KONTRAPUNKT - Gazeta 55

KONTRAPUNKT
Kontaktoni në
Figura poliedrike e Atë Martin Gjokës
Nga Prof. dr. sc. Akil Mark KOCI
kompozitor
(„24 pjesë nga Atë Martin Gjoka,ofm“ - 1890-1940, përgatitur nga profesor Robert Prennushi)
Në numrin 23 të revistës
Kontrapunkt që boto
het në kuadrin e
„Gazetës 55“ kemi analizuar „24
pjesët nga Atë Martin Gjoka që e
ka përgatitur muzikologu i shquar
Robert Prennushi. Në fillim të artikullit
kam thënë se pjekuria e një
studiuesi e muzikologu qëndron
në madhështinë e artit që përcjell
te perceptuesi. Në këtë vijë
kërkimesh njeriu zbulon vizione të
reja të krijuesit nga sfondi tingullor
që ka kompozuar si kosmogoni
muzikore duke ngërthyer
atë univers të ndjeshëm si shprehje
e procedimeve moderne për
kohën në të cilën jetoi dhe krijoi
në rrethanat e tilla artistike. Kompozitori
në krahasim me poetët
dhe piktorët e ka më vështirë ta
paraqesë thelbësoren e mendimit
të tij, sepse tingulli është shprehja
e tij që paraqet në vete një sistem
metafizik e meditativ pa e kuptuar
perceptuesit sa duhet atë që e thotë
poeti me fjalë dhe piktori me brushat,
mirëpo për një hulumtues
muzikor nuk paraqet vështirësi kur
i njeh sadopak koordinatat e domosdoshme
të krijimtarisë muzikore.
Leksiku zanor në muzikë
paraqet një filozofi në vete si synim
për të qartësuar dhe për të përvijuar
ato preferenca metafizike të
gjendjes shpirtërore gjatë procesit
krijues. Kjo gjë paraqet një preokupim
të madh dhe të vështirë të
autorit për ta arritur qëllimin
përmes shumë konvergjencave artistike.
Ky qëllim nuk arrihet pa
vetëdijen e autorit, siç mendojnë
shumë muzikologë, por shfaqet
shpesh si aluzion duke qartësuar
me tinguj atë tjetrën se çka ka
dashur të thotë në të vërtetë. Ashtu
duhet kuptuar modelet e shprehjes
së tij, kurse temat dhe figurat
muzikore paraqesin metafora
tingëllore shumëkuptimore. E, sa
jemi të përgatitur t’i absorbojmë
në brendinë e shpirtit tonë, ajo
është çështje më vete. Kjo nuk do
të thotë se është vështirë të kuptohet
brendia e veprës, sepse kemi
të bëjmë me ato shtresa muzikore
që na duken si të paqarta. Interferencat
e krijuesit shpesh kridhen
në shumë sfera të panjohura dhe
mu këtu qëndron rëndësia metodoligjike
se nga cili këndvështrim
duhet t’i studiojmë e analizojmë...
Universi tematik dhe estetik
si tingëllim që i takon muzikës së
krijuar nga kompozitori, nuk është
i panjohur në qarqet krijuese në
kërkim të një gjuhe të vet, por është
një mister pse nuk mund ta
kuptojmë esencën e tij, sepse kompozitori
na sjell një rezultat
origjinal të botës së vet shpirtërore
me përmasa të reja të vizioneve
racionale,si kaptina artistike, na
sjell pra një lirizëm të ndjeshëm
me veprën e krijuar.
A i gjejmë të gjitha këto që i
theksuam në veprat e Atë Martin
14 55 E hënë, 18 qershor 2012
Gjokës(?) Ky studiues ka një prodhimtari
të gjerë krijuese, me vlera
të pakontestueshme kombëtare.
Porse nuk mund ta bëjmë një analizë
më te thukët serioze për të saktësuar
nivelin kombëtar të këtyre
studimeve, sepse për një veprim të
këtillë na mungojnë veprat e tija.
Ndërkaq, 24 pjesët do t’i analizoj
nga aspekti kryesisht estetik (e për
fat këto pjesë i kam para vetes) do
t’i qesim në pah vlerat relevante të
tija, pra, të një pjesë të krijimtarisë
së tij. Këto, sa më duket, kanë
shumë elemente që na paraqiten
si shtresa të diskurseve të larttheksuara
si paritet i mirëfilltë muzikor.
Kam dëgjuar me shumë
kujdes të 24 pjesët dhe shpreh
mendimin tim për to, me një
rezervë se nuk kam hyrë aq shumë
në thelbin e koordinatave muzikologjike,
por i kam trajtuar si
përshtypje dhe si përjetime që më
kanë mbetur gjatë dëgjimit, kur po
gjurmoja metaforën e metoniminë
si akte krijuese. Kompozimi i parë
me titull Praleudium MGK 1 (pjesa
hyrëse e muzikës, paraloja, fillimi
etj.)realizohet hyrje të ngadalshme
me tingujt e-fis g në dorën e djathtë
për t’u zhvilluar në një katër
zërash d-h-g-g dhe zgjidhet në akordin
fis-h-dis-h, gjë që paraqet një
risi për kohën kur është kompozuar.
Në këtë mënyrë sajohet një
rrëfim i brendshëm që e zhvillon
pjesën me tingujt c-c-e-a dhe vazhdon
me tingujt ritmikë si të fillimit
a-h-c, duke krijuar vargëzimin
tingëllor të ndjeshëm përmes llojllojshmërisë
ritmike që merr një
zhvillim të plotë. Në tërë kompozimin
na paraqitet tretingulli ritmik
i njëjtë, por melodikisht i ndryshuar
duke bërë kërcime në intervale
të ndryshme herë të kuartës,
herë të kuintes e ndonjëherë të
sekstes. Nëse këto akorde shikohen
vertikalisht, shprehin edhe
ndërrimin e disponimeve pa ndonjë
sintezë refleksive, por si përfytyrim
ilustrativ. Dëgjohen me shumë
kujdes dhe krijojnë një disponim
të mrekullueshëm. E gjitha kjo na
bën të shtrojmë pyetjen se a është
e mundur që Atë Martin Gjoka me
këtë kompozim na mahnit duke
gjetur dhe duke sjellë një shprehje
të re, natyrisht, për kohën kur
është krijuar viteve të dyzeta të
pjesës së parë të shekulli XX,kur
krijuesit tanë bënin orvatje që me
atë pak dituri nga harmonia dhe
kontrapunkti të sajonin kompozime
të thjeshta.
Ky kompozim, i cili zgjat rreth
katër minuta, mbaron po me ato
të njëjta nota e-fis-g si në fillim dhe
me një lloj kadence, thënë kushtimisht,
por këtë herë në bas, pra në
dorën e majtë, duke përfunduar në
E-magjore në nota gjysmë dhe arpegioja
E-a-gis-e.
Përshtypja e përgjithshme e
këtij kompozimi është se, sipas mendimit
tim, ka realizuar një kompozim
me shumë mjeshtëri duke sjellë një
polifoni të re që nuk haset te kompozitorët
e tjerë shqiptarë të kohës.
Kompozimi i dytë me titull OF-
FERTORIUM GK2(Paraqitja, ngritja
lartë e Hostnes, pjesë për organ
që luhet në mes Credo-s (Besoj)
dhe Sanctus (Shenjt), nuk ka datë
se kur është kompozuar në tonalitetin
E-magjore, edhe nëse e dimë
se është kompozuar për orgë-harmonium,
është plot begati harmonike,
të cilat i zbërthen deri në
fund. Krijuesi vepron falë rregullave
skolastike dhe të duket se ke
të bësh me një poetikë muzikore
të bukur si përjetim i ngjarjeve të
një vetmie personale e kjo jepet pas
taktit 12 kur edhe bën zgjidhje të
bukur duke përfunduar në si-minore
me nota të plota. Vazhdon
disa takte në njëjtin tonalitet pë
t’u kthyer prapë në E-magjore në
13 taktet e ardhshme dhe për ta
përfunduar po aty dhe për të fillu-
ar në E-bemol magjore në 15 takte e
ardhshme dhe prapë për t’u kthyer
në tonalitetin fillestar E-magjore. Po
t’i dëgjojmë me kujdes, harmonitë
e saja lëvizin pa ndonjë efekt të
madh, ato na sjellin harmoni të
ngjeshura me reflekse dhe impulse
të pashprehura nga bota intime e
autorit. Kjo manifestohet në tërë
kompozimin si subjekt poetik jo
vetëm në aspektin melodikë, harmonik,
por edhe në atë ritmik për
ta mbyllur me një temë të bukur, e
cila shndërrohet në një lloj kodi artistik.
Duhet theksuar se ky metaligjërim
muzikor nuk është i
ngarkuar me disonanca në rrjetin
e impulseve të veçuara, që në
mënyrë emocionale shprehet
përmes tingujve të zgjedhur konsonante
si karakteristikë e kohës
kur krijoi dhe veproi Atë Martin
Gjoka. Këto përsiatje të tija muzikore
sikur na bëjnë me dije se autori
edhe pse jetoi në kohën kur
disonanca është pjesë e pandarë e
kompozimeve të bashkë-kohanikëve,
ai sikur me qëllim largohet
nga ato duke menduar se nuk e
kanë vendin në këto 24 pjesë për
harmonium. Kjo nuk do të thotë
se, aty-këtu, nuk gjejmë edhe të
përdorurit e tyre, por në një masë
tejet, tejet minore. Në ngjizjen dhe
shkrirjen e këtyre tingujve, bazuar
në dy tonalitete që i theksuam më
parë, ai sikur do që të transformojë
konstanten e këtij kompozimi, që
e ka titulluar si Offerterium e që
paraqet si pjesë e Meshës katolike
si thamë më parë do të thotë si
Paraqitje, ngritja lart e Hostnes,
pjesë për orgë që luhet në mes Credo-s
(Besoj) dhe Sanctus (Shenjt)
për të paraqitur me shumë arsye
tërë atë stuhi të brendshme
shpirtërore, të cilën e shfaq
përmes një vigjëllimi të mrekullueshëm.
Filozofi gjerman Johan
Fihte (1762-1814),“përfaqësuesi
kryesor i idealizimit subjektiv në
filozofinë gjermane“ (A.Uçi Universi
estetik-Bota moderne), me të
drejtë konstaton se „Arti synon
t’i japë botës ekzistencë ideale, si
përfytyrim subjektit“, për të sjellë
në një epistemologji që na fut në
botën e tingujve të ligjërimit muzikor,
sepse muzika, sipas Hegelit,
„është arti që shpreh në mënyrë
më të plotë përmbajtjen substanciale
estetike të frymës absolute“.
Mbase Atë Martin Gjoka për këtë
nuk ka qenë i vetëdijshëm gjatë
krijimit në aspektin estetik dhe
filozofik, mirëpo radhitja e tingujve
krijon këtë disponim, sepse
prapë, si thotë Kanti, „Merita e
muzikës qëndron në forcën e subjektivitetit
të saj...“. Ndërkaq, falë
muzikologut të shquar Robert
Prennushit, i cili ka përgatitur një
botim voluminoz me 24 pjesë-kompozime
të kompozitorit tonë të
shquar poliedrik, Martin Gjoka
O.F.M., të kompozuara me aq
mjeshtëri dhe sens, që i ka
mbledhur dhe mbi këtë sajim të
kompozuara bukur dhe me mjeshtëri,
depërtohet në botën mistike
të kompozitorit.
Në numrin 26 të Kontrapunktit do
të flasim edhe për 2 pjesët e tjera të
kompozuara nga Atë Martin Gjoka.
Requiem për kompozitorin Musa Piperku
○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○
Nga Ibrahim EGRIU
Me 14 qershor janë
mbushur 7 (shtatë) vjet
nga vdekja e kompozitorit,
atdhetarit, engjëllit, krijuesit dhe mentarit-
Musa Piperku.
Sot katër vjet, në pranverën e Prishtinës
legjendare, mijëra e mijëra bashkëkombas
nga të gjitha trojet etnike, me nderime
te mëdha, ia dhënë lamtumirën e fundit
birit të tyre shumë të dashur e të pavdekshëm-Musa
Piperku, i cili, me punën e
tij të palodhshme i la muzikës autoktone
shqipe gjurmë të thella në drejtim të komponimit
të këngës së pastër autoktone
shqipe. Shumë është shkruar e folur për
këtë bir të Madh të popullit tonë, i cili,
gjatë viteve 1967/68, me komponimet
muzikore të tia, përmes Ansamblit dibran
„Liman Kaba“ me këngët:“Trim o
Skënderbe“,“Bukuri-ri në Shqipëri“, „Trim
o Bajram Curr“ „Se Shqipëria nuk don
tjetër, veç do vendin me çlirue“ etj. etj. të
interpretuara nga korri dhe solistët e mirënjohur:
Sulejman Borova, Haxhi Maqellara
e Violeta Turkeshi e gjëmuan, jo vetëm
Kaçanikun e Idris Seferit, por mbarë Kosovën
dhe, s’kaloi pak kohë, në Nëntorin e
Tretë të ´68-tës filluan demonstratat
gjithëpopullore dhe e tërë Kosova u çua në
këmbë, me kërkesat: Duam Universitet!
Liri, barazi dhe Republikë! Trepça punon,
Beogradi ndërton! Pra, po ky Ansambël
dibran i udhëhequr nga kompozitori
i Madh, Musa
Piperku, i dha shtytje e shkas
U D B-së dhe pushtetarëve
ishjugosllav të ndërmarrin
masa represive ndaj
kryatrit trim Sali Bajra,
Bedri Kyçykut, Latif Nallabanit
dhe intelektualëve të
tjerë atdhedashës.Në
takimin e parë me z. Sali Bajra,
m’u drjtua e pyeti: Si e
kam kompozitorin Musa Piperku? Mandej
vazhdoi: Ai eshte një engjëll, ashtu i dashur,
ashtu i matur, ashtu fisnik, ashtu i ditur,
aq atdhedashës, ashtu simpatik e i bukur
sa që kurrë s’mund ta harroj bisedën me te
në Darkën e shtruar për nder të Ansamblit
„Liman kaba“, i cili fliste
qetë e pak dhe që punonte
shumë, theksoi z. Sali Bajra.
Me rastin e katërvjetorit
të vdekjes së tij, me respekt e
krenari e perkujtojnë më të
afërmit e tij, shokët e tij,
miqët e tij dhe mbarë kombi
shqiptar kudo ne botë. Sjellja
dhe shembëlltyra e tij do
të mbesin udhërrefim për të
gjithë brezërit e ardhshëm.
Ai s’ka vdekur dhe do jetojë i gjallë gjithmonë
në zemrat tona. Lavdi veprës së
tij!Shpirti i tij le t’i prehet plot dritë!
Diber e Madhe, 14 qershor 2012
Me pietet e lote te pathare, shokët e
miqët dibranë nga Diaspora.
Ishte njeri i përkushtuar, i qetë, i matur dhe i këndshëm, veti këto që e
dallonin prej të gjithë kijuesve tanë. Por temperamenti i tij krijues gufonte me
një dinamikë të brendshme, plot veçanti dhe energji krijuese. Brenda një kohe
të shkurtër u bë kompozitori më i dalluar i këngës shqiptare në të tre zhanret:
në këngën zbavitëse, në muzikën me frymë popullore dhe në këngën për fëmijë.I
devotshëm në krijimtari, i devotshëm në jetë dhe në marrëdhënie me njerëzit,
Musa Piperku la një trashigimi muzikore të denjë për respekt. Për një kohë të
shkurtër ai ishte kompozitori ynë më i dalluar i këngës shqiptare dhe hyn në
radhët e kompozitorëve të parë kosovarë. Shfaqja e tij në skenën tonë muzikore
nga fillimi i viteve ‚70 të shekullit të kaluar, (krahas Severin Kajtazit, Tomor Berishës,
Krist Lekaj, Akil Kocit, Muharrem Qenës, Qazim Dushkut, Fahri Beqirit,
Esat Rizvanollit, Gjergj Kaçinarit etj.), lidhet me punën që bëri si bashkëpunëtor
dhe redaktor në Radio Prishtinën e atëhershme, për të ndjekur një rrugë e cila
tashmë ishte përvijuar qartë nga një fond i konsiderueshëm i krijimeve muzikore
në gjininë e muzikës zbavitëse te ne.Ai u bashkangjit në këtë rrugë me plot
sukses dhe shpejt u bë ndër më të dalluarit e kësaj fushe. Akil Koci (kompozitor)