës në përgjithësi etj.) por, padyshim, duke i shtuar atyre risitë e ardhura me kohën, në drejtim të konceptit si dhe veçanërisht të mjeteve shprehëse të gjuhës muzikore, risi këto që u shfaqen si rezultat i lirisë së mendimit dhe etjes për të përqafuar rryma dhe tendenca artistike e muzikore të ndaluara në epokën socialiste të paraviteve `90. Këto vepra, gjetën hapësirat e tyre për prezantim në evenimente të ndryshme muzikore. Një nga evenimentet më konkrete, që i referohej në mënyrë të drejtpërdrejtë kësaj gjinie ishte pikërisht evenimenti që mori emrin fillimisht „Mbrëmjet e romancave shqiptare“ për t’u transformuar më pas në „Festivalet e Romancës Vokale Shqitare“, i cili u zhvillua në mënyrë të vazhdueshme për disa vite me rradhë. Kjo ishte një iniciativë e ndërmarrë nga disa muzikantë të njohur shqiptarë (krijues e interpretues) për qëllim ruajtjen, vlerësimin dhe vazhdimësinë e traditës muzikore shqiptare në gjininë e muzikës vokale në përgjithësi dhe romancës në veçanti të krijuar ndër vite, por gjithashtu dhe për zhvillimin e kësaj tradite në kontekstin bashkëkohor. Ishte pikërisht kjo shtysë e cila zgjoi dëshirën e një punimi më të thelluar, përqëndruar sidomos në zhvillimet më të fundit të këtij zhanri, të ardhur mjaft mirë në një festival bashkëkohor të krijuar për këtë qëllim, nën emrin e një figure të çmuar të muzikës shqiptare siç është Tonin Harapi. Në të vërtetë na është dashur të kryejmë një punë mjaft të madhe për gjetjen e informacioneve të duhura për këtë festival, sepse burimet e informacionit kanë qënë të pakta. Duke iu referuar më konkretisht këtij festivali, vlen të theksohet se sipari i tij u ngrit në vitin 1994, nën kujdesin e kompozitorit Kozma Lara, i cili ishte dhe drejtues artistik i këtij evenimenti. Në hapjen e këtij festivali, K. Lara shpreh vlerësimin e tij ndaj përkushtimit të pjesëmarrësve për të realizuar këtë aktivitet, duke 16 55 E hënë, 18 qershor 2012 sjellë krijimtarinë e tyre në romance, në këtë „zhanër të muzikës vokalo – instrumentale me një konceptim të ngjeshur emocional – estetik“ 1 . I konceptuar si një festival kombëtar, ky eveniment tërhoqi në gjirin e tij kompozitorë, poetë (ose krijimtarinë e tyre) këngëtarë dhe koncert – maestër nga më të njohurit në ambientet artistike dhe muzikore shqiptare, si dhe të rinj të talentuar. Në vitin e parë të krijimit të tij, ai u cilësua si një „Mbrëmje e romancës shqiptare“. Kjo mbrëmje konsistoi në një organizim të rëndësishëm muzikor, ku u sollën krijime të cilat u mbështetën në vlerat më të mira të traditës dhe ku, nga ana tjetër, spikatën gjetje të reja konceptuale me gjëndje emocionale të ndryshme dhe të veçanta për llojin, zgjedhje kompozicionale të larmishme me një gjuhë bashkëkohore etj., të cilat ne do të kemi mundësi ti përmendim dhe në vazhdimësi të punimit. Një nga arsyet më kryesore për të cilën organizime të tilla vlen të përshëndeten është se në këtë edicion, ndonëse ishte i pari në ciklin e festivaleve të romancës, pjesëmarrja sidomos e krijuesve ishte mjaft e gjerë duke përfshirë një larmi brezash të cilët bashkohen në një eveniment të përbashkët për të njëjtin qëllim. Pikërisht kjo është një arsye më tepër për të kuptuar rëndësinë e këtij evenimenti si dhe përpjekjet serioze të kompozitorëve për të sjellë krijime cilësore dhe shumë të larmishme. Në këtë kontekst mund të përmendim pjesëmarrjen e kompozitorëve shqiptarë të traditës, të cilët hodhën bazat e artit tonë muzikor profesionist. Ndër ta veçojmë: Ç. Zadeja, T. Harapi, T. Daija, Dh. Leka, K. Lara, A. Mula, për të vijuar më tej me brezin pasardhës, ndër të cilët përmendim: F. Ibrahimi, L. Dizdari, Sh. Kushta, H. Zacharian për të arritur në brezin e ri të kompozitorëve: V. Tole, E. Sina, A. Avrazi etj. Një kontribut të rëndësishëm në paraqitjen dinjitoze të krijimeve përkatëse, luajtën dhe interpretuesit qofshin ata këngëtarë apo koncert – maestër. Një komponent mjaft i rëndësishëm, që veprat të jenë të realizuara në mënyrë profesionale dhe dinjitoze është pikërisht interpretimi, i cili shërben si urë lidhëse për përçimin e emocioneve dhe asaj çka ka dashur të përcjellë autori tek dëgjuesi. Edhe në grupin e interpretuesve, rradhiten emra të njohur të muzikës shqiptare si: E. Mihali, Sh. Zani, S. Frasheri, K. Tusha etj., e për të vazhduar me koncert - maestrat A. Tartari, R. Radoja, R.Ciko etj. Duke mos lënë mënjanë edhe krijimtarinë poetike të shkrimtarëve të njohur si: Migjeni, A. Podrimja, Gj. Fishta, D. Agolli, I. Kadare, Xh. Spahiu etj., pena e të cilëve frymëzoi kompozotorët pjesëmarrës për krijimin e romancave tepër interesante. Në krijimtarinë e paraqitur u vu re një larmi tematikash dhe shumë (Një vështrim krahasues: romanca para dhe pas viteve ‘90) alternativa në pikpamje të koncepteve krijuese. Motivet ishin të larmishme, duke përfshirë si ato të inspiruara nga tradicionalja (por të adaptuara në mënyrë koherente) edhe ato me një gjuhë më abstraguese dhe trajtim joskematik të formës. Në kuadër të vijueshmërisë së këtyre koncerteve dinjitoze, të cilat sollën krijime muzikore të reja dhe të arrira në gjininë e romancës, udhëheqësi artistik i këtyre festivaleve kompozitori K. Lara, në një artikull të gazetës „Rilindja Demokratike“ të datës 13 dhjetor 1995, disa ditë pas përfundimit të edicionit të dytë të këtij festivali, shprehet në këtë mënyrë: „Romancat dalloheshin nga një „melos“ i freskët, shprehës, bindës e mbi të gjitha ato karakterizohshin nga një nerv energjik jetësor, larg çdo magnetizimi sentimental. Një cilësi tjetër që vihet re në ndërtimin e romancave është preokupimi, tendencioziteti i krijuesve për një zhvillim, thellim të idesë, drejt një dramaturgjie të menduar, e kjo thjesht jo si kërkesë e gjinisë, por dhe si një shtytje e brendshme e kompozitorit e realizuar me mjete shprehëse harmonike të pasura, me bashkëtingëllime e faktura interesante, të vendosura në një shtrat polifonik të kujdesshëm“ 2 . Gjithashtu në gazetën „Drita“ të vitin 1997, dirigjenti F. Kraja jep vlerësimin e tij në këtë mënyrë: „Duke ndjekur zhvillimin e romancës nga një edicion në tjetrin, vlerën se ajo po pasuron portretin e saj me pamje të reja me zgjidhje kompozicionale të ndryshme si dhe me veçori interesante krijuese. Kjo e parë në drejtim të gjuhës muzikore të përdorur, të formës së saj dhe të përpjekjes për të qënë sa më pranë vetes me individualitetin dhe origjinalitetin“ 3 . Nga sa u tha dhe më sipër, në festivalet e para të romancave, kishte një pjesëmarrje të gjerë të kompozitorëve të traditës. Pothuajse në çdo vit në këtë festival, kanë marrë pjesë kompozitorë si A. Mula, K. Lara, H. Zacharian etj., të cilët sollën krijime të reja të mbështetura si në elementët e traditës ashtu edhe në elementët e një gjuhe të re kompozicionale . Duke dashur të njohim më nga afër se çfarë sollën „ndryshe“ romancat në këto festivale, dhe në përgjithësi të veçantat e prurjeve të reja në gjininë e romancës shqiptare në këtë periudhë, është e rëndësishme të bëjmë disa konstatime për sa i takon koncepteve dhe gjuhës muzikore në krijimtarinë e kompozitorëve të traditës para ’90 në këtë zhanër, ekuilibret e tyre të brendshëm por, njëkohësisht, dhe gjuhën e re muzikore të pas viteve ’90. Ashtu siç dihet për vetë kushtet e kohës para ’90, muzika ashtu si dhe fusha të tjera të artit kanë qënë nën çensurë për të mos dalë nga kornizat ideologjike të kohës. Por krahas këtij fakti negativ dhe frenues për krijimtarinë artistike si dhe atë muzikore si pjesë e saj, romanca shqiptare, duke qënë përgjithësisht me një karakter lirik, ishte disi e mbrojtur dhe jo aq e prekur nga barrierat ideologjike të kohës. Në këtë kontekst, duke pasur në bazë të saj poezinë- lirikën si një element kryesor, ajo ka ardhur e pastër dhe përgjithësisht e pandikuar nga këto politizime. Nëse do ti referoheshim gjuhës muzikore të romancës, do të dallonim një ide më të koncentruar dhe jo shumë eksperimentale para ’90. Ajo qëndronte në disa parametra bazë që lidheshin ngushtësisht me identitetin si aspekt, i cili është një shkallë e caktuar e zhvillimit intelektual dhe shpirtëror që nënkupton në mënyrë konkrete origjinalitetin e një krijimi. Në këtë kuadër ajo paraqiste një konceptim dhe një gjuhë muzikore jo shumë të ndërlikuar duke qëndruar kryesisht në parametra të një melodie dhe harmonie të thjeshtë e pa shumë ndërlikime. Këtu do të bënin pak a shumë „perjashtim“ kompozitorë si Ç. Zadeja apo F. Ibrahimi të cilët ishin më hulumtues në drejtim të gjuhës kompozicionale, të pasuruar me elementë të rinj. Në këto vite romanca trajton tema ku ndërthuren meditime lirike e filozofike, të cilat nëpërmjet figurave komplekse artistike sjellin ndjesi të veçanta emocionale, në sajë të mesazhit që përcjellin. Gjithashtu në një pjesë të tyre spikasin qartë traditat dhe karakteristikat kombëtare të ndërthurura me individualitetet krijuese të çdo njerit prej kompozitorëve. Duke i’u referuar brezit të kompozitorëve të traditës (dhe një brez pas tyre) dallohen mes krijimeve të tyre në këtë zhanër, diferenca kryesisht të karakterit emocional por edhe të teknikës kompozicionale, pra stilit individual të gjithsecilit. P.sh. T. Harapi është një kompozitor lirik dhe melodist, i cili në lirikat e tij përdor melodi të thjeshta dhe shumë të këndueshme me një gjuhë harmonike konseguente dhe pa efekte të jashtme, por gjithashtu ndihet tek ai tonusi nacional ( mbështetja tek muzika popullore shqiptare). Nga ana tjetër, L. Dizdari ishte një kompozitor, i cili i referohej më së shumti frymës romantike, duke shkuar drejt lirikës së peisazhit por edhe drejt asaj të protestës dhe dramatikes, shoqëruar me një gjuhë muzikore më pak skematike. Që tek ky kompozitor u vu re një kalim nga melodizmi lirik drejt recitativit apo deklamacionit dramatik. Kështu ky kompozitor avancoi nga një gjuhë muzikore e thjeshtë drejt një stili vokal disi të komplikuar. Ndërsa lirika vokale e kompozitorit F. Ibrahimi pati një zhvillim të shkallëzuar, duke nisur nga forma e këngës me karakter lirik të përshkruara nga një frymë romantike, e deri tek krijimet e tipit të monologut dramatik, recitativit apo ato me tematike me meditative e filozofike. Nëse në periudhën e parë krijuese të tij, ai kishte një gjuhë të thjeshtë dhe të qartë muzikore, në periudhën e dytë autori nisi të eksperimentonte në kërkim të një gjuhe më bashkëkohore e për të arritur në fund drejt një shprehje muzikore më të thelluar që arrinte drejt karkterit psikologjik. Si rrjedhim, ashtu si në krijimtarinë muzikore shqiptare në përgjithësi edhe në atë të romancës, intonacionet, ritmika dhe elementë të tjerë të folkut tonë muzikor janë shfrytëzuar në një masë të konsiderueshme nga kompozitorët si para edhe pas ‚90, duke i bërë krijimet e tyre më të afërta e me ngjyrime nacionale interesante. Për këtë arsye, sipas gjykimit tim dhe sipas mënyrës se si i kanë „servirur“ kompozitorët shqiptarë elementët popullorë në krijimtarinë e tyre të romancës, sa janë larg dhe afër këtyre elementëve mund të krijohen tre grupime: në grupimin e parë bëjnë pjesë ata kompozitorë dheato krijime të cilat i qëndrojnë më afër elementit burimor popullor, gjë që u vu re edhe në disa prej romancave të krijuara mbi këtë terren si dhe atyre që më tepër ngjasonin me perpunime këngësh popullore; në të dytin, ato krijime, në të cilat janë ndërthurur tradita me konceptimet e reja krijuese; dhe në grupimin e tretë bëjnë pjesë kryesisht kompozitorët e rinj, pa përjashtuar ata të traditës, të cilët janë munduar që vazhdimisht të jenë në kontakt me zhvillimet dhe tendencat më të reja muzikore, gjë që u reflektua edhe tek një numër i konsiderueshëm romancash, veçanërisht të fundviteve ‚90, të cilat ishin larg karakterit nacional, nën një frymë tepër bashkëkohore. Me këto krijime (romanca) kompozitorët tanë i’u përgjigjën kërkesave të kohës, duke sjellë nëpërmjet ndjeshmërive figura të spikatura muzikore. Secili prej tyre përfaqëson një tablo të veçantë, si në një ekspozitë, në të cilën mbizotëron larmia e madhe e stileve, temave dhe ngjyrave të ndryshme tingëllimore. Në disa prej tyre ndihej një zhvillim dhe një përpunim më i madh në thellësi i mjeteve shprehëse muzikore, kurse në të tjera, bashkimi i elementëeve vokal me ato instrumental krijoi një tjetër marrdhënie (ku dhe instrumenti i pianos ishte po aq aktiv sa vokali) duke ndihmuar në mënyrë të ndërsjelltë mendimin apo idenë poetike. Duke i parë këto romanca në një këndvështrim më të detajuar analitik do të vihet re pozicionimi i tyre në disa plane krijuese më evidente. (vijon) (Footnotes) 1 „Nga fletevolanti i festivalit të vitit 1995“. 2 „Romanca shqiptare në një festival“ K.Lara, gazeta Rilindja Demokratike, 13 dhjetor 1995. 3 " Mendime për koncertin e romancës shqiptare“ F.Kraja, gazeta Drita, 28 dhjetor 1997.
Prof.dr.sc.Akil Mark KOCI (vijon nga numri i kaluar) Engjëll Berisha u lind më 24 gusht 1934 në Prizren, ku kreu shkollën fillore dhe shkollën e mesme muzikore; vazhdoi studimet në Akademinë Muzikore në Beograd,është magjistër në muzikologji dhe ka pasur në Sarajevë udhëheqës diplome prof. dr. Zija Kuçukaliq. Engjëll Berisha ka qënë mësimdhënës në Shkollën e Muzikës, Shkollën Normale dhe Gjimnazin e Prizrenit, ndërsa më vonë edhe në SHLP të Prishtinës dhe profesor në Fakultetin e Arteve në Prishtinë, ku ka qenë zëvendësdekan dhe dekan. Ka marrë pjesë në sesione shkencore me kumtesa e ligjerata në Prishtinë, Tiranë, Shkup, Sarajevë, Novi Sad. Ka botuar artikuj, ese, recensione dhe studime për historinë e muzikës e muzikologjinë në „Studime“ (ASHKA), në Leksikonin e Muzikës Jugosllave, 1,2 (Zagreb), në Fjalorin Enciklopedik Shqiptar (ribotim Tiranë). Është autor edhe i një vargu vështrimesh në „Fjala“, „Shkëndija“, „Rilindja“, „Bota sot“, „Koha ditore“, „Pro musica“ (Beograd), „Zvuk“ (Sarajevë).Ka hartuar monografinë „Zhvillimi i stileve në veprat e kompozitorëve të Kosovës“ („Libri shkollor“). Për shkolla të mesme ka botuar dy libra për kulturën muzikore, ndërsa SHLP e Prishtinës i ka shtypur dispensën me titull „Historia e muzikës botërore“. Mban gradën e profesorit të rregullt dhe shumë tituj të tjerë. Duke filluar nga viti 2000 është anëtar korrespondent i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës. Para se të flasim më gjerësisht për këtë libër voluminoz, duhet të theksojmë se shkrimet që janë përfshirë në të, përfaqësojnë vazhdimësinë e qasjes fenomenologjike dhe sëbashku krijojnë një metodë studimi të konceptuar drejt, të ndarë në nëntë grupime ose kaptina, të strukturuara sipas temave dhe rëndësisë së tyre. Pra, autori na bën me dije se nuk është vetëm regjistrues, por i ka paraqitur temat aktuale të kohës në muzikën tonë dhe njëkohësisht ka vënë caqe midis krijimeve të suksesshme dhe atyre më pak të suksesshme, si dëshmi e një studimi korrekt, e një vetëdijësimi të plotë të vështrimit ose më mirë të themi të një interpretimi jo vetëm të veprave tona bashkëkohore, por edhe më gjerë. Në disa punime thellohet më shumë, kurse në disa të tjera na rreshton vetëm fakte, duke i bërë jehonë thënies: „Për atë që nuk është sh- OPINION PER "KONTRAPUNKT" kruar, nuk ka ekzistuar“. Në kaptinën e parë, që titullohet „Vështrime e studime mbi historinë e muzikës artistike shqiptare“, nëse e analizojmë mirë, kemi dy tema jashtë kontekstit, të cilat nuk aspirojnë aspak të jenë në ketë grupim. Është fjala për „Roli i muzikës në jetë dhe shoqëri“ dhe „Kultura muzikore e shekullit XX“. Tema e parë, që do ta konsiderojmë të suksesshme, ka mendime me mesazhe të qarta, siç është roli dhe forca e muzikës në edukim, ndikimi dhe roli i saj si fuqi magjepsëse dhe formuese. Gjithashtu flitet gjerësisht edhe për mendimin e filozofëve të lashtë e sidomos të atyre klasikë grekë, Platoni dhe Aristoteli, që „shkojnë shumë larg në besimin e tyre për rolin e fuqisë së muzikës në edukimin e rinisë“. Autori vëren se „Platoni, në veprën e tij Shteti, koncepton rregullimin e një shteti demokratik skllavopronar, në kuadër të të cilit e paraqit muzikën si pjesë përbërëse të edukimit të rinisë së Athinës krahas mësimit të filozofisë dhe lëndëve të tjera“. Më pas shtjellon edhe nocionin muzikë, „që kishte kuptim më të gjerë se sa në kohët e mëvonshme“. Përsa i përket ndarjes së shoqërive në klasa, ai thotë: „Edhe muzika si pjesë e jetës dhe e shoqërisë do të ketë karakter klasor „ dhe flet për rolin e saj në kuadrin e sistemit me klasa. Gjejmë aty edhe elemente të vërtetë, por baraspeshën ia humbin ca mendime të tejkaluara, një pjesë e të cilave ndoshta kanë qënë aktuale për kohën e monizmit, por sot nuk qëndrojnë aspak, sidomos kur vihet në pikëpyetje muzika e shënjtë. Lidhur me këtë, ndër të tjera, thotë: „Nga kjo muzikë kërkohet të luajë një rol të veçantë në mendjen e shpirtin e njerëzve që të jenë të devotshëm dhe të përvuajtur, t’u nënshtrohen hyjnive të doktrinës kishtare si dhe atyre që predikojnë këtë doktrinë, do të thotë priftërinjve dhe kishës në përgjithësi. Në këtë mënyrë populli do të bëhet i dëgjueshëm jo vetëm ndaj perëndisë, por edhe ndaj pushtetit“. Pra, ky shkrim jo vetëm që s’ka të bëjë me realitetin muzikor, por na sjell ndërmend ligjërimet e bashkëkombësve tanë matanë kufirit shqiptaro-shqiptar në kohën e realizmit socialist dhe të monizmit. Po qe se autori Engjëll Berisha do të kishte shfletuar botime të shteteve që nuk e kanë njohur atë regjim të përbindshëm, me siguri nuk do t’i I dashtun Akil, Here mbas here kam marre prej teje numrin e radhës se Kontrapuntit. Te falënderoj qe m'i ke dërgue dhe te përgezoj per kontributin qe ke dhanë e po jep me atë reviste. Shkurt, je puntor i palodhun, i apasionuem dhe atdhetar. Keto t'i them pa ba zbukurime, bile jam i bindun se kaq jane te pamjaftueshme per ty. Përshëndetje, Rro Ndoja,Florida SHBA KONTRAPUNKT Kontaktoni në Engjëll Berisha: “Studime dhe vështrime për muzikën” kishte përfshirë në këtë artikull. Më tej gjejmë edhe këto: „Rol të rëndësishëm do të luajë muzika edhe në luftën masave“ dhe i referohet Revolucionit Borgjez Francez „kur u krijuan më se 2000 këngë, ndër to edhe Marsejeza e kompozuar nga Rozhe de Lil, e njohur për frymën e saj në veprat e kompozitorëve të famshëm Beethoven, Berlioz, List, Smetana, Lisinski etj“. Flitet për ngjarjet e Komunës së Parisit, ku, sipas vargjeve të Ëzhen Poatje, kompozitori Pierr Dezhete kompozoi Internacionalen, pastaj përmenden këngët e krijuara gjatë Revolucionit të Tetorit, këngët e Luftës Nacionalçlirimtare, roli i muzikës në shoqëritë totalitare, centraliste, jodemokratike ku, siç pohon autori, „Muzika artistike është programuar sipas nevojave propagandistike të ideologjive pushtetmbajtëse“. Flet edhe për rolin e muzikës në edukimin estetik, për forcën e saj në jetën e njeriut, ku hasim edhe në konstatimin se „Muzika, me gjuhën e saj universale, ka hapësirë të gjerë që të komunikojë drejt mes njerëzve, të themi pa përkthyes“. Këtu del në pah ose mosnjohja e ligjësive të brendshme të artit, - gjë që nuk ma merr mendja, - ose kemi të bëjmë me një mendim kuturu se vlerat e tij nuk i takokan universit artistik dhe estetik! Nëse muzika të emocionon dhe të fisnikëron, atëherë i duhet prezantuar „konsumatorit“ më qartë, por kurrsesi nuk i nevojitet e as i hyn në punë „përkthyesi“ për ta kuptuar artin si krijim dhe rikrijim shpirtëror, përderisa ai zgjon ndjenjat dhe emocionet tek çdo njeri. Ky i fundit e shijon në mënyrën e vet, varësisht nga disponimi momental, nga çasti i dëgjimit, nga shkalla e ngritjes intelektuale, nga njohuritë muzikore dhe shumë elemente të tjerë të nevojshëm. Përndryshe, duhet pohuar se autori ligjëron bukur e kjo paraqet pjesë të predikatores individuale për aspektin e invencionit krijues, atë ideoestetik dhe qasjet origjinale, duke rreshtuar një numur të madh kompozitorësh të shquar, pa kode. Tema, e cila, sipas mendimit tim, gjithashtu, nuk duhej ta kishte vendin në këtë kaptinë, është „Kultura muzikore e shekullit XX“, sepse nuk përkon me temën kryesore. Megjithatë e ka shtjelluar hijshëm duke konstatuar se „arti muzikor i shekullit XX nuk është homogjen në pikëpamje të orientimeve stilistike“, sidhe shumë dukuri të tjera të rëndësishme për ketë shekull, siç janë bitonaliteti, dodekafonia, aleatorika, muzika konkrete, muzika elektronike dhe përafërisht shumicën e risive të shekullit XX. Por i kanë shpëtuar pa përmendur „Minimalizmi“ i Filip Glassit, „Thjeshtësia e re“ dhe shumë rryma të reja që janë pjesë e këtij shekulli. Edhepse si muzikolog duhet t’i njohë mirë këto gjëra, për çudi nxjerr përfundime pak a shumë arbitrare dhe të papërfytyrueshme për një shkencëtar, sidomos kur deklaron: „Bëhen eksperimente të ndryshme, por ka edhe insistime që me çdo kusht të bëhen inovacione, kompozitori të bëhet ‘origjinal’ duke iu shmangur çfarëdo parimi estetik dhe rregulle që e shpijnë muzikën në një gjendje kaotike“. Për këto probleme mund të diskutohet edhe më gjerë, por meqë vendi nuk na lejon, po i kujtoj atë që ka thënë shkrimtari e dramaturgu gjerman Lesing: „Kritiku i vërtetë nuk i nxjerr rregullat prej shijes së vet, por shijen e formon në varësi prej rregullave që i kërkon natyra e vërtetë e gjërave“. „Zhvillimi i muzikës shqiptare“, pjesë nga ligjërata e mbajtur në Seminarin e Kulturës Shqiptare për të Huajt në Prishtinë, botuar në gazetën „Rilindja“ të datës 11.09.1976, pas hyrjes që paraqet një histori të shkurtër, flet për begatinë e folklorit muzikor shqiptar, pasurinë e larminë e tij në aspektin melodik e ritmik. Pastaj për ndarjen e tij në muzikën e Veriut (Gegët) dhe të Jugut (Toskët), më tej mbi polifoninë dhe muzikën popullore të fshatit (katundit), sidhe atë të qytetit. Flet edhe për fondin mjaft të pasur të instrumentariumit(?). Mos ndoshta me këtë ka pasur parasysh instrumentet muzikorë? Vazhdon të ndalet mëntutje edhe në muzikën e kultivuar, në hapat e para të saj e deri tek formimi i institucioneve më të rëndësishme muzikore, qofshin në Kosovë, qofshin në Shqipëri, si dhe të shkollave të muzikës. Autori nuk rri pa folur edhe për krijimtarinë artistike në përgjithësi, duke zënë në gojë një plejadë krijuesish shqiptarë në Kosovë dhe në Shqipëri, për të mos lënë mënjanë as veprat simfonike dhe skenike, si dhe dy opera, por harron të përmendë baletet, si në Shqipëri, ashtu edhe në Kosovë. Megjithë vërejtjet e mësipërme, mund të pohojmë se kemi përpara një shtjellim të bukur për albanologët e huaj. Sidoqoftë, përderisa vendosi që këtë temë ta botonte në kuadrin e kësaj përmbledhjeje, atëherë do të duhej ta zgjeronte dhe jo ta copëzonte në tema të tjera, siç janë në vazhdim: „Gjurmët e muzikës artistike shqiptare në Kosovë“, botuar në „Rilindja“, datë 1.05.1985, „Shënime mbi zhvillimin e muzikës artistike në Kosovë“ „Muzika në RP të Shqipërisë“, artikull i botuar në „Zvuk“ të Sarajevës në gjuhën serbokroate në nr. 3/1975, „Krijimtaria korale në Kosovë“, botuar në „Pro musica“ të Beogradit nr. 66/1973. Vështruar në tërësi, të gjitha këto janë një rimarrje e temave të botuara më herët dhe që do t’i ndeshim edhe më vonë. Mund të cilësohen shkrime me interes, por si atyre, ashtu edhe krejt librit, u mungon bibliografia, çka është e palejueshme për një studiues të njohur e sidomos për një institucion të lartë shkencor dhe artistik, siç është Akademia e Shkencave dhe Arteve e Kosovës. Më habit fakti që recenzentëve nuk u ka rënë në sy, jo vetëm kjo, por edhe shumë gabime të tjera. Artikulli pasues, i titulluar „Temat e muzikës shqiptare në disa nga veprat e autorëve sllavë“, botuar në „Rilindja“ më 10 dhjetor 1988, flet gjerësisht për ketë subjekt, kurse në materialin vijues shkruan për „Disa karakteristika te brezit të dytë të kompozitorëve kosovarë“, botuar në „Rilindja“ të datës 13.09.1986. „Ndikimi i stileve në veprat e kompozitorëve shqiptarë të Kosovës“ bën fjalë për stilin si kategori estetike, veçanërisht për stilin në artin muzikor, duke përmendur edhe emrat e kompozitorëve dhe të veprave të autorëve shqiptarë. Ky punim është botuar në „Studime“, nr. 2/1995 të ASHAK (Prishtinë) dhe meriton të lavdërohet, sepse trajton jo vetëm një temë interesante, por edhe sepse autori i referohet stilit të kompozitorëve shqiptarë duke nxjerrë në pah pluralitetin e shprehjeve individuale në veprat e autorëve, të krijuara në rrethana dhe kushte të caktuara. Kompleksiteti krijues i kompozitorëve është konceptuar pa himnizime. Në këtë kontekst, është theksuar fakti që „arti si realizim shpirtëror është rezultat i punës individuale, por edhe aktivitet shoqëror“, jo vetëm në retrospektivë, por edhe në perspektivë. Punimi „Luftrat çlirimtare në veprat vokaleinstrumentale të autorëve kosovarë“, pas një hyrjeje të zakonshme, rreshton luftrat çlirimtare që nga Revolucioni Francez e deri te Lufta Nacionalçlirimtare, sidhe shumë kompozitorë, të cilët kanë krijuar vepra enkas për këto ngjarje, duke filluar nga Gosek, Gretey, Beethoven, Meuili, Lesiri, Kerubini, duke vazhduar me kompozitorët e ish - Bashkimit Sovjetik, si Mkjaskovski e duke ardhur deri te kompozitorët shqiptarë të Kosovës - pothuajse të gjithë kompozitorët e brezit të parë dhe të dytë, veprat e të cilëve na kujtojnë krijimet e realizmit socialist, por me ca mangësi thelbësore. Këtë e them sepse edhe unë jam njëri ndër kompozitorët që kam shkruar pjesë me të njëjtën tematikë. ( (vijon ) E hënë, 18 qershor 2012 55 17
Page 1 and 2: E PËRDITSHME E PAVARUR Drejtor: FA
Page 3 and 4: Rama zhduket për të fshehur gjurm
Page 5 and 6: Halimi: Emërimet në gjyqësor, Pr
Page 7 and 8: Ne, Europa dhe kriza e partive Nga
Page 9 and 10: E hënë, 18 qershor 2012 DITA Tony
Page 11 and 12: U punua për rreth 4 muaj. Hapën n
Page 13 and 14: CMYK CMYK Nr. 25/ Qershor 2012 Inte
Page 15: Eurovizioni ...apo fobizmi klasik
Page 19 and 20: gjitha zhanret e muzikës zhanrin s
Page 21 and 22: KONTRAPUNKT Kontaktoni në Etnomuz
Page 23 and 24: Roli dhe kontributi i Mbretit Leka

KONTRAPUNKT - Gazeta 55

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?