Prerja e kordonit të jetës - ESI

Kroacia. Kjo fabrikë pushoi se prodhuari kur kroatët u larguan në vitin 1991. Në fund të
viteve 80-të, jo më shumë se 1.500 persona ishin të punësuar në ndërmarrjet shoqërore
komunale me rreth 50.000 vende pune, shumica prej të cilëve ishin serb dhe kroatë.
Mungesa e dinamikës ekonomike në qytete kishte pasoja edhe për zonat rurale, sidomos për
fshatrat shqiptare. Në vitin 1950 komuna e Vitisë kishte 700 banorë, ku pothuajse asnjë prej
tyre nuk ishte shqiptar. Në vitin 1978, kur Isa Uka, një zyrtar drejtues i komunizmit nga
Lubishta, bleu një shtëpi në qytet, u bë njëri nga 7 blerësit shqiptar.
Fshati Lubishtë mbeti i paprekur nga hapat më të thjeshtë të zhvillimit. Sistemi elektrik
mungoi deri në vitet 70-të. Rruga për në fshat u ndërtua vetëm në vitin 1976. Deri atëherë,
njerëzit shkonin në fshatin Viti në këmbë duke kaluar poshtë luginës e cila ishte shpeshherë e
pakalueshme edhe për traktorët. Në dimër, kjo rrugë ishte e pamundur të kalohej për muaj të
tërë. Në Lubishtë shumë pak njerëz arritën të shkollohen dhe të gjejnë punë diku tjetër në
Kosovë. Megjithatë, kjo ishte një gjë e rrallë. Lubishta kaloi nga prapambetja ekonomike e
kohës para socialiste, në varfërinë pas socialiste, pa pasur ndonjë periudhe modernizimi
ndërmjet këtyre fazave ekonomike.
Në fshatin Cërrcë të komunës së Istogut, ndodhi krejt ndryshe. Kur Imer Maxharraj u bë një
nga personat e vetëm të fshatit që filloi një karrierë akademike – duke kaluar 8 vjet në
shkollën e mesme në Istog para se të vazhdonte studimet për bujqësi në Beograd ai
konsiderohej një rast i veçante. Deri në luftën e dytë botërore, në Kosovë nuk ka pasur
shkolla fillore në gjuhën shqipe. Ndërsa, deri në vitet 1960, shkollat e mesme numëroheshin
në gishta. Duke qenë se arsimimi ishte kusht për t´u punësuar, fshatarët shqiptarë u
përjashtuan nga ekonomia zyrtare për shkak të gjuhës së tyre. Për fshatarët, arsimimi
nënkuptonte lidhje me gjuhën dhe kulturën serbe, gjë të cilën shumë njerëz e refuzonin.
Prej viteve 1960-të, u zhvillua një fushatë madhore për luftimin e analfabetizmit në zonat
rurale, dhe shumë fëmijë të bujqve vazhduan shkollimin e mesëm. Qëndrime të reja ndaj
shkollimit filluan të shfaqeshin: ‘Veç me shkollim ka ardhmëri’ Në imagjinatën popullore,
edukimi u bë alternativë e migracionit, dhe rrugë e preferuar për stabilitet ekonomik.
Kjo gjë stimuloi një revolucion për shpresa në një jetë më të mirë, si edhe u përshkrua nga
Berit Backe në fshatin Isniq, të Kosovës Perëndimore gjatë viteve 1970. Mundësitë e
punësimit pa kualifikim shkollor pothuajse nuk ekzistonin. Sipas Backe,
“njerëzit filluan ta shohin shkollimin si rrugën më e shpejtë drejt modernizimit. Kjo gjë u
shfaq sidomos pas përmirësimit të statusit të gjuhës shqipe gjatë vitit 1968, në shkolla
dhe administratë dhe sidomos pas hapjes së Universitetit në vitin 1969 në Prishtinë.” 58
Duke iu referuar Backerit, fshatarët e shihnin shkollimin si „ një investim të sigurt’- frazë kjo
e cila pasqyron optimizmin e viteve 1970-të.
Komunizmi në Cërrcë krijoi po ashtu variante të tjera pune. Që nga viti1989 në komunën e
Istogut, 60 fshatarë gjetën punë në ndërmarrjet socialiste dhe 40 të tjerë u pajisën me vende
58
Berit Backer, Behind Stone Walls – Changing Household Organisation Among the Albanians of
Kosova, 1979, f. 40.
20