22.08.2013 Views

Panagmula ti Papaya Ditoy Hawaii - College of Tropical Agriculture ...

Panagmula ti Papaya Ditoy Hawaii - College of Tropical Agriculture ...

Panagmula ti Papaya Ditoy Hawaii - College of Tropical Agriculture ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

UH–CTAHR <strong>Panagmula</strong> <strong>ti</strong> <strong>Papaya</strong> <strong>Ditoy</strong> <strong>Hawaii</strong> F&N-3a — Aug. 2005<br />

gin.” Daytoy a kadawyan maiparabaw <strong>ti</strong> “daga a virgin”<br />

(daga a naggapu i<strong>ti</strong> talon a saanpay idi a namulaan i<strong>ti</strong><br />

papaya) i<strong>ti</strong> kabengbeng <strong>ti</strong> 1 ⁄2 a kadapan i<strong>ti</strong> abut a<br />

pagmulaan. Daytoy a daga tulonganna a dumakkel <strong>ti</strong><br />

ramot <strong>ti</strong> bunobon i<strong>ti</strong> lugar nga awan <strong>ti</strong> buotna aginga a <strong>ti</strong><br />

bunobon dumakkel ken maibturanna nga abaken <strong>ti</strong><br />

makadadael a buot kabayatan i<strong>ti</strong> idadanon dagi<strong>ti</strong> ramot<br />

i<strong>ti</strong> ruar <strong>ti</strong> ayan <strong>ti</strong> “daga a virgin.” Agsipud ta <strong>ti</strong> lava nga<br />

‘a‘ä dagdaga a nakaro <strong>ti</strong> porousna, <strong>ti</strong> panagpaasok <strong>ti</strong> daga<br />

babaen i<strong>ti</strong> agas (fumiga<strong>ti</strong>on) saan a tumutop, ngem<br />

dagitoy a daga masapul a baybay-an i<strong>ti</strong> unos <strong>ti</strong> 3–5 a<br />

tawtawen sakbay a mulaan manen i<strong>ti</strong> papaya.<br />

Dagi<strong>ti</strong> talon nga addaan mineral a dagana, naba<strong>ti</strong> a<br />

bubuot, ken ig-igges a nematodes mabalin a maaramid <strong>ti</strong><br />

fumiga<strong>ti</strong>on. Maipaasok <strong>ti</strong> agas i<strong>ti</strong> sirok <strong>ti</strong> naiyaplag a plas<strong>ti</strong>k<br />

ken aguray <strong>ti</strong> 2–3 a lawas nga agawaaw <strong>ti</strong> agas tapnon<br />

saan a maperdi <strong>ti</strong> bunobon a maimula. Ti fumiga<strong>ti</strong>on<br />

ikabassitna <strong>ti</strong> panagadu <strong>ti</strong> igges a nematode ken naba<strong>ti</strong> a<br />

buot ket palubosanna a dumackel dagi<strong>ti</strong> ubbing a ramot i<strong>ti</strong><br />

kaawan dagi<strong>ti</strong> “organismo a pathogenic.”<br />

Kada<strong>ti</strong> talon a nagameran i<strong>ti</strong> Phytophthora, mabalin<br />

nga mausar <strong>ti</strong> maipalubos nga agas para i<strong>ti</strong> buot a<br />

mangsellep i<strong>ti</strong> daga a pakaimulaan <strong>ti</strong> bunobon.<br />

Dagi<strong>ti</strong> bukel a maimula i<strong>ti</strong> daga wenno i<strong>ti</strong> tapaw<br />

mabalin a madadaelda kadagi<strong>ti</strong> marabu<strong>ti</strong>t ken bao.<br />

Mabalin a mailasin <strong>ti</strong> panagdadael dagi<strong>ti</strong> bao babaen i<strong>ti</strong><br />

panangkita kadagi<strong>ti</strong> pagilasinan a kas kadagi<strong>ti</strong> nakali i<strong>ti</strong><br />

rabaw <strong>ti</strong> daga ken <strong>ti</strong> kaadda dagi<strong>ti</strong> tedtedda. Dagi<strong>ti</strong> arabas,<br />

birurukong, ken diladila masansan a lamutenda dagi<strong>ti</strong><br />

bunobon a papaya.<br />

Panangpili i<strong>ti</strong> sex <strong>ti</strong> mula<br />

Dagi<strong>ti</strong> bukel kadagi<strong>ti</strong> nadumaduma a solo makaitedda<br />

i<strong>ti</strong> dua a kita a mula i<strong>ti</strong> panagpaadu: babai ken<br />

hermaphrodita. Nupay awan <strong>ti</strong> paggidiatan <strong>ti</strong> kalidad <strong>ti</strong><br />

raman dagi<strong>ti</strong> bunga kadagitoy nagkadua a kita, dagi<strong>ti</strong><br />

agtagtagilako kaykayatda <strong>ti</strong> kasla langa <strong>ti</strong> peras nga<br />

aggapu kadagi<strong>ti</strong> mula a hermaphrodita ngem dagi<strong>ti</strong><br />

nabukbukel a bunga <strong>ti</strong> babai a mula. Kadagi<strong>ti</strong> babbai a<br />

mula nasken <strong>ti</strong> pannakapolinate-da tapnon agbungada,<br />

ken mabalin nga adda <strong>ti</strong>empo nga awan bungada no awan<br />

<strong>ti</strong> pannakapolinate-da.<br />

Amin dagi<strong>ti</strong> uppat a cul<strong>ti</strong>var (‘Kapoho’,<br />

‘Waimanalo’, ‘Sunrise’ ken ‘Sunset”) ken dagi<strong>ti</strong> dua a<br />

transgenic cul<strong>ti</strong>var (‘UH Rainbow’ ken ‘UH Sun Up’)<br />

makaipaayda i<strong>ti</strong> babai laeng wenno sabong a<br />

hermaphrodita laeng. Ti posibilidad a makaparnuay i<strong>ti</strong><br />

mula nga addaan <strong>ti</strong> dackel a bungana masansan a<br />

4<br />

mapadackel para i<strong>ti</strong> usaren a naata a bunga. Ti kaadda<br />

dagi<strong>ti</strong> lallaki a mula a papaya kada<strong>ti</strong>gi taltalon a<br />

pagtagilako ipakitana nga adda panag out-crossing <strong>ti</strong><br />

nadumaduma a saan a solo.<br />

Dagi<strong>ti</strong> paggugusto a mula a hermophrodita kada<strong>ti</strong>gi<br />

sabong nga addaan agpadpada nga addaan ubetda (paset<br />

<strong>ti</strong> bagi <strong>ti</strong> babai) ken supsupot <strong>ti</strong> pollen (organ <strong>ti</strong> lalaki),<br />

mabalin a polinetandan <strong>ti</strong> bucodda a sabong. Dagi<strong>ti</strong><br />

sabong a hermaphodita kasla nag<strong>ti</strong><strong>ti</strong>mbukel a tubo ngem<br />

<strong>ti</strong> babai a sabong kasla bombilia i<strong>ti</strong> puon na<strong>ti</strong>rad i<strong>ti</strong> udina<br />

(kitaem <strong>ti</strong> ladawan). Dagi<strong>ti</strong> babbai a sabong addaanda<br />

i<strong>ti</strong> ubet ngem awananda <strong>ti</strong> supot <strong>ti</strong> pollen.<br />

Panagpaingpis<br />

Maaramid <strong>ti</strong> panagpaingpis tapnon maikabassit <strong>ti</strong><br />

panaglulumba ngem maiba<strong>ti</strong> <strong>ti</strong> umno a kaadu a mula<br />

tapnon sigurado nga addada mula a hermaprodita. Kada<strong>ti</strong><br />

talon a maideretso a maimula dagi<strong>ti</strong> bukel, mamitlo a<br />

mapaingpis dagi<strong>ti</strong> mula. Umuna, maysa a bulan kalpasan<br />

nga agtubtuboda, <strong>ti</strong> kaadu <strong>ti</strong> bunobon 6–10 i<strong>ti</strong> kada abut.<br />

Maikadua, i<strong>ti</strong> maikatlo a bulan kalpasan <strong>ti</strong> panagtubo,<br />

maikabassit pay <strong>ti</strong> kaadu <strong>ti</strong> bunobon i<strong>ti</strong> tallo a mula isu<br />

nga pagtuladan dagi<strong>ti</strong> pagtagilako a solo a cul<strong>ti</strong>var, adda<br />

2:1 a panagbagay i<strong>ti</strong> sex (2 a hermaphrodita i<strong>ti</strong> kada<br />

maysa a babai a mula), maipatalged <strong>ti</strong> 97 a porsiento a<br />

gundaway nga adda maba<strong>ti</strong> a maysa a hermaprhodita a<br />

mula. Ti transgenic ‘UH Rainbow; hybrid, isu addan i<strong>ti</strong><br />

1:1 a panagbagay i<strong>ti</strong> sex (maysa a babai a mula), lima a<br />

mula <strong>ti</strong> maiba<strong>ti</strong> i<strong>ti</strong> kada abut. Ti maikatlo a<br />

panangpaingpis maaramid i<strong>ti</strong> panagsasabong, isu a<br />

maiba<strong>ti</strong> <strong>ti</strong> maysa a hermaprhodita a mula. Dagi<strong>ti</strong><br />

pagtagilako a cul<strong>ti</strong>var mangrugida nga agsabong<br />

kalpasan <strong>ti</strong> agarup a 6 a bulan, malaksid <strong>ti</strong> ‘Kapoho’, isu<br />

nga agsabong i<strong>ti</strong> maika 8 a bulan.<br />

Abuno<br />

Kasasaad <strong>ti</strong> ‘a‘ä lava<br />

Ti kasasaad <strong>ti</strong> panagabuno kadagi<strong>ti</strong> poroso a dagdaga<br />

nga ‘a‘ä idiay Puna maigidiat kadagidiay dagdaga a<br />

pagmulaan i<strong>ti</strong> papaya nga isu a dagdaga a napasayaaten.<br />

Ti Listaan 2 ipakitana <strong>ti</strong> maysa a gagangay a panagabuno<br />

kadagi<strong>ti</strong> kaaduan nga agmulmula idiay Puna.<br />

Agsipud <strong>ti</strong> kasasaad <strong>ti</strong> poroso a daga nga ‘a‘ä ken <strong>ti</strong><br />

kaadu <strong>ti</strong> tudo idiay Puna, maiyad-adu <strong>ti</strong> abuno ngem i<strong>ti</strong><br />

saggabassit a panagikabil ken assideg nga babaet.<br />

Manipud siam a bulan <strong>ti</strong> kalakay <strong>ti</strong> mula, 0.3% a boron<br />

(B) <strong>ti</strong> mainayon i<strong>ti</strong> abuno ken maikabil i<strong>ti</strong> baet <strong>ti</strong> innem<br />

a bulan.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!