cache
cache
cache
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
วิทยานิพนธ<br />
เรื่อง<br />
โนราชุมพร: กรณีศึกษา การแสดงโนราของโรงเรียนศรียาภัย จังหวัดชุมพร<br />
Nora Chumphon: A Case Study of Nora at Sriyapai School in Chumphon Province<br />
โดย<br />
นางสาวกมลวรรณ พลรักดี<br />
เสนอ<br />
บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร<br />
เพื่อความสมบูรณแหงปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต<br />
(ดนตรีชาติพันธุวิทยา)<br />
พ.ศ. 2550
กิตติกรรมประกาศ<br />
วิทยานิพนธเลมนี้สําเร็จลุลวงลงไดดี<br />
ผูวิจัยขอขอบคุณ<br />
ผศ.สุพจน ยุคลธรวงศ ประธาน<br />
กรรมการ ดร.ปญญา รุงเรือง<br />
กรรมการวิชาเอก ผศ.ดร.โสวัตรี ณ ถลาง กรรมการวิชารอง และ<br />
ผศ.ดร.ประเวศ อินทองปาน ผูแทนบัณฑิตวิทยาลัย<br />
ที่ไดกรุณาใหคําแนะนําปรึกษา<br />
ตรวจ แก<br />
และเสนอแนะขอบกพรองที่ตองปรับปรุงแกไข<br />
ทําใหงานวิจัยเลมนี้มีความสมบูรณขึ้น<br />
เบื้องหลังความสําเร็จครั้งนี้<br />
ขึ้นอยูกับบุคคลหลายฝาย<br />
ซึ่งผูวิจัยมิอาจลืมได<br />
คือ อาจารย<br />
นิยม บํารุงเสนา อาจารยรุงฤดี<br />
บํารุงเสนา และนอง ๆ นักเรียนโนราในคณะโนราศรียาภัย<br />
โรงเรียนศรียาภัย จังหวัดชุมพร ที่ใหขอมูลและใหความรวมมือในการทํางานวิจัยเปนอยางดี<br />
อาจารยพจี บํารุงสุข หัวหนาภาควิชาศิลปนิเทศ รวมถึงคณาจารยและเจาหนาที่ในภาควิชาศิลป<br />
นิเทศทุกทาน สําหรับกําลังใจ คําแนะนําและความชวยเหลือตาง ๆ ที่มีใหกับผูวิจัยมาตลอด<br />
ตั้งแต<br />
เขาศึกษาที่มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร<br />
ขอขอบคุณ รุนพี่ทุกคน<br />
เพื่อน<br />
รุน<br />
2 และนอง ๆ ทุกรุน<br />
ทั้งภาคปกติและภาคพิเศษใน<br />
สาขาดนตรีชาติพันธุวิทยา<br />
ที่คอยใหคําแนะนํา<br />
เปนที่ปรึกษา<br />
ใหความชวยเหลือ ใหความรัก และ<br />
เปนกําลังใจใหแกผูวิจัย<br />
ทั้งในการดานเรียน<br />
การทําวิทยานิพนธ และการดําเนินชีวิต รวมทั้ง<br />
ขอขอบคุณความรักและกําลังใจที่ไมมีวันหมดของเพื่อน<br />
อันไดแก เพื่อนเกาที่จังหวัดชุมพร<br />
เหลา<br />
เพื่อนพองศิลปกรรมศาสตรและวิศวกรรมศาสตร<br />
มหาวิทยาลัยบูรพา พี่<br />
ๆ นอง ๆ โนโครงการ<br />
มิตรภาพเยาวชนลุมแมน้ําโขง<br />
รวมถึงเพื่อน<br />
พี่<br />
นอง ที่มิไดเอยนามทุกทาน<br />
เหนือสิ่งอื่นใด<br />
ผูวิจัยขอกราบขอบพระคุณบิดา<br />
มารดา คุณปู<br />
คุณยา คุณตา คุณยาย และ<br />
ผูมีพระคุณทุกทาน<br />
ที่ใหความรัก<br />
กําลังใจและสนับสนุนทางดานการเงินแกผูวิจัยทั้งในดานการ<br />
เรียนและการทํางาน คุณครู อาจารยผูประสิทธิ์ประสาทวิชาความรูใหแกผูวิจัย<br />
ทําใหผูวิจัยประสบ<br />
ความสําเร็จไดในวันนี้<br />
กมลวรรณ พลรักดี<br />
มีนาคม 2550
สารบัญ<br />
สารบัญตาราง (4)<br />
สารบัญภาพ (5)<br />
่<br />
่<br />
่<br />
บทที 1 บทนํา 1<br />
ความสําคัญของที่มาของปญหา<br />
1<br />
วัตถุประสงคของการวิจัย 4<br />
ประโยชนที่คาดวาจะไดรับ<br />
4<br />
ขอบเขตของการศึกษา 5<br />
ขอตกลงเบื้องตน<br />
5<br />
นิยามศัพทเฉพาะ 6<br />
บทที 2 เอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวของ<br />
8<br />
เอกสารเกี่ยวกับสภาพทางภูมิศาสตร<br />
สังคมและวัฒนธรรมตาง ๆ<br />
ในจังหวัดชุมพร 8<br />
เอกสารเกี่ยวกับโรงเรียนศรียาภัยและศูนยการเรียนรูภูมิปญญาทองถิ่น<br />
จังหวัดชุมพร 24<br />
เอกสารเกี่ยวกับแนวคิดและทฤษฎีที่ใชในการศึกษา<br />
26<br />
งานวิจัยที่เกี่ยวกับโนราและการแสดงโนรา<br />
38<br />
บทที 3 วิธีการดําเนินงานวิจัย 44<br />
ขั้นเตรียมการ<br />
44<br />
ขั้นดําเนินการ<br />
55<br />
ขั้นวิเคราะหขอมูล<br />
57<br />
ขั้นนําเสนอผลการวิจัย<br />
58<br />
หนา<br />
(1)
สารบัญ (ตอ)<br />
่<br />
่<br />
่<br />
่<br />
บทที 4 ประวัติความเปนมา พิธีกรรมและความเชื่อของโนรา<br />
59<br />
ประวัติความเปนมาของโนรา จากตํานานและนิทานพื้นบาน<br />
59<br />
การศึกษาประวัติความเปนมาของโนรา จากหลักฐานทางประวัติศาสตร 74<br />
พิธีกรรมในการแสดงโนรา 86<br />
ความเชื่อเกี่ยวกับการรําโนราและพิธีโนราโรงครู<br />
107<br />
ทารําของโนรา 109<br />
บทที 5 โนราศรียาภัย 120<br />
ประวัติความเปนมาของโนราชุมพร 120<br />
ประวัติโนราราศรียาภัย โรงเรียนศรียาภัย จังหวัดชุมพร 122<br />
ลักษณะการแสดงของโนราศรียาภัย จังหวัดชุมพร 123<br />
เครื่องแตงกายของโนราศรียาภัย<br />
142<br />
เครื่องดนตรีประกอบการแสดงโนราศรียาภัย<br />
จังหวัดชุมพร 149<br />
การถายทอดความรูวิชาโนรา<br />
ของโนราโรงเรียนศรียาภัย จังหวัดชุมพร 154<br />
บทที 6 การวิเคราะหบทเพลงประกอบการแสดงโนราของโนราโรงเรียนศรียาภัย 166<br />
เพลงครูสอน 166<br />
เพลงสอนรํา 182<br />
เพลงประถมพรหมสี่หนา<br />
193<br />
การวิเคราะหบทเพลงประกอบการแสดงโนราของโรงเรียนศรียาภัย<br />
ตามทฤษฎีคติชนวิทยา 218<br />
บทที 7 สรุปผลการวิจัย อภิปรายผลและขอเสนอแนะ 223<br />
สรุปผลการวิจัย 223<br />
อภิปรายผล 229<br />
ขอเสนอแนะ 232<br />
เอกสารและสิ่งอางอิง<br />
237<br />
หนา<br />
(2)
สารบัญ (ตอ)<br />
ภาคผนวก 245<br />
ภาคผนวก ก โนตเพลงครูสอน 246<br />
ภาคผนวก ข โนตเพลงสอนรํา 257<br />
ภาคผนวก ค โนตเพลงประถมพรหมสี่หนา<br />
265<br />
ประวัติการศึกษาและการทํางาน 294<br />
หนา<br />
(3)
่<br />
สารบัญตาราง<br />
ตารางที<br />
หนา<br />
1 ตัวอยางเปรียบเทียบภาษาภาคกลาง (ภาษากรุงเทพ) กับภาษาชุมพร 15<br />
2 ตารางความสัมพันธระหวางเสียงตัวโนตกับลักษณะการเปด – ปดรูบังคับเสียงป<br />
163<br />
3 ตารางความสัมพันธระหวางบทรองและทารําในเพลงครูสอน 170<br />
4 ตารางความสัมพันธระหวางบทรองและทารําในเพลงสอนรํา 185<br />
5 ตารางความสัมพันธระหวางบทรองและทารําในเพลงประถมพรหมสี่หนา<br />
200<br />
(4)
่<br />
สารบัญภาพ<br />
ภาพที<br />
หนา<br />
1 แผนที่จังหวัดชุมพร<br />
9<br />
2 แผนที่โรงเรียนศรียาภัยและตัวเมืองจังหวัดชุมพร<br />
10<br />
3 ภาพดวงตราประจําจังหวัดชุมพร 14<br />
4 หนังสือบุดขาว 18<br />
5 หนังสือบุดดํา 19<br />
6 หนังสือบุดขาวตําราดูลักษณะและอาการของโรค 19<br />
7 โรงเรียนศรียาภัย จังหวัดชุมพร 25<br />
8 ภายในโรงเรียนศรียาภัย จังหวัดชุมพร 26<br />
9 อาคารศูนยการเรียนรูภูมิปญญาทองถิ่น<br />
จังหวัดชุมพร 26<br />
10 อาจารยนิยม บํารุงเสนา 45<br />
11 นายกฤษฎา วิสัยรัตน 45<br />
12 นายธีรยุทธ บํารุงพล 46<br />
13 นายมนัสพล ยอยถึง 46<br />
14 นายปรัชญา หีตนาคราม 47<br />
(5)
่<br />
สารบัญภาพ (ตอ)<br />
ภาพที<br />
หนา<br />
15 นางสาวศิริพร โจมฤทธิ์<br />
47<br />
16 นางสาวรุงรวี<br />
กลอมมิตร 48<br />
17 นางสาวกมลรัตน มลธุรัช 48<br />
18 นางสาวณัฐชนันท ไกรวิลาศ 49<br />
19 นางสาวอรนิภา ปลอดดวน 49<br />
20 นางสาวพวงสนธิ์<br />
จิตประสงค 50<br />
21 นางสาวปรียาภรณ วงศวรชาติ 50<br />
22 นางสาวชฎาพร โตสถาน 51<br />
23 นางสาวนิศาชล ชูสังกิจ 51<br />
24 นายภคธร ธรรมรัต 52<br />
25 นายวีระศักดิ์<br />
เชิงค 52<br />
26 เด็กชายจิรวัฒน รัตนโสภา 53<br />
27 นายชัยณรงค พุมพะเนิน<br />
53<br />
28 เด็กหญิงอุมาภรณ วงศวรชาติ 54<br />
(6)
่<br />
สารบัญภาพ (ตอ)<br />
ภาพที<br />
หนา<br />
29 นางสาวชลลดา จรูญรักษ 54<br />
30 นายวาสุรัตน เต็มสังข 55<br />
31 เครื่องบูชาประกอบพิธี<br />
92<br />
32 ทารําประกอบบทรองที่วา<br />
“ครูเอยครูสอน” 115<br />
33 ทารําประกอบบทรองที่วา<br />
“เสดื้องกรมาตองา”<br />
116<br />
34 ทารําประกอบบทรองที่วา<br />
“ครูสอนใหผูกผา” 116<br />
35 ทารําประกอบบทรองที่วา<br />
“สอนขาใหทรงกําไล” 113<br />
36 ทารําประกอบบทรองที่วา<br />
“สอนใหครอบเทริดนอย” 117<br />
37 ทารําประกอบบทรองที่วา<br />
“แลวจับสรอยพวงมาลัย” 117<br />
38 ทารําประกอบบทรองที่วา<br />
“สอนทรงกําไล สอดใสซายใสขวา” 117<br />
39 ทารําประกอบบทรองที่วา<br />
“เสดื้องยางขางซาย”<br />
118<br />
40 ทารําประกอบบทรองที่วา<br />
“ตีคาไดหาพารา” 118<br />
41 ทารําประกอบบทรองที่วา<br />
“เสดื้องเยื้องขวา<br />
ตีคาไดหาตําลึงทอง” 118<br />
42 ทารําประกอบบทรองที่วา<br />
“หาไหนใหไดเสมือนนอง ทํานองพระเทวดา” 119<br />
(7)
่<br />
สารบัญภาพ (ตอ)<br />
ภาพที<br />
หนา<br />
43 ขณะบรรเลงโหมโรง(ลงโรง) 123<br />
44 การกาศครู 125<br />
45 การรองกลอนหนาฉาก 127<br />
46 การรําขอเทริด 1 127<br />
47 การรําขอเทริด 2 128<br />
48 การแสดงรําเพลงทับเพลงโทน 130<br />
49 การรําเกี้ยวทับ<br />
ในการรําเพลงทับเพลงโทน 130<br />
50 การทําบท 5 คน 132<br />
51 การทําบท 3 คน 132<br />
52 ขณะวากลอนคําพรัด 133<br />
53 การรําแทงเข 135<br />
54 ขณะรําแทงเข 136<br />
55 การรํากลอนโต 141<br />
56 เทริด 142<br />
(8)
่<br />
สารบัญภาพ (ตอ)<br />
ภาพที<br />
หนา<br />
57 หางหงส 142<br />
58 กรองบา 143<br />
59 รัดอก 143<br />
60 กรองคอ 143<br />
61 สายสังวาลยเล็ก 144<br />
62 ทับทรวง 144<br />
63 สายสังวาลยใหญ และปกนกแอน 144<br />
64 หนาผา 145<br />
65 จัดหนาผา 145<br />
66 โจงกระเบน 145<br />
67 ตนแขน ปลายแขน 146<br />
68 กําไล 146<br />
69 เล็บ 146<br />
70 หนาพราน และหนาทาสี 147<br />
(9)
(10)<br />
่<br />
สารบัญภาพ (ตอ)<br />
ภาพที<br />
หนา<br />
71 เครื่องแตงกายและอุปกรณพราน<br />
(หนาพราน ยาม ลูกประคํา เชือก ผานุง)<br />
147<br />
72 หอก 148<br />
73 ไมหวาย (ไมเฆี่ยนพราย)<br />
148<br />
74 อุปกรณในการตัดจําเลย หรือการแกบน (พระขรรค สายสินธุ<br />
มีดหมอและฝก 148<br />
75 ปตน<br />
149<br />
76 ขณะบรรเลงปตน<br />
149<br />
77 ทับ 150<br />
78 ขณะบรรเลงทับ 150<br />
79 กลอง 151<br />
80 ขณะบรรเลงกลอง 151<br />
81 โหมง และฉิ่ง<br />
152<br />
82 ดานในของโหมง หรือรางโหมง 152<br />
83 ขณะบรรเลงโหมงและฉิ่ง<br />
152<br />
84 แตระ 153
(11)<br />
่<br />
สารบัญภาพ (ตอ)<br />
ภาพที<br />
หนา<br />
85 ขณะบรรเลงแตระ 153<br />
86 ภาพระยะหางของขั้นคูเสียงของปตน<br />
179
บทที่<br />
1<br />
บทนํา<br />
ความสําคัญและที่มาของปญหา<br />
ศิลปะแหงการฟอนรํา ดนตรี และการเลนการแสดงตาง ๆ ของภาคใตนั้น<br />
จัดวามี<br />
เอกลักษณเดนชัดเฉพาะตัว ทั้งความออนชอย<br />
กระฉับกระเฉง และแมนยํา รวมถึงความมั่นใจในการ<br />
แสดงออกซึ่งศิลปะ<br />
ทําใหสะทอนภาพของการดําเนินชีวิตซึ่งตองตอสูกับภัยธรรมชาติและอื่น<br />
ๆ ทํา<br />
ใหเกิดความแข็งแกรงในชีวิตจนดูออกจะแข็งกราวแตไมดุราย ความออนโยนนั้นจะซอนเรนอยูกับ<br />
ทวงทีซึ่งจริงจัง<br />
ขึงขัง และเฉียบขาด จากการขับรองตามสําเนียง ทําใหซาบซึ้ง<br />
ถึงคุณธรรมและแนว<br />
จริยธรรมของคนในทองถิ่นอยางสมบูรณ<br />
เรณู (2539) กลาววา การแสดงตาง ๆ ของชาวภาคใต สามารถจําแนกได หลายแบบ เชน<br />
แบบที่ไดรับอิทธิพลมาจากตางประเทศ<br />
และ แบบที่เปนของไทยมาแตเดิม<br />
มีตัวอยางดังตอไปนี้<br />
แบบที่ไดรับอิทธิพลจากตางประเทศ<br />
เนื่องจากภาคใตมีความใกลชิดกับประเทศมาเลเซีย<br />
ดวยหลายจังหวัดในภาคใตมีอาณาเขตติดตอกัน ไดแกกลุมจังหวัดชายแดน<br />
4 จังหวัด คือ จังหวัด<br />
นราธิวาส จังหวัดปตตานี จังหวัดยะลา และจังหวัดสตูล ตลอดจนบางอําเภอของจังหวัดสงขลา การ<br />
แสดงที่ไดรับอิทธิพลจากประเทศมาเลเซียไดแก<br />
มะโยง, ซัมเปง, โตะครึม, ดิเกฮูลู, ลอแก, สลาเปะ,<br />
อาแวลูตง, ดาระ, กรือโตะ เปนตน<br />
แบบที่เปนของไทยมาแตเดิมมีการสืบคนควาหาประวัติที่มาของนาฏศิลปและการแสดง<br />
ของภาคใต ปรากฏวาไดจากหลักฐานและจากการสันนิษฐานหลายกระแส เชน กลาววา นาฏศิลป<br />
บางประเภทนั้น<br />
ชาวภาคใตไดรับมาจากภาคกลางสมัยอยุธยา หรือสมัยเมื่อกรุงศรีอยุธยาเสียแก<br />
ขาศึก บรรดาศิลปนนักแสดงทั้งหลายก็อพยพหนีภัยสงครามลงมาอยูภาคใต<br />
ไดนําเอาวิชาความรู<br />
ทางนาฏศิลปเผยแพรสูภาคใตดวย<br />
เชน การเลนละครที่เรียกกันวา<br />
“ชาตรี” และบางกระแสก็วา<br />
เปนการคิดสรางสรรคที่มีอยูเปนแบบฉบับดั้งเดิมของชาวภาคใตมานานแลว<br />
หาไดลอกเลียนแบบ<br />
หรือไดรับมาจากที่อื่นไม<br />
ในทางตรงขามที่อื่นอาจไดไปจากภาคใตดวยซ้ํา<br />
การแสดงที่เปนการเลน<br />
พื้นเมืองจะเห็นไดจากการที่จัดขึ้นเพื่อเปนพุทธบูชา<br />
หรือจัดขึ้นในงานบุญกุศลอันเนื่องมาจาก
พระพุทธศาสนา ซึ่งไดแก<br />
มหาชาติทรงเครื่อง,<br />
สวดมาลัย, เพลงนา, เพลงเรือ, คําตัก, หนังตะลุงและ<br />
โนรา เปนตน<br />
ในบรรดาศิลปการแสดงโนรา หรือ มโนหรา เปนการแสดงที่ยิ่งใหญและเปนชีวิตชีวาของ<br />
ชาวไทยภาคใตเกือบทุกจังหวัด เปนการละเลนพื้นเมืองที่สืบทอดกันมานานและนิยมกันอยาง<br />
แพรหลายในภาคใต เปนการละเลนที่มีทั้งการรอง<br />
การรํา บางสวนเลาเปนเรื่อง<br />
และบางโอกาสก็<br />
จัดแสดงตามคติความเชื่อที่เปนพิธีกรรม<br />
อุดม (2536) ไดกลาววา นับตั้งแตอดีตถึงปจจุบัน<br />
การแสดงโนราไดแบงเปน 2 ลักษณะ คือ<br />
1. การแสดงโนราเพื่อความบันเทิง<br />
เชน โนราโรงเดียว, หรือโรงธรรมดา และ<br />
การแสดงโนราประชันโรง หรือที่มักจะเรียกกันวา<br />
“โนราแขง” ซึ่งเปนการประชันโรงของโนรา<br />
ตั้งแต<br />
2 คณะขึ้นไป<br />
2. การแสดงโนราเพื่อประกอบพิธีกรรม<br />
หมายถึงการแสดงโนราในพิธีกรรม<br />
สําคัญ ๆ ของโนรา เชนพิธีแกบน พิธีโนราลงครู ทั้งที่เปนโรงครูใหญ<br />
และโรงครูประจําป<br />
สุพัฒน (2539) กลาววา การแสดงโนรา ไมวาจะเปนเพื่อความบันเทิง<br />
หรือเพื่อประกอบ<br />
พิธีกรรม ผูรําและผูเกี่ยวของตางก็ไดนําเอาความเชื่อทางไสยศาสตร<br />
อันไดแก คาภา อาคม เวท<br />
มนต และการลงอักขระเลขยันต เขามาผสมผสานประกอบเขากับขั้นตอนตาง<br />
ๆ ในการแสดงโนรา<br />
ควบคูกันไปอยูเสมอ<br />
เชน การเบิกโรง จะมีพิธีที่เรียกวา<br />
“กันโรง” เพื่อปองกันเหตุราย<br />
สิ่งไมดีที่<br />
จะเกิดแกตนและสมาชิกในคณะ การแตงตัวโนรา ก็จะมีการบริกรรมคาถากํากับ ขณะสวมเครื่อง<br />
แตงกายชิ้นตาง<br />
ๆ และเมื่อแตงตัวเสร็จแลวยังมีการเสกแปงผัดหนา<br />
การชุบราศี เพื่อทําใหผิวพรรณ<br />
มีความเปลงปลั่งสวยงาม<br />
เปนที่ตองตาตองใจ<br />
ทําใหผูชมเกิดความรัก<br />
ความเมตตา และกอนที่จะ<br />
รองกลอน ยังมีการทําพิธีชักเสียง เพื่อทําใหเสียงมีความไพเราะนาฟง<br />
อยางไรก็ตาม การนําเอา<br />
ไสยศาสตรที่กลาวมาใชนั้น<br />
ทั้งผูรําและผูเกี่ยวของมักถือปฏิบัติ<br />
เปนกิจสวนตัวมิไดแสดงออกให<br />
ผูชมไดเห็นอยางเปดเผย<br />
ลักษณะการบรรเลงดนตรีประกอบการแสดงโนรานั้น<br />
จะคํานึงที่จังหวะหรือทํานองทับ<br />
เปนหลัก โดยมีกลองเปนเครื่องสอดประสานไปกับทํานองเพลงทับ<br />
และมีเครื่องประกอบจังหวะ<br />
2
อื่นๆ<br />
เชน ฉิ่ง<br />
โหมง แตระ เปนเครื่องควบคุมจังหวะถี่<br />
- หาง เพื่อเสริมใหทํานองเพลงทับโดดเดน<br />
มากยิ่งขึ้น<br />
สวนทํานองดนตรีหรือบทเพลงที่ใชบรรเลง<br />
ก็เปนเพียงองคประกอบสวนหนึ่งที่เพิ่มเติม<br />
สีสันของดนตรีใหเกิดความสุนทรีย ทํานองเพลงหรือบทเพลงที่นํามาบรรจุและบรรเลงรวมกับ<br />
จังหวะหรือทํานองเพลงทับจึงตองมีความสัมพันธกัน เพลงทับจะเปนตัวแปรและมีบทบาทที่<br />
สําคัญตอกระบวนลีลารําหรือทาเตน บางกรณีก็จะเปนผูกําหนดการเคลื่อนไหวของทารําดวย<br />
โนราเปนศิลปะการแสดงพื้นบานของจังหวัดชุมพรมาตั้งแตสมัยโบราณ<br />
ซึ่งสันนิษฐานวา<br />
รับแบบอยางมาจากจังหวัดอื่นทางภาคใต<br />
เชนสุราษฎรธานี พัทลุง นครศรีธรรมราช ในปจจุบันการ<br />
แสดงโนราของจังหวัดชุมพร แบงออกเปน 2 แบบ ไดแก โนราชาวบาน คือ คณะโนราพื้นบานที่<br />
รับงานแสดงโดยทั่วไป<br />
แสดงโดยบุคคลที่ฝกหัดโนราในทองถิ่น<br />
หรือลูกหลานของชาวคณะโนรา<br />
นั้น<br />
ๆ และโนราโรงเรียน คือ คณะโนราที่จัดตั้งขึ้นในโรงเรียน<br />
รวมถึงแสดงโดยนักเรียนของ<br />
โรงเรียนนั้น<br />
ๆ ดวย<br />
โนราศรียาภัย โรงเรียนศรียาภัย อําเภอเมือง จังหวัดชุมพร เปนโนราโรงเรียนที่มีชื่อเสียง<br />
เปนที่รูจักของคนทั่วไปทั้งในจังหวัดชุมพร<br />
ภาคใต และยังเปนที่รูจักในระดับประเทศ<br />
จัดเปนโนรา<br />
เพื่อการอนุรักษอยางสมบูรณแบบ<br />
โดยอนุรักษความเปนเอกลักษณทางวัฒนธรรมของชาวใตได<br />
อยางครบถวน รวมถึงมีการพัฒนาวิธีการรํา การรองโนราใหเขาถึงคนชมไดมากยิ่งขึ้น<br />
และมีการ<br />
เรียนการสอนอยางมีระเบียบแบบแผน ตั้งแตการฝกฝนโนราของโรงเรียนศรียาภัยที่มิไดเปนแคการ<br />
ฝกฝนเพื่อรับงานแสดงเทานั้น<br />
แตเปนการฝกฝนในดานจิตใจของผูแสดงโนราดวยวาตองมีความ<br />
ขยัน อดทน ซื่อสัตย<br />
กลาคิดกลาทําในสิ่งที่ถูกตองและเหมาะสม<br />
มีความรับผิดชอบในหนาที่ของ<br />
ตน และมีความกตัญูรูคุณตอบิดามารดา<br />
ครูบาอาจารย รวมถึงจะตองเคารพตัวเองอีกดวย<br />
ความเปนเอกลักษณทางวัฒนธรรมของชาวใต โดยเฉพาะอยางยิ่งคือภาษาถิ่นของชาวใต<br />
ทําใหการแสดงโนราไมแพรหลายไปในภูมิภาคอื่น<br />
รวมถึงการถายทอดแบบมุขปาฐะกันเฉพาะ<br />
คณะโนราเดียวกันเทานั้น<br />
ทําใหโนราภาคใตกําลังจะสูญหายไปพรอมกับการจากไปของนายโรง<br />
โนราคนแลวคนเลา ดวยเหตุนี้ผูวิจัยจึงตระหนักถึงคุณคา<br />
ความงามทางศิลปะการแสดง “โนรา” วา<br />
นอกจากจะทําใหเกิดความบันเทิงแกผูชมแลว การแสดงโนรายังเปนสื่อสะทอนภาพชีวิต<br />
ความคิด<br />
ความรู<br />
คานิยม ตลอดจนความเชื่อของชนชาวใตอยางชัดเจน<br />
ประกอบกับผูวิจัยเปนคนใน<br />
วัฒนธรรมถิ่นใต<br />
จึงไดมองเห็นความสําคัญโนราชุมพรที่กําลังจะสูญหายไป<br />
จึงไดศึกษาวิจัยในเรื่อง<br />
โนราชุมพร: กรณีศึกษา การแสดงโนราของโรงเรียนศรียาภัย จ.ชุมพร เพื่อเปนประโยชนในดาน<br />
3
การอนุรักษ และเผยแพรวัฒนธรรมอันดีงามอีกทั้งยังทําใหเกิดความกาวหนาในการศึกษาดาน<br />
มานุษยดุริยางควิทยาตอไป<br />
วัตถุประสงค<br />
1. เพื่อศึกษาประวัติความเปนมา<br />
ตลอดจนพิธีกรรมและความเชื่อในการแสดงโนรา<br />
2. เพื่อศึกษาประวัติความเปนมา<br />
การดําเนินการและการแสดงโนราศรียาภัย จังหวัดชุมพร<br />
3. เพื่อศึกษาวิเคราะหเพลงประกอบการแสดงโนราและวิเคราะหบทบาทหนาที่ทางสังคม<br />
ของโนราศรียาภัย จังหวัดชุมพร<br />
ประโยชนที่คาดวาจะไดรับ<br />
ประโยชนที่คาดวาจะไดรับจากการวิจัยครั้งนี้<br />
มี 2 ประเด็นหลัก คือ ประเด็นทางคติชน<br />
วิทยา สังคมวิทยาและมานุษยวิทยา กับประเด็นทางดุริยางควิทยา กลาวคือ<br />
จากการศึกษาในประเด็นทางคติชนวิทยา สังคมวิทยา และมานุษยวิทยา จะไดทราบถึง<br />
ประวัติความเปนมาของการแสดงและองคประกอบของโนราในประเทศไทย โดยการศึกษาจากภาค<br />
เอกสารที่เปนหลักฐานทางประวัติศาสตร<br />
และการศึกษาภาคสนามจากการสัมภาษณผูเชี่ยวชาญ<br />
ทางดานการแสดงโนรา ซึ่งผูวิจัยไดรวบรวมเรื่องราวเกี<br />
่ยวกับการแสดงโนราในประเทศไทย และ<br />
การแสดงโนราในจังหวัดชุมพรเพื่อใหผูสนใจไดเรียนรูและทําการศึกษาตอไป<br />
สวนการศึกษาในประเด็นทางดุริยางควิทยา จะไดทราบถึงวิธีการบรรเลงเครื่องดนตรี<br />
ประกอบการแสดงโนราโดยเนนการศึกษาโนราศรียาภัย ของโรงเรียนศรียาภัย จังหวัดชุมพร<br />
รวมถึงการรวบรวมบทรองโนรา ทารําโนรา และและบทเพลงที่ใชในการรําในชุดแมบท<br />
หรือที่<br />
เรียกวาเพลงครู ซึ่งประกอบดวย<br />
ครูสอน สอนรํา และประถม – พรหมสี่หนา<br />
โดยผูวิจัยไดทําการ<br />
บันทึกโนตและวิเคราะหบทเพลงดังกลาวในเชิงดุริยางควิทยา เพื่อใหผูสนใจไดเรียนรู<br />
และเขาใจ<br />
บทเพลงประกอบการแสดงโนรามากขึ้น<br />
และยังเปนการอนุรักษบทเพลงประกอบการแสดงโนรา<br />
ใหคงอยูตอไป<br />
4
ขอบเขตของการศึกษา<br />
การวิจัยนี้เปนการศึกษาเฉพาะการแสดงโนรา<br />
โรงเรียนศรียาภัย ตําบลทาตะเภา อําเภอ<br />
เมือง จังหวัดชุมพร ตั้งแตเดือนมิถุนายน<br />
พ.ศ.2547 – เดือนเมษายน พ.ศ.2549 เทานั้น<br />
และในการ<br />
วิเคราะหบทเพลง จะวิเคราะหเฉพาะบทเพลงประกอบการแสดง การรําทาครู ซึ่งประกอบดวย<br />
3<br />
ชุดการแสดง คือ ครูสอน สอนรํา และประถมพรหมสี่หนา<br />
โดยเนนที่ทํานองหลักของบทเพลง<br />
เปนสําคัญ<br />
ขอตกลงเบื้องตน<br />
1. โนรา ตามพจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 สามารถเขียนได 3 แบบ คือ<br />
โนรา มโนราห มโนหรา ซึ่งในการวิจัยครั้งนี้เลือกใชคําวา<br />
โนรา<br />
2. สัญลักษณ “ ” หมายถึง การเปาโนตตัวเดียวเสียงสั้น<br />
(Staccato) ติดตอกัน<br />
หลายๆครั้ง<br />
คอยๆเร็วขึ้นจนครบจังหวะ<br />
โดยแสดงสัญลักษณไวเหนือโนตที่ตองการ<br />
3. สัญลักษณ “ ^ ” หมายถึง การเปาโนตตัวเดียวเสียงสั้น<br />
(Staccato) ดวยเทคนิคที่<br />
เรียกวา “ตอด” โดยแสดงสัญลักษณไวเหนือโนตที่ตองการ<br />
4. สัญลักษณ “ ” หมายถึง การเปาโนตตัวเดียวเสียงสั้น<br />
(Staccato) ดวยเทคนิคที่<br />
เรียกวา “ตอด” ติดตอกันหลายๆครั้ง<br />
คอยๆเร็วขึ้นจนครบจังหวะ<br />
โดยแสดงสัญลักษณไวเหนือโนต<br />
ที่ตองการ<br />
5. เครื่องหมาย<br />
“ ” หมายถึง การเปาปครั้งเดียวใหเกิดการเลื่อนไหลของเสียงจากเสียง<br />
ต่ําขึ้นไปหาเสียงที่กําหนด<br />
ซึ่งเปนเสียงที่สูงกวาเสียงแรก<br />
1 เสียง โดยใชเครื่องหมายวางไวหนาตัว<br />
โนตที่ตองการ<br />
6. เครื่องหมาย<br />
“ ” หมายถึง การผันเสียงจากเสียงสูงลงมาสูเสียงที่ต่ํากวาแตจะกําหนด<br />
เสียงต่ําดวยโนตตัวถัดไป<br />
โดยใชเครื่องหมายวางไวหนาตัวโนตที่ตองการ<br />
5
7. สัญลักษณขีด 3 ขีดคาบทับหางของตัวโนต “ ” หมายถึง การตีกลอง/ฉิ่ง<br />
ใน<br />
ลักษณะการตีรัว<br />
นิยามศัพทเฉพาะ<br />
โนรา หมายถึง ศิลปะการแสดงพื้นบานอยางหนึ่งของภาคใต<br />
ประกอบดวย การรอง<br />
การรํา และมีวงดนตรีบรรเลงประกอบการแสดง ซึ่งมีจังหวะการรองรํา<br />
และทํานองเพลง<br />
โดยเฉพาะ มีทั้งที่เลนเปนมหรสพเพื่อความบันเทิง<br />
และการแสดงตามคติความเชื่อที่เปนพิธีกรรม<br />
โนราชุมพร หมายถึง คณะโนราในจังหวัดชุมพร<br />
โนราศรียาภัย หมายถึง คณะโนราของโรงเรียนศรียาภัย จังหวัดชุมพร<br />
เพลงครู หมายถึง เพลงที่มีทารําที่เปนระเบียบแบบแผน<br />
มีการกําหนดไวอยางชัดเจน<br />
เพลงครูเปนเพลงที่ใชในการฝกหัดรําโนรา<br />
ครูสอน หมายถึง บทเพลงและทารําที่ใชในการรําประกอบคําสอนของครูโนรา<br />
สําหรับผู<br />
เริ่มหัดรํา<br />
ซึ่งจะบอกถึงคําสอนวิชาโนรา<br />
เชน สอนใหรูจักตั้งวงแขน<br />
เยื้องขาและเทา<br />
สนใหรูจัก<br />
สวมเทริด สอนใหรูจักการนุงผาแบบโนรา<br />
ทารําในบทครูสอนนี้เปนทารําเบื้องตนที<br />
่สอนใหรูจัก<br />
การแตงกาย และทาทางประกอบการแตงกายแบบโนรา<br />
สอนรํา หมายถึง บทเพลงและทารําที่ใชในการรําขั้นพื้นฐานเลนเดียวกับครูสอน<br />
แตสอน<br />
รํา จะมีบทรําที่ยาวกวาและมีการใชทาที่ยากกวาการรําครูสอน<br />
ประถม – พรหมสี่หนา<br />
หมายถึง บทเพลงและทารําที่ถือเปนทาแมบทของโนรา<br />
บทรองประกอบทารํา หมายถึง บทที่โนราใชขับ<br />
โดยมีทารําประกอบดวย ซึ่งมีบท<br />
ประกอบทาครูสอน สอนรํา และทาประถม เปนตน<br />
6
บาก หมายถึง วิธีการตีกลองที่เปนอาณัตสัญญาณหมายรูในหมูนักแสดงและนักดนตรีเพื่อ<br />
การเปลี่ยนทํานองเพลงหรือเปลี่ยนทารํา<br />
ตอด หมายถึง การหยุดเสียงป<br />
โดยใชลิ้น<br />
7
บทที่<br />
2<br />
เอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวของ<br />
การศึกษาวิจัยเรื่อง<br />
“โนราชุมพร: กรณีศึกษาการแสดงโนราของโรงเรียนศรียาภัย จังหวัด<br />
ชุมพร” ไดศึกษาเอกสารใน 4 หัวขอ คือ<br />
1. เอกสารเกี่ยวกับสภาพทางภูมิศาสตร<br />
สังคมและวัฒนธรรมตาง ๆ ในจังหวัดชุมพร<br />
2. เอกสารเกี่ยวกับโรงเรียนศรียาภัย<br />
และศูนยการเรียนรูภูมิปญญาทองถิ่น<br />
จังหวัดชุมพร<br />
3. เอกสารเกี่ยวกับแนวคิดและทฤษฎีที่ใชในการศึกษา<br />
4. งานวิจัยที่เกี่ยวของกับโนราและการแสดงโนรา<br />
เอกสารเกี่ยวกับสภาพทางภูมิศาสตร<br />
สังคมและวัฒนธรรมตาง ๆ ในจังหวัดชุมพร<br />
1. สภาพภูมิศาสตร<br />
1.1 ที่ตั้งของจังหวัดชุมพร<br />
จังหวัดชุมพรเปนจังหวัดที่อยูเหนือสุดของภาคใต<br />
บริเวณคอคอดกระ ระหวางละติจูดที่<br />
10 องศา 29 ลิปดาเหนือ ลองติจูด 99 องศา 11 ลิปดาตะวันออก หางจากกรุงเทพมหานคร ตาม<br />
ระยะทางหลวงแผนดินหมายเลข 4 (เพชรเกษม) ประมาณ 498 กิโลเมตร และทางรถไฟสายใต<br />
ประมาณ 476 กิโลเมตร มีอาณาเขตติดตอกับจังหวัดใกลเคียง ดังตอไปนี้<br />
ทิศเหนือ ติดตอกับอําเภอบางสะพานนอย จังหวัดประจวบคีรีขันธ และสหภาพพมา<br />
ทิศใต ติดตอกับอําเภอทาชนะจังหวัดสุราษฎรธานี<br />
ทิศตะวันออก ติดตอกับทะเลอาวไทย หรือทะเลจีนใต<br />
ทิศตะวันตก ติดตอกับจังหวัดระนอง และสหภาพพมา
ภาพที่<br />
1 แผนที่จังหวัดชุมพร<br />
ที่มา:<br />
การทองเที่ยวแหงประเทศไทย<br />
(2548)<br />
9
ภาพที่<br />
2 แผนที่โรงเรียนศรียาภัยและแผนที่ตัวเมืองจังหวัดชุมพร<br />
ที่มา:<br />
สํานักงานจังหวัดชุมพร (2546)<br />
รร.ศรียาภัย
1.2 ขนาดและรูปราง<br />
จังหวัดชุมพรมีลักษณะพื้นที่แคบยาวคลายรูปสี่เหลี่ยมผืนผา<br />
มีความยาวตามแนว<br />
ชายฝงทะเลประมาณ<br />
222 กิโลเมตร มีความกวางประมาณ 36 กิโลเมตร มีเนื้อที่<br />
ประมาณ 3.75 ลาน<br />
ไร หรือประมาณ 6009.008 ตารางกิโลเมตร<br />
1.3 ลักษณะภูมิประเทศ<br />
ลักษณะภูมิประเทศของจังหวัดชุมพร ทิศตะวันตก มีเทือกเขาตะนาวศรีและเทือกเขา<br />
ภูเก็ต เปนแนวกั้นเขตแดนระหวางประเทศไทยกับประเทศสหภาพพมา<br />
จึงมีลักษณะเปนพื้นที่ราบ<br />
สูงลาดเทจากทิศตะวันตกสูพื้นที่ต่ําทางทิศตะวันออก<br />
ประกอบดวยภูเขาและปาไม ซึ่งเปน<br />
แหลงกําเนิดของตนน้ําลําธารที่สําคัญสายสั้น<br />
ๆ หลายสาย ไหลลงสูพื้นที่ต่ําทางทิศตะวันออก<br />
เชน<br />
แมน้ําทาตะเภา,<br />
แมน้ําหลังสวน<br />
และแมน้ําสวี<br />
เปนตน<br />
สวนบริเวณตอนกลางของจังหวัด มีลักษณะเปนที่ราบลูกคลื่น<br />
และที่ราบลุมแมน้ํา<br />
มีความอุดมสมบูรณสูงเหมาะแกการเพาะปลูก มีเนื้อที่ประมาณ<br />
1 ใน 4 ของพื้นที่จังหวัด<br />
และดาน<br />
ทิศตะวันออก มีลักษณะเปนที่ราบตามแนวชายฝงทะเลอาวไทย<br />
ชายหาด มีลักษณะคอนขางเรียบ<br />
หาดทรายกวาง มีความโคงเวานอย สวยงามมาก จึงเปนสถานที ่ทองเที่ยวที่สําคัญของจังหวัด<br />
1.4 ลักษณะภูมิอากาศ<br />
จังหวัดชุมพรตั้งอยูบนแหลมมลายู<br />
ซึ่งอยูระหวางทะเลอันดามันกับทะเลอาวไทย<br />
หรือ<br />
ทะเลจีนใต จึงไดรับอิทธิพลของมรสุมทั้ง<br />
2 ฤดู คือ ตั้งแตเดือนพฤษภาคมถึงเดือนตุลาคม<br />
และ<br />
มรสุมตะวันออกเฉียงเหนือ ตั้งแตเดือนตุลาคมถึงเดือนกุมภาพันธ<br />
ดวยเหตุนี้<br />
จังหวัดชุมพรจึงไดรับ<br />
ปริมาณน้ําฝนมากทั้ง<br />
2 ฤดู โดยเฉพาะมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือนั้นเปนชวงที่รับฝนมากที<br />
่สุด<br />
เพราะอิทธิพลจากหยอมความกดอากาศต่ําและพายุหมุนเขตรอน<br />
ทําใหมีฝนตกเปนบริเวณกวาง<br />
ดวยอิทธิพลของทั้ง<br />
2 ลมมรสุมนี้<br />
ทําใหลักษณะภูมิอากาศของจังหวัดชุมพรเปนแบบ<br />
มรสุมรอนชื้น<br />
จึงสามารถแบงฤดูกาลในรอบปได 2 ฤดู คือ<br />
11
1.4.1. ฤดูฝน เริ่มตั้งแตเดือนพฤษภาคม<br />
ถึง เดือนธันวาคม เปนชวงที่ลมมรสุม<br />
ตะวันตกเฉียงใต พัดพาเอาฝนจากมหาสมุทรอินเดีย และมรสุมตัวนออกเฉียงเหนือพัดพาเอาฝนจาก<br />
ทะเลจีนใตเขาสูจังหวัดชุมพร<br />
ทําใหเปนชวงฝนตกนานถึง 8 เดือน<br />
1.4.2. ฤดูรอน ตั้งแตเดือนกุมภาพันธ<br />
ถึง เดือนเมษายน เปนชวงที่มรสุมตะวันออก<br />
เฉียง เหนือ พัดออนกําลังลง อากาศจะรอนขึ้นเรื่อย<br />
ๆ จนรอนที่สุดในเดือนเมษายน<br />
แตอุณหภูมิยัง<br />
ต่ํากวาภาคอื่น<br />
ๆ เนื่องจากไดรับอิทธิพลของลมทะเล<br />
2. ประชากร 1 / กลุมชาติพันธุ<br />
จังหวัดชุมพรมีประชากร ประมาณ 452,319 คน เปนเพศชาย 227,814 คน และเพศหญิง<br />
224,505 คน ความหนาแนนของประชากรโดยเฉลี่ย<br />
75.273 คนตอตารางกิโลเมตร อําเภอที่มีความ<br />
หนาแนนมากที่สุด<br />
คือ อําเภอเมือง มีประชากรโดยเฉลี่ย<br />
207.73 คน ตอตาราง กิโลเมตร และอําเภอ<br />
พะโตะ เปนอําเภอที่มีจํานวนประชากรหนาแนนนอยที่สุด<br />
คือ ประชากรโดยเฉลี่ย<br />
19.24 คน ตอ<br />
ตารางกิโลเมตร<br />
ประชากรสวนใหญนับถือศาสนาพุทธ คิดเปนรอยละ 97.20 รองลงมาไดแก ศาสนา<br />
อิสลาม รอยละ 1.86 ศาสนาคริสต รอยละ 0.47 และศาสนาอื่น<br />
ๆ อาทิ ศาสนาพราหมณ ฮินดู ซิกซ<br />
ฯลฯ รอยละ 0.47 ตามลําดับ<br />
ประชากรในจังหวัดชุมพรสวนใหญเปนชนพื้นเมืองเดิม<br />
มีนิสัยออนโยน รักถิ่นฐาน<br />
บานเรือน รักความสงบ มีจิตใจโอบออมอารี และนอกจากชนพื้นเมืองเดิม<br />
ในจังหวัดชุมพรยังมีชน<br />
กลุมนอยอาศัยอยู<br />
4 กลุมดวยกัน<br />
คือ<br />
2.1 กลุมคนไทยพลัดถิ่น<br />
ชนกลุมนอยกลุมนี้เปนคนไทยโดยกําเนิด<br />
มีเชื้อชาติไทย<br />
สัญชาติไทย แตไดอพยพไป<br />
ทํามาหากินในสหภาพพมา เขตหมูบานบกเปยน<br />
ตอมาไดหนีสงครามกลับเขามาอาศัยในประเทศ<br />
ไทย ที่บริเวณหมู<br />
1 ตําบลสลุย และ หมู<br />
1, 2, 3, 4 และ หมูที่<br />
7 ตําบลสองพี่นอง<br />
อําเภอทาแซะ<br />
1<br />
ที่มา:<br />
ที่ทําการปกครองจังหวัดชุมพร<br />
พ.ศ. 2546<br />
12
จังหวัดชุมพร ชาวบานทั่วไปเรียกชนกลุมนอยนี้วา<br />
“คนลังเคี่ย”<br />
ตอมาทางราชการใหชื่อวา<br />
“คน<br />
ไทยพลัดถิ่น”<br />
2.2 กลุมลาวโซง<br />
เปนชนกลุมนอยที่อพยพมาจากจังหวัดเพชรบุรีและจังหวัดราชบุรี<br />
อาศัยอยูบริเวณ<br />
พื้นที่บานดอนรวบ<br />
หมูที่<br />
8 ตําบลบางหมาก อําเภอเมือง จังหวัดชุมพร ลาวโซงสวนใหญประกอบ<br />
อาชีพเกษตรกรรม มีวัฒนธรรมและการสืบทอดทางวัฒนธรรมของตนเองอยางตอเนื่อง<br />
เชนการ<br />
แตงกายชุดพื้นเมือง<br />
ที่เรียกวา<br />
“ชุดไทยทรงดํา” ซึ่งสวนใหญ<br />
จะใสในเทศกาลสงกรานต(เดือนหา)<br />
ในงานจะมีการฟอนรําชุดไทยทรงดํา โดยใชแคนเปนเครื่องดนตรีบรรเลงประกอบการรํา<br />
และมีการ<br />
ประกวดการแตงกายสวยงามอีกดวย<br />
ประเพณีสําคัญของกลุมลาวโซงคือ<br />
ประเพณีการแตงงาน ซึ่งจะตองจัดใหมีการไหวผี<br />
เรือน ที่เรียกวา<br />
“ประเพณีแสนเฮือน” และประเพณีงานศพซึ่งมีความแตกตางจากประเพณีไทย<br />
ทั้ง<br />
สองประเพณี และการแตงกายนั้น<br />
ถือเปนเอกลักษณของกลุมลาวโซง<br />
จังหวัดชุมพรนั่นเอง<br />
2.3 กลุมกะเหรี่ยงพุทธ<br />
เปนชนกลุมนอยที่หนีภัยจากการสูรบในสหภาพพมา<br />
เขามาอาศัยบริเวณบานปน<br />
แตก (แพรกยิงกัน) ตําบลสองพี่นอง<br />
อําเภอทาแซะ ซึ่งอยูหางจากบริเวณชายแดนไทย<br />
– พมา<br />
ประมาณ 2 กิโลเมตร<br />
2.4 กลุมกระเหรี่ยงคริสต<br />
เปนชนกลุมนอยที่อพยพมาจากสหภาพพมา<br />
มาตั้งถิ่นฐานอยูบริเวณชายแดน<br />
–<br />
พมา เขตตําบลรับรอ และตําบลสองพี่นอง<br />
อําเภอทาแซะ จังหวัดชุมพร ดวยเหตุที่ชนกลุมนี้สวน<br />
ใหญนับถือศานาคริสต ชาวบานจึงเรียกวา “กะเหรี่ยงคริสต”<br />
้<br />
3. การปกครองสวนจังหวัดชุมพร<br />
จังหวัดชุมพรแบงเขตการปกครองเปน 8 อําเภอ 66 ตําบล 683 หมูบาน<br />
ไดดังนี<br />
- อําเภอเมืองชุมพร 17 ตําบล 161 หมูบาน<br />
- อําเภอหลังสวน 13 ตําบล 143 หมูบาน<br />
- อําเภอสวี 11 ตําบล 101 หมูบาน<br />
13
4. เอกลักษณของจังหวัดชุมพร<br />
- อําเภอทาแซะ 10 ตําบล 98 หมูบาน<br />
- อําเภอปะทิว 3 ตําบล 66 หมูบาน<br />
- อําเภอทุงตะโก<br />
4 ตําบล 42 หมูบาน<br />
- อําเภอละแม 4 ตําบล 40 หมูบาน<br />
- อําเภอพะโตะ 4 ตําบล 32 หมูบาน<br />
4.1 ดวงตราประจําจังหวัดชุมพร<br />
ภาพที่<br />
3 ภาพดวงตราประจําจังหวัดชุมพร<br />
ที่มา:<br />
สํานักงานจังหวัดชุมพร (2546)<br />
ความหมายของภาพ คือ คนยืนหมายถึง เทวดาที่ประทานพรใหแกชาวเมืองชุมพร<br />
และกองทัพที่ยกออกไปทําศึก<br />
ตนไมทั้งสองขางหมายถึง<br />
ตนมะเดื่อ<br />
ซึ่งในพื้นที่ของจังหวัดชุมพร<br />
มีตนไมชนิดนี้อยูมาก<br />
และภาพคายและหอรบหมายถึง จังหวัดที่เคยเปนที่ชุมนุมบรรดานักรบ<br />
ซึ่ง<br />
นัดใหมาพรอมกัน ณ ที่แหงนี้<br />
กอนที่จะเดินทัพออกไปสูรบกับขาศึก<br />
ทั้งนี้ก็เพราะชุมพรเปนเมือง<br />
หนาดานมาตั้งแตโบราณ<br />
คําขวัญประจําจังหวัดชุมพร คือ “ประตูภาคใต ไหวเสด็จในกรมฯ ชมไรกาแฟ แล<br />
หาดทรายรี ดีกลวยเล็บมือ ขึ้นชื่อรังนก”<br />
14
4.2 ภาษาถิ่นชุมพร<br />
ภาษาถิ่นชุมพร<br />
เปนภูมิปญญาในดานการคิดคนภาษาพื่อการสื่อสาร<br />
ซึ่งใชมาตั้งแต<br />
โบราณกาล เปนภาษาที่สั้น<br />
กระชับ มีการตัดพยางค ทําใหคํานั้นสั้นลง<br />
และมีสําเนียงทองถิ่น<br />
เนื่องจากจังหวัดชุมพรมีอาณาเขตติดตอกับภาคกลาง<br />
ภาษาถิ่นของชุมพรจึงเปนภาษาที่<br />
มีการผสมกลมกลืนกันระหวางภาษาภาคกลางและภาษาภาคใต ทําใหภาษาชุมพรพูดงาย ฟงงาย<br />
และดวยเหตุที่จังหวัดชุมพรนั้นติดตอกับภาคกลางนั้นและสําเนียงผสมกับภาคกลาง<br />
ทําใหมีผูกลาว<br />
วา “คนชุมพรลิ้นออน”<br />
ซึ่งหมายถึง<br />
ความสามารถที่จะพูดสําเนียงของจังหวัดอื่นไดใกลเคียงกับ<br />
เจาของภาษามากจนไมสามารถแยกไดเลย<br />
ตารางที่<br />
1 ตัวอยางเปรียบเทียบภาษาภาคกลาง (ภาษากรุงเทพฯ) กับภาษาชุมพร<br />
่<br />
้<br />
ภาษาภาคกลาง ภาษาถิ่นชุมพร<br />
กลองขาว<br />
กุบขาว<br />
ที่ตักน้ํา<br />
กวักน้ํา<br />
ขนมใสไส ขนมซอนลูก<br />
ขนมตม<br />
หนมโค<br />
ฟกเขียว<br />
ขี้พรา<br />
ยุงขาว<br />
คุกขาว<br />
โรคน้ํากัดเทา<br />
เปนขนหนอน<br />
พระจันทร<br />
พระเข<br />
มันสําปะหลัง มันโหรง<br />
มันเทศ<br />
มันลา<br />
กระถิน<br />
สะตอเบา<br />
สะตอ<br />
สะตอหนัก<br />
วุนเสน<br />
เสนตั้งหุน<br />
แมงหวี<br />
แมงหมี<br />
ผีเสื้อ<br />
แมงพี<br />
15
4.3 วรรณกรรมพื้นบานชุมพร<br />
วรรณกรรมเปนสื่อที่มนุษยใหถายทอดอารมณ<br />
ความรูสึก<br />
และจินตนาการที่สรางสรรค<br />
เปนเรื่องราว<br />
โดยอาศัยการบอกเลาเปนวรรณกรรมแบบมุขปาฐะ หรือแบบบันทึกเปนลายลักษณ<br />
อักษร วรรณกรรมยังสะทอนใหเห็นถึงมุมมองและทัศนคติที่ผูแตงมีตอสังคมที่ตนอยูดวยเชนกัน<br />
โดยปรากฏเดนชัดในวรรณกรรมทองถิ่น<br />
ที่แสดงถึงภูมิปญญาในการใชภาษาใหเกิดความรู<br />
ความ<br />
เพลิดเพลินในทองถิ่นนั่นเอง<br />
เอกลักษณของวรรณกรรมทองถิ่น<br />
คือ การบอกเลาถึงเรื่องราวการดําเนินชีวิตของคน<br />
ในทองถิ่น<br />
ที่กลาวรวมถึงภาษา<br />
ศาสนา ความเชื่อ<br />
การทํามาหากิน รวมทั้งแนวคิดของคนในยุคสมัย<br />
นั้น<br />
ๆ เอาไว ซึ่งวรรณกรรมทองถิ่นถูกสรางขึ้นมาเพื่อรับใชคนในแตละยุคสมัยซึ่งคุณคาและ<br />
ความหมายยอมเปลี่ยนแปลงไปตามสังคมนั้น<br />
ๆ ดวย<br />
วรรณกรรมทองถิ่นมีภาษาถิ่นเปนองคประกอบสําคัญ<br />
เพื่อใหสมาชิกในสังคมสามารถ<br />
เขาใจตรงกัน ไมตองเสียเวลาตีความถอยคํา หรือสํานวนที่นํามาใชในวรรณกรรมนั้น<br />
ๆ ซึ่งจะนิยม<br />
ใชคําถิ่นกลาง<br />
ๆ เขาใจงาย มักแทรกคําคม สุภาษิต และอุทาหรณไวไดอยางกลมกลืน มีการ<br />
สอดแทรกบทตลกไว ความหมายมักเปนไปในทางสองแงสองงาม ปลอยใหผูฟง<br />
หรือผูอานตีความ<br />
เอาเอง จัดวาเปนกลวิธีที่ดึงดูดความสนใจอีกอยางหนึ่ง<br />
ชาวชุมพรนําภาษาและวรรณกรรมใชมาใหเกิดประโยชนในการสืบทอดวัฒนธรรม<br />
และในการอบรมสั่งสอน<br />
โดยสอดแทรกไวในสื่อประเภทตาง<br />
ๆ มากมาย โดยวรรณกรรมทองถิ่น<br />
ชุมพรสามารถแบงออกไดเปน 3 แบบ คือ<br />
4.3.1. วรรณกรรมมุขปาฐะ เปนวรรณกรรมที่สืบทอดโดยการเลาสืบตอกันมา<br />
ไมได<br />
มีการบันทึกเปนลายลักษณอักษร ไดแก<br />
ก. ปริศนาคําทาย เชน อะไรเอย “ถอดพลกแดงแจมองแลรูวง” คําตอบ<br />
“มะขาม” และ อะไรเอย “ขางใตรน ขางบนกด พอถึงกําหนดเอามือคลําแล” คําตอบ “คนสุม<br />
ปลา”เปนตน<br />
16
ข. ตํานานบานรับรอ อยูในอําเภอทาแซะ<br />
จังหวัดชุมพร มีเรื่องเลาวา<br />
ไดมี<br />
ทหารพมาเขามา เมื่อตอนเกิดศึกสงครามระหวางไทยกับพมา<br />
เพื่อตองการเขาในวัด<br />
ๆ หนึ่ง<br />
ชื่อวัด<br />
ถ้ําเทพเจริญ<br />
ถ้ํานี้อยูในเขตตําบลทาขามใกล<br />
ๆ กันกับตําบลรับรอ ภายในถ้ํานี้มีสิ่งสําคัญและสิ่ง<br />
มหัศจรรยคือ มีพระพุทธรูป เขาเรียกวา พระปูหลักเมือง<br />
พมาไดขุดหาทองใตฐานพระ บังเอิญ<br />
ดวยเหตุใด ไมทราบทหารพมาที่มากับกองทัพไดเจ็บไขไดปวยตายไปมาก<br />
ตอจากนั้นทหารพมาก็<br />
เดินทางมารอทัพที่เขาใกลบานรับรอและไดใชใบลังตังชางที่มีพิษทําใหคันมาปูนอน<br />
เมื่อคันทหาร<br />
พมาก็ใชน้ําลางทําใหคันมากยิ่งขึ้น<br />
จึงคิดวาคนไทยมีอะไรสักอยางที่ศักดิ์สิทธิ์ที่นากลัวมาก<br />
พมาที่<br />
เขามานี้<br />
มาทางปากน้ําชุมพรมารอทัพอยูที่หมูบานนี้<br />
จึงเรียกวา บานรอทัพ หรือทัพรอ ตอมาจึง<br />
เรียกเพี้ยนเปน<br />
“บานรับรอ” มาจนทุกวันนี้<br />
ค. นิทาน เรื่องเกลือจิ้มเกลือ<br />
ครั้งหนึ่งมีชายคนหนึ่งมีลูกสาวคนเดียวที่มี<br />
ความสวยงามมาก ทําใหหนุมทั้งใกลและไกลมากมายพามาสูขอ<br />
แตแกไมรูจะใหใครดี<br />
เพราะ<br />
ใหกับคนใดคนหนึ่งไปก็กลัวจะถูกหลายคนตอวา<br />
แกจึงคิดอุบายโดยบอกวา ถาใครลงไปนอนแช<br />
น้ําในแมน้ําไดตลอดทั้งคืน<br />
แกจะยกลูกสาวให มีชายหนุมคนหนึ่งอาสาลงไปนอน<br />
แตเขาบอกให<br />
กอไฟไวที่บนเขาที่หางออกไป<br />
ทั้งสองฝายก็ตกลงกันดวยดี<br />
ชายคนนั้นลงไปนอนแชน้ําในแมน้ํา<br />
ไดที่ตลอดทั้งคืน<br />
ฝายพอของหญิงสาวเห็นจะเสียทีตองยกลูกสาวใหกับชายหนุมแลวก็บอกวา<br />
ที่<br />
ชายหนุมลงไปนอนแชน้ํานั้นจะหนาวไดอยางไร<br />
ก็อาศัยแสงไฟที่เห็นบนภูเขาโนนที่ทําใหไม<br />
หนาว ที่แกพูดนั้นพูดไปโดยไมรูวาลูกสาวรักใครอยูกับหนุมคนนั้นแลว<br />
พอถึงเวลากินขาว ลูก<br />
สาวก็เอเกลือแกงกองไวขางลางแลววางถวยแกงทับไวขางบน แตในถวยแกงไมใสเกลือเลย พอพอ<br />
กินแกงเห็นวาจืดก็ถามลูกสาววา ทําไมลูกไมใสเกลือในแกง ลูกสาวก็บอกใหพอยกถวยแกงดู จะ<br />
เห็นเกลืออยูขางใต<br />
พอดาวาแกงประสาอะไรเอาเกลือไวใตถวยมันจะเค็มไดอยางไร ลูกสาวดทีก็<br />
ตอบวา แลวไฟที่อยูบนเขาพอวาอุนถึงคนที่อยูในน้ําได<br />
แลวทําไมเกลือที่อยูใตถวยแกงจะทําให<br />
เค็มถึงกันไมได พอก็รูวาลูกสาวกับชายคนนั้นรักกัน<br />
ก็เลยยอมยกลูกสาวใหแตงงานกัน<br />
4.3.2. วรรณกรรมลายลักษณอักษร มี 2 ลักษณะ ไดแก<br />
ก. ลักษณะลายลักษณอักษรที่มีจารึกลงในแผนศิลา<br />
เชน จารึกที่ถ้ําเขาเงิน<br />
เปนอักษร จปร. ไขวกับศักราชที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวฯ<br />
ประพาสทางชลมารค<br />
ถึงถ้ําเขาเงิน<br />
ตําบลทามะพลา อําเภอหลังสวน จังหวัดชุมพร<br />
17
ข. ตํารา คือ การบันทึกเรื่องราวลงในสมุดไทย<br />
หรือที่เรียกเปนภาษาถิ่นวา<br />
“สมุด”หรือ “บุด” ที่พบในจังหวัดชุมพร<br />
มีทั้ง<br />
“บุดดํา และ บุดขาว” แตที่พบมากที่สุด<br />
คือ บุดขาว<br />
ชาวชุมพรดั้งเดิมมีความเชื่อวาหนังสือ<br />
หรือ บุด เปนของสูง และมีคา จึงจัดเก็บไวบนหิ้งบูชา<br />
หาม<br />
เปดอานเลน จะเปดอานไดก็เฉพาะผูมีวิชาความรูเทานั้น<br />
รูปแบบของการแตงตํารา นิยมแตงดวย<br />
รอยกรอง แตก็มีบางสวนที่เปนรอยแกว<br />
เชน ตํารายา และตําราตาง ๆ มีเนื้อหา<br />
ดังนี้<br />
- ตํารายา พบมากที่สุด<br />
มีทั้งยาเด็ก<br />
ยาผูใหญ<br />
ยาตอกระดูก หมองู ฯลฯ<br />
- ตําราสิทธิโชค ฤกษยาม หาของหาย ฯลฯ<br />
- กฎหมายตาง ๆ<br />
- พิธีกรรมตาง ๆ เชน วิธีปลูกเรือน ไหวพระภูมิ ฯลฯ<br />
- คําสอนตาง ๆ<br />
- ตําราจับชาง และรักษาชาง ไหวคอก ฯลฯ<br />
ภาพที่<br />
4 หนังสือบุดขาว<br />
ที่มา:<br />
สารานุกรมวัฒนธรรมภาคใต เลมที่<br />
17 (2542: 8333)<br />
18
ภาพที่<br />
5 หนังสือบุดดํา<br />
ที่มา:<br />
สารานุกรมวัฒนธรรมภาคใต เลมที่<br />
17 (2542: 8334)<br />
ภาพที่<br />
6 หนังสือบุดขาวตําราดูลักษณะและอาการของโรค<br />
ที่มา:<br />
สารานุกรมวัฒนธรรมภาคใต เลมที่<br />
17 (2542: 8336)<br />
4.4.3 วรรณกรรมอื่น<br />
ๆ วรรณกรรมลายลักษณของจังหวัดชุมพรที่เปนนิทาน<br />
นิยาย ซึ่งเทาที่พบในปจจุบัน<br />
ไดแกเรื่อง<br />
ไชยเชษฐ นับเปนมรดกทางวัฒนธรรมที่มีคาอีกชิ้นหนึ่ง<br />
ทั้งนี้เพราะทําใหทราบเรื่องราววิถีชีวิต<br />
คานิยม คุณธรรม จริยธรรม สํานวนภาษา รูปแบบคํา<br />
ประพันธ และความไพเราะของบทรอยกรอง และในเรื่องไชยเชษฐ<br />
มีขอความตอนหนึ่งกลาวถึงใน<br />
เรื่อง<br />
เครื่องดนตรี<br />
และการละเลนสมัยโบราณของจังหวัดชุมพร ตัวอยางเชน<br />
19
ใหประโคมเครงครื้นฉาฉาน<br />
ดนตรีมะมี่ไพรสน<br />
แตรสังขกังวาน<br />
เปาปตีฆองอลวน<br />
มหรสพครื้นเครง<br />
อื้อในไพรสน<br />
โขนระบําเปนเพลง<br />
โมงครุมก็ทุมกลองชัย<br />
โตเตนเลนเยง<br />
5. ขนบธรรมเนียมของชาวชุมพร<br />
ประเพณีทองถิ่นของจังหวัดชุมพร<br />
เปนสิ่งที่นาสนใจและนาศึกษา<br />
เพราะมีลักษณะเดนเปน<br />
ของตนเอง และปฏิบัติกันมานานจนกลายเปนแบบอยางความคิด หรือการกระทําที่ไดยึดถือสืบตอ<br />
กันมา และยังคงมีอิทธิพลอยูในสังคมปจจุบัน<br />
โดยเฉพาะขนบธรรมเนียมประเพณีที่เปนสวนหนึ่ง<br />
ของวิถีการดําเนินชีวิตของคนในทองถิ่น<br />
เชน การแตงกาย การกินอยู<br />
กิริยา มารยาท ซึ่งสิ่งเหลานี<br />
้<br />
แสดงถึงวิถีชีวิต ความเปนอยูของคนชุมพรในอดีตไดอยางชัดเจน<br />
ซึ่งในปจจุบันก็ไดมีการ<br />
เปลี่ยนแปลงไปตามกาลเวลา<br />
ตามสภาพเศรษฐกิจนั้นดวย<br />
5.1. การแตงกาย เมื่อประมาณ<br />
ปพ.ศ. 2475 ชาวชุมพรแตงกายตามแบบโบราณที่ยึดถือกัน<br />
มาทั้งหญิงและชาย<br />
กลาวคือ<br />
ผูหญิง<br />
จะนุงโจงกระเบน<br />
ผาดอก หมสไบเฉียง ผูสูงอายุนิยมสวมเสื้อคอกระเชา<br />
เสื้อกั๊ก<br />
บาเล็ก ๆ ถาไปงานพิธีหรือไปวัดจะสวมเสื้อมีแขน<br />
ผาพาดบา ไวผมยาวเกลาผมมวย สับหวีโคง หิ้ว<br />
กระเชาหมาก ตอมาในสมัย จอมพลแปลก พิบูลสงคราม ไดประกาศเปนรัฐนิยม กําหนดใหผูหญิง<br />
นุงผาถุงแทนโจงกระเบน<br />
แตในปจจุบันนิยมนุงกางเกงและกระโปรงแบบสากลมากขึ้น<br />
ผูชาย<br />
ถาเปนเจาขุนมูลนาย จะนุงผาโจงกระเบน<br />
สวนมากนิยมผามวง สวมเสื้อ<br />
ราชปะแตน สวมถุงนองรองเทา สวนคนที่อาศัยตามบานชนบท<br />
และมีฐานะ เวลาออกงานจะนุงผา<br />
โจงกระเบนก็มี สวนมากนิยมผาทอดวยมือ สวมเสื้อคอกลม<br />
เสื้อกุยเฮง<br />
(ลักษณะเสื้อคอกลม<br />
แขน<br />
สั้น<br />
ติดกระดุมหนา และมีกระเปาดานลาง 2 ขาง) ผาขาวมาคาดเอว ชาวบานทั่วไป<br />
จะนุงกางเกงขา<br />
สั้น<br />
กางเกงขากวย หรือกางเกงแพรแบบคนจีน รัดเข็มขัด โดยเข็มขัดก็แบงตามฐานะ คือ ถาฐานะดี<br />
20
มาก ก็เข็มขัดทองคํา รองลงมาคือ เข็มขัดนาก และเงินตามลําดับ หรือใชเกร็ดกระดองเตากระนํามา<br />
ประกอบทองคํา นาก หรือเงินมาทําเข็มขัดเปนตน<br />
สวนทรงผมนั้น<br />
นิยมไวทรงดอกกระทุมหรือตัดใหขาง<br />
ๆ ศีรษะสั้นเกรียนแตดานบน<br />
ยาว หวีแสกกลาง แตในปจจุบันก็นิยมแตงกายและไวทรงผมตามแบบสากลนิยมทั่วไป<br />
5.2 การกินอยู<br />
การจัดอาหารการกินนิยมจัดเปนสํารับใสถาดหรือใสกระเทาะ (คลายถาด<br />
ทําดวยไม) นิยมนั่งรับประทานบนพื้น<br />
ลอมเปนวงรอบสํารับ ผูชายจะนั่งขัดสมาธิ<br />
ผูหญิงและเด็ก<br />
จะนั่งพับเพียบ<br />
ผูสูงอายะมักนั่งชันเขาขางหนึ่ง<br />
อาหารโดยทั่วไปมักตักใสถวยรวมอยูในถาด<br />
หรือกระเทาะ สวนขาวใสจานหรือโคม<br />
(ถวย) หยิบจับอาหารและขาวดวยมือ แตในปจจุบัน ทุกบานสวนใหญจะจัดอาหารตั้งบนโตะ<br />
นั่ง<br />
ทานบนเกาอี้<br />
และใชชอนสอมตักอาหารแทนมือ แตสวนที่กับพื้นและลอมวงกินอาหารรอบสํารับ<br />
นั้น<br />
ยังสามารถพบเห็นไดตามชนบท หรือบางบานในเมืองเทานั้น<br />
อาหารคาวหวานที่นาสนใจในจังหวัดชุมพร<br />
ไดแก น้ําพริกระกํา<br />
ขนมจาก ผักเหลียง<br />
กลวยเล็บมือนาง และสับปะรดสวี สิ่งเหลานี้เปนผลิตผลที่มีมากในจังหวัดชุมพรนั่นเอง<br />
5.3 กิริยามารยาท โดยทั่วไปลักษณะของคนชุมพร<br />
เปนคนสุภาพออนนอม กิริยามารยาท<br />
เรียบรอย ผูนอยใหเกียรติผูใหญ<br />
เคารพนบนอบ ตามแบบฉบับของคนไทยทั่วไป<br />
ลักษณะเดนประการหนึ่ง<br />
คือประเพณีการแนะนําตัวของชาวชุมพรคือ เมื่อจะแนะนํา<br />
ใคร ตองบอกถึงปู<br />
ยา ตา ยาย ดวย เปนการลําดับความเปนมาในครอบครัวอยางชัดเจน<br />
ลักษณะนิสัยโดยทั่วไปของคนชุมพร<br />
ชาวชุมพรยึดมั่นในศีลธรรมอันดีสืบทอดมาจาก<br />
บรรพบุรุษ ความสัมพันธระหวางกลุมชนเปนลักษณะสังคมชนบท<br />
กลาวคือ มีการคบหาสมาคมกัน<br />
อยางใกลชิดในหมูญาติมิตร<br />
21
6. ประเพณีพื้นบานชุมพร<br />
ประเพณีสําคัญของชาวชุมพร หากจัดเปนกลุม<br />
ถือตามวิถีชีวิตในแตละรอบป นับตั้งแตการ<br />
ทํานาซึ่งถือเปนเรื่องของการทํามาหากิน<br />
การระลึกถึงบรรพชน และการรื่นเริงหลังเสร็จสิ้นฤดูเก็บ<br />
เกี่ยว<br />
และการทํานุบํารุงสืบทอดศาสนาเปนตน โดยแบงเปนแตละลักษณะประเพณีดังนี้<br />
6.1 ประเพณีเกี่ยวกับชีวิต<br />
มีดังนี้<br />
คือ<br />
6.1.1 ประเพณีการทํานา ซึ่งประกอบดวย<br />
พิธีไหวผีคอก หรือเรียกอีกอยางวา ทําขวัญ<br />
คอก พิธีปกยันตขาว พิธีรวบขาว พิธีทําขวัญขาวหรือเชิญขวัญขาว และพิธีตักขาว<br />
พิธีตาง ๆ เหลานี้แสดงถึงขั้นตอนและเทคนิคในการทํานาหาเลี้ยงชีพ<br />
มี<br />
กฏเกณฑที่แนนอน<br />
ไดปฏิบัติเพื่อเปนสิริมงคล<br />
ไดผลผลิตมากขึ้นเพียงพอแกการยังชีพ<br />
และถือเปน<br />
ประเพณีโบราณที่เครงครัดมาก<br />
ปจจุบันยังมีผูนิยมบางแตไมเครงครัด<br />
บางแหงถือเฉพาะบางอยาง<br />
บางแหงก็ไมถือเลย แตในบางทองที่เชนที่<br />
อําเภอทาแซะยังมีผูนิยมถือประเพณีนี้กันมาก<br />
6.1.2 ประเพณีวันตรุษสงกรานต ซึ่งจัดขึ้นในเดือนหาตรงกับเดือนเมษายน<br />
ถือเปน<br />
วันขึ้นปใหมเดิมของทย<br />
มีประเพณีและการละเลนตง ๆ ในวันตรุษสงกรานตเพื่อสรางความ<br />
สนุกสนานรื่นเริง<br />
ในชวงวันตรุษสงกรานตของชาวจังหวัดชุมพร จะมีการมัดครก มัดสาก และ<br />
เครื่องเครื่องใชอื่น<br />
ๆ เชน มีด จอบ เขาดวยกัน เพราะมีความเชื่อวาเครื่องมือเหลานี้เปนสิ่งสําคัญ<br />
ในการดํารงชีวิต จึงไดผูกรวมกันไวในครกแลวนําไปผูกติดกับเสาบาน เพื่อมิใหกระจัดกระจาย<br />
อีกทั้งนําขาวปลาอาหาร<br />
เครื่องดื่มและขนมตาง<br />
ๆ ใสไวในครกดวย วางทิ้งไวอยางนั้นเปนเวลา<br />
3<br />
วัน หามหยิบออกเด็ดขาด ถาไมเชื่อและทําตาม<br />
นําเครื่องมือตาง<br />
ๆ ไปใชในชวงวันตรุษสงกรานตนี้<br />
ปู<br />
ยา ตา ยาย จะสาผแชง เครื่องมือตาง<br />
ๆ อาจพลั้งถูกมือและเทาไดรับบาดเจ็บไดนั่นเอง<br />
6.2 ประเพณีทางพุทธศาสนา ประเพณีสําคัญในจังหวัดชุมพร ไดแก ประเพณีการบวช<br />
การแหเทียนพรรษา การทําสลากภัต การตักบาตรเทโว ประเพณีทําพุมหรือผาปา<br />
ประเพณีการชัก<br />
พระ และประเพณีการทําขาวเวียน<br />
6.3 งานพิธีหรืองานเทศกาลประจําทองถิ่น<br />
นอกพิธีตาง ๆ ที่ชาวชุมพรจัดขึ้นจนเปน<br />
22
ประเพณีแลว ปจจุบันยังไดมีการจัดพิธีการของจังหวัดและจัดเปนประจําทุกป จนเปนงานประเพณี<br />
ของจังหวัด คือ<br />
6.3.1 พิธีวางพวงมาลาอนุสาวรียยุวชนทหาร จัดขึ้นที่อนุสาวรียยุวชนทหารที่สะพาน<br />
ทานางสังข ตําบลทายาง อําเภอเมือง จังหวัดชุมพร ซึ่งเปนอนุสาวรียแหงวีรกรรมของมหาร<br />
ตํารวจและยุวชนทหาร เมื่อวันที่<br />
8 ธันวาคม พ.ศ.2484 ในชวงสงครามโลกครั้งที่<br />
2 ทางจังหวัดได<br />
ประกอบพิธีวางพวงมาลาเพื่อระลึกถึงวีรกรรมของผูกลาหาญและเสียสละเปนประจําทุกป<br />
6.3.2 พิธีวางพวงมาลา พระรูปพลเรือเอก พระเจาบรมวงศเธอ กรมหลวงชุมพร<br />
เขตอุดมศักดิ์<br />
จัดขึ้นเพื่อนอมรําลึกถึงพระองคทานเปนประจําทุกป<br />
ในวันที่<br />
19 พฤษภาคม ซึ่งตรง<br />
กับวันคลายวันสิ้นพระชนมของพระองค<br />
ณ พระตําหนัก บริเวณหาดทรายรี ตําบลหาดทรายรี อํา<br />
เมือง จังหวัดชุมพร<br />
6.3.3 งานเทิดพระเกียรติพลเรือเอก พระเจาบรมวงศเธอ กรมหลวงชุมพรเขตรอุดม<br />
ศักดิ์<br />
จัดขึ้นเปนงานประจําปของจังหวัดชุมพร<br />
ระหวางวันที่<br />
19 – 27 ธันวาคมของทุกป เพื่อเทริด<br />
พระเกียรติพลเรือเอก พระเจาบรมวงศเธอ กรมหลวงชุมพรเขตรอุดมศักดิ์<br />
และจัดเปนงานกาชาด<br />
ประจําปดวย ในงานดังกลาวมีพิธีบวงสรวงวิญญาณของเสด็จในกรมฯ เนื่องในวันคลายวันประสูติ<br />
ของพระองค ในวันที่<br />
19 ธันวาคม จัดใหมีนิทรรศการ และการออกรานของทั้งภาครัฐและเอกชน<br />
อีกดวย<br />
6.3.4 งานวันผลไมหลังสวน จัดขึ้นเปนประจําทุกป<br />
ระหวางวันที่<br />
12 – 18 สิงหาคม<br />
ซึ่งเปนชวงฤดูกาลที่มีผลไมมาก<br />
อันไดแก เงาะ ทุเรียน มังคุด และอื่น<br />
ๆ ที่ปลูกในจังหวัดชุมพร<br />
23
เอกสารเกี่ยวกับโรงเรียนศรียาภัย<br />
และศูนยการเรียนรูภูมิปญญาทองถิ่น<br />
จังหวัดชุมพร<br />
ประวัติโรงเรียนศรียาภัย จังหวัดชุมพร<br />
เมื่อ<br />
พ.ศ. 2440 พระครูจุฬามณี (ฤกษ) วัดสุบรรณนิมิต เปนเจาคณะชุมพรทานพิจารณาเห็น<br />
วา ศิษยวัดซึ่งมีจํานวนมากไมมีที่เรียนหนังสือ<br />
ตองนั่งเรียนตามโคนตนจันทรบาง<br />
ในโรงทิม (ที่ตั้ง<br />
ศพ พระเพชร กําแหงสงคราม(ยัง) บาง จึงไดสรางโรงเรียนขึ้นหลังหนึ่งเรียกวา<br />
โรงเรียน วัด<br />
สุบรรณนิมิต สอนระดับ ประถมศึกษา ประมาณ พ.ศ. 2456 จัดสอนระดับมัธยมศึกษาปที่<br />
1 – 3 เปน<br />
โรงเรียน ประจํา จังหวัดชุมพร และใหโรงเรียนวัดทาตะเภาเหนือจัดสอนชั้นเตรียมประถม<br />
และ<br />
ประถมปที่<br />
1 นักเรียนที่จบชั้นประถมปที่<br />
1 ที่วัดทาตะเภาเหนือแลว<br />
มาเรียนตอชั้นประถมปที่<br />
2 – 3<br />
และมัธยมศึกษาปที่<br />
1–3 ที่<br />
โรงเรียนวัดสุบรรณนิมิต ป พ. ศ. 2460 คุณชื่น<br />
ศรียาภัย คหปตานี ชาวไช<br />
ยา ไดบริจาคเงิน สราง อาคารเรียนขึ้นหลังหนึ่ง<br />
ที่วัด<br />
ทาตะเภา เหนือ กระทรวงศึกษาธิการใหชื่อวา<br />
โรงเรียนศรียาภัย ยายนักเรียน จากโรงเรียนวัดสุบรรณนิมิต ไปเรียนที่โรงเรียนศรียาภัย<br />
เมื่อวันที่<br />
4<br />
ตุลาคม 2461 มีฐานะเปนโรงเรียน ประจําจังหวัด สอนระดับ มัธยมศึกษาเพียงอยางเดียว ชั้น<br />
มัธยมศึกษาในครั้งนั้น<br />
แบงออกเปน 2 ตอน คือ ม. 1–4 เปนมัธยมตอนตน ม. 5–6 เปนมัธยม<br />
ตอนกลาง และ ม. 7–8 เปนมัธยมตอนปลาย<br />
ในป พ.ศ. 2465 มณฑลสุราษฎรธานี มีตราสั่งมาใหโรงเรียนประจําจังหวัดชุมพรศรียาภัย<br />
เปด<br />
สอนถึง ชั้นมัธยมศึกษาปที่<br />
5 และ 6 เนื่องจากจํานวนนักเรียนเพิ่ม<br />
มากขึ้นทุกป<br />
โรงเรียนศรียาภัยมี<br />
หองเรียนไมพอ ป พ.ศ. 2479 กระทรวงศึกษาธิการ อนุมัติเงินใหจัดสรางโรงเรียนประจําจังหวัด<br />
ชุมพร ในบริเวณที่อยูปจจุบัน<br />
สรางแลวเสร็จและยายนักเรียนชั้นม.<br />
1–3 มาเรียนที่อาคารใหม<br />
ใชชื่อ<br />
โรงเรียนศรียาภัย ตามเดิม เมื่อวันที่<br />
17 พฤษภาคม 2480 สวนนักเรียนชั้นม.<br />
4–6 ใหเรียนที่ศรียาภัย<br />
หลังเดิม ที่วัดทาตะเภาเหนือ<br />
ตอมากระทรวงศึกษาธิการจัดสรรเงินมาตอเติมอาคารครบเต็มรูป และ<br />
ยายนักเรียน ชั้น<br />
ม. 4–6 มาเรียนรวมกับ ม. 1– 3 เมื่อวันที่<br />
1 มกราคม 2484และไดกอสรางตอเติมอีก<br />
ใหเพียงพอ กับนักเรียน ที่เพิ่มมากขึ้นทุกป<br />
โรงเรียนใหมนี้ใชชื่อวา<br />
โรงเรียนประจําจังหวัดชุมพร<br />
ศรียาภัย บาง โรงเรียนชุมพร ศรียาภัย บาง ครั้งหลังสุดใชชื่อวา<br />
โรงเรียนศรียาภัย สวนอาคารเรียน<br />
เดิม ที่วัดทาตะเภาเหนือ<br />
นั้นทางวัด<br />
ใชเปนโรงเรียนราษฎรอยูพักหนึ่ง<br />
แลวรื้อถอนไปเพราะเกาและ<br />
ชํารุดมาก<br />
24
ป พ.ศ. 2518 กรมสามัญศึกษาจัดโรงเรียนนี้เขาอยูในโครงการปรับปรุงโรงเรียนมัธยมศึกษา<br />
สวนภูมิภาค (คมภ. 1 รุน<br />
2 ) ไดรับเงินคาสิ่งกอสราง<br />
14 ลานบาทเศษ ไดสรางตึกเรียน โรงฝกงาน<br />
และไดรับ อุปกรณ การสอนวิชาอาชีพ ตามแบบของโรงเรียนมัธยมแบบประสมในตางประเทศ<br />
สรางเสร็จเต็มรูปเมื่อพ.ศ.<br />
2520 อาคารไมซึ่งกอสรางมาตั้งแต<br />
พ.ศ. 2479 ไดรื้อถอนไปเมื่อ<br />
พ.ศ.<br />
2519 จากนั้นในป<br />
พ.ศ. 2526 ไดรับงบประมาณใหสรางหอประชุม 1 หลัง เปนเงิน 2 ลานบาท<br />
พ.ศ. 2530 ไดรับงบประมาณสรางอาคารเรียน 4 ชั้น<br />
1 หลัง พ.ศ. 2533 ไดรับงบประมาณใหสราง<br />
หอประชุม 2 ชั้น<br />
อีก 1 หลัง เปนเงิน 5.7 ลานบาท และในปพ.ศ. 2536 ไดรับงบประมาณใหสราง<br />
อาคารเรียนแบบพิเศษ 4 ชั้น<br />
1 หลัง เปนเงิน 12.5 ลานบาท<br />
ปจจุบันโรงเรียนศรียาภัย เปดทําการสอนในระดับมัธยมศึกษาตอนตน และมัธยมศึกษาตอน<br />
ปลาย ในปการศึกษา 2548 มีนักเรียนทั้งหมด<br />
2,914 คน ครูอาจารย 144 คน นักการภารโรง 8 คน<br />
ดานอาคารสถานที่<br />
มีอาคารเรียนถาวร 5 หลัง หอประชุม 2 หลัง โรงฝกงาน 3 หลัง และอาคาร<br />
ชั่วคราว<br />
1 หลัง นับตั้งแตเริ่มเปนโรงเรียนวัดสุบรรณนิมิต<br />
เมื่อ<br />
พ.ศ. 2440 มาจนถึงปจจุบัน โรงเรียน<br />
ศรียาภัย มีอายุถึง 108 ป<br />
โรงเรียนศรียาภัย จังหวัดชุมพร มีปรัชญาประจําโรงเรียน คือ “ วิชาเดน เนนคุณธรรม<br />
กิจกรรมเลิศ เชิดชูสถาบัน” คติพจนประจําโรงเรียน คือ “นสิยา โลกวฑฒฺโน อยาพึงเปนคนรก<br />
โลก” และสีประจําโรงเรียน คือ สีเหลือง และสีแดง<br />
ภาพที่<br />
7 โรงเรียนศรียาภัย จังหวัดชุมพร<br />
25
ภาพที่<br />
8 ภายในโรงเรียนศรียาภัย จังหวัดชุมพร<br />
ศูนยการเรียนรูภูมิปญญาทองถิ่น<br />
จังหวัดชุมพร<br />
ภาพที่<br />
9 อาคารศูนยการเรียนรูภูมิปญญาทองถิ่น<br />
จังหวัดชุมพร<br />
เอกสารเกี่ยวกับแนวคิดและทฤษฎีที่ใชในการศึกษา<br />
1. แนวคิดและทฤษฎีการศึกษาทางมานุษยดุริยางควิทยา (Ethnomusicology)<br />
ปญญา (2546) ไดอธิบายความหมายของมานุษยดุริยางควิทยา(Ethnomusicology) วา<br />
Ethnomusicology ประกอบดวยคําสองคําคือ ethno กับคําวา musicology (music+logos)<br />
ความรูเรื่องดนตรี<br />
หมายถึง การศึกษาดนตรีของผูคน<br />
ซึ่งจะเปนดนตรีของใครก็ได<br />
ที่ไหนก็<br />
ได แตตองไมใชดนตรีของชาวตะวันตกและไมใชดนตรีแบบฉบับของตะวันตก เปนศัพทที่<br />
26
บัญญัติขึ้นโดย<br />
แจป คุนสท (Kunst,Jaap) นักกฎหมายและนักไวโอลินชาวเนเธอรแลนด<br />
สวนคําวา “มานุษยดุริยางควิทยา” เปนคําสมาสและสนธิประสมกัน เกิดจากคําในภาษา<br />
สันสกฤต 4 คํา คือ มานุษย + ดุริยะ + องคะ + วิทยา คําวา “มานุษย” หมายถึง การ<br />
เกี่ยวของกับมนุษย<br />
ตรงกับภาษาบาลีวา มานุส คําวา “ดุริยะ” ตรงกับภาษาบาลีวา ตันตริ<br />
หรือดนตรี นําไปสนธิกับคําวา “องคะ” หรือ “องค” ที่แปลวาสวนหรือตอน<br />
สระอะเมื่อ<br />
สนธิกับสระอะดวยกัน ตามหลักใหยืดเสียงออกไปเปนอา จึงไดคําวาดุริยางค นําไปสมาส<br />
กับคําวา “วิทยา” รวมเปน “มานุษยดุริยางควิทยา” แปลรวมความหมายวา “ความรูที่<br />
เกี่ยวของกับดนตรีของมนุษย”<br />
การศึกษาในแนวทางมานุษยดุริยางควิทยาจึงหมายถึง ความรู วิชาการ หรือการศึกษา<br />
หาความรูดานดนตรีในแงวัฒนธรรมของมนุษย<br />
คือ ศึกษาตัวดนตรีในแงของดุริยางควิทยา<br />
(Musicology) และศึกษาบทบาทหนาที่ของดนตรีในสังคม<br />
เชน เหตุผลในการที่มนุษย<br />
ประดิษฐคิดคนสรางดนตรีของตน คุณลักษณะเฉพาะของดนตรี การใชดนตรีในสังคม<br />
ความหมายของดนตรีที่มีตอผูคนในสังคมนั้น<br />
ๆ ความดํารงอยู<br />
ความเปลี่ยนแปลง<br />
และ<br />
ความเสื่อมสลายของดนตรีในสังคม<br />
วิชามานุษยดุริยางควิทยามีแนวทางและระเบียบวิธีการศึกษาที่เปนเอกลักษณ<br />
ซึ่งเปน<br />
ระเบียบวิธีที่เกิดจากการประสมประสานสาขาวิชาตาง<br />
ๆ เขาดวยกัน ดังที่<br />
ปญญา (2546: 13) ได<br />
อธิบายเกี่ยวกับดนตรีชาติพันธุวิทยาหรือมานุษยดุริยางควิทยาไววา<br />
ดนตรีชาติพันธุวิทยา<br />
เปนการศึกษาแบบสหวิทยาการ โดยการนําสวนที่สําคัญของ<br />
ศาสตรตาง ๆ มาประยุกตใช ดังนี้<br />
1. ดุริยางควิทยา ความรูเรื่องดนตรีอันเปนสากล<br />
ดนตรีในสวนที่เปนเอกลักษณ<br />
ของตนเอง ทั้งทฤษฎีและปฏิบัติ<br />
2. ดนตรีของโลก ความรูเรื่องดนตรีในสวนตาง<br />
ๆ ของโลก ทั้งตัวดนตรีและใน<br />
สวนที่เกี่ยวของกับศิลปวัฒนธรรมทองถิ่น<br />
27
3. ปรัชญา ความจริง ความเชื่อ<br />
แนวคิดและพฤติกรรมของมนุษยในการ<br />
สรางสรรค การใชงานและการเปลี่ยนแปลงของดนตรีในสังคม<br />
4. มานุษยวิทยา ทฤษฎีและหลักวิชาการทางมานุษยวิทยา ชาติพันธุและ<br />
วัฒนธรรมของมนุษย ฯลฯ<br />
5. สังคมวิทยา หลักวิชาวิทยาศาสตรสังคม ครอบครัว ชนชั้น<br />
ระบบสังคมและ<br />
การเปลี่ยนแปลงทางสังคม<br />
ฯลฯ<br />
6. การวิจัย หลักและวิธีการวิจัย การวิจัยเชิงคุณภาพและเชิงปริมาณ<br />
7. เทคโนโลยี การใชเครื่องมือเพื่อการบันทึกภาพ<br />
บันทึกเสียง คอมพิวเตอรและ<br />
การตัดตอภาพและเสียง ฯลฯ<br />
8. สื่อสารมวลชน<br />
การนําเสนอผลงานผานสื่อโทรทัศน<br />
วิทยุ และสิ่งตีพิมพ<br />
หลักการเขียนบทความ บทวิทยุ บทโทรทัศน การทําสารคดี ฯลฯ<br />
9. วิชาวาทการ หลักการและเทคนิคการพูดแบบตาง ๆ การจัดสัมมนา ฯลฯ<br />
อาจกลาวโดยสรุปไดวา มานุษยดุริยางควิทยา (Ethnomusicology) หมายถึง การศึกษา<br />
ดนตรีและวัฒนธรรมของมนุษย โดยศึกษาตัวดนตรีในเชิงดนตรีวิทยา (Musicology) และศึกษา<br />
บทบาทหนาที่ของดนตรีในสังคม<br />
ในเชิงมานุษยวิทยาและสังคมวิทยา นั่นก็คือ<br />
การศึกษา<br />
วิเคราะหดนตรีอันเปนผลิตผลทางวัฒนธรรมของมนุษย การรวบรวมขอมูลทางดนตรีที่มี<br />
ความสัมพันธกับพฤติกรรมของมนุษย วิธีการที่มนุษยดํารงชีวิตรวมกันในสังคม<br />
รวมถึงกิจกรรม<br />
และการสรางสรรครวมกัน ตลอดจนความสัมพันธทางดนตรีกับวัฒนธรรมอื่น<br />
ๆ วิธีการศึกษาดาน<br />
มานุษยดุริยางควิทยาเนนการศึกษาภาคสนามเปนสําคัญ โดยเปนการศึกษาที่ไมตายตัวและไมมีวัน<br />
จบสิ้น<br />
เนื่องจากดนตรีมีการเปลี่ยนแปลงตามสภาพสังคมและวัฒนธรรมอยูเสมอ<br />
การศึกษาภาคสนามถือเปนหัวใจหลักของการศึกษาทางมานุษยดุริยางควิทยา มีลักษณะ<br />
เปนการวิจัยเชิงคุณภาพ เปนการแสวงหาความรูจากการศึกษาพฤติกรรมและผลิตกรรมของมนุษย<br />
28
การพิจารณาปรากฏการณสังคมจากสภาพแวดลอมตามความเปนจริง ใชวิธีการทางวิทยาศาสตร มี<br />
การทํางานเปนระบบ ในการศึกษาภาคสนามนั้นจะตองมีการวางแผนที่ดี<br />
ตองสอดคลองในดาน<br />
ขอบเขตการศึกษา ระยะเวลาและปจจัยตาง ๆ โดยสิ่งที่จําเปนในการศึกษาภาคสนามนั้นจะตอง<br />
เรียนรูเทคนิควิธีการเก็บขอมูล<br />
เทคนิคในการใชเครื่องมือ<br />
จะตองฝกฝนใหเกิดความชํานาญ<br />
คลองแคลว เตรียมพรอมและหาวิธีจัดการกับปญหาตาง ๆ ที่อาจเกิดขึ้น<br />
เมื่อปฏิบัติการภาคสนามเสร็จสิ้น<br />
ขั้นตอไป<br />
คือ การนําขอมูลที่ไดจากการปฏิบัติงาน<br />
ภาคสนามมาจําแนก แยกแยะ จัดระบบ จัดประเภทของขอมูลตามลําดับกอนหลัง มีการวิเคราะห<br />
ขอมูลอยางละเอียดรอบคอบวาครอบคลุมเนื้อหาและวัตถุประสงคมากนอยเพียงใด<br />
สิ่งสําคัญใน<br />
การศึกษาทางดานมานุษยดุริยางควิทยาอีกอยางหนึ่งก็คือการถอดโนตเพลง<br />
(Transcription) และ<br />
ขั้นตอนสุดทาย<br />
คือ การนําเสนอผลงานวิจัยเพื่อประโยชนทางการศึกษาหรือเพื่อการนําไปใช<br />
ตอไป<br />
2. ทฤษฎีเกี่ยวกับการวิเคราะหดนตรี<br />
การวิเคราะหดนตรีมีแนวทางการวิเคราะหหบายแบบไดแก วิเคราะหเพื่ออธิบายใหผูฟง<br />
หรือผูอานดนตรีเขาใจลักษณะของดนตรี<br />
วิเคราะหความหมายของดนตรี และวิเคราะหวิเคราะห<br />
ในเชิงดุริยางควิทยา<br />
สําหรับการวิเคราะหเชิงดุริยางควิทยา (Musicology) ปญญา (2546) ไดกลาวถึง การศึกษา<br />
ตามแนวทางการศึกษาดนตรีอยางเปนระบบ (Systematic Guidelines for Study of Music) โดย<br />
ระบุถึงสิ่งที่จําเปนตองวิเคราะหไวดังนี้<br />
2.1 การศึกษาสื่อสรางเสียง<br />
(Medium) คือ การศึกษาแหลงหรือตนกําเนิดของเสียงนั้น<br />
ๆ<br />
โดยศึกษาประเภทของเสียง โดยศึกษาจากเสียงรอง (Voice) ศึกษาเครื่องดนตรี<br />
(Instruments) และ<br />
ศึกษาเสียงรองและเสียงเครื่องดนตรีประกอบกัน<br />
จากนั้นจึงชนิดของเสียง<br />
และปริมาณของเสียง<br />
นั้น<br />
ๆ ตามลําดับ<br />
2.2 การศึกษาทวงทํานอง (Melody) คือ การจัดลําดับของเสียงสูงต่ํา<br />
ประกอบดวย<br />
การศึกษาเรื่องตาง<br />
ๆ ดังตอไปนี้<br />
29
ทบ octave<br />
2.2.1 ระบบเสียง (Tuning sestem) คือ การจัดระบบ ระยะขั้นคูเสียง<br />
ในหนึ่งชวง<br />
2.2.2 มาตราเสียงหรือ บันไดเสียง (Scales) คือการจัดลําดับของเสียงที่ใชในบท<br />
เพลงแตละเพลง<br />
2.2.3 กลุมเสียง<br />
(Mode) หรือมาตราเสียงเฉพาะ คือ การเลือกใชกลุมเสียงในมาตรา<br />
เสียงตางๆ ที่ใชเปนพื้นฐานของบทเพลงบทหนึ่ง<br />
ๆ<br />
2.2.4 ขั้นคูเสียง<br />
(Intervals) คือ ระยะหางระหวางความสูงต่ําของเสียงสองเสียงใน<br />
บทเพลงหนึ่ง<br />
หรือทอนหนึ่ง<br />
บทเพลง<br />
2.2.5 ชวงเสียง (Ranges) คือ ความกวางของระดับเสียงต่ําสุดถึงสูงสุดที่ใชใน<br />
2.2.6 รูปลักษณของทวงทํานอง (Melodic contour) ไดแกทํานองแบบตาง ๆ คือ<br />
- แบบตอเนื่องเชื่อมโยงกัน<br />
(Conjunct) คือ ทวงทํานองที่มีความตอเนื่อง<br />
เชื่อมโยงกันหรือเปนการบรรเลงตอเนื่องกันไป<br />
- แบบไมเชื่อมโยงกัน<br />
(Disjunct) คือ ทวงทํานองที่ไมตอเนื่องเชื่อมโยงกัน<br />
หรือมีการเวนชองวางระหวางวลี ทําใหทํานองไมตอเนื่องกัน<br />
ต่ําสลับกันไป<br />
- แบบขึ้น<br />
ๆ ลง ๆ (Undulating) คือ ทวงทํานองที ่ขึ้น<br />
ๆ ลง ๆ หรือ มีเสียงสูง<br />
- แบบสูงขึ้นเรื่อย<br />
ๆ (Ascending) คือ ทวงทํานองที่สูงขึ้นเรื่อย<br />
ๆ<br />
- แบบต่ําลงเรื่อย<br />
ๆ (Descending) คือ ทวงทํานองที่ต่ําลงเรื่อย<br />
ๆ<br />
30
- แบบสม่ําเสมอ<br />
(Terraced) คือ ทวงทํานองที่<br />
สม่ําเสมอไมคอยเปลี่ยนระดับ<br />
เสียง จะเปนทวงทํานองที่สั้นก็ไดยาวก็ได<br />
2.2.7 โครงสรางของวลี (Phrase Structure) คือ การพิจารณาลักษณะของบทเพลง<br />
ตามแนวนอนวามีลักษณะเปนอยางไร<br />
2.2.8 การประดับตกแตงทํานอง (Ornamentation) คือ รายละเอียดที่แสดงความ<br />
งดงามของบทเพลง<br />
2.2.9 เนื้อรองและการเอื้อน<br />
(Syllabic text setting or melismatic text setting) คือ<br />
การศึกษาลักษณะของเนื้อรอง<br />
โครงสราง ความหมาย ความสัมพันธกับทํานองเพลงและจังหวะ<br />
เปนตน<br />
2.3 การศึกษาในเรื่องจังหวะ<br />
(Rhythm) คือ การจัดองครวมของเสียงที่สัมพันธกับเวลา<br />
เรื่องที่ตองศึกษาไดแก<br />
หนัก / เบา<br />
2.3.1 การตกจังหวะ (Beat & accent) คือ การเคาะจังหวะ และการเนนจังหวะ<br />
2.3.2 การลักจังหวะ (Syncopation) คือ การตกจังหวะกอนหรือหลังจังหวะหลัก<br />
(หรือตกที่จังหวะยก)<br />
2.3.3 อัตราจังหวะ (Meter) คือ การจัดจังหวะภายในหนึ่งหองเพลง<br />
measure ใน<br />
แตละวลี จังหวะหนัก – เบา ( ฉิ่ง<br />
– ฉับ ) ไดแก<br />
- จังหวะอิสระ (Parlando – rubato) คือจังหวะที่ยืดหยุนมาก<br />
ไมแนนอน<br />
คลายกับการพูด<br />
- จังหวะตายตัว (Tempo guisto) คือ อัตราจังหวะสองชั้น<br />
หรือสามชั้น<br />
31
- จังหวะสม่ําเสมอ<br />
(Isomatric) คือ ทํานองเพลงในจํานวนหองเทากัน มี<br />
จังหวะที่เทากัน<br />
บรรเลงซ้ํา<br />
ๆ กันตั้งแตตนจนจบเพลง<br />
- จังหวะไมสม่ําเสมอ<br />
(Asymmetrical isometric) คือทํานองในจํานวนหอง<br />
ที่เทากันแตละจังหวะไมเทากัน<br />
5/4 , 2/3 บรรเลงซ้ํา<br />
ๆ กันตั้งแตตนจนจบเพลง<br />
- จังหวะประสม (Heterophonic) คือทํานองเพลงที่แตละทอนมีการ<br />
เปลี่ยนแปลงจังหวะบอย<br />
ๆ เชน 5/4 บาง 3/4 บาง และ 2/8 บาง<br />
- จังหวะหลากหลาย (Polymetric) คือบทเพลงเดียวกันที่มีหลายแนว<br />
แตละ<br />
แนวมีจังหวะตางกัน<br />
2.4 การศึกษาความเร็ว (Tempo) คือ ความสัมพันธระหวางจํานวนตัวโนตกับชวงเวลา<br />
ตัวโนตยิ่งมากยิ่งเร็ว<br />
2.5 การศึกษาผิวพรรณ (Texture) คือ การประสานเสียง การประสานทํานอง<br />
ความสัมพันธระหวางทํานองแตละแนว<br />
ทบก็ตาม<br />
2.5.1 ทํานองเดี่ยว<br />
(Monophony) คือ เพลงที่มีทํานองเดียว<br />
แมวาจะอยูคนละชวง<br />
2.5.2 ทํานองประสม (Polyphony) คือ มีทํานองหลาย ๆ ทํานองบรรเลงไปพรอม<br />
กัน ในจังหวะเดียวกัน สามารถจําแนกได 3 แบบคือ<br />
- Homophony (Harmony) คือ มีทํานองสองทํานองหรือมากกวาที่มีลีลาใน<br />
จังหวะเดียวกัน และมีลักษณธการจัดองคประกอบของทวงทํานองในแนวนอน เชน ทํานองหลัก<br />
กับแนวประสานเสียง เปนตน<br />
- Couterpoint (Disphony) คือบทเพลงที<br />
่มีสองแนวทํานองหรือมากกวา แตละ<br />
ทํานองเปนอิสระตอกัน และไมจําเปนตองเปนจังหวะเดียวกัน ก็ได<br />
32
- Drone Harmony คือ ทํานองเพลงที่ใชเสียงประสานเพียงเสียง<br />
เดียว ซึ่งดัง<br />
อยูตลอดเวลา<br />
เชน เสียงเสพของแคนลายตาง ๆ หรือ เพลงจากปสก็อตซ<br />
เปนตน<br />
2.5.3 ทํานองหลากหลาย (Heterophony) คือ บทเพลงที่มีทวงทํานองตาง<br />
ๆกันแต<br />
ละทํานองขึ้นอยูกับทํานองหลักเพียงทํานองเดียว<br />
บางทีก็ใชคา stratified เชน ดนตรีกาเมลันของ<br />
อินโดนีเซีย แตดนตรีไทยเปนแบบการประสานสํานวนทํานอง idiomatic heterophony<br />
2.6 การศึกษารูปแบบ (Form) คือ การจัดองคกรของบทเพลงโดยจัดเปนทอน เปนตอน<br />
แตละทอนมีองคประกอบเฉพาะ มีแบบตาง ๆ ตอไปนี้<br />
2.6.1 Iterative คือ บทเพลงที่มีทํานองสั้น<br />
ๆ ทํานองเดียว บรรเลงซ้ํา<br />
ๆ กัน ซึ่ง<br />
อาจจะมีความแตกตางกันบาง หรือไมมีเลยก็ได เชน A-A-A-A-A<br />
2.6.2 Binary คือ บทเพลงสองทอน เชน A-B<br />
2.6.3 Reverting คือ บทเพลงที่มีรูปแบบดังกลาวมาแลวขางตน<br />
ใชทํานองเดียวกัน<br />
แตมีเนื้อรอง<br />
ตาง ๆ กัน เปนประเภทหลายเนื้อทํานองเดียว<br />
2.6.4 Strophic คือ บทเพลงที่มีรูปแบบดังกลาวมาแลวขางตน<br />
ใชทํานองเดียวกัน แต<br />
มีเนื้อรองตางกัน<br />
เปนประเภทหลายเนื้อทํานองเดียว<br />
2.6.5 Progessive คือ บทเพลงที่มีทํานองใหมๆเพิ่มขึ้นทุกทอนโดยไมยอนทํานอง<br />
เดิม เชน A-B-C-D-E-F<br />
ไปเรื่อย<br />
ๆ<br />
2.6.6 Theme & Variation คือ บทเพลงที่ใชทํานองหลักโดยมีการแปรทํานองนั้น<br />
2.7 การศึกษาสุมเสียง<br />
(Timbre) หรือคุณลักษณะของเสียง (Tone Color) คือ คุณภาพของ<br />
เสียงดนตรี หรือเสียงรองที่มีลักษณะเฉพาะของตัวเอง<br />
หรือเสียงที่ประสมประสานกัน<br />
33
2.8 การศึกษาความดัง (Dynamic) คือ ความดัง – เบา ของเสียงดนตรี หมายรวมทั้งกรณีที่<br />
คอย ๆ เบาลง decrescendo และคอย ๆ ดังขึ้น<br />
crescendo ดวย<br />
2.9 ดนตรีลักษณะพิเศษ (Extra – musical) หมายถึงความสัมพันธระหวางเสียง<br />
(บทเพลง) กับสิ่งที่ไมใชดนตรี<br />
เชน บทกลอน ภาพเขียน เปนตน<br />
3. แนวคิดและทฤษฎีทางคติชนวิทยา<br />
3.1 ความหมายและแนวทางในการศึกษาเชิงคติชนวิทยา<br />
สิริวรรณ (ม.ป.ป: 7 – 9) ใหความหมายของคติชนวิทยาวา<br />
คติชนวิทยา ปนวิชาที่ศึกษาเกี่ยวกับวิถีชีวิตและวัฒนธรรมแขนงตาง<br />
ๆ ของมนุษยเพื่อจะ<br />
ไดรูจักและเขาในทัศนะคติ<br />
คานิยม ตลอดจนชีวิตความเปนอยูของกลุมชนในแงมุมตาง<br />
ๆ<br />
ซึ่งโดยรูปศัพทแลว<br />
คติ หมายถึง การดําเนิน วิธี แบบอยาง ลักษณะ<br />
ชน หมายถึง คนในกลุมหนึ่ง<br />
หรือในชาติหนึ่ง<br />
วิทยา หมายถึง ความรู<br />
คําวา คติชนวิทยา มาจากคําภาษาอังกฤษวา “Folklore” ซึ่งเกิดจากการรวมคําสองคํา<br />
เขาดวยกัน คือ<br />
Folk หมายถึง กลุมชนที่มีลักษณะรวมกันอยางนอย<br />
1 ลักษณะ เชน ภาษา ศาสนา<br />
ลักษณะอาชีพ เชื้อชาติ<br />
เปนตน และสิ่งที่สําคัญคือ<br />
กลุมชนนั<br />
้นตองมีวัฒนธรรมเปนของ<br />
ตนเอง<br />
Lore หมายถึง ความรูที่ไดจากการเรียนรูหรือประสบการณ<br />
โดยสืบทอดมาตาม<br />
ประเพณี<br />
คําวา “Folklore” จึงหมายถึง ความรูของกลุมชนที่มีลักษณะรวมกันที่ถายทอดตอกันมาได<br />
และยังมีนักคติชนวิทยา (Folklorist ) ใหขอคิดเกี่ยวกับความหมายตาง<br />
ๆ ของคํานี้<br />
ไวดังนี้คือ<br />
34
สิริวรรณ (ม.ป.ป. อางถึง Thompson, n.d.) ซึ่งไดอธิบายวา<br />
“คติชนวิทยา คือ สิ่งที่ถายทอด<br />
กันมาจากคนหนึ่ง<br />
ไปสูอีกคนหนึ่งโดยการจดจํา<br />
และปฏิบัติมากกวาการจดบันทึก”<br />
สิริวรรณ (ม.ป.ป. อางถึง Barbeau, n.d.) ซึ่งไดใหความเห็นไววา<br />
เพลงกลอมเด็ก<br />
ปริศนาคําทาย คําคม บทกลอนสั้น<br />
ๆ หรือสุภาษิต พังเพย นิทานคติ นิทานเทพนิยาย เพลง<br />
ชาวบาน การเตนรํา เกมตางๆ วิธีการเย็บปกถักรอย การปนดาย<br />
ทอผา สานหรือรอยดอกไม<br />
การทําขนม การประกอบอาหารตาง ๆ และสิ่งอื่นๆ<br />
ที่บรรพบุรุษไดฝกในเรื่องอาชีพ<br />
การ<br />
อานเวลา (จากดวงอาทิตย) การสังเกตดวงจันทร ทิศทางลม การพยากรณอากาศ การสังเกต<br />
ธรรมชาติ ชางไม ชางแกะสลัก ชางฝมือ ชางสรางรถ ตอเรือ ฝกฝนการใชเครื่องมือ<br />
และ<br />
การถายทอดวิธีการตางๆ ใหกับคนรุนหลัง<br />
ซึ่งทั้งหมดนี้เปนการใหความรูประสบการณ<br />
ชี้ใหเกิดไหวพริบ<br />
ชวยใหเกิดทักษะ โดยบอกกลาวหรือแสดงใหดู สืบทอดจากคนรุนเกาสู<br />
คนรุนใหมหลายชั่วอายุคน<br />
โดยมิไดจดบันทึก พิมพเปนหนังสือ หรือมีครูสอนเปน<br />
โรงเรียนแตอยางใด<br />
กุหลาบ (2528 อางถึง Taylor, n.d.) ซึ่งไดชี้แจงวา<br />
“คติชนวิทยา หมายถึง วิชาที่ศึกษาถึงสิ่ง<br />
ตาง ๆ ซึ่งถายทอดโดยทางประเพณีจากชั่วคนหนึ่งไปยังอีกชั่วคนหนึ่ง<br />
โดยไมมีคําอธิบายชัดเจนถึง<br />
ผูเริ่มประดิษฐหรือแตงขึ้น”<br />
กุหลาบ (2528 อางถึง Leach, n.d.) ซึ่ง<br />
ใหคําจํากัดความไววา “คติชนเปนศัพทที่ใชหมายถึง<br />
ขนบธรรมเนียมประเพณี ความเชื่อ<br />
ประเพณีปรัมปรา นิทาน การทําพิธีทางไสยศาสตร สุภาษิต<br />
เพลง ฯลฯ โดยสรุป คติชน คือ ความรูของชนกลุมใดกลุมหนึ่งซึ่งรูเรื่องตาง<br />
ๆ เหมือนกัน และไดสั่ง<br />
สมเพิ่มพูนสืบทอดกันมานาน”<br />
ธนะรัชต ( 2543: 6 - 7) ไดอธิบาย ขอบเขตและความหมายของคติชนวิทยาสามารถสรุป<br />
ไดเปนประเด็นไดดังนี้<br />
คือ<br />
1. เปนเรื่องที่ตามปกติไมรูถึงแหลงที่มา<br />
คือผูที่เปนตนกําเนิด<br />
2. เปนมรดกทางวัฒนธรรมที่รับชวงตอ<br />
ๆ กันมาจากคนรุนกอน<br />
สูคนรุนหลังหลาย<br />
ๆ<br />
ชั่วคน<br />
ถือเปนแบบแผนใหคนรุนหลังปฏิบัติตอ<br />
ๆ กันมา หรือเชื่อกันอยางนี้สืบมา<br />
3. แตเดิมนั้นเนนหนักอยูที่การถายทอดดวยคําพูด<br />
การบอกเลาในภายหลังมีการจด<br />
35
บันทึก และวิธีการศึกษาเก็บขอมูลไดขยายขอบเขตไปถึงขอมูลที่บันทึกไว<br />
และการแสดง<br />
ทาทางประกอบ<br />
กระบวนการถายทอด แตเดิมคติชนวิทยามักถายทอดดวยปาก (มุขปาฐะ) หรือการ<br />
แสดงออกเพื่อใหเลียนแบบได<br />
อันเปนวิธีดั้งเดิมตามธรรมชาติของมนุษย<br />
การขาดตอนทาง<br />
คติชนและทางวัฒนธรรมนั้น<br />
ก็เนื่องมาจากการขาดตอนการถายทอด<br />
แมในปจจุบันนี้<br />
เมื่อ<br />
การสื่อสารดวยการใชวัสดุอุปกรณตาง<br />
ๆ เจริญมากขึ้น<br />
แตการถายทอดดวยปากและวิธีการ<br />
ปฏิบัติ ก็ยังมีความสําคัญอยูเปนอันมากในวงการคติชนวิทยา<br />
3.2 องคประกอบของคติชน<br />
กุหลาบ (2528: 6 – 9) กลาววา คติชนมีองคประกอบที่สําคัญหลายประการ<br />
สามารถสรุปได<br />
ดังนี้<br />
คือ<br />
3.2.1 กลุมชน<br />
ตามความหมายในทางคติชนวิทยา หมายถึง บุคคลหลายคนมีคติของ<br />
วิถีชีวิตรวมกัน มีผลผลิตทางวัฒนธรรมเปนสมบัติของกลุมรวมกัน<br />
3.2.2 แหลง หมายถึง พื้นที่อันเปนที่พํานักของกลุมชน<br />
นักคติชนวิทยายอมสนใจใน<br />
พื้นที่ตาง<br />
ๆ ซึ่งมีกลุมชนที่มีคติชนรวมกัน<br />
แหลงอาจเปนพื้นที่ขนาดใหญหรือเล็กก็ได<br />
และแหลง<br />
เหลานี้เปนที่ซึ่งนักวิชาการหรือผูศึกษาออกไปเก็บรวมรวบขอมูลคติชนตาง<br />
ๆ<br />
3.2.3 ตัวบท คือ เนื้อหาหรือวิธีกรแสดงออกของคติชน<br />
ประกอบดวยลีลา ทวงทํานอง<br />
กลวิธีในการแสดงออก ตลอดจนบริบทแวดลอมอื่น<br />
ๆ<br />
3.2.4 บทบาทและหนาที่ของคติชนในสังคมหนึ่ง<br />
ๆ คติชนยอมมีหนาที่หรือบทบาท<br />
อยางใดอยางหนึ่งในสังคมเสมอ<br />
นักคติชนวิทยาจึงสนใจศึกษาคติชนที่มีอยูในสังคมหนึ่ง<br />
ๆ วามี<br />
ความหมาย ความสัมพันธ และหนาที่อยางไรในสังคมนั้นดวย<br />
3.2.5 กระบวนการถายทอด นักคติชนวิทยาสนใจเปนพิเศษในกระบวนการถายทอด<br />
ประเภทวิธีการถายทอดดวยปาก (มุขปาฐะ) หรือการแสดงออกเพื่อใหเลียนแบบอันเปนวิธีดั้งเดิม<br />
36
ตามธรรมชาติในชีวิตมนุษย แมในปจจุบันเมื่อการสื่อสารดวยการใชวัสดุอุปกรณตางๆ<br />
เจริญมาก<br />
ขึ้น<br />
แตการถายทอดในลักษณะนี้<br />
ก็ยังมีความหมายสําคัญอยูเปนอันมากในวงการศึกษาคติชนวิทยา<br />
3.3 ประเภทของคติชน<br />
สิริวรรณ (ม.ป.ป: 12) อธิบายวา โดยทั่วไปการจําแนกขอมูลทางคติชนวิทยา<br />
จัดไว<br />
3 ประเภทคือ<br />
3.3.1 ประเภทมุขปาฐะ ไดแก เพลง นิทาน ปริศนาคําทาย ภาษิต ความเชื่อ<br />
ภาษา<br />
ถิ่นและคํากลาวตาง<br />
ๆ<br />
3.3.2 ประเภทอมุขปาฐะ ไดแก<br />
ก. ศิลปะพื้นบาน<br />
คือ สิ่งประดิษฐ<br />
และการประดิษฐสิ่งของใหใชประโยชน<br />
ไดและสวยงาม ไดแกเครื่องแตงกาย<br />
การแตงกาย ผา เครื่องใชในครัวเรือน<br />
พาหนะพื้นบาน<br />
วัตถุ<br />
เพื่อการบุญในศาสนาและความเชื่อ<br />
เครื่องดนตรี<br />
เครื่องประกอบการสรางอาคารและสถานที่<br />
เครื่องใชในการรบและการตอสูปองกันตัว<br />
และการปรุงอาหารประจําเทศกาล<br />
ข. สถาปตยกรรมพื้นบาน<br />
ค. หัตถกรรมพื้นบาน<br />
ใชคนแสดง<br />
พื้นบาน<br />
3.3.3 ประเภทผสม ไดแก<br />
ก. การแสดงพื้นบาน<br />
ไดแกระบําพื้นบาน<br />
ละครพื้นบาน<br />
และการละเลนที่ไม<br />
ข. การละเลนพื้นบาน<br />
ไดแกการละเลนของเด็กที่มีเพลงประกอบ<br />
และกีฬา<br />
ค. ประเพณีและพิธีกรรม<br />
3.4 วิธีวิทยาในการวิเคราะหตํานาน – นิทานพื้นบานโดยใชทฤษฎีคติชนวิทยา<br />
ศิราพร (2548) ไดกลาวถึงทฤษฎีคติชนวิทยา ในเชิงการศึกษาวิธีวิทยาในการวิเคราะห<br />
ตํานาน – นิทานพื้นบาน<br />
ไววา<br />
37
จัดอยูในประเภทการศึกษาเรื่องคติชนกับสังคม<br />
: ทฤษฎีบทบาทหนาที่นิยมของคติชน<br />
วิทยาในสังคม ซึ่งวิธีการวิเคราะหนิทานและตํานานพื้นบานโดยทั่วไปจะเนนการวิธีการ<br />
วิเคราะหตัวบท (Text) แตสําหรับการศึกษาเรื่องที่เกี่ยวของกับโนราชุมพรนั้น<br />
จะนําเสนอ<br />
ขอมูลทางคติชนในบริบท (Context) ทางสังคม โดยจะวิเคราะหใหเห็นบทบาทหนาที่ของ<br />
คติชนประเภทตาง ๆ ที่ดํารงอยูในสังคม<br />
โดยจะใชทฤษฎีที่เรียกวา<br />
“ทฤษฎีบทบาทหนาที่<br />
นิยม (Functionalism)”<br />
ทฤษฎีบทบาทหนาที่นิยมมองวา<br />
วัฒนธรรมสวนตาง ๆ ในสังคมมีหนาที่ตอบสนองความ<br />
ตองการของมนุษยทั้งทางดานปจจัยพื้นฐาน<br />
ดานความมั่นคงทางสังคม<br />
และความมั่นคง<br />
ทางจิตใจ วัฒนธรรมในสวนที่เปนคติชน<br />
ไมวาจะเปนเรื่องเลาประเภทตาง<br />
ๆ เพลง<br />
การละเลน การแสดง ความเชื่อ<br />
พิธีกรรม ลวนมีหนาที่ตอบสนองความตองการของมนุษย<br />
ทางดานจิตใจและชวยสรางความเขมแข็ง ความมั่นคงทางวัฒนธรรมในแตละสังคมนั้น<br />
ดวย<br />
สรุปไดวา ทฤษฎีบทบาทหนาที่นิยมถือวาองคประกอบตาง<br />
ๆ ในวัฒนธรรม ไมวาจะเปน<br />
ระบบความเชื่อและศาสนา<br />
ระบบครอบครัว ระบบการปกครอง ระบบการศึกษา ระบบ<br />
นันทนาการ ระบบตาง ๆ นั้นเปนกลไกทางสังคมหรือวัฒนธรรมที่ตางก็มีหนาที่ของตน<br />
เปรียบได<br />
กับอวัยวะตาง ๆ ในรางกายของคนเรา ที่ลวนมีหนาที่ตางกัน<br />
ทําใหรางกายดํารงอยูได<br />
หากอวัยวะใด<br />
ในรางกายไมสามารถทําหนาที่ไดก็จะมีผลกระทบตอความแข็งแรงของรางกาย<br />
ระบบตาง ๆ ใน<br />
วัฒนธรรมก็เชนกัน เพราะเมื่อวัฒนธรรมมีความสมบูรณ<br />
สังคมนั้นก็จะดํารงอยูและดําเนินไปได<br />
อยางดี<br />
งานวิจัยที่เกี่ยวของกับโนราและการแสดงโนรา<br />
เอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวของการศึกษาวิจัยเรื่อง<br />
โนราชุมพร: กรณีศึกษาการแสดงโนรา<br />
ของโรงเรียนศรียาภัย จังหวัดชุมพร มีดังนี้<br />
ธีรชัย (2542) ไดทําการวิจัยเรื่อง<br />
นัยทางสังคมของพิธีโนราโรงครู: กรณีศึกษา<br />
บานบอแดง มีวัตถุประสงคเพื่อศึกษาบทบาทและอิทธิพลของพิธีโนราโรงครูที่มีตอสังคมและผูคน<br />
บานบอแดงและ ภาพสะทอนทางสังคมวัฒนธรรมจากพิธีกรรมโนราโรงครู โดยใชวิธีการศึกษา<br />
38
แบบการสังเกตแบบ มีสวนรวม (participant observation) และการสัมภาษณแบบเจาะลึก (intensive<br />
interview) ผลจากการวิจัย พบวา โนราโรงครูเปนพิธีกรรมที่สงเสริมระบบความเชื่อเรื่อง<br />
ตายาย ซึ่ง<br />
เปนการนับถือบรรพบุรุษของชาวถิ่นใต<br />
สะทอนใหเห็นสภาพสังคมถิ่นใตวาเปนสังคม<br />
ที่เปนสวน<br />
หนึ่งสวนเดียวกับธรรมชาติ<br />
นับถือผีบรรพบุรุษ (ancestor worship) โดยมี เพศหญิงเปนศูนยกลาง<br />
(matrifocality) เปนสังคมอิสระหางไกลจากกลไกของรัฐและการปกครอง จึงหยิบจับปรับใชทุก<br />
อยางที่ผานเขามาในทางทองถิ่นนิยม<br />
(localization) พิธีกรรมโนราโรงครูสามารถรักษาหมูพวก<br />
ทามกลางสภาพแวดลอมทางธรรมชาติที่เอื้อตอ<br />
การเขามาของผูคนตางวัฒนธรรม<br />
เพื่อยึดโยงให<br />
ผูคนสามารถปกปองตนเองจากสภาพแวดลอมทาง<br />
สังคมที่ปกครองตนเองโดยระบบ<br />
ยานเครือเชื้อ<br />
วงค คือใหปจเจกชนอยูติดกับครอบครัว<br />
แลวใหครอบครัวผูกติดกับ ตายาย อันเปนเครือขายทาง<br />
สายเลือดที่สืบเนื่องกันได<br />
โดย ความสืบเนื่องในเชิงนามธรรมใหตายายของแตละสายเชื่อมโยง<br />
ตอเนื่องกันในทางอุดมคติของ<br />
วัฒนธรรมโนราในนามของ ตายายโนรา ดังนั้นผูคนในวัฒนธรรม<br />
โนราจึงถือวาเปนพวกเดียวกัน หมดในทางอุดมคติ<br />
ธีรวัตน (2537) ไดทําวิจัยเรื่องพรานโนรา<br />
มีวัตถุประสงคเพื่อศึกษาความเปนมา<br />
บทบาท<br />
ทารํา และหนาพรานโนราตัวพราน เปนตัวละครสําคัญของการแสดงโนราใน 4 จังหวัดภาคใต คือ<br />
นครศรีธรรมราช พัทลุง สงขลา และตรัง ผลการศึกษาได จากการสัมภาษณ และการสังเกตการ<br />
สาธิตของศิลปนพรานอาวุโส ซึ่งเปนที่<br />
ยอมรับนับถือกันโดยทั่วไป<br />
ผลการศึกษาวิจัยไดขอสรุปวา<br />
พรานเปนตัวละครที่คงจะเกิดขึ้นและ<br />
พัฒนามาพรอมกับการแสดงโนรา ตัวพรานมีทั้งพรานชาย<br />
และหญิง การรํา ของตัวพรานแบงได 2 ลักษณะคือ ทาเฉพาะ และทาประกอบการแสดง ทา<br />
เฉพาะที่สําคัญ<br />
ไดแก โผล ทองโรง ยายพราน นาคสองมือ ไหวพราน ถวายบังคับ รําชัดมวงและชี้<br />
นิ้วผี<br />
สวนทาประกอบการแสดง คือ กิริยาทาทาง เพื่อใหดูเปนตัวแสดงตาง<br />
ๆ เชน เปนผูหญิง<br />
หรือ<br />
เปนสัตวตาง ๆ โดยใช รางกายและอุปกรณการแสดง หนาพรานมี 2 แบบคือ หนาพรานชายและ<br />
หนาพรานหญิง หนาพราน ชายเปนสีแดงสวนหนาพรานหญิงเปนสีขาวหรือสีเนื้อ<br />
ตัวพรานผูชาย<br />
ทํา หนาที่หลายบทบาท<br />
อาทิ ตัวบอกเรื่อง<br />
ตัวตลก และ ตัวแสดงตาง ๆ เมื่อมี<br />
การเลนเปนเรื่อง<br />
สวนตัวพรานหญิงทําหนาที่เปนตัวแสดงประกอบหญิงตาง<br />
ๆ เทานั้น<br />
การแตงกายของพรานชายมี 2<br />
แบบคือ แบบนุงผาโจงกระเบน<br />
และ แบบมุงผาลอยชาย<br />
สวนการแตงกายของพรานหญิงก็มี 2 แบบ<br />
คือ แบบสวมเสื้อ<br />
และแบบผาหออก จากการวิจัยภาคสนามตลอดระยะเวลา 2 มี ไมพบการแสดง<br />
ของตัว พรานแบบดังกลาวเลยทําใหคาดวาการแสดงของพรานโนราอาจสาบสูญ<br />
39
นิธิมา (2544) ทําการวิจัยเรื่องการปรับตัวของสื่อพื้นบานโนรา<br />
เพื่อศึกษาการปรับรูปแบบ<br />
และเนื้อหาของสื่อพื้นบานโนรา<br />
และเพื่อศึกษา<br />
ผลของการปรับตัวของสื่อพื้นบานโนราในปจจุบัน<br />
ซึ่งเปนการวิจัยเชิงคุณภาพ<br />
โดยใช วิธีการสัมภาษณเชิงลึกนายโรงโนรา จํานวน 9 คน นางรําจํานวน<br />
9 คน นักวิชาการทองถิ่น<br />
จํานวน 3 คน ซึ่งอยูในเขตจังหวัดนครศรีธรรมราช<br />
สงขลา และพัทลุง<br />
รวมทั้งการสังเกต<br />
แบบมีสวนรวม และการสังเกตแบบไมมีสวนรวม ผลจากการวิจัยครั้งนี้พบวา<br />
การแสดงโนราในปจจุบันมี 2 ประเภท คือ โนราโรงครู และโนราแสดง ในปจจุบันโนราแสดงเปน<br />
โนราที่มีการปรับตัว<br />
โดยปรับเปน โนราโบราณ โนราสมัยใหม และโนราประยุกต เหตุปจจัยที่ทํา<br />
ใหโนราแสดงมีการปรับตัว ไดแก การเขามาของสื่อสมัยใหม<br />
ความนิยมของคนดู และรายไดของ<br />
โนรา การปรับตัวของสื่อพื้นบาน<br />
โนราในปจจุบันเปนวัฒนธรรมแบบที่เกิดขึ้นใหม<br />
จากการ<br />
ผสมผสานวัฒนธรรมของการแสดงโนรา ที่ตกคางจากอดีตและวัฒนธรรมหลัก<br />
ไดแก การแสดง<br />
ละครแบบสมัยใหม และการแสดงดนตรี ลูกทุง<br />
ในสวนการปรับรูปแบบของการแสดงเปนการ<br />
ตัดทิ้ง<br />
และลดทอน วัฒนธรรมของการแสดง โนรา รวมทั้งแทนที่<br />
และตอเติมดวยวัฒนธรรมหลัก<br />
ในสวนการปรับเนื้อหาพบวา<br />
มีการปรับ เนื้อหาในดานบทกลอน<br />
ที่เปนกําพรัดและมุตโต<br />
โดยการ<br />
ตัดทิ้งเนื้อหาเดิม<br />
นําเนื้อหาที่<br />
เกี่ยวกับเหตุการณปจจุบันมาแทนที่<br />
เนื้อหาของการแสดงเรื่อง<br />
เปนการ<br />
นําเสนอดวย เนื้อหาแบบละครสมัยใหม<br />
และการนําเนื้อหาการแสดงเรื่องแบบโบราณกลับมาใช<br />
นอกจากนั้น<br />
ยังพบวา สื่อพื้นบานโนราในปจจุบันมีบทบาทในการใหการศึกษา<br />
แจงขาวสาร ให<br />
ความ บันเทิง และวิพากษวิจารณสังคม ผลของการปรับตัวของโนราแสดงแตละลักษณะในปจจุบัน<br />
มีความแตกตาง 4 ประการ ในเรื่อง<br />
กลุมเปาหมาย<br />
ปฏิสัมพันธระหวางคนดูตางกัน ความลึกซึ้งใน<br />
การสั่งสอน<br />
และคุณคาทางนาฏลักษณในแบบโนรา ผูวิจัยพบวา<br />
แมโนราโบราณ โนราสมัยใหม<br />
และโนราประยุกตมีการปรับตัวในดาน รูปแบบและเนื้อหา<br />
แตอยางไรก็ตามโนราเหลานี้ก็ยังคง<br />
องคประกอบหลักของการแสดงโนรา ไดแก การรอง การรํา และการทําบท อันเปนเอกลักษณของ<br />
การแสดงโนราเอาไว เพื่อ<br />
มุงสื่อสารจากโนราไปยังคนดู<br />
โนราในปจจุบันยังคงปรับตัวและอยูรอด<br />
ไดในสังคมไทย เนื่องจากความเชื่อเกี่ยวกับครูหมอโนรา<br />
และความเชื่อเกี่ยวกับพิธีกรรมโนราโรง<br />
ครู ซึ่งเปนกลไกสําคัญในการสืบทอดการแสดงโนราสูลูกหลานรุนตอๆ<br />
ไป<br />
สมโภชน (2537) ไดทําการวิจัยเรื่องการศึกษาเปรียบเทียบทารําโนราของครูโนรา<br />
5 ทาน มี<br />
วัตถุประสงคที่จะศึกษาทารําของการแสดงโนรา<br />
ทางภาคใต โดยใชกระบวนการวิเคราะหเชิง<br />
เปรียบเทียบวาทารําโนรา ของครูโนรา 5 ทาน ที่มีอายุตั้งแต<br />
60 ปขึ้นไป<br />
มีความรูความสามารถเปน<br />
ที่<br />
รูจักกันแพรหลาย<br />
และมีลูกศิษยที่จะสืบทอดทารําโนรา<br />
และไมไดรําโนราเปน อาชีพแลว วิธีการ<br />
วิจัย ใชการสัมภาษณทางลึกและการสังเกตุการรําโนรา ของครูทั้ง<br />
5 ทาน แลวนํามาเปรียบเทียบทา<br />
40
รําเพื่อหาความเหมือนและความ<br />
แตกตางในการรําโนรา 3 เพลงที่เปนพื้นฐานในการรําโนรา<br />
คือ<br />
เพลงครู เพลงครูสอนและเพลงสอนรํา ประกอบกับประสบการณของผูวิจัยซึ่งมีเชื้อ<br />
สายทางโนรา<br />
และไดรับการฝกหัดโนราโดยตรง ผลการวิจัยพบวา ทารําของครูทั้ง<br />
5 ทานในเพลงครู จะมีการ<br />
เรียงลําดับทาและเรียกชื่อทารําเหมือนกัน<br />
1 ทา คือทาเทพนม นอกจากนั้นจะ<br />
เรียงลําดับทาและทา<br />
รําแตกตางกันทุกทาทั้ง<br />
5 ทานในเพลงครูสอน และ เพลงสอนรํา การเรียงลําดับทารําและทารําของ<br />
ครูทั้ง<br />
5 ทานเหมือนกัน และ ลักษณะทารําก็จะคลายกันเปนสวนมาก แมวาการศึกษาจะเห็นความ<br />
แตกตางในการเรียงลําดับทาและทารํา แต โครงสรางพื้นฐานของการรําโนราที่เรียกวา<br />
โสฬส คือ<br />
ตําแหนงของใบหนา อก หลัง กน และเขา เหมือนกัน สาเหตุที่ครูทั้ง<br />
5 มีโสฬสเหมือนกันแตมี<br />
ความแตกตางในกระบวนรําบางประการ นาจะเกิดจากตางครูตางแยกกันสืบ ทอดสกุลยอยของ<br />
โนรา ความหลากหลายในกระบวนการรําโนรา แสดงใหเห็น วาการรําโนราเปนวัฒนธรรมทาง<br />
นาฏศิลปที่ร่ํารวยและรุงเรืองที่สุดชนิดหนึ่ง<br />
และยังมีเรื่องราวอีกเปนอันมากในนาฏศิลปโนราที่ควร<br />
ไดรับการศึกษาตอไป<br />
สุพัฒน (2539) ไดทําการวิจัยเรื่องรําเฆี่ยนพราย-เหยียบลูกมะนาว<br />
มีวัตถุประสงคเพื่อศึกษา<br />
รูปแบบ ขั้นตอน<br />
การรํา บทบาท และความเชื ่อ วิธีวิจัยใชการศึกษาจากเอกสารที่เกี่ยวของ<br />
การ<br />
สัมภาษณนายโรงโนรา ผูทรงคุณวุฒิดานโนรา<br />
และจาก ประสบการณ ของผูวิจัยในการเรียนรู<br />
การดู<br />
และการฝก ปฏิบัติดวยตนเอง มีวิทยากรเปนนายโรงโนรา 5 ทาน ตามความ อาวุโส คือ พรอม จาวัง<br />
เลื่อน<br />
ละอองแกว ยก ชูบัว (ศิลปนแหงชาติ) ครื้น<br />
สงวนทอง กลิ่น<br />
พานุรัตน ทั้งนี้<br />
เลือกจากผูที่เปน<br />
หัวหนาคณะโนรา สามารถสาธิตการรําได ดวยตนเอง ผานการประกอบพิธีกรรมครอบเทริด ผูกผา<br />
ใหญ อยางถูกตอง อายุ 60 ป ขึ้นไป<br />
และมีชื่อเสียงเปนที่<br />
รูจักและยอมรับกันโดยทั่วไป<br />
จากนั้นนํา<br />
ความรูมาจัดโครงสราง<br />
เปรียบเทียบเพื่อตรวจสอบความถูกตองและศึกษาสามัญลักษณะ<br />
การรํา<br />
เฆี่ยนพราย-เหยียบลูกมะนาว<br />
เปนการรําโนราที่<br />
เกี่ยวของกับการทําคุณไสย<br />
การรําชุดนี้ตองแสดง<br />
โดยนายโรง โนรา และแสดงเฉพาะในการประชันโรงเทานั้น<br />
การรําเริ่มดวย<br />
รําเฆี่ยนพรายและจบ<br />
ดวยรําเหยียบลูกมะนาว ในการรํานี้มี<br />
หมดกบโรงเปนผูชวยดานพิธีกรรม<br />
ผลการศึกษาพบวา การรํา<br />
เฆี่ยนพราย-เหยียบลูกมะนาว<br />
อาจแบงออกไดเปน 8 ขั้นตอน<br />
คือ พิธีกรรมกอนรํา การรําอวด<br />
ความสามารถเฉพาะตัว การเรียกจิตวิญญาณของฝายตรงขาม การรําเขาหาตัวพราย การเฆี่ยนตัว<br />
พราย การรําเขาหาลูกมะนาว การเหยียบลูกมะนาว และทําพิธีปลงอนิจจัง จากการเปรียบเทียบ การ<br />
รําของนายโรงโนราทั้ง<br />
5 ทาน พบวา มี 2 แนว แนวที่<br />
1 คือ มีการรําอวดความสามารถเฉพาะตัว<br />
ในชวงตนของกระบวนรํา เฆี่ยนพราย<br />
หลังจากนั้นเปนการรําพรอมกับการบริกรรมคาถา<br />
จนจบ<br />
กระบวนรํา แนวที่<br />
2 คือการรําอวดความสามารถเฉพาะตัวสลับ กับการรําพรอมบริกรรมคาถาไป<br />
41
โดยตลอด สําหรับความเชื่อที่<br />
สอดแทรกอยูในการรํานี้พบวา<br />
มีความเชื่อทางไสยศาสตรที่<br />
ดัดแปลง<br />
มาจากคติในศาสนาพุทธ ฮินดู มุสลิม และการนับถือผี การแตงกายของนายโรงโนราในการรํานี้<br />
เหมือนเครื่องแตงกาย<br />
ของนายโรงโนราทั่วไป<br />
แตโพกผายันตแทนการสวมเทริด สวนหมอ กบโรง<br />
แตงกายแบบพื้นบานธรรมดา<br />
ปจจุบันการรําเฆี่ยนพราย-เหยียบลูกมะนาวหาดูไดยากมาก<br />
เนื่องจาก<br />
โนราประชันโรงที่สมบูรณแบบไมคอยมีจัดเหมือน<br />
ในอดีต ดังนั้นควรมีการศึกษา<br />
การบันทึก และ<br />
การสืบทอดการรํา อันศักดิ์สิทธิ์นี้ไวเปนสมบัติของโนราสืบไป<br />
อรวรรณ (2542) ไดทําวิจัยเรื่องโนราผูหญิงมีวัตถุประสงคเพื่อศึกษาเรื่องประวัติและ<br />
พัฒนาการ การรํา ประสมทาและชีวประวัติของโนราผูหญิง<br />
วิธีวิจัยใชการศึกษาจากเอกสารที่<br />
เกี่ยวของ<br />
การสัมภาษณ นายโรงโนรา ผูทรงคุณวุฒิดานโนรา<br />
การสังเกตและการสาธิตการรําของ<br />
นายโรงโนราผูหญิง<br />
คือ โนราถวิลหรือนางถวิล จําปาทอง ผลการศึกษาสรุปไดวา โนราผูหญิงเปน<br />
กลุมนักแสดงที่เพิ่งเกิดขึ้นเมื่อประมาณ<br />
70 ปที่ผานมา<br />
การมีปรากฎของโนราผูหญิงมีผลตอการ<br />
พัฒนาการแสดงโนราตามลําดับดังนี้<br />
ป พ.ศ.2482 พัฒนาการ แสดงโนราเปนแบบเลนกลอนสด<br />
หรือ มุตโต ป พ.ศ.2484 เปนโนราแบบแสดงเรื่องหรือเลนนิยาย<br />
ป พ.ศ.2500 เปนโนราแบบ<br />
“สมัยใหม” และป พ.ศ.2507 พัฒนาฟนฟูการแสดงโนราแบบโบราณใน<br />
สถาบันการศึกษา<br />
กระบวนรําประสมทาของนายโรงโนราผูหญิงพบวามี<br />
2 ลักษณะ คือ กระบวนรําประสมทาที่<br />
ประกอบดวยทารํา 58 ทา และกระบวนรําประสมทาที่ประกอบดวยทารํา<br />
42 ทา มีรูปแบบกระบวน<br />
รํา 10 ขั้นตอน<br />
คือ 1. รําออกจากฉาก 2. รําเทิงตุง<br />
3. รําแมทา 4. รํานาดชา 5. รําจับระบํา 6. รํา<br />
เพลงครู 7. รํานาดเร็ว 8. รําเพลงทับ 9. รําทองโรง 10. รําเคลามือนั่งพนัก<br />
กลวิธี นําเสนอรูปแบบ<br />
กระบวนรําคือ 1. ปฏิบัติทารําเรียงตามลําดับขั้นตอน<br />
2. การเรียงลําดับทารํา ประกอบ ดวยทานั่งรํา<br />
ยืนรํา และทาเคลื่อนที่<br />
3. การเลือกใชทารําตองมีความสมดุลยและเหมาะสมกับสรีระ รางกาย<br />
แนวคิดการรําประสมทาคือ 1. กระบวนรําตองปฏิบัติตามแบบโบราณ 2. ยึดทารําของครูโนรา เปน<br />
หลัก 3. มีการปรับเปลี่ยนกระบวนทารําใหสอดคลองกับเวลา<br />
โอกาส และความพรอมของผูชมและ<br />
ผูรํา<br />
4. เลือกปฏิบัติทายากไปหาทางาย โนราผูหญิงที่มีชื่อเสียงและมีประสบการณการแสดงมา<br />
ตั้งแตอดีตจนถึงปจจุบันมีปรากฎอยู<br />
ในจังหวัดนครศรีธรรมราช พัทลุง สงขลา ระนอง ตรัง กระบี่<br />
และสุราษฎรธานี มีสาเหตุการฝกรํา โนราแตกตางกันคือ 1. อยูในแวดวงโนรา<br />
2. ถูกครูหมอโนรา<br />
3. มีใจรักในศิลปะการรําโนรา 4. ความตองการของบิดา-มารดา ปจจุบันความสนใจในการฝกรํา<br />
โนราของผูหญิงลดลง<br />
42
ในงานวิจัยครั้ง<br />
ผูวิจัยไดทําการศึกษาการวิจัยเชิงคุณภาพแบบดนตรีชาติพันธุวิทยา<br />
โดยเนน<br />
ศึกษาความสัมพันธระหวางดนตรีกับมนุษย ซึ่งมีเนื้อหาในการศึกษาดานมุมมองตางๆ<br />
ดังที่ผูวิจัยได<br />
คนควาเอกสารงานวิจัยและศึกษาทฤษฎีที่เกี่ยวของ<br />
ดังไดกลาวไวขางตนแลว เพื่อเปนแนวทาง<br />
การศึกษาทําการวิจัยในเรื่อง<br />
“โนราชุมพร: กรณีศึกษาการแสดงโนราของโรงเรียนศรียาภัย จังหวัด<br />
ชุมพร” กอนที่ผูวิจัยจะลงพื้นที่ภาคสนามเพื่อเก็บขอมูลในลําดับตอไป<br />
43
บทที่<br />
3<br />
วิธีการดําเนินการวิจัย<br />
การศึกษาเรื่อง<br />
โนราชุมพร: กรณีศึกษา การแสดงโนราของโรงเรียนศรียาภัย จ.ชุมพร ใช<br />
ระเบียบวิธีวิจัยทางมานุษยดุริยางควิทยา (Ethnomusicology Research) โดยการรวบรวมขอมูลจาก<br />
เอกสาร ตําราตาง ๆ และการเก็บรวบรวมขอมูลภาคสนาม (Field work) การตรวจสอบขอมูล การ<br />
วิเคราะหเปรียบเทียบ การบันทึกโนตเพลง สรุปผลและการนําเสนอผลงานวิจัย ซึ่งมีขั้นตอนดังนี้<br />
ขั้นเตรียมการ<br />
ขั้นเตรียมการคือ<br />
ขั้นตอนในการหาขอมูลเบื้องตนเกี่ยวกับเรื่องราว<br />
สถานที่<br />
และ<br />
สภาพการณตาง ๆ ที่เกี่ยวของกับโนราชุมพร<br />
โดยการสํารวจเบื้องตนในหัวขอตาง<br />
ๆ ดังนี้<br />
การศึกษาเอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวของ<br />
ผูวิจัยไดทําการศึกษาเอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวของจากเอกสาร<br />
ตําราตาง ๆ ใน<br />
หัวขอและประเด็นที่สัมพันธกันกับแนวความคิดของเรื่องที่จะศึกษา<br />
ไดแกประวัติศาสตรความ<br />
เปนมาของโนรา พิธีกรรมความเชื่อเกี่ยวกับโนรา<br />
ทาทางการรําโนรา และศึกษาเครื่องดนตรีที่ใช<br />
บรรเลงเพลงประกอบการแสดงโนรา รวมถึงบทบาทหนาที่และความสําคัญของโนราที่มีตอคนใน<br />
จังหวัดชุมพรดวย<br />
กลุมบุคคลขอมูล<br />
ในการศึกษาวิจัยเรื่องโนราชุมพร:<br />
กรณีศึกษา การแสดงโนราของโรงเรียนศรียาภัย<br />
จังหวัดชุมพร กลุมบุคคลขอมูล<br />
คือ กลุมนักดนตรีและนักแสดงโนราของโรงเรียนศรียาภัย<br />
จังหวัดชุมพร ดังตอไปนี้
1. อาจารยและผูควบคุมคณะโนรา<br />
ไดแกอาจารยนิยม บํารุงเสนา อาจารยโรงเรียนศรียาภัย<br />
จังหวัดชุมพร<br />
ภาพที่<br />
10 อาจารยนิยม บํารุงเสนา<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อวันที่<br />
25 พฤษภาคม พ.ศ. 2548<br />
2. นักแสดงโนราโรงเรียนศรียาภัย ไดแก<br />
2.1 นายกฤษฎา วิสัยรัตน<br />
ภาพที่<br />
11 นายกฤษฎา วิสัยรัตน<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อวันที่<br />
15 เมษายน พ.ศ. 2548<br />
45
2.2 นายธีรยุทธ บํารุงพล<br />
ภาพที่<br />
12 นายธีรยุทธ บํารุงพล<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อวันที่<br />
15 เมษายน พ.ศ. 2548<br />
2.3 นายมนัสพล ยอยถึง<br />
ภาพที่<br />
13 นายมนัสพล ยอยถึง<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อวันที่<br />
15 เมษายน พ.ศ. 2548<br />
46
2.4 นายปรัชญา หีตนาคาม<br />
ภาพที่<br />
14 นายปรัชญา หีตนาคราม<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อวันที่<br />
15 เมษายน พ.ศ. 2548<br />
2.5 นางสาวศิริพร โจมฤทธิ์<br />
ภาพที่<br />
15 นางสาวศิริพร โจมฤทธิ์<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อวันที่<br />
15 เมษายน พ.ศ. 2548<br />
47
2.6 นางสาวรุงรวี<br />
กลอมมิตร<br />
ภาพที่<br />
16 นางสาวรุงรวี<br />
กลอมมิตร<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อวันที่<br />
15 เมษายน พ.ศ. 2548<br />
2.7 นางสาวกมลรัตน มลธุรัช<br />
ภาพที่<br />
17 นางสาวกมลรัตน มลธุรัช<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อวันที่<br />
21 พฤษภาคม พ.ศ. 2547<br />
48
2.8 นางสาวณัฐชนันท ไกรวิลาศ<br />
ภาพที่<br />
18 นางสาวณัฐชนันท ไกรวิลาศ<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อวันที่<br />
15 เมษายน พ.ศ. 2548<br />
2.9 นางสาวอรนิภา ปลอดดวน<br />
ภาพที่<br />
19 นางสาวอรนิภา ปลอดดวน<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อวันที่<br />
15 เมษายน พ.ศ. 2548<br />
49
2.10 นางสาวพวงสนธิ์<br />
จิตประสงค<br />
ภาพที่<br />
20 นางสาวพวงสนธิ์<br />
จิตประสงค<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อวันที่<br />
15 เมษายน พ.ศ. 2548<br />
2.11 นางสาวปรียาภรณ วงศวรชาติ<br />
ภาพที่<br />
21 นางสาวปรียาภรณ วงศวรชาติ<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อวันที่<br />
15 เมษายน พ.ศ. 2548<br />
50
2.12 นางสาวชฎาพร โตสถาน<br />
ภาพที่<br />
22 นางสาวชฎาพร โตสถาน<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อวันที่<br />
15 เมษายน พ.ศ. 2548<br />
2.13 นางสาวนิศาชล ชูสังกิจ<br />
ภาพที่<br />
23 นางสาวนิศาชล ชูสังกิจ<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อวันที่<br />
15 เมษายน พ.ศ. 2548<br />
51
2.14 นายภคธร ธรรมรัต<br />
ภาพที่<br />
24 นายภคธร ธรรมรัต<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อวันที่<br />
15 เมษายน พ.ศ. 2548<br />
2.15 นายวีระศักดิ์<br />
เชิงค<br />
ภาพที่<br />
25 นายวีระศักดิ์<br />
เชิงค<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อวันที่<br />
24 ตุลาคม พ.ศ. 2549<br />
52
2.16 เด็กชายจิรวัฒน รัตนโสภา<br />
ภาพที่<br />
26 เด็กชายจิรวัฒน รัตนโสภา<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อวันที่<br />
14 เมษายน พ.ศ. 2548<br />
3. นักดนตรีในคณะโนราโรงเรียนศรียาภัย ไดแก<br />
3.1 นายชัยณรงค พุมพะเนิน<br />
ภาพที่<br />
27 นายชัยณรงค พุมพะเนิน<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อวันที่<br />
15 เมษายน พ.ศ. 2548<br />
53
3.2 เด็กหญิงอุมาภรณ วงศวรชาติ<br />
ภาพที่<br />
28 เด็กหญิงอุมาภรณ วงศวรชาติ<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อวันที่<br />
14 เมษายน พ.ศ. 2548<br />
3.3 นางสาวชลลดา จรูญรักษ<br />
ภาพที่<br />
29 นางสาวชลลดา จรูญรักษ<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อวันที่<br />
22 พฤษภาคม พ.ศ. 2548<br />
54
3.4 นายวาสุรัตน เต็มสังข<br />
ภาพที่<br />
30 นายวาสุรัตน เต็มสังข<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อวันที่<br />
21 พฤษภาคม พ.ศ. 2548<br />
การเลือกพื้นที่ภาคสนาม<br />
ในการศึกษาโนราชุมพร พื้นที่ในการเก็บขอมูลคือ<br />
โรงเรียนศรียาภัย อําเภอเมือง<br />
จังหวัดชุมพร ซึ่งเปนสถานที่ตั้งของศูนยการเรียนรูภูมิปญญาทองถิ่นชุมพร<br />
ซึ่งมีการเรียนการสอน<br />
โนราชุมพรใหแกนักเรียนในโรงเรียน<br />
ขั้นดําเนินการ<br />
ขั้นตอนนี้เปนขั้นตอนของการเก็บขอมูลภาคสนาม<br />
(Field work) ซึ่งเปนสวนสําคัญที่สุด<br />
ในการวิจัยครั้งนี้และเปนหัวใจหลักของการวิจัยทางมานุษยดุริยางควิทยา<br />
(Ethnomusicological<br />
Research) ลักษณะสําคัญของการวิจัยวิจัยทางมานุษยดุริยางควิทยา คือ เปนการแสวงหาความรู<br />
จากการศึกษาพฤติกรรมและผลิตกรรมของมนุษย การพิจารณาปรากฏการณสังคมจากสภาพ<br />
แวดลอมตามความเปนจริง ใชวิธีการทางวิทยาศาสตร มีการทํางานเปนระบบ โดยใชหลักในการ<br />
เก็บขอมูลดังนี้<br />
55
การสังเกต (Observation)<br />
การสังเกต คือ การเฝาดูอยางเปนระบบ ในการวิจัยครั้งนี้<br />
ผูวิจัยเลือกใชวิธีการสังเกต<br />
แบบมีสวนรวม (Participant Observation) เปนการสังเกตที่ผูวิจัยเขาไปมีสวนรวมในคณะโนรา<br />
โรงเรียนศรียาภัย โดยมีบทบาทเปนผูเขารวมสังเกตแบบสมบูรณแบบ<br />
(Complete participant)<br />
กลาวคือ การเขาไปมีสวนรวมกับคณะการแสดง เพื่อจะไดเรียนรูถึงความหมาย<br />
บทเพลง<br />
พิธีกรรม สังคม วัฒนธรรม ประเพณี ในวิถีชีวิตที่แทจริงของชาวคณะโนรา<br />
โรงเรียนศรียาภัย<br />
การสัมภาษณ (Interview)<br />
การสัมภาษณ คือ การสนทนาอยางมีจุดมุงหมาย<br />
เพื่อรวบรวมขอมูล<br />
มี 2 ประเภท<br />
ไดแก การสัมภาษณแบบเปนทางการ (Formal interview) เปนการสัมภาษณที่มีการเตรียมคําถาม<br />
ไวลวงหนา ทั้งคําถามแบบเจาะจงและคําถามแบบปลายเปด<br />
เปนกึ่งการวิจัยเชิงปริมาณ<br />
การ<br />
สัมภาษณอีกประเภทหนึ่ง<br />
คือ การสัมภาษณแบบไมเปนทางการ (Informal interview) เปนการ<br />
สัมภาษณที่เหมาะสําหรับการวิจัยทางมานุษยดุริยางควิทยา<br />
เนื่องจากเปนการสัมภาษณที่ตองใช<br />
ควบคูกับการสังเกตแบบมีสวนรวม<br />
การสัมภาษณแบบไมเปนทางการคือเทคนิคในการคนหา<br />
คําตอบที่แทจริง<br />
(Probe)<br />
งานวิจัยครั้งนี้<br />
ผูวิจัยจึงเลือกใชการสัมภาษณแบบไมเปนทางการเพื่อใหเหมาะสมกับ<br />
วิธีการสังเกตที่เลือกใชในการศึกษา<br />
การใชเครื่องมือเก็บขอมูลภาคสนาม<br />
การเก็บรวบรวมขอมูลภาคสนามในการวิจัยทางมานุษยดุริยางควิทยา มีความ<br />
จําเปนตองใชเครื่องมือและอุปกรณดานโสตทัศนศึกษาชวยเก็บขอมูล<br />
เพื่อใหไดขอมูลที่ไดจากการ<br />
สังเกตและการสัมภาษณมีความสมบูรณ เครื่องมือที่ใชในการเก็บขอมูลภาคสนามในครั้งนี้<br />
มีดังนี้<br />
1. เครื่องมือที่ใชในการบันทึกขอมูล<br />
ใชสําหรับบันทึกขอมูลที่ไดจากการสังเกต<br />
การ<br />
สัมภาษณ บันทึกเหตุการณที่เกิดขึ้นและ<br />
การ Sketch รายละเอียดตาง ๆ ที่เครื่องบันทึกภาพ<br />
56
ไมสามารถบันทึกได เปนตน เครื่องมือที่ใชในการบันทึกขอมูล<br />
ไดแก บันทึกสนาม แบบบันทึก<br />
ขอมูลนักดนตรี แบบบันทึกลักษณะทางกายภาพของเครื่องดนตรี<br />
และแบบบันทึกโนตเพลง<br />
2. เครื่องมือเก็บขอมูลประเภทเสียง<br />
ใชบันทึกขอมูล 2 ประเภท คือ บันทึก<br />
การสัมภาษณบุคคล หรือขอมูลที่ตองการบันทึกอยางละเอียดมากกวาการจดบันทึก<br />
และบันทึก<br />
เนื้อหา<br />
บันทึกแนวทํานอง ระบบเสียงของเครื่องดนตรีที่ใชประกอบการแสดงโนรา<br />
ไดแก<br />
- เครื่องบันทึกเสียงพกพาขนาดเล็ก<br />
(Mini Cassette recorder)<br />
- แถบบันทึกเสียงคาสเสท (Cassette) แบบ Normal<br />
- ไมโครโฟนแบบไดนามิก (Dynamic)<br />
- คอมพิวเตอรแบบพกพา<br />
3. เครื่องมือเก็บขอมูลดวยภาพ<br />
ใชบันทึกภาพตาง ๆ เชน บันทึกการแสดงโนราในโอกาส<br />
ตาง ๆ บันทึกภาพกลุมบุคคลขอมูล<br />
บันทึกเครื่องดนตรีที่ใชประกอบการแสดงโนราชุมพร<br />
เปน<br />
ตน เครื่องมือเก็บขอมูลดวยภาพ<br />
ไดแก<br />
- ภาพนิ่ง<br />
ใชกลองบันทึกภาพเลนสเดี่ยวสะทอนภาพ<br />
(SLR Camera) และกลอง<br />
ดิจิตอล (Digital Camera)<br />
- ภาพเคลื่อนไหว<br />
ใชกลองถายภาพวีดีทัศนดิจิตอล 8 มิลลิเมตร (8 MM. -Digital<br />
Television Camera)<br />
ขั้นวิเคราะหขอมูล<br />
เมื่อเสร็จภารกิจจากการศึกษาภาคสนามแลว<br />
ขั้นตอไป<br />
คือ การนําขอมูลที่ไดมานั้น<br />
จําแนก แยกแยะ จัดระบบ จัดประเภทของขอมูลตามลําดับกอนหลัง แลวตรวจสอบขอมูลเพื่อ<br />
ปองกันความผิดพลาด หลังจากนั้นจึงวิเคราะหขอมูลอยางละเอียดรอบคอบ<br />
วาครอบคลุมเนื้อหา<br />
และวัตถุประสงคมากนอยเพียงใด<br />
การวิเคราะหขอมูลในการศึกษาเรื่องโนราชุมพร:<br />
กรณีศึกษา การแสดงโนราของโรงเรียน<br />
ศรียาภัย จังหวัดชุมพร ขอมูลหลักในการวิเคราะหคือ ขอมูลจากภาคเอกสาร และขอมูลทางดาน<br />
ดนตรี โดยเฉพาะขอมูลทางดนตรีนั้น<br />
จะตองถอดเสียงดนตรีใหเปนโนตเพลง(Transcriptions)<br />
แลวจึงนํามาวิเคราะหตามทฤษฎีทางมานุษยดุริยางวิทยา<br />
57
ขั้นนําเสนอผลการศึกษาวิจัย<br />
การนําเสนอผลงานวิจัยในครั้งนี้<br />
ใชวิธีการเขียนแบบพรรณนาและชาติพันธุวรรณลักษณ<br />
(Ethnographic) คือการถายทอดดนตรีที่อยูในรูปของเสียง<br />
ลงเปนลายลักษณเพื่อใหสามารถรับรู<br />
และเขาใจไดมากยิ่งขึ้น<br />
โดยนําเสนอผลจากการศึกษาในรูปแบบของรายงานการวิจัยและภาพยนตร<br />
สารคดี เรื่อง<br />
“โนราศรียาภัย โรงเรียนศรียาภัย จังหวัดชุมพร” จํานวน 1 เรื่อง<br />
ในการนําเสนอใน<br />
รูปแบบของรายงานการวิจัยแบงเปน 7 บท คือ<br />
บทที่<br />
1 บทนํา<br />
บทที่<br />
2 เอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวของ<br />
บทที่<br />
3 วิธีการดําเนินการวิจัย<br />
บทที่<br />
4 ประวัติความเปนมา พิธีกรรมและความเชื่อของโนรา<br />
บทที่<br />
5 โนราศรียาภัย<br />
บทที่<br />
6 การวิเคราะหบทเพลงประกอบการแสดงโนรา ของโนราโรงเรียนศรียาภัย<br />
บทที่<br />
7 สรุป อภิปรายผล และขอเสนอแนะ<br />
เวลาที่ใชในการวิจัย<br />
เวลาที่ใชในการวิจัย<br />
เรื่อง<br />
“โนราชุมพร: กรณีศึกษา การแสดงโนราของโรงเรียนศรียาภัย<br />
จังหวัดชุมพร ” คือ มิถุนายน 2547 - มกราคม 2550<br />
งบประมาณเพื่อการวิจัย<br />
รายละเอียดเหตุผลประกอบการตั้งงบประมาณเพื่อการวิจัย<br />
เรื่อง<br />
โนราชุมพร: กรณีศึกษา<br />
การแสดงโนราของโรงเรียนศรียาภัย จังหวัดชุมพร มีดังนี้<br />
1. ทุนที<br />
่ไดรับจากบัณฑิตวิทยาลัย 15,000 บาท<br />
2. ทุนสวนตัว 50,000 บาท<br />
58
บทที่<br />
4<br />
ประวัติความเปนมา พิธีกรรมและความเชื่อของโนรา<br />
ประวัติความเปนมาของโนรา จากตํานานและนิทานพื้นบาน<br />
การศึกษาเรื่องราวทางประวัติความเปนมาของโนราจากตํานานและนิทานพื้นบานตางๆ<br />
ผูวิจัยไดศึกษาจากเอกสารตาง<br />
ๆ ซึ่งพบตํานานและนิทานพื้นบานที่เกี่ยวของกับโนรามากมาย<br />
โดย<br />
ผูวิจัยขอสรุปสาระสําคัญของตํานานและนิทานพื้นบานโนรา<br />
เพื่อความเขาใจงายดังนี้<br />
ตํานานที่<br />
1<br />
สรุปความจาก หนังสือมโนรานิบาตร ฉบับวัดมัชฌิมาวาส จังหวัดสงขลา โดย สุธิวงศ<br />
(ม.ป.ป.) ไดความจากคําบอกเลาของโนราวัด จันทรเรือง เลาวา<br />
มีเมืองหนึ่งชื่อ<br />
เมืองปญจา เจาเมืองชื่อมัทศิลป<br />
มีชายาชื่อ<br />
กุญเกสี มีโอรสชื่อ<br />
เจา<br />
สืบสาย แลวจึงใหโอรสครองเมืองสืบตอไป แลวจึงแตงตั้งใหเปนเจาพระยาสายฟาฟาด<br />
เจาพระยาสายฟาฟาด มีชายาชื่อ<br />
ศรีดอกไม และมีพี่เลี้ยง<br />
6 คน ชื่อ<br />
นายทอง, นายเหม,<br />
นายบุษป, นายวงศ, นายตั้น<br />
และนายทัน เมื่อทาวมัทศิลปไดมอบราชสมบัติใหโอรสแลว<br />
ก็ไดยก<br />
พี่เลี้ยงทั้ง<br />
6 คนใหไดดีดวย โดยแตงตั้งใหนายทองเปนทหารเอกฝายขวา<br />
ตั้งเปนพระยาหงสทอง<br />
นายเหมเปนทหารเอกฝายซาย ตั้งเปนพระยาหงสเหมราช<br />
นายบุษปเปนปลัดฝายขวา ตั้งเปนขุน<br />
พิจิตรบุษบา นายวงศเปนปลัดฝายขวา ตั้งเปนพระยาไกรยวงศา<br />
นายตั้นใหเปนขุนคลัง<br />
ตั้งเปน<br />
พระยาหริตันปญญา สวนนายทันใหเปนใหญฝายปกครอง ตั้งใหเปนพระยาโกนทันราชา<br />
ตอมาเจาพระยาสายฟาฟาดและนางศรีดอกไมมีธิดาชื่อ<br />
นวลสําลี หาพี่เลี้ยงมาใหรักษา<br />
นางนวลสําลี 4 คน ชื่อ<br />
แมแขนออน, แมเภา, แมเมาคลื่น<br />
และแมยอดตอง เมื ่อนางนวลสําลี<br />
เจริญวัยจนควรมีคูแลว<br />
พระอินทรเกิดมองไปยังเมืองสกุลชุมพู เห็นวาในงานฉลองใด ๆ ก็ตามมี<br />
การละเลนแตเพียง 2 อยางคือ หัวลานชนกัน และนมยานตีเกง พระอินทรจึงคิดจะใหมีนักรําแบบ<br />
ใหมขึ้นในสกุลชุมพู<br />
จึงสั่งใหเทพบุตรที่ถึงคราวจุติ<br />
ไปเกิดในทองนางนวลสําลี แตนางยังไมมี
สวามี จึงดลใหนางอยากกินดอกอุบลชาติ เมื่อนางกินแลวก็เกิดปฏิสนธิขึ้นในครรภ<br />
ตั้งแต<br />
เทพบุตรมาปฏิสนธิแลวแมนางจึงรักแตสนุกสนาน ดานรองรําทําเพลงมีรื่นเริงที่ไหนไปที่นั่น<br />
ยิ่ง<br />
ทองแกมากเทาไหรความตองการสนุกก็ทวีขึ้นตามตัว<br />
จนเจาพระยาสายฟาฟาดตองหามปราม<br />
เพราะกลัวจะทําเสื่อมศักดิ์ศรีชาติกษัตริย<br />
แตพอลับหลังนางยิ่งสนุกยิ่งขึ้น<br />
จนเปนเหตุใหเจาพระยา<br />
สายฟาฟาดคิดเนรเทศ โดยสั่งใหจับนางลอยแพไปเสียจากเมือง<br />
ใหทําแพกวาง 9 ยาว 11 ให<br />
ชาวเมืองไปลากแพลงลอยทะเล ชาวเมืองไปแตแกลงทําเปนลากไมไหว จึงใหวัว 6 ตัวมาลาก วัวก็<br />
ลากไมไหว ใหชาง 12 เชือกมาลาก จึงสามารถลากไปได แลวใหจับนางนวลสําลีกับพี่เลี้ยงลอยแพ<br />
ไปเสีย พระยาหงสทองและพระยาเหมราชเห็นเชนนั้น<br />
ก็วิตกวาแมแตธิดาของเจาพระยาสายฟา<br />
ฟาดเองกระทําผิดเพียงเทานี้ใหทําโทษถึงลอยแพ<br />
ถาเปนตนทําผิดก็ตองถึงประหารชีวิต ทั้งสองจึง<br />
หนีออกจากเมืองไปเสีย<br />
ตอนนางนวลสําลีถูกลอยแพไปนั้น<br />
นางไดคร่ําครวญ<br />
เรียกวาคํา “กาศ 1 ” มีถอยคําดังนี้<br />
“ น 2 แลวและรื่น<br />
จะไหวนางธรณีผึงแผน<br />
เอาหลังมาตั้งเปนแทน<br />
รองบาทมนุษยทั้งหลาย<br />
ชั้นกรวดและดินดํา<br />
ถัดมาชะนําลองอองทราย<br />
นาคเจาเลาและโนสาย 3 ขานใหโนเนโนใน 4<br />
ชาตองทํานองเสมือนวัวชักไถ เพลงครวญคิดมาทรหวนหัวใจ 5<br />
เพลงเสมือนไมลืมใน 6 ลูกไปไมลืมแมนา<br />
รวยรวยยังหอมแปงทา หอมรสแมถาสงกลิ่นแมมาแตไรไร<br />
หอมมาสาแค ครั้นเหลียวไปแลหอมไกล<br />
หอมฟุงสุราลัย<br />
ใครเขาไปในแพแมนา<br />
1<br />
“กาศ” หมายถึง คํารองประกาศ และคํากาศบทนี้<br />
โนราทั่วไปนํามารองเปนบทเชิญครูกอนออกรํา<br />
ทุกครั้ง<br />
(สุธิวงศ, ม.ป.ป.: 378)<br />
2<br />
น ยอมาจาก นโม หมายถึง นมัสการ หรือคําไวผูมีพระคุณ<br />
3<br />
โนสาย บางแหงเปน ฦๅสาย หมายถึง พระราชา<br />
4<br />
โนเนโนใน หมายถึง ครูบาอาจารยทั้งหลาย<br />
5<br />
ทรหวนหัวใจ หมายถึง ปนปวนหัวใจ<br />
ดวยความอาลัยรัก<br />
6<br />
ไมลืมใน หมายถึง ไมลืมชีวิตในวังที่เคยผานมา<br />
ไมลืมญาติมิตรทุกคน<br />
60
ลมใดพัดแลวตั้งเมฆขึ้นมา<br />
ลมวาวดารา 7 พัดโตโดยลมหวันออก<br />
ลูกซักใบแลน สูงไดแตเทียมลูกรอก<br />
บายหัวใหแพออก ไวทาแกลมหลาตัน 8<br />
ลูกชักใบแลนกลางคืน มาเปนกลางวัน<br />
ไกลตลิ่งไกลฝง<br />
เอาเกาะกะชังเปนเรือน<br />
เพื่อนบานนับป<br />
แมนวลสําลีนับเดือน 9<br />
เอาเกาะกะชังเปนเรือน เปนแทนที่นอนนองนา”<br />
หลังจากถูกลอยแพออกจากเมือง แพของนางนวลสําลีลอยมาติดที่เกาะกะชัง<br />
และนางก็<br />
คลอดบุตรที่เกาะนี้เอง<br />
ใหชื่อวา<br />
“อจิตกุมาร” เมื่อเริ่มพูดได<br />
กุมารานอยก็เริ่มหัดเตน<br />
หัดรํา โดยมี<br />
นางนวลสําลีคอยปรบมือใหจังหวะ เมื่อหัดรําจากแมจนเกิดความชํานาญ<br />
ก็เริ่มหัดดวยตัวเอง<br />
เมื่อ<br />
หัดรําเอง ก็ไมสามารถมองห็นวาทารํานั้นสวยงามออนชอยหรือไม<br />
อจิตกุมารจึงไปหัดรําที่ริมน้ํา<br />
เพื่อจะไดดูเงาในน้ํา<br />
จนสามารถดัดแปลงทารําจนเปนทาแมบทได 12 ทา จากที่ริมน้ํานั้นเอง<br />
ดวย<br />
เหตุนั้นอจิตกุมารจึงยกเอาแมคงคา<br />
(แมน้ํา)<br />
เปนครู 10 ที่ทําใหมีทารําที่สวยงามเกิดขึ้น<br />
เมื่อมีชาวเรือเดินทางคาขายผานเกาะกะชัง<br />
ไดทราบขาววาที่เกาะมีการรํา<br />
ก็แวะชม จนเปน<br />
ที่กลาวขานถึงความงดงามออนชอยของการรําแบบใหมนี้<br />
ขาวเรื่องการรําแบบใหมของอจิตกุมารก็<br />
รูถึงเมืองปญจา<br />
เจาพระยาสายฟาฟาดจึงสั่งใหคนมารับอจิตกุมารไปรําใหตนและชาวบานในเมือง<br />
ไดดู อจิตกุมาร นางนวลสําลีและพี่เลี้ยงจึงเดินทางมาเมืองปญจาตามคําเชิญของเจาพระยาสายฟา<br />
ฟาด เรือที่เดินทางมาจากเกาะกะชังถึงเมืองปญจา<br />
ในวันพุธ 11 เวลาบาย เมื่อลงเรือแลว<br />
อจิตกุมารก็<br />
เริ่มทําการรําทันที<br />
ชาวบานเห็นก็ชอบและหลงไหลการรํานั้น<br />
เนื่องดวยการรําของอจิตรกุมารนั้น<br />
ออนชอยสวยงาม และเปนการรําแบบใหม<br />
7<br />
ดารา ในบทไหวครู โนราบางโรงใช “อุตรา” ซึ่งนาจะถูกตองกวา<br />
หมายถึง ลมที่พัดมาทางทิศ<br />
เหนือ<br />
8<br />
ลมหลาตัน หมายถึง ลมสลาตัน<br />
9<br />
เพื่อนบานนับป<br />
มานวลสําสีนับเดือน เหตุที่นางตองนับเดือนเพราะนางกําลังตั้งครรภอยู<br />
10<br />
ในการไหวครูโนรา จึงมีการเอยถึงแมคงคาดวยเสมอ<br />
11<br />
ดวยเหตุนี้เองที่โนราถือกันเปนประเพณีสืบตอกันมาวา<br />
การรําโรงครู รําแกบน การเชิญครูโนรา<br />
มาแกบนตองเริ่มในวันพุธ<br />
ภาษาโนราเรียก วันนี้วา<br />
“วันเขาโรงครู”<br />
61
ตอมานางนวลสําลีและพี่เลี้ยงไดเลาใหอจิตรกุมารทราบวา<br />
แทจริงแลวเมืองปญจานี้คือ<br />
เมืองของพระเจาตา ซึ่งก็คือ<br />
เจาพระยาสายฟาฟาดนั้นเอง<br />
เมื่อทราบเรื่องดังนั้น<br />
อจิตกุมารจึงขอเขา<br />
เฝาพระเจาตาของตน เพื่อถามเรื่องที่ขับไลมารดาของตนออกนอกวังไป<br />
วาชาวเมืองชอบใจหรือไม<br />
พอใจ เจาพระยาสายฟาฟาดก็ตอบวา ไททราบ แตคิดวาชาวบานนาจะไมพอใจ เพราะจาก<br />
เหตุการณที่พระยาหงสทอง<br />
และพระยาหงสเหมราชหนีไป ก็คงเพรราะโกรธเคืองเรื่องนี้อยาง<br />
แนนอน อจิตกุมารจึงถามตอวา ถาพระยาสองคนที่หนีไป<br />
กลับมา จะชุบเลี้ยงตอไปหรือไม<br />
ก็ไดรับ<br />
คําตอบวา จะชุบเลี้ยงตอไป<br />
อจิตกุมารจึงทําพิธีเชิญพระยาทั้งสองใหกลับมา<br />
เรียกพิธีนั้นวา<br />
“โรง<br />
ครู 12 ” ตั้งเครื่องที่<br />
12 มีหมากพลู หัวหมู ขนมเปนตน จากนั้นก็เชิญครูเกา<br />
ๆ ผูเฒาผูแก<br />
ใหมาดู<br />
การรําถวายของอจิตกุมาร และใหกินเครื่องที่นํามาบูชา<br />
ในการเชิญครูนั้น<br />
ก็ไดเชิญพระยาทั้ง<br />
6 ซึ่ง<br />
เปนพี่เลี้ยงเดิมมาและใหกินเครื่องบูชาที่ศาลดวย<br />
ทุกคนที่ไดเห็นการรายรําของอจิตกุมารก็ตางพอใจหลงไหล<br />
และตางนึกเสียดายที่เครื่อง<br />
แตงกายเปนผาเกา ๆ ขาด ๆ ไมสวยงาม จึงมีผูนําผาที่จัดไวเปนเครื่องบูชามาใหอจิตกุมารเปลี่ยน<br />
แทน หลังจากเปลี่ยนผาแลวความสวยงามก็ยิ่งทวีมากขึ้น<br />
เจาพระยาสายฟาฟาดก็ยังถอดเครื้องทรง<br />
กษัตริยที่ทรงอยู<br />
รวมถึงมงกุฏยกใหแกอจิตกุมารดวย 13 เมื่อเจาพระยาสายฟาฟาดเห็นอจิตกุมาร<br />
สวมเครืองทรงแลวก็พอใจอยางมาก จึงตั้งเปนหลักวา<br />
ตอไปใครจะเชิญโนราไปรําที่ใด<br />
ตองปฏิบัต<br />
ใหถูกตองตามประเพณี คือใหมีขันหมากมารับ และใหปลูกโรงรํา มีความกวาง 9 ยาว 11 14 และให<br />
โรงรําเปนเขตกรรมสิทธิ์ของคณะผูรํา<br />
ใครจะบุกรุกเขาไปในโรงรําไมได เมื่ออจิตกุมาร<br />
รําใหดู<br />
ติดตอไปกันไป 3 วัน 3 คืนแลว พอถึงวันศุกร 15 จึงใหครูทั้งหมดกลับจากการชมการรํานั้น<br />
หลัง<br />
เสร็จพิธีตาง ๆ แลวเจาพระยาสายฟาฟาดก็ไดเปลี่ยนชื่อนางนวลสําลี<br />
เปน “แมศรีมาลา 16 ” และ<br />
้ ถือเปนประเพณีของโนราสืบมา ซึ่งเรียกกันวา<br />
โนราเชิญครู ผูวิจัยสันนิษฐานวาคือ<br />
พิธีโนราโรงครูในปจจุบัน<br />
13<br />
จากสาเหตุขางตน ปจจุบันโนราจึงไดแตงกายโดยสวมผายก ไมสวมเสื้อชั้นนอก<br />
มีถุงเทายาว มี<br />
เครื่องทรงอยางกษัตริย<br />
และมีเทริดสวมเปนมงกุฏนั่นเอง<br />
14<br />
ความยาวของโรงรําเทากับ แพที่ลอยนางนวลสําลีเมื่อครั้งถูกลอยแพออกนอกเมือง<br />
15<br />
โนราจึง ถือวาวันศุกรเปนวันสงครู และถือเปนประเพณีที่สืบตอกันมา<br />
16<br />
ในคํากาศครูของโนรา จึงมีประกาศหรือกาศเชิญครูที่วา<br />
“แมศรีมาลา เปนครูตน”<br />
12 พิธีโรงครูนี<br />
62
เปลี่ยนอจิตกุมาร<br />
ใหเปน”เทพสิงสอน 17 ” นอกจากชุดกษัตรยที่เปนเจาพระยาสายฟาฟาดได<br />
พระราชทานศรและขรรคใหเปนเครื่องมือดวย<br />
เมื่อเทพสิงสอนเดินทางไปรําตามที่ตาง<br />
ๆ พระยาทั้งสี่ก็ขอตามไปดวย<br />
โดยพระยาพิจิต<br />
บุษบาและพยะยาไกลวงศาแสดงเปนตัวตลกซึ่งจะสวมหนากาก<br />
18 จึงเรียกวา “พราน” และเรียกตอ<br />
กันมาวา “ขุนพราน พระยาพราน” ครั้นแสดงไปเรื่อย<br />
ๆ เทพสิงสอนก็ขอหยุดพักบาง แตชาวบาน<br />
ไมยอม พระยาโกนทันราชา จึงแสดงการโถมน้ําใหดูแทนไปพลางกอน<br />
จึงไดรับชื่อวา<br />
“พระยาโถม<br />
น้ํา”<br />
สวนพระยาหริตันปญญาแสดงการลุยไฟ ชาวบานจึงเรียกวา “พระยาลุยไฟ” 19<br />
ตอมากลาวถึงเมืองปญจา มีเจาเมืองชื่อทาวแสงอาทิตย<br />
ชายาชื่อกฤษณา<br />
โอรสชื่อศรีสุธน<br />
ซึ่งมีพระชายาชื่อ<br />
นางกาหนมและมีพราน 1 คนที่คอยรับใชชื่อ<br />
บุญสิทธิ์<br />
พรานตองออกลาเนื้อมา<br />
สงทุก 7 วัน ครั้งหนึ่งพรานหาเนื้อไมได<br />
กลับไปพบ นาง 7 คนมาอาบน้ําในสระอโนตัด<br />
20 แทน เมื่อ<br />
ไมมีเนื้อกลับไปจึงคิดจะจับนาง<br />
7 คนนั้นมาถวายแทนสัก<br />
1 คน<br />
นาง 7 คนนั้น<br />
เปนลูกสาวของทาวทุมพร ซึ่งเดิมเปนนายชางในเมืองปญจา<br />
ซึ่งไดรับคําสั่ง<br />
จากทาวแสงอาทิตยใหสรางปราสาทใหสวยที่สุด<br />
เมืองปราสาทเสร็จก็สวยงามยิ่งนัก<br />
แตทาว<br />
แสงอาทิตยกลัววาตอไปทาวทุมพรจะไปสรางปราสาทที่สวยกวาใหผูอื่นจึงคิดฆา<br />
ทาวทุมพรจึงหนี<br />
ออกนอกเมืองไปอยุเมืองไกรลาศ<br />
ทาวทุมพรมีเมียชื่อ<br />
นางเกษณี มีลูกสาว 7 คน ชื่อ<br />
จันทสุหรี ศรี<br />
สุรัต พิม พัด รัชตา วิมมาลาและโนรา จากนั้นทาวทุมพรก็ทําปกและหางใหลูกใชบินไปอาบน้ําที่<br />
สระอโนตัด นางเหลานั้นจึงมีปกและหางนั่นเอง<br />
เมื่อพรานเห็นนางมีปกและหาง<br />
จึงมาขโมยปกและหางเพื่อไมใหบินหนีไปได<br />
แลวไป<br />
ขอรองใหพระยานาคมาชวยจับ เพราะพระยานาคเคยถูกครุฑเฉี่ยว<br />
แลวพรานเคยชวยชีวิตไว<br />
17<br />
เทพสิงสอน หมายถึง การที่เทพยดาลงมาสิงสู<br />
และสั่งสอนวิชารองรําทําเพลงให<br />
18<br />
หนากาก หมายถึง หนาพราน<br />
19<br />
ดวยเหตุนี้<br />
คําประกาศเชิญครูของโนรา จึงตองเอยชื่อขุนพราน<br />
พระยาพราน พระยาโถมน้ําและ<br />
พระยาลุยไฟดวย<br />
20<br />
ผูวิจัยสันนิษฐานวาคือ<br />
สระน้ํา<br />
63
พระยานาคจึงยอมมาชวยจับนางโนราให พรานไดนําไปถวายพระศรีสุธน ซึ่งก็พอใจรับเปนชายา<br />
อีกคนหนึ่งดวย<br />
ในขณะเดียวกันเมืองพระยาจันทรก็ยกทัพมาตีเมืองปญจา พระศรีรสุธนตองออกไปทําศึก<br />
นางกาหนมชายาองคแรกจึงวางแผนกําจัดนางโนรา จึงไปจางใหโหรมาทํานายวา ถาไมฆานาง<br />
โนรา พระศรีสุธนจะไมไดกลับมาที่เมือง<br />
โหรวาตองใหเอาตัวนางโนราไปเผาไฟ นางโนราจึงคิด<br />
หนีโดยขอปกและหางเพื่อขอรําใหแมครั้งสุดทายกอนตาย<br />
และขอใหเปดจาก 7 ตับ เพื่อรําถวาย<br />
เทวดาดวย จากนั้นนางก็เริ่มรํา<br />
ทุกคนตางเพลิดเพลินกับการรําของนาง จนไมทันสังเกตวานางบิน<br />
หนีไปแลว นางโนราหนีกลับเมืองไกรลาศไดสําเร็จ จากนั้นพระสุธนก็ตามไปรับนางกลับมาอยูที่<br />
เมืองตามเดิม 21<br />
ตอมาพรานบุญไดพบกับเทพสิงสอนและพระยาที่เที่ยวรําตามที่ตาง<br />
ๆ จึงขอสมัครเปน<br />
พรานดวย โดยไดรับชื่อวา<br />
“พรานบุญ”<br />
เมื่อเทพสิงสอนอายุครบ<br />
25 ป เจาพระยาสายฟาฟาดก็จะบวชให ในพิธีบวชก็มีพิธีตัดจุก<br />
โหญโต ในงานนั้นพรานบุญจึงนําเรื่องนางโนรามาเลาและดัดแปลงเลนเปนเรื่องราวเลนในงาน<br />
นั้นเอง<br />
เรียกวาการเลนคลองหงส 22<br />
ตํานานที่<br />
2<br />
สรุปความจาก ตํานานและความเปนมาของโนหราหรือโนรา ของ วิเชียร (2523) ไดความ<br />
จากคําบอกเลาของขุนอุปภัมปนรากร กลาวไววา<br />
พระยาสายฟาฟาดเปนกษัตริยครองเมืองๆหนึ่ง<br />
มีมเหสีทรงพระนามวาพระนางศรีมาลา ทั้ง<br />
สองพระองคมีบุตรดวยกันองคหนึ่งทรงพระนามวา<br />
นวลทองสําลี วันหนึ่งหลังจากนางนวลทอง<br />
สําลีตื่นจากบรรทมและ<br />
ยังไมทันที่จะชําระพระพักตรก็ไดไปยืนระลึกถึงใน<br />
สุบินนิมิตที่ไดมีมา<br />
21<br />
ความตอนหลังตอจากนี้<br />
คลายกับที่ปรากฎในนิทานสํานวนอื่น<br />
ๆ<br />
22<br />
คลองหงส คือ การเลนในเรื่องราวตอนที่<br />
พรานบุญจับนางโนรา เพื่อไปถวายพระศรีสุธน<br />
ซึ่งจะ<br />
นิยมเลนในนพิธีโกนจุกนั่นเอง<br />
64
และพระนางก็สามารถจําไดจนหมดสิ้น<br />
จากการทรงยืนนิ่งอยูเชนนั้น<br />
ทําใหพวกสาวใชสงสัยและ<br />
ถามพระนางวา เพราะเหตุอันใดพระนางจึงไมทรงชําระพระพักตร ทั้งๆที่ตื่นบรรทมแลว<br />
พระนาง<br />
ตรัสวา เมื่อคืนนี้ฝนแปลกมาก<br />
ฝนแปลกอยางที่ไมเคยฝนมากอนเลย<br />
แลวพระนางก็ทรงเลาความฝน<br />
นั้นใหพวกสนมฟงวามีเทพธิดามารายรําใหดู<br />
การรายรํานั้น<br />
มีทั้งหมด<br />
12 ทา เปนทารําที่สวยงามมากนาชม<br />
มีเครื่องประโคมดนตรี<br />
คือ<br />
กลอง ทับ โหมง ฉิ่ง<br />
ป<br />
และ แตร การประโคมดนตรีลงกับทารําเปนจังหวะ และบัดนี้พระนางก็ยังจํา<br />
ทาตางๆเหลานั้นได<br />
แลวพระนางนวลทองสําลีก็ทรงรายรําตามแบบที่ในฝนนั้นทันทีเปนที่ชอบใจ<br />
ของพวกสาวใชเปนอยางยิ่ง<br />
และพระนางก็ไดสั่งใหสาวใชทําเครื่องประโคมตามที่เห็นในฝนนั้น<br />
การประโคมก็ทําตามจังหวะการรําเหมือนในฝนทุกอยาง พระนางไดฝกสอนใหพวกสาวใชไดราย<br />
รําเพื่อเปนคูรํากับพระนาง<br />
จากนั้นมีการประโคมเครื่องดนตรีและรายรําเปนที่ครื้นเครงในปราสาท<br />
ของพระนางเปนประจําทุกวัน<br />
อยูมาวันหนึ่งพระนางอยากเสวยเกสรดอกบัวที่ในสระหนาพระราชวัง<br />
จึงรับสั่งใหนาง<br />
สนมไปหักเอามาให เมื่อพระนางไดดอกบัวแลวก็ไดเสวยดอกบัวนั้นจนหมด<br />
กาลตอมาพระนางก็<br />
ทรงครรภ แตการเลนรําโนราก็ยังคงสนุกสนานครื้นเครงกันเปนประจําทุกวันมิไดเวน<br />
อยูมาวัน<br />
หนึ่งการเลนประโคมและความครึกครื้นนี้ทราบไปถึงพระยาสายฟาฟาด<br />
พระองคทรางสงสัยวาดวย<br />
เหตุใดที่ปราสาทของพระธิดาจึงมีการประโคมดนตรีอยูเปนประจํา<br />
พระองคจึงไดเสด็จไปทอด<br />
พระเนตรใหเห็นจริง เมื่อเสด็จไปถึงก็รับสั่งถามพระนางนวลทองสําลีวานางไปไดทารําตางๆนี้มา<br />
จากไหน ใครสอนให พระนางก็กราบบังคมทูลวา ไมมีใครสอนให เปนเทพนิมิต พระองคจึงไดรับ<br />
สั่งใหพระนางรําใหดู<br />
เสียงดนตรีก็ประโคมขึ้นพระนางออกรายรําไปตามทาที่ไดฝน<br />
ขณะที่พระนางรายรําทาตางๆอยูนั้น<br />
พระยาสายฟาฟาดทรงเห็นวาที่ครรภของพระธิดาผิด<br />
สังเกตสงสัยวาจะตั้งครรภ<br />
จึงมีรับสั่งใหหยุดรําแลวทรงถามพระนางวา<br />
นางมีครรภกับใคร รักชอบ<br />
กับใคร ใครเปนสามีของเจา ทั้งๆที่ไมมีผูชายคนใดสามารถเขามาในพระราชฐานไดเลย<br />
พระองค<br />
ทรงถามซ้ําๆ<br />
แบบนี้หลายตอหลายครั้งพระนางก็กราบทูลวา<br />
นางมิไดมีชูสูสาวกับชายใดเลย<br />
เหตุที่<br />
ทรงครรภอาจเปนเพราะเสวยดอกบัวในสระหนาพระราชวังเขาไป พระยาสายฟาฟาดไมทรงเชื่อ<br />
และวามีอยางที่ไหนกินดอกบังเขาไปมีทองขึ<br />
้นมาได เรื่องไมสมจริง<br />
และยังไดกลาวคําบริภาษ<br />
พระธิดาตางๆนานา เชนวา เปนลูกกษัตริยไมรักศักดิ์ศรี<br />
ทําใหอัปยศขายหนา นางนวลทองสําลีก็ได<br />
แตโศกเศราร่ํารอง<br />
65
จากนั้นพระยาสายฟาฟาดก็ทรงสอบสวนโดยรับสั่งใหพวกสาวใชทั้ง<br />
30 คน โดยใหเขาเฝา<br />
ทีละคนและถามวามีผูชายใดเขามาในเขตพระราชฐานนั้นบางหรือไม<br />
นางสนมกํานัลก็กราบบังคม<br />
ทูลเชนเดียวกันวา ไมมีผูชายใดเขาไปเลย<br />
และพระนางก็มิไดรักชอบกับใคร และยืนยันวาพระนาง<br />
ไดเสวยดอกบัวในสระหนาพระราชวังเขาไป พระยาสายฟาฟาดยิ่งทรงพระพิโรธหนักขึ้น<br />
ถึงกับคิด<br />
ที่จะฆาพระธิดาและสาวสนม<br />
แตเนื่องจากพระนางเปนลูกในไสจึงมิไดทรงกระทําเชนนั้น<br />
เพียง<br />
รับสั่งใหอํามาตยขาราชการทําแพ<br />
แลวก็ใหจัดเสบียงอาหารใสแพเรียบรอย เมื่อถึงเวลาก็ลอยแพ<br />
พระนางและสนมทั้ง<br />
30 ไปในทะเล ขณะที่แพลอยไปนั้นลมไดพัดแพไปติดที่เกาะกะชัง<br />
เปนอันวา<br />
พระนางและสาวใชรอดตายจากธรรมชาติดวยอํานาจบารมีของเด็กในครรภ ที่เกาะกะชังเทวดาได<br />
เนรมิตบรรณศาลาใหอยูอาศัย<br />
พวกสาวใชก็ปลูกฟกแฟงแตงกวากินกันไปตามเรื่องพอดํารงชีวิตอยู<br />
ได<br />
สวนนางนวลทองสําลีครรภก็ยิ่งแกขึ้นๆทุกวัน<br />
จนประสูติพระโอรสและใหนามวา ด.ช.<br />
นอย (ชื่อสมมุติ)<br />
พระนางและพวกสนมอยูที่นั่นจน<br />
ด.ช.นอยอายุได 10 ป ในชวงเวลานั้น<br />
ด.ช.นอย<br />
ไดหัดการรายรําโนราจนเปนที่ชํานาญดี<br />
และตอมา ด.ช.นอยก็ถามแมวาที่นี่ไมมีผูชายเลยมีแตผูหญิง<br />
คนอื่นๆนอกจากนี้ไมมี<br />
แลวแมเองแตกอนเคยอยูที่ไหน<br />
พระนางนวลทองสําลีก็เลาเรื ่องแตหนหลัง<br />
ใหฟงแตตนจนจบ ด.ช.นอยก็อยากไปเมืองของพระอัยกาจึงถามวาจะไปไดโดยวิธีใด แมจึงบอกวา<br />
เมื่อลูกอยากไปแมไมหามแตแมเองไมไปตลอดชีวิตนี้ลูกจะไปก็จงเอาผาผูกไมแลวปกยกเปนธงขึ้น<br />
เรือผานมาเขาจะแวะรับ ด.ช.นอยก็ทําตามและเรือก็ไดมารับไปทางเมืองพระอัยกา<br />
เมื่อไปถึงทาเรือซึ่งยังไกลกับพระราชวังมาก<br />
ด.ช.นอยก็ไดเที่ยวรําโนราไปเรื่อย<br />
เนื่องจาก<br />
โนราเปนของแปลกและไมเคยมีใครเคยเห็นมากอนเลย กอปรดวยการรําก็ชดชอยนาดู คนจึงไปดู<br />
กันมาก ยิ่งนานคนก็ยิ่งชวนกันไปดูมากขึ้นทุกที<br />
จนขาวนี้เลื่องลือไปถึงพระราชวัง<br />
พระยาสายฟา<br />
ฟาดทรงทราบแลวก็เรียกประชาชนมาถามวา โนราเปนอยางไร เปนคนหรือสัตว ดีมากเทียวหรือที่<br />
คนนิยมไปดูกันมาก แลวในที่สุดพระองคก็ทรงปลอมพระองคไปในกลุมชนเพื่อไปทอดพระเนตร<br />
โนรา จากการที่พระองคไดทอด<br />
พระเนตร นั้นสังเกตเห็นวา<br />
ด.ช.นอยมีหนาตาละมายคลายคลึงกับ<br />
พระธิดา ซึ่งไดลอยแพไปเมื่อ<br />
10 กวาปมาแลว จึงรับสั่งใหหา<br />
พระองคตรัสถามวา เจาเปนลูกเตา<br />
เหลาใคร ด.ช.ก็ตอบวา แมชื่อนางนวลทองสําลี<br />
สวนพอนั้นไมทราบ<br />
แมเลาวาไดตั้งครรภเพราะกิน<br />
ดอกบัวพระองคเห็นวาเรื่องราวตรงกัน<br />
จึงพา ด.ช.นอยและคณะโนราเขาไปในพระราชวัง<br />
66
ตอนนี้คนอื้อฉาววิพากษวิจารณกันตางๆนานาวา<br />
ตอไปจะไมไดดูโนราอีกแลว เพราะนาย<br />
จับไปแลว พระยาสายฟาฟาดไมทรงฟงคําวิพากษวิจารณใดๆทั้งสิ้น<br />
คงพาโนราไปพระราชวังทา<br />
เดียว (ตอนนี้พระยาสายฟาฟาดทรงทราบแลววา<br />
ด.ช.นอยคือหลาน หรือพระราชนัดดา สวน ด.ช.<br />
นอยนั้นรูมาจากแมกอนแลว<br />
เปนอันวาตางก็รูกันทั้งสองฝาย)<br />
เมื่อถึงพระราชวัง<br />
พระยาสายฟาฟาดก็<br />
ทรงถามวา แมเจาเดี๋ยวนี้อยูที่ไหน<br />
ด.ช.นอยทราบทูลวาอยูบนเกาะกะชัง<br />
เมื่อพระองคทรงทราบเชนนั้น<br />
จึงมีพระบัญชาใหอํามาตยจัดเรือไปรับ เมื่ออํามาตยไปถึง<br />
และเชิญใหพระนางเสด็จกลับพระนครตามพระบัญชา แตนางปฏิเสธวาพระราชบิดาไดตั้งใจจะ<br />
ลอยแพไปเพื่อใหตาย<br />
เหตุไฉนจึงมาเชิญตัวกลับเลา พระนางจึงสั่งกับอํามาตยวาชาตินี้จะไมขอไป<br />
เหยียบยางผืนแผนดินของพระราชบิดาอีก และจะขอตายอยูที่นี่<br />
พวกอํามาตยจึงจําตองกลับไป เมื่อ<br />
กลับมาถึงพระนครแลวก็กราบทูลเรื่องราวใหพระยาสายฟาฟาดทราบ<br />
พระยาสายฟาฟาดจึงมีพระ<br />
บัญชาใหจัดเรือไปรับอีกครั้งหนึ่งและพรอมรับสั่งวาถาเชิญเสด็จไมกลับก็ใหจับมัดมาใหได<br />
เมื่อ<br />
พวกอํามาตยกลับไปเกาะกะชังอีกและไดเชิญเสด็จแตโดยดีไมยอมกลับ พวกอํามาตยก็จับพระนาง<br />
มัดขึ้นเรือ<br />
23 แลวพามาเฝาพระราชบิดา เมื่อเรือมาถึงจะเขาปากน้ําก็มีจระเขขึ้นลอยขวางปากน้ําอยู<br />
ซึ่งจระเขสมัยกอนชุกชุมมากทุกนานน้ํา<br />
เปนที่เกรงกลัวของชาวเรือทั่วไป<br />
พวกลูกเรือก็ทําพิธีแทง<br />
จระเข 24 จนถึงแกความตายแลวเรือจึงเขาปากน้ําได<br />
เมื่อนํานางนวลทองสําลีเขาเฝาสมเด็จพระ<br />
ราชบิดาแลว พระราชบิดาไดทรงขอโทษในเรื่องที่ไดกระทําไปในอดีต<br />
ขอใหพระนางลืมเรื่องเกาๆ<br />
เสียแลวยกโทษใหพระองคดวย จากนั้นทําขวัญ<br />
และจัดใหมีมหรสพ 7 วัน 7 คืน ในการมหรสพนี้ก็<br />
ไดจัดใหมีการรําโนราดวย พระยาสายฟาฟาดไดพระราชทานเครื่องทรง<br />
ซึ่งคลายคลึงกับของ<br />
กษัตริยใหกับพระราชนัดดา เพื ่อรําทรงเครื่องในงานนี้<br />
ในการนี้พระยาสายฟาฟาดก็ไดพระราชทาน<br />
บรรดาศักดิ์ลูกของนางนวลทองสําลี<br />
(เจาชายนอย) เปน ขุนศรีศรัทธา<br />
เครื่องตนที่พระราชทานคือ<br />
เทริด กําไลแขน ปนเหนง<br />
สังวาล พาดเฉียง 2 ขาง ปกนกแอน<br />
หางหงส ฯลฯ ซึ่งลวนแตเปนเครื่องทรงของกษัตริยทั้งสิ้น<br />
จะเห็นไดวาโนราแตเดิมก็เปนเชื้อพระ<br />
วงศ ขุนศรีศรัทธาไดสอนรําโนราใหผูอื่นเปนการถายนาฏศิลปแบบโนราไปเรื่อยๆ<br />
ทั้งนี้ในพระ<br />
23<br />
ตอนนี้ในการเลนโนราในสมัยหลังจึงมีการรําเรียกวาคลองหงส<br />
คือรําเพื่อจับนางนวลทองสําลี<br />
เปนการรายรําที่นาดูมาก<br />
(วิเชียร, 2523: 77)<br />
24<br />
ผูวิจัยสันนิษฐานวา<br />
พิธีแทงจระเขในเรื่องราวตอนนี้<br />
ไดถูกนํามาเปนการรํา “แทงเข” ของโนรา<br />
คณะตง ๆ ในปจจุบัน<br />
67
บรมราชูปถัมภของสมเด็จพระอัยกาโนราจึงไดแพรหลายตอไป และตอมาหลายชั่วคนจนถึง<br />
ปจจุบัน<br />
ตํานานที่<br />
3<br />
อรุณ (2540) ไดกลาวไววา มโนหรา ไมไดมีกําเนิดมาจากชวา แตเกิดในประเทศไทยนี้<br />
เอง ซึ่งผูวิจัยขอสรุปความ<br />
ดังนี้<br />
มโนหรามีตนกําเนิดที่จังหวัดพัทลุง<br />
โดยกษัตริยหรือเจาเมืองพัทลุงในสมัยโบราณ ชื่อ<br />
ทาวโกสินทร หรือพระเจาสายฟาฟาด มีพระมเหสีชื่อ<br />
อินกรณี ครองเมืองพัทลุง ครั้งสมัยตั้งเมืองอยู<br />
ที ่เมืองเกา ซึ่งเรียกวา<br />
บางงแก (ระหวางป พ.ศ.1848 - 2051) กษัตริยพระองคนี้มีโอรสชื่อศรีสิงหร<br />
หรือเทพสิงหร เปนเจาฟาที่สนพระทัยในเรื่องการฟอนรํา<br />
ไมสนใจในงานราชการ งานเมืองเหมือน<br />
โอรสของทาวพญากษัตริยทั่วไป<br />
สรางความอับอายใหแกพระราชบิดาอยางยิ่ง<br />
ดังบทไหวครูของ<br />
โนราที่วา<br />
“ทุกเชาทุกค่ํา<br />
เที่ยวรําเที่ยวรอน<br />
บิดามารดร อาวรณอับอาย” พระราชบิดาจึงทรงลง<br />
อาญาโดยวิธีลอยแพ พรอมดวยสาวสรรกํานัลใน 12 คน ดังบทไหวครูที่วา<br />
สาวชาวชะแม พรอมสิบสองคน<br />
มาดวยหนาใย ที่ไปกลางหน<br />
บังเกิดลมฝน มืดมนเมฆัง<br />
คลื่นซัดมิ่งมิตร<br />
ไปติดเกาะสีชัง<br />
สาวนอยรอยชั่ง<br />
ฯลฯ<br />
เคืองคังบิดร<br />
จับระบํารําฟอน อยูที่ดอนเกาะใหญ<br />
ขาวโพดสาลี มีมากถมไป<br />
เทวาเทพไท ตามไปรักษา<br />
จากบทไหวครูมโนหรา ซึ่งมโนหราทุกโรงวาไวตรงกันเชนนี้<br />
ทําใหเราทราบวา บทไหวครู<br />
นี้ตองเปนที่มาหรือประวัติของมโนหราอยางแนนอน<br />
และเมื่อมีความจริงวา<br />
ทาวเทพสิงหร หรือศรี<br />
สิงหร ถูกเจาเมืองพัทลุงผูเปนพระราชบิดานําไปลอยแพ<br />
แพของทาวศรีสิงหรลอยไปติดเกาะสีชัง<br />
68
ทําใหเรานึกถึงเกาะสีชัง จังหวัดชลบุรี ซึ่งสันนิษฐานตามฐานะทางภูมิศาสตรและจะเปนไปไมได<br />
เลย ชื่อนี้จะไปพองกับเกาะใกลๆ<br />
เมืองพัทลุงก็เปนได<br />
นักวิชาการผูทรงคุณความรูและสนใจประวัติความเปนมาของมโนหรา<br />
เชน คุณอดิศักดิ์<br />
ทองบุญ ไดเขียนไววา “ความจริงเกาะสีชังที่วานี้<br />
คือเกาะกะชัง อยูในทะเลสาบสงขลา<br />
เขตจังหวัด<br />
พัทลุง ถาเดินทางจากจังหวัดสงขลาไปตามทะเลสาบ เมื่อพนอําเภอปากพะยูนไปแลว<br />
ก็จะถึงเกาะ<br />
กะชัง ที่บัดนี้เรียกวาเกาะใหญ”<br />
ซึ่งก็ตรงกับบทไหรครูโบร่ําโบราณของมโนหราทุกประการ<br />
เมื่อเจาชายศรีสิงหร<br />
ราชโอรสของเจาเมืองพัทลุง เที่ยวฟอนรําจนเปนที่นิยมชื่นชมของ<br />
อาณาราษฎรทั่วไป<br />
ขาวนี้ก็รูมาถึงราชสํานักเมืองพัทลุง<br />
ดังกลอนไหวครูที่มีวา<br />
<br />
รูถึงพอคา<br />
รับพาเขาเมือง<br />
ฝายบิดามารตุ ประทานใหเครื่อง<br />
สําหรับเจาเมือง เปลื้องใหทันที<br />
ตั้งแตนั้นมา<br />
เรียกวาชาตรี<br />
ประวัติวามี เทานี้แหละหนา<br />
เมื่อพระราชบิดาไดพระราชทานเครื่องทรงสําหรับกษัตริยใหสวมใสและยังเปดโอกาสให<br />
ประชาชนไดชมการแสดงทั่วไป<br />
ทําใหมดนหราไดรับความนิยมจากประชาชนพลเมืองอยางสูงสุด<br />
ในทุกหัวเมืองปกษใต จนมีการฝกหัดฟอนรําแบบนี้แพรหลายทั่วไป<br />
ตํานานที่<br />
4<br />
สรุปความจาก หนังสือมโนรานิบาตร ฉบับวัดมัชฌิมาวาส จังหวัดสงขลา โดย สุธิวงศ<br />
(ม.ป.ป.) ไดความเรื่องนางมโนหราที่ปรากฏในรูปของนิทานชาวบานโดยนางอายเนียว<br />
นิคม เลาวา<br />
เจาเมืองไกรลาสมีลูกสาว 7 คน วันหนึ่งลงมาเห็นสระในปาหิมพานต<br />
จึงไปทําปกและหาง<br />
เพื่อใหลูกลงมาเลนน้ําไดทุกวัน<br />
วันหนึ่งมีนายพรานไปเห็นเขา<br />
จึงมาบอกพระสุธน พระสุธนจึงสั่ง<br />
ใหไปเอามาใหได วันนั้นเองที่แมของนางโนราฝนวาฟนกรามซี่สุดทายหักออกจากปาก<br />
จึงใหโหร<br />
ทํานาย โหรทํานายวา ลูกคนสุดทองจะตองจากบานจากเมือง แมเชื่อตามคําทํานายจึงนําปกและ<br />
69
หางของนางโนราไปเก็บไว เมื่อถึงเวลาที่จะลงไปเลนน้ํา<br />
พี่ของนางโนราก็บอกวาแมนําปกและ<br />
หางไปซอนไวขางที่นอนของแม<br />
และบอกวาเวลาแมนอนนั้นแมจะลืมตา<br />
ถาแมหลับตาหมายถึงแม<br />
นั้นตื่นแลว<br />
เมื่อนางโนราเห็นแมลืมตาจึงกลาที่จะเขาไปนําปกออกมาแลวลงมาเลนน้ํากับพี่<br />
ๆ<br />
ดังเดิม เมื่อนางโนรามาเลนน้ํา<br />
นายพรานก็เขามาจะจับ โดยใชนาคลงไปมัดนางโนราไว นางนอง<br />
เรียกใหพี่ชวยแตก็ชวยไมได<br />
นายพรานจึงจับนางโนราไปถวายพระสุธนได<br />
ตอมาพระสุธนตองออกไปรบกับเจาเมืองยาจันทร เพราะเจาเมืองนั้นไมยอมสงสวย<br />
ดอกไม แตพอไปถึงเจาเมืองยาจันทรยกลูกสาวให พระสุธนจึงอยูที่เมืองนั้นไมยอมกลับเมือง<br />
เมื่อพระสุธนไมอยูนั้น<br />
แมของพระสุธนไดฝนวาในเมืองมีไฟ 3 กอง จึงใหโหรทํานาย<br />
ทานโหรเห็นวาเปนการดีที่จะไดกําจัดนางโนราออกจากเมือง<br />
เพื่อใหลูกสาวของตนที่เปนสนมของ<br />
พระสนมอยูกอนนั้นไดดีกวานางโนรา<br />
จึงทํานายวาไฟสามกองนั้นคือ<br />
ไฟกินบานกินเมือง ทางแก<br />
คือตองเอานางโนราไปบูชาไฟ แมของพระสุธนจึงสั่งใหจันางโนราไปบูชาไฟเพื่อแกความฝน<br />
เมื่อ<br />
ถึงเวลาบูชาไฟ นางโนราจึงออกอุบายวาอยากรําใหกับแมของพระสุธนดูเปนครั้งสุดทาย<br />
แมก็ให<br />
รํา นางก็บอกตอวา ถานางมีปกและนางจะรําไดสวยมากกวาเดิม แมก็นําปกและหางมาให จาง<br />
โนรายังรองขอเพิ่มวา<br />
ขอใหเปดจาก 7 ตับ เพื่อใหนางไดรําถวายเทวดาดวย<br />
แมก็ยินดี ในขณะที่<br />
นางโนรากําลังรํานั่นเอง<br />
นางโนราซึ่งมีปกและหางแลวก็บินหนีกลับไปเขาไกรลาสได<br />
เวลาตอมา พระสุธนไดกลับมาจากเมืองยาจันทร ไมพบนางโนรา จึงชวนนายพรานออก<br />
ตามหา พอไปถึงกลางทางพบแมน้ําก็ใหนายพรานกลับไป<br />
ฝายพระสุธนเมื่อคิดจะขามแมน้ํา<br />
ก็มี<br />
แพลอยมา พอนั่งแพ<br />
ก็มีบันไดหอยลงมา พระสุธนก็ไตขึ้นไปก็เจอรังนก<br />
ลูกนกเห็นพระสุธนก็<br />
ใหเขามาแอบในรัง ถาอยูขางนอกถาแมมาเห็นจะเปนอันตรายได<br />
พระสุธนถามลูกนกวาแมไป<br />
ไหน ลูกนกวา แมไปกินควายเมืองไกรลาส ที่โนนมีพิธีเอาน้ํารดหัวนางโนรา<br />
เมื่อแมกลับมา<br />
ลูก<br />
นกก็ใหพระสุธนแปลงเปนตัวไร เพื่อติดตามแมไปที่เขาไกรลาส<br />
เมื่อไปถึงเขาไกรลาสพระสุธน<br />
เห็นคนมาตักน้ําไปใหนางโนรา<br />
พระสุธรจึงรายมนตร ทําใหคนที่มาตักน้ํายกกระออมน้ําขึ้น<br />
จึง<br />
ตองใหพระสุธนไปชวยยก เวลานั้นเองพระสุธนก็ถอดแหวนที่นางราเคยใหใสในกระออมน้ํานั้น<br />
ไปดวย พอถึงเวลาที่เทน้ํารดหัวนางโนรา<br />
แหวนก็เขาไปในเขาไปในมืองนางโนรา นางจึงรูวาพระ<br />
สุธนมาที่เขาไกรลาส<br />
70
แตถึงแมวาพระสุธนจะเขามาในเมืองไกรลาสไดแลวนั้น<br />
เจาเมืองไกรลาส พอของนาง<br />
โนราก็ยังไมยอมรับ แตจะยอมใหแตงงานกันผานการทดสอบตามที่ตองการเสียกอน<br />
การทดสอบอยางแรก เจาเมืองไกรลาสใหลูกสาวทั้ง<br />
7 คน เขาไปอยูในหอง<br />
และใหยื่น<br />
ออกมาแตนิ้วเพื่อใหพระสุธนทายใหถูกวา<br />
นิ้วมือนิ้วใด<br />
เปนของนางโนรา เทวดาก็ชวยโดยให<br />
แมลงวันทองไปเกาะที่นิ้วนางโนรา<br />
พระสุธนก็ทายไดถูกตอง<br />
อยางที่สอง<br />
พระสุธนตองเขาไปถางปาเพื่อทําไร<br />
โดยใหอุปกรณเปนมีดพราตะกั่วเพียง<br />
อยางเดียว แตชางก็มาชวยเดินย่ําในที่ของพระสุธนให<br />
แลวเอาไฟจุดกาปากเหล็กจุด หวานงาลงไป<br />
แลวใหเก็บงาที่หวานนั้น<br />
นกตาง ๆ ก็เขามาชวย แตก็มีนกเขาที่แอบอมงาไว<br />
จึงไมไดตามที่<br />
ตองการ พระสุธนจึงสักคอนกเขาใหคายออกมา (นกเขาจึงมีลายที่คอจนถึงทุกวันนั้น)<br />
พอเก็บงาน<br />
เสร็จก็ใหนําไปหีบน้ํามัน<br />
เมื่อหีบก็ใหเอาไปเททิ้ง<br />
เมื่อพระสุธนนําไปเทจริง<br />
ๆ เจาเมืองก็หาวา<br />
ประชด ใหไปเก็บงากลับมา แลวใหเอางาไปลางแทน ขณะเอางาไปลาง ปลาแกมช้ําก็แอบอมงาไว<br />
พระสุธนจึงตบใหปลาคายออกมา (ปลานั้นจึงไดแกมช้ํามาจนถึงวันนี้)<br />
เมื่อภาระกิจเสร็จสิ้น<br />
พระสุธนก็ยังไมผานการทดสอบจึงกลับเมืองของตน แลวมาสราง<br />
บานอยูนอกเมือง<br />
ในคืนนั้นเอง<br />
เทวดาก็พานางโนรามาหาพระสุธน แลวยังนําปราสาทมาตั้งใหที่<br />
เมืองเดิม พอเชาแมพระสุธนก็เห็นปราสาทมาตั้งนอกเมือง<br />
จึงใหพรานไปดู จึงรูวาพระสุธนและ<br />
นางโนรากลับมาแลว จากนั้นทั้งสองก็อยูที่ปราสาทนั้นอยางมีความสุข<br />
ตํานานที่<br />
5<br />
จากการศึกษาเรื่องตํานานโนรา<br />
พบวาในเพลงกลอมเด็กปกษใต มีเรื่องนางมโนหรา<br />
ปรากฏอยูในหลายบทเพลง<br />
ดังที่<br />
สุธิวงศ (ม.ป.ป.) ไดกลาวถึงไววา<br />
เพลงกลอมเด็กปกษใต กลาวถึงเรื่องนางมโนหราหลายสํานวนและหลายบท<br />
แสดงวา<br />
เรื่องนี้แพรหลายมากในปกษใต<br />
บทเพลงมีเชน<br />
๑. คือนองเหอ นองคือนางโนรา<br />
อาบน้ําในสระ<br />
เจ็ดคนพี่นอง<br />
นายพรานแลเห็น ซาบซาบมองมอง<br />
71
เจ็ดคนพี่นอง<br />
คลองเอาสุดทองเพื่อน<br />
๒. คือนองเหอ นองคือนางโนรา<br />
เจ็ดองคลงมา ลงเลนน้ํากลางสระสรง<br />
นายพรานจับไดเหอ เอาไปถวายพระองค<br />
ลงเลนน้ํากลางสระสรง<br />
หลงดวยนายพรานปา<br />
๓. ลมพัดเหอ พัดมาคึกคึก<br />
พระศรีสุธนไปรบศึก รําลึกถึงนางโนรา<br />
สนมเมียตนยอดสรอย ไมรักเทากอยเจาเกศา<br />
รักนางโนรา เปยบาวังเวงใจ<br />
๔. ฟาลั่นเหอ<br />
ลั่นมาคึกคึก<br />
พระศรีสุธนไปรบศึก รบเมืองพระยาจันทร<br />
พระยาจันทรยกโลกสาว 25 ให ตั้งชื่อเจาศรีดอกไมผูทรงธรรม<br />
บิดามารดาอยูขางหลัง ชวนนางโนราไปชาไฟ<br />
อดขาวอดน้ํา<br />
นางงามผอมไผ<br />
เอานางโนราไปชาไฟ สุกใจเมื่อภายหลัง<br />
๕. ยามเห็นเหอ แลเห็นนางโนรามันรอนไป<br />
จับปลายไทรใหญ สั่งความไวพี่ศรีสุธน<br />
เชิญอยูพอผานเกลา เมียรักจักลาทาวขึ้นเมืองบน<br />
สั่งความไวพี่ศรีสุธน<br />
ทิ้งเมียไวคนเดียว<br />
๖. นางโนราเหอ ฉายาบินหนีแมผัวไป<br />
ไปพักตนไทร สั่งความพระศรีสุธน<br />
นองอยูไมได<br />
ขอลาพี่ชายไปเมืองบน<br />
สั่งความพระศรีสุธน<br />
ทิ้งเมียไวคนเดียว<br />
25 โลกสาว หมายถึง ลูกสาว<br />
72
ตํานานที่<br />
6<br />
๗. นางโนราเหอ นางโนรา<br />
พระศรีสุธนตามมา ถึงเมืองไกรลาส<br />
ทานใชใหขุดบอ ทานใชใหหลอปราสาท<br />
เสดสาทายาด หวางจะไดครองนวลนอง<br />
จากการศึกษาเอกสารประกอบการเรียนการสอนและการเผยแพร ของศูนยการเรียนรูภูมิ<br />
ปญญาทองถิ่น<br />
จังหวัดชุมพร พบบทกลอนลักษณะกลอนเลาเรื่อง<br />
ของ นายซอน ศิวายพราหมณ<br />
ศึกษาธิการจังหวัดสุราษฎรธานี (พ.ศ. 2508) ความวา<br />
กอเกื้อกําเนิด<br />
คราเกิดชาตรี<br />
แตปางหลังยังมี เมื่อคราวครั้งตั้งดิน<br />
บิดาของเจา ชื่อทาวเทาโกสินทร<br />
มารดายุพิน ชื่อนางอินทรกรณีย<br />
ครองเมืองพัทลุง เปนกรุงธานี<br />
บุตรชายทานมี ชื่อศรีสิงหรณ<br />
ทุกเชาทุกค่ํา<br />
เที่ยวรําเที่ยวรอน<br />
บิดามารดร อาวรณอับอาย<br />
คิดอานไมถูก เพราะลูกเปนชาย<br />
หามุตรสุดสาย ไมฟงพอแม<br />
คิดอานไมถูก จึงเอาลูกลอยแพ<br />
สาวชาวชะแม พรอมสิบสองคน<br />
มาดวยหนาใย ที่ในกลางหน<br />
บังเกิดลมฝน มืดมนเมฆัง<br />
คลื่นซัดมิ่งมิตร<br />
ไปติดเกาะสีชัง<br />
สาวนอยรอยชั่ง<br />
เคืองคั่งบิดา<br />
จับระบํารํารอน ที่ดอนเกาะใหญ<br />
ขาวโพดสาลี มากมีถมไป<br />
73
หลักฐานที่<br />
1<br />
เทวาเทพไท ตามไปรักษา<br />
รูถึงพอคา<br />
รับพาเขาเมือง<br />
ฝายขางปตุรงค ประทานใหเครื่อง<br />
สําหรับเจาเมือง เปลื้องใหทันที<br />
ตั้งแตนั้นมา<br />
เรียกวาชาตรี<br />
ประวัติวามี เทานี้แหละหนา<br />
การศึกษาประวัติความเปนมาของโนรา จากหลักฐานทางประวัติศาสตร<br />
จากหนังสือบทละครครั้งกรุงเกา<br />
เรื่อง<br />
นางมโนหราและสังขทอง 26 โดย สมเด็จฯกรม<br />
พระยาดํารงราชานุภาพไดอธิบายเรื่องบทละคอนครั้งกรุงเกา<br />
(2512) ไววา<br />
... บทละคอนเรื่องนางมโนหรา<br />
ที่พิมพไวขางตนนั้นแปลกไปอีกอยางหนึ่ง<br />
ทานผูอานคงจะ<br />
สังเกตเห็นไดวาไมเปนกลอนแปดแท เชนบทละคอนสามัญแตงปนกาพยอยางที่ละคอน<br />
“โนรา” มณฑลนครศรีธรรมราช หรือที่เราเรียกกันวา<br />
ละครชาตรี รองบทอยางนี้<br />
ในขอนี้<br />
มีประหลาดอยางหนึ่งที่ชาวนครศรีธรรมราช<br />
เรียกละคอนชาตรีวา “โนรา” ถาเราจะไป<br />
เรียกวา “ละคอน” ก็ไมเขาใจ อันคําวา “โนรา” นี้<br />
คงมาจากชื่อนางมโนหราในบทละคอน<br />
เปนแนไมมีที่สงสัย<br />
เพราะวิสัยชาวลครพูด ยอมตัดตัวลหุที่อยูตนคําเสีย<br />
เชน ตะเภา พูดแต<br />
วา “เภา” สตางคพูดวา “ตางค” เปนตน อยูจนทุกวันนี้<br />
อนึ่งละคอนตัวตลกที่เลนโนราก็ยัง<br />
เรียกวา “พราน” อันเปนตัวสําคัญในเรื่องนางมโนหรา<br />
จึงเปนหลักฐานมั่นคงดังกลาวมานี้<br />
ตํานานของละคอนโนรามีในคําไหวครูของเขา วาครูเดิมชื่อขุนศรัทธา<br />
อยูในกรุงศรี<br />
อยุธยา มีความผิดตองราชทัณฑใหลอยแพไปเสียจากพระนคร แพขุนศรัทธาลอยออก<br />
ปากน้ําไปติดอยูที่เกาะสีชัง<br />
พวกชาวเรือทะเลพบ จึงรับไปสงขึ้นที่เมืองนครศรีธรรมราช<br />
ขุนศรัทธาจึงไดไปเปนครูฝกหัดโนราใหมีขึ้นที่เมืองนครเปนเดิมมา<br />
ตามตํานานวามาดังนี ้<br />
26<br />
ตีพิมพครั้งแรกเมื่อ<br />
พ.ศ. 2462 เนื่องในงานฉลองสโมสรนายทหารบก<br />
กองพลที่<br />
3 ของผู<br />
บัญชาการกองพลทหารบกที่<br />
3 พระนครศรีอยุธยา<br />
74
หลักฐานที่<br />
2<br />
พิเคราะหขอความทั้งปวงที่กลาวมา<br />
นาสันนิษฐานวา บทละคอนเรื่องนางมโนหราที่พิมพ<br />
ในสมุดเลมนี้<br />
เปบบทละคอนชั้นแรกในกรุงเกา<br />
คงชอบเลนกันเปนพื้นเมือง<br />
ตาขุนศรัทธา<br />
เปนตัวละคอนดีมีชื่อเสียงในการเลนเรื่องนางมโนหรา<br />
ครั้งถูกเนรเทศออกไปอยูเมือง<br />
นครศรีธรรมราช ไปหัดใหชาวลครเลนตามแบบเกาเมื่อกระนั้น<br />
ใหเลนเรื่องนางมโนหราที่<br />
ตัวชํานาญ ชาวลครจึงเลยเรียนละคอนวา “โนรา” จะเปนดังนี้ดอกกระมัง<br />
ความสันนิษฐาน<br />
นี้ ขาพเจาไมยืนยันวาจะถูกตอง วาแตตามที่คิดเห็น...<br />
จาก สาสนสมเด็จ 27 เลมที่<br />
21 ซึ่งสมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ<br />
เจาฟากรมพระยานริศรานุวัด<br />
ติวงศ และสมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ (2515) ไดกลาวไววา<br />
…พวกละครชาตรีที่อยูหนาวังวรดิศนั้น<br />
มีเรื่องตํานานปรากฏในหนังสือพงศาวดารรัชกาล<br />
ที่<br />
3 วาเมื่อ<br />
พ.ศ.2375 สมเด็จเจาพระยาบรมมหาประยูรวงศ เมื่อยังเปนเจาพระยาคลัง<br />
ยก<br />
กองทัพไปปราบขบถเมืองไทรบุรีตั้งกองทัพหลวงอยู<br />
ณ เมืองสงขลา เวลานั้นกําลังเกิด<br />
ทุพภิกขภัย 28 ในแขวงเมืองพัทลุงและเมืองนครศรีธรรมราช มีพวกราษฎรที่อดอยากพากัน<br />
ยอมเปนบาวขอขาวนายทัพนายกองกิน แลวเลยติดตามเขามากรุงเทพฯ เปนอันมาก ที่ใน<br />
หนังสือพงศาวดารวา “ยอมเปนบาว” นั้น<br />
ที่จริง<br />
“ยอมเปนทาส” เพราะเขาในลักษณะทาส<br />
7 จําพวก ตามกฎหมาย คือ 1 ทาสสินไถ 2 ทาสลูกเกิดในเรือนเบี้ย<br />
3 ทาสรับมรดก 4<br />
ทาสมีผูให<br />
5 ทาสที่ชวยพนอาญา<br />
6 ทาสที่ชวยรอดจากทุพภิกภัย<br />
7 ทาสเชลยศึก<br />
เพราะฉะนั้นพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัวจึงทรงโปรดใหไถพวกชาวบานพัทลุง<br />
และเมืองนครศรีธรรมราชที่เขามากรุงเทพฯ<br />
ครั้งนั้นใหพนจากทาสแลว<br />
ใหรวมเปนไพร<br />
หลวง 1 หัดทําการกออิฐถือปูนสําหรับสรางพระอารามเรียกวา “กรมเกณฑบุญ” ใหตั้ง<br />
บานเรือนอยู<br />
ณ ตําบล “สนามควาย” ที่เปนอําเภอนางเลิ้งบัดนี้<br />
ในพวกชาวเมืองพัทลุง<br />
และชาวเมืองนครฯ ที่เขามาครั้งนั้นมีคนที่เคยเปนโนหรามาดวย<br />
เขามาเลนโนหราใน<br />
27<br />
ลายพระหัตถที่ทรงโตตอบกัน<br />
ระหวางสมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ<br />
และสมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ เริ่มตั้งแตป<br />
2457 ถึงป 2486<br />
28<br />
ภาวะขาวยากหมากแพง ความอดอยาก ความขาดแคลน<br />
75
หลักฐานที่<br />
3<br />
กรุงเทพฯ คนชอบดู จึงเลยเลนเปนอาชีพสืบกันมากวารอยปแลว แตชื่อเรียกวา<br />
“ละคร<br />
ชาตรี” นั้นไมปรากฏทางเมืองพัทลุงและนครศรีธรรมราช<br />
คงเปนชื่อเรียกกันในกรุงเทพฯ<br />
เพราะเหตุใดจึงเรียกเชนนั้นไดแตสันนิษฐานประกอบคําศัพท<br />
“ชาตรี” เชนวาเปนชายชาตรี<br />
(ตามศัพทดูเหมือนจะแปลวาผูเกิดในตระกูลดี)<br />
ซึ่งเขาใจกันเปนสามัญวาเปนพวกที่รูเลห<br />
กลตางๆ ตามไดยินกวาวกันมาก็วา พวกละครชาตรีนั้นเปนเชนนั้น<br />
เดิมก็จะเปนเพราะคน<br />
เห็นเปนของแปลก และหาไปเลนไดโดยเงินโรงถูก ๆ จึงชอบหาละครชาตรีไปเลนแก<br />
สินบนจนเลยเปนธรรมเนียม<br />
หมอมฉันยังจําไดเมื่อเปนเคยเจ็บมากครั้งหนึ่ง<br />
พอหายขึ้นผูปกครองมีละครชาตรีแก<br />
สินบนที่เฉลียงหนาอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม<br />
เวลานั้นตัวละครเอกชื่อนายหน<br />
ใช<br />
เครื่องแตงตัวอยางละครกรุงเทพฯ<br />
ผิดกันแตเพียงตัวเปลาไมใสเสื้อกับสวมกําไลมือขางละ<br />
หลายเสนอยางโนหรา ตอมาก็เห็นละครชาตรีมักไปเลนแกสินบนตามสถานที่ศักดิ์สิทธิ์<br />
เชน วัดบวรนิเวส และที่ศาลเจาหอกลองเปนตน<br />
แตภายหลังมาเห็นจะเปนเพราะถูกหาม<br />
มิใหเลนตามที่นั้น<br />
ๆ จึงเปลี่ยนประเพณีมาเลนที่บานและเลยเกิดวิธีรับเหมาแกสินบนดังได<br />
ทอดพระเนตร<br />
เมื่อแรกหมอมฉันมาอยูวังวรดิศก็ประหลาดใจมที่ไดยินเสียงเลนละครชาตรีที่หนาบาน<br />
บอย ๆ จึงสืบดู ไดความวาที่ถนนหลานหลวงมีบานละครชาตรีสักหกเจ็ดบาน<br />
แตที่จริง<br />
บานหนึ่งมีละครเพียงคนหนึ่งหรือสองคนเทานั้น<br />
บานไหนรับเหมาแกสินบนก็เรียกตัว<br />
ละครบานอื่นไปประสมโรงเลนเอาคาจางแบงกัน<br />
พวกละครแตงตัวและรําอยางละคร<br />
กรุงเทพฯ ถนัดเลนละครนอกดวย ในการแกสินบนเลนเปนละครชาตรี แตตอนเบิกโรง ๆ<br />
แลวก็เลนละครนอกตอไปจนตลอด...<br />
จากหนังสือ การละเลนของไทยของมนตรี (2497) กลาวไววาละครรําที่เปนแบบฉบับ<br />
บริสุทธิ์ของไทยในสมัยโบราณก็มีอยู<br />
3 อยาง คือ ละครชาตรี ละครนอก และละครใน บรรดา<br />
ละครแบบฉบับทั้งสามนี้<br />
ละครชาตรีดูเหมือนจะมีอายุเกาแกที่สุด<br />
และเปนตนเคาใหเกิดละครนอก<br />
และละครในขึ้นดวย<br />
สวนละครดึดดําบรรพก็ดี ละครพันทางก็ดีเปนละครแบบผสมซึ่งดัดแปลง<br />
ปรับปรุงขึ้นจากละครนอกและละครใน<br />
แลวนําแบบของการแสดงละครประเภทอื่นเขามาผสม<br />
จึง<br />
เห็นไดวาละครชาตรีอาจเปนบอเกิดของละครไทยก็ได<br />
76
ในสมัยโบราณกอนที่จะมีละครขึ้น<br />
ไทยเราก็มีการขับรองฟอนรําอยางที่เรียกรวมอยูใน<br />
จําพวกระบํา เพราะมิแสดงเปนเรื่องเปนราวอยางใด<br />
ตอเมื่อไดรับวัฒนธรรมละครของอินเดียเขา<br />
มา จึงเกิดเปนละครชาตรีขึ้น<br />
ซึ่งแตแรกที่เดียวก็เดินแบบคลายคลึงกับอินเดียมาก<br />
กลาวคือ มีตัว<br />
ละครเพียง 3 ตัว คือ ตัวนายโรง(ยืนเรื่อง),<br />
ตัวนาง และตัวจําอวด (เปนตัวเบ็ดเตล็ดดวย) มีเครื่องป<br />
พาทยประกอบเพียง ปเลาหนึ่ง<br />
โทนคูหนึ่ง<br />
กลองเล็กคูหนึ่ง<br />
และฆองคูหนึ่งเทานั้น<br />
ละครชาตรีนี้<br />
ไดแพรหลายเปนที่นิยมในจังหวัดภาคใตของไทย<br />
แตสมัยโบราณเห็นจะนิยมแสดงเรื่องมโนหรา<br />
(พระสุธน) กันเปนพื้น<br />
ชาวปกษใตซึ่งชอบพูดตัดพยางคหนา<br />
จึงเรียกละครแบบนี้วา<br />
“โนรา”<br />
ละครยก คือ ตุกตาละครสําหรับถวายเจา<br />
ซึ่งทําเปนรูปละครสามตัว<br />
มีตัวพระ ตัวนาง และจําอวด<br />
ก็นาจะจําลองมาจากละครโนราดังกลาวแลว<br />
การที่ละครชาตรีเขามาแพรหลายในกรุงรัตนโกสินทรนี้<br />
มีเคาวาจะมาจากจังหวัดภาคใตได<br />
3 คราว ดังนี้<br />
คราวแรก ในพ.ศ.2312 สมเด็จพระเจากรุงธนบรีเสด็จยกกองทัพไปปราบปรามจับตัวเจา<br />
นครและพาขึ้นมากรุงธนบุรีพรอมดวยพวกละคร<br />
แตแลวก็โปรดใหกลับไปเปนเจา<br />
นครศรีธรรมราชตามเดิม ทั้งมีละครผูหญิงเปนเครื่องประดับยศดวย<br />
คราวที่สอง<br />
เมื่อ<br />
พ.ศ. 2323 ในการฉลองพระแกวมรกต โปรดใหละครของเจานครขึ้นมา<br />
แสดง ปรากฏวาไดแสดงประชันกับละครหญิงของหลวงดวย แตในครั้งกรุงธนบุรีนี้คงจะมีไดทํา<br />
ความแพรหลายเทาใดนัก แมจะเหลือตกคางอยูบางก็คงไมกี่คน<br />
คราวที่สาม<br />
เกิดขึ้นเมื่อรัชกาลที่<br />
3 แหงกรุงรัตนโกสินทร เนื่องดวยพ.ศ.<br />
2375 เจาพระยา<br />
พระคลัง (สมเด็จเจาพระยาบรมมหาประยูรวงศ) ไดกรีธาทัพลงไประงับเหตุการณทางหัวเมือง<br />
ภาคใต บังเอิญในปนั้นฝนแลง<br />
น้ํานอย<br />
ขาวแพง ราษฎรอดอยาก ขณะที่เจาเจาพระยาพระคลังยก<br />
ทัพกลับกรุง ชาวเมืองนครศรีธรรมราช ชาวพัทลุง และเมืองสงขลา จึงขออพยพติดตามกองทัพ<br />
มาดวย เมื่อเขาถึงกรุง<br />
ขาวก็แพงอยู<br />
ขาวเปลือกราคาเกวียนละ 40 ถึง 50 บาท ขาวสารถังละ 1 บาท<br />
ถึง 1 บาท 1 เฟอง<br />
พระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัวจึงโปรดใหชาวนครศรีธรรมราช<br />
ชาว<br />
พัทลุง และชาวสงขลาที่กองทัพพามา<br />
โดยคิดราคาขาวและคาตัวใหแกบรรดามูลนายและใหตั้ง<br />
77
บานเรือนอยู<br />
ณ ตําบลสนามกระบือ 29 หัดเปนชางปูนชางศิลาไวชวยราชการเรียกวา “ไพรหลวง<br />
เกณฑบุญ” แตบรรดาชาวนครศรีธรรมราช ชาวพัทลุงและชาวสงขลาเหลานี้มีผูที่สามารถแสดง<br />
ละครชาตรีอยูปนอันมาก<br />
จึงไดรวบรวมกันตั้งและคณะละครรับเหมาการแสดงในงานตาง<br />
ๆ ตอมา<br />
ก็เปนที่พอใจของชาวกรุงจนเปนที่ขึ้นชื่อลือนามละครชาตรีตําบลสนามกระบือ<br />
และฝกหัดกัน<br />
สืบตอมาจนถึงทุกวันนี้<br />
แตเวลานี้<br />
ละครชาตรีถูกความกดดันจากละครประเภทอื่นและลิเก<br />
จนทํา<br />
ใหใกลจะเสื่อมความนิยม<br />
แมที่แสดงกันอยูทั่ว<br />
ๆ ไปก็เพียงไหวครูและรําซัดตอนตนตามแบบละคร<br />
ชาตรีเพียงเล็กนอย พอเขาเรื่องก็กลายเปนละครนอกปนลิเกไปหมด<br />
หลักฐานที่<br />
4<br />
จากตํานานละครละครอิเหนาของสมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ<br />
(2507: 1-2) ไดกลาวไววา<br />
การเลนละครรํา 30 ไทย เราไดตํารามาแตอินเดียเปนแน ขอนี้ไมมีที่สงสัย<br />
ถึงละครพมา<br />
และละครชวาก็ไดตําราไปแตอินเดียเชนเดียวกับเรา เพราะฉะนั้นละครไทยกับละครพมา<br />
และชวากระบวนเลนจึงคลายกัน<br />
ละครรําของไทยเรามี ๓ อยาง คือ “ละครชาตรี” อยางเชนเลนกันในมณฑล<br />
นครศรีธรรมราช เรียกกันในมณฑลนั้นวา<br />
“โนหรา” อยาง ๑ ละครที่เลนในราชธานี<br />
เรียกวา “ละครใน” อยาง ๑ และ “ละครนอก” อยาง ๑ ละครทั้ง<br />
๓ อยางนี้<br />
มีมาตั้งแตครั้ง<br />
กรุงศรีอยุธยาเปนราชธานี<br />
วาดวยเรื่องละครนอก<br />
เมื่อพ.ศ.<br />
๒๔๓๔ ขาพเจากลับจากประเทศอินเดียมาแวะที่แดน<br />
29 บริเวณถนนหลานหลวงและถนนดํารงรักษในปจจุบัน<br />
30<br />
เดิมเรียกวา “ละคร” สวนคําวาละครรํา เริ่มเรียกเมื่อมีละครพูดและละครรองขึ้น<br />
ในสมัยรัชกาลที่<br />
5 คําวา “ละคร” นั้น<br />
เขาใจกันวามาจากคําวา “นคร” ดังเชนคนเรียกเมืองนครศรีธรรมราชและเมือง<br />
ลําปางวา “เมืองละคร” แตที่จริงเห็นจะไมใชเชนนั้น<br />
มีละครที่เมืองชวาอยางหนึ่งเรียกวา<br />
“ลางันดะ<br />
ริโย” พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว<br />
ทรงพระราชดําริวาจะมาแตศัพทคําเดียวกับคําวา<br />
“ละคร” นี้เอง<br />
แตตนศัพทจะเปนอยางไรยังหาไมพบ<br />
78
พมา ประจวบเขามีงานมหรสพที่เมืองรางกุง<br />
ไปดูงานนั้นไดเห็นละครครั้งแรก<br />
เปนละคร<br />
ที่เลนกันในพื้นเมืองอยางละครนอกของเรา<br />
สังเกตดูกระบวนเลนเปนอยางเดียวกับละคร<br />
(โนหรา) ชาตรีของไทยเรา คือ ตัวละครมีแตนายโรงตัว ๑ นางตัว๑ จําอวดตัว ๑ ตัวละคร<br />
ที่ทําบทรองเอง<br />
มีพวกลูกคูและทําปพาทยรับ<br />
เรื่องที่เลนวันนั้นเห็นจะเปนเพราะเขารูวา<br />
ขาพเจาไปดู เขาบอกวาเลนเรื่องไทย<br />
แตจะเปนเรื่องอะไร<br />
อธิบายมาไมเขาใจ ไดความแต<br />
วาเลนเพื่อพานางไปชมสวน<br />
เมื่อแลเห็นก็ไดนึกในขนาดนั้นวา<br />
ละครพมากับละครชาตรี<br />
ของไทยเรานี้<br />
เลนตามแบบแผนอันเดียวกันนั้นเอง<br />
ครั้นตอมาภายหลังขาพเจามีกิจธุระใน<br />
หนาที่ไดลงไปในมณฑลนครศรีธรรมราชเนืองๆ<br />
ลงไปคราวใดก็ไดดูละครโนหราชาตรีที่<br />
เลนในมณฑลนั้นแทบทุกคราว<br />
สังเกตเห็นพวกละครรองคําไหวครูอยูนาน<br />
ๆ จึงจับบทเลน<br />
ละคร นึกอยากจะทราบวาคําไหวครูของพวกละครโนหราชาตรีเปนอยางไร จึงไดถาม<br />
แลวจดมาทุก ๆ คราวที่มีโอกาสจะจดได<br />
เอามาสงใหรวบรวมรักษาไวในพระหอสมุดฯ<br />
เมื่อมาพิจารณาดูคําไหวครูที่จดมานั้น<br />
เห็นมีขอความเปนเรื่องตํานานของละครโนหรา<br />
ชาตรีอยูหลายขอทีเดียว<br />
เปนตนมีความปรากฏวา เดิมนั้นพระเทพสิงหรบุตรของ<br />
นางศรีคงคา 31 หัดละครที่ในกรุงศรีอยุธยา<br />
ขุนศรัทธาเปนตัวละครของพระเทพสิงหรไดพา<br />
แบบแผนละครลงไปหัดขึ้นในเมืองนครศรีธรรมราชเปนปฐม<br />
จึงไดเลนละครกันสืบมา<br />
พวกละครโนรายังออกชื่อบูชานางศรีคงคา<br />
พระเทพสิงหรและขุนศรัทธาในคําไหวครูมา<br />
จนถึงทุกวันนี้<br />
ความที่กลาววาละครโนหราชาตรีไดแบบแผนลงไปจากกรุงศรีอยุธยา<br />
ขอนี้<br />
มีหลักฐานประกอบในคําไหวครูอีกบท ๑ ซึ่งวาดวยเพลงรํา<br />
มีเปนกลอน 32<br />
่<br />
ครูเอยครูสอน สอนไวใหรําสิบสองทา<br />
พอขุนศรัทธา สอนใหรําทาตางกัน<br />
แมลายกนก แลวใหยกขึ้นเปนเครือวัลย<br />
ราหูจับจันทร ใหเวียนแตซายไปขวา<br />
.........บทขาด........ .......บทขาด.........<br />
ปลดปลงลงมา ใหทําเปนทาดอกบัวตูม<br />
บัวบานบัวคลี จงกลนีแยมตระพุม<br />
้ในคําไหวครูตางโรงเรียกตางกัน เรียกวานางศรีมาลาบาง นางนวลสําลีบาง<br />
่จดไวเปนตัวอักษรหาไมได ไดมาแตตามที่พวกละครจําไวจึง<br />
คลาดเคลื่อน<br />
31<br />
นางคนนี<br />
32<br />
คําไหวครูของโนหราชาตรีที<br />
79
...บทขาด...... แลวทาแมลงมุมชักใย<br />
ทาพระยาหงสทอง ลงลอยลองลําน้ําไหล<br />
ลองตรงลงไป ยังปากน้ําพระคงคา<br />
ขอเชิญรอยชั่ง<br />
เจารําชางประสานงา<br />
รําทากินรา ลงมาจะเลนสาคร<br />
แลวเก็บดอกไม มารอยเปนเครื่องอาภรณ<br />
นี่แหละครูสอน<br />
ทํานองพอขุนศรัทธาฯ<br />
เพลงรําตาง ๆ ที่ออกชื่อในกลอนนี้<br />
ถูกตองตามตําราครั้งกรุงเกาโดยมาก<br />
เห็นไดวาเปน<br />
ตําราที่ไดไปจากในกรุงฯ<br />
ขอนี้เปนหลักฐานอยางหนึ่ง<br />
๑ อีกอยาง ๑ เครื่องแตงกาย<br />
อยางเชนนายโรงละครโนหราชาตรีแตง คือที่นุงสนับเพลาเชิงกรอมถึงขอเทา<br />
นุงผาหยัก<br />
รั้งจีบโจงไงหางหงส<br />
สวมเครื่องอาภรณกับตัวเปลาไมใสเสื้อ<br />
และศีรษะสวมเทริด(ซึ่ง<br />
ยังคงแตงอยูจนทุกวันนี้)<br />
เปนแบบเครื่องตนแตงตัวทาวพระยาแตดึกดําบรรพ<br />
เหมือน<br />
รูปภาพครั้งกรุงเกา<br />
มีรูปเทวดาที่จําหลักบานซุมพระเจดียวัดพระศรีสรรเพชญ<br />
ซึ่งอยูใน<br />
อยุธยาพิพิธภัณฑสถาน และรูปเทวดาที่เขียนไวหลังบานประตูพระอุโบสถหวัดใหญเมือง<br />
เพชรบุรีเปนตน เห็นไดวาเครื่องแตงตัวอยางเชนนายโรงละครโนหราชาตรีแตง<br />
ตองเปน<br />
ของเกิดแบบอยางขึ้นในราชธานี<br />
แลวจึงแพรหลายลงไป ใชวิสัยของชาวนครฯ จะคิดขึ้น<br />
ไดแตโดยลําพัง เพราะเคาเงื ่อนมาหลายอยางดังกลาวมา จึงควรเชื่อไดเปนหลักฐานวา<br />
ละครโนหราชาตรีที่เลนกันที่เมืองนครศรีธรรมราชนั้น<br />
มิไดไปเอาอยางมาแตละครพมา ที่<br />
จริงไดแบบแผนลงไปจากกรุงศรีอยุธยา คือ แบบแผนละครนอกที่เลนกันอยูเปนพื้นเมือง<br />
ในสมัยนั้นนั่นเอง<br />
ที่ไปเหมือนละครพมาก็เพราะเลนตามตําราอินเดียดวยกันทั้งไทยและ<br />
พมา เพราะฉะนั้นละครโนหราชาตรีนี่แหละที่เปนละครนอกชั้นเดิม...<br />
อันลักษณะของละครมีตัวละคร ๓ อยาง คือ ตัวทําบทเปนผูชาย<br />
ที่เราเรียกวานายโรง<br />
ฃ<br />
หรือยืนเครื่องอยาง<br />
๑ ตัวทําบทเปนผูหญิงเรียกวานางอยาง<br />
๑ ตัวสําหรับทําเบ็ดเตล็ด เชน<br />
เปนฤาษี เปนยักษ เปนพราน เปนยายตา และเปนสัตวเดรัจฉาน เชน มาและนกที่มีบทใน<br />
เรื่องละคร<br />
ตลอดจนเรื่องตลกใหขบขัน<br />
เรียกวา จําอวด อยาง ๑ ถาตัวละครขาดอยาง<br />
หนึ่งอยางใดก็เลนไมสนุก<br />
เพราะฉะนั้นละครพมาก็ดี<br />
ละครโนหราชาตรีของไทยเราก็ดี ที่<br />
มีตัวละครแตนายโรงตัว ๑ นางตัว ๑ และจําอวดตัว ๑ อยางนี้เปนอยางนอยที่สุดที่จะเลน<br />
ละครไดสะดวก ดวยเหตุนี้จึงปรากฏมาแตกอนวาละครชาตรีชอบเลนแตบางเรื่อง<br />
ที่ตัว<br />
80
หลักฐานที่<br />
5<br />
บทสําคัญเลนพรอมกันไมเกิน ๓ ตัว เชนเรื่องพระรถเสน<br />
ตัวนายโรงเปนพระรถเสน ตัว<br />
นางเปนนางเมรี ตัวจําอวดเปนมาของพระรถเสน หรือมิฉะนั้นก็เลนเรื่องนางมโนหรา<br />
ตัว<br />
นายโรงเปนพระสุธน ตัวนางเปนนางมโนหรา ตัวจําอวดเปนพรานบุญ<br />
ละครที่ขุนศรัทธาไปหัดขึ้นที่เมืองนครศรีธรรมราช<br />
คงถนัดเลนเรื่องนางมโนหรายิ่งกวา<br />
เรื่องอื่น<br />
เลนใหพวกชาวเมืองดูจนชินตาเลยเรียกละครวา “มโนหรา” แตเรียกตัดตัวหนา<br />
เสียตามวิสัยของชาวนคร จึงคงรูปเรียกวา “โนหรา” มาตราบจนทุกวันนี้<br />
ละครนอกที่เลนกันในกรุงศรีอยุธยาชั้นเดิม<br />
ก็คงจะมีตัวละครแตโรงละ ๓ คน ๔ คน<br />
อยางละครโนหราชาตรี ตอนานมาเมื่อมีคนชอบดูละครมากขึ้น<br />
ทางหาเลี้ยงชีพในการเลน<br />
ละครสะดวกขึ้น<br />
จึงเกิดการแกไขกระบวนการเลนละครแขงขันใหวิเศษขึ้นกวาเดิม<br />
คือ<br />
เพิ่มตัวละครใหมากขึ้น<br />
และคิดเครื่องแตงตัวละครขึ้น<br />
แลวริเลนเรื่องใหแปลกกวาเดิม<br />
ออกไป บทรองซึ่งเดิมตัวละครตองรองเปนกลอนดนโดยประดิษฐของตนเอง<br />
(อยางโนหรายังรองอยูทุกวันนี้)<br />
ก็ยังมีกวีชวยกันคิดแตงกลอนใหเรียบรอยเพราะพริ้งยิ่งขึ้น<br />
บทละครครั้งกรุงเกาซึ่งอยูยังมีอยูบัดนี้<br />
ยังพอสังเกตไดวา ที่เปนบทรุนเกากลอนเปนอยาง<br />
ละครชาตรี ตอบทรุนหลังมาจึงเปนกลอนแปด<br />
ถึงกระนั้นก็ยังไมเหมือนบทละครชั้นกรุง<br />
รัตนโกสินทร<br />
พระยาอนุมานราชธน( 2506: 235) ไดกลาวถึงเรื่องละครไววา<br />
ขาพระพุทธเจาเชื่อวา<br />
ละคร ที่ถูกมาจาก<br />
ละคอน หาใชมาจากคําวา นคร ไม เพราะ<br />
ละครมีใชในภาษาชะวาแลว ในหนังสือฝรั่งเลมหนึ่งวาดวยเรื่องละครในชะวา<br />
ใหที่มา<br />
ของคําวา ละคอน ในภาษาชะวา มาจาก laku ธาตุ แปลวา to go, to act แตไมไดอธิบายวา<br />
ประกอบ laku ธาตุ ขึ้นเปนคํา<br />
ละคอน ไดอยางไร ที่ขาพระพุทธเจาเขียนคําวา<br />
ละคร เพราะ<br />
เขียนกันอยางนี้มานานแลว<br />
จนเปนที่เขาใจในความหมาย<br />
เปนทํานองเดียวกับ โรงศาล<br />
ชางสาร และคําวา โขน ก็นาจะมีที่มามาจากคําเดียวกับ<br />
ละคร ซึ่งขาพระพุทธเจาจําไดเงาๆ<br />
วา ดูเหมือนเขมรอาน ละคร วา ละโขน<br />
81
นริศรานุวัดติวงศ, สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอเจาฟากรมพระยา ไดกลาวถึงเรื่อง<br />
ละคร<br />
ในบันทึกเรื่องความรูตาง<br />
ๆ วา<br />
“ที่เราเขียนวา<br />
ละคร เพราเราเขาใจวารกรากมาแตนครศรีธรรมราช แตภาษาชะวาเขาก็มี<br />
คําวา ละคอน แตเขาหมายความวา เชน ละคอนอิเหนา เขาเขาใจกันวา เรื่องอิเหนา<br />
จะเอาเปนแน<br />
ก็เหลือแตไมทราบ” (พระยาอนุมานราชธน, 2506: 227)<br />
หลักฐานที่<br />
6<br />
จากหนังสือสารานุกรมนาฏศิลปไทยของ รุจี(2547) ไดอธิบายเรื่องประวัติการละครของ<br />
ไทย ซึ่งไดกลาวถึงเรื่องที่เกี่ยวของกับประวัติความเปนของโนรา<br />
สามารถสรุปไดดังนี้<br />
ในสมัยนานเจา ชนชาติไทยสืบเชื่อสายมาจากบรรพบุรุษตั้งแตดั้งเดิมเรียกวาพวก<br />
“ไต”<br />
ซึ่งมีอาณาจักร<br />
อยูทางตอนใตของจีน<br />
ในสมัยนานเจานี้พวกไตหรือคนไทยในตอนนั้น<br />
ก็มี<br />
การละเลนตาง ๆ อยูแลว<br />
เชนระบํานกยูง ระบําหมวก และมีนิยายเรื่องหนึ่ง<br />
คือ เรื่องนามาโนราห<br />
ซึ่งเปนตํานานของชาวจีนไดบรรยายถึงวัฒนธรรมการละเลนตาง<br />
ๆ ของจีนตอนใตไว และกลาวถึง<br />
นิยายเรื่องนามาโนหรานี้วาเปนของพวกไต<br />
ซึ่งชาวจีนถือวาเปนชนกลุมนอยของจีน<br />
คําวา<br />
“นามาโนหรา” นาจะเพี้ยนไปเปน<br />
“นางมโนหรา” ที่เรารูจักกันดี<br />
สมัยสุโขทัย สันนิษฐานจากศิลาจารึกของพอขุนรามคําแหง หลักที่ 1 ซึ่งไดกลาวถึงเรื่อง<br />
การละครฟอนรํา ในสมัยนั้นไววา<br />
ในสมัยนั้นก็มีการบรรเลงดนตรีเพื่อเปนเครื่องประโคม<br />
และการ<br />
รองรําซึ่งเปนการละเลนพื้นเมือง<br />
ในดานการละคร ในสมัยนี้ก็มีการแสดงละครกันดวย<br />
โดยเรื่องที่<br />
มีการแสดงอยางแนนอนก็คือ เรื่องมโนหรา<br />
สมัยกรุงศรีอยุธยา ไดมีการจัดระเบียบแบบแผนของละครขึ้น<br />
คือมีการตั้งชื่อละครที่<br />
เกิดขึ้นในสมัยนั้น<br />
และยังพบวาในสมัยกรุงศรีอยุธยาเปนราชธานี มีละครอยางหนึ่งที่มีลักษณะ<br />
คลายคลึงกับละครเร มีตัวละครนอย ลักษณะคลายคลึงกับละครเรอินเดีย ซึ่งเราเรียก<br />
“ละคร<br />
ยาตรา” หรือ “ยาตระ” หมายถึงละครที่เลนไดงาย<br />
เลนที่ใดก็ได<br />
ไมตองอาศัยโรง ละครประเภทนี้<br />
มักจะมีพระเอกเปนกษัตริย คําวา “กษัตริย” พวกอินเดียตอนเหนือเรียกตามภาษาสันสกฤตวา<br />
“กษัตริยะ” ภายหลังพวกอินเดียใตนํามาใชแตออกเสียงไมชัด ออกเสียงเปน “ฉัตรียะ” ประเทศไทย<br />
82
ของเรารับเอาแบบอยางทางการละครมาจากอินเดียใต เราจึงออกเสียง “ฉัตรียะ” แตไมถนัดจึงออก<br />
เสียงตามสะดวกปากของเราวา “ชาตรี” เราจึงเรนียกละครแบบนี้วา<br />
“ละครชาตรี” ซึ่งมีลักษณะเปน<br />
ละครแบบดั้งเดิม<br />
ไมประณีต แตก็ถือวาเปนละครแบบแรกของไทย มีกําเนิดนับเวลาหลายพันป<br />
หลักฐานที่<br />
7<br />
จากเรื่อง<br />
ความเปนมาของโนรา ของ ภิญโญ(2515) ไดใหขอคิดเห็นเปรียบเทียบในดาน<br />
ประวัติความเปนมาของโนรา ระหวางตํานานพื้นบานภาคใตและขอสันนิษฐานของ<br />
สมเด็จกรมพระยาดํารงราชานุภาพไววา<br />
จากคํา “กาศครู” หรือ “ไหวครู” ของโนรา ทําใหเขาใจวา โนรา มิไดมาจาก<br />
กรุงศรีอยุธยา ตามสันนิษฐานของสมเด็จกรมพระยาดํารงราชานุภาพ ยกตัวอยางคํากาศครู<br />
บางตอนดังนี้<br />
ชอบฤกษรองเชิญตําเหนินราชครูถวนหนา<br />
ราชครูของนองลอยแลวใหลองกันเขามา<br />
ราชครูของขาแลวมาพออยาพนไป<br />
..............ราชครูของขาตําเหนินเชิญมาใหหมดสิ้น<br />
จากตัวอยางจะเห็นไดวาการไหวครูเริ่มแรกเขากลาวถึง<br />
“ราชครู” ตอจากนั้นก็ไปไหวครู<br />
พัก (ครูภักดิ์รักจํา)<br />
หลายทาน เชนขุนโหร (พ)ญาโหร ขุนพราน (พ)ญาพราน พรานเทพ<br />
พรานคง พรานบุญ ตามตัวอยางคํากลอนตอไปนี้<br />
ไหวขุนโหรญาโหรขุนพรานญาพรานโปรดปรานเหนือเกลาเกษา<br />
ไหวพรานเทพเดินดงพระยาพรานคงมาเดินปา<br />
พรานบุญปรึกษาเดินจําจําหนาราชครู.............<br />
หลังจากการไหวครูภักดิ์นี้แลวจึงไหวขุนศรัทธา<br />
ตาหลวงเสนสองเมือง ตาหลวงคงคอ<br />
พระยาโถมน้ํา<br />
พระยาลุยไฟ พระยาสาวฟาฟาด พระยามือเหล็กพระยามือไฟ ฯลฯ<br />
ตามคํากาศครูตามลําดับนี้<br />
ทุกทานที่กลาวถึงคงเปนครูโนรา<br />
(ครูที่เปนผูนําทางการ<br />
83
ฟอนรํา) โดยเริ่มแตราชครู<br />
ขุนโหร ขุนศรัทธา และคนอื่น<br />
ๆ ตามลําดับนั้น<br />
ขอสรุปความเห็นเกี่ยวกับความเปนมาของโนราและการรํา<br />
ดังตอไปนี้<br />
1. การรําโนรานาจะมีมานานแลว มีการรําและแสดงในราชสํานัก (อาณาจักรศรีธรรมราช<br />
หรือกอนนั้น)<br />
จนกระทั่งพระบรมวงศานุวงศทั่วไปมีความรูความชํานาญจนสามารถเปนครูได<br />
เริ่มแรกของผูเปนราชครูนาจะเปนนางนวลทองสําลี<br />
หรือ แมศรีคงคา ซึ่งในคํากาศครูบอกวา<br />
แมศรีคงคาเปนครูตน และตามประวัติโนรา โอรสของแมศรีคงคาก็เปนที่โปรดปรานของพระ<br />
อัยกา คือพระยาสายฟาฟาด พระยาสายฟาฟาดถึงกับพระราชทานเครื่องทรงใหแตงองครําถวาย<br />
จากนั้นพระองคคงจะโปรดการรําโนรา<br />
เมื่อพระเจาแผนดินโปรด<br />
พระบรมวงศานุวงศและ<br />
อํามาตยขาราชการทั้งหลายก็ตองสนใจและเอาจริงเอาจัง<br />
จากเหตุผลอันนี้<br />
จึงมีราชครู แลวตอมา<br />
อํามาตยขาราชการก็เปนครูโนราไปตามกัน เชน ขุนโหร ญาโหร เปนตน<br />
2. ขุนศรัทธา คือใคร ขุนศรัทธานาจะเปนครูโนราที่มีความสามารถในการรําอยางยิ่ง<br />
จะ<br />
เรียกวาเปนบรมครูทางการฟอนรํา จากการศึกษาประวัติของโนรา ทําใหทราบวา บางประวัติของ<br />
โนรา พระโอรสของแมศรีคงคาไดรับพระราชทานบรรดาศักดิ์<br />
“ขุนศรัทธา” ภายหลังเรียกวา<br />
“พอขุนศรัทธา” ทานผูนี้สันนิษฐานวาเปน<br />
“ขุนศรัทธาทาแค” สมัยหลังมีครูเถาที่มีความยอดเยี่ยม<br />
ทางการรําไดบรรดาศักดิ์เปนที่ขุนศรัทธาอีกหลายทาน<br />
เชน ในคํากาศครูโนราของจังหวัดสุราษฎร<br />
ธานีกลาวถึง ขุนศรัทธาขุย ขุนศรัทธาราม ขุนศรัทธาแยม และขุนอุปถัมปนราการบอกวา เมื่อ<br />
สมัยทานเล็ก ๆ ก็มีขุนศรัทธาเหมือนกัน คือ ขุนศรัทธาบานนาเขือ และขุนศรัทธาเมืองตรัง<br />
3. จากหลักฐานบางอยางเชน ความศิลาจารึกสุโขทัยวา “สังฆราชปราชญเรียนจบพระ<br />
ปดกไตร หลวกกวาปูครูทั้งหลายในเมืองนี้<br />
ทุกคนลุกแตศรีธรรมราชมา” ทําใหสันนิษฐานไดวา<br />
วัฒนธรรมตาง ๆ จากใตเหนือตั้งแตสมัยสุโขทัย<br />
และตอมาในสมัยกรุงศรีอยุธยาก็มีทํานองเดียวกัน<br />
อีกหลายครั้ง<br />
ดังนั้นโนรา<br />
ซึ่งเปนทารําตาง<br />
ๆ ของทางภาคใตก็ไปเปนทารําของโนราชาตรี ละคร<br />
ชาตรี และทารําอื่น<br />
ๆ จากการศึกษาทารําตาง ๆของละครชาตรี ทําใหทราบวา ทารําของละคร<br />
ชาตรีโดยเฉพาะคําไหวครูมีเนื้อความตรงกันมาก<br />
ตอนรองก็รองเลียนเสียงชาวภาคใต จึงสามารถ<br />
ยืนยันขอสันนิษฐานนี้ไดวา<br />
โนราเปนตนแบบของละครชาตรีและตนแบบทารําของละครอื่น<br />
ๆ<br />
84
4. คําวา “โนรา” กับ “มโนหรา” คําวาโนรา เปนทารําชนิดหนึ่ง<br />
หรือจะหมายความวา<br />
ผูนําทางการฟอนรํา<br />
การรําโนรานาจะมีมาแตเดิมแลว ตอมามีการแสดงเรื่อง<br />
ก็ไดนําเรื่องจาก<br />
นิทานทองถิ่น<br />
หรือจากชาดก มาแสดง เรื่องที่มักนํามาแสดงมีเรื่อง<br />
พระรถเมรี ลักษณวงศ ดารา<br />
วงศ สังขทอง จันทธโครพ เรื่องทาวสินราช<br />
โคบุตร สังขศิลปชัย เรื่องนางยอพระกลิ่นหรือนาง<br />
ผมหอม เรื่องไกรทอง<br />
และเรื่องพระสุธนนางมโนหรา<br />
โดยจะเห็นไดจากมีการรํา “คลองหงส”<br />
คือ ตอนที่พรานบุญคลองนางมโนหรา<br />
และมีการรําแทงเข (แทงจระเข) คือการแสดงเรื่องไกร<br />
ทอง<br />
5. ความเห็นเกี่ยวกับทารํา<br />
ทารําเบื้องตนตามที่ปรากฎอยู<br />
สันนิษฐานวามีความเปนมา<br />
ตามลําดับดังนี้<br />
แลวตอมาจึงไดนํามาเรียงใหคลองจองกันเปนคํากลอนทารําตาง ๆ ตอมา คือ<br />
5.1 ทารําที่เลียนแบบจากทาสัตวบางชนิด<br />
เชนทานกแขกเตาเขารัง ทากระตายชม<br />
จันทร ทาพระจันทรทรงกลด ทาปลาลองมาในน้ํา<br />
ทา(สิง)โตเลนหาง ทากวางเดินดง ทากวาง<br />
โยนตัว ทากินนรฟอนฝูง ทายูงฟอนหาง ทาหงสทองลองน้ํา<br />
ทาชางสารหวานหญา ทาชะนีราย<br />
ไม และทาเหรา(จระเข)เลนน้ํา<br />
5.2 ทารําจากอาการกริยาที่ประพฤติปฏิบัติกันอยู<br />
เชน ทาสอดสรอยมาลา ชักแปงผัด<br />
หนา สีซอสามสาย พิสมัยเรียงหมอน ไกวเปลใหนองนอน ทากระบี่กระบอง<br />
ทาจีนสาวไส<br />
5.3 ทารําที่ไดรับคติความเชื่อทางศาสนาพราหมณ<br />
เชน ทาพรหมสี่หนา<br />
ทาพระราม<br />
นาวศรศิลป ทาพระสุริยวงศผูทรงศักดิ์<br />
ทาพระลักษมณแผลงศร ทาเมขลาลอแกว ทาพระรามจะ<br />
ขามสมุทร<br />
5.4 ทารําที่ไดรับคติความเชื่อทางศาสนาพุทธ<br />
ไดแก ทาพระพุทธเจาหามมาร<br />
5.5 ทารําที่เกิดจากนิทานชาวบาน<br />
และชาดกตาง ๆ เชน ทาพระรถโยนสาร<br />
85
พิธีกรรมในการแสดงโนรา<br />
โนรา เปนการละเลนพื้นเมืองที่สืบทอดกันมานานและนิยมเลนกันอยางแพรหลายใน<br />
ภาคใต เปนการละเลนที่มีทั้งการรอง<br />
การรํา และประกอบพิธีกรรม เพื่อเชิญวิญญาณบรรพบุรุษที่<br />
เปนโนรา ซึ่งเรียกวา<br />
“ตายยายโนรา” หรือ ตาหลวง หรือ ครูหมอ-ตายาย มายังโรงพิธีเพื่อรับการเซน<br />
สังเวย เพื่อรับของแกบน<br />
และเพื่อครอบเทริด<br />
ตัดจุก ผูกผา แกโนรารุนใหม<br />
ดวยเหตุที่ตอง<br />
ทําการ<br />
เชื้อเชิญครูมาเขาทรงหรือมา<br />
“ลง” ยังโรงพิธี จึงเรียกพิธีกรรมนี้วา<br />
“โนราโรงครู”<br />
พิธีโนราโรงครู หรือโนราลงครู<br />
โนราโรงครู จึงเปนพิธีกรรมที่เกี่ยวกับความเชื่อที่มีบทบาทตอวิถีชีวิตและสังคมของชาว<br />
ภาคใตโดยเฉพาะผูที่เปนโนราและผูมีเชื้อสายโนรา<br />
โดยมีฐานความเชื่อวาพอแมปูยาตายายที่ตาย<br />
ไปแลวนั้นแทจริงยังไมไดไปไหน<br />
ยังอยูคอยปกปกรักษาชีวิตของลูกหลานไวอยูรอดปลอดภัยดี<br />
มี<br />
ความมั่งคั่งมั่นคง<br />
ตายายเหลานี้จะมีโอกาสมาพบลูกหลานไดโดยมีโนราโรงครูเปนพิธีกรรมที่ทํา<br />
หนาที่เปดประตูปรโลกกับปจจุบันใหบรรจบกันภายในโรงพิธี<br />
โดยถือเอาตายายของตนเปน<br />
เปาหมายหลัก มีนายโรงโนราเปนผูประกอบพิธีกรรมและจัดการละเลนเพื่อเอาอกเอาใจ<br />
การเลน<br />
รายรําโนราในโรงพิธีนี้เชื่อวามีความศักดิ์สิทธิ์สามารถรักษาโรคภัยไขเจ็บหรือขับไลเคราะหตาง<br />
ๆ<br />
ออกได โดยการปกปกรักษาจาก “ครูหมอตายาย”<br />
พิธีกรรมอันเกี่ยวเนื่องกับการเอาอกเอาใจบรรพชนนี้มี<br />
“เหมฺรฺย” ซึ่งเปนพันธะสัญญาทาง<br />
ใจและวาจาเปนเครื่องชี้วัดความสําเร็จเสร็จสิ้นพิธีกรรม<br />
“เหมฺรฺย” มีความหมายทั้งรูปธรรม<br />
นามธรรมเปนสัญลักษณสําคัญในภารกิจของพิธีกรรมตั้งโรงวาจะตอง<br />
“ขาดเหมฺรฺย” อันเปนพันธะ<br />
สัญญา ระหวางลูกหลานผูยังมีชีวิตกับตายายในปรโลก<br />
พิธีกรรมโนราโรงครูยังเปนพิธีกรรมที่มีการรวมหมูรวมพวกปรองดองกันในกระบวนการ<br />
สรางพิธีกรรม เพื่อใหคนทั้งชุมชนมารับรูเรื่องในสายตระกูลตนเอง<br />
นอกเหนือจากการเลี้ยงดูปูเสื่อ<br />
อยางเต็มที่แลว<br />
พิธีโนรานี้ยังเปดพื้นที่ใหหญิงชาวบานไดมาแลกเปลี่ยนแรงงานและการครัว<br />
ใหผู ชายรวมตัวเปนหมูเปนพวกในการสรางโรงโนราโรงครู<br />
โนราโรงครูจึงเปนทั้งการละเลน<br />
พิธีกรรมความเชื่อ<br />
จนถึงระบบปกครองทองถิ่นในวัฒนธรรมภาคใต<br />
86
การจัดพิธีกรรมแบงเปน 3 วัน คือ เริ่มงานวันพุธและจบที่วันศุกร<br />
หากศุกรใดตรงกับวัน<br />
พระ จะตองเลื่อนไปสงครูวันเสาร<br />
พิธีการจะเริ่มจากการเขาโรงในวันพุธตอนบาย<br />
จะทําพิธีเบิกโรง<br />
ชุมนุมครู ซัดหมาก ลงโรง แลวแสดงในคืนแรก วันที่สองวันพฤหัสบดีจะถือเปนวันครู<br />
มีการไหว<br />
ครูหมอตายาย เชิญครู “แตงพอก” “วาคําพลัดนกจอก” “จับสิบสองบท” “เหยียบเสน” “ตัดผมผีชอ”<br />
เปนวันแกบน ตกกลางคืนจะเชิญตายาย “เขาทรง” พบปะลูกหลาน วันศุกรเปนวันสุดทายของงาน<br />
จะสงครู มีการ “รําคลองหงส” “รําแทงเข” และ “ตัดเหมฺรฺย”<br />
พิธีกรรมโนราโรงครูประกอบดวย การรายรํา การเลาเรื่อง<br />
การฟนตํานาน<br />
การขานบท การ<br />
ขับกลอนโนรา ดนตรี เพลงโนรา เครื่องโนรา<br />
เล็บ หาง เทริด ฯลฯ และที่สําคัญที<br />
่สุด คือ คนดู ผูชม<br />
ซึ่งมีทั้งผูจัดงาน<br />
เจาบาน แขกรับเชิญ แขกที่ไมตองรับเชิญ<br />
และชาวบานในละแวก พิธีโนราโรงครู<br />
จึงเปนกิจกรรมชุมชนโดยเอาเครือญาติของผูจัดเปนศูนยกลาง<br />
ความเปนมาของโนราโรงครู<br />
ความเปนมาของโนราโรงครูจะมีมาแตเมื่อใดไมปรากฏหลักฐานแนชัด<br />
มีเพียงแตตํานาน<br />
บอกเลาเปนหลาย กระแส ผูวิจัยขอสรุปดังนี้<br />
กระแสที่<br />
1 ปรากฏเปนคํากาพยถายทอดโดยขุนอุปถัมภนรากร (โนราพุมเทวา)<br />
ดังนี้<br />
“นางนวลทองสําลี เปนบุตรีทาวพระยา<br />
นรลักษณงามนักหนา จะแจมดังอัปสร<br />
เทวาเขาไปดลจิต ใหเนรมิตเทพสิงหร<br />
รูปรางอยางขี้หนอน<br />
รอนรํางาทาตางกัน<br />
แมลายฟนเฟอน กระหนกลวนแตเครือวัลย<br />
บทบาทกลาวพาดพัน ยอมจําแทแนหนักหนา<br />
จําไดสิบสองบท ตามกําหนดใหวิญญาณ<br />
เมื่อฟนตื่นขึ้นมา<br />
แจงความเลาเหลากํานัล<br />
แจงตามเนื้อความฝน<br />
หนาที่นั่งของทาวไท<br />
วันเมื่อจะเกิดเหตุ<br />
ใหอาเพศกํามจักไกล<br />
ใหอยากดอกมาลัย อุบลชาติผลพฤกษา<br />
87
เทพบุตรจุติจากสวรรค เขาทรงครรภนางฉายา<br />
รูถึงพระบิดา<br />
โกรธโกรธาเปนฟุนไฟ<br />
ลูกชั่วรายทําขายหนา<br />
ใสแพมาแมน้ําไหล<br />
พรอมสิ้นกํานัลใน<br />
ลอยแพไปในธารัล<br />
พระพายก็พัดกลา เลก็บาพนกําลัง<br />
พัดเขาเกาะกระชัง นั่งเงื่องงงอยูในปา<br />
รอนเราไปถึงทาว โกสียเจาทานลงมา<br />
ชบเปนบรรณศาลา นางพระยาอยูอาศัย<br />
พรอมสิ้นทั้งโฟกหมอน<br />
แทนที่นอนนางทรามวัย<br />
ดวยบุญพระหนอไท อยูเปนสุขเปรมปรีดิ์<br />
เมื่อครรภาถวนทศมาส<br />
ประสูติราชจากนาภี<br />
อีกองคเอี่ยมเทียมผูชาย<br />
เลนรําไดดวยมารดา<br />
เลนรําตามภาษา ทาวพระยามาหลงใหล<br />
จีนจามพราหมณขาหลวง ไททั้งปวงออนน้ําใจ<br />
จีนจามพราหมณเทศไท ยอมหลงใหลในวิญญาณ<br />
ทาวพระยาสายฟาฟาด เห็นประหลาดใจหนักหนา<br />
ดูนรลักษณและพักตรา เหมือนลูกยานวลทองสําลี<br />
แลวหามาถามไถ เจาเลาความไปถวนถี่<br />
รูวาบุตรแมทองสําลี<br />
พาตัวไปในพระราชวัง<br />
แลวใหรําสนองบาท ไทธิราชสมจิตหวัง<br />
สมพระทัยหทยัง ทาวยลเนตรเห็นความดี<br />
แลวประทานซึ่งเครื่องทรง<br />
สําหรับองคพระภูมี<br />
กํามไลใสกรศรี สรอยทับทรวงแพรภูษา<br />
แลวประทานซึ่งเครื่องทรง<br />
คลายขององคพระราชา<br />
แลวจดคําจํานรรจา ใหชื่อวา<br />
ขุนศรีศรัทธา”<br />
กระแสที่<br />
2 เลาโดยโนราวัด จันทรเรือง สรุปความจาก อุดม (2531) ไดความวา<br />
การรําโนราโรงครูครั้งแรกวา<br />
เปนการรําของ อจิตกุมาร ซึ่งเปนบุตรของนางนวลทองสําลี<br />
และไดเดินทางกลับถึงเมืองบิญจาในวันพุธตอนบายโมง เพื่อเฝาพระเจาตา<br />
คือ พระยาสายฟาฟาด<br />
88
อจิตกุมารไดทําพิธีเชิญพระพี่เลี้ยง<br />
เชิญพระยาหงษทอง พระยาหงษเหมราช ที่เคยหลบหนีไปกลับ<br />
บานเมือง โดยทําพิธีโรงครู ตั้งเครื่องสิบสอง<br />
เชิญครูเกาแกใหมาดูการรําถวาย มากินเครื่องบูชา<br />
และ<br />
เชิญพี่เลี้ยง<br />
คนอื่น<br />
ๆ กลับมาดวย อจิตกุมารรําถวายครูเปนเวลา 3 วัน 3 คืน ถึงวันศุกรจึงเชิญครู<br />
ทั้งหมดให<br />
กลับไป พระยาสายฟาฟาดไดประทานเครื่องทรงของกษัตริยให และเปลี่ยนชื่อนางนวล<br />
สําลีเปน “ศรีมาลา” เปลี่ยนชื่อ<br />
อจิตกุมาร เปน “เทพสิงสอน” การรําโรงครูของอจิตกุมารหรือเทพ<br />
สิงสอน ในครั้งนั้น<br />
จึงเปนที่มาของการรําโนราโรงครูในปจจุบัน<br />
กลาวไดวาความเปนมาของโนราโรงครูนอกจากจะปรากฏในตํานานแลวโนราโรงครูคง<br />
เปนพิธีกรรมเพื่อการไหวครู<br />
ครอบครู ที่มีมาพรอมกับการเกิดโนราในภาคใต<br />
ชนิดของโนราโรงครู<br />
โนราโรงครูแบงออกเปน 2 ชนิด คือ<br />
โนราโรงครูใหญ หมายถึง โนราโรงครูเต็มรูป ปกติการรําโนราโรงครูใหญทํากัน 3 วัน จึง<br />
จบพิธี เริ่มตั้งแตในวันพุธไปสิ้นสุดในวันศุกร<br />
และจะตองทํากันเปนประจํา เชน ทุกป ทุกสามป ทุก<br />
หาป แลวแตจะกําหนด การรําเชนนี้ตองใชเวลาเตรียมการนาน<br />
ใชทุนทรัพยคอนขางสูง ตั้งแตการ<br />
ปลูกสรางโรง การติดตอคณะโนรา การเตรียมเครื่องเซนไหว<br />
และการเตรียมอาหารเพื่อจัดเลี้ยงแขก<br />
ที่มารวมงาน<br />
เปนตน<br />
โนราโรงครูเล็ก หมายถึง การรําโรงครูอยางยนยอใชเวลารําเพียง 1 คืน กับ 1 วันเทานั้น<br />
ปกติจะเขาโรงครูในตอนเย็นของวันพุธไปสิ้นสุดในวันพฤหัสบดี<br />
การรําโนราโรงครูเล็กมีจุด มุง<br />
หมายเชนเดียวกับการรําโนราโรงครูใหญ แตไมอาจทําพิธีใหใหญโตเทากับการรําโรงครูใหญได<br />
เพราะมีปญหาเรื่องเวลา<br />
ความไมพรอมในดานอื่น<br />
ๆ ดังนั้นเมื่อถึงวาระที่ตองการบูชาครูหมอโนรา<br />
หรือตายายโนราตามที่ไดตกลงไว<br />
เชน ถึงวาระสามป หาป จึงไดทําพิธีอยางยนยอเสียกอน สักครั้ง<br />
หนึ่ง<br />
เพื่อมิใหผิดสัญญากับครูหมอโนราหรือตายายโนรา<br />
การทําพิธีอยางยนยอเชนนี้<br />
เรียกวา “การ<br />
รําโรงครูเล็ก” หรือ “การค้ําครู”<br />
หรือ “โรงแกบนค้ําครู”<br />
ซึ่งหมายถึงค้ําประกัน<br />
การค้ําครูจึงมี<br />
จุดมุงหมายสําคัญเพื่อยืนยันวาตนเองเปนเชื้อสายโนรา<br />
และยังไมลืมเคารพนับถือ ครูหมอโนรา<br />
หรือตายายโนรา โดยทั่วไปการค้ําครูก็เพื่อไมใหตัวเองถูกลงโทษจากครูหมอโนราหรือตายายโนรา<br />
แมวาผูทําพิธีนี้จะไมรําโนราแลวก็ตามแตหากเปนผูสืบเชื้อสายมาจากโนราก็ถือวายังมีครูอยู<br />
89
จําเปนตองมารวมพิธีนี้<br />
เพื่อเปนการบูชาครูหรือค้ําครู<br />
การรําโรงครูเล็กหรือการค้ําครู<br />
เปนพิธีกรรม<br />
อยางยนยอ ถือกันวามีความขลังหรือศักดิ์สิทธิ์นอยกวารําโรงครูใหญ<br />
ดังนั้นการแกบนและการ<br />
ครอบเทริดหรือผูกผาใหญ จึงไมนิยมทําในโรงครูเล็ก แตจะทําพิธีในโรงครูใหญ<br />
องคประกอบของโนราโรงครู<br />
โนราโรงครูใหญและโนราโรงครูเล็ก มีองคประกอบในการรําโนราครูที่สําคัญ<br />
ๆ คือ<br />
โนราใหญ คือ หัวหนาคณะหรือนายโรงโนรา ซึ่งจะเปนผูนําในการประกอบพิธีกรรม<br />
ตางๆ ในโนราโรงครู บางแหงเรียกโนราใหญวา “ราชครู”<br />
คณะโนรา มีประมาณ 15 – 20 คน อาจเปนคณะของโนราใหญเองหรือเปนโนราจากหลาย<br />
คณะมารวมกันเพื่อประกอบพิธีกรรมและใหความบันเทิงแกผูชมดวย<br />
คนทรง หรือ รางทรงครูหมอโนรา ซึ่งอาจจะเปนรางทรงประจําครูหมอโนรา<br />
หรือ ตายาย<br />
โนราองคนั้น<br />
ๆ หรืออาจจะเปนผูมีเชื้อสายโนรา<br />
ลูกหลานตายายโนราที่ครูหมอหรือตายายโนราจะ<br />
เขาทรง<br />
ระยะเวลาและวันทําพิธี นิยมทํากันในฤดูแลงระหวางเดือน 6 ถึงเดือน 9 จะเริ่มพิธีหรือ<br />
เขา<br />
โรงครูวันแรกในวันพุธ ไปสิ้นสุดพิธีในวันศุกร<br />
โรงพิธีหรือโรงครู มีลักษณะคลายโรงโนรารุนเกา<br />
คือ สรางเปนรูปสี่เหลี่ยมผืนผาขนาด<br />
กวาง 9 ศอก ยาว 11 ศอก มี 8 เสา ไมยกพื้น<br />
แบงออกเปน 3 ตอน เสาตอนหนาและตอนหลังมี 3 เสา<br />
สวนตอนกลางมี 2 เสา ไมมีเสากลาง หนาโรงหันไปทางทิศเหนือ หรือใต เรียกวา “ลอยหวัน” (ลอย<br />
ตะวัน) ไมนิยมหันหนาไปทางทิศตะวันออกหรือทิศตะวันตก “ขวางหวัน” (ขวางตะวัน) ซึ่งเชื่อวา<br />
เปนอัปมงคล หลังคาทําเปนรูปหนาจั่ว<br />
มุงดวยจาก ตรงกลางจั่วครอบดวยกระแชง<br />
ถาไมมีกระแชงก็<br />
ใชใบเตยแทนได การที่ตองครอบกระแชงบนหลังคาจั่วก็เพื่อเปนเครื่องระลึกถึงเมื่อครั้งนางนวล<br />
ทองสําลีถูกลอยแพไปในทะเล ก็ไดอาศัยแชงเปนเครื่องมุงแพเพื่อกันแดดมาโดยตลอด<br />
ชาวบานบาง<br />
แหงยังเชื่อวาโรงพิธีจะมีผีนางโองกระแชงที่เรียกวา<br />
“นางโอ กระแชงหกเสา” ทําหนาที่รักษาเสา<br />
โรงโนรา และ “นางโอกระแชงสองตอน” ทําหนาที่รักษา<br />
กระแชงที่มุงหลังคาโรงโนราทั้งดานซาย<br />
90
ขวา การมีกระแชงมุงหลังคาจึงถือเปนสัญลักษณและเปนไปตามความเชื่อเรื่องผีนางโองกระแชง<br />
ดวย ดานหลังของโรงพิธีทําเปนเพิงพักของคณะโนรา ดานขวาหรือดานซายของโรง คาดเปนราน<br />
สูงระดับสายตา จากเสาโรงออกไปรับกับไมชายคาที่ยื่นลงมาเพื่อเปนที่วางเครื่องบูชา<br />
เรียกวา<br />
“ศาล” หรือ “พาไล” พื้นโรงปูดวย<br />
“สาดคลา” แลวปูทับดวยเสื่อกระจูด<br />
วางหมอน ปูผาขาวทับ<br />
เรียกวา “สาดหมอน” บนหมอนวางไมแตระและไมกระดานติดเทียน เรียกวา “เทียนครู” หรือ<br />
“เทียนกาศครู” โรงพิธีอาจตกแตงดวยผา กระดาษสี ธงราย และสิ่งของอื่น<br />
ๆ อีกก็ได<br />
อุปกรณประกอบพิธีอื่นๆ<br />
ที่สําคัญ<br />
ไดแก ผาเพดานบนศาลหรือพาไล ผาเพดานใหญในโรง<br />
พิธี ที่วางเทริด<br />
เสื่อ<br />
หมอน เครื่องเชี่ยนพิธี<br />
หมอน้ํามนต<br />
ไมหวาย มีดหมอ บายศรีเล็ก หรือ บายศรี<br />
ปากชาม บายศรีใหญ หรือ บายศรีทองโรง ดอกไม ธูป เทียน หอกแทงจระเข หยวกกลวยทํารูป<br />
จระเข ใบชิงหรือกระแชง ขันลงหิน หนาพรานชาย หนาทาสี เทริด ยาม ธนู เชือกคลองหงส เครื่อง<br />
แตงตัวโนรา หญาคา หญาครุน ใบเฉียงพรา ใบหมากผู<br />
เหรียญเงิน รวงขาว มีดโกน หินลับมีด พระ<br />
ขรรค หนังเสือ หนังหมี สําหรับที่วางหมอน้ํามนตอาจทําดวยไมไผสานเปน<br />
ตะกราทรงสูงเรียกวา<br />
“ตรอม”<br />
เครื่องบูชาประกอบพิธี<br />
จะจัดเครื่องบูชาครูเปน<br />
2 สวน คือ เครื่องบูชาถวายครูบนพาไล<br />
กับ<br />
เครื่องบูชาที่ทองโรง<br />
เครื่องบูชาบนพาไลประกอบดวย<br />
หมาก 9 คํา เทียน 9 เลม เครื่องเชี่ยน<br />
1 สํารับ<br />
กลวย 3 หวี ออย 3 ทอน ขนมในพิธีวันสารทเดือน 10 ไดแก พอง 33 ลา 34 ขนมบา 35 ขนมเบซํา 36<br />
ขนมเทียน 3 สํารับ ขาวสารพรอมหมากพลูเทียนจัดลงในภาชนะที่สานดวยกระจูดหรือเตยขนาด<br />
เล็กเรียกวา “สอบนั่ง”<br />
หรือ “สอบราด” 3 สํารับ มะพราว 3 ลูก เครื่องคาวหวานหรือที่<br />
12 จํานวน 12<br />
33<br />
ขนมพอง หรือขาวพอง ทําจากขาวเหนียวนําไปนึ่งจนสุกแลวอัดเขากับพิมพรูปตาง<br />
ๆ นิยมทํา<br />
เปนรูปวงกลม รูปพระจันทรครึ่งซีก<br />
รูปสามเหลี่ยม<br />
รูปขาวหลามตัด ตากจนแหงแลวนําไปทอด<br />
โดยปกติขาวพองจะเปนสีขาว<br />
34<br />
ขนมลา มี 2 ชนิดเรียก “ลาลอยมัน” และ “ลาเช็ด” ขนมลาทําจากแปงขาวเจา น้ําตาล<br />
ทราย และน้ําตาลเคี่ยว<br />
มีการโรยเสนหรือ การทอดลา คือ นําแปงที่ผสมแลวโรยลงใน<br />
กระทะที่ตั้งไฟออน<br />
พอแปงสุกก็นํามาพับใหไดรูปตามตองการ<br />
35<br />
ขนมบา เปนขนมที่มีลักษณะแปงทอด<br />
ปนเปนรูปกลม<br />
โรยงานทั้งสองดานแลวนําไปทอดจนสุก<br />
36<br />
ขนมเบซํา ลักษณะเปนแปงทอดรูปรางกลม แบน และเจาะรูตรงกลาง บางแหงเรียก ขนมเจาะหู<br />
หรือ ขนมเจาะรู<br />
91
สํารับ หรือ 12 ชนิด เสื่อ<br />
1 ผืน หมอน 1 ใบ ผาขาว 1 ผืน ผานุงหมชาย<br />
1 ชุด ผานุงหมหญิง<br />
1 ชุด<br />
บายศรีปากชาม 1 ปาก หนาพราน หนาทาสี อยางละหนา เทริดตามจํานวนปที่กําหนดวาใหทําพิธี<br />
ครั้งหนึ่ง<br />
เชน ถาทําพิธี 3 ปตอครั้ง<br />
ใชเทริด 3 ยอด ผูกผาดาดเพดานพาไล ใสหมากพลู 1 คํา ดอกไม<br />
3 ดอก เทียน 1 เลม และขาวตอก 3 เม็ด ใตดาดเพดานปูผาขาวบนหมอน วางหัวพราน หัวทาสี ปก<br />
เทียนไวที่หนาพราน<br />
มีไมแตระวางไวหนาเทียนวางเครื่องเชี่ยน<br />
หมอน้ํามนต<br />
เทริด บายศรี และ<br />
เครื่องสังเวยที่เปนของแหงใสสํารับวางไวตลอด<br />
3 วัน สวนอาหารคาวหวานและที่<br />
12 ตองเปลี่ยน<br />
ทุกวัน ทุกสํารับปกเทียนเอาไว นอกจากนี้ยังมี<br />
“ราด” คือเงินกํานลมี 3 บาท หรือ 12 บาท สวน<br />
เครื่องบูชาที่ทองโรงประกอบดวย<br />
ธูปเทียน 9 ชุด ตัดไมเปนแพวางบนหมอนซึ่งวางไวกลางโรงและ<br />
บายศรีทองโรง 1 สํารับ<br />
ภาพที่<br />
31 เครื่องบูชาประกอบพิธี<br />
ที่มา:<br />
สารานุกรมวัฒนธรรมภาคใต เลมที่<br />
8 (2542: 3916)<br />
เครื่องดนตรีและลูกคู<br />
คือ ทับ 1 คู<br />
กลอง 1 ใบ ป<br />
1 เลา โหมง 1 คู<br />
ฉิ่ง<br />
1 คู<br />
ที่ขาดไมได<br />
สําหรับครูคือ แตระ หรือ ไมแตระ<br />
บทที่ใชในพิธีโรงครู<br />
บทประกอบการรอง และมีแตกตางกันออกไปบางตามชนิดของโรง<br />
ครู บทประกอบทารํา หมายถึง บทรองกลอนของโนราที่มีทารําประกอบ<br />
และใชในพิธีกรรมโนรา<br />
โรงครู เชน บทครูสอน บทประถม บทพลายงามตามโขลง บทฝนตกขางเหนือ เปนตน สวนบทรอง<br />
92
หมายถึง บทรองกลอนของโนราที่ไมมีทารําประกอบ<br />
เชน บทกาศครู บทชุมนุมครู บทบูชาครูหมอ<br />
บทสงครู เปนตน<br />
ผูเขารวมประกอบพิธีกรรมโนราโรงครู<br />
นอกจากโนราใหญและคณะโนราแลวก็มีเจาภาพ<br />
ผูมาแกบน<br />
ครอบเทริด ตัดจุก ผูกผา เหยียบเสน และชาวบานโดยทั่วไป<br />
เปนตน<br />
ขั้นตอนการจัดพิธีกรรมโนราโรงครู<br />
โนราโรงครูมี 2 ชนิด คือ โนราโรงครูใหญกับโนราโรงครูเล็ก แตรายละเอียดของพิธีกรรม<br />
บางอยาง เชน รําคลองหงส รําแทงเข(จระเข) ครอบเทริด จะทํากันในโนราโรงครูใหญเทานั้น<br />
นอกจากนี้โนราโรงครูแตละพื้นที่อาจจะมีขอแตกตางกันบาง<br />
พิธีกรรมตาง ๆ เชน การตัดจุก เหยียบ<br />
เสน ตัดผมผีชอ การรําถีบหัวควาย จะมีหรือไมมีก็ได ขึ้นอยูกับความตองการของเจาภาพและ<br />
ผูเกี่ยวของอื่น<br />
ๆ สําหรับโนราโรงครูใหญ จะตองกระทํากัน 3 วัน มีขั้นตอนการจัดพิธีกรรม<br />
ดังนี้<br />
พิธีกรรมในวันแรก ซึ่งเปนวันพุธตอนเย็นเริ่มตั้งแตพิธีไหวภูมิและตั้งศาลพระภูมิ<br />
เชนเดียวกับการตั้งศาลพระภูมิทั่วไป<br />
จากนั้นผูเขารวมจะประกอบพิธีทางศาสนา<br />
โดยนิมนต<br />
พระสงฆ จํานวน 5 รูป มาสวดชัยมงคลคาถา ครั้นเวลาเย็นหรือย่ําค่ําที่ชาวบานปกษใตเรียกวา<br />
“เวลา<br />
นกชุมรัง” คณะโนราจะเขาโรง โดยเจาภาพตองนําหมากพลูไปรอรับที่หนาบาน<br />
คณะโนราจะขน<br />
อุปกรณตาง ๆ เชน เครื่องแตงตัวโนรา<br />
เทริด หนาพราน ฯลฯ เดินเขาโรงพรอมกับประโคมเครื่อง<br />
ดนตรี หัวหนาคณะจะเปนผูนําเขาโรงพรอมกับบริกรรมคาถาวา<br />
“ ออนอ ออพอ ออแม อออา ออแอ<br />
เวียนแวะทองโรง” นําเครื่องและอุปกรณตาง<br />
ๆ ไปวางไวที่กลางทองโรงเรียกวา<br />
“ตั้งเครื่อง”<br />
ไดเวลา<br />
จึงทําพิธี “เบิกโรง” เพื่อเชิญครูหมอโนราใหมาชุมนุมในโรงพิธี<br />
เริ่มจากเอาพานดอกไมธูปเทียน<br />
2 พาน พานแรกวางไวเปนพานครู พานที่<br />
2 เอาเทียน 3 เลม<br />
หมาก 3 คํา คากํานล 3 บาท หรือ 12 บาท เล็บสวมมือ 3 อัน กําไลมือ 3 วง จัดใสพานจุดเทียน 3 เลม<br />
พรอมกับเทียนใหญเรียกวา “เทียนครู” นําเทียน 3 เลมไปปกไวที่กลอง<br />
1 เลม พรอมกับหมากพลู 1<br />
คํา อีก 2 เลม ปกไวที่ทับใบละ<br />
1 เลม หมากพลูใบละ 1 คํา จุดเทียนที่เครื่องสังเวย<br />
บนหนาพราน<br />
หนาทาสี บนยอดเทริด โนราใหญผูรวมพิธียกพานหมากจุดเทียนอีก<br />
1 เลม จับสายสิญจนที่ตอจาก<br />
เพดานหิ้งบูชาครูหมอโนราหรือตายายโนราบนบานเจาภาพมายังโรงโนรา<br />
ตั้งนะโม<br />
3 จบ กลาว<br />
ชุมนุมเทวดา ทําพิธีซัดหมาก เอาหมากคําแรกวางไวที่กลองไปเหน็บหลังคาโรงเพื่อบูชาเทวดา<br />
93
หมากคําที่<br />
2 วางไวที่ทับใบแรกไปสอดไวใตเสื่อเพื่อบูชานางธรณี<br />
หมากคําที่<br />
3 วางไวที่ทับใบที่<br />
2<br />
พรอมกับเทียน 1 เลม นํามาสอดเขาไปในกําไลมือกอน 3 รอบ แลวจึงซัดเขาไปในทับตีทับรัวลูกคู<br />
จะตีเครื่องดนตรีอื่น<br />
ๆ ขึ้นพรอมกันเปนเสร็จพิธี<br />
ตอมาโนราจะ “ลงโรง” คือ ประโคมเครื่องดนตรีลวน<br />
ๆ ประมาณ 12 เพลง จบแลวทํา พิธี<br />
รอง “กาศครู” กลาวคําบูชาพระรัตนตรัย ครูบาอาจารย เทวดาและสิ่งศักดิ์สิทธิ์ตาง<br />
ๆ เริ่มตั้งแตบท<br />
รองที่เรียกวา<br />
“บทขานเอ” “บทหนาแตระ” “บทรายแตระ” “บทเพลงโทน” ดังตัวอยาง เชน<br />
บทขานเอ<br />
รื่นเอยรื่นรื่น<br />
จะไหวนางธรณีผึ่งแผน<br />
เอาหลังมาพิงเปนแทน รองตีนมนุษยทั้งหลาย<br />
ตีนซายรองหญิง ยังเลาตีนขวารองชาย<br />
นาคเจาฤาสาย ขานใหโนเนโนไน<br />
ฯลฯ<br />
บทหนาแตระ<br />
ฤกษงามยามดี ปานี้ชอบยามพระเวลา<br />
ชอบฤกษจึงเบิกโรง ดําเนินราชครูถวนหนา<br />
ราชครูของนอง ลอยแลวใหลองเขามา<br />
ราชครูของขา มาแลวพออยาพนไป<br />
เชิญพอเขามานั่งนี้<br />
ลูกหยายถายที่ใหพอนั่งใน<br />
มาแลวพอยาพนไป มาอยูเหนือเกลาเกษา<br />
ฯลฯ<br />
บทรายแตระ<br />
ลูกกาศราชครูเทานั้นแลว<br />
ผองแผวเปนเพลงพระคาถา<br />
ลูกไหวนางหงสกรงพาลี<br />
ไหวนางธรณีเมขลา<br />
ไหวบริถิวราชา<br />
ภูมาหาลาภมหาชัย<br />
94
ลูกไหวแมโภควดี<br />
ธรณีเนื้อเย็นไดเปนใหญ<br />
ฯลฯ<br />
บทเพลงโทน<br />
ยกหัตถทั้งสองประคองตั้ง<br />
ยกขึ้นเหนือเศียรรัง<br />
ดังดอกปทุมมา<br />
หัตถทั้งสองประคองเศียร<br />
นั่งไหวเวียนแตซาย<br />
ยายไปหาขวา<br />
ไหวมุนีนาถพระศาสดา<br />
พุทธังธัมมังสังฆา ไหวอาจารย<br />
ฯลฯ<br />
โนราบางคณะเมื่อกลาวบทกาศครูจบแลว<br />
โนราใหญจะรองบทหนึ่งที่วาดวยประวัติความ<br />
เปนมาและขั้นตอนการจัดพิธีกรรมโนราโรงครูเรียกวา<br />
“บทบาลีหนาศาล” ดังตัวอยางตอนหนึ่งวา<br />
บอกบาลีขานเอ วาโนเนโนไน<br />
ลักเลงผูใด<br />
ถาพบในตํารา<br />
หากแตงชูเดิมได เหมือนพลายชางงา<br />
ชาติเชื้อโนรา<br />
เปนเถรเมืองคนหนึ่ง<br />
ตั้งพระไตรโลกแลว<br />
พระแกวรําพึง<br />
ยังขัดของขึง สิ่งหนึ่งไมโถก<br />
ไมไดตั้งชาตรี<br />
ไวเปนที่ประโลมโลก<br />
ระงับดับโศก สนุกสบาย<br />
ฯลฯ<br />
จากนั้นจึงกลาวเชิญครูดวยบทชุมนุมครูและบทเชิญครูโนราใหญและผูเขารวมพิธีจะพรอม<br />
กัน กราบครู โดยกราบพรอมกันจํานวน 9 ครั้ง<br />
เมื่อกราบครูแลวโนราใหญจะรํา<br />
“ถวายครู” คือราย<br />
รําดวยบทตาง ๆ ของโนราเพื่อบูชาครู<br />
และ “จับบทตั้งเมือง”<br />
(โนราบางคณะจะจับบทตั้งเมืองในเชา<br />
วันพฤหัสบดี อันเปนวันที่สองของการรําโนราโรงครู)<br />
บทตั้งเมืองหมายถึง<br />
บทรองเพื่อการจับจอง<br />
95
พื้นที่โรงโนราเปนกรรมสิทธิ์ของตนตามความเชื่อของโนราวา<br />
เมื่อครั้งที่เจาชายนอยหรือขุนศรี<br />
ศรัทธา ไดรําโนราถวายพระยาสายฟาฟาดแลว พระองคไดประทานเครื่องตนของพระองคใหเปน<br />
เครื่องแตงตัวโนรา<br />
โดยเหตุดังกลาวโนราไปตั้งตนที่ไหน<br />
โดยเฉพาะการตั้งโรงครูจะตองมีบทตั้ง<br />
เมืองดวย พิธีตั้งเมืองจะใชขันทองเหลืองหรือขันลงหินใบใหญที่เรียกวา<br />
“แมขัน” โดยคว่ําขันลง<br />
แลวเอา ผาขาวปูทับ ใตขันจะมีขาว 3 รวง ใบเฉียงพรา ใบหมากผู<br />
หญาคา หญาเข็ดมอน มัดเขา<br />
ดวยกัน แลวเอามีดโกน หินลับมีด เงินเหรียญ 1 อัน และเทียนชัยใสรวมเอาไว โนราใหญจะใชเทา<br />
ขวาเหยียบขันแลวรําบทตาง ๆ ตั้งแตบทครูสอน<br />
สอนรํา และบทตั้งเมือง<br />
ดังตัวอยางตอนหนึ่งวา<br />
พอตั้งสิ้นตั้งสุด<br />
ตั้งพวกมนุษยไวใตหลา<br />
ตั้งหญิงคนชายคน<br />
ตั้งเปนพืชเปนผลสืบตอมา<br />
ไดตั้งนางเอื้อยเปนเจาเท<br />
เสร็จแลวตั้งนางเอเปนเจานา<br />
พอตั้งนายคงเปนเจาแดน<br />
ตั้งนายไกรพลแสนเฝารักษา<br />
พอตั้งดวงอาทิตยดวงพระจันทร<br />
ตั้งปตั้งเดือนตั้งคืนวันถัดกันมา<br />
ไหวทาวอาทิตยโคจร ไดตั้งเมืองอุดรบิญจา<br />
เขอเมืองของพระองค นับไดหาพันวา<br />
ตรงนี้แปเมืองราชา<br />
นับไวไดหาโยชนปลาย<br />
พวกจีนไทยแขก จายแจกไปทั่วพาวาย<br />
ตั้งรานคาขาย<br />
รองถวายพระพรแจวแจว<br />
หลังจากรําบทตั้งเมืองแลวก็ถือวาเปนเสร็จพิธีในวันแรก<br />
คณะโนราจะชวยกันยกเครื่อง<br />
สังเวย เทริด หนาพราน หนาทาสี ฯลฯ ไปวางไวบนศาลหรือพาไล เพื่อทําพิธีเซนไหวในวันรุงขึ้น<br />
จากนั้นจะเปนการรําทั่วไปของคณะโนรา<br />
เพื่อใหความบันเทิงแกผูมารวมพิธีและชาวบาน<br />
โดยทั่วไป<br />
พิธีกรรมวันที่สอง<br />
คือวันพฤหัสบดี ถือวาเปนวันครู เปนวันประกอบพิธีใหญ ทั้งเพื่อการ<br />
เซนไหวครู แกบน และพิธีกรรมอื่น<br />
ๆ เริ่มตั้งแตลงโรง<br />
กาศครู เชิญครู เชนเดียวกับวันแรกเพียงแต<br />
วันนี้นอกจากจะเชิญครูใหมาชุมนุมแลวจะมีการเซนไหวและแกบนดวย<br />
บทเชิญครูจึงแตกตางไป<br />
จากวันแรกบาง ดังตัวอยางตอนหนึ่งวา<br />
เชิญพอมาไวไว มารับเอาเครื่องบูชา<br />
ลูกแตงที่เกาแตงที่สิบสอง<br />
ลูกแตงรับรองไวทา<br />
96
ลูกแตงไมขัดไมของ พรอมทั้งขาวพองขาวลา<br />
หมากพราวเลาตาล ของคาวของหวานมีนานา<br />
ลูกแตงไมของไมขัด ผาผลัดลูกแตงเอาไวทา<br />
ราชครูของขา เชิญพอมากันใหพรอม<br />
มาเถิดมาแหละ ราชครูอยาแวะอยาออม<br />
เชิญมาใหพรอม มาชุมนุมบนบรรณศาลา<br />
ในขณะที่โนรารองบทเชิญครู<br />
ครูหมอโนราหรือตายายโนราก็จะเขาทรงในรางทรง ซึ่ง<br />
คน<br />
ทรงจะเตรียมตัวเขาทรงอยูบนบานเจาภาพหรือในโรงโนรา<br />
คนทรงจะตองนุงผาโจงกระเบนใสเสื้อ<br />
สีขาวหรือสีอื่น<br />
ๆ มีผาสไบพาดเฉียงซึ่งสวนใหญนิยมผาขาว<br />
และเตรียมเครื่องบูชาครูคือดอกไมธูป<br />
เทียนไปดวย การเขาทรงเรียกวา “จับลง” จะเห็นไดจากอาการผิดปกติของคนทรง เชน มือ แขน ขา<br />
สั่น<br />
ลําตัวโอนเอนไปมา เมื่อเขาทรงเต็มตัวแลว<br />
คนทรงจะจุดเทียนลุกขึ้นรายรําตามเสียงเชิดของ<br />
ดนตรี ลงมาจากบานเจาภาพ หากคนทรงอยูในโรงโนราจะลุกขึ้นรายรําเชนเดียวกัน<br />
ครูหมอโนรา<br />
หรือตายายโนราบางองคก็จะขึ้นไปบนศาลหรือพาไล<br />
เพื่อตรวจดูเครื่องสังเวย<br />
วามี สิ่งใดขาดหรือ<br />
จัดไมถูกตองก็จะทักทวง เจาภาพตองจัดหาหรือแกไขจนเปนที่พอใจ<br />
ครั้นครูหมอโนราหรือตายาย<br />
โนราลงมานั่งยังโรงพิธีแลว<br />
เจาภาพและลูกหลานก็จะเขาไปกราบไหวสอบถามเรื่องราวตาง<br />
ๆ ขอ<br />
ลาภขอพร แลวนัดแนะกับครูหมอโนรา ในเรื่องวันเวลาที่จะรําโรงครูในโอกาสตอไป<br />
สําหรับการรับเครื่องสังเวย<br />
เมื่อทําพิธีเซนไหวนั้น<br />
ครูหมอโนรา หรือตายายโนราในบาง<br />
แหงจะใชเทียนจุดแลวสองวนไปตามเครื่องสังเวย<br />
แลวจะเอาเทียนนั้นจอเขาปาก<br />
หรืออมควันเทียน<br />
โดยทั่วไปเวลาครูหมอโนราหรือตายายโนราเขาทรงในรางทรงเต็มตัว<br />
ก็มักจะใชเทียนจุดไฟแลวจอ<br />
เขาปากเชนกัน เรียกวา “การเสวยดอกไมไฟ” เมื่อถึงเวลาจะออกจากรางทรงดนตรีจะทําเพลงเชิด<br />
คนทรงจะสะบัดตัวอยางแรงแลวทุกอยางกลับสูอาการปกติเรียกวา<br />
“บัดทรง”<br />
สําหรับพิธกรรมในวันนี้หากมีผูมาขอทําพิธีครอบเทริด<br />
โนราใหญและผูชวยอีกสองคนจะ<br />
แตงตัวเปนพิเศษ เรียกวา “แตงพอก” เพื่อทําพิธีครอบเทริดหรือผูกผาใหญ<br />
รวมทั้งผูเขารับการครอบ<br />
เทริดก็จะตองแตงพอกดวย แตยัง ไมตองสวมเทริด การแตงพอกคือการนุงสนับเพลาแลวนุงผาลาย<br />
ตามแบบโนรา เอาผาขาวมา ผืนหนึ่งพับเขาเปนชั้น<br />
ๆ อยางมีระเบียบตามจํานวนเทริดที่ตั้งบนพาไล<br />
และตองจัดพอง ลาใหครบตามจํานวนผาที่พับ เพื่อเซนไหวครูดวย<br />
ผาขาวแตละชั้นจะตองใสหมาก<br />
1 คํา เทียน 1 เลม เงิน 1 บาท ผูเปนชอไว<br />
1 ครั้ง<br />
เอาปลายขางหนึ่งมาแขวนไวขางสะเอว<br />
ตอจากนั้น<br />
97
จึงนุงผาลายโดยปกติของโนราทับลงแลวจึงใสผาหอยหนา<br />
หางหงส เครื่องลูกปด<br />
และสวมเทริด<br />
เพื่อทําพิธีตอไป<br />
การเซนไหวครูหมอโนราหรือตายายโนรา หลังจากรองบทเชิญครูแลว เจาภาพ ชาวบาน<br />
หรือลูกหลานตายายโนราที่บนบานและสัญญาเอาไววาจะแกบนดวยสิ่งของ<br />
ไมวาจะเปนของคาว<br />
หวาน วัตถุเครื่องใชหรือเครื่องแตงตัวโนราก็จะนํามาสงมอบใหกับโนราใหญพรอมพานดอกไม<br />
ธูปเทียน และเงินทําบุญที่เรียกวา<br />
“เงินชาตายาย” ตามที่ไดบนเอาไว<br />
หรือตามกําลังศรัทธาของ แต<br />
ละคน จากนั้นจะจุดเทียนที่เครื่องสังเวย<br />
เทียนบนยอดเทริด เทียนบนศาลหรือพาไล เทียนครูที่ทอง<br />
โรง รวมทั้งจุดเทียนที่เครื่องสังเวยหนาหิ้งบูชาครูหมอโนราบนบานเจาภาพดวย<br />
โนราใหญ ผูรวม<br />
พิธียกพานดอกไมธูปเทียนขึ้นบูชา<br />
จับสายสิญจนพรอมกัน โนราใหญกลาวนําบูชา พระรัตนตรัย<br />
กลาวชุมนุมเทวดา กลาวชุมนุมครูหมอ กลาวคําแกบน เซนไหว และเชื้อเชิญ<br />
ครูหมอโนราหรือตา<br />
ยายโนรา แลวนําเอาหมากพลูมาบริกรรมคาถามอบใหผูมาแกบนทุกคน<br />
คนละ 1 คํา นําไปกินเพื่อ<br />
ความเปนสิริมงคล เรียกวา “หมากจุกอก”<br />
เมื่อเสร็จสิ้นพิธีเซนไหวและแกบนดวย<br />
สิ่งของแลว<br />
โนราทั่วไปจะรําถวายครู<br />
การรําสอด<br />
เครื่องสอดกําไลและพิธีตัดจุก<br />
หลังจากโนราทั่วไปรําถวายครูแลวก็จะมีการรําสอดเครื่องเพื่อใหครู<br />
โนราไดยอมรับการเปนโนรา โดยเฉพาะโนราที่ผานการฝกใหม<br />
ๆ สวนการ รําสอดกําไล หรือ<br />
ไหฺมฺร เปนพิธีกรรมเพื่อรับศิษยเขาฝกการรําโนรา<br />
ทั้งที่เคยหัดรํามาแลวและยังไมเคยหัดรํามากอน<br />
โดยผูปกครองจะนําบุตรหลานของตนมาพรอมพานดอกไมธูปเทียนและเงิน<br />
12 บาท ไปกราบครู<br />
โนรา โนราใหญรับมอบเครื่องบูชาแลวก็จะสอบถามเพื่อยืนยันความสมัครใจและคํายินยอมจาก<br />
ผูปกครอง<br />
จากนั้นนํากําไลมาสวมมือใหประมาณ<br />
3 วง แลวจับมือทั้งสองของเด็กยกขึ้นตั้งวง<br />
เพื่อ<br />
เอาเคล็ดในการรําโนรา สวนการรําสอดเครื่องหรือที่เรียกวา<br />
“จําผา” ผูเขาพิธีตองจัดพานดอกไมธูป<br />
เทียน และเงิน 12 บาท ไปกราบครูโนรา เมื่อไดรับการยืนยันถึงความ<br />
สมัครใจแลวโนราใหญจะรด<br />
น้ํามนตเสกเปาดวยคาถาแลวมอบเครื่องแตงตัวโนราที่เรียกวา<br />
“เครื่องตน”<br />
ใหผูเขาทําพิธีไปแตงตัว<br />
และออกมารําถวายครูโดยการรําบทครูสอน บทสอนรํา ตามเวลาอันสมควร เปนเสร็จพิธี<br />
จากนั้นจึงทําพิธีตัดจุก<br />
โดยผูปกครองนําพานดอกไมธูปเทียน<br />
เงิน 12 บาท มามอบใหโนรา<br />
ใหญพรอมกับตัวเด็ก คณะโนราจะใหเด็กนั่งลงบนผาขาว<br />
โนราใหญและครูหมอโนราองคสําคัญ ๆ<br />
ในรางทรง เชน พระมวงทอง ขุนศรีศรัทธา ทําพิธีรายรําถือไมหวายเฆี่ยนพรายและกริช<br />
พรอมกับ<br />
นําน้ํามนตมาประพรมที่ศีรษะเด็ก<br />
และเอามือจับที่จุกของเด็ก<br />
บริกรรมคาถา ดนตรีเชิด จากนั้นจึงใช<br />
98
กริชตัดจุกของเด็กพอเปนพิธี เสร็จแลวประพรมน้ํามนตอีกครั้ง<br />
สงตัวเด็กใหพอแมหรือผูปกครอง<br />
พาเด็กไปตัดหรือโกนผมจริงตอไป<br />
พิธีครอบเทริดหรือผูกผาใหญ พิธีครอบเทริดหรือผูกผาใหญ จะทําหลังจากพิธีตัดจุกแลว<br />
หากผูเขาพิธียังไมเคยตัดจุกจะตองทําพิธีตัดจุกกอน<br />
เพื่อแสดงวาเปนผูใหญแลว<br />
และจะตองมีอายุ<br />
ครบ 22 ป ยังไมแตงงาน หากแตงงานมาแลวจะตองทําใบหยารางโดยสมมุติกับภรรยาเพื่อไมให<br />
เปนปราชิกตามความเชื่อ<br />
ในอดีตเมื่อครอบเทริดแลวจะตองไปรําโนราใหครบ<br />
3 ครั้ง<br />
เรียกวา “รํา 3<br />
วัด” หรือ “รํา 3 บาน” แลวจึงมาเขาพิธีอุปสมบทจึงถือวาเปนโนราโดยสมบูรณ แตในปจจุบัน<br />
สามารถอุปสมบทไดเลย พิธีครอบเทริดหรือผูกผาใหญ เริ่มโดยผูเขาพิธีจัดพานดอกไม<br />
ธูปเทียน<br />
และเงิน 12 บาท เขาไปกราบครูโนรา โนราใหญจะจัดใหนั่งบนขันสิบสองนักษัตร<br />
ที่วางคว่ําครอบ<br />
ขันอีกใบหนึ่ง<br />
ซึ่งใสน้ํา<br />
มีดโกน หินลับมีด ใบเงิน ใบทองหลาง ใบยอ แตบางแหงเอาใบเงินกับใบ<br />
ทองหลางมาวางซอนกันบนเสื่อกลางโรงใหผูเขาพิธีนั่งบน<br />
เหนือที่นั่งจะผูกเทริดหอยไวโดยมี<br />
สายสิญจนผูกโยงไปใหโนราใหญ ซึ่งตอนนี้เรียกวา<br />
“อุปชฌาย” โนราอีก 2 คน เรียกวา “คูสวด”<br />
เสนหนึ่ง<br />
หากผูเขาพิธีนิมนตพระสงฆมาในพิธีดวย<br />
ก็จะผูกโยงสายสิญจนไปใหพระภิกษุถือไวเสน<br />
หนึ่ง<br />
อีกเสนหนึ่งผูกโยงไปใหบิดามารดาและญาติพี่นองของผูเขาพิธีถือไว<br />
เมื่อจะครอบเทริด<br />
ผูถือ<br />
สายสิญจนทั้ง<br />
3 เสน จะคอย ๆ ผอนเชือกหยอนเทริดลงมา โนราคนใดคนหนึ่งจะจับเทริดใหครอบ<br />
ศีรษะพอดีขณะที่หยอนเทริด<br />
หากไมมีพระภิกษุในพิธีโนราใหญหรือโนราผูชวย<br />
จะสวดมนต<br />
เชนเดียวกับพระใหชยันโต เมื่อเสร็จแลวดายที่ผูกเทริดจะพันเทริดเอาไวจากนั้นโนราใหญก็จะทํา<br />
พิธีมอบเครื่องหมายความเปนโนรา<br />
หรืออุปกรณในการรํา มีพระขรรค หอกแทงเข เปนตน เพื่อ<br />
แสดงวาไดเปนโนราใหญและสามารถประกอบพิธีโนราโรงครูไดตอไป หลังจากนั้นโนราที่ไดรับ<br />
การครอบเทริดจะรําถวายครู โดยเริ่มรําที่นักหรือพนัก<br />
ซึ่งจัดเตรียมไวตั้งแตบทสรรเสริญคุณครู<br />
บท<br />
ครูสอน บทสอนรํา บทประถม และรําทําบทพอเปนพิธี เปนอันแลวเสร็จ<br />
พิธีแกบน ดวยการรําโนราถวายครูและการรําออกพรานหรือจับบทออกพราน หลังจากพิธี<br />
ครอบเทริดแลว โนราหรือชาวบานที่ไดบนบานเพื่อขอความชวยเหลือครูหมอโนราหรือบนบาน<br />
เพราะถูกตายายลงโทษ และไดสัญญาหรือทําทานบนไววาจะแกบน ดวยการรําโนราหรือจับบท<br />
ออกพราน จะมาแกบนกันในตอนนี้<br />
โดยชวงเชาจะแกบนไดเฉพาะผูที่จะแกบนดวยการรําโนรา<br />
เริ่ม<br />
ตั้งแตแตงตัว<br />
แลวนําพานดอกไม ธูปเทียน เงิน 12 บาท หรือตามที่ครูโนรากําหนด<br />
ไปมอบใหโนรา<br />
ใหญหรือครูหมอโนราในรางทรงที่ตนไดบนบานเอาไว<br />
จากนั้นโนราใหญหรือผูชวยจะเปน<br />
ผูนําใน<br />
การรําแลวใหผูแกบนรําตาม<br />
บทที่ใชรําแกบนมี<br />
บทสรรเสริญคุณครู บทครูสอน บทสอนรําซึ่งจะรํา<br />
99
บทตาง ๆ พอเปนพิธี จบแลวไปกราบครูโนราอีกครั้ง<br />
และรับการประพรมน้ํามนต<br />
สวนการแกบน<br />
ดวยการออกรําพรานหรือจับบทออกพราน จะแกบนไดในเวลาที่เลยเที่ยงวันไปแลว<br />
ผูแกบนจะตอง<br />
แตงตัวพรานนําเครื่องบูชามามอบใหโนราใหญ<br />
เชนเดียวกับการแกบนดวยการรําโนรา โนราใหญ<br />
หรือผูชวยจะเปนผูนําในการจับบทออกพรานแลวใหผูแกบนรําตาม<br />
บทที่ใช<br />
เชน บทพระราม บท<br />
ขุนชางขุนแผน เปนตน<br />
พิธีผูกผาปลอย เปนการประกอบพิธีกรรมเพื่อตัดขาดจากความเปนโนรา<br />
และไมถูกครูหมอ<br />
โนราหรือตายายโนราลงโทษ การทําพิธีผูกผาปลอยอาจทําในเวลากลางคืนของวันพฤหัสบดีก็ได ผู<br />
เขาพิธีเตรียมพานดอกไม ธูปเทียน เงิน 12 บาท มามอบใหโนราใหญ กราบขอขมาครูโนราและบอก<br />
ความจําเปนที่ตองเลิกรําโนรา<br />
จากนั้นโนราใหญจะมอบเครื่องแตงตัวโนราใหผูเขาทําพิธีนําไป<br />
แตงตัวแลวออกรําโนราเปนครั้งสุดทายอยางเต็มความสามารถ<br />
จบแลวโนราใหญจะเรียกไปถาม<br />
คํายืนยันอีกครั้ง<br />
จากนั้นโนราใหญบริกรรมคาถาใหตัดขาดจากความเปนโนรา<br />
แลวใหผูเขาพิธี<br />
ออกไปนอกโรงโนราและถอดเครื่องแตงตัวโนราออกแลวนําเครื่องแตงตัวโนราทั้งหมดสงใหโนรา<br />
ใหญโดยตองสงทางขางหลังตนเอง และไมหันไปมองโรงโนราเปนเสร็จพิธีในวันที่สอง<br />
เมื่อเสร็จ<br />
พิธีกรรม ตาง ๆ แลวก็จะเปนการรําทั่วไปเพื่อใหความบันเทิงแกผูชมและถือวาเปนการรําถวายครู<br />
ดวย<br />
พิธีกรรมในวันที่สาม<br />
คือวันศุกรอันเปนวันสุดทายของพิธีกรรมโนราโรงครูใหญ โดยเริ่ม<br />
ตั้งแตลงโรง<br />
กาศครู เชิญครู และรําทั่วไปเพื่อถวายครูเชนเดียวกับวันที่หนึ่งและวันที่สอง<br />
จากนั้น<br />
คณะโนราก็จะรําบทที่เรียกวา<br />
“สิบสองบท สิบสองเพลง” เชน บทสอนรํา บทประถม<br />
บทนางนกจอก บทนกกาน้ํา<br />
บทพระสุธน-นางมโนราห บทไกรทอง ดังตัวอยาง เชน<br />
บทพระสุธน-นางมโนราห<br />
ขอแสดงแจงเรื่องในเบื้องบท<br />
ครบกําหนดสิบสองทํานองสาร<br />
กลาวถึงนางมโนราหปรีชาชาญ สิทธาจารยจะเอาไปเผาไฟ<br />
บทพระรถ-เมรี<br />
นางจึงขึ้นไปวอนแกแมผัว<br />
เปนบุญตัวไดรอดไมตักษัย<br />
ไดปกหลีกหนีแมผัวไป สูเวียงชัยไกรลาสปราสาทนาง<br />
100
ฝายพระรถบทซ้ําทําลูกไม<br />
ไดถามไถแกแมรีไมเหินหาง<br />
ลวงใหกินสุราพูดจากันไปพลาง ถามตางตางนางแจงไมแพรงพราย<br />
ฯลฯ<br />
การเหยียบเสน หลังจากโนรารําบทสิบสองบทสิบสองเพลงแลว ก็จะทําพิธีเหยียบเสน เสน<br />
เปนเนื้องอกที่ขึ้นจากระดับผิวหนังเปนแผน<br />
ถามีสีแดงเรียกวา “เสนทอง” ถามีสีดําเรียกวา “เสนดํา”<br />
เสนไมทําใหเจ็บปวดหรือมีอันตราย เสนอาจจะงอกบนศีรษะ บนใบหนา บางสวนของรางกาย ทํา<br />
ใหดูนาเกลียด ถาเปนกับเด็กเสนอาจจะโตขึ้นตามอายุ<br />
ชาวบานและคณะโนราเชื่อวาเสนเกิดจากการ<br />
กระทําของ “ผีโอกระแชง” หรือ “ผีเจาเสน” หรือเพราะการทําเครื่องหมายของครูหมอโนราหรือตา<br />
ยายโนรา เสนรักษาใหหายไดโดยการเหยียบเสนของโนราในโรงพิธีกรรมโนราโรงครู ดังนั้นผูที่<br />
เปนเสนหรือผูปกครองตองจัดเตรียมเครื่องประกอบพิธีมามอบใหโนราใหญไดแก<br />
ขันน้ําหรือถาด<br />
ใสน้ํา<br />
หมากพลู ธูปเทียน ดอกไม มีดโกน หินลับมีด เงินเหรียญ เครื่องเงินเครื่องทอง<br />
หญาคา หญา<br />
เข็ดมอน รวงขาว และเงิน 32 บาท (ในอดีตใช 12 บาท) จากนั้น<br />
โนราใหญจะเอาน้ําใสขันหรือถาด<br />
พรอมดวยอุปกรณอื่น<br />
ๆ ที่ไดเตรียมมา<br />
ทําพิธีจุดเทียน ชุมนุมเทวดา ชุมนุมครูหมอโนรา ลงอักขระ<br />
ขอมที่หัวแมเทาของโนราใหญ<br />
แลวรําทาแบบเฆี่ยนพราย<br />
หรือ “ทายางสามขุม” มีโนราหรือครูหมอ<br />
โนราในรางทรงรําประกอบโดยถือกริช พระขรรค โนราใหญเอาหัวแมเทาไปแตะตรงที่เปนเสน<br />
แลวเอาหัวแมเทาเหยียบเบา ๆ ตรงที่เปนเสนแลวหันหลังใหผูที่เปนเสน<br />
วาคาถากํากับใน<br />
ขณะเดียวกันโนราหรือครูหมอโนราในรางทรง ก็จะเอากริชพระขรรค ไปแตะที่เปนเสนพรอมกับ<br />
บริกรรมคาถา ทําเชนนี้<br />
3 ครั้ง<br />
เสร็จแลวเอามีดโกน หินลับมีด และของอื่น<br />
ๆ ในขันน้ ําหรือถาดไป<br />
แตะที่ตัวผูเปนเสน<br />
จนครบทุกอยาง เปนเสร็จพิธี จากพิธีกรรมดังกลาวเชื่อวาเสนจะคอย<br />
ๆ หายไป<br />
ถาไมหายก็ใหทําซ้ําอีกจนครบ<br />
3 ครั้ง<br />
เสนจะหายไปในที่สุด<br />
การตัดผมผีชอ ผมผีชอหรือผมที่จับตัวกันเปนกระจุกโดยธรรมชาติเหมือนผูกมัดเอาไว<br />
ตั้งแตแรกคลอด<br />
(ปจจุบันพบนอยมาก) ชาวบานและคณะโนราบางแหงเชื่อวาผมผีชอเกิดจากความ<br />
ตองการของครูหมอโนราหรือตายายโนรา ที่จะทําใหบุคคลบางคนเปนโนราหรือคนทรงครูหมอ<br />
โนราจึงผูกผมเปนเครื่องหมายเอาไว<br />
โดยเฉพาะครูหมอโนราหรือตายายโนราฝายอิสลามไดแก<br />
โตะหัวดํา ยินมูหมี<br />
และลูกสาวของโตะหัวดํา คือ จันจุหรี ศรีจุหรา เชื่อวาถาใครตัดผมนี้ออกดวย<br />
ตัวเองจะเกิดโทษภัย แตแกไดโดยใหโนราใหญตัดออกในพิธีกรรมโนราโรงครู ผมที่ตัดออกแลวให<br />
เก็บไวกับตัวผูเปนเจาของ<br />
เชื่อวาจะเปนของขลังสามารถปองกันอันตรายได<br />
แตโนราใหญจะตองทํา<br />
พิธีขออนุญาตจากครูหมอโนราหรือตายายโนราเสียกอน หากไมอนุญาตแมจะตัดผมออกแลวก็จะ<br />
101
ผูกผมใหมอีก ผูเขาพิธีตองเตรียมพานดอกไม<br />
ธูปเทียน เงิน 12 บาท มามอบใหโนราใหญทางคณะ<br />
โนราจะเตรียมกรรไกร มีดหมอ หรือพระขรรคเอาไว เริ่มพิธีโดยบริกรรมคาถา<br />
ผูเขาพิธี<br />
ปูผาขาว<br />
รองรับผมของตนเอง โนราใหญทําน้ํามนตรรดหัวผูเขาพิธี<br />
แลววา “ทาสามยาง” หรือ “ทายางสาม<br />
ขุม” ตัดผมที่จับตัวกัน<br />
3 ครั้ง<br />
ดวยกรรไกร พระขรรค หรือมีดหมอ เก็บผมที่ตัดออกแลว<br />
3 ครั้ง<br />
เรียกวา “สามหยิบ” มอบใหผูเขาพิธีหรือผูปกครองไปเก็บรักษาไวที่บาน<br />
เชื่อวาหลังจาก<br />
ตัดผมผีชอ<br />
ออกแลว ผมที่งอกขึ้นใหมจะไมผูกกันเปนกระจุกอีกตอไป<br />
การรําคลองหงส ใชรําเฉพาะพิธีครอบเทริดหรือผูกผาใหญและพิธีเขาโรงครูเทานั้น<br />
เพื่อให<br />
พิธีสมบูรณในการรําใชผูรํา<br />
8 คน โดยโนราใหญเปน “พญาหงส” โนราอื่น<br />
ๆ อีก 6 คน เปนหงส<br />
และผูรําเปนพราน<br />
1 คน วิธีสมมุติทองโรงเปนสระอโนดาต ดังความในบทรองกลอนรําคลองหงส<br />
ตอนหนึ่งวา<br />
สอดปกสอดหางไวไว เราหวังจะไปที่สระ<br />
ผูพี่บินกอน<br />
พรอมทั้งหกหลอนรอนตามหลัง<br />
เสร็จแลวมาถึง จับตนไทรอึงแลวจินรจา<br />
ปกษีตีวงรอนลงสระ มาชําระสระสงพระคงคา<br />
จากนั้นจึงรองกลอนบททํานองพญาหงส<br />
ดังตัวอยาง เชน กลอนรําคลองหงสตอนหนึ่งวา<br />
(ทอยติหนิ้งติ้งชาเจาพญาหงสเหอ)<br />
ปกเจาออนออนรอนลงในดงไผ<br />
แลหนาแลตาเจาดีดี<br />
เหตุไหนไปมีผัวเมืองไกล<br />
รอนลงในดงปาไผ<br />
(ทอยติหนิ้งติ้งชาเจาพญาหงสเหอ)<br />
ตอนที่หงสกําลังรองกลอนบททํานองพญาหงส<br />
พรานจะออกมาดอม ๆ มอง ๆ เพื่อเลือก<br />
คลองพญาหงส พอจบบทกลอนพรานเขาจูโจมไลคลองหงส<br />
ดนตรีเชิด หงสวิ่งหนีเปนรูป<br />
“ยันต<br />
เตาเลือน” (เปนยันตที่เขียนหรือลงอักขระบนรูปตัวเตาหรือกระดองเตา<br />
เพื่อใชปองกันตัวปองกัน<br />
เสนียดจัญไร และใหเกิดโชคลาภเมตตากรุณา) นายพรานไลคลองไดพญาหงส พญาหงสใช<br />
102
สติปญญา จนสามารถหลุดจากบวงเปนจบการรํา เชื่อกันวาการรําคลองหงสในโรงครู<br />
ทั้งตัวพญา<br />
หงสคือโนราใหญและผูแสดงเปนพรานมีครูโนราเขาทรงดวย<br />
การรําแทงเข (จระเข) ใชรําเฉพาะในพิธีกรรมโนราโรงครูเทานั้น<br />
โดยจะรําหลังจาก คลอง<br />
หงสแลว มีผูรํา<br />
7 คน โนราใหญจะรําเปน “นายไกร” ที่เหลืออีก<br />
6 คน เปนสหายของนายไกร<br />
อุปกรณมีเข(จระเข) 1 ตัว ทําจากตนกลวยพังลา (กลวยตานี) ตนโต ๆ ขุดใหติดเหงา นํามาแกะสลัก<br />
สวนเหงาใหเปนหัวเข ขาใชหยวกตัดเปนรูปขาแลวใชไมเสียบไว ทําหางดวยทางมะพราว เมื่อเสร็จ<br />
แลวใชไมขนาด 2 คืบ 4 อัน ปกเปนขาหยั่ง<br />
เชื่อกันวา<br />
คนที่จะทําตัวจระเขนั้นจะตองเปนผูมีความรู<br />
ทางเวทยมนตรคาถา เพราะหลังจากทําตัวจระเขเสร็จแลวจะตองทําพิธีบรรจุธาตุ เรียกวิญญาณไป<br />
ใส เบิกหูเบิกตาเรียกเจตภูติไปใส หากทําไมถูกตอง ก็อาจเปนเสนียดจัญไรแกตนเอง กอนนําเขาพิธี<br />
คนทําจระเขตองทําพิธีสังเวยครูดวยหมากพลู ดอกไม ธูปเทียน และเหลาขาว แลวนําไปวางขางโรง<br />
โนราดานตะวันตก ใหจระเขหันหัวไปทางทิศหรดี หากหันหัวไปทางทิศอีสานโนราจะไมแทง บน<br />
ตัว หัว และหางจระเขติดเทียนไวตลอด ดานหนาโรงที่จะไปแทงเข<br />
จะตองเอาหยวกกลวยพังลา<br />
(กลวยตานี) 3 ทอน มาทําเปนแพเพื่อใหโนราเหยียบกอนออกไปแทงเข<br />
นอกจากนี้หอก<br />
7 เลม<br />
เรียกชื่อตางกัน<br />
เชน หอกพิชัย คอกระบวย ใบตะกง ปานฉนะ เปนตน การรําแทงเขจะเริ่มดวยโนรา<br />
ใหญจุดเทียนตรงบายศรีและที่ครู<br />
แลวขึ้นบทเพลงโทน<br />
(จับบทไกรทอง) เนื้อความเปนการทําขวัญ<br />
นายไกร และการละเลนในพิธีทําขวัญดังตัวอยางตอนหนึ่งวา<br />
วันเสารเกาชั้นตาครูลั่นโหมง<br />
ใหไกรทองเขาโรงพระพิธี<br />
พรอมดวยบิดรและมารดา ใหญาติวงศานั่งใกลบายศรี<br />
ตาครูจุดเทียนเวียนแวนหวี วาดไวเกาที่รองเชิญขวัญ<br />
หมูพวกขุนโขนคนงาน<br />
หัวลานนมยานแลนไปพลัน<br />
มวยออกรํางาตั้งทาขัน<br />
สองเทาประจัญกันเขาลอง<br />
พวกแขกโลหิตถือกริชวี มือจับกระบี่ตีกระบอง<br />
มารํากระบี่ตีไมสอง<br />
นั่งยองมองรับเขาจับกัน<br />
แสนสนุกครึกครื้นเจ็ดคืนวัน<br />
มาเลนงานทําขวัญเจาไกรทอง<br />
จากนั้นโนราจะเปลี่ยนเรื่องมาจับเรื่องราวฝายชาละวันวา<br />
เกิดนิมิตฝนประหลาดจึงตองไป<br />
หาพระอัยกาใหเปนผูทํานายฝน<br />
พระอัยกาไดทํานายฝนใหวาเปนลางรายจะตองถึงแกชีวิต จากนั้น<br />
ดนตรีทําเพลงเชิด โนราวาบทสัดดีใหญ รายรําดวยทารําที่แสดงอํานาจองอาจสงางามแลวออกจาก<br />
103
โรงไปแทงเข กอนออกจากโรงบริกรรมคาถาแทงเข โดยเอาหัวแมเทากดพื้นแลวกลาววา<br />
“พุทธัง<br />
ระงับจิต ธัมมัง ระงับใจ สังฆัง สูไป ตัวสูคือทาน ตัวกูคือพระกาล ธัมมัง พุทธัง อะระหัง สูอยาอื้อ<br />
บรรดาศัตรู เหยียบดิน กินน้ํา<br />
หายใจเขาออกตองแสงพระอาทิตย พระจันทร ทํารายแกขาพเจาไมได<br />
มีญาเตร จาเม ปวิสติ”<br />
ตอจากนั้นโนราออกจากโรงใชเทาเหยียบแพหยวก<br />
แลวกลาว บริกรรมคาถาวา “นางณีเจา<br />
ขา ตัวยังหรือไม สังขาตั้ง<br />
โลกังชา นาติ ติโล กาวิทู ขาพเจาจะออกไป อยาใหมีภัยอันตราย พุทธัง<br />
ระงับจิต ธัมมัง ระงับใจ สังฆัง สูไป ตัวสูคือทาน ตัวกูคือพระกาล อัมมิพุทธัง อะระหัง สูอยาอื้อ<br />
บรรดาศัตรู เหยียบดินกินน้ํา<br />
หายใจเขาออก ตองแสงอาทิตยพระจันทร ทํารายแกขาไมได มาอยูแก<br />
ขาพเจาใหหมด” จากนั้นโนราใหญผูรําเปนสหายนายไกร<br />
ครูหมอโนรา ก็รายรําไปยังตัวจระเข แลว<br />
โนราใหญกลาวบริกรรมคาถากํากับวา “โอมธรณีสาร กูคือผูผลาญ<br />
อุบาทวใหไดแกเจาไหร จังไหร<br />
ใหไดแกนางธรณี สิทธี ไดแกตัวกู” แลวจึงใชหอกแทงเข เอาเทาถีบใหเขหงายทอง โนราคนอื่น<br />
ๆ ก็<br />
ใชหอกแทงเขตอจากโนราใหญ แลววาบทปลงอนิจจัง กรวดน้ําใหชาละวัน<br />
จบแลววาคาถาถอน<br />
เสนียดจากเข เปนอันจบกระบวนรํา<br />
เมื่อรําบทแทงเขแลวคณะโนรากลับเขาโรงโนรา<br />
จากนั้นโนราใหญจึงรองบท<br />
“ชาครูหมอ”<br />
หรือ “ชาตายาย” เพื่อเปนการบูชาครูหมอโนราหรือตายายโนรา<br />
โดยเจาภาพลูกหลานตายายโนราจะ<br />
นําเงินบูชาครูตามกําลังศรัทธาเรียกวา “เงินชาครูหมอตายาย” เพื่อทําบุญอุทิศสวนกุศลไปให<br />
ครู<br />
หมอโนราหรือตายายโนรา โนรารองบทชาครูหมอพรอมกับขอพรครูหมอโนราหรือตายายโนรา<br />
ใหแกเจาภาพและลูกหลานตายายโนรา ดังตัวอยางบทชาครูหมอตอนหนึ่งวา<br />
สุขีสุขี รอยปอยามีความเจ็บไข<br />
ความชั่วอยาเขามาใกล<br />
ความไขใหไกลกายา<br />
ลูกหลานยกยางไปขางไหน ตายายตามไปชวยรักษา<br />
ลูกหลานจะไปทําไร ใหขาวงามไดเทียมปลายปา<br />
เจาทองแสแท ดีแกะดีเคียวไมเกี่ยวเอา<br />
ขาวงามไดเทียมภูเขา ไดเมล็ดเจ็ดเกวียน<br />
เจาทองผมหนอ ลากมาดวยลอดวยเกวียน<br />
ตอจากบทชาครูหมอตายายและลูกหลานไดอุทิศสวนกุศลไปใหครูหมอโนราหรือตายาย<br />
104
โนราแลว โนราใหญจะรองบท “สงครู” เพื่อสงครูหมอโนราหรือตายายโนรากลับ<br />
ดังตัวอยาง บท<br />
รองตอนหนึ่งวา<br />
ซายมาแลวพวกเรา ใบไมมันเหงาเหงาไปทั้งปา<br />
ซายแลวเวลา พวกโนราจะลาโรง<br />
ไมอาจบาไปตามนอง เหมือนเจาพลายทองตามโขลง<br />
ชางไปไมลืมโรง โขลงไปไมลืมนองหนา ตัดวารองสง ทุกองคพระเทวดา<br />
แรกเชาเชิญมา ถึงเวลารองสงใหพอไป<br />
ไปหนาใหมีลาภ ลูกอยูหลังใหมีชัย<br />
เชิญไปพอไป สงเทียนทางสองแพรก<br />
แพรกหนึ่งไปไทย<br />
แพรกหนึ่งไปแขก<br />
ถึงทางสองแพรก แยกไปเถิดพระเทวดา<br />
เสร็จจากสงครูหมอโนราหรือตายายโนราแลวโนราใหญก็จะทําพิธี“ตัดเหฺมฺรย”(ตัด<br />
ทานบน) ซึ่งเปนพิธีตัดเครื่องบูชาและเครื่องเซนไหวตายายใหขาดแยกจากกัน<br />
เปนเคล็ดวา<br />
“เหฺมฺรย” หรือ พันธะสัญญาที่เคยใหไวแกครูหมอโนราหรือตายายโนราไดขาดกันแลว<br />
สิ่งที่โนรา<br />
ใหญตัดไดแก บายศรีทองโรง เชือกมัดขื่อโรงจากบนศาลหรือพาไล<br />
3 ตับ เชือกผูกผาเพดาน ศาล<br />
หรือพาไล 1 มุม เชือกผูกผาเพดานทองโรง 1 มุม และหอเหฺมฺรย ซึ่งวางอยูบนศาลหรือพาไล<br />
วิธี<br />
ตัดเหฺมฺรยโนราใหญจะถือมืดหมอ 1 เลม เทียน 1 เลม หมากพลู 1 คํา ไวในมือขวาแลวรําทา<br />
ตัดเหฺมฺรย โดยตัดแตละอยางที่กลาวมาแลวไปตามลําดับ<br />
ขณะที่ตัดจะวาคาถากํากับไปดวย<br />
เสร็จ<br />
แลวเก็บเครื่องบนศาลหรือพาไลไปวางไวนอกโรง<br />
ทําพิธีพลิกสาดพลิกหมอน รําบนสาด แลวถอด<br />
เทริดออก เปนอันเสร็จพิธีการรําโนราโรงครู แตหากเจาภาพบนครูหมอโนราหรือตายายโนราเอาไว<br />
วาจะแกบนดวยหัวควาย โนราใหญก็จะทําพิธีแกบนให พิธีแกบนดวยหัวควายหรือที่เรียกวา<br />
“การ<br />
รําถีบหัวควาย” มีอยู<br />
3 ลักษณะดวยกัน คือ<br />
การรําถีบหัวควาย ชาวบานและคณะโนราเชื่อวาครูหมอโนราหรือตายายโนราที่ตองแกบน<br />
ดวยหัวควายคือ “ทวดเกาะ” คําวาเกาะตามความเขาใจของชาวบานวาเปนสถานที่ศักดิ์สิทธิ์หรือเปน<br />
ที่อยูของสิ่งศักดิ์สิทธิ์<br />
เชน ทวดงู ทวดเสือ เปนตน แตบางแหงเชื่อวาเปนพิธีกรรมเพื่อบูชา<br />
“ผีแชง”<br />
ซึ่งเปนผีจําพวกหนึ่งทําหนาที่ประจําเสาและเฝาโรงโนรา<br />
ผูแกบนจะนําหัวควายที่ฆาแลวมาตมหรื<br />
อยางใหสุก จัดถาดเพื่อวางหัวควายโดยมีผาขาวปูรองในถาดแลวนําไปตั้งไวบนศาลหรือพาไลใน<br />
105
วันพฤหัสบดี วันศุกรเอาหัวควายลงมาวางไวที่พื้นโรงผูกติดกับเสาโรงที่อยูใกลศาลหรือพาไล<br />
หลังจากโนราใหญทําบทคลองหงสและแทงเขแลว ก็ขึ้นไปเซนไหวครูหมอโนราบนศาลหรือพาไล<br />
พรอมดวยตัวแทนเจาภาพ สวนคนอื่นจับดายสายสิญจนที่ตอลงมาจากศาลหรือพาไล<br />
เสร็จแลวดึง<br />
สายสิญจนไปพันที่เขาควายและจุดเทียนบนหัวควาย<br />
โนราใหญจับบท “ทรพี” จบแลวบริกรรม<br />
คาถา รําทายางสามขุมใชมีดหมอหรือดาบฟนที่หัวควายเพื่อตัดดายสายสิญจน<br />
แลวจึงใชเทาถีบหัว<br />
ควายใหออกไปนอกโรงครู เปนเสร็จพิธี<br />
การรําฟนหัวควาย เปนการแกบนดวยหัวควายเชนเดียวกันแตทําพิธีหรือรําฟนหัวควาย พิธี<br />
ฟนหัวควายทําเหมือนกับการรําโรงครูแกบนทั่วไป<br />
แตเจาภาพตองฆาควายแลวเอามาวางไวที่หนา<br />
โรงโนราทั้งตัว<br />
เมื่อโนรารําโรงครูจนครบ<br />
3 วัน แลวจึงออกจากโรงไป เปนการจบการรําโนรา โรง<br />
ครู แลวกลับเขาอีกครั้งเพื่อทําพิธีฟนหัวควายหรือรําฟนหัวควายโดยใชมีด<br />
“อายแดง” (มีดพราชนิด<br />
หนึ่ง<br />
หัวตัดเฉียง ดามสั้น<br />
ปลายดามโคงลง) ที่ลงอักขระอาคมแลว<br />
มาเปนอาวุธสําหรับฟน โนราจับ<br />
บททรพีเชนเดียวกับการรําถีบหัวควาย บริกรรมคาถาแลวรําทายางสามขุมไปฟนที่หัวควายวาบท<br />
อนิจจัง เปนเสร็จพิธี<br />
การรําบายหัวควาย เปนการแกบนดวยหัวควายเชนเดียวกับการรําถีบหัวควาย แตเมื่อรํา<br />
โนราโรงครูครบ 3 วันแลว โนราก็จับบททรพีแลวใชมือและเทาชี้ไปที่หัวควาย<br />
บริกรรมคาถา หัน<br />
หัวควายใหเบนไปจากทิศเดิม เรียกพิธีกรรมนี้วา<br />
“บายหัวควาย” เชนหัวควายหันหนาไปทางทิศ<br />
อีสาน เมื่อทําพิธีบายแลวใหหัวควายหันหนาไปทางทิศหรดี<br />
เปนตน<br />
สรุปไดวาประเพณีการรําโนราโรงครูยังคงมีบทบาทและหนาที่ตอการตอบสนองความ<br />
ตองการและชวยแกไขปญหาใหกับคนในสังคมทั้งดานรางกายและจิตใจ<br />
รวมทั้งมีบทบาทสําคัญตอ<br />
ระบบความเชื่อและความรูสึกนึกคิดของประชาชนในภาคใต<br />
ปญหาตาง ๆ ของคนในสังคม ไมวา<br />
เปนปญหาดานเศรษฐกิจ สังคม การเมือง และปญหาอื่น<br />
ๆ เชน การเจ็บปวย การขาดที่พึ่ง<br />
และการ<br />
ขาดความมั่นคงในชีวิต<br />
ซึ่งในที่สุดไดกลายมาเปนปญหาความเดือดรอนทางใจ<br />
หรือที่เรียกวาปญหา<br />
ทางจิตวิทยาของประชาชน ในเมื่อโนราโรงครู<br />
ความเชื่อ<br />
และพิธีกรรมในโนราโรงครูสามารถ<br />
ตอบสนองความตองการ และชวยแกปญหาความเดือดรอนทางใจของประชาชนในสังคมนั้น<br />
ๆ ได<br />
ระดับหนึ่ง<br />
องคประกอบตาง ๆ ที่กลาวมาแลว<br />
จึงมีสวนสําคัญอยางยิ่งในการสงเสริมใหโนราโรงครู<br />
หรือประเพณีการรําโนราโรงครู ยังคงมีบทบาทและหนาที่และดํารงอยูไดในสังคมปจจุบัน<br />
106
ความเชื่อเกี่ยวกับการรําโนราและพิธีโนราโรงครู<br />
ความเชื่อเกี่ยวกับโนราของชาวบาน<br />
คณะโนรา ลูกหลานตายายโนรา อันเปนสาเหตุสําคัญ<br />
ที่ทําใหมีการประกอบพิธีกรรมโนราโรงครูกลาวโดยสรุปไดดังนี้<br />
ความเชื่อเกี่ยวกับครูหมอโนรา<br />
ครูหมอโนราคือบูรพาจารยโนราและบรรพบุรุษของโนราที่ลวงลับไปแลว<br />
บางแหงเรียกวา<br />
“ตายายโนรา” มี พระเทพสิงขร ขุนศรีศรัทธา พระมวงทอง แมศรีมาลา แมนวลทองสําลี เปนตน<br />
โนราเชื่อวาครูหมอโนราหรือตายายโนราเหลานี้ยังมีความผูกพันกับลูกหลานและผูมีเชื้อสายโนรา<br />
หากลูกหลานเพิกเฉยไมเคารพบูชา ไมเซนไหว ก็จะไดรับการลงโทษจากครูหมอโนราดวยวิธีการ<br />
ตาง ๆ เชน ทําใหเจ็บปวยกระเสาะกระแสะ เรียกวา “ครูหมอยาง” หรือ “ตายยาง” จะแกไดดวยการ<br />
บนบานบวงสรวง อนึ่ง<br />
ถาจะใหครูหมอโนราหรือตายายโนราชวยเหลือในกิจบางอยาง ก็ทําไดโดย<br />
การบนบานหรือบวงสรวงเชนกัน จากความเชื่อนี้<br />
ทําใหเกิดพิธีกรรมโนราโรงครู ซึ่งในพิธีนี้มีการ<br />
เชิญครูหมอโนราหรือตายายโนราเขาทรงรับเครื่องสังเวย<br />
และมีการรําถวายครู<br />
ความเชื่อเรื่องไสยศาสตร<br />
การรําโนราและการประกอบพิธีกรรมโนราโรงครูจะเกี่ยวของกับความเชื่อไสยศาสตร<br />
เชน เวทยมนตรคาถา การทําและปองกันคุณไสย เชื่อเรื่องเทพเจาและสิ่งศักดิ์สิทธิ์<br />
เชื่อเรื่องโชคลาง<br />
เชื่อเรื่องอํานาจเรนลับของโนราใหญในขณะทําพิธีโนราโรงครู<br />
เชน เชื่อวาสามารถติดตอควบคุม<br />
วิญญาณตาง ๆ ได สามารถปราบผีเจาเสนได เปนตน<br />
ความเชื่อเรื่องแกบน<br />
ชาวบานและคณะโนราเชื่อวา<br />
การบนและการแกบนครูหมอโนราหรือตายายโนรา จะทํา<br />
ใหตนเองไดรับความชวยเหลือในสิ่งที่ปรารถนา<br />
และพนจากความทุกขความเดือดรอนตาง ๆ การ<br />
บนบานและการแกบนมีทั้งเกิดจากความตองการใหครูหมอโนราหรือ<br />
ตายายโนราชวยเหลือ เชน<br />
บนใหมีงานทํา เขาศึกษาตอในระดับสูงได หายจากการเจ็บไขไดปวย เปนตน และบนเพราะถูกครู<br />
107
หมอโนราลงโทษดวยสาเหตุตาง ๆ เชน ลูกหลานเพิกเฉยไมเคารพ นับถือ ตองการใหลูกหลานรํา<br />
โนราหรือเปนรางทรง เปนตน<br />
ความเชื่อเรื่องการผูกผาปลอย<br />
ชาวบานและคณะโนราเชื่อวาผูที่เปนโนราหรือเชื้อสายโนราหากมีความประสงคจะเลิกรํา<br />
โนราตัดขาดจากเชื้อสายโนรา<br />
โดยไมถูกครูหมอโนราหรือตายายโนราลงโทษ จะตองมาใหโนรา<br />
ใหญทําพิธีผูกผาปลอยใหในโรงพิธีโนราโรงครู จึงจะตัดขาดจากความเปนโนราและเชื้อสายโนรา<br />
ได<br />
ความเชื่อเรื่องการตัดจุก<br />
ชาวบานบางสวนยังนิยมใหบุตรหลานไวจุก ไมวาจะไวตามประเพณีหรือไดบนบานเอาไว<br />
กับครูโนรา เมื่อเด็กยางเขาวัยหนุมสาว<br />
คือ ชายอายุ 13 ป หญิงอายุ 11 ป ก็จะนําบุตรหลานของตน<br />
มาใหโนราใหญตัดจุกใหในพิธีโนราโรงครู เพราะเชื่อวาโนรา<br />
โรงครูเปนพิธีกรรมที่ขลังและ<br />
ศักดิ์สิทธิ์<br />
และโนราใหญมีอํานาจเรนลับ มีคาถาอาคมแกกลาจะเปนสิริมงคลแกเด็ก และตัดขาดจาก<br />
“เหมฺรฺย” หรือ ทานบน ที่ใหไวกับครูโนราได<br />
ความเชื่อเรื่องการเหยียบเสน<br />
ชาวบานและคณะโนราเชื่อวาเสนเกิดจากการกระทําของ<br />
ผีเจาเสน ผีโอกระแชง หรือเพราะ<br />
ครูหมอโนรา หรือตายายโนรา ตองการใหเด็กคนนั้นรําโนรา<br />
จึงทําเครื่องหมายเอาไว<br />
จะหายไดก็<br />
ตอเมื่อโนราใหญทําพิธีเหยียบเสนใหในพิธีกรรมโนราโรงครู<br />
ความเชื่อเรื่องการตัดผมผีชอ<br />
ชาวบานและคณะโนราเชื่อวาผมผีชอที่จับกันเปนกระจุกหรือเหมือนผูกมัดไวตั้งแตกําเนิด<br />
เปนเพราะครูหมอโนราหรือตายายโนราตองการใหคนหนึ่งคนใดเปนโนราหรือคนทรง<br />
ครูหมอจึง<br />
ผูกผมเปนเครื่องหมายเอาไว<br />
จะแกไดโดยใหโนราใหญเปนผูตัดในพิธีกรรมโนราโรงครู<br />
เชื่อวาผมที่<br />
ตัดออกจะเปนของขลังสําหรับเจาของและผมที่งอกขึ้นใหมจะไมเปนกระจุกอีก<br />
108
ความเชื่อเรื่องการรําถีบหัวควาย<br />
การรําถีบหัวควาย ปนวิธีการแกบนของครูหมอโนราหรือตายายโนรา โดยใชหัวควายหรือ<br />
เนื้อควายที่ฆาแลวเปนเครื่องเซนไหว<br />
ชาวบานและคณะโนราเชื่อวาครูหมอหรือ<br />
ตายายโนราที่ตอง<br />
แกบนดวยหัวควายคือ “ทวดเกาะ” และพวก “ผีแชง” การแกบนทําได 3 วิธี คือ การรําถีบหัวควาย<br />
การรําฟนหัวควาย การรําบายหัวควาย<br />
ความเชื่อเรื่องการรําสอดเครื่องสอดกําไล<br />
ชาวบานและคณะโนราเชื่อวา<br />
ผูที่ตองการจะ<br />
ไดรับการยอมรับในการเปนโนราจากครู<br />
โนรา จะตองไดผานพิธีการรําสอดเครื่องหรือที่เรียกวา<br />
“จําผา” สวนผูที่ตองการจะฝากตัวเปนศิษย<br />
ของโนรา ทั้งที่เคยหัดรําโนรามาแลวหรือไมเคยหัดรํามากอน<br />
จะตองทําพิธีสอดกําไลหรือสอด<br />
ไหมฺร เพื่อใหครูรับไวเปนศิษยนั่นเอง<br />
ความเชื่อเรื่องการรักษาอาการปวยไข<br />
ชาวบานและคณะโนราเชื่อวาครูหมอและพิธีกรรมโนราโรงครูสามารถรักษาอาการปวยไข<br />
ที่มาจากความผิดปกติของรางกาย<br />
โรคภัยหรือเกิดจากการกระทําของครูหมอโนรา ดวยการบนบาน<br />
การรักษาทางยาหรือเวทยมนตรคาถาโดยผานโนราหรือคนทรงครูหมอโนรา<br />
ความเชื่อเรื่องการเขาทรงหรือรางทรง<br />
ชาวบานและคณะโนราเชื่อวา<br />
วิญญาณของผีบรรพบุรุษและครูตนโนรา ที่เรียกวาครูหมอ<br />
โนราหรือตายายโนราสามารถติดตอกับลูกหลานได โดยผานศิลปนคือโนราโดยเฉพาะโนราใหญ<br />
และการเขาทรงในรางของครูหมอโนราองคนั้น<br />
ๆ<br />
ทารําของโนรา<br />
ทารําของโนราไมมีกฏเกณฑตายตัววาทุกคนหรือทุกคณะจะตองรําเหมือนกัน เพราะการรํา<br />
โนรา คนรําจะบังคับเครื่องดนตรี<br />
หมายถึงคนรําจะรําไปอยางไรก็ไดแลวแตลีลา หรือความถนัด<br />
109
ของแตละคน เครื่องดนตรีจะบรรเลงตามทารํา<br />
เมื่อผูรําจะเปลี่ยนทารําจากทาหนึ่งไปยังอีกทาหนึ่ง<br />
เครื่องดนตรีจะตองสามารถเปลี่ยนเพลงไดตามคนรํา<br />
ความจริงแลวทารําที่มีมาแตกําเนิดนั้นมีแบบ<br />
แผนแนนอน โดยเฉพาะอยางยิ่งทารําในบทครูสอนสอนรํา<br />
และบทประถม ทารําเมื่อไดรับการ<br />
ถายทอดมาเปนชวง ๆ ทําใหทารําที่เปนแบบแผนดั้งเดิทเปลี่ยนแปลงไป<br />
เพราะหากจะประมวลทา<br />
รําตาง ๆของโนราแลว จะเห็นวาเปนการรําตีทาตามบทที่รองแตละบท<br />
การตีทารําจามบทรองนี้<br />
เองที่เปนประเด็นหนึ่งที่ทําใหทารําเปลี่ยนแปลงและแตกตางกันออกไป<br />
เพราะทารําที่ตีออกมานั้น<br />
ขึ้นอยูกับความสามารถของผูรําวาบทอยางนี้จะตีทาอยางไร<br />
ทารําที่ถือเปนแบบแผนมาแตเดิมอันเปนที่ยอมรับของผูรําโนราจะตองมีพื้นฐานเบื้องตน<br />
ดังนี้<br />
1. การทรงตัวของผูรํา<br />
ผูที่จะรําโนราไดสวยงามและมีสวนถูกตองอยูมากนั้น<br />
จะตองมี<br />
พื้นฐานการทรงตัว<br />
ดังนี้<br />
- ชวงลําตัว จะตองแอนอกอยูเสมอ<br />
หลังจะตองแอนและลําตัวยื่นไปขางหนา<br />
ไมวาจะรํา<br />
ทาไหน หลังจะตองมีพื้นฐานการวางตัวแบบนี้เสมอ<br />
- ชวงวงหนา วงหนาหมายถึงสวนลําคอจนถึงศีรษะ จะตองเชิดหนาหรือแหงนขึ้น<br />
เล็กนอยในขณะรํา<br />
- การยอตัว การยอตัวเปนสิ่งสําคัญอยางยิ่ง<br />
การรําโนรานั้นลําตัวหรือทุกสวนจะตองยอ<br />
ลงเล็กนอย นอกจากยอลําตัวแลว เขาก็จะตองยอลงดวย<br />
- สวนกน จะตองงอนเล็กนอย ชวงสะเอวจะตองหัก จึงจะทําใหแลดูแลวสวยงาม<br />
2. การเคลื่อนไหว<br />
นับวาเปนสิ่งจําเปนอีกอยาง<br />
เพราะการรําโนราจะดีไดนั้น<br />
ในขณะที่<br />
เคลื่อนไหวลําตัว<br />
หรือจะเคลื่อนไหวสวนใดสวนหนึ่งก็ดี<br />
เชน การเดินรํา ถาหากสวนเทาเคลื่อนไหว<br />
ชวงลําตัวจะตองนิ่ง<br />
สวนบนมือและวงหนาจะไปตามลีลาทารํา ทารําโนราที่ถือวาเปนแมทามาแต<br />
เดิมนั้นคือ<br />
" ทาสิบสอง<br />
ทาสิบสองของโนราแตละคน แตละคณะ อาจจะมีทารําไมเหมือนกัน ซึ<br />
่งอาจจะไดรับการ<br />
สอนถายทอดมาไมเหมือนกัน บางตํานานบอกวามีทากนก ทาเครือวัลย ทาฉากนอย ทาแมงมุมชัก<br />
ใย ทาเขาควาย บางตํานานบอกวามีทายืนประนมมือ ทาจีบไวขาง ทาจีบไวเพียงสะเอว ทาจีบไว<br />
110
เพียงบา ทาจีบไวขางหลัง ทาจีบไวเสมอหนา อยางไรก็ตามมีการตั้งขอสันนิษฐาน<br />
กันวาทาพื้นฐาน<br />
ของโนรานาจะมีมากกวานี้<br />
สังเกตไดจากทาพื้นฐานในบทประถมซึ่งถือกันวาเปนแมบทของโนรา<br />
จึงไมสามารถระบุลงไปไดวาทารําพื้นฐานมีทาอะไรบาง<br />
ทารําพื้นฐานของโนรา<br />
1. ทารําบทครูสอน เปนทาประกอบคําสอนของครูโนรา เชน สอนใหตั้งวงแขน<br />
เยื้องขา<br />
หรือเทา สอนใหรูจักสวมเทริด<br />
สอนใหรูจักนุงผาแบบโนรา<br />
ทารําในบทครูสอนนี้นับเปนทา<br />
เบื้องตนที่สอนใหรูจักการแตงกายแบบโนรา<br />
หรือมีทาประกอบการแตงกาย เชน<br />
- ทาเสดื้องกรตองา<br />
เปนการสอนใหรูจักการกรายแขน<br />
หรือยื่นมือรํานั่นเอง<br />
- ทาครูสอนใหผูกผา เปนการสอนใหนุงผาแบบโนรา<br />
เวลานุงนั้นตองมีเชือกคอยผูก<br />
สะเอวดวย<br />
- ทาสอนใหทรงกําไล คือสอนใหผูที่จะเริ่มฝกรําโนรา<br />
รูจักสวมกําไลทั้งมือซายและมือ<br />
ขวา<br />
- ทาสอนใหครอบเทริดนอย คือสอนใหรูจักสวมเทริด<br />
การครอบเทริดนอยนั้นจะเปรียบ<br />
แลวก็เหมือนกับการบวชสามเณร สวนการครอบเทริดใหญหรือพิธีครอบครูเปรียบเหมือนการ<br />
อุปสมบทเปนพระ ซึ่งการครอบเทริดนอยจะไมมีพิธีรีตรองอะไรมากนัก<br />
- ทาจับสรอยพวงมาลัย คือทาที่สอนใหรูจักเอามือทําเปนพวงดอกไมหรือชอดอกไม<br />
- ทาเสดื้องเยื้องขางซาย-ขวา<br />
ทั้งสองทานี้เปนทาที่สอนใหรูจักการกรายขาทั้งขางซาย<br />
และขางขวา<br />
- ทาถีบพนัก คือทารําที่เอาเทาขางหนึ่งถีบพนัก<br />
( ที่สําหรับนั่งรํา<br />
) แลวเอามือรํา<br />
2. ทารํายั่วทับ<br />
หรือ รําเพลงทับ เปนการรําหยอกลอกันระหวางคนตีทับกับคนรํา โดยคนรํา<br />
จะรํายั่วใหคนตีทับหลงไหลในทารํา<br />
เปนทารําที่แอบแฝงไวดวยความสนุกสนานและตื่นเตน<br />
โดยผู<br />
รําจะใชทารําที่พิสดาร<br />
เชน ทามวนหนา มวนหลัง ทาหกคะเมนตีลังกา ซึ่งก็แลวแตความสามารถ<br />
ของผูรําที่จะประดิษฐทารําขึ้นมา<br />
เพราะทารําไมไดตายตัวแนนอน เครื่องดนตรีจะเนนเสียงทับเปน<br />
สําคัญ<br />
111
3. ทารํารับเทริด หรือ รําขอเทริด เปนการรําเพื่อผอนคลายความตึงเครียด<br />
เพราะการรํารับ<br />
เทริดนิยมรําหลังจากมีการรําเฆี่ยนพรายหรือรําเหยียบลูกมะนาวเสร็จแลว<br />
เพราะการรําเฆี่ยนพราย<br />
หรือรําเหยียบลูกมะนาวเปนการรําที่ตองใขคาถาอาคม<br />
ผูชมจะชมดวยความตื่นตะลึงและอารมณ<br />
เครียดตลอดเวลาที่ชม<br />
แตการรําขอเทริดเปนการรําสนุก ๆ หยอกลอกันระหวางคนถือเทริดหริอตัว<br />
ตลกกับคนขอเทริดคือโนราใหญที่ตองรําดวยลีลาทาที่สวยงาม<br />
นอกจากมีทารําแลว ยังมีคําพูด<br />
สอดแทรกโตตอบกันดวย การรําขอเทริดนี้ตัวตลกจะเดินรําถือเทริดออกมากอน<br />
แลวคนขอจะรํา<br />
ตามหลังออกมาโดยคนขอยังไมไดสวมเทริด การรําขอเทริดจะใชเวลารําประมาณ 30 - 45 นาที<br />
จากการศึกษาผูวิจัยพบวาทารําของโนราที่เปนหลัก<br />
ๆ นั้นมีประมาณ<br />
83ทารํา ดังนี้<br />
ทาประถม<br />
1. ตั้งตนเปนประถม<br />
2. ถัดมาพระพรหมสี่หนา<br />
3. สอดสรอยหอยเปนพวงมาลา<br />
4. เวโหนโยนชา<br />
5. ใหนองนอน<br />
6. พิสมัยรวมเรียง<br />
7 เคียงหมอน<br />
8. ทาตางกัน<br />
9. หันเปนมอน<br />
10. มรคาแขกเตาบินเขารัง<br />
11. กระตายชมจันทร<br />
12. จันทรทรงกลด<br />
13. พระรถโยนสาสน<br />
14. มารกลับหลัง<br />
15. ชูชายนาดกรายเขาวัง<br />
16. กินนรรอนรํา<br />
17. เขามาเปรียบทา<br />
18. พระรามานาวศิลป<br />
19. มัจฉาลองวาริน<br />
20. หลงไหลไปสิ้นงามโสภา<br />
112
21. โตเลนหาง<br />
22. กวางโยนตัว<br />
23. รํายั่วเอาแปงผัดหนา<br />
24. หงสทองลอยลอง<br />
25. เหราเลนน้ํา<br />
26. กวางเดินดง<br />
27. สุริวงศทรงศักดิ์<br />
28. ชางสารหวานหญา<br />
29. ดูสานารัก<br />
30. พระลักษณแผลงศรจรลี<br />
31. ขี้หนอนฟอนฝูง<br />
32. ยูงฟอนหาง<br />
33. ขัดจางหยางนางรําทั้งสองศรี<br />
34. นั่งลงใหไดที่<br />
35. ชักสีซอสามสายยายเพลงรํา<br />
36. กระบี่ตีทา<br />
37. จีนสาวไส<br />
38. ชะนีรายไม<br />
39. เมขลาลอแกว<br />
40. ชักลํานํา<br />
41. เพลงรําแตกอนครูสอนมา<br />
ทาสิบสอง<br />
42. พนมมือ<br />
43. จีบซายตึงเทียมบา<br />
44. จีบขวาตึงเทียมบา<br />
45. จับซายเพียงเอว<br />
46. จีบขวาเพียงเอว<br />
47. จีบซายไวหลัง<br />
48. จีบขวาไวหลัง<br />
113
49. จีบซายเพียงบา<br />
50. จีบขวาเพียงบา<br />
51. จีบซายเสมอหนา<br />
52. จีบขวาเสมอหนา<br />
53. เขาควาย<br />
บทครูสอน<br />
54. ครูเอยครูสอน<br />
55. เสดื้องกร<br />
56. ตองา<br />
57. ผูกผา<br />
58. ทรงกําไล<br />
59. ครอบเทริดนอย<br />
60. จับสรอยพวงมาลัย<br />
61. ทรงกําไลซายขวา<br />
62. เสดื้องเยื้องขางซาย<br />
63. ตีคาไดหาพารา<br />
64. เสดื้องเยื้องขางขวา<br />
65. ตีคาไดหาตําลึงทอง<br />
66. ตีนถับพนัก<br />
67. มือชักแสงทอง<br />
68. หาไหนจะไดเสมือนนอง<br />
69. ทํานองพระเทวดา<br />
บทสอนรํา<br />
70. สอนเจาเอย<br />
71. สอนรํา<br />
72. รําเทียมบา<br />
73. ปลดปลงลงมา<br />
74. รําเทียมพก<br />
114
ตัวอยางทารําของโนรา<br />
75. วาดไวฝายอก<br />
76. ยกเปนแพนผาหลา<br />
77. ยกสูงเสมอหนา<br />
78. เรียกชอระยาพวงดอกไม<br />
79. โคมเวียน<br />
80. วาดไวใหเสมือนรูปเขียน<br />
81. กระเชียนปาดตาล<br />
82. พระพุทธเจาหามมาร<br />
83. พระรามจะขามสมุทร<br />
ตัวอยางทารําบทครูสอน<br />
ภาพที่<br />
32 ทารําประกอบบทรองที่วา<br />
“ครูเอยครูสอน”<br />
ที่มา:<br />
ภิญโญ จิตตธรรม (ม.ป.ป.)<br />
115
ภาพที่<br />
33 ทารําประกอบบทรองที่วา<br />
“เสดื้องกรมาตองา”<br />
ที่มา:<br />
ภิญโญ จิตตธรรม (ม.ป.ป.)<br />
ภาพที่<br />
34 ทารําประกอบบทรองที่วา<br />
“ครูสอนใหผูกผา”<br />
ที่มา:<br />
ภิญโญ จิตตธรรม (ม.ป.ป.)<br />
ภาพที่<br />
35 ทารําประกอบบทรองที่วา<br />
“สอนขาใหทรงกําไล”<br />
ที่มา:<br />
ภิญโญ จิตตธรรม (ม.ป.ป.)<br />
116
ภาพที่<br />
36 ทารําประกอบบทรองที่วา<br />
“สอนใหครอบเทริดนอย”<br />
ที่มา:<br />
ภิญโญ จิตตธรรม (ม.ป.ป.)<br />
ภาพที่<br />
37 ทารําประกอบบทรองที่วา<br />
“แลวจับสรอยพวงมาลัย”<br />
ที่มา:<br />
ภิญโญ จิตตธรรม (ม.ป.ป.)<br />
ภาพที่<br />
38 ทารําประกอบบทรองที่วา<br />
“สอนทรงกําไล สอดใสซายใสขวา”<br />
ที่มา:<br />
ภิญโญ จิตตธรรม (ม.ป.ป.)<br />
117
ภาพที่39<br />
ทารําประกอบบทรองที่วา<br />
“เสดื้องยางขางซาย”<br />
ที่มา:<br />
ภิญโญ จิตตธรรม (ม.ป.ป.)<br />
ภาพที่<br />
40 ทารําประกอบบทรองที่วา<br />
“ตีคาไดหาพารา”<br />
ที่มา:<br />
ภิญโญ จิตตธรรม (ม.ป.ป.)<br />
ภาพที่<br />
41 ทารําประกอบบทรองที่วา<br />
“เสดื้องเยื้องขวา<br />
ตีคาไดหาตําลึงทอง”<br />
ที่มา:<br />
ภิญโญ จิตตธรรม (ม.ป.ป.)<br />
118
ภาพที่<br />
42 ทารําประกอบบทรองที่วา<br />
“หาไหนใหไดเสมือนนอง ทํานองพระเทวดา”<br />
ที่มา:<br />
ภิญโญ จิตตธรรม (ม.ป.ป.)<br />
สวนเรื่องเครื่องแตงกายของโนราและเครื่องดนตรีประกอบการแสดง<br />
รวมถึงรายละเอียด<br />
ในเรื่องอื่น<br />
ๆ ผูวิจัยจะกลาวถึงในบทที่<br />
5 โดยละเอียด<br />
119
บทที่<br />
5<br />
โนราศรียาภัย<br />
ประวัติความเปนมาของโนราชุมพร<br />
โนราเปนศิลปะการแสดงพื้นบานของจังหวัดชุมพรมาตั้งแตสมัยโบราณ<br />
ซึ่งสันนิษฐานวา<br />
รับแบบอยางมาจากจังหวัดอื่นทางภาคใต<br />
เชนสุราษฎรธานี พัทลุง นครศรีธรรมราช<br />
นิยม(2548) ไดกลาวถึงเรื่องประวัติความเปนมาของโนราชุมพร<br />
ซึ่งผูวิจัยขอสรุปความ<br />
เพื่อเขาใจงายดังนี้<br />
โนราชุมพรที่เกาแก<br />
ไดแกโนราแนบ ชูสกุล คณะโนราในอําเภอหลังสวน จังหวัดชุมพร 1<br />
ไดเคยเลาวา เมื่อ<br />
พ.ศ.2459 โนราแนบ ไดไปฝกหัดวิชาโนรา มาจากโนราเอี่ยม<br />
ครูโนราใน<br />
อําเภอพิปูน จังหวัดนครศรีธรรมราช โนราแนบเริ่มฝกโนราเมื่ออายุประมาณ<br />
19 – 20 ป โนราที่ไป<br />
ฝกพรอมโนราแนบในคราวนั้น<br />
คือ โนราแพ และโนราซอน<br />
หลังจากที่เรียนโนรากับโนราเอี่ยมแลว<br />
โนราแนบก็กลับมาอยูที่เมืองหลังสวน<br />
และได<br />
จัดตั้งคณะโนราการแสดง<br />
รับการลูกศิษยในจังหวัดชุมพรจนมีชื่อเสียงโดงดัง<br />
ซึ่งมีหลักฐานวา<br />
โนราแนบไดรับการยกเวนการเก็บภาษี ซึ่งถือวาเปนเกียรติอยางสูงที่ศิลปนพื้นบานไดรับจากทาง<br />
ราชการในยุคสมัยนั้น<br />
โนราแนบมีลูกศิษยซึ่งเปนโนราที่มีชื่อเสียงของจังหวัดชุมพร<br />
และหัวเมืองใกลเคียงไดแก<br />
โนราเลี่ยม<br />
ชุมพร 2 โนราแผว บานควน โนราแจง บานควน เปนตน<br />
1<br />
จากคําบอกเลาของโนราสมนึก ชูสกุล อายุ 69 ป บุตรชายของโนราแนบ ซึ่งสัมภาษณโดย<br />
อาจารยนิยม บํารุงเสนา วันที่<br />
15 กันยายน 2541<br />
2<br />
คําวา “ชุมพร” และคําวา “บานควน” ที่ตามหลังชื่อของโนรานั้น<br />
คือ ชื่อจังหวัดชุมพร<br />
และชื่อ<br />
ตําบลบานควน อําเภอหลังสวน จังหวัดชุมพร การที่โนรานําชื่อสถานที่มาตามหลังชื่อตัวนั้น<br />
เพื่อบอกกลาววา<br />
ตัวโนรานั้นเปนโนราของจังหวัดชุมพรนั่นเอง
จากการสัมภาษณ ทําใหทราบวาโนราแนบ ชูสกุล คือ ผูบุกเบิกวิชาโนราที่เปนมาตรฐาน<br />
ปกษใต เปนคนแรกของจังหวัดชุมพร<br />
ในปจจุบันโนราชุมพร แบงออกเปน 2 แบบคือ<br />
1. โนราชาวบาน คือ คณะโนราพื้นบานที่รับงานแสดงโดยทั่วไป<br />
แสดงโดยบุคคลที่ฝกหัด<br />
โนราในทองถิ่น<br />
หรือลูกหลานของชาวคณะโนรานั้น<br />
ๆ<br />
ปจจุบันคณะโนราชาวบานในจังหวัดชุมพร เทาที่สํารวจพบ<br />
มี 8 คณะ คือ<br />
1. คณะโนราเพ็ญศรี อําเภอสวี จังหวัดชุมพร<br />
2. คณะโนราพรั่ง<br />
อําเภอสวี จังหวัดชุมพร<br />
3. คณะโนราเตือนใจ อําเภอสวี จังหวัดชุมพร<br />
4. คณะโนราสังวาลย อําเภอทาแซะ จังหวัดชุมพร<br />
5. คณะโนรายุพิน อําเภอทาแซะ จังหวัดชุมพร<br />
6. คณะโนราปลอบ อําเภอสวี จังหวัดชุมพร<br />
7. คณะโนราสมนึก อําเภอหลังสวน จังหวัดชุมพร<br />
8. คณะโนราละแม อําเภอละแม จังหวัดชุมพร<br />
2. โนราโรงเรียน คือ คณะโนราที่จัดตั้งขึ้นในโรงเรียน<br />
และแสดงโดยนักเรียนของ<br />
โรงเรียนนั้น<br />
ๆ<br />
ปจจุบันโนราโรงเรียนในจังหวัดชุมพร เทาที่สํารวจพบมี<br />
8 คณะ คือ<br />
1. คณะโนรา โรงเรียนสวีวิทยา อําเภอสวี จังหวัดชุมพร<br />
2. คณะโนรา โรงเรียนชลทานวิทยา อําเภอหลังสวน จังหวัดชุมพร<br />
3. คณะโนรา โรงเรียนสอาดเผดิมวิทยา อําเภอเมือง จังหวัดชุมพร<br />
4. คณะโนรา โรงเรียนเขายาว อําเภอเมือง จังหวัดชุมพร<br />
5. คณะโนรา โรงเรียนเขาลาน อําเภอสวี จังหวัดชุมพร<br />
6. คณะโนรา โรงเรียนมาบอํามฤต อําเภอปะทิว จังหวัดชุมพร<br />
7. คณะโนรา โรงเรียนไทยรัฐวิทยา 77 อําเภอทาแซะ จังหวัดชุมพร<br />
8. คณะโนรา โรงเรียนศรียาภัย อําเภอเมือง จังหวัดชุมพร<br />
121
ประวัติโนราศรียาภัย โรงเรียนศรียาภัย จังหวัดชุมพร<br />
คณะโนราของโรงเรียนศรียาภัย อําเภอเมือง จังหวัดชุมพร กอตั้งขึ้นเมื่อ<br />
ปพุทธศักราช<br />
2526 โดยมี ปูเทพ<br />
มณีรัตน และอาจารยนิยม บํารุงเสนา ไดเริ่มตนฝกวิชาโนราใหกับนักเรียน<br />
โรงเรียนศรียาภัยในสมัยนั้น<br />
โดยการดูแลของทานผูอํานวยการสนั่น<br />
ชุมวรฐายี ผูอํานวยการ<br />
โรงเรียนศรียาภัยในยุคสมัยนั้น<br />
หลังจากจัดตั้งเปนคณะโนราของโรงเรียนแลว<br />
คณะโนราศรียาภัยก็<br />
มีการฝกฝนและรับงานแสดงเรื่อยมา<br />
จนกระทั่งเกิดเหตุวาตภัยและอุทกภัยครั้งใหญของจังหวัด<br />
ชุมพรคือ “พายุใตฝุนเกย”<br />
ในป พ.ศ.2532 เปนผลใหคณะโนราศรียาภัยหยุดการแสดงและรับงาน<br />
ตาง ๆ ชั่วคราว<br />
เนื่องจากอุปกรณที่เกี่ยวของกับโนราทั้งเครื่องดนตรีและชุดเครื่องแตงกายโนรา<br />
ไดรับความเสียหายเปนจํานวนมาก ประกอบกับ ปูเทพ<br />
มณีรัตน ครูโนราผูฝกสอนวิชาโนราใหกับ<br />
นักเรียนโรงเรียนศรียาภัย ไดถึงแกกรรมในเวลานั้นดวย<br />
ตอมาป พ.ศ. 2534 นักเรียนโนราโรงเรียนศรียาภัยก็เริ่มฝกซอมและจัดการแสดงอีกครั้ง<br />
จากป พ.ศ. 2532 ถึง ป พ.ศ. 2534 เปนเวลา 2 ปแหงเปนการซอมแซม และสรางอุปกรณที่ใชในการ<br />
แสดงใหมเกือบทุกชิ้น<br />
จนถึงปจจุบันมีนักเรียนโนราโรงเรียนศรียาภัยรุนแลวรุนเลาที่ไดรับการฝกฝนถายทอด<br />
ความรู แลวนําความรูที่ติดตัวนี้ไปใชในอนาคตได<br />
เพราะการฝกฝนโนราของโรงเรียนศรียาภัยมิได<br />
เปนแคการฝกฝนเพื่อรับงานแสดงเทานั้น<br />
แตเปนการฝกฝนในดานจิตใจของผูแสดงโนราดวยวา<br />
ตองมีความขยัน อดทน ซื่อสัตย<br />
กลาคิดกลาทําในสิ่งที่ถูกตองและเหมาะสม<br />
มีความรับผิดชอบใน<br />
หนาที่ของตน<br />
และมีความกตัญูรูคุณตอบิดามารดา<br />
ครูบาอาจารย รวมถึงจะตองเคารพตัวเองอีก<br />
ดวย<br />
122
ลักษณะการแสดงของโนราศรียาภัย จังหวัดชุมพร<br />
การแสดงโนราของโรงเรียนศรียาภัย มีการจัดลําดับการแสดงทั้งหมด<br />
16 ชุดการแสดง<br />
โดยเรียงลําดับไดดังนี้<br />
1. ลงโรง (โหมโรง)<br />
การลงโรง หรือโหมโรง คือ การประโคมเครื่องดนตรีกอนจะมีการรํา<br />
แตเดิมจะมีขั้นตอน<br />
คือ<br />
1. โหมกลอง 3 ลา (3 ชุด)<br />
2. บรรเลงเครื่องดําเหนิน<br />
(เครื่องดําเนินทํานอง)<br />
3. ขึ้นเพลงทับ<br />
4. ขึ้นเพลงเชิด<br />
ใชเวลาในการโหมโรงประมาณ 30 นาที<br />
สําหรับการโหมโรง หรือลงโรงของโนราศรียาภัย จะใชโหมกลอง 1 ลา แลวตีเครื่อง<br />
ดําเนินทํานอง เทานั้น<br />
ซึ ่งจะเวลาประมาณ 8 – 10 นาที<br />
ภาพที่<br />
43 ขณะบรรเลงโหมโรง(ลงโรง)<br />
123
2. กาศครู<br />
กาศครูเปนพิธีการที่สําคัญที่สุดของโนรา<br />
เพราะประเพณีโนราถือวาการเคารพครูอาจารย<br />
และครูหมอ เปนสิ่งที่สําคัญมาก<br />
จะลวงละเมิดมิได ใชเวลาในการแสดงประมาณ 30 - 45 นาที<br />
การกาศครู หรือประกาศถึงครูหมอโนรามีขั้นตอน<br />
ดังนี้<br />
1. เพลงขานเอ<br />
2. เพลงหนาแตระ<br />
3. เพลงทับ – เพลงโทน<br />
4. เพลงโนราธรรมดา<br />
5. คําพรัด<br />
สําหรับการกาศครูของโนราศรียาภัย ไดสรุปสาระทั้งหมดใหเหลือสั้น<br />
ประมาณ 15 นาที<br />
โดยรักษาทํานองเพลงไวทั้งหมด<br />
แตไดมีการผสมผสานคํากลอนระหวางของคํากลอนเกาและคํา<br />
กลอนที่ประดิษฐขึ้นเอง<br />
ตัวอยางบทกาศครูของโนราศรียาภัย<br />
1. เพลงขานเอ<br />
- รื่นเอยรื่น<br />
ขาจะไหวพระนางธรณี เลาและผึ่งแผน<br />
- แมเอาหลังเขามาเปนแทน รองตีนชาวมนุษย เลาแลวทั้งหลาย<br />
- ชั้นกรวด<br />
และดินดํา ลูกจะไหวชั้นน้ํา<br />
เลาและอองทราย<br />
- นาคเจาแลวฤๅสายจะขายใหโนเน เลาและโนใน<br />
- ขานมา (แมเหอ) ชาตอง ทํานองเหมือนวัว เลาและชักไถ<br />
- แมนวลสําลี พี่ไมลืมไย<br />
ถึงพี่ไปก็ไมลืม<br />
เลาและนองหนา<br />
2. เพลงหนาแตระ<br />
- ไดฤกษงามยามดี ปานนี้ชอบพระเวลา<br />
- แมศรีมาลาเปนครูตน ลูกขามไมพนเสียแลวหนา<br />
- นั่งไหวพอเทพสิงหร<br />
เชิญมาใหพรมโนรา<br />
- พอตาหมอเฒา ตาหมอใหญ เชิญทานคลาไคลมาเถิดหนา<br />
- พอขุนศรัทธา บานทาแค เปนคนเฒาคนแกของโนรา<br />
124
- พอตาขุนพราน พระยาพราน จะดําเนินเชิญทานกันเขามา<br />
- เชิญพอตาหลวงทุก ๆ องค ขอเชิญทานลงมานั่งหนา<br />
- ศักดิ์สิทธ<br />
ศักดิ์ชล<br />
ในบานนี้<br />
ไหวภูมิเจาที่เทวดา<br />
- (ทาวโลกบาล)ผูทรงฤทธิ์<br />
มาสถิตยเหนือเกลาเกศา<br />
- ลูกตั้งสัคเคกาเม<br />
ชุมนุมพระเทวดา<br />
้<br />
3. กลอนปกติ<br />
ราชครูของขามาพรอมแลว จะผองแผวเปนเพลงพระคาถา<br />
นั่งไหวคุณพระรัตนตรัย<br />
ไหวใยบิดรและมารดา<br />
นั่งไหวครูสอนหนังสือ<br />
แลวหารือครูสอนมโนรา<br />
ไหวทาเจาภาพผูจัดงาน<br />
ตลอดทานผูชมถวนหนา<br />
....(ชื่อ).....เปนผูรับโนรา<br />
ใหลูกหลานไดมาพบหนากัน<br />
บาน...(สถานที่จัดงาน)..เราเอย<br />
เคยมา รักโนราศรียาภัยอยาไหวหวั่น<br />
จัดขาวปลาอาหารมาทานกัน รี่วมรัขวัญพันผูกกับลูกโนรา<br />
จะไมลืมทุกทานของบานนี กี่เดือนปยังซึ้งคนึงหา<br />
พอไดฤกษเบิกงามตามเวลา เชิญเทวดามาประชุม.....สี่มุมโรง<br />
ภาพที่<br />
44 การกาศครู<br />
125
3. กลอนหนาฉาก หรือ กลอนหลังฉาก หรือ กลอนเกี้ยวมาน<br />
กลอนหนาฉาก เปนการรองกลอนกอนที่จะออกรําใชทํานองหนังตะลุง<br />
สาระของคํากลอน<br />
มีทั้งบรรยายคงวามสวยงามของผูรํา<br />
บรรยายธรรมชาติ ชื่มชนผูคนสถานที่<br />
หรือตามจินยนาการ<br />
ของผูขับรอง<br />
ใชเวลาขับรองประมาณ 8 – 10 นาที<br />
สําหรับการรองกลอนหนาฉากของโนราศรียาภัย กําหนดใหผูรองออกขับรองหนาเวลา<br />
(บางคณะจะยืนขับรองหลังฉาก)<br />
ตัวอยางกลอนหนาฉากของโนราศรียาภัย<br />
วันที่........เดือน........มาถึงแลว<br />
เสียงเจื้อยแจวของโนรามาขับขาน<br />
........สถานที่.........<br />
ไดมีงาน ดําเนินการขึ้นใหเห็นเปนสําคัญ<br />
รับโนรา เขามารํา ทําบทบาท เพื่อประกาศแนวทาง<br />
สรางสีสัน<br />
รักษาวัฒนธรรม สิ่งสําคัญ<br />
ใหลือลั่นและงดงาม<br />
ในความเปนไทย<br />
ศรียาภัยมโนหรา มาอีกครั้ง<br />
ดวยความหวัง ความรัก ไมผลักไส<br />
กราบพี ่นองหญิงชายทั้งใกลไกล<br />
ที่ตั้งใจ<br />
ยืนนั่ง<br />
ฟงโนรา<br />
ขอใหชวยสืบสานในงานศิลป ของทองถิ่นปกษใต<br />
ไวเถิดหนา<br />
พวกหนูพากเพียร เปนนักเรียนโนรา เชายันค่ํา<br />
ตองผึกรํา ผึกเรียน<br />
กลางคืน กลางค่ํา<br />
ตองไปรํา ไปรอง พอเชาก็ตอง ไปเขาหองอานเขียน<br />
บางวันก็ตอง นั่งหลับในหองเรียน<br />
เพราะครู ใหรํา จนค่ํา<br />
จนดึก<br />
ทั้งเรียนทั้งรํา<br />
พวกหนูทํายอดเยี่ยม<br />
โอเอี่ยมแวววาว<br />
ประดุจแกวผลึก<br />
เพื่อรักษาวัฒนธรรมดวยสํานึก<br />
เปดบันทึกตํานานการรายรํา<br />
126
ภาพที่<br />
45 การรองกลอนหนาฉาก<br />
4. รําขอเทริด (รับเทริด)<br />
การรําขอเทริด เปนการประชันฝมือระหวางโนราใหญ (ผูขอ)<br />
กับนายพราน (เจาของเทริด)<br />
ไมมีบทขับรอง ใชทารําผสมผสานระหวางทารําของเกากับทาที่ประดิษฐขึ้นใหมตามจินตนาการ<br />
ของผูรํา<br />
เปนการรําที่ใหอรรถรสสนุกสนาน<br />
อีกทั้งสวยงามและตลกขบขันไปพรอมๆ<br />
ๆกัน ใน<br />
สวนของจังหวะดนตรีจะมีการพลิกแพลงใหเหมาะสมกับทารํา ใชเวลาในการแสดงประมาณ 15<br />
นาที<br />
ภาพที่<br />
46 การรําขอเทริด 1<br />
127
ภาพที่<br />
47 การรําขอเทริด 2<br />
5. เพลงโค<br />
คําวา “โค” ในที่นี้หมายถึง<br />
พาหนะของพระอิศวร (พระอิศวรทรงโคอุสภราช) ซึ่งหนัง<br />
ตะลุงภาคใต นํามาใชเปนรูป “ครู” และนิยมออกเปนลําดับที่<br />
2 โดยบรรเลงดนตรีประกอบการเชิด<br />
หนังตะลุงใหครื้นเครงสนุกสนาน<br />
โดยมีทํานองดนตรี คือ ปะ ปะ ปะ ปะ ปะ เทิง เทิง<br />
ตอมาโนราไดนําจังหวะดนตรีของหนังตะลุงมาประกอบทารํา โดยเพิ่มเสียงกลองใหทุม<br />
หนักในจังหวะสุดทาย เพื่อใหลงกับทารํา<br />
ทํานองดนตรีคือ ปะ ปะ ปะ ปะ ปะ เทิง ตุง<br />
เพลงโค ใชประกอบทารําไดเกือบทุกทารํา แตเพลงโคในที่นี้จึงมิไดหมายถึงเพลงที่ใชเปาป<br />
แตหมายถึงจังหวะดนตรีเทานั้น<br />
6. การรําทาครูประเภทตาง ๆ ไดแก<br />
- ครูสอน<br />
- สอนรํา<br />
- ประถมพรหมสี่หนา<br />
- แมทา (แมลาย)<br />
จะกลาวโดยละเอียดในบทตอไป<br />
128
7. เพลงทับ<br />
เพลงทับหมายถึงจังหวะดนตรี (ดนตรีโนรามีทับเปนเครื่องดนตรีหลัก)<br />
ที่ใชประกอบการ<br />
รองและการรําของโนรา โดยเฉพาะทาครูและทาที่สําคัญเชน<br />
ทาครูสอน, ทาประถม, ทารําแทงเข<br />
เปนตน แตตอมาไดมีการประดิษฐคํากลอนสมัยใหมมาใชกับเพลงทับเพื่อใหเกิดความหลากหลาย<br />
เพลงทับมีจังหวะดังตอไปนี้<br />
- ปะ - ปะ - - ปะปะ เทิงเทิงเทิงเทิง - - - - - ปะ - ปะ - - ปะปะ เทิงเทิงเทิงเทิง - - - -<br />
ตั้ง<br />
ตน ใหเปน ประถม - - - - --ถัดมา ถัดมา พระพรหม - - แกว<br />
่<br />
- ปะ - ปะ - - ปะปะ เทิงเทิงเทิงเทิง - - - -<br />
ขา เอย - - - สี - - - หนา - - - -<br />
จากตัวอยางที่ยกมาแสดงใหเห็นความสัมพันธระหวางจังหวะเพลงทับกับคํารองบทประถม<br />
พรหมสี่หนา<br />
ซึ่งสันนิษฐานวาเพลงทับเปนจังหวะเกาแกรองจากรายหนาแตระ<br />
8. เพลงโทน<br />
“โทน” มีความหมายถึงกลองแขก ในดนตรีไทย (สัมภาษณ อ.นิยม)<br />
เพลงโทนมีความหมายในทางโนราเชนเดียวกับเพลงทับ และใชจังหวะเดียวกับเพลงทับ จึงนิยม<br />
เรียกวา “เพลงทับเพลงโทน”<br />
กลอนสําหรับรําเพลงทับเพลงโทน<br />
ลูกหนึ่ง<br />
3 ประนมบังคมไหว กราบพอแมหญิงชาย(แมเหอ)ทั้งซายขวา<br />
ถารักลูกจริงอยาทิ้งโนรา<br />
ลูกหนึ่งมารําโชว(แมเหอ)<br />
แบบโบราณ<br />
ครูสอน ประถมและพรหมสี่หนา<br />
รําพรานโนราใหแปลก พรานแบกขวาน<br />
ทาฟอนระบํา เรารํามานาน ครุฑบินทะยานรีบรุด(แมเหอ) ฉุดนาคา<br />
3<br />
คําวา “หนึ่ง”<br />
คือ ชื่อนักแสดง<br />
สวนคําวา “ลูก” คือ คําเรียกแทนตนเอง<br />
129
รําเพลงทับ ฉับ ฉับ เทิง เทิง เทิง เทิง เทิง เทิง ฉับ ฉับ<br />
เสียงเพลงทับดังกอง (แมเหอ) ทองเวหา.......<br />
ภาพที่<br />
48 การแสดงรําเพลงทับเพลงโทน<br />
ภาพที่<br />
49 การรําเกี้ยวทับ<br />
ในการรําเพลงทับเพลงโทน<br />
9. การทําบท<br />
การรําทําบทของโนรา ถือวาเปนเปนศิลปะขั้นสูง<br />
เพราะเปนการนําทารํา, คํากลอน, การ<br />
เจรจา, มุขตลก, รวมถึงการบรรเลงดนตรีไดอยางเหมาะสมกลมกลืน<br />
สําหรับโนราศรียาภัย มีการรําและคํากลอนที่ผสมผสานระหวางของเกาและของใหมที่<br />
ประดิษฐขึ้นเอง<br />
130
หลักในการรําทําบท คือ คํากลอนที่ลงทายดวยคําตาย<br />
ผูทําบทควรแสดงทาทางขึงขัง<br />
องอาจ โดยใชหนาตา ไหล และการขยับตัวใหลงจังหวะ<br />
ตัวอยางกลอนทําบทของโนราศรียาภัย มี 3 บท คือ<br />
บทที่<br />
1<br />
บทที่<br />
2<br />
บทที่<br />
3<br />
1 นั่งผันหนาไปบูรพา<br />
เห็นบรรพตายิบยับ 4<br />
2 ทําพระพายฉายพัด ใบไมบัด อยูฉับ<br />
ฉับ<br />
3 ทําเปนทะเลลึกลับ เห็นคลื่น<br />
(แวว)วับ อยูลิบ<br />
ลิบ<br />
4 นองจะทําเปนปู คลานลงรู อยูหมุบหมิบ<br />
1 นั่งผันหนาไปบูรพา<br />
ชมบรรพตาสามยอด<br />
2 เขียวขาว ยาวโยง แลโลง ทะลุหลอด<br />
3 เวิ้งถ้ํา<br />
น้ําลอด<br />
ตั้งแตยอด<br />
หลอด (ถึง) ดิน<br />
4 ลําคลองชองใหญ น้ําไหลออก<br />
(ตาม) ซอกหิน<br />
5 น้ําใส<br />
ไหลริน หยดยอย (ใน) รอยแยก<br />
1 ทําเปนเมือง (นคร) ศรีธรรมราช เห็นยอดพระธาตุแดงขล็อง<br />
2 เห็นพระเวียง เรียงราย บางคว่ํา<br />
บางหงายเกศจ็อง<br />
3 ทําเปนคลื่นทะเลบา<br />
มองเห็นปลาจองหมอง 5<br />
4<br />
กลอนในขอ 1 เปนกลอนโนราโบราณ สวนบทอื่นเปนบทที่แตงขึ้นใหม<br />
5<br />
หมายถึงปลากระเบนตัวเล็ก หรืออีกชื่อหนึ่งวา<br />
ปลาตุกกา<br />
131
ภาพที่<br />
50 การทําบท 5 คน<br />
ภาพที่<br />
51 การทําบท 3 คน<br />
10. คําพรัด<br />
คําพรัด คือ การรองคํากลอนที่แตงไว<br />
เปนกลอนสี่<br />
กลอนแปด หรือ คําคอนซึ่งหมายถึง<br />
การรองวาทํานองสองโหมง<br />
สําหรับโนราศรียาภัย บทรองคําพรัดจะแตงขึ้นเอง<br />
ตัวอยาง บทคําพรัดของโนราศรียาภัย มี 2 แบบ คือ กลอนสี่<br />
และกลอนแปด และกลอน<br />
ประกอบเพลงทับ ทั้งนี้เลือกใชใหเหมาะสมกับสถานที่และเวลา<br />
ไดแก<br />
132
กลอนสี่<br />
- กลาวสุนทรกลอนสี่สวัสดีกับญาติ<br />
- ลูก....(ใสชื่อผูรอง)...โนรา<br />
เขามาประกาศ<br />
- กลอนโชวโอวาทบอกญาติที่รัก<br />
- ...(บอกสถานที่)....<br />
บานนี่นองพี่อยาผลัก<br />
- ลูก...(ใสชื่อผูรอง)...<br />
ฝากรักใหประจักษดวงจิต<br />
- เราพบกัน...(คําบอกเวลา 6 )...เพราะความดีลิขิต<br />
- ปลื้มใจกับมิตร<br />
ตั้งจิตเขามา<br />
ฯลฯ<br />
กลอนแปด<br />
- ชาว..(สถานที่)....เราเอยเคยฟงเสียง<br />
สงสําเนียงเจื้อยแจวไมแซวใหฉา<br />
- โนราศรียาภัยตั้งใจมา<br />
รําโนราฝากแฟน ไวแทนใจ<br />
- มอบทารํา คํารองเปนของขวัญ เผื่อวาวันขางหนา<br />
คอยมาใหม<br />
- จะขอมอบ โนราศรียาภัย ฝากไวในออมกอด ตลอดกาล<br />
- ถาแมรักโนรา..(ชื่อผูรอง).คอยมาใหม<br />
ขอดวงใจพันผูกเหมือนลูกหลาน<br />
- ขับกลอนโชวใชเวลามาตั้งนาน<br />
ฯลฯ<br />
เชิญทุกทานชมทารําใหสําราญ<br />
ภาพที่<br />
52 ขณะวากลอนคําพรัด<br />
6<br />
บอกวา ถารองเวลากลางวัน ใชคําวา “วันนี้”<br />
ถารองเวลากลางคืน ใชคําวา “คืนนี้”<br />
133
11. รําเพลงป<br />
รําเพลงป<br />
คือ การรําเดี่ยวเพื่ออวดฝมือผูรําและผูเปาป<br />
โดยทารํามีการผสมผสานระหวาง<br />
ของเกากับของใหมที่ผูรําเปนผูคิดประดิษฐขึ้นเอง<br />
สวนเพลงปของนักดนตรีนั้นขึ้นอยูกับ<br />
จินตนาการของผูเปาเพื่อใหสอดคลองกับทารํา<br />
เพราะฉะนั้นการรําเพลงปจึงมีความเหมือนและ<br />
ความแตกตางกันไปในแตละคณะ มีชวงเวลาในการรําประมาณ 15 – 20 นาที<br />
เนื้อรอง<br />
รําเพลงป<br />
ตอย ติ ริด ติ ๊ด ตี ป<br />
ตอย ตอย<br />
ออน ออย สรอย ดุจสําเนียง เสียงสวรรค<br />
ขึ้นเพลงปใหเจื้อยแจว<br />
แววหวานมัน<br />
.....(ชื่อผูรํา)....<br />
รับขวัญดวยลํานํา.......จะรําเพลงป...ละนอง<br />
12. การรําชุดหนูเอ<br />
ชุด “หนูเอ” เปนชุดการรําของโนราศรียาภัยโดยเฉพาะ โดยอาจารยนิยม บํารุงเสนา ผู<br />
ฝกสอน ไดมอบหมายใหผูแสดงโนราชวยกันประดิษฐทารํา<br />
ไมใหซ้ํากับชุดอื่น<br />
ๆ ที่มีอยู<br />
โดยผู<br />
แสดงจะใสลีลาทาทาง ใหเขากับจังหวะของเครื่องดนตรีที่ตนชื่นชอบ<br />
โดยไมยึดติดกับหลักเกณฑ<br />
และรูปแบบโนราโบราณจนเกินไป<br />
“หนูเอ” จึงถือเปนชุดการแสดงที่เปนเอกลักษณของโนราศรียาภัย<br />
ใชเวลาในการรํา<br />
ประมาณ 15 นาที<br />
ตอจากการรําในชุดนี้<br />
สามารถเลือกชุดการแสดง1 ชุด เพื่อความเหมาะสมของเวลาในการ<br />
จัดการแสดง มีใหเลือกแสดง 3 ชุดคือ<br />
13. รําแทงเข<br />
การรําแทงเขเปนการรําในการ “จับบทสิบสอง” สันนิษฐานวานาจะมีขึ้นในสมัยอยุธยา<br />
ตอนปลาย หรือ สมัยรัตนโกสินทรตอนตน เพราะวรรณคดีใน “บทสิบสอง” ไดปรากฎขึ้นในสมัย<br />
นั้น<br />
134
การรําแทงเข คือเรื่องราวของนายไกรทอง<br />
ปราบพญาชาละวัน นิยมรําในพิธีการสําคัญ<br />
ของโนรา เชน โรงครู, ครอบครู เปนตน<br />
สําหรับโนราศรียาภัย นําทารําของเกามาประดิษฐเพิ่มเติมและใชรําโชวตามความ<br />
เหมาะสม<br />
บทรองสําหรับการรําแทงเขา มี 2 บทคือ บทนาบไกรลับหอก และบทชาละวัน<br />
บทนายไกรลับหอก<br />
1. อานอานโอมโอม มนตของพระพรหม พระพรหมเชี่ยวชาญ<br />
2. มืดมิดไปทั่วสถาน<br />
ยังเลาใตน้ํา<br />
ใตน้ําคงคา<br />
3. ลับหอก แมเอยนายไกร ลับแลวเอาไป เอาไปแชยา<br />
4. มือขวา แมเอย ลับหอก มือซายจับจอก จับจอกสุรา<br />
5. ยังเลา ใตน้ําคงคา<br />
นายไกร จึงลับ จึงลับหอกชัย<br />
6. อานมนต ขึ้นใหมีสิทธิ์<br />
ยังเลามีฤทธิ์<br />
มีฤทธิ์เกรียงไกร<br />
7. อานมนตขึ้นใหไวไว<br />
คืนนี้ใสใหไดฤกษยามดี<br />
บทชาละวัน<br />
1. ชาละวันผันโกรธ โดดน้ําผลุง<br />
มายึดหมายมุงเอาแพไมแลเหลียว<br />
2. นายไกรรายมนต อยูคนเดียว<br />
กุมภีเหลียวฟาดผาง เขากลางแพ<br />
3. เขาจูโจมขี่หลังไมยั้งหยุด<br />
กุมภีมันมุดพาไปในกระแส<br />
(จบบท) สิบสองเรื่องเปลื้องไวพอไดแล<br />
บอกพอแมพี่นองหายของใจ<br />
ภาพที่<br />
53 การรําแทงเข<br />
135
ภาพที่<br />
54 ขณะรําแทงเข<br />
14. รําคลองหงส<br />
การรําคลองหงส แตเดิมเปนการรําใน “การจับบทสิบสอง” (โดยบทแรกคือ “คลองหงส”<br />
บทสุดทายคือ “แทงเข”) จากตํานานเรื่องพระสุธน<br />
– มโนราห (วรรณคดีปกษใตชื่อ<br />
มโนราห<br />
สันนิบาต) โดยนําตอนพรานบุญนําบวงบาศไปคลองนางกินรีชื่อ<br />
“มโนราห” ไปถวายพระสุธน<br />
สําหรับโนราศรียาภัย ไดนําทํานองและจังหวะดนตรีจากการเชื้อนางหงส<br />
(หมายถึงการ<br />
เชิญวิญญาณนางกินรีเขาประทับทรง) ของชาวพัทลุงมาใชประกอบการรํา และผสมผสานกับของ<br />
เกาทั ้งทารํา และคํารอง<br />
แตเดิม การรําคลองหงสใชรําในพิธีการสําคัญ ๆ ของโนรา โดยเฉพาะการรําแกบน แตโน<br />
ราศรียาภัยนํามารําโชว สามารถแสดงไดทุกโอกาส<br />
คํากลอนนําเรื่องคลองหงส<br />
เปนลักษณะคํากลอนวาหลังฉาก<br />
ขอจับเรื่องเบื้องบทโบราณเลา<br />
ที่พอแกแมเฒาไดเลาขาน<br />
เขาไกรลาศยังมีปาหิมพานต ดุจวิมานฉิมพลีทิฆัมพร<br />
เปนที่อยูของเจาสาวสวรรค<br />
เจาจอมขวัญเทวีนางขี้หนอน<br />
ทั้งเจ็ดนางรูปรางอรชร<br />
นามกร พิม พัด และรัช,ชุดา<br />
มีพี่นองรวมอุทรขี้หนอนนั้น<br />
คือมิ่งขัวญจันจุหลี<br />
ศรีจุหลา<br />
วิมลนุช และสุดทองนองโนรา ผูโสภาสุดสอางคกวานางใด<br />
136
พระอาทิตยจับคักขึ้นชักรถ<br />
แสงสีสดเจิดจาเวหาใหญ<br />
ขี้หนอนนอยลอยฟาเมฆาลัย<br />
ลงเลนในธารา สะเทือนปาหิมพานต<br />
บทรอง “ชาพระยาหงส” สําหรับการรําคลองหงส<br />
ทอน 1 (รอง)<br />
ชา ชา พระยาหงส….เอย<br />
ชา ชา พระยาหงสเอย ปกออนรอนลง ลงในดงปากลา<br />
(รับ)<br />
ชา ติง นอต หนอย ทอยติง ชา ชา.......ชา ติง นอต หนอย ทอยติง ชา ชา<br />
เจาพระยาหงส........เอย<br />
ปกออนรอนลง ........ปกออนรอนลง ลงในดงปากลา<br />
(รอง)<br />
รูปรางสาดีดี รูปรางสาดีดี<br />
เหตุไรไปมี......เหตุไรไปมี ไปมีผัวบา<br />
ปกษีตีวงลงปากลา<br />
ทอยติเหนงชา ชา.....ทอยติเหนงชา ชา เจาพระยาหงสเอย<br />
(รับ)<br />
ชา ติง นอต หนอย ทอย ติง ชา ชา........ชา ติง นอต หนอย ทอย ติง ชา ชา<br />
เจาพระยาหงสเอย<br />
ทอยติเหนงชา ชา.....ทอยติเหนงชา ชา เจาพระยาหงสเอย<br />
ทอน 2 (รอง)<br />
ชา ชา พระยาหงส….เอย<br />
ชา ชา พระยาหงสเอย ปกออนรอนลง ลงในดงปาพราว<br />
(รับ)<br />
ชา ติง นอต หนอย ทอยติง ชา ชา.......ชา ติง นอต หนอย ทอยติง ชา ชา<br />
เจาพระยาหงส........เอย<br />
ปกออนรอนลง ........ปกออนรอนลง ลงในดงปาพราว<br />
(รอง)<br />
137
(รับ)<br />
รูปรางสาดี รูปรางสาดี<br />
เหตุไรไปมี......เหตุไรไปมี ไปมีผัวเฒา<br />
ปกษีตีวงลงปาพราว<br />
ทอยติเหนงชา ชา.....ทอยติเหนงชา ชา เจาพระยาหงสเอย<br />
ชา ติง นอต หนอย ทอย ติง ชา ชา........ชา ติง นอต หนอย ทอย ติง ชา ชา<br />
เจาพระยาหงสเอย<br />
ทอยติเหนงชา ชา.....ทอยติเหนงชา ชา เจาพระยาหงสเอย<br />
15. การรําเฆี่ยนพราย<br />
(บางแหงเรียก “เฆี่ยนรูป)<br />
การรําเฆี่ยนพรายเปนการรําเดี่ยวของโนราใหญ<br />
หรือหัวหนาคณะ แตเดิมมีวัตถุประสงค 3<br />
ประการคือ<br />
1.รําเพื่อเปนการตัดไมขมนามคูตอสู<br />
กรณีแขงขันประชันโนรา<br />
2. เพื่อขับเสนียดจัญไร<br />
เพราะคําวา “พราย” หมายถึง ภูตพราย<br />
3. เพื่อโชวฝมือการรําของโนราใหญ<br />
อุปกรณที่ใชประกอบในการรํา<br />
มีดังนี้<br />
1. ไมหวายลงอาคม ความยาวประมาณ 80 – 100 เซนติเมตร<br />
2. หมอน้ํามนต<br />
ซึ ่งพรานเปนผูถือ<br />
3. ลูกมะนาว 3 ลูก สําหรับโนราใหญ หรือผูเหยียบใหแตก<br />
เพื่อขมขวัญคูตอสู<br />
และ<br />
เรียกกําลังใจใหหมูคณะ<br />
สําหรับโนราศรียาภัย ไดนําทารําเฆี่ยนพรายแบบโบราณมารําโชวในทุกโอกาสตามความ<br />
เหมาะสม โดยอาราธนารูปถายและน้ํามนตหลวงปูสงฆ<br />
จันทสโร วัดเจาฟาศาลาลอย มาเปน<br />
องคประกอบในการแสดง ใชเวลาแสดงประมาณ 15 นาที<br />
16. การวากลอนโต<br />
กลอนโต หรือวากลอน หมายถึง ความสามารถในการแสดงบทกลอน ซึ่งจะไมเนนการ<br />
รํา สําหรับการวากลอนนั้นมีชื่อเรียกที่แตกตางกัน<br />
2 แบบคือ การวากลอนที่แตไวลวงหนา<br />
เรียกวา<br />
“คําพรัด และการวากลอนที่มีลักษณะเปนกลอนสด<br />
มีคนรองประมาณ 2-3 คน สลับวรรค สําหรับ<br />
ชื่อเรียกในการสลับคํากลอนโดยฉับพลัน<br />
เรียกการสลับกลอนแบบนี้วา<br />
โยนกลอน<br />
ตัวอยางบทกลอนโตของโนราศรียาภัย<br />
138
แบบ 2 คน ที่เปนลักษณะกลอนแปด<br />
(รุง)<br />
7 ้<br />
่<br />
่ <br />
์<br />
่ ่<br />
มาตาพี่ฝนเราสองคนพี่นอง<br />
มาขับรองกลอนโชวในโวหาร<br />
(ฝน) ฝนหวังวาพี่นองยังตองการ<br />
ใหลูกหลานขับโชวกลอนโนรา<br />
(รุง)<br />
เชิญพอ – แมเขามานั่งฟงใหดี<br />
วาพี่นองคูนี<br />
ใครจะดีหวา (กวา)<br />
(ฝน) เอะ ทําไมนองรุงเขามารองทา<br />
ทําเปนคนใจกลา ชาติหนาตี<br />
(รุง)<br />
ถึงนองรุงตัวเล็ก<br />
ยังเด็กกวา ถาพี่ฝนใจกลา<br />
อยาถอยหนี<br />
(ฝน) ประชันกลอนโนรา ที่หนาเวที<br />
ขึ้นชื่อวาฝนพี<br />
ไมเคยหนีใคร<br />
(รุง)<br />
พี่ฝนชวยบอกหนูใหรูกัน<br />
วาเราจะประชันกันแบบไหน<br />
(ฝน) เรามาแขงโนรากันใหสะใจ ดูวาใครมีปญญามากกวากัน<br />
(รุง)<br />
รุงจะถามฝนพี<br />
ถาจะมีคู พี่จะดูแบบไหน<br />
ชายในฝน<br />
(ฝน) มีชายทุง<br />
ชายนา สารพัน ชายในฝนของพี่ฝน<br />
คือ คนดี<br />
(รุง)<br />
ถามีชายรูปหลอมาขอความรัก หรือพี่ฝนจะผลักรักถอยหนี<br />
(ฝน) นั้นคือคนที่พี่รอ<br />
ทั้งหลอทั้งดี<br />
แตผูชายแบบนี้จะสักกี่คน<br />
(รุง)<br />
ถามีชายร่ํารวยดวยยศศักดิ<br />
ขอความรักภักดีกับพี่ฝน<br />
(ฝน) รวยเงินทอง ใชวาบอกคาคน จะรวยจนขอใหดี พี่พอใจ<br />
(รุง)<br />
เปนสามีภรรยา นองหารูไม<br />
หญิงกับชาย คูกันทําพรรคไหน<br />
(ฝน) ตัวนองรุง<br />
ยังเล็กเด็กเกินไป เปนผูใหญ<br />
รุงหนูจะรูเอง<br />
นองรุงอยูวัยเรียน<br />
อยาเพียรรัก ถาอกหักดังเผาะ ไมเหมาะเหม็ง<br />
(รุง)<br />
เห็นวัยรุนคราวหนู<br />
ดูครื้นเครง<br />
เปนนักเรียน นักเลง ไมเกราใคร<br />
(ฝน) ความเปนหญิงจะถอยถดหมดความหมาย นาเสียดายอนาคตที่สดใส<br />
(รุง)<br />
ตอไปนี้นองรุง<br />
จะไมยุงใคร<br />
มอบหัวใจใหโนรา และวิชาการ<br />
(ฝน) เรานักเรียนโนรา มุงอนาคต<br />
กลอนทอย<br />
ใหสวยสดแจมใสในวัยหวาน<br />
(รุง)<br />
สงสารคุณปาที่(ทาน)มานั่งนาน<br />
ปวดเมื่อยเหนื่อย<br />
หรือยัง หรือยัง<br />
(ฝน) เลือกสักคนจะรักฝนหรือรุง<br />
คนไหนดีจะมีหวัง มีหวัง<br />
(รุง)<br />
พี่ฝนแกเปนคนหนาชัง<br />
อยาเหลยปา คุณอยารัก อยารัก<br />
(ฝน) นองรุงนี<br />
ชอบยุงเรื่องพี<br />
ชางนาตี ใหมือหัก มือหัก<br />
7<br />
ชื่อในวงเล็บ<br />
คือชื่อนักแสดงโนรา<br />
139
(รุง)<br />
แมปา หนูมาฝากรัก รักพี่นองทั้งสองคน<br />
สองคน<br />
(ฝน) ถาเสียงดีตองอยูที่นองรุง<br />
ถารําดีตองพี่ฝน<br />
พี่ฝน<br />
(รุง)<br />
ไดเวลาเราพี่นองทั้งสองคน<br />
เชิญมวลชนสําราญ การรายรํา<br />
แบบ 4 คน ที่เปนลักษณะกลอนสี่<br />
(รุง)<br />
จบทารําทํานอง รุงขับรองกลอนกลาว<br />
(ฝน) กราบพอ แมทุกคน ที่ฟงฝนลูกสาว<br />
(ฝาย) ฝายกราบเทา ทั้งคนเฒา<br />
คนแก<br />
(แอน) ลูกแอนยอไหว แมอยาไดหาวแห<br />
(รุง)<br />
หยับมาใหแค เชิญมาแลใกล ๆ<br />
(ฝน) เรามาวากลอนโชวกับนองโนราฝาย<br />
(ฝาย) ถึงพี่มีลวดลายแตนองฝายก็ไมกลัว<br />
(แอน) ขึ้นชื่อวา<br />
“โนราฝน” แลวทุกคนจะเวียนหัว<br />
ฯลฯ<br />
แบบ 4 คน ที่เปนลักษณะกลอนแปด<br />
(รุง)<br />
หนูเปนลูกชาวนามาแตกําเนิด ขอเทิดทูนชาวนาไมผาเหลา<br />
(แอน) พอแมหนูก็ชาวนามากอนเกา ตองรักษาเทือกเถา เราชาวนา<br />
่<br />
(ฝน) ตัวของลูกกําเนิดเกิดเปนชาวสวน ถึงอยูเขา<br />
อยูควนชวนกันรักษา<br />
(ฝาย) เหลาพืชสวนตอนนี้มีราคา<br />
คงดีกวาชาวนาที หนา ดํา ดํา<br />
(รุง)<br />
ถึงผิวดําล่ําเล็ก<br />
เด็กชาวนา แตใบหนาเกลี้ยงเกลา<br />
ดูคมขํา<br />
(แอน) ดีกวา สาวชาวสวน อวยเตี่ยล่ํา<br />
ผิวก็คล้ํา<br />
ตัวกลม ยังกะหนมโค<br />
(ฝน) นองแอนลูกชาวนา อยาสามหาว ทํากาวราวทุกสิ่ง<br />
หยิ่งยะโส<br />
วาพี่ฝน<br />
ตัวกลม ยังกะหนมโค แตเขารูกันทุกคน<br />
วาฝนอยูดี<br />
140
กลอนทอย<br />
(รุง)<br />
ชาวนาผิวกรานเพราะงานเราหนัก แตเราก็รักในศักดิ์ศรี<br />
ศักดิ์ศรี<br />
(แอน) ลูกสาวชาวนา หนาตาดูดี นี่คือลูกสาวของ<br />
ชาวนา ชาวนา<br />
ภาพที่<br />
55 การรํากลอนโต<br />
(ฝน) ฝนถามปาวา รักนาหรือสวน คิดใหถวนสวน ดีหวา ดีหวา<br />
(ฝาย) ปาลมก็ดี ยางก็มีราคา ราคาขาว ไมเทาใด เทาใด<br />
(รุง)<br />
รุงจะถามฝาย<br />
ถาคนไมทํานา ถามวาจะกินไหร กินไหร<br />
(แอน) พี่ฝนกับฝาย<br />
คงจะไมเปนไร ของกินแทน คือ แผนยาง แผนยาง<br />
่ (ฝน) แมมานั่ง<br />
ฟงลูกทั้งสี<br />
จะชั่วดี<br />
อยาถากถาง ถากถาง<br />
(ฝาย) สมมุติบทบาทขึ้นมาวาด<br />
มาวาง ตามทํานองของเรื่องราว<br />
เรื่องราว<br />
(รุง)<br />
บาน...(สถานที่)..<br />
ความดี ไมลืมบานนี้ทั้ง<br />
สี ่สาว สี่สาว<br />
(พรอม) ลูกสี่คนขออวยพรในกลอนกลาว<br />
สี่ลูกสาวขออําลาดวยทารํา<br />
141
เครื่องแตงกายสําหรับโนรา<br />
ภาพที่<br />
56 เทริด<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อ<br />
21 พฤษภาคม 2548<br />
ภาพที่<br />
57 หางหงส<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อ<br />
21 พฤษภาคม 2548<br />
เครื่องแตงกายของโนราศรียาภัย<br />
142
ภาพที่<br />
58 กรองบา<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อ<br />
21 พฤษภาคม 2548<br />
ภาพที่<br />
59 รัดอก<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อ<br />
21 พฤษภาคม 2548<br />
ภาพที่<br />
60 กรองคอ<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อ<br />
21 พฤษภาคม 2548<br />
143
ภาพที่<br />
61 สายสังวาลยเล็ก<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อ<br />
21 พฤษภาคม 2548<br />
ภาพที่<br />
62 ทับทรวง<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อ<br />
21 พฤษภาคม 2548<br />
ภาพที่<br />
63 สายสังวาลยใหญ และปกนกแอน<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อ<br />
21 พฤษภาคม 2548<br />
144
ภาพที่<br />
64 หนาผา<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อ<br />
21 พฤษภาคม 2548<br />
ภาพที่<br />
65 จัดหนาผา<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อ<br />
21 พฤษภาคม 2548<br />
ภาพที่<br />
66 โจงกระเบน<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อ<br />
21 พฤษภาคม 2548<br />
145
ภาพที่<br />
67 ตนแขน ปลายแขน<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อ<br />
21 พฤษภาคม 2548<br />
ภาพที่<br />
68 กําไล<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อ<br />
21 พฤษภาคม 2548<br />
ภาพที่<br />
69 เล็บ<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อ<br />
21 พฤษภาคม 2548<br />
146
เครื่องแตงกายสําหรับพราน<br />
ภาพที่<br />
70 หนาพราน และหนาทาสี<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อ<br />
21 พฤษภาคม 2548<br />
ภาพที่<br />
71 เครื่องแตงกายและอุปกรณพราน<br />
(หนาพราน ยาม ลูกประคํา เชือก ผานุง)<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อ<br />
21 พฤษภาคม 2548<br />
147
เครื่องมือและอุปกรณแสดงโนรา<br />
ภาพที่<br />
72 หอก<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อ<br />
21 พฤษภาคม 2548<br />
ภาพที่<br />
73 ไมหวาย (ไมเฆี่ยนพราย)<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อ<br />
21 พฤษภาคม 2548<br />
ภาพที่<br />
74 อุปกรณในการตัดจําเลย หรือการแกบน (พระขรรค สายสินธุ<br />
มีดหมอและฝก 8 )<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อ<br />
21 พฤษภาคม 2548<br />
8<br />
ฝก เปนภาษาถิ่นใต<br />
หมายถึงปลอกมีด<br />
148
เครื่องดนตรีประกอบการแสดงโนราศรียาภัย<br />
ดนตรีพื้นบานปกษใตที่ใชประกอบการรําโนรา<br />
ถูกมองขามมานาน ยังไมมีการหยิบยกมา<br />
วิเคราะห วิจัย และปรับปรุงใหเปนระบบที่มีมาตรฐานเทาที่ควร<br />
การฝกการถายทอดก็มีมารุนตอรุน<br />
ปากตอปาก ซึ่งผิดกับดนตรีสากล<br />
และดนตรีไทยที่มีหลักเกณฑชัดเจน<br />
จากการศึกษาทําใหทราบถึง<br />
ลักษณะเครื่องดนตรีและบทบาทหนาที่ของเครื่องดนตรีโนราดังนี้<br />
1. ปใน<br />
เปนเครื่องดนตรี<br />
Aerophones หรือ “เครื่องเปา”<br />
ประเภท Double reed หรือ ลิ้นคู<br />
มี<br />
หนาที่เปาเพลงประกอบการบรรเลงดนตรี<br />
และการรํา (การแสดงโนราไมคอยนิยมใชปชวาหรือป<br />
นอก)<br />
ภาพที่<br />
75 ปตน<br />
9<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อ<br />
21 พฤษภาคม 2548<br />
ภาพที่<br />
76 ขณะบรรเลงปตน<br />
หมายเหตุ: ผูบรรเลง<br />
อาจารยนิยม บํารุงเสนา บันทึกภาพเมื่อ<br />
21 พฤษภาคม 2548<br />
9<br />
ภาคใตเรียก “ปตน”<br />
ภาคกลางเรียก “ปใน”<br />
149
2. ทับ เปนเครื่องดนตรี<br />
Membranophones หรือ “เครื่องหนัง”<br />
ประเภท Tubular1หรือ<br />
“กลองประเภทหุนกลวง”<br />
ชนิด goblet หรือ ทรงปากผาย หนาที่ของทับ<br />
คือ เปนผูกํากับจังหวะ,<br />
ผูนําเพลงเครื่อง<br />
สวนใหญเลนตามหลักเกณฑ แตบางครั้งตองเลนตามทารํา<br />
มีวิธีการและกลเม็ดการ<br />
เลนมากมาย ผูตีทับควรจะรูจักทารําเปนอยางดี<br />
จึงจะเลนดนตรีประเภทนี้ไดไพเราะและสนุกสนาน<br />
ภาพที่<br />
77 ทับ<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อ<br />
21 พฤษภาคม 2548<br />
ภาพที่<br />
78 ขณะบรรเลงทับ<br />
หมายเหตุ: ผูบรรเลง<br />
นางสาวรุงรวี<br />
กลอมมิตร บันทึกภาพเมื่อ<br />
21 พฤษภาคม 2548<br />
3. กลอง เปนเครื่องดนตรี<br />
Membranophones หรือ “เครื่องหนัง”<br />
ประเภท Tubular1หรือ<br />
“กลองประเภทหุนกลวง”<br />
ชนิด conical หรือ ทรงปองกลาง ทําจากหนังสัตว มี 2 หนา ใชเลน<br />
150
ประกอบจังหวะตกของดนตรี ประกอบการรําในจังหวะสุดทาย และเปนเสียงสอดแทรกใหความ<br />
ครึกครื้น<br />
ภาพที่<br />
79 กลอง<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อ<br />
21 พฤษภาคม 2548<br />
ภาพที่<br />
80 ขณะบรรเลงกลอง<br />
หมายเหตุ: ผูบรรเลง<br />
นายปรัชญา หีตนาคราม บันทึกภาพเมื่อ<br />
21 พฤษภาคม 2548<br />
4. โหมง เปนเครื่องดนตรี<br />
Idiophones หรือ “เครื่องตี<br />
- เครื่องกระทบ<br />
ประเภท<br />
Percussion หรือ “ประเภทตี” ชนิด Gong หรือ ฆอง มีระดับเสียงหางกันเปนคู<br />
8 หรือคู<br />
5, คู<br />
3<br />
แลวแตระดับเสียงผูขับรองจะตองการใช<br />
มีหนาที่กํากับจังหวะหลัก<br />
(คลายเบสดนตรีสากล)<br />
ประคองเสียงผูขับรองใหเกิดความไพเราะ<br />
(คลายคอรสกีตา)<br />
151
ภาพที่<br />
81 โหมง และฉิ่ง<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อ<br />
21 พฤษภาคม 2548<br />
ภาพที่<br />
82 ดานในของโหมง หรือรางโหมง<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อ<br />
21 พฤษภาคม 2548<br />
ภาพที่<br />
83 ขณะบรรเลงโหมงและฉิ่ง<br />
หมายเหตุ: ผูบรรเลงนางสาวรุงรวี<br />
กลอมมิตร บันทึกภาพเมื่อ<br />
21 พฤษภาคม 2548<br />
152
5. ฉิ่ง<br />
เปนเครื่องดนตรี<br />
Idiophones หรือ “เครื่องตี<br />
- เครื่องกระทบ<br />
ประเภท Concussion<br />
หรือ “ประเภทกระทบ” มีหนาที่กํากับจังหวะหลักคูกับโหมง<br />
ทําใหเกิดความไพเราะและความ<br />
ครึกครื้น<br />
6. แตระ เปนเครื่องดนตรี<br />
Idiophones หรือ “เครื่องตี<br />
- เครื่องกระทบ<br />
ประเภท Concussion<br />
หรือ “ประเภทกระทบ” มีหนาที่กํากับจังหวะตก<br />
ทําใหจังหวะมีความหนักแนน และครึกครื้น<br />
ภาพที่<br />
84 แตระ<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อ<br />
21 พฤษภาคม 2548<br />
ภาพที่<br />
85 ขณะบรรเลงแตระ<br />
หมายเหตุ: บันทึกภาพเมื่อ<br />
21 พฤษภาคม 2548<br />
153
7. เครื่องดนตรีประกอบอื่นๆ<br />
ซึ่งจะมีหรือไมก็ได<br />
เชน ซออู,<br />
ซอดวง, ขลุย,<br />
ไวโอลิน, เครื่อง<br />
ดนตรีสากลประเภทตางๆ สวนใหญใชเลนผสมผสานกับป,<br />
กลอง, ทับ ตามแตละคนจะเห็น<br />
เหมาะสม ซึ่งสวนใหญเพื่อใหเกิดความไพเราะ<br />
หรือ สนองความตองการของผูชมตามยุคสมัย<br />
แต<br />
ละกลุมมีการประดิษฐทางเพลงหรือวิธีการเลนเปนของตนเอง<br />
การถายทอดความรูวิชาโนราของโนราโรงเรียนศรียาภัย<br />
จังหวัดชุมพร<br />
ในปจจุบัน อาจารยนิยม บํารุงเสนา เปนผูครูคนเดียวที่ดูแลและผูถายทอดวิชาโนรา<br />
ใหแกนักเรียนในโรงเรียนศรียาภัยและผูสนใจทั่วไป<br />
ขั้นตอนและวิธีการสอนวิชาโนรา<br />
1. การเตรียมความพรอมของตัวผูสอน<br />
ครูผูสอนโนรา<br />
ควรจะเปนคนใจกวาง ออนนอมถอมตน ใหความสําคัญกับผูรูใน<br />
ทองถิ่นดวยความจริงใจ<br />
ทั้งนี้<br />
เพื่อที่จะไปขอศึกษาหาความรูจากนักปราชญในทองถิ่น<br />
ซึ่งมีอยู<br />
มากมายทั่วดินแดนปกษ<br />
เนื่องจากวิชาโนรา<br />
เปนวิชาพื้นบาน<br />
ที่ยังไมไดรวบรวมเปนตําราเชิง<br />
วิชาการที่สมบูรณแบบ<br />
จึงมีความจําเปนอยางยิ่งที่จะตองศึกษาจากนักปราชญทองถิ่น<br />
แลวนํามา<br />
บูรณาการเพื่อหาขอยุติที่ดีที่สุด<br />
มีเหตุผลและเปนวิทยาศาสตร ทั้งนี้ก็เพื่อจะนํามาแยกแยะ<br />
และ<br />
อธิบายใหผูเรียน<br />
ไดเขาใจและเห็นจริง ผูเรียนจะไดเกิดศรัทธาและมั่นใจ<br />
จากที่กลาวมาแลววา<br />
ครูโนราจะตองเปนคนใจกวาง แมจะเปนผูอนุรักษของเกา<br />
แต<br />
จะตองเปดโลกทัศนของตนเองใหทันยุคสมัย สามารถนําของเกามาปรับใชกับยุคสมัยไดอยางลงตัว<br />
และมีเหตุผล เชนกระบวนการสอน การรํา การเลนดนตรีพื้นบานโนรา<br />
การแตงกายของโนรา<br />
ตลอดทั้งการบริหารจัดการหมูคณะและการนําเทคโนโลยีมาปรับใชอยางมีหลักการ<br />
ทั้งนี้เพื่อให<br />
ผูเรียนซึ่งสวนใหญเปนคนรุนใหม<br />
เกิดความเขาใจ ความเพลิดเพลิน และรูจักการตอยอดไปสูสากล<br />
บนพื้นฐานของความเปนไทยไดอยางกลมกลืน<br />
ครูโนราจะตองมีความเขาใจเปนพื้นฐานกอนวา<br />
“วัฒนธรรม” เปนสิ่งที่ถายทอดกันได<br />
ปรับปรุงเปลี่ยนแปลงได<br />
วัฒนธรรมใดที่นิ่งสนิทไมไดรับการปรับปรุง<br />
และเคลื่อนไหวใดๆ<br />
154
วัฒนธรรมนั้นจะเปน<br />
“วัฒนธรรมที่ตายแลว”<br />
หรือ วัฒธรรมที่ไมมีการพัฒนา<br />
เพราะฉะนั้นครู<br />
โนราจะตองปรับปรุงเนื้อหา<br />
รูปแบบ และวิธีการของโนราอยูตลอดเวลา<br />
โดยมีของเดิมเปนฐานราก<br />
และตอยอดอยางสรางสรรค ครูโนราจะตองเปนผูกลาอนุรักษ<br />
กลาตัด กลาตอ กลาคิด กลาพิสูจน<br />
และจะตองสรางองคความรูของตนเองตลอดเวลา<br />
2. การเตรียมความพรอมของตัวผูเรียน<br />
ครูผูสอนจะตองมีศิลปะในการโนมนาวผูเรียนอยางมีเหตุผล<br />
และวุฒิภาวะ ซึ่งสรุปเปน<br />
ประเด็นหลักไดดังนี้<br />
2.1 สรางศรัทธา ครูผูสอนจะตองชี้คุณคา<br />
ของวิชาโนรา ใหผูเรียนเห็นอยางชัดเจน<br />
โดยเฉพาะ “ประโยชนปจจุบัน” ที่จะเกิดกับตัวผูเรียน<br />
สามารถอธิบายคุณคา ของวิชาโนราใหเปน<br />
วิทยาศาสตรไดในทุกเรื่องราวอธิบายถึงที่มาที่ไปทุกขั้นตอนของวิชา<br />
2.2 สรางความสุข ความเพลิดเพลิน (ฉันทะ) ผูสอนจะตองมีศิลปะในการสอนใหเกิด<br />
ความเพลิดเพลิน ความสนุกสนาน เนื่องจากวิชาโนรา<br />
เปนวิชาที่ฝกฝนไดยากมาก<br />
มีองคประกอบ<br />
ของศาสตร และศิลปที่หลากหลาย<br />
ถาผูสอนไมสอดแทรกความสนุก<br />
ความเพลิดเพลิน ผูเรียนจะ<br />
รูสึกทอแทไดงาย<br />
และอาจจะลมเลิกไปในที่สุด<br />
ซึ่งเปนเหตุผลหนึ่งที่หาคนสืบทอดวิชาโนราไดยาก<br />
ยิ่ง<br />
การสอนเนื้อหาวิชาโนรา<br />
ผูสอนจะตองสอนจากพื้นฐานที่งาย<br />
ไปสูการแสดงระดับสูง<br />
โดยจะเรียงเปนลําดับ ดังนี้<br />
1. การปรับโครงสรางกลามเนื้อ<br />
การจัดระเบียบสวนตางๆ ของรางกาย<br />
เนื่องจากการรําโนรา<br />
มีสวนคลายคลึงกับการบริหารรางกาย การเลนยิมนาสติกส การ<br />
ฝกโยคะ เพราะฉะนั้นการปรับโครงสราง<br />
และการจัดระเบียบสวนตางๆ ของรางกาย จึงมีความจํา<br />
เปนมาก และยังเปนการสรางนิสัยใหผูเรียนมีหลักเกณฑในลีลา<br />
และการเคลื่อนไหวในการรํา<br />
ซึ่งมี<br />
วิธีการดังนี้<br />
155
1.1 ฝกดัดตัว ดัดแขน ดัดขา ดัดมือ ดัดหลัง ตามวิธีการของโนรา แตผูสอนและผูเรียน<br />
สามารถนําวิธีการสมัยใหม โดยเฉพาะ “วิทยาศาสตรการกีฬา” เขามาใชไดเปนอยางดี ดังปรากฏใน<br />
ผลการวิจัยเกี่ยวกับ<br />
ผลการฝกรําโนราที่มีผลตอสมรรถภาพของนักศึกษาวิทยาลัยนครศรีราช<br />
ของ<br />
โกมล (2532) ปรากฏผลการวิจัยวา<br />
“ความแข็งแรงของกลามเนื้อมือขวา<br />
ความแข็งแรงของกลามเนื้อมือซาย<br />
ความอดทนของ<br />
กลามทอง ความออนตัว พลังกลามเนื้อขา<br />
การทรงตัว ความคลองแคลววองไว และความอดทน<br />
ของระบบไหลเวียนโลหิตและการหายใจ หลังการฝกโนราดีกวากอนฝกโนรา”<br />
1.2 การฝกจัดระเบียบรางกาย ไดแก การยืนสนเทาชิด ปลายเทาเปด แอนหลัง เชิดหนา<br />
การจีบแบบตางๆ มือจีบ มือรํา การพริ้มสลับมือจีบมือรํา<br />
การปาด การเก็บนิ้วหัวแมมือ<br />
การโปรย<br />
นิ้ว<br />
การคลึงแขน จีบหนา จีบหลัง จีบขาง จีบคว่ํา<br />
จีบหงาย ปาดหนา ปาดซาย – ขวา ปาดตรง<br />
การจัดนิ้วเทา<br />
– ฝาเทา<br />
2. การสอนทาพื้นฐาน<br />
(ทานิ่ง)<br />
สําหรับทาพื้นฐานนั้น<br />
ผูสอนจะตองสรางใหเปนกฎเกณฑจนผูเรียนเกิดความเคยชิน<br />
ทํา<br />
ใหการรํามีระเบียบแบบแผนและสงางาม (ฝกทานิ่ง)<br />
ประกอบดวยทาตาง ๆ ดังนี้<br />
2.1 ทาประฌม (แมลาย) ไดแก ทาประฌม 2 แบบ คือ ประฌมแขนขนานพื้น<br />
กระพุมมือ<br />
ขนานลําตัว กับทาประฌมลดปลายแขน กระพุมมือเอนเขาขางลําตัวนิดหนอย<br />
โดยใหผูเรียนทําซ้ํา<br />
หลายๆ ครั้ง<br />
(ปาดมือขึ้นและประนม)<br />
2.2 การตั้งวง<br />
ฝกใหผูเรียนใชมือจีบ,<br />
สาวจีบไปสูการตั้งวงทั้ง<br />
6 รูปแบบ คือ<br />
- วงลาง เสมอขอบเอว<br />
- วงกลาง ลดปลายแขน<br />
- วงกลาง เสมอไหล<br />
- วงเขาควาย (ราหูจับจันทร)<br />
- วงสูงฉาก<br />
- วงหนา<br />
156
แบบ คือ<br />
2.3 การสอด (ทาสอด ทาสอดสรอย) ใหผูเรียนฝกการสอดสรอย,<br />
สอดซาย – ขวา ทั้ง<br />
3<br />
- สอดแบบนอมตัวขนานพื้น<br />
ยอเขาแลวหมุนตัววางน้ําหนักที่เทาหนา<br />
- สอดแบบนอมตัวลงนิดหนอย พองาม ยอเขา วางน้ําหนักที่เทาหนา<br />
- สอดแบบไมตองนอมตัวเพียงแตยอเขา วางน้ําหนักที่เทาหนา<br />
2.4 ทาลงฉาก 2 แบบ<br />
- เทาทั้ง<br />
2 ขาง ตั้งฉากกับพื้นเปดวงสูงฉาก<br />
- เทาเปดพองาม เปดวงเขาควาย (ราหูจับจันทร)<br />
2.5 ทาทองโรง (เกียดไก) มือขางหนึ่งตั้งวง<br />
ขางหนึ่งจับหนาผา<br />
นอมตัวไปขางหนา<br />
เล็กนอย จรดเทาเดินแบบโนรา การเก็บปลายเทาวิ่ง<br />
2.6 ทาออกจากมาน ออกจากฉาก ทั้ง<br />
4 แบบ<br />
- ออกทาทองโรง<br />
- ออกทาจับผาทั้ง<br />
2 ขาง<br />
- ออกทาประฌม (แมลาย)<br />
- ออกทานั่ง<br />
2.7 ทากินนร ทั้ง<br />
4 แบบ<br />
- ทากินนรนั่ง<br />
- ทากินนรเล็ก 2 แบบ<br />
- ทากินนรใหญ<br />
- ทากินนรแปลง<br />
2.8 ทาจับพวงมาลัย ทานี้เปนที่มาของทารําหลายทา<br />
ไดแก<br />
- ทาจับสรอยพวงมาลัย<br />
- ทาระยา<br />
- ทาบัวตูม บัวบาน บัวคลี่<br />
บัวแยม<br />
157
พรอมๆ กัน<br />
2.9 ทาสามขุม ทานี้ฝกการเดินการกาวเทา<br />
การจรดเทาแบบสามขุมและเปดมือรําไป<br />
2.10 การกาวเทาประกอบทาเดินรํา ทั้ง<br />
3 แบบ คือ<br />
- การเดินชักเทาออกขางเพื่อรอจังหวะเครื่อง<br />
- การเดินเตะปลายเทา<br />
- การเดินเหยียบสน<br />
ขอสรุปการสอนทานิ่ง<br />
158<br />
ครูผูสอนควรฝกมาใหละเอียดแลวอธิบายใหผูเรียนเขาใจและรักษาหลักเกณฑพื้นฐาน<br />
ดังนี้<br />
1. การวางลําตัว แอนอก เชิดหนา ใชสีหนา เชน การยิ้มประกอบทารํา<br />
2. การจีบ การปาด การสาวจีบ การตั้งวงแบบตางๆ<br />
ความสูงต่ําของสวนตางๆ<br />
ของรางกายที่<br />
ประกอบเปนทารํา<br />
3. อัตราความเร็ว – ชา ของการเคลื่อนไหว<br />
เทา การยกตัว โนมตัว<br />
4. ความผึ่งผาย<br />
องอาจ ความออนนอม ความสงางาม ครูจะตองชี้ใหผูเรียนเขาใจอยางมี<br />
เหตุผล<br />
5. การรวมสมาธิจิตลงในทารํา เพื่อฝกใหจิตวิญญาณของผูรําเปนเนื้อเดียวกับการรํา<br />
การขับรองบท ตามทํานองโนรา<br />
การขับรอง หรือวาบททํานองโนรา นับวาเปนเรื่องยากสําหรับคนรุนใหมเนื่องจากชาชิน<br />
กับสําเนียงภาษากลาง และลีลาการรองเพลงสมัยใหม ทําใหการฝกเกิดความเชื่องชาและยากมาก<br />
แต<br />
ครูผูสอนจะตองอธิบายหลักเกณฑการขับรองบทกลอน<br />
ทํานองโนรา ใหผูเรียนเขาใจ<br />
ดังนี้<br />
1. การขับรองบทกลอนโนรามีลีลาคลายกับรองเพลงลูกทุง<br />
ลิเก โขน และการขับรองเพลง<br />
ไทยเดิม คือ ตองรองเต็มเสียง จะตองใหพลังเสียงออกมาจากกระบังลม ปอด ผานลําคอจนมาถึง<br />
ปาก ซึ่งครูโนราโบราณสอนวา<br />
“รองสุดคํา รําสุดมือ”
2. เรียกคําแตละคําใหชัด อักขระไมวิบัติ คําควบกล้ํา<br />
สระสั้นยาว<br />
จะตองชัดเจน<br />
3. ถูกตองตามจังหวะเครื่องดนตรี<br />
เสียงผูรอง<br />
ควรจะเปนระดับเดียวกับเสียงโหมง ที่เรียกวา<br />
เสียงเขาโหมง เพราะจะทําใหเกิดความไพเราะ<br />
4. ฝกการใชลูกคอ การเอื้อนเสียง<br />
5. ฝกการสอดแทรก “สรอยคํา” เชน พี่นะ<br />
นองนะ แมนะ สาวนะ เปนตน<br />
6. ฝกการรับรอง หรือรับบทใหผูรํา<br />
เพราะจะมีความสัมพันธกับทารํา เชน ตัวอยาง<br />
คํากลอน ครูเอย ครูสอน เสดื้องกร<br />
มาตองา<br />
คํารับรอง - ครูเอยครูสอน เสดื้องกร<br />
เขามาตองา<br />
- เสดื้องกรตองา<br />
ละนอง<br />
- เสดื้องกรมาตองา<br />
- ครูเอยครูสอน เสดื้องกรเขามาตองา<br />
จะเห็นวาคํากลอน 1 วรรคจะตองรับ 4 เที่ยว<br />
โดยใชวิธีการเดียวกันทั้ง<br />
9 คํากลอน ทั้งนี้<br />
การ<br />
รับรองจะตองเต็มเสียงหนักแนน และสอดคลองกับจังหวะเพื่อใหเกิดความครึกครื้น<br />
(ตามปกติการ<br />
รับรองเปนหนาที่ของผูเลนดนตรี)<br />
7. ฝกการขับรองประกอบทารํา ขอนี้สําคัญมาก<br />
คือ ผูรําจะตองรองกลอน<br />
และรําทา<br />
ประกอบไปดวย ซึ่งผูฝกใหมจะรูสึกวาทํายากมาก<br />
แตควรเริ่มฝกชาๆ<br />
ยังไมตองใชเครื่องดนตรี<br />
ประกอบ เพราะผูฝกใหมจะทําไมทันกับจังหวะดนตรี<br />
แตตองการใหเกิดความแมนยําในทารําและ<br />
การขับรอง เมื่อผูเรียนมีความแมนยําพอสมควรแลวจึงขับรอง<br />
รําประกอบดนตรี การรําทาครูสอน<br />
จึงจะสมบูรณ<br />
159
การสอนพื้นฐานการบรรเลงเครื่องดนตรีโนรา<br />
การสอนดนตรีโนรา เมื่อครูผูสอนอธิบายประเภท<br />
หนาที่ของเครื่องดนตรีแลว<br />
ผูสอนควร<br />
จะตองเริ่มตนและดําเนินการสอนตามลําดับ<br />
ดังนี้<br />
1. ทับ (2 ลูก) สมัยโบราณใชคน 2 คน เลนคนละลูก<br />
1.1 ผูเลนนั่งขัดสมาธิ<br />
วางทับบนหนาตัก ฝกเสียง “เทิง” ทั้งมือซายมือขวาใหมีน้ําหนัก<br />
เทากัน (ผูสอนควรแนะนําการจัดนิ้ว<br />
การวางมือบนหนาทับ)<br />
1.2 ฝกเสียง “ปะ” “ติ้ง”<br />
“ทึด” การปดปากทับ, เปดปากทับ ทําการฝกจนเสียงชัดทุก<br />
เสียง จนมีความคลองทั้ง<br />
2 มือ<br />
1.3 เริ่มฝกเพลงทับพื้นฐาน<br />
คือ เพลง “ลงโรง” (โหมโรง” คือ “ปะ ปะเทิง เทิง” โดยให<br />
เลนตอเนื่องหลายๆ<br />
ชุด จนเกิดความชํานาญ ดังนี้<br />
1.4 ในการปฏิบัติผูสอนอาจจะสอนเพลงทับที่หลากหลายเพื่อใหผูเรียนเพิ่มพูน<br />
ประสบการณตนเองกอนที ่จะทําการผสมวงและควรจะเริ่มผสมวง<br />
ดวยเพลง “ลงโรง” (โหมโรง)<br />
เพราะถือกันวาเปนเพลงครูของดนตรีโนรา<br />
2. โหมง (ในการผสมวง โหมงกับฉิ่งใชผูเลนคนเดียวกัน)<br />
2.1 ผูเลนนั่งขัดสมาธิ<br />
วางโหมงไวขางหนา มือขวาจับไมตีโหมง มือซายจับไม “กรับ”<br />
ทั้งนี้<br />
เพื่อใหผูฝกใหมชินกับจังหวะตกโดยใชเสียงกรับ<br />
2.2 ฝกตีโหมง ดังนี้<br />
(ฝกตอเนื่องจนผูเรียนคุนเคยกับจังหวะตก)<br />
ดังตัวอยางที่แสดงไว<br />
ตอไปนี้<br />
-โหมง-ทุม<br />
-โหมง-ทุม<br />
-โหมง-ทุม<br />
-โหมง-ทุม<br />
-โหมง-ทุม<br />
-โหมง-ทุม<br />
-โหมง-ทุม<br />
-โหมง-ทุม<br />
- - - - - - - กรับ - - - - - - - กรับ - - - - - - - กรับ - - - - - - - กรับ<br />
3. ฉิ่ง<br />
3.1 ฝกการจับฉิ่งใหถูกวิธีทั้งบนและลาง<br />
3.2 ฝกตี “ฉิ่ง<br />
ฉับ” ใหเสียงชัดเจน<br />
- - - ฉิ่ง<br />
- - - ฉิ่ง<br />
- - - ฉิ่ง<br />
- - - ฉับ - - - ฉิ่ง<br />
- - - ฉิ่ง<br />
- - - ฉิ่ง<br />
- - - ฉับ<br />
160
4. กลอง<br />
4.1 ครูผูสอนตองสอนวิธีจับไมกลอง<br />
การนั่ง<br />
การใชขอมือ และการวางน้ําหนักของ<br />
ไมกลองใหถูกวิธี<br />
4.2 ฝกไมเดี่ยว<br />
(ใชมือขวามือเดียว) ฝกตี ตุง<br />
ตุง<br />
ตุง<br />
- - - ตุง<br />
- - - ตุง<br />
- - - ตุง<br />
- - - ตุง<br />
- - - ตุง<br />
- - - ตุง<br />
- - - ตุง<br />
- - - ตุง<br />
4.3 ฝกไมคู<br />
(สองมือซายขวา) ฝกตีใหมีน้ําหนักเสียงเทากันและลงจังหวะ<br />
ตุง<br />
ตุง<br />
ตุง<br />
ตุง<br />
(สลับ ซาย – ขวา) การเริ่มตนตี<br />
2 มือ ควรใหมือซายลงกอน<br />
มือซาย - - - ตุง<br />
- - - - - - - ตุง<br />
- - - - - - - ตุง<br />
- - - - - - - ตุง<br />
- - - -<br />
มือขวา - - - - - - - ตุง<br />
- - - - - - - ตุง<br />
- - - - - - - ตุง<br />
- - - - - - - ตุง<br />
ดัง “ตูรุง”<br />
4.4 ฝกตีไมซอน (ตี 2 มือ ซาย – ขวา) ใหมือซายลงกอน และใหเสียงเฉียดกันเสียงจะ<br />
มือซาย - - ตู - - - ตู - - - ตู - - - ตู - - - ตู - - - ตู - - - ตู - - - ตู -<br />
มือขวา - - -รุง<br />
- - -รุง<br />
- - -รุง<br />
- - -รุง<br />
- - -รุง<br />
- - -รุง<br />
- - -รุง<br />
- - -รุง<br />
4.5 ฝกรัวกลอง ใหมีเสียงดังตอเนื่อง<br />
อยาใหเสียงขาด ฝกเสียงรัวหนักเบาโดยใช<br />
ขอมือเปนตัวบังคับ<br />
4.6 ฝกเพลงกลอง “ลงโรง” (โหมโรง) จนเกิดความชินกับจังหวะ<br />
5. แตระ มี 2 ชนิด คือ ชนิดธรรมดาใชไมไผสีสุก 2 อัน ตีใหเกิดเสียง กับอีกชนิดหนึ่งใช<br />
ไมเนื้อแข็งเปนแผนซอนกัน<br />
4 – 7 แผนแลว ผูกเชือกดึงขึ้นแลววางลงใหเกิดเสียงพรอมจังหวะตก<br />
(ลงพรอมกับเสียง “ฉับ” ของฉิ่ง<br />
- - - ฉิ่ง<br />
- - - ฉับ - - - ฉิ่ง<br />
- - - ฉับ - - - ฉิ่ง<br />
- - - ฉับ - - - ฉิ่ง<br />
- - - ฉับ<br />
- - - - - - - แตระ - - - - - - - แตระ - - - - - - - แตระ - - - - - - - แตระ<br />
161
6. การผสมวงเพลงลงโรง (โหมโรง) พื้นฐานการฝกหัดเครื่องดนตรี<br />
ทับ กลอง โหมง ฉิ่ง<br />
แตระ ใชตีเขาวงพรอมกัน<br />
7. ปตน<br />
หรือปในของวงดนตรีปพาทยภาคกลาง<br />
การเปาปตนวงดนตรีโนรา<br />
แตกตางกับปในของวงปพาทยภาคกลาง<br />
อยางเห็นไดชัด ทั้ง<br />
วิธีการบรรเลงและเพลงที่ใชบรรเลง<br />
กรเปาปตนในการแสดงโนรา<br />
ตองการบรรยากาศ และ<br />
ความรูสึกที่แตกตางกัน<br />
มีจุดเดน จุดแข็งที่แตกตางกัน<br />
แตใชพื้นฐาน<br />
การฝกที่เหมือนกัน<br />
การฝกเปาปตนนั้นยากมาก<br />
เนื่องจากมีกลเม็ดและลวดลาย<br />
ที่หลากหลาย<br />
การเปาปตนวง<br />
ดนตรีโนรา มีทั้งที่เปาตามเพลงที่กําหนด<br />
และเปาตามทารํา ซึ่งผูเปาจะตองแตกฉานทางปที่<br />
หลากหลายจึงจะเกิดความไพเราะ<br />
การฝกหัดเปาปตนไมสามารถจะบรรยายไดครบถวน<br />
ผูเรียนจะตองฝกกับครูผูสอน<br />
โดยตรงเทานั้น<br />
ถาเพียงแตอานจากตําราแลวฝกฝนดวยตนเอง นับเปนเรื่องที่ยากมาก<br />
ซึ่งการฝกหัดมีขั้นตอนดังตอไปนี้<br />
7.1 จะตองแนะนําลักษณะสําคัญของปตน<br />
เชน ลิ้นป,<br />
พวดป,<br />
การฝกตัดลิ้นป,<br />
การดูแล<br />
รักษา, การบังคับลม, การใชนิ้วปดรูป<br />
7.2 ฝกเปาใหเกิดเสียงตามตัวโนตที่ตองการ<br />
ลักษณะการเปด – ปด รูบังคับเสียงเพื่อทําใหเกิดเสียงโดยเทียบกับเสียงชื่อลําดับขั้นตัวโนต<br />
แบบอิตาลี ดังตารางตอไปนี้<br />
162
ตารางที่<br />
2 ตารางความสัมพันธระหวางเสียงตัวโนตกับลักษณะการเปด - ปดรูบังคับเสียงป<br />
เสียง<br />
โด<br />
ลักษณะการเปด – ป ิด รูบังคับเสียงปตน<br />
ลักษณะการเปด – ป ิด รูบังคับเสียงปใน<br />
เร<br />
มี<br />
163
ตารางที่<br />
2 (ตอ)<br />
เสียง<br />
ฟา<br />
ลักษณะการเปด – ป ิด รูบังคับเสียงปตน<br />
ลักษณะการเปด – ป ิด รูบังคับเสียงปใน<br />
ซอล<br />
ลา<br />
164
ตารางที่<br />
2 (ตอ)<br />
เสียง<br />
ที<br />
ลักษณะการเปด – ป ิด รูบังคับเสียงปตน<br />
ลักษณะการเปด – ป ิด รูบังคับเสียงปใน<br />
หมายเหตุ: ปตนแสดงแบบโดย<br />
นายกฤษฎา สุขสําเนียง<br />
ปในแสดงแบบโดย<br />
นางสาวมธุริน เริ่มรุจน<br />
ระบบเสียงปที่วัดได<br />
ปรากฏผลการวัดดังนี้<br />
เสียงที่<br />
ระดับเสียง ขั้นคูเสียง<br />
่<br />
่<br />
เสียงที 1 C - 40<br />
เสียงที 2 D b ่<br />
+ 25<br />
เสียงที 3 E b ่<br />
- 20<br />
เสียงที 4 F b ่<br />
- 10<br />
เสียงที 5 G b ่<br />
่<br />
+ 10<br />
เสียงที 6 A - 45<br />
เสียงที 7 B b<br />
}<br />
}<br />
}<br />
165 เซนต<br />
155 เซนต<br />
110 เซนต<br />
220 เซนต<br />
245 เซนต<br />
145 เซนต<br />
7.3 ฝกการไลเสียงสูง – ต่ํา<br />
ใหผูเรียนเกิดความชํานาญ<br />
และเกิดเสียงชัดเจนถูกตองตาม<br />
บันไดเสียง<br />
7.4 ฝกการ “บายลม” โดยเริ่มฝกบายลมใชลิ้นป<br />
– พวดป<br />
ไมตองใสในกระบอกป<br />
จากนั้นก็จะฝกไลเสียงและบายลมไปพรอมๆ<br />
กัน จนเกิดความชํานาญ<br />
7.5 เริ่มฝกเพลงลงโรง<br />
(โหมโรง) และเพลงอื่นๆ<br />
165
บทที่<br />
6<br />
การวิเคราะหบทเพลงประกอบการแสดงโนรา ของโนราโรงเรียนศรียาภัย<br />
ในการศึกษาวิเคราะหบทเพลงประกอบการแสดงโนราของโนราศรียาภัยนั้น<br />
เพลงที่ผูวิจัย<br />
ไดคัดเลือกนํามาวิเคราะหคือ บทเพลงและบทรองประกอบการรําทาครู ซึ่งไดแก<br />
เพลงครูสอน<br />
เพลงสอนรํา และเพลงประถมพรหมสี่หนา<br />
โดยผูวิจัยไดทําการจัดลําดับการวิเคราะหบทเพลง<br />
ดังนี้<br />
1. การวิเคราะหบทรอง และความสัมพันธระหวางบทรองและทารํา<br />
2. การวิเคราะหเพลงประกอบการแสดงโนราของโรงเรียนศรียาภัย ตามทฤษฎีดุริยางค<br />
วิทยา<br />
3. การวิเคราะหบทเพลงประกอบการแสดงโนราของโรงเรียนศรียาภัย ตามทฤษฎีคติชน<br />
วิทยา<br />
การวิเคราะหบทรอง<br />
บทรองเพลงครูสอน<br />
เพลงครูสอน<br />
(บทนํา) ครูเอยครูสอน เสดื้องกรมาตองา<br />
่ บทที 1 ไหวครูสอนหนังสือ หารือครูสอนมโนรา<br />
ครูสอนใหผูกผา สอนขาใหทรงกําไล<br />
่ บทที 2 ครูสอนใหครอบเทริดนอย ทั้งตาบสรอย<br />
พวงมาลัย<br />
ครูสอนใหทรงกําไล ใสแขนซาย ยายแขนขวา<br />
่ บทที 3 ครูใหเสดื้องเยื้องซาย<br />
ตีคาไดหาพระพารา<br />
ครูใหเสดื้องเยื้องขวา<br />
ตีคาไดหาตําลึงทอง
่ บทที 4 รําทาตีนถีบพนัก สวนมือชักเอาแสงทอง<br />
หาไหนใหไดเสมือนนอง รําทํานองพระเทวดา<br />
เนื้อรองที่ปรากฏขางตน<br />
ความหมายโดยสรุปกลาวถึง การระลึกถึงคําสอนของครูบา<br />
อาจารย ที่สอนการรําโนรา<br />
รวมถึงการสอนกระบวนการแตงกายแบบโนรา<br />
แผนผังแสดงฉันทลักษณ<br />
บทนํา O O O O O O O O O O<br />
ครู เอย ครู สอน สะ เดื้อง<br />
กร มา ตอ งา<br />
บทที่<br />
1 O O O O O O O O O O O O<br />
ไหว ครู สอนหนัง สือ หา รือ ครู สอน มะ โน รา<br />
O O O O O O O O O O O<br />
ครู สอน ให ผูก ผา สอน ขา ให ทรง กํา ไล<br />
บทที่<br />
2 O O O O O O O O O O O O<br />
ครู สอน ให ครอบ เทริด นอย ทั้ง<br />
ตาบ สรอย พวง มา ลัย<br />
O O O O O O O O O O O O<br />
ครู สอน ให ทรง กํา ไล ใส แขน ซาย ยาย แขน ขวา<br />
บทที่<br />
3 O O O O O O O O O O O O O<br />
ครู ให สะ เดื้อง<br />
เยื้อง<br />
ซาย ตี คา ได หา พระ พา รา<br />
O O O O O O O O O O O O O<br />
ครู ให สะ เดื้อง<br />
เยื้อง<br />
ขวา ตี คา ได หา ตํา ลึง ทอง<br />
167
บทที่<br />
4 O O O O O O O O O O O O<br />
รํา ทา ตีน ถีบ พะ นัก สวน มือ ชัก เอา แสง ทอง<br />
O O O O O O O O O O O O O O<br />
หา ไหน ให ได สะ เหมือน นอง รํา ทํา นอง พระ เท วะ ดา<br />
วิธีการรองและการรับของลูกคู<br />
1. (รอง) จะรําทาครูเอยครูสอน เสดื้องกร<br />
มาตองา<br />
(รับ) ครูเอยครูสอน เสดื้องกรมาตองา<br />
แมเฮอ เดื้องกร<br />
มาตองา ละนอง<br />
เสดื้องกร<br />
มาตองา<br />
วาครูเอยครูสอน เสดื้องกรมาตองา<br />
2. (รอง) ไหวครูสอนหนังสือ ไหวครูสอนหนังสือ หารือครูสอน มโนรา<br />
(รับ) ไหวครูสอนหนังสือ หารือครูสอน มโนรา<br />
แมเฮอ ครูสอน มโนรา ละนอง<br />
ครูสอน มโนรา<br />
ไหวครูสอนหนังสือ หารือครูสอน มโนรา<br />
3. (รอง) ครูสอนใหผูกผา ครูสอนใหผูกผา สอนขาใหทรงกําไล<br />
(รับ) ครูสอนใหผูกผา สอนขาใหทรง ทรงกําไล<br />
ใหทรง ทรงกําไล<br />
แมเฮอ ใหทรง ทรงกําไล ละนอง<br />
ครูสอนใหผูกผา สอนขาใหทรง ทรงกําไล<br />
168
4. (รอง) ครูสอนใหครอบเทริดนอย ครูสอนใหครอบเทริดนอย ทั้งตาบสรอย<br />
พวงมาลัย<br />
(รับ) ครูสอนใหครอบเทริดนอย ทั้งตาบสรอย<br />
พวงมาลัย<br />
แมเฮอ ตาบสรอย พวงมาลัย ละนอง<br />
ตาบสรอย พวงมาลัย<br />
ครูสอนใหครอบเทริดนอย ทั้งตาบสรอย<br />
พวงมาลัย<br />
5. (รอง) ครูสอนใหทรงกําไล ครูสอนใหทรงกําไล ใสแขนซาย ยายแขนขวา<br />
(รับ) ครูสอนใหทรงกําไล ใสแขนซาย ยายแขนขวา<br />
แมเฮอ แขนซาย ยายขวา ละนอง<br />
แขนซาย ยายแขนขวา<br />
ครูสอนใหทรงกําไล ใสแขนซาย ยายแขนขวา<br />
6. (รอง) ครูใหเสดื้องเยื้องซาย<br />
ครูใหเสดื้องเยื้องซาย<br />
ตีคาไดหาพระพารา<br />
(รับ) ครูใหเสดื้องเยื้องซา<br />
ตีคาไดหาพระพารา<br />
แมเฮอ ไดหาพระพารา ละนอง<br />
ไดหาพระพารา<br />
ครูใหเสดื้องเยื้องซาย<br />
ตีคาไดหาพระพารา<br />
7. (รอง) ครูใหเสดื้องเยื้องขวา<br />
ครูใหเสดื้องเยื้องขวา<br />
ตีคาไดหาตําลึงทอง<br />
(รับ) ครูใหเสดื้องเยื้องขวา<br />
ตีคาไดหาตําลึงทอง<br />
แมเฮอ ไดหาตําลึงทอง ละนอง<br />
ไดหาตําลึงทอง<br />
ครูใหเสดื้องเยื้องขวา<br />
ตีคาไดหาตําลึงทอง<br />
169
8. (รอง) รําทาตีนถีบพนัก รําทาตีนถีบพนัก สวนมือชักเอาแสงทอง<br />
(รับ) ตีนถีบพนัก สวนมือชัก ชักเอาแสงทอง<br />
แมเฮอ มือชักเอาแสงทอง ละนอง<br />
มือชัก ชักเอาแสงทอง<br />
รําทาตีนถีบพนัก สวนมือชัก ชักเอาแสงทอง<br />
9. (รอง) หาไหนใหไดเสมือนนอง หาใหไดก็ไมเหมือนนอง รําทํานองพระเทวดา<br />
(รับ) หาไหนใหไดเสมือนนอง รําทํานองพระเทวดา<br />
(รอง) ออรําพระเทวดา ตะนอง<br />
(รับ) รําพระเทวดา<br />
หาไหนใหไดเสมือนนอง รําทํานองพระเทวดา<br />
ความสัมพันธระหวางบทรองและทารําในเพลงครูสอน<br />
ตารางที่<br />
3 ตารางความสัมพันธระหวางบทรองและทารําในเพลงครูสอน<br />
่<br />
ลําดับ ทารํา บทรอง<br />
ภาพที 1<br />
ครูเอย<br />
170
ตารางที่<br />
3 (ตอ)<br />
่<br />
ลําดับ ทารํา บทรอง<br />
ภาพที 2<br />
ครูสอน<br />
ภาพที่<br />
3<br />
ภาพที่<br />
4<br />
ภาพที่<br />
5<br />
เสดื้องกร<br />
มาตองา<br />
สอนหนังสือ<br />
171
ตารางที่<br />
3 (ตอ)<br />
่<br />
ลําดับ ทารํา บทรอง<br />
ภาพที 6<br />
หารือครูสอนมโนรา<br />
ภาพที่<br />
7<br />
ภาพที่<br />
8<br />
ภาพที่<br />
9<br />
สอนใหผูกผา<br />
สอนขาใหทรง<br />
ทรงกําไล<br />
172
ตารางที่<br />
3 (ตอ)<br />
่<br />
ลําดับ ทารํา บทรอง<br />
ภาพที 10<br />
สอนใหครอบเทริดนอย<br />
ภาพที่<br />
11<br />
ภาพที่<br />
12<br />
ภาพที่<br />
13<br />
ทั้งตาบสรอย<br />
พวงมาลัย<br />
ครูสอนใหทรงกําไล<br />
173
ตารางที่<br />
3 (ตอ)<br />
่<br />
ลําดับ ทารํา บทรอง<br />
ภาพที 14<br />
ใสแขนซาย<br />
ภาพที่<br />
15<br />
ภาพที่<br />
16<br />
ภาพที่<br />
17<br />
ยายแขนขวา<br />
ครูใหเสดื้องเยื้องซาย<br />
ตีคาไดหา<br />
174
ตารางที่<br />
3 (ตอ)<br />
่<br />
ลําดับ ทารํา บทรอง<br />
ภาพที 18<br />
พระพารา<br />
ภาพที่<br />
19<br />
ภาพที่<br />
20<br />
ภาพที่<br />
21<br />
เสดื้องเยื้องขวา<br />
ตีคาไดหา<br />
ตําลึงทอง<br />
175
ตารางที่<br />
3 (ตอ)<br />
่<br />
ลําดับ ทารํา บทรอง<br />
ภาพที 22<br />
ตีนถีบพนัก<br />
ภาพที่<br />
23<br />
ภาพที่<br />
24<br />
ภาพที่<br />
25<br />
สวนมือชัก<br />
แสงทอง<br />
176<br />
หาไหนใหไดเสมือนนอง
ตารางที่<br />
3 (ตอ)<br />
่<br />
ลําดับ ทารํา บทรอง<br />
ภาพที 26<br />
ทาหาใหไดก็ไมเหมือนนอง<br />
ภาพที่<br />
27<br />
ภาพที่<br />
28<br />
รําทํานอง<br />
พระเทวดา<br />
การวิเคราะหบทเพลงครูสอน ตามทฤษฎีดุริยางควิทยา (ดูโนตเพลงฉบับสมบูรณในภาคผนวก)<br />
สื่อสรางเสียง<br />
(Medium)<br />
1. เสียงรอง (Voice) แบงเปน 2 สวน คือ ตนเสียงกับลูกคู<br />
2. ปตน<br />
(Aerophones: Double reed) เครื่องดนตรีประเภทเปาลิ้นคู<br />
ขนาดใกลเคียงกับป<br />
177
ในของภาคกลาง เปนเครื่องดนตรีหลักมีหนาที่ดําเนินทํานองเพียงชิ้นเดียว<br />
3. ทับ (Membranophones: Goblet Tubular) หรือโทนชาตรี มีลักษณะเปนกลองหุน<br />
กลวงปากผาย ทําหนาที่เปนผูนําของการแสดงทั้งหมด<br />
4. กลอง (Membranophones: Conical Tubular) หรือกลองตุก<br />
มีลักษณะกลองหุนกลวงมี<br />
ทรงปองกลางใชตีลอ-รับไปกับทับ<br />
5. แตระ (Idiophones: Concussion) เปนเครื่องดนตรีที่เกิดเสียงจากการสั่นสะเทือนของ<br />
มวลวัตถุในตัวเองประเภทกระทบ มีหนาที่กํากับและเนนจังหวะยอย<br />
6. ฉิ่ง<br />
(Idiophones: Concussion) เปนเครื่องดนตรีที่เกิดเสียงจากการสั่นสะเทือนของมวล<br />
วัตถุในตัวเองประเภทกระทบ มีหนาที่กํากับจังหวะยอย<br />
7. โหมง ((Idiophones: Gong) หรือฆองคู<br />
เปนเครื่องดนตรีที่เกิดเสียงจากการ<br />
สั่นสะเทือนของมวลวัตถุในตัวเองประเภทกระทบ<br />
มีหนาที่กํากับและเนนจังหวะยอย<br />
ทวงทํานอง (Melody)<br />
1. ระบบเสียง (Tuning system)<br />
ระบบเสียงปหมายถึงเพียงเฉพาะปตน<br />
ที่ใชเปาในงานวิจัยนี้เทานั้น<br />
ซึ่งเปาโดยอาจารย<br />
นิยม บํารุงเสนา บันทึกเสียงเมื่อวันที่<br />
21 พฤษภาคม 2549 ระบบเสียงที่วัดไดดวยเครื่องวัดเสียง<br />
Planet Waves ปรากฏผลการวัดดังนี้<br />
เสียงที่<br />
ระดับเสียง ขั้นคูเสียง<br />
่<br />
่<br />
เสียงที 1 C - 40<br />
เสียงที 2 D b ่<br />
+ 25<br />
เสียงที 3 E b ่<br />
- 20<br />
เสียงที 4 F b ่<br />
- 10<br />
เสียงที 5 G b ่<br />
่<br />
+ 10<br />
เสียงที 6 A - 45<br />
เสียงที 7 B b<br />
}<br />
}<br />
}<br />
165 เซนต<br />
155 เซนต<br />
110 เซนต<br />
220 เซนต<br />
245 เซนต<br />
145 เซนต<br />
178
จากกระดับเสียงที่วัดไดนั้น<br />
สามารถนํามาคํานวณเปนระยะหางของคูเสียงในระบบเซ็นต<br />
(Cent) ของอเล็กซานเดอร เจ เอลลิส (Alexander J Ellis) ไดดังนี้<br />
165 155 110 220 245 145<br />
เสียงที่<br />
1 2 3<br />
4 5 6 7<br />
ภาพที่<br />
86 ภาพระยะหางของขั้นคูเสียงของปตน<br />
2. ชวงเสียง (Ranges) อยูระหวางเสียงที<br />
(ต่ํา)<br />
ถึงเสียงเร (ชวงทบที่<br />
3)<br />
3. รูปลักษณของทวงทํานอง (Malodic contour)<br />
รูปลักษณของทวงทํานองโดยภาพรวมของเพลง เปนประเภททวงทํานองที่มีความตอเนื่อง<br />
เชื่อมโยงกัน<br />
(Conjunct) เชน หองที่<br />
1-9<br />
แตมีทวงทํานองลักษณะที่ไมคอยขึ้นลงหรือสม่ําเสมอ<br />
(Terraced) โดยจะปรากฏอยู<br />
ตอนตนหรือตอนทายของประโยคเพลง โดยมีวัตถุประสงคเพื่อเชื่อมประโยคเพลงและนําเสียง<br />
ใหแกนักรอง (ผูแสดง)<br />
เชน หองที่<br />
1-2 เปนประเภทที่อยูตอนตนของประโยค<br />
หองที่<br />
196-199 เปนประเภทอยูตอนทายของประโยคและเปนเสียงนําใหแกนักรอง<br />
179
ทํานองป<br />
ทํานองรอง<br />
นอกจากนั้นยังมีทวงทํานองในลักษณะที่ไมเชื่อมโยงกัน<br />
(Disjunct) ปรากฏเปนโนตตัว<br />
เดียวทายประโยค โดยการโหนเสียงของปจากเสียงระดับกลางขึ้นไปเสียงสูง<br />
เชน<br />
จากเสียงลา ในชวงทบที่<br />
1 ไปเสียงเร ในชวงทบที่<br />
3 (หองที่<br />
15-16)<br />
จากเสียงลา ในชวงทบที่<br />
1 ไปเสียงที ในชวงทบที่<br />
2 (หองที่<br />
87)<br />
จากเสียงซอล ในชวงทบที่<br />
1 ไปเสียงที ในชวงทบที่<br />
2 (หองที่<br />
96-97)<br />
4. การประดับตกแตงทํานอง (Ornamentation) มี 2 ลักษณะ เปนการประดับตกแตง<br />
ทํานองของป<br />
คือ การเปาโนตตัวเดียวเสียงสั้น<br />
(Staccato) ติดตอกันหลายๆครั้ง<br />
คอยๆเร็วขึ้นจน<br />
ครบจังหวะ โดยแสดงสัญลักษณ “ ” ไวเหนือโนตที่ตองการ<br />
และการตีกลอง/ฉิ่ง<br />
ใน<br />
ลักษณะการตีรัว โดยแสดงสัญลักษณขีด 3 ขีดคาบทับหางของตัวโนต “ ” เชน หองที่<br />
85-89<br />
180
ทํานองป<br />
ทํานองรอง<br />
ทํานองฆอง<br />
ฉิ่งและแตระ<br />
ทับและกลอง<br />
จังหวะ (Rhythm)<br />
ถึงแมวาในระหวางบทเพลงจะมีจังหวะที่เร็วขึ้นบางเล็กนอยโดยการเรงจังหวะของเครื่อง<br />
ประกอบจังหวะ แตเมื่อกลองบากก็จะกลับมาตั้งจังหวะในระดับความเร็วที่ใกลเคียงกับจังหวะเดิม<br />
จึงกลาวไดโดยภาพรวมของเพลงนี้มีจังหวะที่สม่ําเสมอ<br />
(Isometric) ในอัตราความเร็ว (Tempo)<br />
ดังนี้<br />
หองเพลงที่<br />
1 – 24 ความเร็ว เทากับ 90<br />
หองเพลงที่<br />
25 – 38 ความเร็ว เทากับ จังหวะความเร็วไมแนนอน<br />
หองเพลงที่<br />
39 – 46 ความเร็ว เทากับ 90<br />
หองเพลงที่<br />
47 – 61 ความเร็ว เทากับ จังหวะความเร็วไมแนนอน<br />
หองเพลงที่<br />
62 – 71 ความเร็ว เทากับ 120<br />
หองเพลงที่<br />
72 – 79 ความเร็ว เทากับ จังหวะความเร็วไมแนนอน<br />
หองเพลงที่<br />
80 – 84 ความเร็ว เทากับ 90<br />
หองเพลงที่<br />
85 – 89 ความเร็ว เทากับ จังหวะความเร็วไมแนนอน<br />
หองเพลงที่<br />
90 – 94 ความเร็ว เทากับ 90<br />
หองเพลงที่<br />
95 – 100 ความเร็ว เทากับ จังหวะความเร็วไมแนนอน<br />
หองเพลงที่<br />
101 – 128 ความเร็ว เทากับ 60<br />
หองเพลงที่<br />
129 – 144 ความเร็ว เทากับ 56<br />
หองเพลงที่<br />
145 – 158 ความเร็ว เทากับ จังหวะความเร็วไมแนนอน<br />
หองเพลงที่<br />
159 – 319 ความเร็ว เทากับ 130<br />
หองเพลงที่<br />
320 – 324 ความเร็ว เทากับ จังหวะความเร็วไมแนนอน<br />
181
ผิวพรรณ (Texture)<br />
เปนแบบทํานองเดี่ยว<br />
(Monophony) ดําเนินทํานองตอเนื่องกันระหวางทํานองปกับ<br />
ทํานองรองแลวจบลงดวยทํานองป<br />
โดยชวงตอเนื่องจากทํานองรองมาสูทํานองป<br />
ในตอนทาย<br />
นั้น<br />
ปจะดําเนินทํานองสวมเขามา<br />
มีลักษณะเปนการประสานเสียงแบบทํานองประสม<br />
(Polyphony) ในหองที่<br />
300-317<br />
ทํานองป<br />
ทํานองรอง<br />
ทํานองป<br />
ทํานองรอง<br />
รูปแบบ (Form)<br />
แบงเปน 3 สวน (ternary Form) โดยมีโครงสราง คือ / A / B / C / โดย<br />
A คือ ทํานองป<br />
ที่บรรเลงตั้งแตตนจนถึงกอนการขับรอง<br />
(โนตหองที่<br />
1-198)<br />
B คือ ทํานองขับรองทั้งหมด<br />
(โนตหองที่<br />
199-317)<br />
C คือ ทํานองป<br />
ที่บรรเลงตั้งแตสอดรับทายทํานองรองจนจบเพลง<br />
(โนตหองที่<br />
301-324)<br />
การวิเคราะหบทรอง<br />
บทรองเพลง สอนรํา<br />
เพลงสอนรํา<br />
สอนเอยสอนรํา ครูใหขารําเทียมบา<br />
ปลดปลงลงมา ครูใหขารําเทียมพก<br />
เยื้องซายกรายขวา<br />
ครูใหขารําหลายหนก<br />
182
วาดไวขางฝายอก ยกใหเปนแพนผาหลา<br />
ชอหนาชอหู ครูใหขารําหลายทา<br />
เนื้อรองที่ปรากฏขางตน<br />
ความหมายโดยสรุปกลาวถึง คําสอนของครู ที่สอนการรําโนรา<br />
ทาตาง ๆ<br />
แผนผังแสดงฉันทลักษณ<br />
O O O O O O O O O O<br />
สอน เอย สอน รํา ครู ให ขา รํา เทียม บา<br />
O O O O O O O O O O<br />
ปลด ปลง ลง มา ครู ให ขา รํา เทียม พก<br />
O O O O O O O O O O<br />
เยื้อง<br />
ซาย กราย ขวา ครู ให ขา รํา หลาย หนก<br />
O O O O O O O O O O O<br />
วาด ไว ขาง ฝาย อก ยก ให เปน แพน ผา หลา<br />
O O O O O O O O O O<br />
ชอ หนา ชอ หู ครู ให ขา รํา หลาย ทา<br />
วิธีการรองและการรับของลูกคู<br />
1. (รอง) สอนเอย สอนรํา<br />
(รับ) สาวเฮอ สอนเอย วาสอนรํา<br />
183
(รอง) ครูให เจาเฮอ ขารํา รําเจาเอย ขึ้นเทียมบา<br />
(รับ) ขารํา ขารํา เทียมบา<br />
ครูให เจาเฮอ ขารํา รําเจาเอยขึ้นเทียมบา<br />
วาขารํา รําเทียมบา<br />
2. (รอง) ไหนละนอง ปลดปลง ลงมา<br />
(รับ) สาวเฮอ ปลดปลง ลงมา<br />
(รอง) ครูให เจาเฮอ ขารํา รําเจาเอย ลงเทียมพก<br />
(รับ) ขารํา ขารํา เทียมพก<br />
ครูให เจาเฮอ ขารํา รําเจาเอยลงเทียมพก วาขารํา รําเทียมพก<br />
3. (รอง) นี่ละนอง<br />
เยื้องซาย<br />
แลวกรายขวา<br />
(รับ) แมเฮอ เยื้องซาย<br />
แลวกรายขวา<br />
(รอง) ครูให เจาเฮอ ขารํา รําเจาเอย ขึ้นหลายหนก<br />
(กนก)<br />
(รับ) ขารํา ขารํา หลายหนก<br />
ครูให เจาเฮอ ขารํา รําขาเอยหลายหนก วาขารํา รําหลายหนก<br />
4. (รอง) ไหนละนอง วาดไวขางฝายอก<br />
(รับ) วาดไวขางฝายอก<br />
(รอง) แลวยกให ยกใหเปนแพน แพนเจาเอย ผาหลา<br />
(รับ) เปนแพน เปนแพน ผาหลา<br />
ยกให เจาเฮอ เปนแพน แพนเจาเอยผาหลา วาเปนแพน แพนผาหลา<br />
5. (รอง) นี่ละนอง<br />
ชอหนา แลวชอหู<br />
(รับ) สาวเฮอ ชอหนา และชอหู<br />
(รอง) ครูให เจาเฮอ ขารํา รําเจาเอยขึ<br />
้นหลายทา<br />
(รับ) ขารํา ขารํา หลายทา<br />
184
ครูให เจาเฮอ ขารํา รําเจาเอยขึ้นหลายทา<br />
วาขารํา รําหลายทา<br />
ความสัมพันธระหวางบทรองและทารําในเพลงสอนรํา<br />
ตารางที่<br />
4 ตารางความสัมพันธระหวางบทรองและทารําในเพลงสอนรํา<br />
่<br />
ลําดับ ทารํา บทรอง<br />
ภาพที 1<br />
สอนเอยสอนรํา<br />
ภาพที่<br />
2<br />
ภาพที่<br />
3<br />
สอนเอยสอนรํา (ตอ)<br />
ครูใหขารํา<br />
185
ตารางที่<br />
4 (ตอ)<br />
่<br />
ลําดับ ทารํา บทรอง<br />
ภาพที 4<br />
รําเทียมบา<br />
ภาพที่<br />
5<br />
ภาพที่<br />
6<br />
ภาพที่<br />
7<br />
ปลดปลง<br />
ลงมา<br />
ครูใหขารํา<br />
186
ตารางที่<br />
4 (ตอ)<br />
่<br />
ลําดับ ทารํา บทรอง<br />
ภาพที 8<br />
รําเทียมพก<br />
ภาพที่<br />
9<br />
ภาพที่<br />
10<br />
ภาพที่<br />
11<br />
เยื้องซาย<br />
กรายขวา<br />
ครูใหขารํา<br />
187
ตารางที่<br />
4 (ตอ)<br />
่<br />
ลําดับ ทารํา บทรอง<br />
ภาพที 12<br />
หลายหนก (กนก)<br />
ภาพที่<br />
13<br />
ภาพที่<br />
14<br />
ภาพที่<br />
15<br />
วาดไวฝายอก<br />
วาดไวฝายอก (ตอ)<br />
ยกใหเปนแพน<br />
188
ตารางที่<br />
4 (ตอ)<br />
่<br />
ลําดับ ทารํา บทรอง<br />
ภาพที 16<br />
แพนผาหลา<br />
ภาพที่<br />
17<br />
ภาพที่<br />
18<br />
ภาพที่<br />
19<br />
ชอหนา - ชอหู<br />
ครูใหขารํา<br />
หลายทา<br />
189
การวิเคราะหบทเพลงสอนรํา ตามทฤษฎีดุริยางควิทยา (ดูโนตเพลงฉบับสมบูรณในภาคผนวก)<br />
สื่อสรางเสียง<br />
(Medium)<br />
อานคําอธิบายเรื่องสื่อสรางเสียงในการวิเคราะหบทเพลงครูสอน<br />
หนา 177<br />
ทวงทํานอง (Melody)<br />
1. ระบบเสียง (Tuning system) อานคําอธิบายเรื่องระบบเสียงในหนา<br />
178 -179<br />
2. ชวงเสียง (Ranges) อยูระหวางเสียงโดในชวงทบที่<br />
1 ถึงเสียงทีในชวงทบที่<br />
2<br />
3. รูปลักษณของทวงทํานอง (Malodic contour)<br />
รูปลักษณของทวงทํานองมีผสมสลับกันระหวางประเภททวงทํานองที่มีความตอเนื่อง<br />
เชื่อมโยงกัน<br />
(Conjunct) กับทวงทํานองลักษณะที่ไมคอยขึ้นลงหรือสม่ําเสมอ<br />
(Terraced) เชน<br />
ทวงทํานองที่มีความตอเนื่องเชื่อมโยงกัน<br />
(Conjunct) เชน โนตหองที่<br />
140-149<br />
ทวงทํานองลักษณะที่ไมคอยขึ้นลงหรือสม่ําเสมอ<br />
(Terraced) เชน โนตหองที่<br />
23-29<br />
190
4. การประดับตกแตงทํานอง (Ornamentation) มี 2 ประเภท เปนการประดับตกแตง<br />
ทํานองของป<br />
และการประดับตกแตงทํานองของกลอง<br />
การประดับตกแตงทํานองของป<br />
มี 3 ลักษณะ คือ<br />
การเปาโนตตัวเดียวเสียงสั้น<br />
(Staccato) ดวยเทคนิคที่เรียกวา<br />
“ตอด” ดังปรากฏในโนตหอง<br />
ที่<br />
93-98 ซึ่งกําหนดดวยสัญลักษณ<br />
“ ^ ” เหนือตัวโนตที่ตองการ<br />
การเปาโนตตัวเดียวเสียงสั้น<br />
(Staccato) ดวยเทคนิคที่เรียกวา<br />
“ตอด” ติดตอกันหลายๆครั้ง<br />
คอยๆเร็วขึ้นจนครบจังหวะ<br />
โดยแสดงสัญลักษณ “ ” ไวเหนือโนตที่ตองการ<br />
เชน โนตหอง<br />
ที่<br />
77-78<br />
การเปาปครั้งเดียวใหเกิดการเลื่อนไหลของเสียงจากเสียงต่ําขึ้นไปหาเสียงที่กําหนด<br />
ซึ่ง<br />
เปนเสียงที่สูงกวาเสียงแรก<br />
1 เสียง โดยใชเครื่องหมาย<br />
“ ” วางไวหนาตัวโนตที่ตองการ<br />
เชน<br />
โนตหองที่<br />
168 จะไดเสียง ซอล ลา<br />
การประดับตกแตงทํานองของกลอง มีเพียงลักษณะเดียว คือ ลักษณะการตีรัว โดยแสดง<br />
สัญลักษณขีด 3 ขีดคาบทับหางของตัวโนต “ ” เชนโนตหองที่<br />
121 – 126<br />
191
จังหวะ (Rhythm)<br />
ถึงแมวาในระหวางบทเพลงจะมีจังหวะที่เร็วขึ้นบางเล็กนอยโดยการเรงจังหวะของเครื่อง<br />
ประกอบจังหวะ แตเมื่อกลองบากก็จะกลับมาตั้งจังหวะในระดับความเร็วที่ใกลเคียงกับจังหวะเดิม<br />
จึงกลาวไดโดยภาพรวมของเพลงนี้มีจังหวะที่สม่ําเสมอ<br />
(Isometric) ในอัตราความเร็ว (Tempo)<br />
ดังนี้<br />
หองเพลงที่<br />
1 – 14 ความเร็ว เทากับ จังหวะความเร็วไมแนนอน<br />
หองเพลงที่<br />
55 – 66 ความเร็ว เทากับ 140<br />
หองเพลงที่<br />
67 – 126 ความเร็ว เทากับ จังหวะความเร็วไมแนนอน<br />
หองเพลงที่<br />
127 – 155ความเร็ว เทากับ 140<br />
หองเพลงที่<br />
156 – 202 ความเร็ว เทากับ จังหวะความเร็วไมแนนอน<br />
หองเพลงที่<br />
203 – 255 ความเร็ว เทากับ 140<br />
ผิวพรรณ (Texture)<br />
เปนแบบทํานองเดี่ยว<br />
(Monophony) ดําเนินทํานองตอเนื่องกันระหวางทํานองปกับ<br />
ทํานองรองแลวจบลงดวยทํานองป<br />
โดยชวงทายกอนที่จะลงจบ<br />
ในโนตหองที่<br />
200-218 มีทํานอง<br />
รองแทรกขึ้นมาระหวางทํานองป<br />
มีลักษณะเปนการประสานเสียงแบบทํานองประสม<br />
(Polyphony)<br />
192
รูปแบบ (Form)<br />
รูปแบบแบงเปน 3 สวน (ternary Form) โดยมีโครงสราง คือ<br />
/ A / B / B / B / B / B' / C / โดย<br />
A คือ ทํานองป<br />
ที่บรรเลงตั้งแตตนจนถึงกอนการขับรอง<br />
(โนตหองที่<br />
1-13)<br />
B คือ ทํานองขับรองที่มีทวงทํานองซ้ํากัน<br />
4 เที่ยว<br />
(โนตหองที่<br />
14-46)<br />
B’ คือ ทํานองขับรองที่มีทวงทํานองเหมือนกับ<br />
B แตมีความมีความยาวเพียงครึ่งเดียว<br />
ของ B (โนตหองที่<br />
47-66)<br />
C คือ ทํานองป<br />
ที่บรรเลงตอจากจากทํานองรองจนจบเพลง<br />
(โนตหองที่<br />
67-225)<br />
การวิเคราะหบทเพลง<br />
บทรองเพลงประถมพรหมสี่หนา<br />
ประถมพรหมสี่หนา<br />
ตั้งตนใหเปนประถม<br />
แกวขาเอยพรหมสี่หนา<br />
ถัดมาพระพรหม<br />
รําเปนทาสอดสรอย หอยเปนพวงมาลา<br />
รําทาเวโหยนโยนชา แกวขาเอยใหนองนอน<br />
รําทาแพนผาหลา ซัดลงมาเทียมไหล<br />
ทาพิสมัยรวมเรียง แกวขาเอยลงเคียงหมอน<br />
รําทาตางกันหันใหเปนมอน<br />
แกวขาเอยบินเขารัง<br />
มรคานกแขกเตา<br />
รําทากระตายชมจันทร ทาพระจันทรทรงกลด<br />
ทาพระรถโยนสาร แกวขาเอยมารกลับหลัง<br />
รําทาชูชายนาดกรายจะเขาวัง<br />
แกวขาเอยเจานครินทร<br />
ลงนั่งหมอบเฝา<br />
กินนรรอนรํามาเปรียบทา รําทาพระรามรามา<br />
193
แกวขาเอยทาวนาวศิลป<br />
มัจฉาลอยลองทองวาริน<br />
แกวขาเอยงามโสภา<br />
หลงใหลไปสิ้น<br />
รําทาสิงโตเลนหาง กวางโยนตัว<br />
รํายั่วขอแปง<br />
แกวขาเอยมาผัดหนา<br />
หงสทองลอยลองวายน้ํามา<br />
แกวขาเอยสําราญนัก<br />
เหราเลนน้ํา<br />
เนื้อรองที่ปรากฏขางตน<br />
ความหมายโดยสรุปกลาวถึง ทารําพื้นฐานของการรําโนรา<br />
ซึ่งทา<br />
รําในบทนี้จะเปนทารําที่ใชรําในการรําในชุดตาง<br />
ๆ ดวย<br />
แผนผังแสดงฉันทลักษณ<br />
O O O O O O O O O O<br />
ตั้ง<br />
ตน ให เปน ประ ถม<br />
O O O O O O<br />
ถัด มา พระ พรหม<br />
แกว ขา เอย พรหม สี่<br />
หนา<br />
O O O O O O O O O O<br />
รํา เปน ทา สอด สรอย หอย เปน พวง มา ลา<br />
O O O O O O O O O O O O<br />
รํา ทา เว โหยน โยน ชา แกว ขา เอย ให นอง นอน<br />
O O O O O O O O O O<br />
รํา ทา แพน ผา หลา ซัด ลง มา เทียม ไหล<br />
O O O O O O O O O O O O<br />
ทา พิส สะ มัย รวม เรียง แกว ขา เอย ลง เขียง หมอน<br />
194
O O O O O O O O O O O O O O<br />
รํา ทา ตาง กัน หัน ให เปน มอน มร ระ คา นก แขก เตา<br />
O O O O O O<br />
แกว ขา เอย บิน เขา รัง<br />
O O O O O O O O O O O<br />
รํา ทา กระ ตาย ชม จันทร ทา พระจันทรทรง กลด<br />
O O O O O O O O O O O<br />
ทา พระ รถ โยน สาร แกว ขา เอย มาร กลับ หลัง<br />
O O O O O O O O O O O O O<br />
รํา ทา ชู ชาย นาด กราย จะ เขา วัง ลง นั่ง<br />
หมอบ เฝา<br />
O O O O O O O<br />
แกว ขา เอย เจา นะ คะ รินทร<br />
O O O O O O O O O O O O O<br />
กิน นร รอน รํา มา เปรียบ ทา รํา ทา พระ ราม รา มา<br />
O O O O O O<br />
แกว ขา เอย ทาว นาว ศิลป<br />
O O O O O O O O O O O<br />
มัจ ฉา ลอย ลอง ทอง วา ริน<br />
O O O O O O<br />
หลง ใหลไป สิ้น<br />
แกว ขา เอย งาม โส ภา<br />
195
O O O O O O O O O<br />
รํา ทา สิง โต เลน หาง กวาง โยน ตัว<br />
O O O O O O O O O O<br />
รํา ยั่ว<br />
ขอ แปง แกว ขา เอย มา ผัด หนา<br />
O O O O O O O O O O O<br />
หงสทองลอย ลองวาย น้ํา<br />
มา<br />
O O O O O O<br />
เห รา เลน น้ํา<br />
แกว ขา เอย สํา ราญ นัก<br />
วิธีการรองและการรับของลูกคู<br />
1. (รอง) ตั้งตนใหเปนประถม<br />
(รับ) ตั้งตนใหเปนประถม<br />
(รอง) ถัดมาขวัญเอยพระพรหม แกวขาเอย สี่หนา<br />
(รับ) พระพรหม พระพรหมสี่หนา<br />
ถัดมาขวัญเอย พระพรหม<br />
แกวขาเอยสี่หนา<br />
พระพรหม พรหมสี่หนา<br />
2. (รอง) รําเปนทาสอดสรอย<br />
(รับ) รําทาสอดสรอย<br />
(รอง) แลวรําเปนทาสอดสรอย<br />
(รับ) สอดสรอย<br />
(รอง) แลวหอยเปนพวงมาลา<br />
(รับ) มาลา<br />
196
(รอง) หอยแลวเปนพวงมาลา<br />
(รับ) มาลา<br />
(รอง) รําทาเวโหยน 1 โยนชา<br />
(รับ) โยนชา<br />
(รอง) ทาเวโหยนโยนชา ละนอง<br />
แลวรําทาเวโหยนโยนชา แกวขาเอย ใหนองนอน<br />
(รับ) โยนชา โยนชา ใหนองนอน เวโหยนขวัญเอยโยนชา<br />
แกวขาเอย ใหนองนอน วาโยนชา ชาใหนองนอน<br />
3. (รอง) แลวรําเปนทา ทาแพนผาหลา<br />
(รับ) แมเฮอ ทาแพน ผาหลา<br />
(รอง) แลวจะซัดลงมาเทียมไหล<br />
(รับ) เทียมไหล<br />
(รอง) ทาพิศมัย เขามารวมแลวเรียง แกวขาเอย ลงเคียงหมอน<br />
(รับ) รวมเรียง รวมเรียง เคียงหมอน<br />
พิศมัย พิศมัยรวมเรียง แกวขาเอยลงเคียงหมอน วารวมเรียง ลงเคียงหมอน<br />
4. (รอง) แลวรําเปนทาเยื้องยางตางกัน<br />
(รับ) แมเฮอ เยื้องยาง<br />
แลวตางกัน<br />
(รอง) ไหนเจาลองหัน ใหเปนมอน<br />
(ดนตรี)<br />
(รอง) แลวรับเปนทา มรคานกแขกเตา แกวขาเอย บินเขารัง<br />
(ดนตรี)<br />
1<br />
โหยน เปนภาษาถิ่นใต<br />
แปลวา ไกวเปล<br />
197
5. (รอง) แลวรําเปนทากระตายชมจันทร ละนอง<br />
(ดนตรี)<br />
(รอง) แลวรําเปนทาพระจันทรเขามาทรงกรด<br />
(ดนตรี)<br />
(รอง) รําทาพระจันทรเขามาทรงกรด รําทาพระจันทรเขามาทรงกรด<br />
รําทาพระรถโยนสาน รําทาพระรถโยนสาน<br />
แกวขาเอย มารกลับหลัง<br />
(รับ) โยนสาร โยนสาร กลับหลัง<br />
วาพระรถ พระรถ โยนสาร<br />
แกวขาเอยมารกลับหลัง วาโยนสาร มารกลับหลัง<br />
(รอง) ออรําทาพระรถโยนสารมารกลับหลัง ละนอง<br />
6. (รอง) แลวรําเปนทาชูชาย ชูชายนาดกรายเขาวัง<br />
(รับ) เขาวัง<br />
(รอง) มาลงนั่ง<br />
ขวัญเอยหมอบเฝา แกวขาเอยเจานครินทร<br />
(รับ) หมอบเฝา หมอบเฝา เจานครินทร<br />
วาลงนั่ง<br />
เจาเฮอ หมอบเฝา<br />
แกวขาเอยเจานครินทร วาหมอบเฝา เจานครินทร<br />
7. (รอง) กินนรรอนรํา มาเปรียบทา<br />
(รับ) รอนรํา มาเปรียบทา<br />
(ดนตรี)<br />
(รอง) กินนรรอนรํา มาเปรียบทา<br />
(รับ) รอนรํา มาเปรียบทา<br />
198
(รอง) รําทาพระรามรามา<br />
(รับ) รามา<br />
(รอง) แกวขาเอย ทาวนาวศิลป<br />
(รับ) รามา รามา นาวศิลป รําทาพระรามรามา<br />
แกวขาเอยทาวนาวศิลป วารามา ทาวนาวศิลป<br />
8. (รอง) มัจฉาลอยลองทองวารินทร<br />
(รับ) ลอยลอง ทองวารินทร<br />
(ดนตรี)<br />
(รอง) มัจฉาลอยลองทองวารินทร<br />
(รับ) ทองวารินทร<br />
(รอง) วาหลงใหล หลงใหลไปสิ้น<br />
แกวขาเอย งามโสภา<br />
(รับ) ไปสิ้น<br />
ไปสิ้นโสภา<br />
หลงใหล สาวเฮอไปสิ้น<br />
แกวขาเอยงามโสภา วาไปสิ้น<br />
งามโสภา<br />
9. (รอง) แลวรํา ทาโตเลนหาง<br />
(รับ) ทาโต เลนหาง<br />
(ดนตรี)<br />
(รอง) แลวทาโต เลนหาง แลวรําทากวาง สาวเฮอโยนตัว<br />
(ดนตรี)<br />
(รอง) แลวรําทากวางโยนตัว<br />
(รับ) โยนตัว<br />
(รอง) แลวมารํายั่วขอแปง<br />
(รับ) ขอแปง<br />
(รอง) แกวขาเอย มาผัดหนา<br />
(รับ) ขอแปง ขอแปงผัดหนา<br />
รํายั่ว<br />
รํายั่ว<br />
ขอแปง<br />
199
แกวขาเอยมาผัดหนา วาขอแปง แปงผัดหนา<br />
10. (รอง) หงสทองลอยลอง วายน้ํามา<br />
(รับ) ลอยลองวายน้ํามา<br />
(ดนตรี)<br />
(รอง) หงสทองลอยลองวายน้ํามา<br />
(รับ) ลอยลองวายน้ํามา<br />
(รอง) รําทาเหราเลนน้ํา<br />
(รับ) เลนน้ํา<br />
(รอง) แกวขาเอย สําราญนัก<br />
(รับ) เลนน้ํา<br />
เลนน้ําสําราญนัก<br />
วาเหรา สาวเฮอเลนน้ํา<br />
แกวขาเอย สําราญนัก วาเลนน้ํา<br />
สําราญนัก<br />
(รับซ้ํา)<br />
เหราเลนน้ํา<br />
เลนน้ําสําราญนัก<br />
วาเหรา สาวเฮอเลนน้ํา<br />
แกวขาเอย สําราญนัก วาเลนน้ํา<br />
สําราญนัก<br />
ความสัมพันธระหวางบทรองและทารําในเพลงประถมพรหมสี่หนา<br />
ตารางที่<br />
5 ตารางความสัมพันธระหวางบทรองและทารําในเพลงประถมสี่หนา<br />
ลําดับ ทารํา บทรอง<br />
ภาพที่1<br />
ตั้งตนใหเปนประถม<br />
200
ตารางที่<br />
5 (ตอ)<br />
ลําดับ ทารํา บทรอง<br />
ภาพที่2<br />
พรหมสี่หนา<br />
ภาพที่<br />
3<br />
ภาพที่<br />
4<br />
พรหมสี่หนา<br />
(ตอ)<br />
สอดสรอย<br />
201
ตารางที่<br />
5 (ตอ)<br />
่<br />
ลําดับ ทารํา บทรอง<br />
ภาพที 5<br />
หอยเปนพวงมาลา<br />
ภาพที่<br />
6<br />
ภาพที่<br />
7<br />
หอยเปนพวงมาลา(ตอ)<br />
เวโหยนโยนชา<br />
202
ตารางที่<br />
5 (ตอ)<br />
่<br />
ลําดับ ทารํา บทรอง<br />
ภาพที 8<br />
เวโหยนโยนชา (ตอ)<br />
ภาพที่<br />
9<br />
ภาพที่<br />
10<br />
ใหนองนอน<br />
แพนผาหลา<br />
203
ตารางที่<br />
5 (ตอ)<br />
่<br />
ลําดับ ทารํา บทรอง<br />
ภาพที 12<br />
ซัดลงมาเทียมไหล<br />
(ผาหลาเทียมไหล)<br />
ภาพที่<br />
13<br />
ภาพที่<br />
14<br />
ภาพที่<br />
15<br />
พิสมัย<br />
มารวม<br />
มาเรียง<br />
204
ตารางที่<br />
5 (ตอ)<br />
่<br />
ลําดับ ทารํา บทรอง<br />
ภาพที 16<br />
ทาเคียง<br />
ภาพที่<br />
17<br />
ภาพที่<br />
18<br />
ภาพที่<br />
19<br />
รวมเรียงเคียงหมอน<br />
เยื้องยางตางกัน<br />
หันใหเปนมอน<br />
205
ตารางที่<br />
5 (ตอ)<br />
่<br />
ลําดับ ทารํา บทรอง<br />
ภาพที 20<br />
มรคานกแขกเตา<br />
ภาพที่<br />
21<br />
ภาพที่<br />
22<br />
ภาพที่<br />
23<br />
นกแขกเตาบินเขารัง<br />
206<br />
นกแขกเตาไซปกไซขน<br />
กระตายชมจันทร
ตารางที่<br />
5 (ตอ)<br />
่<br />
ลําดับ ทารํา บทรอง<br />
ภาพที 24<br />
กระตายชมจันทร (ตอ)<br />
ภาพที่<br />
25<br />
ภาพที่<br />
26<br />
ภาพที่<br />
27<br />
207<br />
กระตายชมจันทร (ตอ)<br />
กระตายชมจันทร (ตอ)<br />
พระจันทรทรงกลด
ตารางที่<br />
5 (ตอ)<br />
่<br />
ลําดับ ทารํา บทรอง<br />
ภาพที 28<br />
พระรถโยนสาร<br />
ภาพที่<br />
29<br />
ภาพที่<br />
30<br />
มารกลับหลัง<br />
ชูชาย<br />
208
ตารางที่<br />
5 (ตอ)<br />
่<br />
ลําดับ ทารํา บทรอง<br />
ภาพที 34<br />
ชูชาย (ตอ)<br />
ภาพที่<br />
35<br />
ภาพที่<br />
36<br />
ภาพที่<br />
37<br />
ชูชาย<br />
209<br />
ชูชายนาดกรายเขาวัง<br />
ลงนั<br />
่งหมอบเฝา<br />
เจานครินทร
ตารางที่<br />
5 (ตอ)<br />
่<br />
ลําดับ ทารํา บทรอง<br />
ภาพที 38<br />
ขี้หนอนเปรียบทา<br />
ภาพที่<br />
39<br />
ภาพที่<br />
40<br />
ภาพที่<br />
41<br />
พระรามรามา<br />
ทาวนาวศิลป<br />
มัจฉาทองวาริน<br />
210
ตารางที่<br />
5 (ตอ)<br />
่<br />
ลําดับ ทารํา บทรอง<br />
ภาพที 42<br />
มัจฉาทองวาริน (ตอ)<br />
ภาพที่<br />
43<br />
ภาพที่<br />
44<br />
ภาพที่<br />
45<br />
211<br />
หลงใหลไปสิ้น<br />
งามโสภา<br />
สิงโตเลนหาง<br />
กวางโยนตัว
ตารางที่<br />
5 (ตอ)<br />
่<br />
ลําดับ ทารํา บทรอง<br />
ภาพที<br />
46<br />
รํายั่ว<br />
ภาพที่<br />
47<br />
ภาพที่<br />
48<br />
ขอแปงผัดหนา<br />
212<br />
หงสทองวายน้ํา
ตารางที่<br />
5 (ตอ)<br />
่<br />
ลําดับ ทารํา บทรอง<br />
ภาพที<br />
49<br />
เหราเลนน้ํา<br />
การวิเคราะหบทเพลงประถมพรหมสี่หนา<br />
ตามทฤษฎีดุริยางควิทยา (ดูโนตเพลงฉบับสมบูรณใน<br />
ภาคผนวก)<br />
สื่อสรางเสียง<br />
(Medium)<br />
อานคําอธิบายเรื่องสื่อสรางเสียงในการวิเคราะหบทเพลงครูสอน<br />
หนา 177<br />
ทวงทํานอง (Melody)<br />
1. ระบบเสียง (Tuning system) อานคําอธิบายเรื่องระบบเสียงในหนา<br />
178 - 179<br />
2. ชวงเสียง (Ranges) อยูระหวางเสียงที<br />
(ต่ํา)<br />
ถึงเสียงเร (ชวงทบที่<br />
3)<br />
3. รูปลักษณของทวงทํานอง (Malodic contour)<br />
รูปลักษณของทวงทํานองมีผสมสลับกันระหวางประเภททวงทํานองที่มีความตอเนื่อง<br />
เชื่อมโยงกัน<br />
(Conjunct) กับทวงทํานองลักษณะที่ไมคอยขึ้นลงหรือสม่ําเสมอ<br />
(Terraced) เชน<br />
213
ทวงทํานองที่มีความตอเนื่องเชื่อมโยงกัน<br />
(Conjunct) เชน โนตหองที่<br />
341-350<br />
ทวงทํานองลักษณะที่ไมคอยขึ้นลงหรือสม่ําเสมอ<br />
(Terraced) เชน โนตหองที่<br />
233-240<br />
และโนตหองที่<br />
255-260<br />
4. การประดับตกแตงทํานอง (Ornamentation) มี 2 ประเภท เปนการประดับตกแตง<br />
ทํานองของป<br />
และการประดับตกแตงทํานองของกลอง<br />
การประดับตกแตงทํานองของป<br />
มี 4 ลักษณะ คือ<br />
การเปาโนตตัวเดียวเสียงสั้น<br />
(Staccato) ดวยเทคนิคที่เรียกวา<br />
“ตอด” เพื่อหยุดเสียง<br />
ดังปรากฏในโนตหองที่<br />
717 ซึ่งกําหนดดวยสัญลักษณ<br />
“ ^ ” เหนือตัวโนตที่ตองการ<br />
214
การเปาโนตตัวเดียวเสียงสั้น<br />
(Staccato) ดวยเทคนิคที่เรียกวา<br />
“ตอด” ติดตอกันหลายๆครั้ง<br />
คอยๆเร็วขึ้นจนครบจังหวะ<br />
โดยแสดงสัญลักษณ “ ” ไวเหนือโนตที่ตองการ<br />
เชน โนตหอง<br />
ที่<br />
96-97<br />
การเปาปครั้งเดียวใหเกิดการเลื่อนไหลของเสียงจากเสียงต่ําขึ้นไปหาเสียงที่กําหนด<br />
ซึ่ง<br />
เปนเสียงที่สูงกวาเสียงแรก<br />
1 เสียง โดยใชเครื่องหมาย<br />
“ ” วางไวหนาตัวโนตที่ตองการ<br />
เชน<br />
โนตหองที่<br />
419 จะไดเสียง ซอล ลา และในทางตรงกันขามเครื่องหมาย<br />
“ ” ก็แสดงถึง<br />
การผันเสียงจากเสียงสูงลงมาสูเสียงที่ต่ํากวาแตจะกําหนดเสียงต่ําดวยโนตตัวถัดไป<br />
เชน<br />
ดังนั้นโนตในหอง<br />
419 จะไดเสียง ซอล ลา แลวผันเสียงลงมาที่เสียงโดชารปซึ่งเปนโนต<br />
ตัวแรกของหอง 420<br />
การประดับตกแตงทํานองของกลอง มีเพียงลักษณะเดียว คือ ลักษณะการตีรัว โดยแสดง<br />
สัญลักษณขีด 3 ขีดคาบทับหางของตัวโนต “ ” เชนโนตหองที่<br />
437–440<br />
215
จังหวะ (Rhythm)<br />
ถึงแมวาในระหวางบทเพลงจะมีจังหวะที่เร็วขึ้นบางเล็กนอยโดยการเรงจังหวะของเครื่อง<br />
ประกอบจังหวะ แตเมื่อกลองบากก็จะกลับมาตั้งจังหวะในระดับความเร็วที่ใกลเคียงกับจังหวะเดิม<br />
จึงกลาวไดโดยภาพรวมของเพลงนี้มีจังหวะที่สม่ําเสมอ<br />
(Isometric) ในอัตราความเร็ว (Tempo)<br />
ดังนี้<br />
หองเพลงที่<br />
1 – 21 ความเร็ว เทากับ 100<br />
หองเพลงที่<br />
22 – 29 ความเร็ว เทากับ 105<br />
หองเพลงที่<br />
30 – 35 ความเร็ว เทากับ จังหวะความเร็วไมแนนอน<br />
หองเพลงที่ 36 – 42 ความเร็ว เทากับ 95<br />
หองเพลงที่<br />
43 – 49 ความเร็ว เทากับ 100<br />
หองเพลงที่<br />
50 – 59 ความเร็ว เทากับ จังหวะความเร็วไมแนนอน<br />
หองเพลงที่<br />
60 – 67 ความเร็ว เทากับ 130<br />
หองเพลงที่<br />
68 – 76 ความเร็ว เทากับ 95<br />
หองเพลงที่<br />
77 – 95 ความเร็ว เทากับ จังหวะความเร็วไมแนนอน<br />
หองเพลงที่<br />
96 – 106 ความเร็ว เทากับ จังหวะความเร็วไมแนนอน<br />
หองเพลงที่<br />
107 – 136 ความเร็ว เทากับ 85<br />
หองเพลงที่<br />
137 – 153 ความเร็ว เทากับ จังหวะความเร็วไมแนนอน<br />
หองเพลงที่<br />
154 – 167 ความเร็ว เทากับ 64<br />
หองเพลงที่<br />
168 – 187 ความเร็ว เทากับ 100<br />
หองเพลงที่<br />
188 – 193 ความเร็ว เทากับ 80<br />
หองเพลงที่<br />
194 – 214 ความเร็ว เทากับ 105<br />
หองเพลงที่<br />
215 – 225 ความเร็ว เทากับ จังหวะความเร็วไมแนนอน<br />
หองเพลงที่<br />
226 – 307 ความเร็ว เทากับ 70<br />
หองเพลงที่<br />
308 – 320 ความเร็ว เทากับ จังหวะความเร็วไมแนนอน<br />
หองเพลงที่<br />
321 – 326 ความเร็ว เทากับ จังหวะความเร็วไมแนนอน<br />
หองเพลงที่<br />
327 – 334 ความเร็ว เทากับ 60<br />
หองเพลงที่<br />
335 – 340 ความเร็ว เทากับ จังหวะความเร็วไมแนนอน<br />
หองเพลงที่<br />
341 – 356 ความเร็ว เทากับ 120<br />
หองเพลงที่<br />
357 – 497 ความเร็ว เทากับ 100<br />
216
หองเพลงที่<br />
498 – 517 ความเร็ว เทากับ 105<br />
หองเพลงที่<br />
518 – 521 ความเร็ว เทากับ 64<br />
หองเพลงที่<br />
522 – 536 ความเร็ว เทากับ จังหวะความเร็วไมแนนอน<br />
หองเพลงที่<br />
537 – 544 ความเร็ว เทากับ 105<br />
หองเพลงที่<br />
545 – 569 ความเร็ว เทากับ 70<br />
หองเพลงที่<br />
570 – 592 ความเร็ว เทากับ จังหวะความเร็วไมแนนอน<br />
หองเพลงที่<br />
593 – 603 ความเร็ว เทากับ 60<br />
หองเพลงที่<br />
604 – 624 ความเร็ว เทากับ 70<br />
หองเพลงที่<br />
625 – 640 ความเร็ว เทากับ จังหวะความเร็วไมแนนอน<br />
หองเพลงที่<br />
641 – 650 ความเร็ว เทากับ 90<br />
หองเพลงที่<br />
651 – 669 ความเร็ว เทากับ 70<br />
หองเพลงที่<br />
670 – 682 ความเร็ว เทากับ จังหวะความเร็วไมแนนอน<br />
หองเพลงที่<br />
683 – 735 ความเร็ว เทากับ 70<br />
หองเพลงที่<br />
736 – 747 ความเร็ว เทากับ จังหวะความเร็วไมแนนอน<br />
หองเพลงที่<br />
748 – 770 ความเร็ว เทากับ 70<br />
หองเพลงที่<br />
771 – 820 ความเร็ว เทากับ จังหวะความเร็วไมแนนอน<br />
ผิวพรรณ (Texture)<br />
เปนแบบทํานองเดี่ยว<br />
(Monophony) ที่ดําเนินทํานองตอเนื่องสลับกัน<br />
(Interlocking)<br />
ระหวางทํานองปกับทํานองรอง<br />
ในบางชวงเปนการบรรเลงของกลุมเครื่องดนตรีประเภทประกอบ<br />
จังหวะ ซึ่งหนาที่ในการขับรองและบรรเลงของเครื่องดนตรีแตละชิ้นจะขึ้นอยูกับทารําเปนหลัก<br />
หนาที่ของเครื่องดนตรีชิ้นหนึ่งจะหยุดลงก็ตอเมื่อเครื่องดนตรีชิ้นตอไปเขามารับหนาที่ตอไม<br />
ซ้ําซอนกัน<br />
แตมีบางชวงที่มีลักษณะเปนการประสานเสียงแบบทํานองประสม<br />
(Polyphony) ซึ่งมี<br />
ทั ้งประสานในตัวประโยคเพลงและประสานตอนทายทํานองรองโดยการสอดรับของทํานองป<br />
เชน<br />
217
ทํานองประสานในตัวประโยคแบบทํานองประสม (โนตหองที่<br />
708-711)<br />
ทํานองประสานตอนทายทํานองรองโดยการสอดรับของทํานองป<br />
(โนตหองที่<br />
649-650)<br />
รูปแบบ (Form)<br />
รูปแบบของทํานองเพลงนี้มีลักษณะเปนรูปแบบอิสระ<br />
(Free Form) ที่สามารถยืดหยุนได<br />
(Flexibility) ในการบรรเลงและขับรองนั้น<br />
การกําหนดความสั้น-ยาวของบทเพลงจึงขึ้นอยูกับ<br />
ปจจัยเรื่องเวลาในการแสดงเปนสําคัญ<br />
ซึ่งลักษณะของรูปแบบประเภทนี้<br />
ไมปรากฏในดนตรี<br />
ตะวันตก<br />
การวิเคราะหบทเพลงประกอบการแสดงโนราของโรงเรียนศรียาภัย ตามทฤษฎีคติชนวิทยา<br />
เพลงพื้นบานในความหมายทางคติชนวิทยา<br />
หมายถึง บทเพลงที่ชาวบานแตละทองถิ่นได<br />
ประดิษฐเนื้อรองและทํานองขึ้นตามความนิยมของคนในทองถิ่น<br />
และคนในทองถิ่นนั้นไดยอมรับ<br />
วาเปนเอกลักษณของทองถิ่นตน<br />
บทเพลงพื้นบานมักจะเกิดจากอารมณความรูสึก<br />
การใชปฏิภาณไหวพริบซึ่งไดสะทอนให<br />
เห็นสภาพชีวิต ความเปนอยู<br />
วัฒนธรรม ความเชื่อของทองถิ่นนั้น<br />
ๆ ดวย<br />
218
จากการศึกษาเรื่องบทเพลงประกอบการแสดงโนรา<br />
ซึ่งจัดเปนบทเพลงและวัฒนธรรม<br />
พื้นบานประเภทหนึ่ง<br />
ทําใหทราบวา การแสดงโนรามีบทบาทและหนาที่ตามทฤษฎีบทบาทหนาที่<br />
นิยม (Functionalism) สามารถสรุปไดดังนี้<br />
1. โนราเปนทั้งศิลปะและสัญลักษณทางสังคมที่สะทอนใหเห็นระบบความเชื่อ<br />
ศาสนา<br />
ซึ่งพบใน<br />
การรองในบทกาศครู ซึ่งเปนการรองประกาศระลึกถึงพระคุณของครูบาอาจารยและสิ่ง<br />
ศักดิ์สิทธ<br />
เพื่อขอใหการแสดงทั้งรําและรองโนราประสบความสําเร็จดวยดี<br />
เชน<br />
- ไดฤกษงามยามดี ปานนี้ชอบพระเวลา<br />
- แมศรีมาลาเปนครูตน ลูกขามไมพนเสียแลวหนา<br />
- นั่งไหวพอเทพสิงหร<br />
เชิญมาใหพรมโนรา<br />
- พอตาหมอเฒา ตาหมอใหญ เชิญทานคลาไคลมาเถิดหนา<br />
- พอขุนศรัทธา บานทาแค เปนคนเฒาคนแกของโนรา<br />
- พอตาขุนพราน พระยาพราน จะดําเนินเชิญทานกันเขามา<br />
- เชิญพอตาหลวงทุก ๆ องค ขอเชิญทานลงมานั่งหนา<br />
- ศักดิ์สิทธ<br />
ศักดิ์ชล<br />
ในบานนี้<br />
ไหวภูมิเจาที่เทวดา<br />
- (ทาวโลกบาล)ผูทรงฤทธิ์<br />
มาสถิตยเหนือเกลาเกศา<br />
- ลูกตั้งสัคเคกาเม<br />
ชุมนุมพระเทวดา<br />
ฯลฯ<br />
2. โนรามีบทบาทในการรักษาสถาบันที่สําคัญทางสังคม<br />
เชน ศาสนา ความเชื่อ<br />
และทําให<br />
การประกอบพิธีกรรมมีเหตุผล ซึ่งพบใน<br />
การแกบน ซึ่งวัฒนธรรมการแกบนของชาวชุมพรนั้น<br />
มักจะมีการรับโนราไปรวมในงานดวย ซึ่งการแกบนนั้น<br />
ตอบสนองความเชื่อ<br />
ถือเปนเครื ่องมือ<br />
นําไปสูการคงไวทางสถาบันทางสังคมนั่นเอง<br />
ที่มาของบทรองเพลงโนรา<br />
1. ที่มาจากสังคมทองถิ่น<br />
เนื่องจากบทรองเพลงโนราสวนใหญจะมีเนื้อหาสะทอนสภาพสังคม<br />
ตลอดจนชีวิตความ<br />
เปนอยูของคนในชุมชน<br />
รวมทั้งพฤติกรรมและวิถีชีวิตของคนในชุมชนนั้น<br />
ๆ เชน ในบทรอง<br />
219
ประถมพรหมสี่หนา<br />
ในวรรคที่วา<br />
“รําทาเวโหยนโยนชา แกวขาเอยใหนองนอน” คําวา<br />
“โหยน” เปนภาษาถิ่นใต<br />
แปลวา ไกวเปล เปนตน<br />
2. ที่มาจากเรื่องเกี่ยวกับเพศ<br />
มนุษยโดยทั่วไปจะรูสึกพอใจหรือสนุกที่ไดพูดในเรื่องเกี่ยวกับเพศ<br />
หรือเรื่องสองแงสอง<br />
งาม ดังนั้นบทรองในเพลงโนรามีเนื้อหาเกี่ยวกับเพศ<br />
โดยเนื้อหาเปนลักษณะการเปรียบเทียบและใช<br />
ภาษาสองแงสองงาม ใหผูฟงคิดเองแลวจากนั้นจึงจะเฉลยความหมายของคํานั้น<br />
ๆ ดังตัวอยางจาก<br />
ในการทําบท คือ<br />
1 นั่งผันหนาไปบูรพา<br />
ชมบรรพตาสามยอด<br />
2 เขียวขาว ยาวโยง แลโลง ทะลุหลอด<br />
3 เวิ้งถ้ํา<br />
น้ําลอด<br />
ตั้งแตยอด<br />
หลอด (ถึง) ดิน<br />
4 ลําคลองชองใหญ น้ําไหลออก<br />
(ตาม) ซอกหิน<br />
5 น้ําใส<br />
ไหลริน หยดยอย (ใน) รอยแยก<br />
ลักษณะสําคัญของบทเพลงและบทรองประกอบการแสดงโนราในทางคติชนวิทยา<br />
1. บทรองโนราจัดเปนมรดกของชาวบาน บทรองโนรานั้นมีทั้งที่ทราบและไมทราบผูแตง<br />
และที่มาของบทนั้น<br />
ๆ แตไดมีการรองสืบทอดกันมาแบบปากตอปาก หรือที่เรียกวาแบบมุขปาฐะ<br />
โดยใชการฟงและจดจํา ไมคอยพบการจดบันทึกเปนลายลักษณอักษร เนื้อหาในบางบทสะทอนให<br />
สภาพชีวิตความเปนอยูของคนในสังคม<br />
ตลอดจนสะทอนใหเห็นความเชื่อ<br />
และคานิยมทางสังคมที่<br />
มีการยึดเปนแนวปฏิบัติ<br />
2. บทรองโนราจะมีเนื้อหาที่แบงออกเปน<br />
2 แบบ คือ บทรองตามตํานานโนรา และบทรอง<br />
ที่แตงขึ้นเอง<br />
โดยบทรองที่แตงขึ้นเองนั้นจะมีเนื้อหาเนนเรื่องความสนุกสนานเปนหลัก<br />
โดยใช<br />
ถอยสองแงสองงามซึ่งเปนการกลาวในเชิงสัญลักษณหรือเปรียบเทียบที่ผูใหญดวยกันจะฟงเขาใจ<br />
3. บทรองโนราจะจะมีความเรียบงาย โดยความเรียบงายที่ปรากฏในบทเพลงนั้นจะอยูใน<br />
รูปของการใชถอยคําภาษา เนื้อรองจึงสั้น<br />
ๆ งาย ๆ มีการรองโตตอบกัน ในการรองมีการซ้ําวรรค<br />
เนื้อหาของบทรองเขาใจงาย<br />
และสวนใหญเปนเรื่องใกลตัว<br />
220
4. บทรองและบทเพลงโนราในบางบทเพลงไมมีเนื้อรองและทํานองตายตัว<br />
ในบางบท<br />
เพลงสามารถขยายออกหรือตัดทอนใหสั้นลงไดตามระยะเวลาที่ตองการ<br />
ซึ่งขึ้นอยูกับความ<br />
เหมาะสมของระยะเวลาที่จัดการแสดง<br />
วามีเวลาที่ตองการใหแสดงนานเทาไร<br />
ทางคณะโนราก็จะ<br />
จัดการแสดงใหเหมาะสมเวลานั้น<br />
ๆ โดยเนื้อหาเกี่ยวกับโนรายังคงครบถวน<br />
และความสั้น<br />
- ยาว<br />
แตกตางกันออกไป<br />
5. บทรองและบทเพลงประกอบการแสดงโนราของแตละทองถิ่นจะมีความคลายคลึงกัน<br />
ซึ่งเปนการแสดงใหเห็นจุดกําเนิดการแลกเปลี่ยน<br />
การถายทอดและการประสมประสานระหวางถิ่น<br />
ความคลายคลึงของบทรองและบทเพลงโนรา มี 2 ประการคือ<br />
- ความคลายคลึงทางดานเนื้อหาและการเรียบเรียง<br />
การแสดงโนราของแตละคณะนั้นจะ<br />
เริ่มตนเหมือนกัน<br />
คือ เริ่มจากการโหมโรง<br />
กาศครู และหนาฉาก<br />
- ความคลายคลึงทางดานการใชถอยคํา<br />
6. การแสดงโนราซึ่งประกอบดวยการขับรอง<br />
การทําทํานองเพลง และทาทางการรํา นั้น<br />
ไดสรางความบันเทิงแกคนในสังคม ในสภาพสังคมที่ยังไมมีความเจริญทางดานวัตถุมากนั้น<br />
โนรา<br />
นับวาเปนมหรสพชิ้นเอกของชาวบานที่สรางความเพลิดเพลินใหแกคนในชุมชน<br />
ทั้งยามวาง<br />
ยาม<br />
เทศกาล เพราะเนื้อหาของบทรองสนุกสนาน<br />
เขาใจงาย มีการแสดงถึงปฏิภาณของผูรอง<br />
อีกทั้ง<br />
จังหวะของดนตรีที่เราใจดวย<br />
7. การแสดงโนราเปนเครื่องมือควบคุมสังคม<br />
ถึงแมวาเนื้อหาบางสวนของบทรองโนราจะ<br />
มีการกลาวถึงเรื่องราวสองแงสองงาม<br />
แตในตอนทายจะชี้แนะระเบียบแบบแผนและพฤติกรรมที่<br />
เหมาะสมทางสังคม รวมทั้งการโนมนาวจิตใจใหคนในสังคมไดคลอยตามในสิ่งที่ดี<br />
ๆ ที่สังคม<br />
ตองการ เชน การกลาวถึงเรื่องความรักของวัยรุน<br />
แตตัวโนราที่รองจะรองบอกวา<br />
เรื่องรักไมควรยุง<br />
เพราะโนราศรียาภัยเปนโนรานักเรียน เรื่องที่เหมาะสมที่จะคิดเปนหลักคือเรื่องการเรียนเทานั้น<br />
ซึ่ง<br />
จะพบไดในบทกลอนโต ที่วา<br />
(รุง)<br />
2 มาตาพี่ฝนเราสองคนพี่นอง<br />
มาขับรองกลอนโชวในโวหาร<br />
(ฝน) ฝนหวังวาพี่นองยังตองการ<br />
ใหลูกหลานขับโชวกลอนโนรา<br />
2<br />
ชื่อในวงเล็บ<br />
คือชื่อนักแสดงโนรา<br />
221
้<br />
่<br />
่ <br />
์<br />
(รุง)<br />
เชิญพอ – แมเขามานั่งฟงใหดี<br />
วาพี่นองคูนี<br />
ใครจะดีหวา (กวา)<br />
(ฝน) เอะ ทําไมนองรุงเขามารองทา<br />
ทําเปนคนใจกลา ชาติหนาตี<br />
(รุง)<br />
ถึงนองรุงตัวเล็ก<br />
ยังเด็กกวา ถาพี่ฝนใจกลา<br />
อยาถอยหนี<br />
(ฝน) ประชันกลอนโนรา ที่หนาเวที<br />
ขึ้นชื่อวาฝนพี<br />
ไมเคยหนีใคร<br />
(รุง)<br />
พี่ฝนชวยบอกหนูใหรูกัน<br />
วาเราจะประชันกันแบบไหน<br />
(ฝน) เรามาแขงโนรากันใหสะใจ ดูวาใครมีปญญามากกวากัน<br />
(รุง)<br />
รุงจะถามฝนพี<br />
ถาจะมีคู พี่จะดูแบบไหน<br />
ชายในฝน<br />
(ฝน) มีชายทุง<br />
ชายนา สารพัน ชายในฝนของพี่ฝน<br />
คือ คนดี<br />
(รุง)<br />
ถามีชายรูปหลอมาขอความรัก หรือพี่ฝนจะผลักรักถอยหนี<br />
(ฝน) นั้นคือคนที่พี่รอ<br />
ทั้งหลอทั้งดี<br />
แตผูชายแบบนี้จะสักกี่คน<br />
(รุง)<br />
ถามีชายร่ํารวยดวยยศศักดิ<br />
ขอความรักภักดีกับพี่ฝน<br />
(ฝน) รวยเงินทอง ใชวาบอกคาคน จะรวยจนขอใหดี พี่พอใจ<br />
(รุง)<br />
เปนสามีภรรยา นองหารูไม<br />
หญิงกับชาย คูกันทําพรรคไหน<br />
(ฝน) ตัวนองรุง<br />
ยังเล็กเด็กเกินไป เปนผูใหญ<br />
รุงหนูจะรูเอง<br />
นองรุงอยูวัยเรียน<br />
อยาเพียรรัก ถาอกหักดังเผาะ ไมเหมาะเหม็ง<br />
(รุง)<br />
เห็นวัยรุนคราวหนู<br />
ดูครื้นเครง<br />
เปนนักเรียน นักเลง ไมเกรงใคร<br />
(ฝน) ความเปนหญิงจะถอยถดหมดความหมาย นาเสียดายอนาคตที่สดใส<br />
(รุง)<br />
ตอไปนี้นองรุง<br />
จะไมยุงใคร<br />
มอบหัวใจใหโนรา และวิชาการ<br />
(ฝน) เรานักเรียนโนรา มุงอนาคต<br />
ใหสวยสดแจมใสในวัยหวาน<br />
222
1. ความสําคัญและที่มาของปญหา<br />
บทที่<br />
7<br />
สรุปผลการวิจัย อภิปรายผลและขอเสนอแนะ<br />
สรุปผลการวิจัย<br />
มโนหรา เปนการแสดงที่ยิ่งใหญของชาวไทยภาคใตเกือบทุกจังหวัด<br />
เปนการละเลน<br />
พื้นเมืองที่สืบทอดกันมานานและนิยมกันอยางแพรหลายในภาคใต<br />
การแสดงโนรานั้นแบงออกเปน<br />
2 ประเภทคือ การแสดงที่ใชประกอบในพิธีกรรม<br />
และการแสดงเพื่อความบันเทิง<br />
ความเปนเอกลักษณทางวัฒนธรรมของชาวใต โดยเฉพาะอยางยิ่งคือภาษาถิ่นของชาวใต<br />
ทําใหการแสดงโนราไมแพรหลายไปในภูมิภาคอื่น<br />
รวมถึงการถายทอดแบบมุขปาฐะกันเฉพาะ<br />
คณะโนราเดียวกันเทานั้น<br />
ทําใหโนราภาคใตกําลังจะสูญหายไปพรอมกับการจากไปของนายโรง<br />
โนราคนแลวคนเลา ดวยเหตุนี้ผูวิจัยจึงตระหนักถึงคุณคา<br />
ความงามทางศิลปะการแสดง “โนรา” วา<br />
นอกจากจะทําใหเกิดความบันเทิงแกผูชมแลว<br />
การแสดงโนรายังเปนสื่อสะทอนภาพชีวิต<br />
ความคิด<br />
ความรู<br />
คานิยม ตลอดจนความเชื่อของชนชาวใตอยางชัดเจน<br />
ประกอบกับผูวิจัยเปนคนใน<br />
วัฒนธรรมถิ่นใต<br />
จึงไดมองเห็นความสําคัญโนราชุมพรที่กําลังจะสูญหายไป<br />
จึงไดศึกษาวิจัยในเรื่อง<br />
โนราชุมพร: กรณีศึกษา การแสดงโนราของโรงเรียนศรียาภัย จังหวัดชุมพร เพื่อเปนประโยชนใน<br />
ดานการอนุรักษ และเผยแพรวัฒนธรรมอันดีงามอีกทั้งยังทําใหเกิดความกาวหนาในการศึกษาดาน<br />
มานุษยดุริยางควิทยาตอไป<br />
2. จุดมุงหมายในการวิจัย<br />
การวิจัยครั้งนี้มีจุดมุงหมายเพื่อศึกษาศึกษาประวัติความเปนมา<br />
และองคประกอบของโนรา<br />
ตลอดจนพิธีกรรมตาง ๆ เพื่อใหทราบถึงความเชื่อในการแสดงโนราภาคใตและโนราศรียาภัย<br />
จังหวัดชุมพร และศึกษาวิเคราะหเพลงประกอบการแสดงโนรา ซึ่งไดแก<br />
เพลงครูสอน เพลงสอน
รํา และเพลงประถมพรหมสี่หนา<br />
รวมไปถึงการศึกษาเครื่องดนตรีที่ใชในการแสดงโนราของโนรา<br />
ศรียาภัย ทั้งลักษณะทางกายภาพและบทบาทหนาที่ที่มีตอการแสดงโนรา<br />
3. วิธีดําเนินการวิจัย<br />
การวิจัยครั้งนี้เปนการศึกษาเชิงมานุษยดุริยางควิทยา<br />
(Ethnomusicology) ซึ่งใชการวิจัยเชิง<br />
คุณภาพ (Qualitative Research) โดยการตรวจสอบเอกสารที่เกี่ยวของไดแกแนวคิดทฤษฎีเกี่ยวกับ<br />
มานุษยดุริยางควิทยา ดุริยางควิทยา คติชนวิทยา และศึกษางานวิจัยที่เกี่ยวของ<br />
ในการศึกษาผูวิจัย<br />
ใชวิธีศึกษาภาคสนามโดยการเก็บขอมูลสัมภาษณบุคคลที่เกี่ยวของ<br />
จดบันทึกขอมูล บันทึกเสียง<br />
ภาพนิ่ง<br />
และภาพเคลื่อนไหว<br />
ทั้งจากเอกสารที่คนควาเพิ่มเติม<br />
และการสัมภาษณครูผูสอน<br />
นักแสดง<br />
และนักดนตรีโนราในโรงเรียนศรียาภัย จากนั้นจึงไดนําขอมูลที่ไดมาสรุปและวิเคราะห<br />
สังเคราะห<br />
ทั้งในดานดนตรีและสภาพสังคม<br />
และจัดทํารายงานแบบชาติพันธุวรรณลักษณ<br />
(Ethnographic) คือมี<br />
ทั้งการบรรยาย<br />
ภาพ และโนตเพลงประกอบ<br />
4. ผลการวิจัย<br />
จากการวิจัยทําใหสามารถสรุปผลการวิจัยเรื่องโนราชุมพร:<br />
กรณีศึกษา การแสดงโนราของ<br />
โรงเรียนศรียาภัย จังหวัดชุมพร ไดเปน 4 ประเด็นคือ<br />
4.1 ประเด็นทางประวัติศาสตร<br />
จากการวิจัยทําใหทราบวา การศึกษาเรื่องราวทางประวัติความเปนมาของโนราจาก<br />
ตํานาน นิทานพื้นบานตางๆ<br />
และการศึกษาจากหลักฐานทางประวัติศาสตรนั้น<br />
ผูวิจัยพบวามี<br />
ตํานาน นิทานพื้นบาน<br />
และหลักฐานทางประวัติศาสตรที่เกี่ยวของกับโนรามากมาย<br />
การรําโนรานาจะมีมานานแลว มีการรําและแสดงในราชสํานัก (อาณาจักรศรีธรรม<br />
ราชหรือกอนนั้น)<br />
จนกระทั่งพระบรมวงศานุวงศทั่วไปมีความรูความชํานาญจนสามารถเปนครูได<br />
เริ่มแรกของผูเปนราชครูนาจะเปนนางนวลทองสําลี<br />
หรือ แมศรีคงคา ซึ่งในคํากาศครูบอกวา<br />
แมศรีคงคาเปนครูตน และตามประวัติโนรา โอรสของแมศรีคงคาก็เปนที่โปรดปรานของพระ<br />
อัยกา คือพระยาสายฟาฟาด พระยาสายฟาฟาดถึงกับพระราชทานเครื่องทรงใหแตงองครําถวาย<br />
224
จากนั้นพระองคคงจะโปรดการรําโนรา<br />
เมื่อพระเจาแผนดินโปรด<br />
พระบรมวงศานุวงศและ<br />
อํามาตยขาราชการทั้งหลายก็ตองสนใจและเอาจริงเอาจัง<br />
จากเหตุผลอันนี้<br />
จึงมีราชครู แลวตอมา<br />
อํามาตยขาราชการก็เปนครูโนราไปตามกัน เชน ขุนโหร ญาโหร เปนตน<br />
จากหลักฐาน เชน ความศิลาจารึกสุโขทัยวา “สังฆราชปราชญเรียนจบพระปดกไตร<br />
หลวกกวาปูครูทั้งหลายในเมืองนี้<br />
ทุกคนลุกแตศรีธรรมราชมา” ทําใหสันนิษฐานไดวาวัฒนธรรม<br />
ตาง ๆ จากใตเหนือตั้งแตสมัยสุโขทัย<br />
และตอมาในสมัยกรุงศรีอยุธยาก็มีทํานองเดียวกันอีกหลาย<br />
ครั้ง<br />
ดังนั้นโนรา<br />
ซึ่งเปนทารําตาง<br />
ๆ ของทางภาคใตก็ไปเปนทารําของโนราชาตรี ละครชาตรี<br />
และทารําอื่น<br />
ๆ จากการศึกษาทารําตาง ๆของละครชาตรี ทําใหทราบวา ทารําของละครชาตรี<br />
โดยเฉพาะคําไหวครูมีเนื้อความตรงกันมาก<br />
ตอนรองก็รองเลียนเสียงชาวภาคใต จึงสามารถยืนยัน<br />
ขอสันนิษฐานนี้ไดวา<br />
โนราเปนตนแบบของละครชาตรีและตนแบบทารําของละครอื่น<br />
ๆ<br />
คําวา “โนรา” กับ “มโนหรา” คําวาโนรา เปนทารําชนิดหนึ่ง<br />
หรือจะหมายความวา<br />
ผูนําทางการฟอนรํา<br />
การรําโนรานาจะมีมาแตเดิมแลว ตอมามีการแสดงเรื่อง<br />
ก็ไดนําเรื่องจาก<br />
นิทานทองถิ่น<br />
หรือจากชาดก มาแสดง เรื่องที่มักนํามาแสดงมีเรื่อง<br />
พระรถเมรี ลักษณวงศ ดารา<br />
วงศ สังขทอง จันทธโครพ เรื่องทาวสินราช<br />
โคบุตร สังขศิลปชัย เรื่องนางยอพระกลิ่นหรือนาง<br />
ผมหอม เรื่องไกรทอง<br />
และเรื่องพระสุธนนางมโนหรา<br />
โดยจะเห็นไดจากมีการรํา “คลองหงส”<br />
คือ ตอนที่พรานบุญคลองนางมโนหรา<br />
และมีการรําแทงเข (แทงจระเข) คือการแสดงเรื่องไกร<br />
ทอง<br />
4.2 ประเด็นที่เกี่ยวของกับโนราชุมพรและโนราศรียาภัย<br />
จังหวัดชุมพร<br />
โนราชุมพรมาสันนิษฐานวามีมาตั้งแตสมัยโบราณ<br />
ซึ่งรับแบบอยางมาจากจังหวัดอื่น<br />
ทางภาคใต เชนสุราษฎรธานี พัทลุง นครศรีธรรมราช<br />
โนราชุมพรที่เกาแก<br />
ไดแกโนราแนบ ชูสกุล คณะโนราในอําเภอหลังสวน จังหวัด<br />
ชุมพร ไดเคยเลาวา เมื่อ<br />
พ.ศ.2459 โนราแนบ ไดไปฝกหัดวิชาโนรา มาจากโนราเอี่ยม<br />
ครูโนราใน<br />
อําเภอพิปูน จังหวัดนครศรีธรรมราช โนราแนบเริ่มฝกโนราเมื่ออายุประมาณ<br />
19 – 20 ป โนราที่ไป<br />
ฝกพรอมโนราแนบในคราวนั้น<br />
คือ โนราแพ และโนราซอน<br />
225
ในปจจุบันโนราชุมพร แบงออกเปน 2 แบบคือ โนราชาวบาน คือ คณะโนราพื้นบาน<br />
ที่รับงานแสดงโดยทั่วไป<br />
แสดงโดยบุคคลที่ฝกหัดโนราในทองถิ่น<br />
หรือลูกหลานของชาวคณะโนรา<br />
และโนราโรงเรียน คือ คณะโนราที่จัดตั้งขึ้นในโรงเรียน<br />
และแสดงโดยนักเรียนของโรงเรียนนั้น<br />
ๆ<br />
โนราศรียาภัย โรงเรียนศรียาภัย เปนโนรานักเรียนที่รวมกันอนุรักษภูมิปญญา<br />
ทองถิ่นของจังหวัดชุมพร<br />
และเปนภูมิปญญาทองถิ่นของชาวปกษใต<br />
นักเรียนโรงเรียนศรียาภัยที่<br />
ไดรับการฝกฝนถายทอดความรู<br />
แลวนําความรูที่ติดตัวนี้ไปใชในอนาคตได<br />
เพราะการฝกฝนโนรา<br />
ของโรงเรียนศรียาภัยมิไดเปนแคการฝกฝนเพื่อรับงานแสดงเทานั้น<br />
แตเปนการฝกฝนในดานจิตใจ<br />
ของผูแสดงโนราดวยวาตองมีความขยัน<br />
อดทน ซื่อสัตย<br />
กลาคิดกลาทําในสิ่งที่ถูกตองและ<br />
เหมาะสม มีความรับผิดชอบในหนาที่ของตน<br />
และมีความกตัญูรูคุณตอบิดามารดา<br />
ครูบาอาจารย<br />
รวมถึงจะตองเคารพตัวเองอีกดวย<br />
การแสดงโนราศรียาภัย มีการจัดชุดการแสดงทั้งหมด<br />
16 ชุดการแสดง โดยแตละชุด<br />
การแสดงก็จะมีเอกลักษณที่แตกตางกันออกไป<br />
ความแตกตางนั้นยังรวมถึงการพัฒนาทาทางใน<br />
การรําและบทรองใหแตกตางจากโนราในจังหวัดอื่น<br />
ซึ่งอาจจะเรียกไดวา<br />
โนราศรียาภัยนั้นยัง<br />
อนุรักษศิลปการแสดงและดนตรีของโนราไวอยางครบถวนและยังมฃีการพัฒนาทางความคิดให<br />
แตกตางออกไปเพื่อนําไปสูคววามเขาใจและการเขาสูผูชมไดกวางขวางมากขึ้น<br />
เปนผลใหโนราศรี<br />
ยาภัยไดรับการยอมรับวาเปนโนรานักเรียนที่รําอยางมีแบบแผน<br />
สวยงามและพรอมเพรียง แสดงถึง<br />
วินัยของนักแสดงและนักดนตรีวาไดรับการอบรมสั่งสอนเปนอยางดี<br />
การฝกรําโนรานั้น<br />
ตองเริ่มฝกจากทาพื้นฐานซึ่งไดแก<br />
ทารําในบทครูสอน บทสอน<br />
รํา และบทประถมพระหมสี่หนา<br />
โดยผูแสดงโนราจะนําทาตาง<br />
ๆ นี้มาประสมประสานกัน<br />
ใน<br />
เวลารําโชว และทารําเหลานี้จะนําไปใชในการรําทําบท<br />
ซึ่งเปนศิลปะชั้นสูงของโนราตอไป<br />
4.3 ประเด็นทางดุริยางควิทยา<br />
การศึกษาบทเพลงประกอบการแสดงในการรําครูสอน สอนรํา และประถมพรหมสี<br />
่<br />
หนา แบงการศึกษาออกเปน แบบคือ<br />
226
การศึกษาบทรองหรือเนื้อรองของการแสดงในเรื่องการรอยสัมผัสในบทกลอน<br />
และ<br />
ความสัมพันธระหวางบทรองและทารําของการแสดงทั้ง<br />
3 ชุด พบวาเนื้อรองในบทเพลงที่กลาว<br />
ขางตนมีการใชการสัมผัสทั้งในวรรคและระหวางวรรคตรง<br />
รวมถึงความสัมพันธกับทารําก็มี<br />
ความสัมพันธกัน<br />
การศึกษาสื่อสรางเสียง<br />
หรือเครื่องดนตรีที่ใชบรรเลง<br />
ประกอบดวยเสียงรอง และ<br />
เครื่องดนตรี<br />
คือ ปตน<br />
ทับ กลอง แตระ ฉิ่ง<br />
และโหมวง ซึ่งเครื่องดนตรีที่ที่เปนหลักไดแก<br />
ปตน<br />
และทับ ปตนเปนเครื่องดนตรีที่เปนเครื่องดําเนินทํานองหลัก<br />
และมีทับเปนตัวกํากับจังหวะของทั้ง<br />
นักดนตรี นักรอง และผูรําโนรา<br />
ลักษณะทํานองเพลงของเพลงประกอบการแสดงโนราทั้ง<br />
3 เพลง ไดแก เพลงครูสอน<br />
ทเพลงสอนรํา และประถมพรหมสี่หนา<br />
โดยแตละเพลงจะมีสวนที่ที่ตรงกัน<br />
และสวนที่แตกตาง<br />
กัน กลาวคือ<br />
สวนที่ตรงกัน<br />
คือ เรื่องระบบเสียง<br />
(Tuning system) หมายถึงการวัดเสียงปตน<br />
ดวย<br />
เครื่องวัดเสียง<br />
Planet Waves ปรากฎผลตามหลักของอเล็กซานเดอร เจ เอลลิส (Alexander J<br />
Ellis) ไดดังนี้<br />
165 155 110 220 245 145<br />
เสียงที่<br />
1 2 3<br />
4 5 6 7<br />
ภาพที่<br />
86 ภาพระยะหางของขั้นคูเสียงของปตน<br />
จังหวะ(Rhythm) พบวาในระหวางบทเพลงมีจังหวะเร็วขึ้นเล็กนอยโดยการเรงจังหวะ<br />
ของเพครื่องประกอบจังหวะ<br />
แตเมื่อกลองบาก<br />
ก็จะกลับมาตั้งจังหวะในระดับความเร็วที่ใกลเคียง<br />
กับจังหวะเดิม จึงกลาวไดวา ทั้ง<br />
3 เพลง มีจังหวะที่สม่ําเสมอ<br />
(Isometric)<br />
สําหรับสวนที่แตกตางกันนั้น<br />
สามามรถจําแนกตามแตละบทเพลงไดดังนี้<br />
227
เพลงครูสอน เปนเพลงแบบทํานองเดี่ยว<br />
(Monophony) คือดําเนินทํานองตอเนื่องกัน<br />
ระหวางทํานองปกับทํานองรองแลวจบดวยทํานองป<br />
ในตอนทายเพลงนั้นปจะดําเนินทํานองสวม<br />
เขามามีลักษณะเปนการประสานเสียงแบบทํานองประสม (Polyphony) รูปแบบ (Form) ของเพลง<br />
แบงเปน 3 สวน (Ternary Form) โดยมีโครงสรางคือ / A / B / C /<br />
เพลงสอนรํา เปนเพลงแบบทํานองเดี่ยว<br />
(Monophony) คือดําเนินทํานองตอเนื่องกัน<br />
ระหวางทํานองปกับทํานองรองแลวจบดวยทํานองป<br />
ในตอนทายเพลงนั้นปจะดําเนินทํานองสวม<br />
เขามามีลักษณะเปนการประสานเสียงแบบทํานองประสม (Polyphony) รูปแบบ (Form) ของเพลง<br />
แบงเปน 3 สวน (Ternary Form) คือ A / B / B / B / B / B' / C /<br />
เพลงประถมพรหมสี่หนา<br />
ปนแบบทํานองเดี่ยว<br />
(Monophony) ที่ดําเนินทํานอง<br />
ตอเนื่องสลับกัน<br />
(Interlocking) ระหวางทํานองปกับทํานองรอง<br />
ในบางชวงเปนการบรรเลงของ<br />
กลุมเครื่องดนตรีประเภทประกอบจังหวะ<br />
ซึ่งหนาที่ในการขับรองและบรรเลงของเครื่องดนตรีแต<br />
ละชิ้นจะขึ้นอยูกับทารําเปนหลัก<br />
หนาที่ของเครื่องดนตรีชิ้นหนึ่งจะหยุดลงก็ตอเมื่อเครื่องดนตรีชิ้น<br />
ตอไปเขามารับหนาที่ตอไมซ้ําซอนกัน<br />
แตมีบางชวงที่มีลักษณะเปนการประสานเสียงแบบทํานอง<br />
ประสม (Polyphony) ซึ่งมีทั้งประสานในตัวประโยคเพลงและประสานตอนทายทํานองรองโดย<br />
การสอดรับของทํานองป<br />
รูปแบบของทํานองเพลงประถมพรหมสี่หนานี้<br />
มีลักษณะเปนรูปแบบอิสระ (Form<br />
Free) ที่สามารถยืดหยุนได<br />
(Flexibility) ในการบรรเลงและขับรองนั้น<br />
การกําหนดความสั้น-ยาว<br />
ของบทเพลงจึงขึ้นอยูกับปจจัยเรื่องเวลาในการแสดงเปนสําคัญ<br />
ซึ่งลักษณะของรูปแบบประเภทนี้<br />
ไมปรากฏในดนตรีตะวันตก<br />
4.4 ประเด็นทางมานุษยวิทยาและสังคมวิทยา<br />
จากการศึกษา ทําใหทราบวา โนราเปนทั้งศิลปะและสัญลักษณทางสังคมที่สะทอนให<br />
เห็นระบบความเชื่อ<br />
ศาสนา ซึ่งพบใน<br />
การรองในบทกาศครู ซึ่งเปนการรองประกาศระลึกถึง<br />
พระคุณของครูบาอาจารยและสิ่งศักดิ์สิทธ<br />
เพื่อขอใหการแสดงทั้งรําและรองโนราประสบ<br />
ความสําเร็จดวยดี<br />
228
โนรามีบทบาทในการรักษาสถาบันที่สําคัญทางสังคม<br />
เชน ศาสนา ความเชื่อ<br />
และทํา<br />
ใหการประกอบพิธีกรรมมีเหตุผล ซึ่งพบใน<br />
การแกบน ซึ่งวัฒนธรรมการแกบนของชาวชุมพร<br />
นั้น<br />
มักจะมีการรับโนราไปรวมในงานดวย ซึ่งการแกบนนั้น<br />
ตอบสนองความเชื่อ<br />
ถือเปนเครื่องมือ<br />
นําไปสูการคงไวทางสถาบันทางสังคมนั่นเอง<br />
โนรามีหนาที่ตอบสนองทางดานความเชื่อ<br />
จิตใจ ศิลปะและอารมณของคนในสังคม<br />
สวนสังคมก็นําโนราไปเปนสวนหนึ ่งของเครื่องมือควบคุมสังคมและการแสดงโนรายังนําไปสูการ<br />
คงไวทางสถาบันทางสังคม<br />
อภิปรายผล<br />
จากการวิจัยเรื่องโนราชุมพร:<br />
กรณีศึกษา การแสดงโนราของโรงเรียนศรียาภัย จังหวัดชุมพร<br />
ผูวิจัยมีความรูสึกเขาใจในวัฒนธรรมทองถิ่นมากยิ่งขึ้น<br />
และจากการทํางานที่ตองเขาไปสัมผัสชีวิต<br />
ของครูโนรา นักแสดงโนราและนักดนตรีประจําคณะโนราโรงเรียนศรียาภัย ทําใหผูวิจัยไดรับรูวา<br />
“โนรา เปนศิลปะเพื่อชีวิต”<br />
เพราะโนรามีเนื้อแทที่หลากหลาย<br />
โนรามิใชเปนเพียงศิลปะ โนรามิใชเปน<br />
เพียงนาฎศิลป แตโนราเปนองครวมของ “นาฎศิลป ดุริยางคศิลป วาทศิลป วิจิตรศิลป วรรณศิลป การ<br />
บริหารรางกาย อุดมคติ ศาสนา ไสยศาสตร และพีธีกรรม”<br />
โนราเปนนาฎศิลป กลาวคือ โนรามีทารําพื้นฐานที่เกาแก<br />
กลาวกันวามี 12 ทา และแตกยอย<br />
ออกเปนทารําอีกหลายรอยทา มีลีลาที่นิ่มนวล<br />
แข็งกราว ตอเนื่อง<br />
บงบอกถึงจินตนาการที่สัมพันธ<br />
กันระหวาง มนุษย กับ มนุษย และระหวางมนุษย กับ สิ่งที่ลึกลับ<br />
หรือจิตวิญญาณ เชน ทาแมลาย ทา<br />
ราหูจับจันทร ทาขี้หนอน<br />
(กินนร) ทาจับระบํา ทาลงฉาก ทาผาหลา ทาบัวตูม บัวคลี่<br />
บัวบาน บัว<br />
แยม ทาแมงมุมชักใย ทาครูสอน ทาเฆี่ยนพราย<br />
ทาคลองหงษ ทาแทงเข ทารําเพลงป<br />
เพลงทับ ทา<br />
สอด ทาทองโรง (เกียดไก) ทาพราน ทาเดินรํา เปนตน<br />
โนราเปนดุริยางคศิลป กลาวคือ เครื่องดนตรีโนรามีความโดดเดนเปนเอกลักษณของ<br />
ตนเอง มีวิธีการเลนที่มีหลักเกณฑ<br />
และเลนตามจินตนาการ ผสมผสานกันอยางลงตัวกับทารํา มี<br />
ความลึกซึ้งและลึกล้ําอยูในตัวเอง<br />
มีเพลงเครื่องที่หลากหลาย<br />
229
โนราเปนวาทศิลป และวรรณศิลป กลาวคือ การขับกลอน หรือ รองกลอนโนรา นับวาเปน<br />
สิ่งที่สําคัญคูกับการรํา<br />
และการเลนดนตรี มีศิลปะในการขับรอง คํากลอนโนรามีฉันทลักษณที่<br />
หลากหลาย และเปนตัวของตัวเอง การขับรองสด กลอนโต (มุตโต) คําพรัด กลอนสี่<br />
กลอนหก<br />
กลอนแปด กลอนประกอบเพลงทับ กลอนกาศครูประเภทตางๆ จะตองฝกฝนเปนอยางดี จึงจะ<br />
สามารถทําไดอยางถูกตอง และมีเสนห นักปราชญทางโนรานั้น<br />
นอกจากจะรําเกง เลนดนตรีเกง<br />
แลว ยังจะตองขับรองเกง และประพันธคํากลอนใหเขากับสถานการณในการแสดงไดอยาง<br />
เหมาะสม<br />
โนราเปนวิจิตรศิลป กลาวคือ เครื่องแตงกาย<br />
และวิธีการแตงกายของผูรําโนรา<br />
มีความโดด<br />
เดนเฉพาะตัว สวยงาม แปลกตา (กลาวกันวา มีแบบเคามาจากเครื่องทรงกษัตริยหัวเมืองพัทลุง)<br />
มี<br />
ความเปนตัวตนที่สูงยิ่ง<br />
โนราเปนการบริหารรางกาย กลาวคือ ขอนี้ถือวาเปนความชาญฉลาดของคนยุคโบราณ<br />
ที่<br />
สามารถนําศิลปะมาประยุกตใชกับการบริหารรางกาย เพื่อสุขภาพของชีวิตไวอยางนาทึ่ง<br />
การรํา<br />
โนราจึงเหมือนกับการฝก โยคะ ยิมนาสติกส เพราะผูรํา<br />
จะบริหารรางกายทุกสวน ตั้งแตหัวจดเทา<br />
ผู<br />
รําโนราอยูเปนประจํา<br />
จะมีสุขภาพโดยรวมดีมาก กลามเนื้อ<br />
กระดูก เส็นเอ็น จะแข็งแรง และได<br />
สัดสวนอยางสวยงามเหมาะสม<br />
โนราเปนอุดมคติ ศาสนา ความเชื่อ<br />
และพิธีกรรม กลาวคือ ผูฝกโนราจะมีความเครงครัด<br />
ในสิ่งตอไปนี้คือ<br />
- ความเคารพ และศรัทธาในพระรัตนตรัย บิดา มารดา ครู อาจารย ผูมีพระคุณ<br />
ครูหมอ ครู<br />
โนรา อยางสูงยิ่ง<br />
จะละเมิดมิได<br />
- จะตองปฏิบัติตามประเพณีโนรา ในเรื่องพิธีกรรม<br />
จะมากนอย สั้น<br />
ยาว ขึ้นอยูกับความ<br />
เหมาะสมของกาละเทศะ<br />
- โนรา จะตองรอบรูเกี่ยวกับศาสตรที่ลึกลับตางๆ<br />
เชน จิตศาสตร ไสยศาสตร พุทธศาสตร<br />
และสามารถนํามาใชไดอยางเหมาะสม เกิดประโยชนตอตนเอง และผูอื่น<br />
- การรําโนรา การเลนดนตรีโนรา เปนการฝกสมาธิจิต หรือกรรมฐานชนิดหนึ่ง<br />
ซึ่งเปน<br />
ผลดีตอผูเรียนสืบเนื่องไปสูการเรียนรูสรรพวิชาอื่นๆ<br />
ไดเปนอยางดี<br />
230
เมื่อผูวิจัยทําการศึกษาและเขาไปก็บขอมูลในสถานที่จริง<br />
ทําใหทราบถึงปญหาและความ<br />
ยากลําบากในการอนุรักษวัฒนธรรมทองถิ่นใหคงอยู<br />
ความเจริญทางสังคมไดสงผลกระทบใหเกิด<br />
การเปลี่ยนแปลงในทุก<br />
ๆ ดานไมวาจะเปนดานเศรษฐกิจ การเมือง การปกครอง โดยเฉพาะอยางยิ่ง<br />
การเปลี่ยนแปลงทางดานวัฒนธรรมทางสังคม<br />
ทั้งนี้เพื่อใหสอดคลองกับสภาพสังคมที่เปลี่ยนแปลง<br />
ไป ซึ่งผลของการเปลี่ยนแปลงนั้นก็ไดสงผลกระทบตอโนราดวยเชนกัน<br />
ทําใหการแสดงโนราเริ่ม<br />
หมดความนิยมลงเรื่อย<br />
ๆ จากการศึกษาผูวิจัยสามารถสรุปสาเหตุสําคัญของการเสื่อมความนิยมใน<br />
การแสดงโนราไดดังนี้<br />
1. การเปลี่ยนแปลงทางระบบเศรษฐกิจ<br />
แตเดิมสังคมไทยเปนสังคมกสิกรรม การผลิต<br />
สินคาตาง ๆ เปนไปเพื่อการยังชีพ<br />
แตเมื่อสังคมเขาสูระบบทุนนิยมจําเปนตองมีพลังในการผลิต<br />
มากขึ้นเพื่อการคา<br />
ทําใหมีการนําเอาเทคโนโลยีตาง ๆ เขามาใชแทนแรงงานคน เมื่อวิถีชีวิตของคน<br />
ในสังคมเริ่มเปลี่ยนแปลงตามสภาพสังคมที่เปลี่ยนนั้น<br />
เงินกลายเปนปจจัยหลักในการดํารงชีวิต<br />
การแขงขันในการทํางานก็มีมากยิ่งขึ้น<br />
เวลาสวนใหญของคนในสังคมคือ การทํางานหรือการหา<br />
เงิน การใชเวลาเพื่อความบันเทิงหรือการพักผอนนั้นนอยลง<br />
มหรสพตาง ๆ อยางเชน คณะโนรา<br />
เมื่อไมมีผูวาจาง<br />
บางคณะก็ตองปรับเปลี่ยนวิธีการแสดงเพื่อใหถูกใจคนดู<br />
เพื่อหวังวาจะกลับมา<br />
ไดรับความนิยมเชนเดิม หรือบางคณะเมื่อไมมีผูวาจาง<br />
ก็ตองยุบคณะนั้น<br />
ๆ ไปเพื่อไปทํางานอยาง<br />
อื่นที่มีรายไดมากกวา<br />
เปนตน<br />
2. การคมนาคม มีความสะดวกมากยิ่งขึ้น<br />
เพราะเมื่อมีการสรางถนนหนทางเขาสูหมูบาน<br />
ทําใหการติดตอตาง ๆ เปนไปอยางสะดวก ซึ่งเปนปจจัยใหวัฒนธรรมประเภทมหรสพเพื่อความ<br />
บันเทิงเริงใจจากภายนอก หลั่งไหลเขาสูทองถิ่นไดอยางรวดเร็วตามกระแสนิยม<br />
เชนการเขามา<br />
ของการจัดแสดงดนตรีลูกทุงในงานบุญประจําปของวัดตาง<br />
ๆ ที่แตเดิมไมสามารถเขามาจัดการ<br />
แสดงได หรือเขามาดวยความยากลําบาก เนื่องจากในการจัดการแสดงแตละครั้งจะตองอาศัยสงน<br />
ประกอบหลายอยาง ไดแก ผูแสดงที่มีจํานวนเปนสิบ<br />
จนถึงจํานวนกวารอยคน วงดนตรีวงใหญ<br />
ตลอดจนเวที แสง สี เสียง ซึ่งลวนแตตองใชระบบขนสงดวยรถยนตโดยสารขนาดใหญทั้งสิ้น<br />
แตครั้งเมื่อวงดนตรีลูกทุงจากตางวัฒนธรรมสามารถเขามาไดโดยสะดวกเชนนี้<br />
วงดนตรีลูกทุงจึง<br />
กลายเปนสวนหนึ่งของวัฒนธรรมทองถิ่น<br />
เริ่มจากการเปนมหรสพตัวเลือก<br />
มหรสพหลัก จน<br />
พัฒนาการในขั้นสูงสุดของการผสมกลมกลืนทางวัฒนธรรมเกิดขึ้น<br />
คือการนําโนราไปเปนสวนฃ<br />
หนึ่งของการแสดงลูกทุง<br />
และในทางตรงกันขามคือ การนําเพลงลูกทุงมาขับรองในการแสดงโนรา<br />
เปนเหตุใหวัฒนธรรมการแสดงโนราดั้งเดิมเปลี่ยนแปลงไป<br />
231
3. การแพรกระจายของวัฒนธรรมตะวันตก โดยผานสื่อมวลชน<br />
ไมวาจะเปนวิทยุ<br />
โทรทัศน ภาพยนต สื่อบันเทิงเหลานี้ไดเปลี่ยนแปลงคานิยมและวิถีทางการดําเนินชีวิตของคนใน<br />
สังคม เมื่อความคิดของคนในสังคมเริ่มเปลี่ยนแปลงและยอมรับในวัฒนธรรมตางชาติที่เขามามาก<br />
ขึ้น<br />
วัฒนธรรมและความบันเทิงของตางชาติก็ไดรับความนิยมมากขึ้นดวย<br />
ในยุคแหงการ<br />
เปลี่ยนแปลงนั้นไดมีสิ่งบันเทิงใหม<br />
ๆ เกิดขึ้นมาแทนที่บทเพลงหรือการแสดงพื้นบาน<br />
กลาวคือ ได<br />
เกิดวงดนตรีไทยสากลและวงการเพลงลูกทุง<br />
โดยมีลักษณะความบันเทิงที่เปนธุรกิจการคา<br />
มีการ<br />
ซื้อขายบทเพลง<br />
อัดแผนเสียง มีอาชีพนักรอง โดยเพลงไทยสากลในระยะแรก ๆ จะลอกทํานอง<br />
ฝรั่ง<br />
ตอมาจึงมีการดัดแปลงใหเปนทํานองเพลงไทย ชวงกอนสมัยสงครามโลกครั้ง<br />
ที่<br />
2 เพลงไทย<br />
สากลไดรับความนิยมเปนอยางมาก จนกลายเปนเพลงของคนเมืองหลวง สวนเพลงลูกทุงก็จะมี<br />
เนื้อหาที่สนุกสนาน<br />
โดยสวนใหญจะกลาวถึงชีวิตชนบทของชาวบาน ซึ่งเปนลักษณะผสมผสาน<br />
ระหวางชาวบานกับชาวเมือง ทั้งนี้เนื้อหาของเพลงก็ยังสะทอนใหเห็นชีวิตความเปนอยูของ<br />
ชาวบาน แตจะใชเครื่องดนตรีสากล<br />
4. บทบาทการสืบทอดและการอนุรักษ ในกลุมคนรุนเกาที่กําลังจะหมดไป<br />
กับคนรุนใหม<br />
ซึ่งมีความสนใจเปนอยางอื่น<br />
มีทางเลือกมากขึ้น<br />
ขอเสนอแนะ<br />
ตลอดระยะเวลาที่ศึกษา<br />
ที่ผูวิจัยมีโอกาสไดศึกษาวัฒนธรรมทางดานดนตรี<br />
สังคมและวิถี<br />
ชีวิต ความเปนอยูของคนปกษใต<br />
ผูวิจัยมีขอเสนอแนะเพื่อการสืนสาน<br />
อนุรักษ และเผยแพร<br />
ศิลปวัฒนธรรมภาคใตใหคงอยูเปนมรดกทางวัฒนธรรมของประเทศไทย<br />
ของภูมิภาคเอเชีย<br />
ตะวันออกเฉียงใต และของโลกสืบไป 4 ประการดวยกัน คือ<br />
1. ขอเสนอแนะเชิงนโยบายตอรัฐบาลไทย<br />
1.1 กระทรวงศึกษาธิการของไทยควรบรรจุวิชาดนตรี-นาฏศิลปพื้นบานในทองถิ่นนั้น<br />
เขาเปนวิชาบังคับในหลักสูตรการศึกษาภาคบังคับของประเทศ เพื่อเปนทางเลือกใหแกเยาวชนในรุน<br />
ตอๆไปจะไดมีโอกาสรูจัก<br />
ศึกษา และพิจารณาเลือกและหาแนวทางอนุรักษตอไปในอนาคต<br />
1.2 ยกยอง สงเสริมศิลปนผูมีความรูความสามารถเปนที่ยอมรับของทองถิ่น<br />
ใหมีความ<br />
เปนอยูที่ดี<br />
มีขวัญกําลังใจที่จะสืบสานและเผยแพรศิลปวัฒนธรรมสืบตอไป<br />
232
1.3 รวบรวมศิลปน ศึกษาประวัติและผลงานของศิลปนทองถิ่นที่มีความสามารถ<br />
จัดเก็บ<br />
อยางเปนระบบเพื่อสะดวกแกการศึกษาคนควาและชวยมิใหศิลปะเหลานั้นสูญหายไป<br />
1.4 สงเสริมการทํางานวิจัยเกี่ยวกับศิลปวัฒนธรรมภายในประเทศอยางจริงจัง<br />
โดยการ<br />
ใหทุนสนับสนุนที่เพียงพอแกผูวิจัย<br />
และสนับสนุนผูที่สนใจเกี่ยวกับการศึกษาวิจัยใหมีโอกาสไป<br />
ศึกษาเกี่ยวกับเครื่องมือและอุปกรณที่ทันสมัย<br />
1.5 ผลิตรายการโทรทัศนเกี่ยวกับศิลปวัฒนธรรมที่มีคุณภาพนาสนใจติดตามชม<br />
ออก<br />
แพรภาพอยางสม่ําเสมอ<br />
2. ขอเสนอแนะตอสาธารณชน<br />
2.1 รวมกันจัดตั้งศูนยวัฒนธรรมชุมชนขึ้น<br />
เพื่อเก็บรวบรวมขอมูลเชิงวิชาการเกี่ยวกับ<br />
ศิลปวัฒนธรรมในทองถิ่น<br />
2.2 จัดการแสดงศิลปวัฒนธรรมของทองถิ่น<br />
สับเปลี่ยนหมุนเวียนไปตามแตโอกาสจะ<br />
อํานวยอยางสม่ําเสมอในชวงเวลาที่เหมาะสม<br />
เชนทุกเย็นวันศุกรตนเดือน เปนตน เพื่อเปนแหลง<br />
พักผอนหยอนใจแกคนในชุมชน เปนแหลงศึกษาของผูสนใจ<br />
และเปนสถานที่ทองเที่ยวทาง<br />
วัฒนธรรมแกนักทองเที่ยวชาวตางชาติ<br />
2.3 จัดกิจกรรมการประกวดแขงขันทางดานศิลปวัฒนธรรมแกเยาวชนและบุคคลทั่วไป<br />
เพื่อกระตุนความสนใจในศิลปวัฒนธรรมทองถิ่นใหเกิดแกคนในชุมชน<br />
2.4 ปลูกจิตสํานึกใหเยาวชนเห็นคุณคาของศิลปวัฒนธรรมประจําชาติ ผานการอบรม<br />
สั่งสอนของครู-<br />
อาจารยในโรงเรียน พอแมผูปกครอง<br />
ดวยการชี้นําใหเห็นถึงคุณคาของ<br />
ศิลปวัฒนธรรม ใหเห็นประโยชนและภาคภูมิใจในความเปนผูมีวัฒนธรรม<br />
และแสดงตนเปน<br />
แบบอยางที่ดีในการใหความสําคัญแกวัฒนธรรม<br />
3. ขอเสนอแนะในการจัดการเรียนการสอนวิชาโนรา<br />
3.1 ครูผูสอนจะตองเนนคุณธรรม<br />
คือความเคารพบิดา มารดา ครูอาจารย ผูมีพระคุณ<br />
อยาเครงครัด ครูผูสอนจะตองเปนแบบอยางที่ดีของศิษย<br />
ผลที่เกิด<br />
ผูเรียนจะไดรับการปลูกฝงคุณธรรมโดยไมรูตัว<br />
3.2 มีความเคารพในวิชาโนรา อุปกรณโนรา อยางเครงครัด<br />
233
ผลที่เกิด<br />
ผูเรียนจะเรียนวิชานี้ดวยความเคารพ<br />
จะมีความภาคภูมิใจ เพราะถือวา<br />
วิชานี้เปนของสูง<br />
เปนมงคลกับชีวิต<br />
3.3 ครูผูสอน<br />
จะตองมีวิชาความรูดานโนราเปนอยางดี<br />
พรอมจะไขขอของใจในวิชานี้<br />
ไดอยางกระจาง และมีเหตุผลที่เปนวิทยาศาสตร<br />
ผลที่เกิด<br />
ผูเรียนจะศรัทธาครู<br />
และพรอมที่จะปฏิบัติตามกรอบคุณธรรมที่ครู<br />
คาดหวัง<br />
3.4 การเรียน การสอน ควรจะจําลองสถานการณของครอบครัวมาใชในการสราง<br />
บรรยากาศ ครูเปนเสมือนพอคนที่<br />
2 เปนทั้งครู<br />
พอ แม เพื่อน<br />
และหมอ<br />
ผลที่เกิด<br />
ผูเรียนจะเรียนอยางเปนสุข<br />
อบอุน<br />
มีที่พึ่ง<br />
และเห็นคุณคาของบรรยากาศ<br />
แบบ “วิถีไทย”<br />
3.5 สถานที่สําหรับจัดการเรียนการสอน<br />
ควรเปนสถานที่<br />
ที่เด็กจะเขาไปฝกฝนตนเอง<br />
ไดตลอดเวลา ถาเด็กมีเวลาวาง แมมิใชคาบเรียน เพราะการที่เด็กไดมีเวลาฝกตนเองอยางเปนอิสระ<br />
บางครั้งจะเกิดผลดีกวาการที่ครูสอนในเวลาปกติ<br />
ผลที่เกิด<br />
ผูเรียนจะเกิดการเรียนรูอยางรวดเร็ว<br />
และสนุกกับการเรียนอยางอิสระ<br />
3.6 ครูผูสอนควรศึกษาตํานาน<br />
ประวัติ ความลี้ลับของโนราใหกระจางเพราะเด็กจะ<br />
ชอบฟงตํานาน เรื่องราวที่ลี้ลับ<br />
ในโอกาสนี้ผูสอนก็จะไดสอดแทรกความรู<br />
และคุณธรรมดานตางๆ<br />
ใหไปพรอมๆ กัน<br />
วิธีใช เมื่อฝกปฏิบัติจนเหนื่อยลา<br />
ครูควรเลา ตํานาน และเรื่องลี้ลับของโนราให<br />
เด็กฟง เด็กจะชอบมาก<br />
3.7 ธรรมชาติของผูเรียน<br />
ประมาณ 50% ที่มีใจรัก<br />
แตไมมีพรสวรรคในดาน<br />
ศิลปะการแสดง ครูผูสอนตองใหกําลังใจ<br />
อยาปลอยใหเด็กเกิดความทอแทและหมดกําลังใจในการ<br />
เรียน<br />
234
3.8 ครูควรชี้แจงใหผูเรียนเขาใจ<br />
และรูจักการบุรณาการ<br />
ระหวางวิชาโนรา การบริหาร<br />
รางกาย สมาธิตามหลักพุทธศาสนา ความงดงามของวิถีไทย และภาษาไทย ในทุกขั้นตอนของการ<br />
ฝกรํา และฝกเครื่องดนตรี<br />
ผลที่เกิด<br />
ผูเรียนจะภาคภูมิใจ<br />
เพราะเขาไดเรียนรูวิชาตางๆ<br />
ไปพรอมๆ กัน หลายๆ<br />
วิชา<br />
3.9 ควรหาโอกาสพาผูเรียนไปหาประสบการณ<br />
จากการแสดงจริง ในสถานการณ<br />
จริง ตามควรแกโอกาส และเมื่อเสร็จสิ้นการแสดงในแตละครั้ง<br />
ควรจะใหผูเรียนไดมีการประชุม<br />
เพื่อประเมินตนเอง<br />
ผลที่เกิด<br />
เด็กจะมีกําลังใจฝกฝนเปนอยางมาก และจะเกิดการพัฒนาอยางรวดเร็ว<br />
3.10 วิธีการถายทอดที่ไดผลอยางมาก<br />
คือ “พี่สอนนอง”<br />
ครูตองสอนใหนองเคารพพี่<br />
และพี่จะตองเมตตานอง<br />
ผลที่เกิด<br />
ความสามัคคีในหมูคณะจะเกิดขึ้นอยางรวดเร็ว<br />
และจะกลายเปน<br />
วัฒนธรรมของการเรียนวิชาโนราไปโดยปริยาย<br />
3.11 การสอนทารํา จะตองสอนทาพื้นฐานเปนสิ่งแรก<br />
ไมควรสอนลวดลายชั้นสูง<br />
ใหกับผูเรียนกอนการทาพื้นฐาน<br />
(การรําลวดลายชั้นสูง<br />
เชน การรําสะบัดเครื่อง<br />
เปนตน)<br />
3.12 กอนที่ครูจะรับผูเรียนเปนศิษย<br />
ขอใหทําความเขาใจกับผูปกครองของผูเรียนให<br />
ชัดเจน และควรทําพิธีรับศิษยทุกคน (ใชดอกไม ธูปเทียน เงิน 12 บาท)<br />
ผลที่เกิด<br />
ผูเรียนจะเกิดความภาคภูมิใจ<br />
เพราะเปนศิษยมีครู และผูปกครองจะให<br />
การสนับสนุนเต็มกําลัง<br />
4. ขอเสนอแนะในการทําการศึกษาวิจัยในครั้งตอไป<br />
ในการวิจัยเรื่อง<br />
โนราชุมพร: กรณีศึกษาการแสดงโนราศรียาภัย จังหวัดชุมพร ทําให<br />
ผูวิจัยไดศึกษาเรื่องราวของโนราทั้งจากเอกสาร<br />
งานวิจัยที่เกี่ยวของ<br />
และศึกษาจากขอมูลภาคสนาม<br />
ที่ผูวิจัยไดลงไปเก็บขอมูล<br />
ทําใหทราบวาในการศึกษาเรื่องราวของโนรานั้น<br />
ไดมีอาจารยหรือ<br />
นักวิชาการในภาคใตหลายทานไดศึกษาวิจัยเรื่องราวของโนราในเชิงประวัติความเปนมา<br />
สังคม<br />
235
วัฒนธรรม และพิธีกรรมที่เกี่ยวข<br />
องกับโนราไวหลายเลมดวยกัน และยังพบวามีนักศึกษาปริญญา<br />
โททางดานนาฏยศาสตรไดทําการศึกษาทางดานการรําโนราในเชิงนาฏศิลปไวอีกมากมาย แต<br />
การศึกษาเรื่องราวของโนราในเชิงดุริยางคศาสตร<br />
หรือการศึกษาเรื่องดนตรีประกอบการแสดง<br />
โนรานั้นไมมีผูทําการศึกษาเลย<br />
งานวิจัยเรื่อง<br />
โนราชุมพร: กรณีศึกษาการแสดงโนราของโรงเรียน<br />
ศรียาภัย จังหวัดชุมพร จึงเปนงานวิจัยเลมแรกที่ศึกษาในเรื่องราวทางดานดนตรี<br />
แตผูวิจัยก็ศึกษา<br />
เฉพาะบทเพลงในชุดทาครู คือ เพลงครูสอน เพลงสอนรํา และเพลงประถมพรหมสี่หนา<br />
เทานั้น<br />
ยังมีบทเพลงที่ใชในการแสดงโนราและบทเพลงที่ใชในพิธีกรรมอีกมากที่ยังไมมีผูศึกษา<br />
สําหรับการศึกษาในเรื่องราวทางดนตรีที่ใชประกอบการแสดงโนรา<br />
หรือดนตรีใน<br />
พิธีกรรมโนรานั้น<br />
ผูวิจัยมีขอเสนอแนะวา<br />
สําหรับผูที่ตองการศึกษาในเรื่องราวดังกลาว<br />
ควร<br />
จะตองมีความรูทางดานดนตรีเปนอยางดี<br />
จะตองมีความรูทั้งดานดนตรีไทย<br />
เพราะดนตรี<br />
ประกอบการแสดงโนรานั้นเปนเครื่องดนตรีทองถิ่นที่มีลักษณะคลายเครื่องดนตรีไทย<br />
รวมถึงยัง<br />
ตองมีความรูทางดานดนตรีสากล<br />
เพื่อใหงานวิจัยในเรื่องนี้เขาใจไดอยางเปนสากลมากขึ้น<br />
และ<br />
ผูวิจัยจะมีความรูและสามารถใชภาษาถิ่นใตสื่อสารกับบุคคลขอมูลไดเปนอยางดีอีกดวย<br />
236
เอกสารและสิ่งอางอิง<br />
กรมศิลปากร. 2512. บทละครครั้งกรุงเกา<br />
เรื่อง<br />
นางมโนหรา และสังขทอง ฉบับหอสมุดแหงชาติ.<br />
พิมพครั้งที่<br />
5. กรุงเทพฯ: โรงพิมพรุงวัฒนา.<br />
_______. 2542. วิพิธทัศนา พรอมคําอธิบายชุดการแสดงและภาพประกอบ. กรุงเทพฯ: เซเวน<br />
พริ้นติ้ง<br />
กรุป.<br />
การทองเที่ยวแหงประเทศไทย.<br />
2548. แผนที่จังหวัดชุมพร<br />
(Online). Available: www.tat.or.th<br />
กุหลาบ มัลลิกะมาส. 2528. เอกสารการสอนชุดวิชาภาษาไทย 8 หนวยที่<br />
1 – 7. กรุงเทพฯ:<br />
มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช.<br />
โกมล อภัยวงศ. 2532. ผลการฝกโนราที่มีสมรรถภาพทางกายของนักศึกษาวิทยาลัยครู<br />
นครศรีธรรมราช. วิทยานิพนธปริญญาโท, มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร.<br />
ขนิษฐา จิตชินะกุล. 2545. คติชนวิทยา. กรุงเทพฯ: โอ เอส พริ้นติ้ง<br />
เฮาส.<br />
คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหตุ. 2542. วัฒนธรรม พัฒนาการทาง<br />
ประวัติศาสตร เอกลักษณและภูมิปญญา จังหวัดชุมพร. ม.ป.ท. (จัดพิมพเนื่องในโอกาส<br />
พระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 6 รอบ 5 ธันวาคม 2542).<br />
ครื่น<br />
มณีโชติ. 2542. โนราแขก. สารานุกรมวัฒนธรรมไทยภาคใต เลมที่<br />
8: 3906– 3911.<br />
ฉันทัส ทองชวย. 2536. ภาษาและวัฒนธรรมภาคใต. กรุงเทพฯ: โอ เอส พริ้นติ้ง<br />
เฮาส. อางถึง มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ สงขลา. 2517. ละครชาวบาน. วารสาร<br />
มศว. สงขลา ปที่<br />
1 ฉบับที่<br />
1 มกราคม – มิถุนายน: 94-111.
ชวน เพชรแกว. 2540. ปจจุบันและอนาคตของโนรา. รวมบทความทางวิชาการวัฒนธรรม<br />
ศึกษา: ทีทรรศนวัฒนธรรม สถาบันทักษิณคดีศึกษา มหาวิทยาลัยทักษิณ. กรุงเทพฯ:<br />
อัมรินทรพริ้นติ้งแอนดพับลิชชิ้ง<br />
จํากัด (มหาชน), หนา 85-94.<br />
ชัยวัฒน พิยะกูล และ พิทยา บุษรารัตน. 2548. พระสุธน – นางมโนหรา ฉบับวัดโพธิ์ปฐมาวาส.<br />
วรรณกรรมทักษิณ วรรณกรรมคัดสรร เลม 5. กรุงเทพฯ: อมรินทรพริ้นติ้งแอนดพับลิชชิ่ง<br />
จํากัด (มหาชน), หนา 1 – 476.<br />
ณรงคชัย ปฎกรัชต. 2538. มานุษยดนตรีวิทยา ดนตรีพื้นบานภาคใต.<br />
นครปฐม: วิทยาลัยดุริยางค<br />
ศิลป มหาวิทยาลัยมหิดล. (จัดพิมพเนื่องในงานดนตรีไทยอุดมศึกษา<br />
ครั้งที่<br />
32<br />
มหาวิทยาลัยมหิดล).<br />
ดํารงราชานุภาพ, สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา. 2507. ตํานานละครอิเหนา. ธนบุรี: ป.<br />
พิศนาคะ การพิมพ<br />
_______. 2546. ละครฟอนรํา: ประชุมเรื่องละครฟอนรํากับระบํารําเตน<br />
ตําราฟอนรํา ตํานาน<br />
เรื่องอิเหนา<br />
ตํานานละครดึกดําบรรพ. กรุงเทพฯ: พิฆเนศ พริ้นติ้ง<br />
เซ็น<br />
เตอร.<br />
ธนะรัชต อนุกูล. 2543. กลองสะบัดชัยในสังคมและวัฒนธรรมชาวเชียงใหม. วิทยานิพนธ<br />
ปริญญาโท, มหาวิทยาลัยมหิดล.<br />
ธรรมนิตย นิคมรัตน. 2540. โนราตัวออน. กรุงเทพฯ: กรุงสยามการพิมพ. (สํานักศิลปและ<br />
วัฒนธรรม สถาบันราชภัฏสงขลา จัดพิมพเปนที่ระลึกในงานวัฒนธรรมสัมพันธ’<br />
40<br />
วันที่<br />
10 – 16 กรกฎาคม 2540).<br />
ธีรชัย อิศรเดช. 2542. นัยทางสังคมของพิธีโนราลงครู : กรณีบานบอแดง. วิทยานิพนธ<br />
ปริญญาโท, มหาวิทยาลัยศิลปากร.<br />
238
_______. 2546. ตัวตนของคนใต: นัยความหมายใตพิธีโนราโรงครู. ในปริตตา เฉลิมเผา<br />
กออนันตกูล. (บรรณาธิการ). เจาแม เจาปู<br />
ชางซอ ชางฟอน และเรื่องอื่นๆ<br />
วาดวย<br />
พิธีกรรมและนาฏกรรม. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ แปลน พริ้นติ้ง<br />
จํากัด, หนา 109 – 140.<br />
ธีรวัตน ชางสาน. 2537. พรานโนรา. วิทยานิพนธปริญญาโท, จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย.<br />
นงพรรณ พิริยานุพงศ. 2546. คูมือวิจัยและพัฒนา.<br />
กรุงเทพฯ: บริษัท มายด พับลิชชิ่ง<br />
จํากัด.<br />
นริศรานุวัดติวงศ, สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยา และ ดํารงราชานุภาพ, สมเด็จ<br />
พระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา. 2515. สาสนสมเด็จ เลม 21 ลายพระหัตถ. พิมพครั้งที่<br />
2.<br />
กรุงเทพฯ: โรงพิมพคุรุสภา<br />
นเรศ ศรีรัตน. 2542. โนราโลน. สารานุกรมวัฒนธรรมไทยภาคใต เลมที่<br />
8: 3919 – 3920.<br />
นิธิมา ชูเมือง. 2544. การปรับตัวของสื่อพื้นบานโนราในสังคม.<br />
วิทยานิพนธปริญญาโท,<br />
จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย.<br />
นิยม บํารุงเสนา. 2548. สัมภาษณ, 13 เมษายน 2548<br />
ประทุม ชุมเพ็งพันธุ.<br />
2544. วิถีชีวิตชาวใต: ประเพณีและวัฒนธรรม. กรุงเทพฯ:<br />
สํานักพิมพชมรมเด็ก.<br />
ประพนธ เรืองณรงค. 2519. ตํานานการละเลนและภาษาชาวใต. กรุงเทพฯ: โพธิ์สามตนการพิมพ<br />
_______. 2542. หนังสือบุด. สารานุกรมวัฒนธรรมไทยภาคใต เลมที่<br />
17: 8328 – 8337.<br />
ปรีชา นุนสุข.<br />
2537. โนรา. กรุงเทพฯ: องคการคาของคุรุสภา.<br />
239
_______. 2540. ประวัติศาสตรและโบราณคดีภาคใต. รวมบทความทางวิชาการวัฒนธรรม<br />
ศึกษา: ทีทรรศนวัฒนธรรม สถาบันทักษิณคดีศึกษา มหาวิทยาลัยทักษิณ. กรุงเทพฯ:<br />
อัมรินทรพริ้นติ้งแอนดพับลิชชิ้ง<br />
จํากัด (มหาชน), หนา 45–68.<br />
ปญญา รุงเรือง.<br />
2546ก. คูมือนักศึกษา<br />
หลักสูตรศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาดนตรีชาติพันธุ<br />
วิทยา. ม.ป.ท.<br />
_______. 2546ข. ประวัติการดนตรีไทย ฉบับปรับปรุง. พิมพครั้งที่<br />
5. กรุงเทพมหานคร:<br />
สํานักพิมพไทยวัฒนาพานิช จํากัด.<br />
_______. 2546ค. หลักวิชามานุษยดุริยางควิทยา. ม.ป.ท.<br />
พรศักดิ์<br />
พรหมแกว. 2540. การละเลนพื้นบาน:<br />
บทประมวลเพื่อเสนอภาพรวม.<br />
รวมบทความทาง<br />
วิชาการวัฒนธรรมศึกษา: ทีทรรศนวัฒนธรรม สถาบันทักษิณคดีศึกษา มหาวิทยาลัย<br />
ทักษิณ. กรุงเทพฯ: อัมรินทรพริ้นติ้งแอนดพับลิชชิ้ง<br />
จํากัด (มหาชน), หนา 69-84 .<br />
พวง บุษรารัตน. 2542. โนราโกลน. สารานุกรมวัฒนธรรมไทยภาคใต เลมที่<br />
8: 3904 – 3906<br />
พิทยา บุษรารัตน. 2539. รายงานการวิจัยเรื่องตํานานโนรา:<br />
ความสัมพันธทางสังคมและ<br />
วัฒนธรรมบริเวณรอบลุมทะเลสาบสงขลา.<br />
ภิญโญ จิตตธรรม. 2515. ความเปนมาของโนรา. หนังสือประกอบการแสดงนาฏศิลปและดนตรี<br />
ไทย ป 2515. ม.ป.ท. (พิมพประกอบการสัมมนานาฏศิลปและดนตรีไทย 23 – 25<br />
มิถุนายน 2515 สถาบันไทยคดีศึกษา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร).<br />
_______. 2532. ดนตรีที่ใชประกอบการแสดงโนรา.<br />
ม.ป.ท. (พิมพเปนที่ระลึกเนื่องใน<br />
โอกาสมหาวิทยาลัยสงขลานครินทรเปนเจาภาพงานดนตรีไทยอุดมศึกษา ครั้งที่<br />
21 เมื่อ<br />
วันที่<br />
18 พฤศจิกายน 2532).<br />
_______. ม.ป.ป. ทารําโนรา (Online). Available: www.phatlung.com/nora/taram.php<br />
240
มาลินี ดิลกวณิช. 2543. ระบําและละครในเอเชีย. กรุงเทพฯ: สํานักพิมพ<br />
มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร.<br />
วิเชียร ณ นคร. 2523. ตํานานและความเปนมาของโนหราหรือโนรา. ใน สํานักงาน<br />
คณะกรรมการวัฒนธรรมแหงชาติ. (ผูรวบรวม).<br />
พุมเทวา<br />
ที่ระลึกงานเชิดชูเกียรติศิลปน<br />
ภาคใต: ขุนอุปถัมภนรากร. กรุงเทพฯ: กรุงสยามการพิมพ, หนา 73 – 99 (จัดพิมพเนื่อง<br />
ในงานเชิดชูเกียรติศิลปนภาคใต ครั้งแรก<br />
ณ จังหวัดพัทลุง วันที่<br />
29 – 30 สิงหาคม 2523).<br />
วิไลลักษณ เล็กศิริรัตน. 2548. มโนรานิบาต ฉบับวัดมัชเมาวาส สงขลา (คําฉันทแปลงเปนคํา<br />
กาพย). วรรณกรรมทักษิณ วรรณกรรมคัดสรร เลม 13. กรุงเทพฯ: อมรินทรพริ้นติ้ง<br />
แอนดพับลิชชิ่ง<br />
จํากัด (มหาชน), หนา 255 - 422.<br />
รัตนา มณีสิน. 2524. ประวัติการละครและประวัติบุคคลสําคัญในวงการนาฏศิลปไทย(นาฏ๔๖๑).<br />
กรุงเทพฯ: สํานักพิมพสารเศรษฐ.<br />
ราชบัณฑิตยสถาน. 2542. พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542. กรุงเทพฯ:<br />
ไทยวัฒนาพานิช.<br />
รุจี ศรีสมบัติ. 2547. สารานุกรมนาฏศิลปไทย. กรุงเทพฯ: ธนรัชการพิมพ.<br />
เรณู โกศินานนนท. 2539. การแสดงพื้นบานในประเทศไทย.<br />
พิมพครั้งที่<br />
4. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ<br />
ไทยวัฒนาพานิช.<br />
ศรีศักร วัลลิโภดม. 2546. อูอารยธรรมแหลมทองคายสมุทรสยาม.<br />
กรุงเทพฯ: สํานักพิมพมติชน.<br />
ศิราพร ณ ถลาง. 2548. ทฤษฎีคติชนวิทยา: วิธีวิทยาในการวิเคราะหตํานาน – นิทานพื้นบาน.<br />
กรุงทพฯ: โรงพิมพแหงจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย.<br />
สถาบันไทยคดีศึกษา. 2545. โนรา: นาฏลักษณแหงปกษใต. กรุงเทพฯ: เอมี่<br />
เทรดดิ้ง.<br />
241
สนั่น<br />
ชุมวรฐายี. 2545. คําชุมพร: พจนานุกรมภาษาถิ่นชาวชุมพร.<br />
กรุงเทพฯ: เจริญวิทยการพิมพ.<br />
สมโภชน เกตุแกว. 2537. การศึกษาเปรียบเทียบทารําโนราของครูโนรา 5 ทาน. วิทยานิพนธ<br />
ปริญญาโท, จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย.<br />
สวาง สุวรรณโร. 2542. โนราลงครู. สารานุกรมวัฒนธรรมไทยภาคใต เลมที่<br />
8: 3914 – 3919.<br />
สิริวรรณ วงษทัต. ม.ป.ป. เอกสารประกอบการสอนวิชาคติชนวิทยา. ม.ป.ท.<br />
สุจริต บัวพิมพ. 2538. มรดกไทย. กรุงเทพ: สํานักพิมพโอเดียนสโตร.<br />
สุจิตต วงษเทศ. 2532. ปพาทย<br />
ระนาด – ฆอง และหลักฐานทางโบราณคดีจากภาคใต. ม.ป.ท.<br />
(พิมพเปนที่ระลึกเนื่องในโอกาสมหาวิทยาลัยสงขลานครินทรเปนเจาภาพงานดนตรีไทย<br />
อุดมศึกษา ครั้งที่<br />
21 เมื่อวันที่<br />
18 พฤศจิกายน 2532).<br />
_______. 2542. รองรําทําเพลง: ดนตรีและนาฏศิลปชาวสยาม. พิมพครั้งที่<br />
2. กรุงเทพฯ:<br />
พิฆเนศ พริ้นติ้ง<br />
เซ็นเตอร<br />
_______. 2547. ประวัติศาสตรสังคมและวัฒนธรรมสยามประเทศไทย. กรุงเทพฯ:<br />
สํานักพิมพมติชน.<br />
สุธิวงศ พงศไพบูลย. ม.ป.ป. มโนรานิบาต ฉบับวัดมัชฌิมาวาส สงขลา. สงขลา: วิทยาลัยวิชาการ<br />
ศึกษาสงขลา และวิทยาลัยครูสงขลา.<br />
_______. 2542. ขนมเดือนสิบ. สารานุกรมวัฒนธรรมไทยภาคใต เลมที่<br />
2: 613 – 620.<br />
_______. 2542. โนรา. สารานุกรมวัฒนธรรมไทยภาคใต เลมที่<br />
8: 3871 – 3896.<br />
242
_______. 2548. บทละครเรื่องนางมโนหรา<br />
ตอนนางมโนหราถูกจับไปถวายพระสุธน.<br />
วรรณกรรมทักษิณ วรรณกรรมคัดสรร เลม 5. กรุงเทพฯกรุงเทพฯ: อมรินทรพริ้นติ้ง<br />
แอนดพับลิชชิ่ง<br />
จํากัด (มหาชน), หนา 477 - 514.<br />
สุพัฒน นาคเสน. 2539. โนรา : รําเฆี่ยนพราย<br />
– หยาบลูกมะนาว. วิทยานิพนธปริญญาโท,<br />
จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย.<br />
สุภางค จันทวานิช. 2545. วิธีการวิจัยเชิงคุณภาพ. พิมพครั้งที่<br />
10. กรุงเทพฯ: สํานักพิมพแหง<br />
จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย.<br />
สํานักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแหงชาติ. 2523. พุมเทวา<br />
ที่ระลึกงานเชิดชูเกียรติศิลปน<br />
ภาคใต: ขุนอุปถัมภนรากร. กรุงเทพฯ: กรุงสยามการพิมพ. (จัดพิมพเนื่องในงานเชิดชู<br />
เกียรติศิลปนภาคใต ครั้งแรก<br />
ณ จังหวัดพัทลุง วันที่<br />
29 – 30 สิงหาคม 2523).<br />
_______. 2542. ศิลปะการแสดงของไทย. กรุงเทพฯ: โรงพิมพการศาสนา.<br />
_______. ม.ป.ป. ดนตรีพื้นบานและศิลปการแสดงของไทย.<br />
ม.ป.ท.<br />
อนุมานราชธน, พระยา. 2506. บันทึกเรื่องความรูตาง<br />
ๆ. พระนคร: หางหุนสวนจํากัด<br />
ศิวพร.<br />
อรวรรณ สันโลหะ. 2542. โนราผูหญิง.<br />
วิทยานิพนธปริญญาโท, จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย.<br />
อมรา กล่ําเจริญ.<br />
2542. สุนทรียนาฏศิลปไทย. พิมพครั้งที่<br />
3 . กรุงเทพฯ: โอ เอส พริ้นติ้ง<br />
เฮาส.<br />
อรุณ เวชสุวรรณ. 2540. เอกลักษณไทย. พิมพครั้งที่<br />
3. กรุงเทพฯ: สํานักพิมพดอกหญา.<br />
อุดม หนูทอง. 2524. ดนตรีพื้นเมืองภาคใต.<br />
กรุงเทพฯ: กรุงสยามการพิมพ. (จัดพิมพ เนื่องใน<br />
โอกาส “งานสงเสริมดนตรีไทยภาคใต ครั้งที่<br />
1” ณ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ<br />
สงขลา วันที่<br />
24 – 25 มกราคม 2524).<br />
243
_______. 2536. รายงานผลการศึกษาตามโครงการ “การผลิตตําราทางวัฒนธรรม เรื่องโนรา”.<br />
_______. 2542. โนรา: ตํานาน. สารานุกรมวัฒนธรรมภาคใต เลมที่<br />
8: 3879 – 3904.<br />
244
ภาคผนวก
ภาคผนวก
ภาคผนวก ก<br />
โนตเพลงครูสอน
โนตเพลงครูสอน<br />
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
ภาคผนวก ข<br />
โนตเพลงสอนรํา
258
259
260
261
262
263
ทํานองรองเพลงสอนรํา<br />
264
ภาคผนวก ค<br />
โนตเพลงประถมพรหมสี่หนา
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
ประวัติการศึกษาและการทํางาน<br />
ชื่อ<br />
- นามสกุล นางสาวกมลวรรณ พลรักดี<br />
วัน เดือน ป เกิด 26 มกราคม 2524<br />
สถานที่เกิด<br />
อําเภอเมือง จังหวัดชุมพร<br />
ที่อยูปจจุบัน<br />
10/242 หมู 6 ถนนนวมินทร แขวงคลองกุม<br />
เขตบึงกุม<br />
กรุงเทพมหานคร<br />
ประวัติการศึกษา ศิลปกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาดุริยางคศาสตร (ดนตรีไทย)<br />
มหาวิทยาลัยบูรพา
Change language