Panagmula ti Papaya Ditoy Hawaii - College of Tropical Agriculture ...
Panagmula ti Papaya Ditoy Hawaii - College of Tropical Agriculture ...
Panagmula ti Papaya Ditoy Hawaii - College of Tropical Agriculture ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
UH–CTAHR <strong>Panagmula</strong> <strong>ti</strong> <strong>Papaya</strong> <strong>Ditoy</strong> <strong>Hawaii</strong> F&N-3a — Aug. 2005<br />
gin.” Daytoy a kadawyan maiparabaw <strong>ti</strong> “daga a virgin”<br />
(daga a naggapu i<strong>ti</strong> talon a saanpay idi a namulaan i<strong>ti</strong><br />
papaya) i<strong>ti</strong> kabengbeng <strong>ti</strong> 1 ⁄2 a kadapan i<strong>ti</strong> abut a<br />
pagmulaan. Daytoy a daga tulonganna a dumakkel <strong>ti</strong><br />
ramot <strong>ti</strong> bunobon i<strong>ti</strong> lugar nga awan <strong>ti</strong> buotna aginga a <strong>ti</strong><br />
bunobon dumakkel ken maibturanna nga abaken <strong>ti</strong><br />
makadadael a buot kabayatan i<strong>ti</strong> idadanon dagi<strong>ti</strong> ramot<br />
i<strong>ti</strong> ruar <strong>ti</strong> ayan <strong>ti</strong> “daga a virgin.” Agsipud ta <strong>ti</strong> lava nga<br />
‘a‘ä dagdaga a nakaro <strong>ti</strong> porousna, <strong>ti</strong> panagpaasok <strong>ti</strong> daga<br />
babaen i<strong>ti</strong> agas (fumiga<strong>ti</strong>on) saan a tumutop, ngem<br />
dagitoy a daga masapul a baybay-an i<strong>ti</strong> unos <strong>ti</strong> 3–5 a<br />
tawtawen sakbay a mulaan manen i<strong>ti</strong> papaya.<br />
Dagi<strong>ti</strong> talon nga addaan mineral a dagana, naba<strong>ti</strong> a<br />
bubuot, ken ig-igges a nematodes mabalin a maaramid <strong>ti</strong><br />
fumiga<strong>ti</strong>on. Maipaasok <strong>ti</strong> agas i<strong>ti</strong> sirok <strong>ti</strong> naiyaplag a plas<strong>ti</strong>k<br />
ken aguray <strong>ti</strong> 2–3 a lawas nga agawaaw <strong>ti</strong> agas tapnon<br />
saan a maperdi <strong>ti</strong> bunobon a maimula. Ti fumiga<strong>ti</strong>on<br />
ikabassitna <strong>ti</strong> panagadu <strong>ti</strong> igges a nematode ken naba<strong>ti</strong> a<br />
buot ket palubosanna a dumackel dagi<strong>ti</strong> ubbing a ramot i<strong>ti</strong><br />
kaawan dagi<strong>ti</strong> “organismo a pathogenic.”<br />
Kada<strong>ti</strong> talon a nagameran i<strong>ti</strong> Phytophthora, mabalin<br />
nga mausar <strong>ti</strong> maipalubos nga agas para i<strong>ti</strong> buot a<br />
mangsellep i<strong>ti</strong> daga a pakaimulaan <strong>ti</strong> bunobon.<br />
Dagi<strong>ti</strong> bukel a maimula i<strong>ti</strong> daga wenno i<strong>ti</strong> tapaw<br />
mabalin a madadaelda kadagi<strong>ti</strong> marabu<strong>ti</strong>t ken bao.<br />
Mabalin a mailasin <strong>ti</strong> panagdadael dagi<strong>ti</strong> bao babaen i<strong>ti</strong><br />
panangkita kadagi<strong>ti</strong> pagilasinan a kas kadagi<strong>ti</strong> nakali i<strong>ti</strong><br />
rabaw <strong>ti</strong> daga ken <strong>ti</strong> kaadda dagi<strong>ti</strong> tedtedda. Dagi<strong>ti</strong> arabas,<br />
birurukong, ken diladila masansan a lamutenda dagi<strong>ti</strong><br />
bunobon a papaya.<br />
Panangpili i<strong>ti</strong> sex <strong>ti</strong> mula<br />
Dagi<strong>ti</strong> bukel kadagi<strong>ti</strong> nadumaduma a solo makaitedda<br />
i<strong>ti</strong> dua a kita a mula i<strong>ti</strong> panagpaadu: babai ken<br />
hermaphrodita. Nupay awan <strong>ti</strong> paggidiatan <strong>ti</strong> kalidad <strong>ti</strong><br />
raman dagi<strong>ti</strong> bunga kadagitoy nagkadua a kita, dagi<strong>ti</strong><br />
agtagtagilako kaykayatda <strong>ti</strong> kasla langa <strong>ti</strong> peras nga<br />
aggapu kadagi<strong>ti</strong> mula a hermaphrodita ngem dagi<strong>ti</strong><br />
nabukbukel a bunga <strong>ti</strong> babai a mula. Kadagi<strong>ti</strong> babbai a<br />
mula nasken <strong>ti</strong> pannakapolinate-da tapnon agbungada,<br />
ken mabalin nga adda <strong>ti</strong>empo nga awan bungada no awan<br />
<strong>ti</strong> pannakapolinate-da.<br />
Amin dagi<strong>ti</strong> uppat a cul<strong>ti</strong>var (‘Kapoho’,<br />
‘Waimanalo’, ‘Sunrise’ ken ‘Sunset”) ken dagi<strong>ti</strong> dua a<br />
transgenic cul<strong>ti</strong>var (‘UH Rainbow’ ken ‘UH Sun Up’)<br />
makaipaayda i<strong>ti</strong> babai laeng wenno sabong a<br />
hermaphrodita laeng. Ti posibilidad a makaparnuay i<strong>ti</strong><br />
mula nga addaan <strong>ti</strong> dackel a bungana masansan a<br />
4<br />
mapadackel para i<strong>ti</strong> usaren a naata a bunga. Ti kaadda<br />
dagi<strong>ti</strong> lallaki a mula a papaya kada<strong>ti</strong>gi taltalon a<br />
pagtagilako ipakitana nga adda panag out-crossing <strong>ti</strong><br />
nadumaduma a saan a solo.<br />
Dagi<strong>ti</strong> paggugusto a mula a hermophrodita kada<strong>ti</strong>gi<br />
sabong nga addaan agpadpada nga addaan ubetda (paset<br />
<strong>ti</strong> bagi <strong>ti</strong> babai) ken supsupot <strong>ti</strong> pollen (organ <strong>ti</strong> lalaki),<br />
mabalin a polinetandan <strong>ti</strong> bucodda a sabong. Dagi<strong>ti</strong><br />
sabong a hermaphodita kasla nag<strong>ti</strong><strong>ti</strong>mbukel a tubo ngem<br />
<strong>ti</strong> babai a sabong kasla bombilia i<strong>ti</strong> puon na<strong>ti</strong>rad i<strong>ti</strong> udina<br />
(kitaem <strong>ti</strong> ladawan). Dagi<strong>ti</strong> babbai a sabong addaanda<br />
i<strong>ti</strong> ubet ngem awananda <strong>ti</strong> supot <strong>ti</strong> pollen.<br />
Panagpaingpis<br />
Maaramid <strong>ti</strong> panagpaingpis tapnon maikabassit <strong>ti</strong><br />
panaglulumba ngem maiba<strong>ti</strong> <strong>ti</strong> umno a kaadu a mula<br />
tapnon sigurado nga addada mula a hermaprodita. Kada<strong>ti</strong><br />
talon a maideretso a maimula dagi<strong>ti</strong> bukel, mamitlo a<br />
mapaingpis dagi<strong>ti</strong> mula. Umuna, maysa a bulan kalpasan<br />
nga agtubtuboda, <strong>ti</strong> kaadu <strong>ti</strong> bunobon 6–10 i<strong>ti</strong> kada abut.<br />
Maikadua, i<strong>ti</strong> maikatlo a bulan kalpasan <strong>ti</strong> panagtubo,<br />
maikabassit pay <strong>ti</strong> kaadu <strong>ti</strong> bunobon i<strong>ti</strong> tallo a mula isu<br />
nga pagtuladan dagi<strong>ti</strong> pagtagilako a solo a cul<strong>ti</strong>var, adda<br />
2:1 a panagbagay i<strong>ti</strong> sex (2 a hermaphrodita i<strong>ti</strong> kada<br />
maysa a babai a mula), maipatalged <strong>ti</strong> 97 a porsiento a<br />
gundaway nga adda maba<strong>ti</strong> a maysa a hermaprhodita a<br />
mula. Ti transgenic ‘UH Rainbow; hybrid, isu addan i<strong>ti</strong><br />
1:1 a panagbagay i<strong>ti</strong> sex (maysa a babai a mula), lima a<br />
mula <strong>ti</strong> maiba<strong>ti</strong> i<strong>ti</strong> kada abut. Ti maikatlo a<br />
panangpaingpis maaramid i<strong>ti</strong> panagsasabong, isu a<br />
maiba<strong>ti</strong> <strong>ti</strong> maysa a hermaprhodita a mula. Dagi<strong>ti</strong><br />
pagtagilako a cul<strong>ti</strong>var mangrugida nga agsabong<br />
kalpasan <strong>ti</strong> agarup a 6 a bulan, malaksid <strong>ti</strong> ‘Kapoho’, isu<br />
nga agsabong i<strong>ti</strong> maika 8 a bulan.<br />
Abuno<br />
Kasasaad <strong>ti</strong> ‘a‘ä lava<br />
Ti kasasaad <strong>ti</strong> panagabuno kadagi<strong>ti</strong> poroso a dagdaga<br />
nga ‘a‘ä idiay Puna maigidiat kadagidiay dagdaga a<br />
pagmulaan i<strong>ti</strong> papaya nga isu a dagdaga a napasayaaten.<br />
Ti Listaan 2 ipakitana <strong>ti</strong> maysa a gagangay a panagabuno<br />
kadagi<strong>ti</strong> kaaduan nga agmulmula idiay Puna.<br />
Agsipud <strong>ti</strong> kasasaad <strong>ti</strong> poroso a daga nga ‘a‘ä ken <strong>ti</strong><br />
kaadu <strong>ti</strong> tudo idiay Puna, maiyad-adu <strong>ti</strong> abuno ngem i<strong>ti</strong><br />
saggabassit a panagikabil ken assideg nga babaet.<br />
Manipud siam a bulan <strong>ti</strong> kalakay <strong>ti</strong> mula, 0.3% a boron<br />
(B) <strong>ti</strong> mainayon i<strong>ti</strong> abuno ken maikabil i<strong>ti</strong> baet <strong>ti</strong> innem<br />
a bulan.