Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Ekzistenca e vazhdueshme e familjeve me shumë anëtarë në Kosovë, megjithe zhdukjen e<br />
tyre nga pjesa tje<strong>të</strong>r e Ballkanit, ësh<strong>të</strong> një nga karakteristikat përcaktuese për Kosovën rurale<br />
sot. Në shikim <strong>të</strong> parë, një gjendje e tille duket çudi<strong>të</strong>risht anakronike, duke marrë parasysh<br />
ndryshimet e mëdha në ekonomi dhe shoqëri që nga Lufta e Dy<strong>të</strong> Bo<strong>të</strong>rore, si ësh<strong>të</strong> dobësimi<br />
i je<strong>të</strong>s tradicionale baritore, kufizimi i bujqësisë dhe ardhja e ekonomisë moderne.<br />
Në Kosovën e një gjysmëshekulli më parë, toka ishte e mjaftueshme. Ishte fuqia punëtore<br />
mungesë për familjet bujqësore. Më shumë burra në familje, nënkuptonte më shumë pasuri<br />
dhe fuqi, duke qenë se punohej më shumë tokë dhe mbaheshin më shumë bagëti. Familjet<br />
ishin <strong>të</strong> ve<strong>të</strong>-financuara në shumë aspekte, që nga ushqimi dhe veshmbathja, e deri te<br />
ndërtimi i orendive, dhe merrnin shumë pak pjesë në ekonominë moderne. Vdekja e larte<br />
foshnjore ne a<strong>të</strong> kohë e mbajti <strong>të</strong> ulët numrin e populla<strong>të</strong>s, duke parandaluar kështu që<br />
familjet <strong>të</strong> bëheshin aq <strong>të</strong> mëdha sa <strong>të</strong> mos menaxhoheshin më.<br />
Sidoqof<strong>të</strong>, që nga viti 1950 e këtej, përmirësimi i shërbimeve shënde<strong>të</strong>sore në Kosovë, çoi në<br />
rënie <strong>të</strong> shpej<strong>të</strong> <strong>të</strong> vdekshmërisë dhe rritje <strong>të</strong> popullsisë. Si rezultat i përmirësimit <strong>të</strong><br />
përkujdesjes shënde<strong>të</strong>sore, mesatarja e je<strong>të</strong>s përgja<strong>të</strong> viteve 1952 – 1982, shënoi rritje nga 49<br />
në 68 vjet për meshkuj dhe nga 45 në 71 për femra! Deri në 1980, rritja e popullsisë ishte mbi<br />
2.5%, më e lar<strong>të</strong> se në 1940. 47 Në kë<strong>të</strong> shkallë, popullsia dyfishohet çdo 30 vjet.<br />
Rritja e popullsisë i detyroi familjet <strong>të</strong> ndërtojnë sh<strong>të</strong>pi <strong>të</strong> reja dhe <strong>të</strong> ndahen për <strong>të</strong> jetuar. Në<br />
Cërrcë, familja e Rugovës së pari u nda në vitin 1949 – ngjarje e madhe kjo, e cila akoma<br />
kujtohet nga gjeneratat e vjetra. Sot atje janë 27 familje Rugova, që jetojnë në një lagje <strong>të</strong><br />
veçan<strong>të</strong> e quajtur mëhallë Rugova. 48 Kurse familja e Imerit, Maxharraj, së pari u nda në vitin<br />
1961, dhe tani ‘mëhalla’ Maxharraj përmban 16 familje. Rexhajt, <strong>të</strong> cilët u ndanë <strong>të</strong> parët, e<br />
rri<strong>të</strong>n numrin e familjeve në 91 sh<strong>të</strong>pi në ‘mëhallën’ Rexhaj.<br />
Nga secila ndarje familjare, toka iu nda djemve, dhe toka e pronësuar nga secili anëtar i<br />
familjes u zvogëlua. Gja<strong>të</strong> këtij procesi <strong>të</strong> fragmentimit <strong>të</strong> tokës, rënia e pasurisë në familjet e<br />
pasura <strong>të</strong> dikurshme do <strong>të</strong> ishte e shpej<strong>të</strong>. Sot, mesatarja e tokës <strong>të</strong> një pronari në Cërrcë dhe<br />
Lubish<strong>të</strong> ësh<strong>të</strong> përafërsisht 1 hektar. Një numër i madh i familjeve nuk kanë fare tokë<br />
bujqësore. Si rezultat, pasuria e familjeve rurale ka rënë dukshëm 49 , duke rënë pre e<br />
ekonomisë moderne. Mënyra tradicionale e jetesës ka kaluar, dhe një pjesë e madhe e<br />
produkteve ushqimore tani duhen blerë. Mjesh<strong>të</strong>ri<strong>të</strong> tradicionale për ndërtim dhe karpentieri<br />
paguhen tashmë, duke formuar bazën e sektorit privat rural.<br />
Ka pasur ndryshime edhe në mënyrën e jetesës fshatare. Analfabetizmi, i cili ishte model i<br />
viteve 1940, ka rënë tashmë në 21% në vitin 2000 (edhe pse kjo shifër ësh<strong>të</strong> prapë më e lar<strong>të</strong><br />
se ajo e viti 1981) 50 . Ndërmjet moshave me <strong>të</strong> reja se 30 Vjeç, kjo shifër ka rëne ne me pak<br />
47 Karl Kaser, Familie und Verwandtschaft auf dem Balkan, 1995, f. 138.<br />
48 Familjet e organizuara sipas Mëhallave mbeten akoma forma <strong>të</strong> rendësishme në organizimin e je<strong>të</strong>s<br />
sociale. Vendime që kanë <strong>të</strong> bejne me fshatin (si p.sh. si do ndërtohet nje varrezë e re në 2006-en)<br />
merren në këshillin e përfaqsuesve <strong>të</strong> mëhallave.<br />
49 Me rritjen e kërkesës për tokë, familjet fillojnë <strong>të</strong> ndërtojnë sh<strong>të</strong>pi në tokë që sherben për kullotat<br />
dimërore për gjedhët. Kështu nese ata do <strong>të</strong> duan <strong>të</strong> blejne ushqim për dele, kjo nuk do <strong>të</strong> sjelle më<br />
perfitim.<br />
50 Qendra për Edukim e Kosovës, Facts and Figures about education in Kosovo, 2001.<br />
17
Change language